Category: Publisistika

Ey Adəm oğulları! Məscidlərə (gedərkən) gözəl geyimlərinizi geyin. Yeyin-için, lakin israf etməyin. Şübhəsiz ki, (Allah) israf edənləri sevmir.(Əraf,31)

Allah müsəlmanların Allahın zikr ediləcəyi hər məkanda xoş, təmiz, baxımlı, qadınların makyajlı, keyfiyyətli, qadın və kişilərin süs, bəzək əşyalarından istifadə etməyini, gözəl və zövqlü geyimlər geyinmələrini, gözəl ətirlərdən istifadə etmələrini istəyir və təşviq edir.

Həmçinin təmiz qidalardan, ruzilərdən istifadə etmələrini, lakin israf etməmələrini bildirir. Ayənin ardında isə – De: “Allahın Öz qulları üçün üzə çıxartdığı zinəti və təmiz ruziləri kim haram etmişdir?” De: “Bunlar dünya həyatında (hamıya), Qiyamət günü isə yalnız möminlərə məxsusdur”. Biz dərk edən adamlar üçün ayələri belə izah edirik. (Əraf 32)- deyə bildirir. Xurafatçılara baxırıq, onlar nə deyirlər bu haramdır, hər məzhəbin özünün ayrıca haram qida siyahısı var və birinin halalı digərinin haramıdır və ya əksinə. Eyni zamanda gözəl ətirli, təmiz, baxımlı olmağı, zövqlə geyinməyi, zinətlərdən istifadə etməyi haram edirlər. İslam dini bunu qadağan etmir. Qadağan edənlər Kimdir, Xurafatçılar. Əslində isə ayədə deyildiyi kimi dünya və axirət həyatında bu gözəlliklər yalnız möminlərə məxsusdur. Diqqət etsək, Allah elə xurafatçıların öz əlləri ilə onları bütün bu gözəlliklərdən məhrum etmişdir, maşaAllah. Əlamətlərini haradan bilirik, hələ dünyada ikən bu nemətlərdən məhrumiyyətlərindən. Belə ki, Xurafatçılar pis qoxulu, səliqəsiz, pəjmürdə, qara geyimlərə üstünlük verən, sac-saqqala qarışmış, qeyri -estetik bir görünüşə sahib olurlar. Bu xoşagəlməyən, insana cəhənnəmi xatırladan görünüş onların dünyadaykən cəhənnəmlərini yaşamağa başladıqlarını göstərir. Bütün bunlar isə onların Allaha qarşı qeyri-səmimi olmalarından, Allahın və Elçisinin gətirdiyi qanunları bəyənməyərək, özlərindən yeni uydurma din yaratmağa çalışmalarından dolayıdır.

