Day: Noyabr 2, 2023

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Gənclər üçün Prezident mükafatçısı,

Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Muğan Bölməsninin Rəhbəri

Böyük yazıçı”, “böyük şair”, “böyük bəstəkar” və s. bu kimi ifadələri tez-tez eşidirik. Bu halda bəzən iki şairin (eləcə də yazıçının, rəssamın, bəstəkarın, siyasətçinin və s.) müqayisəsi aparılır. “Filankəs filankəsdən böyük şairdir”, “yox, mənim fikrimcə filankəs ondan böyük şairdir”- kimi qeyri-müəyyən və yalnış fikirləri də eşidə bilirik.

Hər kəs öz fikir və mülahizələrini irəli sürür, birinin böyük sənətkar hesab etdiyini digəri “mən onun əsərlərini oxumuşam, o, böyük sənətkar deyil”-deyir. Demək, kimsə, haqqında söhbət gedən sənətkara fərdi zövqünə və ya subyektiv düşüncəsinə görə dəyər verir. Təbii, sənətkarın böyüklüyünü zövqə görə müəyyən etmək böyük yanlışlıq olar. Hər şeyin ölçü vahidi olduğu kimi yazıçının, şairin, və s.mənəvi çəkisinin böyüklük dərəcəsini müəyyən edəcək ölçü vahidi olmalıdır, zənnimcə. Bəs, kimin daha böyük sənətkar olduğunu necə müəyyən etməli?! Kitablarının sayına, çap olunan məqalə və ya şeirlərinin sayına görəmi?! Əsərlərinin sənətkarlıq xüsusiyyətinə, bədii ifadə vasitələrindən ustalıqla istifadə edə bilmək məharətinə görəmi? Dilinin səlisliyinə, axıcılığına və ya elmiliyinə görəmi? Bütün bunlar müəyyən dərəcədə göstərici ola bilər, ancaq əsas ola bilməz- düşüncəsindəyəm. Mənə elə gəlir ki, hər bir sənətkara, onun yaradıcılığının ictimai faydalılıq əmsalına görə dəyər verilməlidir. (İctimai faydalılıq əmsalı ifadəsi ədəbiyyat üçün doğma olmasa da, fikrin daha dəqiq söylənməsi üçün bu ifadədən yararlanmaq zərurəti var). Yazıçının, rəssamın, bəstəkarın, eləcə də şairin yaradıcılığının ictimai faydalılıq əmsalı yüksəldikcə sənətin və sənətkarın böyüklüyü daha geniş miqyas alır və daha yüksək dəyər kəsb etmiş olur. Otuz – qırx və hətta daha çox kitabın müəllifi olan yazarlar tanıyırıq. (Belə yazarlar dünən də olmuş, bu gün də var). Ancaq, belə yazarlar nəinki yeni yaradıcı nəslə, sıradan vətəndaşın belə düşüncəsinə təsir etmir, bir çox hallarda isə ümumi oxucu düşüncəsindən çox-çox geri qalır. Əlbəttə bu tip sənət əsərlərinin ictimai faydalılığından danışmaq da yersizdir. Lakin, bir kitab və ya bir əsərlə millət üçün dəyərli və böyük bir nəsil yetişdirən, yaradıcılığa stimul verən sənətkarlarımız ictimai faydalılıq əmsalı yüksək olan kimsələrdir. Örnəyi Nizami, Nəsimi, Əli bəy, Üzeyir bəy və bu kimi başqaları. Məsələyə bir qədər geniş müstəvidə yanaşaq:

Didro, Volter, Hüqo, Montöskyö və digər maarifçilərin yaradıcılığı və fəlsəfi fikri Fransa imperiyasını və nəhayət Fransa dövlətini yaratdı. Hal-hazırda bir çox dövlətlərin hakimiyyət bölgüsü bu ideya sahiblərinin prinsipləri əsasında həyata keçirilir. Hegel, Höte, Nitsşe və digər düşüncə adamlarının prinsipləri Alman dövlətini yaratdı. Onların prinsipləri – ədalət, dəqiqlik, elmilik və digər fəlsəfi nəzəriyyələri – bu gün də Almaniyanın dövlət prinsiplərinin əsasında durur. Fales, Sokrat, Platon, Aristotel Bizans imperiyasını yaratdı. Demokratiya və demokratik hakimiyyət ifadəsi məhz onlardan – antik düşüncə bahadırlarından gəlir. Xalq hakimiyyəti ifadəsinin əsasında onların qoyduğu prinsiplər durur.

Azərbaycanda Əli Bəy Hüseynzadə üçrəngli bayrağın düsturunu verməklə üç fərqli düşüncəni – dünyəviliyi, türkçülüyü və müsəlmanlığı – vahid ideologiya şəklində cəmləşdirdi. Çağdaş Azərbaycanın dövlət ideologiyasının əsasında məhz bu prinsiplər durur. Hazırda bu ideologiyanı bəzi düşüncə sahibləri ümumtürk birliyi üçün ən uğurlu variant hesab edir. Həsən Bəy Zərdabi “Əkinçi”ni nəşr etməklə jurnalist nəslinin yetişməsinə, M.F.Axundov öz yaradıcılığı ilə teatrşünaslığın, ədəbi tənqidin, dramaturgiyanın yaranmasına, Üzeyr bəy professional musiqinin və musiqişünaslığın meydana gəlməsinə təkan verdi.