Son dövrlər mediada irqçiliklə bağlı xəbərlərin artdığı müşahidə olunur. Xüsusilə, futbol və bir sıra idman yarışlarında qaradərili idmançılara banan atılması və s. hadisələr bundan xəbər verir. Sonuncu Avropa Birliyi seçkilərində də irqçi radikal sağ partiyaları qalib gəldi. Avropadakı radikal sağ adlanan bu partiyaların ortaq səciyyəvi xüsusiyyətləri isə qatı irqçi olmaları, avropalılardan başqa heç bir milləti qəbul etməmələridir. Avropada bu cür partiya və hərəkatlara dəstək də getdikcə artır. Gəlin məsələnin həllinə keçməmişdən əvvəl irqçiliyin nə olduğunu və mənşəyini araşdıraq.
İnsanların fiziki fərqlilikləri irqlərarası üstünlük və ya zəiflik kimi dəyərləndirib müəyyən irqlərin daha üstün olduğunu iddia edən ideologiyaya irqçilik deyilir. Əslində irqçilik tarixin hər dövründə özünü büruzə verib. XVI əsrdən sonra Amerikanın kəşfi, bir çox Avropa dövlətlərinin imperiya qurmaq naminə Afrika və Asiyada işğalçılıq siyasəti yürütməsi və insanları kütləvi şəkildə qətlə yetirməsi irqçilikdən xəbər verir. Xüsusilə Amerikanın kəşfindən sonra avropalıların Amerikanın yerli sakinlərinə tutduqları divan irqçiliyin bariz nümunələrindən biridir. O dövrdə Amerikadakı yerlilərin nəslini kəsməyi hədəfləyən İspan “conquistadorlar” (işğalçılar) belə bir açıqlama etmişdilər: “Yerlilər həqiqi insan deyil, inkişaf etmiş heyvan növüdürlər”. Bu şüar o dövrdə bütün imperialist qüvvələrin əsas devizinə çevrilmişdi. Lakin bu şüarın elmi əsası çatışmırdı. Bu “elmi əsası” da Darvin təmin etdi. Çarlz Darvin “Növlərin Mənşəyi” və “İnsanın təkamülü” adlı kitablarında insanın inkişaf etmiş heyvan növü olduğunu iddia etdi. Lakin eyni zamanda bəzi irqlərin təkamüllərini tamamlayıb “mədəni irqə” çevrildiklərini, bəzilərinin isə hələ təkamülünü tamamlamadığını və “zəif, aşağı irq” olduğunu vurğuladı. Darvinin “mədəni irq”i avropalı ağ insanlar idi. Yerdə qalan digər bütün millətlər isə “aşağı irq” statusunda idi. Müasir irqçiliyin banisi Çarlz Darvindir. Təsdiqi isə Darvinin öz sözləridir: “Bəlkə də yaxın gələcəkdə mədəni insan irqləri vəhşi irqləri tamamilə yer üzündən siləcəklər və onların yerinə keçəcəklər. Digər tərəfdən meymunabənzər insanlar da yox ediləcəklər. Beləliklə, insanla ən yaxın qohumları arasındakı boşluq daha da böyüyəcək. Nəticədə dünyada indiki avropalı irqlərdən daha mədəni olan irqlər və indiki zəncilərdən, Avstraliya yerlilərindən və qorillərdən daha geridə olan babun növünə məxsus meymunlar qalacaq” 1
Mövzu ilə bağlı Darvinin başqa bir ifadəsində isə “Təbii seçməyə əsaslanan mübarizənin mədəniyyətin inkişafına sizin düşündüyünüzdən daha çox fayda verdiyini və verməyə davam etdiyini sübut edə bilərəm. Təsəvvür edin ki, bir neçə əsr əvvəl Avropa türklər tərəfindən işğal edildikdə Avropa millətləri nə qədər böyük risk altında qalmışdı, amma artıq bu gün Avropanın türklər tərəfindən işğalı bizə çox gülünc gəlir. Avropa irqləri olan mədəni irqlər həyat mübarizəsində türk barbarlığına qalib gəlmişdilər. Dünyanın yaxın gələcəyinə baxdıqda bu cür aşağı irqlərin çoxunun mədəniləşmiş ali irqlər tərəfindən məhv ediləcəyini (yox ediləcəyini) görürük”.2 deyilir.
Bu fikirlərdən də aydın olur ki, Darvin insanları “mədəni irq”, “avropalı”, “ağ irq” və “aşağı irq” adlanan bir neçə qrupa bölür və bu insan irqləri arasında mübarizə gedəcəyini, güclü irqlərin zəif irqləri əzəcəyini bildirirdi. Bunu da təbiətin qanunu kimi təqdim edib irqçiliyə təşviq edirdi. Ancaq bu fikirlər əsla həqiqəti əks etdirmir. Çarlz Darvinin təkamül fərziyyəsinin elmi əsası yoxdur. Bu günə kimi Darvinin səsləndirdiyi heç bir fikir elmi cəhətdən öz təsdiqini tapmayıb. Əksinə, bütün elmi faktlar təkamül fərziyyəsinin əleyhinə olmuşdur. Lakin o dövrdə imperialist qüvvələr özlərinə sərf etdiyi üçün Darvinin fikirlərindən istifadə etmişdilər. İrqçiliyin “elmi” əsasında Darvinin təkamül fərziyyəsinin olduğunu antropoloq Lalita P. Vidyarti belə açıqlayır: “İnsanın mədəni bir təkamül dövrü keçdiyinə və ən üst pillənin Ağ Adamın mədəniyyəti olduğuna inanan sosioloqlar tərəfindən Darvinin “güclülərin həyatda qalması” düşüncəsi sevinclə qarşılandı. Bunun nəticəsində XIX əsrin ikinci yarısında qərbdə elm adamlarının əksəriyyəti irqçiliyi mənimsədilər”. 3
Nəticədə Darvin bu fikirləri ilə irqçiliyə “elmi” status qazandıraraq o dövrün bütün imperialist işğalçılarına rahat şərait yaratdı. Bundan sonra irqçiliyə söykənən yüzlərlə qətliamlar törədildi və XX əsr dünya tarixinə ən qanlı səhifə kimi daxil oldu. Bu qətliamların ən aktiv iştirakçıları isə irqçilik siyasəti yürüdən nasistlər oldular. Hitler nasizmi qurmaq üçün Darvinin təbii seçmə qanundan istifadə etdiyini həm “Mayn Kampf” əsərində açıqlamış, həm də öz çıxışlarında dəfələrlə vurğulamışdı. Nasizmə görə irqlər bir neçə kateqoriyaya bölünürdü. “Mədəniyyət yaradan irqlər” yəni “ali irq” və Darvinin sözü ilə “Ağ irqlər”. Bura başda almanlar olmaqla avropalılar daxil idi. Digər kateqoriyada “mədəniyyəti izləyən irqlər” var idi. Buraya çinlilər və yaponlar daxil idi. Nasizmə görə üçüncü kateqoriyanı isə “mədəniyyətə zərər verən irqlər” təşkil edirdi. Buraya isə başda yəhudilər, slavyanlar və s. olmaqla yerdə qalan bütün irqlər aid idi. Hitlerin fikrincə ali irq digər zəif irqləri əzməli və təkamül prosesini sürətləndirməlidi idi. Beləliklə, Hitler bu düşüncələri həyata keçirdi və bu hadisələr XX əsrə tarixin ən böyük vəhşiliyi kimi damğasını vurdu. Bəs bu fikir nəyə əsaslanırdı? Darvinin bu sözlərinə: “Vəhşi insanların bədənləri və başları zəif olanları sıradan çıxarır və sağ qalanlar, əksərən, həqiqətən sağlam olanlardır. Digər tərəfdən biz mədəni insanlar sıradan çıxma prosesinin qarşısını almaq üçün əlimizdən gələni edirik; axmaqlar, şikəstlər və xəstələr üçün müalicəxanalar qururuq, kasıbları qoruyan qərarlar qəbul edirik, tibb mütəxəsislərimiz hər bir xəstəni yaşatmaq üçün ən son ana qədər bütün məharətini göstərir…Beləcə mədəni toplumların zəif üzvləri öz nəsillərini davam etdirirlər.Ev heyvanı yetişdirməklə məşğul olan heç kim bunun insan irqinə böyük zərər verəcəyindən şübhə etməz.” 4
Darvin bu sözləri ilə açıq aşkar şəkildə “üstün irq” xaricində bütün insanların, əslində, insan irqi üçün təhlükə törətdiyini bildirirdi. Darvinin bu cümlələrini Hitler sözbəsöz həyata keçirdi. Öz ağlınca zəif gördüyü bütün irqləri qırmağa başladı. Mühariblərlə yanaşı Almaniyanın daxilində də zəif, şikəst, xəstə, əqli problemləri olan insnalara qarşı amansız mübarizə aparılırdı. Bunun üçün 1933-cü ildə iqtidara gələn kimi “irqi sterilizasiya” adlı qanun qəbul etdi. Bu qanuna əsasən ölkədəki bütün xəstələr, şikəstlər, fiziki qüsurlular, yaşlılar, əqli problemi olanlar daxil olmaqla 80.000 insan “Nasist Müqəddəs Sağlamlıq Məhkəmələri” tərəfindən iki-üç il ərzində qısırlaşdırıldı. Bununla yanaşı minlərlə dəli və əqli problemləri olan xəstələrə zəhər verilərək öldürüldü.
Faşistlərin zülmlərini saymağa davam etsək cildlərlə kitab yazarıq. Burada əsas məsələ bu zülmlərin statistikası yox, mənbəyidir. İrqçiliyin indiyə kimi müşahidə edilən bir sıra təzahürlərinə misallar çəkdim. İndi isə keçək bu problemin həll yoluna.
İrqçiliyin mənşəyinin Darvinin təkamül fərziyyəsi olduğunu dəlilləri ilə sizlərə təqdim etdim. Bir problemin həlli üçün onun mənşəyinin bilmək çox əhəmiyyətlidir. Lakin irqçilik məsələsində insanlar problemin nədən qaynaqlandığını sanki görmək istəmirlər. Bir çox televiziya proqramlarında, radio verilişlərində və müsahibələrdə irqçiliklə bağlı səsləndirilən fikirlərə rast gələ bilərsiniz. Hər kəs iqrçiliyin ciddi problem olduğunu vurğulayır, ancaq heç kim həll yolunu dilə gətirmir. Çünki problemin qaynağını araşdıran yoxdur. Bu yaxınlarda Avropanın ən çox seyr edilən kanallarından birində irqçiliyə həsr edilmiş genişmiqyaslı bir verilişə baxdım. Veriliş çərçivəsində irqçi hücumlara məruz qalmış qaradərili futbolçulardan müsahibə alınmışdı. Bu futbolçuların hamısı onlara atılan bananlardan şikayətlənirdi. Bir futbolçunun dediyi sözlər isə məsələnin mənşəyini anlamağımız baxımından əhəmiyyətli idi. Futbolçunun uzun müsahibəsindən yadımda qalan sözləri təxmini olaraq yazıram: “Mən hara gedirəm, qarşıma banan atırlar və ya meymun səsləri çıxardırlar. Sanki biz insan deyilik meymunuq”. Bu sözlər sizə tanış gəlmədi? Gəlmədisə zəhmət olmasa məqaləni yenidən oxuyun. Yuxarıda Darvinin zəncilər haqqında nə düşündüyünü qeyd etmişəm. Zəncilərin inkişaf etmiş meymun növü olduğunu vurğulayan tək fərziyyə Darvinin təkamül fərziyyəsi idi. Lakin mənim baxdığım verilişdə bu nüansı heç kim vurğulamadı. Hamı irqçilikdən şikayətləndi və veriliş bitdi.
Məsələnin həll yolu nədən ibarətdir?
Birinci nüans ondan ibarətdir ki, irqçiliyin əsası olan təkamül fərziyyəsinin heç bir elmi əsası yoxdur. Bütün elmi dəlillər təkamül fərziyyəsinin əsassız olduğunu göstərir. Dünyada irqçiliyin qarşısını almaq üçün atılmalı tək addım təkamül fərziyyəsinin əsassız olduğunu elmi dəlillərlə bütün dünyaya göstərməkdir. Bu, bütün irqçi hərəkatlara ən tutarlı cavab olacaqdır. Bundan əlavə milliyətçi və irqçi insanların sevməyəcəyi başqa bir nüans isə, əslində bütün insanların eyni genetik xüsusiyyətlərə sahib olmasını dilə gətirməkdir. Stenford Universitetindən prof. Mark Feldmanın apardığı araşdırmaya əsasən bütün millətlərin, bütün insanların genetikası 99.9 % eynidir. Mark Feldan : “…İnsan qrupları arasında sezilə bilən fərqliliklər, məsələn, dəri rəngi və kəllə qutusu forması genetik xüsusiyyətlərin olduqca kiçik miqyaslarda göstərdiyi fərqliliyin nəticəsidir”. 5
Yəni dünyadakı heç bir millət başqa bir millətdən, heç bir irq başqa bir irqdən üstün deyil. İrqi üstünlük iddiaları ilə başqa millətlərə qarşı yaradılan nifrət kampaniyalarının da heç bir əsası yoxdur. Yəni elmi əsası yoxdur.
Mövzu ilə əlaqədar Peyğməbərimizin (s.ə.v) bir sözünüdə xatırlatmaq istəyirəm. “Nə ərəbin Əcəmə, nə də Əcəmin ərəbə üstünlüyü yoxdur. Üstünlük sadəcə təqva ilədir”. Eyni şəkildə müqəddəs Kitabımız olan Quranda da ALLAH hansısa xalqın başqa bir xalqdan üstün olduğunu vurğulamamış, əksinə üstünlüyün sadəcə gözəl əməllə olacağını bildirmişdir. Quranda ALLAH insanlara hər zaman “ey iman edənlər”, “ey möminlər”, “ey insanlar” şəklində müraciət etmişdir. Yəni insana dəyər qazandıran onun irqi, milliyəti, qövmü deyil, hər kəsin sahib olduğu əxlaq və etdiyi gözəl əməllərdir. Üstünlük də sadəcə iman və gözəl əməllərlə ola bilər. İrqlərini əsas tutub üstünlük iddiasında olanlar isə böyük yanılqı içindədirlər

Mənbələr
1. Charles Darwin, The Descent of Man, 2. Edition, New York, A L. Burt Co., 1874, s. 178
2. “Francis Darwin, The Life and Letters of Charles Darwin, Vol. I, 1888. New York:D. Appleton and Company, s.285-286
3. Lalita Prasad Vidyarthi, Racism, Science and Pseudo-Science, Unesco, France, Vendôme, 1983. s. 54
4. Charles Darwin, The Descent of Man, 2. Edition, New York, A L. Burt Co., 1874, s. 171
5. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/1416706/DNA-survey-finds-all-humans-are-99.9pc-the-same.html

“Biz nasistlər… barbarıq. Barbar olmaq istəyirik. Bu, şərəfli bir ünvandır və bununla dünyanı gəncləşdirəcəyik”

~ Adolf Hitler

Faşizmin 20-ci əsrə basdırıldığını zənn edən böyük qism insanların gözləri bir neçə il əvvəlin Breyvik terroru ilə açılmışdı. Əslində qərb dünyası çoxdandır ki, neonasizmin fərqində idi, lakin faşist təhlükəyə qarşı, demək olar ki, biganə qalırdı. Belə olduğu halda, həmin ciddi təhlükəni öz ölkəmizdən də uzaq görmək dövlətçilik prinsiplərimizə tərs düşəcəyi üçün bu ideoloji təşkilatlanmaya qarşı daima ayıq-sayıq olmağımız zəruridir.