Göründüyü kimi hər bir yaradıcı adamın ictimai faydalılıq əmsalını əsas götürərək daha dəqiq dəyər vermək mümkündür. Bəzi yaradıcı insanların ictimai faydalılıq əmsalı bir eli, bir mahalı, bəzilərinki isə bir dövləti, hətta bütöv bir qitəni əhatə edir. Deməli, məsələyə bu prizmadan yanaşanda ağızdolusu “böyük sənətkar”, “dahi şair” və s. dediyimiz bir sıra insanların adının qarşısında ictimai faydalılıq əmsalı bərabərdir “0” yazmalı olarıq. Millətimiz və dövlətimiz üçün zərrə qədər də olsa faydalı ola və “faydalılıq əmsalı bərabərdir 1” düsturuna cavab verə bilsək nə mutlu bizə!

Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktor müavini

Necə danışdığına deyil, nə danışdığına diqqət edin🥲🙂
” 11 yaşım olardı. Ailəmiz dağılmış,yoxsul həyat tərzi yaşayırdıq. Anam evdə dərzilik edirdi. Birtəhər keçinib gedirdik.Kitablarımın çoxu dəxlisiz idi, məktəbə vurmağa çantam belə yox idi.
Bayram ərəfəsi idi.Anam biraz pul toplayıb çətinliklə də olsa mənə bir cüt ayaqqabı ala bilmişdi. Bir şalvarla bir köynək də tikmişdi əynimə.
Səhər tezdən geyindim əynimi.Bir-iki gün əvvəldən sözləşmişdik ki, dostlarım bizə gələcək, bizdən bayram gəzintisinə gedəcəkdik. Əyləncə maşınlarına minəcək,ola bilsin haradasa əyləşib yemək yeyəcəkdik. Bunun üçünsə cibimdə pulun olması vacib idi.Anamdan pul istədim.
-‘Pulumuz yoxdu,balam’-dedi.
Dəliyə dönmüşdüm.Dostlarım gəlmək üzrə idi.Onlara “pulumuz yoxdu deyə mən sizinlə bayram gəzintisinə gedə bilmərəm..” deyə bilməzdim axı.
Az qala anamın üzünə xırçınlaşıb* çəmkirmiş*, əynimdəkiliəri çıxarıb divarlara çırpmışdım.
Məni izləyən anam ‘şfoner’dəki çantasından bircə məmməd( Məmməd Əmin) tapıb mənə uzatdı:
-bu çatarmı?! (O vaxtlar kasıblar üçün böyük pul idi)
Tez əynimi geyindim. Pulu cibimə qoyub dostlarımı gözlədim. Az keçmişdi ki, uşaqlar gəldilər.Anam bişirdiyi alma kompotundan uşaqlara verdi.Hər iki dostumun saçını oxşadı, üzündən öpdü və bizi yola salıb, ‘sağ-salamat vaxtında geri dönün,doyunca gəzin’- dedi.
Həyətə çıxdıq. Yere -göyə sığmırdım.Fəqət məhləni dönərkən gözüm pəncərədən bizə baxıb əl yelləyən anama ilişdi. O an içimdə qəribə bir ağlama gəldi,gözlərim doldu.Boğazımda nəsə düyünlənmişdi. Kövrəldiyimi dostlarıma bəlli etmədən onlarla getmək istəmədiyimi dedim.
Səbəbini bilmədilər , hətta, ‘pulun yoxdu ona görə’ deyib lovğalandılar. Cibimdəki bir məmmədi onlara pulumun olduğunu gôstərdim.Məni ordaca qoyub getdilər.
Xeyli məhlə aralarında dəli-dəli fırlandım,adam olmayan yerlərdən keçəndə gizli-gizli,hıçqıra-hıçqıra ağladım. Ürəyimi boşaltdım.Sonra üz-gözümü yaxşıca sildim. Xeyli sevincliymiş kimi gülümsəməyə başlayıb evə geri döndüm. Anam məni görüncə soruşdu:
-Niyə qayıtdın?
+Ürəyim istəmədi.. (cibimdəki pulu çıxarıb anama uzatdım.Anam pula baxıb ,məni qucaqlayıb sinəsinə sıxdı. Sonra isə hönkûr-hönkür ağlamağa başladı. O ağlayırdı mən isə daha ağlamırdım.Ürəyimi küçədə boşaltmışdım.Anamı öpüb ondan ağlamamasını xahiş etdim.
Daha kədərli deyildim.Bayram gəzintisinə gedə bilməmişəm deyə pis olub üzülmək mənim kimi böyük uşağa yaraşmazdı..Bəlii😊 həmin gün böyümüşdüm birdən-birə.. “
Banu Muharrem