Bu zaman faşizmin dünyadakı ən öndə gedən təmsilçisi sayılan Adolf Hitlerin kimliyi haqda ətraflı məlumata ehtiyac duyulur. Doğrudur, bu gün Hitler ismi başda öz vətəni Almaniya olmaqla, dünyanın böyük hissəsi tərəfindən qəbul edilməyən bir addır. Lakin bir gerçəyi gözardı etmək böyük səhv olardı: geniş bir qism insanların şüuraltında “Hitler” ismi “gizli heyranlıq”, həyatda idealı olan və məqsədinə yetişmək üçün hər şeyini fəda edən, mükəmməl və dahi bir insan obrazını ifadə edir. Cəmiyyətin şüuraltına yerləşmiş bu yanlış düşüncə tərzi isə statistik göstəriciləri alt-üst edəcək səviyyədəki bir təhlükədən xəbər verir. Belə olduğu halda, Hitlerin nə dərəcədə “dahi” olduğunu üzə çıxarmaq üçün onun həm siyasi, həm də mənəvi-psixoloji həyatının pərdələrini aralamaq gərəkdir.

Hitlerin məşhur çılğın və coşğulu nitqləri… Bu nitqlər, Hitlerin hətta müxaliflərinin belə heyranlıqla qarşıladığı başlıca xüsusiyyətlərindən biridir. Əslində isə, Hitlerin qəzəb dolu, təcavüzkar, paranoik və qaba olan çıxışlarını göz yaşları içində dinləyən milyonlarla insan romantik milliyyətçiliyin təsiri altında tilsimlənir və sanki şüurlarını itirirdilər.

NSAFP-in (Hitlerin qurduğu nasional-sosialist partiya) məşhur Nürnberq mitinqləri buna gözəl bir nümunədir. Amerikalı araşdırmaçılar Beycent, Li və Linkoln Hitlerin “heyranedici” çıxışlarının əslində “içiboş, bəsit, uşaqca və təkrarlarla dolu” sözlərdən ibarət olduğundan belə bəhs edirlər:

“Bədnam Nürnberq mitinqlərində… çəkilən filmlər insanların sanki öz-özlərini sərxoş etdiklərini, bir növ transa girdiklərini, “Ziq Hayl” şəklindəki NSAFP şüarını durmadan təkrarlayaraq Hitlerə sözün əsl mənasında sitayiş edərcəsinə nasist salamı verdiklərini göstərir. Kütlələrin üzündə bomboş bir zehnin gətirdiyi xoşbəxtlik oxunur… Bu, qaneedici bir çıxışın nəticəsi deyil. Əksinə, Hitlerin çıxışları heç də qaneedici deyildir. Demək olar ki, hər zaman bəsit, uşaqca, eyni şeyləri təkrarlayan və məzmunu boş danışıqlardır. Lakin bu çıxışları etmə forması zəhərli bir enerjiyə malikdir, bir nağara ritmi kimi hipnozedicidir… Hitlerin mitinqlərində müşahidə olunan şey psixoloqların adətən mistik sınaqları açıqlamaq üçün işlətdikləri “şüur sürüşməsi” vəziyyətidir” (1).

Elə bu “şüur sürüşməsi”ni yaşayan və zehinləri üstün irq düşüncələri ilə yoğrulmuş faşist Almaniyası idi ki, II Dünya Müharibəsində 55 milyon insanın ölümünə səbəb oldu…

Hitlerin bu çıxışları təbii ki, onun ruhi dünyasının normada olmağı ilə bağlı şübhələr doğururdu və bu şübhələr zaman keçdikcə özünü daha da doğrultdu. Diaqnoz qoyulmamış olması heç də Hitlerin ruhi xəstə olmadığı mənasına gəlmirdi. Hətta bu məsələ hal-hazırda elmi icma tərəfindən də dilə gətirilən bir həqiqətdir.

Cənubi İllinoys Universitetindən professor Henri Morris keçən əsrlərdə yaşamış və siyasət səhnəsinə də sıçramış olan bir sıra təkamülçülərin ruhi və psixoloji dünyalarının araşdırıldığı “Qara Pərdənin Arxası” adlı elmi bir məqalə yazmışdır. Çarlz Darvindən Karl Marksa qədər bir çox məşhur təkamülçünün “qaranlıq dünyaları”nın araşdırıldığı məqalədə Hitler və onun ideoloji atası olan F. Nitsşe barədə isə bunlar yazılır:

“…Coşğun təkamülçü filosofun dəliliyi haqda müzakirəyə isə ehtiyac yoxdur. İstər “Tanrı öldü” propanqandası ilə Fridrix Nitsşe, istərsə də astrologiya (ulduz falı) və okkultizm obsessiyaları ilə Adolf Hitler, yaxud da başqaları. Hansı ki, bunların dünya səhnəsindəki nüfuzlu nailiyyətləri travmatik fiziki qüsurlarla və əxlaqi-mənəvi səviyyəylə əlaqədar suallarla müşayiət edilmişdir” (2).

Okkultizm (mistik inanclar) Hitlerə 1918-ci ildə qurulan Tule Cəmiyyətindən miras qalmışdı. Bu cəmiyyət Atlantida əfsanəsini yenidən canlandırmaq, qatı irqçilik və bütpərəstlik kimi prinsiplərə sahib idi və Hitler hələ öz partiyasını qurmamışdan öncə Tule iclaslarında tez-tez iştirakçı qismində otururdu. Qısa zamanda Tule mistisizmini mənimsəyən Hitler öz zehnində bu okkult düşüncələrdən ibarət bir dünya qurdu və özünü bu xəyal dünyasında yaşamağa sövq etdi. Bu xəyal dünyasının insanı həqiqətlərdən qoparan və bir sıra hisslərin əsirinə çevirən təsiri isə əqli çatışmazlıq olan şizofreniya ilə eynilik təşkil edir. Necə ki, şizofren xəstələr də həqiqətlərdən tamamilə qopur və öz xəyal dünyaları içində yaşamağa başlayırlar…

Nitsşe də faşist Almaniyasının əhəmiyyətli adlarından biridir. Dünyanın ən fanatik ateistlərindən və qatı təkamülçülərindən olan Nitsşe Hitleri geniş miqyasda təsiri altına almış, Hitler onun şərəfinə xüsusi bir abidə qoydurmuşdu. Bu təkamülçü filosofdan Hitlerə miras qalan irqçi düşüncənin yanında daha bir ciddi təhlükə- qadın düşməçiliyi də var idi. Nitsşenin “Zərdüşt Belə Deyirdi” əsəri nasistlərin müqəddəs kitabı halına gəlmişdi və bu kitabla yetişdirilmək içindəki qadın düşmənçiliyindən dolayı faşistlər arasında qadına ikinci sinif, aşağı bir məxluq kimi baxılmasına səbəb olmuşdu. Bunun üzərinə isə, qədim Sparta “mədəniyyəti”ndən miras qalmış və 1902-ci ildə qurulmuş “Xaslar Cəmiyyəti”ndən törəmiş “kişi sevgisi” gəldiyi zaman isə faşist Almaniyasında sapqın davranışlar yayılmağa başladı. NSAFP homoseksuallar klubu halına gəlmişdi…

Bu tarixi həqiqət təfərrüatlı şəkildə Skott Layvli və Kevin Abrams tərəfindən 1995-ci ildə nəşr olunmuş “Çəhrayı Svastika: NSAFP-də Homoseksuallıq” adlı kitabda analiz edilmişdir. Kitabda istər NSAFP öncülü olan cərəyan və təşkilatlar, istərsə də partiyanın idarəedici heyəti təfsilatlı şəkildə incələnmiş və bu faşist kadrın daxilində çoxlu sayda homoseksual olduğu göstərilmişdir. Homoseksual olduğu bilinən nasistlər arasında SA (Hücum Dəstəsi) komandanı Ernst Röm, Gestapo şefi Reynhard Heydrix, Hava Qüvvələri kapitanı Herman Gerinq, Rudolf Hess, “Hitler Gəncliyi” təşkilatının sədri olan Baldur fon Şirax, nasistlərin maliyyə naziri Valter Funk, Hitlerin Quru Qoşunları komandanı Verner fon Friç kimi adlar daxildir. SS lideri Henrix Himmler və Adolf Hitlerin özünün də homoseksual meyilləri olduğuna dair bir sıra dəlillər mövcuddur (3).

“Çəhrayı Svastika”da bu sapqınlığın nasistlərlə məhdudlaşmadığı, Amerikada fəaliyyət göstərən müxtəlif neonasist qruplaşmaların və irqçi təşkilatların liderləri arasında da bir çox homoseksualın olduğu və bu sapqınlığın faşizmdə, sözün əsl mənasında, nəsildən nəslə ötürüldüyü də yenə faktlarla dəyərləndirilir.

Buraya qədər incələdiklərimiz Hitlerin dırnaqarası dahiliyini nümayiş etdirmək üçün artıqlamasıyla kifayətdir. Lakin Hitler ideologiyasının ən təhlükəli bir yönü vardır ki, tarixən bəşəriyyətə bəladan başqa heç bir şey qazandırmamışdır. Bu, irqçilikdir. İrqçilik Çarlz Darvinlə birlikdə dirçəlmiş qanlı bir cərəyandır və təkamül nəzəriyyəsinin dünyaya vurduğu ən böyük zərbə olmuşdur. Təkamülçü və irqçi Tule Cəmiyyətindən almış olduğu təlimlə Hitler də qatı təkamülçüyə çevrilmiş və alman irqini dünyadakı ən üstün irq olaraq görmüşdü.

Hitlerin darvinizmə olan bağlılığı hələ 1925-ci ildə nəşr olunan “Mənim Mübarizəm” adlı kitabında görünür. Məsələn, kitabının 4-cü hissəsində darvinizmin müvəffəqiyyətli Almaniya üçün yeganə təməl olduğunu ifadə etmişdir.

“Darvin: əvvəl və sonra” kitabının yazıçısı Klark Hitlerin darvinizmə olan bağlılığından belə bəhs edir:

“Təkamüli fikirlər (olduqca açıq bir şəkildə) “Mənim Mübarizəm”in ən pis hissələrinin və (Hitlerin) xalqa nitqinin qaynağıdır. Hitler üstün irqin həmişə aşağı irqə qalib gələcəyi nəticəsinə gəlmişdir” (4).

Elə bu təkamülçülükdən yola çıxaraq Hitler “alman irqini saflaşdırma” kompaniyasına başladı və bunu ilk öncə öz xalqı üzərində tətbiq etdi. Xalqın içindəki xəstə, şikəst, anadangəlmə kor və ya əlil insanları “zərərli ünsür” və “çürüməyə məhkum” adlandıraraq sıradan çıxarmağa başladı. Hitler deyirdi:

“…Fərdin həyatına yüksək qiymət verilməməlidir. Əgər fərd təbiətin gözündə əhəmiyyətlidirsə, təbiət onu qorumaq üçün lazımi marağı göstərəcək. Bir ağcaqanadın qoyduğu milyonlarla yumurtanın içindən çox azı yumurtadan çıxır, amma yenə də ağcaqanad irqi inkişaf edir” (5).

Halbuki din əxlaqında xəstə, əlil insanlar “çürüməyə məhkum” deyil, tam əksinə, insanlar onlara kömək etməli, sağalmaları üçün var gücülə çalışmalıdırlar. Din əxlaqına görə, həyat güclülərlə zəiflərin mübarizəsindən ibarət deyildir, əksinə, din güclülərlə zəiflərin köməkləşməsini, cəmiyyətdə mərhəmətin, sevginin, sülhün və sosial ədalətin bərqərar edilməsini təşviq edir.

Lakin təkamül nəzəriyyəsini özünə prinsip seçmiş nasizm bu gözəlliklərin tam əksini həyata keçirmişdi. Hitlerin fövqəltəbii güclərə malik, qüsursuz və yanılmaz bir “öndər” (“fürer”) olduğuna və onları mütləq zəfərə aparacağına aldanmış faşist Almaniyası tarixdə bənzəri görülməmiş qırğınlara və cinayətlərə imza atdı. Auşvits həbs düşərgəsindən II Dünya Müharibəsinə qədər yaşanmış inanılmaz vəhşiliklərə Hitlerin gətirdiyi bəhanə isə belə idi:

“Yaşamaq istəyi qarşıdurmaya aparmalıdır, çünki bu istək təmin edilə bilməməklə yanaşı, eyni vaxtda, həyatın təməlidir. Yaşanan sahə məhduddur. Buna görə, insaniyyətdən çox mərhəmətsizlik həyatda əsasdır! İnsan ixtilaflar və davam edən mübarizə nəticəsində dünyanın sahibi olmuşdur. Bu, insanlığın deyil, güc və hakimiyyəti qazanan qüvvənin üstünlüyüdür” (6).

Başqa bir sözündə isə Hitler törətdiyi vəhşiliklərdən fəxrlə bəhs edirdi:

“Biz nasistlər… barbarıq. Barbar olmaq istəyirik. Bu, şərəfli bir ünvandır və bununla dünyanı gəncləşdirəcəyik” (7).

Almaniya II Dünya Müharibəsindən məğlubiyyətlə çıxdı. Hitler məqsədinə çatmadı və “Üçüncü Reyx”, yəni 1000 illik Alman İmperatorluğu xülyası puç oldu. Lakin Hitlerin olduqca qəribə bir təsəllisi var idi. Bütün bir xalqın etibar etdiyi “fürer” almanların məğlubiyyətini təbiətin bir qanunu kimi qələmə verdi! “Alman irqi məğlub oldu, demək ki, təkamül cəhətdən üstün irq deyilmiş” (!). Beləliklə, insanların gözündə “xalq qəhrəmanı” olan Hitler, əslində xalqını öz əllərilə təkamül nəzəriyyəsinə olan bağlılığına qurban verdi…

Bütün bu incələdiklərimiz Hitlerin, düşünülənlərin əksinə, uğursuz siyasətçi, əqli və ruhi çatışmazlıqları olan və öz xalqını qəsdən ölümə sürükləyən zalım diktator olduğunu göstərir. Belə olduğu halda, xalqımız Hitlerin bu qanlı ideologiyasına qarşı daima ayıq-sayıq durmalı və cəmiyyətimiz, xüsusilə də, gənc nəsil faşist ideologiyanın yanlışlığı və təhlükəsi barədə ətraflı məlumatlandırılmalıdır. Unutmayaq ki, faşist ideologiya getdikcə sirayət edir və praktikada da güclənməyə davam edir. Bunu, başda Avropada olmaqla, dünya miqyasında irqçiliyin getdikcə daha geniş surətdə inkişaf tapması ilə görmək mümkündür.

Bundan əlavə, başda da qeyd etdiyimiz kimi, Norveçdə özünü Hitlerin davamçısı sayan Anders Breyvikin törətdiyi terror aktından sadəcə bir neçə il keçməkdədir. Faşist təhlükəni Qərb dünyası elə bu yaxınlarda da hiss etdi: 14 aprel, 2014 tarixində ABŞ-da yəhudilərin Pesax bayramı öncəsində bir əlisilahlı “Hayl Hitler!” deyə bağıraraq yəhudilərə atəş açdı və 3 nəfərin ölümünə səbəb oldu. İstintaqa əsasən, cinayətkar biri uşaq, biri 70 yaşlı qadın olan qurbanlarını öldürməmişdən öncə onların yəhudi olub-olmadığını sorğulayıbmış.

Bundan əlavə, elə keçən ay doğma Bakımızın mərkəzində üzərində III Reyxin gerbi olan nasist hərbi uniforması geymiş bir gəncin Hitler salamı jestilə “Ziq” (faşistlərin “Ziq Hayl” (“Yaşasın Zəfər!” sözünü ifadə edir) sözünü təkrarlayaraq gəzməsinin görüntüləri sosial şəbəkələrdə geniş müzakirəyə səbəb olmuşdu. Doğrudur, üzərindən bir müddət keçdikdən sonra həmin gənc bunun sadəcə bir zarafat olduğunu açıqladı. Lakin belə halların ümumiyyətlə baş verməməsi üçün Azərbaycan xalqı milli-mənəvi dəyərlərinə daha sıx bağlanmalıdır. Unutmaq olmaz ki, bu gün neonasistlər 33 ölkədə və 6 qitədə aktiv vəziyyətdədirlər və nasist meyilləri olanların yaş hüdudları isə 13-25 yaşlar arasında dəyişir. Belə olduğu halda, orta məktəblərdə və universitetlərdə faşizm haqqında sadəcə texniki məlumatlar verməklə kifayətlənmək olmaz. Tarixi faktlarla birlikdə faşizmin bəşəriyyətə necə böyük bəlalar gətirdiyini və faşizmin təməli olan darvinizmin heç bir elmi əsası olmadığını da tədris etmək zəruridir.

Ümummili liderimiz Heydər Əliyev Cənablarının bu sözlərini gənc nəslimiz heç zaman unutmamalıdır:

“Faşizm dünyaya nə qədər faciələr gətirib, insanlara nə qədər bəlalar gətirib – bunu hamı yaxşı bilir. İkinci Dünya müharibəsi məhz alman faşizminin, Hitler ordusunun dünyaya hakim olmaq iddiası ilə başlandı… Faşizm bütün dünya tərəfindən bir faciə, bir vəba kimi insanların hafizəsində yaşayacaqdır. Ancaq bəşəriyyət bir daha imkan verməz ki, faşizm meydana gəlsin” (8).

Sevgili oxucular!
sevgi insan oğlunda olan ən böyük duyğu, ən böyük hissdir. Hər bir insanın fitrətində sevgi vardır. Sevgi elə bir duyğudur ki, sevdiyimiz zaman bunu hər kəsi əhatə edən davranış forması olaraq həyata keçəcəkdir. Sevmək xoşbəxtlikdir bunun meyvəsi olan sevilməkdə xoşbəxtlikdir. Tarixi keçmişə nəzər salsaq görərik ki, İlahi Eşqi yaşayan böyüklərimiz nəyi hədəf alaraq İlahi eşqə çatdılar? Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi buyurur ki:
Ey Nizami bəsdir, dünyadan çək əl,
Yetər alçaldığın göylərə yüksəl.
Dahi Nizami Gəncəvi bu misrasında insanın göylərə yüksəlişindən bəhs edir. Göylərə yüksələ biləcək olan insana əmanət olaraq üfürülən ruhdur. Bu ruh yaşarkən geri dönməli, yəni sahibinə yüksəlməlidir. Nizami Gəncəvi başqa bir misrasında buyurur ki:
Hansı yerdən gəlibsə həmən yerə çatdı ruh,
Xəyal tapa bilməyən bir gözəllik tapdı ruh.
Sevgili dostlarım Mövlana Cəlaləddin Rumi buyurur ki:
“Canana Qqovuşmagı canı könuüldən dilə”.
İnsanın yaradılmışlar içərsində üstünlüyünün tək səbəbi onda olan ruhdur. İnsanda olan ruh Allah (c.c) tərəfindən əmanət olaraq üfürülmüşdür. Bu yüksəlişi yaşayan böyüklərimiz Dədə Qorqud, Nizami Gəncəvi, Mövlana C.R, Yunus Əmrə, İmadəddin Nəsmi, Məhəmməd Fizuli, Hüseyin Cavid və bir çoxları bu həqiqəti yaşamışlar.
Həqiqət nədir? İnsan üç vücuddan ibarətdir. Bu dahi şəxsiyyətlər və bir çoxları bunu yaşadılar. Nəyi yaşadılar? Ruhun, cismin, nəfsin və iradənin təslimini yaşadılar. Bizdə yaşamaqla vəzifəliyik!. Çünki, hər kəs dünyaya gəlmədən qabaq Qalu-bəla günü Allah bu təslimləri yaşayacağı haqqında söz vermişdir. Bunu böyük şair İmadəddin Nəsimi öz qəzəlində belə söyləyir:
Ey! Xaliqin əmanətin (ruhun) zayə edən,
Layiqdir ada olki zülümən cahil ola.
Bu misrada Nəsmi onu deyir ki, insanda əmanət olan ruhu yaşarkən geri qayratmağı dilməyənlər zalım və cahildir. Allah-Təala insanı yaratdıqdan sonra ona ruhundan üfürdüyünü buyurur. Əgər bir insan onda əmanət olan ruhu dünya həyatını yaşarkən geri qaytarmağı istəmədiyi müddətcə zalım və cahil adını alır. Bu haqda böyük şairimiz Məhəmməd Fizuli buyurur:
Canı (ruhu) canan diləmiş verməmək olmaz ey dil,
Nə niza eyliyəlim ol nə sənindir nə mənim.
Bu misralardan bunu anlayırıq ki, biz də əmanət olan ruhu bu dünyada yaşarkən sahibi olan Allaha tsəlim etməyi, qovuşdurmağı diləməliyik!. Bu böyük insanlar bunları yaşadılar və bu haqda öz əsərlərində də söyləmişlər. Biz də yaşamalıyıq! Yaşamaq üçün isə bir tək diləklə yönələcəksiniz yaradana. Nizami Gəncəvi bu diləyi öz misrasında belə söyləyir:
Könlümdə haqdan savayı məgər bir dilək varmı,
Ona qovuşan kəslər başqa bir şey umarmı?
Yəni sevgili oxuyucular qəlbimizdən Allaha (c.c) yönələrək ruhumuzu Ona təslim etməyi diləməliyik. Böyük haqq dostları bu duanı Allahdan istədilər. Bunun üçün bu gün bizdə onlardan danışmalıyıq. Necə ki, Ərəb dilini bilmək qurtuluş deyilsə Nizamini, Mövlananı, Yunusu, Nəsimini, Fizulini, Hüseyin Cavidi bilmək, əzbərləmək yetməz! Onları anlamaq, onları yaşadıqı İlahi eşqi yaşamaq, hiss etmək əsildir! Sevgili oxuycular Nizamilər, Fizulilər bu gündə var olmalıdır. Ot kökü üstündə bitər. Bizm də onların yaşadığı İlahi eşqi yaşamağımız, yaradılmışı, fani olanı deyil hər şeyi yaradan Allahı (c.c) istəməyimizə bağlıdır. Ədəbi təsəvvüf yolçuları bizə mənəvi irsi miras qoymuşlar. Mirası yaşamaqla qorumalıyıq. Diqqət edilərsə Dədə Qorqud söyləmiş:
Allah-Allah deməyincə işlər olmaz,
Qadir Tanrı verməyincə ər bayılmaz,
Əzəldən yazılmasa,qul başına qəza gəlməz,
Əcəl vədə verməyincə kimsə ölməz.
Nizami Gəncəvidə:
O gecəni bir daha görmək üçün ah,
Əl qaldırıb göylərə deyirəm: Allah, Allah.
Mövlana Cəlaləddin Rumi:
Canana qovuşmağı canı könüldən dilə.
Yunus Əmrə:
Eşqin aldı məndən məni,
Mənə səni gərək səni.
Mən yanaram dünü-günü,
Mənə səni gərək səni.
Məhəmməd Fizuli:
Canı canan diləmiş verməmək olmaz ey dil,
Nə niza eyliyəlim ol nə sənindir nə mənim.
Bunlar bizim böyüklərimizdir biz də onlar kimi İlahi eşqi, onun sonsuz xoşbəxtliyini yaşamaqla mənəvi saflığa aparan mirasa sahib olmuş oluruq. Sevgili dostlarım biz də ədəbi təsəvvüfün (mənəvi saflığı) araşdırmaq, yaşamaq və bölüşməyi hər kəsə tövsüyyə edirik. İnsan üçün ən qiymətli şey dünya həyatını yaşarkən İlahi eşqin sonsuz xoşbəxtliyini yaşamaqdır. Xoşbəxtlik…Yaradılmış da deyil! Yaradan Allahdadır. Ədəbi,
mənəvi irsi daşıycıları olmaq diləyi ilə bu yazımızında sonuna gəldik.

Dinsiz mühitdə, ailə məfhumu aradan qalxır. Ailəni təşkil edən sədaqət, vəfa, bağlılıq, sevgi və hörmət kimi dəyərlər tamamilə məhv olur. Ailə, cəmiyyətin təməlidir və əgər ailə dağılsa, cəmiyyət də pozular. Dövlət və millət olmağın bir mənası qalmaz, çünki dövləti və milləti təşkil edən bütün mənəvi dəyərlər məhv olar. Dinsiz cəmiyyətdə heç kim bir-birinə hörmət, sevgi və mərhəmət hissi bəsləməz. Çünki bunun üçün bir səbəb olmaz. Nəticədə, sosial anarxiya əmələ gələr. Müxtəlif xalqlara qarşı təcavüzkarlıq mövqeyi formalaşar, işçilər müdirlərinə, müdirlər işçilərinə, ata övlada, övlad ataya qarşı təcavüzkar olar.
Daima qan tökülməsinin, bəzi ölkələrdə daima gündəmə gələn cinayət xəbərlərinin səbəbi dinsizlikdir. Bu xəbərlərdə hər gün gözünü qırpmadan, çox adi səbəblərlə bir-birlərini öldürən insanların xəbərləri verilir. Halbuki, axirətdə hesab verəcəyini bilən insan başqa birinin üzünə silah tutub öldürə bilməz. Allah`dan qorxar və pis haqq-hesabdan çəkinər. Allah Quranda insanları fitnə-fəsad törətməkdən belə çəkindirir:
Yer üzü islah olunduqdan sonra, orada fəsad törətməyin. Allah`a qorxu və ümidlə yalvarın. Həqiqətən, Allah`ın mərhəməti yaxşılıq edənlərə yaxındır. (Əraf surəsi, 56)
İntiharların bu qədər yayılmasının kökündə də dinsizlik durur. İntihar edən, əslində, cinayət törədir. Ancaq Qurana bağlı bir insan bunu əsla etməz, belə bir fikri ağlından belə keçirməz. İnanan insan ancaq Allah rizası üçün yaşayar və Allah`ın ona dünyada verdiyi hər cür çətinlik və sıxıntıya səbr edər. Bu səbrin qarşılığını həm dünyada, həm də axirətdə qat-qat alacağını unutmaz.
Dinsiz cəmiyyətdə insanlar bir-birlərinə insan kimi dəyər vermirlər, çünki bir-birlərini meymundan təkamüllə əmələ gəlmiş varlıqlar kimi görürlər. Bir insan meymundan təkamüllə törədiyini düşündüyü insana xidmət etmək, ona qulluq etmək istəməz. Bu düşüncəyə malik insanlar bir-birlərinə dəyər verməzlər. Bir-birlərinin sağlamlığını, rahatlığını düşünməzlər. İnsanlara zərər toxunmasından narahat olmaz, buna mane olmağa çalışmazlar.
Quran əxlaqı yaşandıqda dövlətə və millətə böyük zərər verən anarxiya bəlası tamamilə sona çatar. Mənəvi dəyərlərə malik şəxslər dövlətə və millətə sahib çıxarlar və bu dəyərlər üçün hər cür fədakarlıq etməkdən çəkinməzlər. Bu əxlaqa malik insanlar daima ölkənin rifahı və təhlükəsizliyi üçün çalışarlar. Belə cəmiyyətdə hər kəs dövlətin və millətin rifahı üçün çalışar, dövlətə qarşı çıxmaz, əksinə, maddi və mənəvi cəhətdən dəstək olar. Allah`dan qorxan insanlardan ibarət cəmiyyətdə cinayət işləri, demək olar ki, baş verməz. İndiki cəmiyyətdə baş verən cinayət hadisələrinin mində biri belə baş verməz. Dövlətin idarə olunması çox asanlaşar. Dövlət anarxiya, terror, fitnə-fəsad, cinayət kimi hadisələrlə məşğul olmayacağı üçün bütün gücünü ölkənin daxili və xarici siyasətinə, rifahının yüksəlməsinə, güclənməsinə, dirçəlməsinə sərf edər. Nəticədə də çox güclü dövlət formalaşar.
Cəmiyyətdə gənclər arasında geniş yayılmış laqeyd xarakterə Quran əxlaqı ilə yaşayan gənclərdə rast gəlinməz. Gəncliyin dinamikliyi, şövqü daima xeyirli işlərə istiqamətləndirilər. Belə bir mühitdə şagird və tələbələr sadəcə sinifdə qalmamaq və ya cəzadan xilas olmaq üçün deyil, şövqlə, istəyərək, dövlətə və millətə fayda vermək üçün təhsillərinə çox əhəmiyyət verərlər. Məktəblərdə intizamsızlıq aradan qalxar. Çox rahat, faydalı təhsil mühiti formalaşar. Müəllim və şagirdlər arasında itaətə, hörmətə və tolerantlığa əsaslanan müştərək iş meydana gələr. Bundan əlavə, şagird və tələbələr dövlətə, polisə qarşı da çox hörmətcil və itaətkar olar, dövrümüzdə tez-tez rast gəlinən tələbə etirazları baş verməz. Çünki bu etirazları tələb edən mühit olmaz.

AYB –nın qurultayi ilə əlaqdar hörmətli şairimiz Məmməd İsmayılın çıxışından sonra verdiyi müsahibəni oxuyub vətəndaş olaraq oz fikirlərimi qələmin gözünə qatıb belə ifadə edərək bu bəhri təvili yazdım və sizlərə ərməğan edirəm.

Vaxt məqam yetişdi sifarişlə xahişlə yığdıq biz yazarları,anlam geniş, müstəvidə, birtərəfli açıq-aşkar bir araya.Yaxın eldən, obadan gələn də var çağrış səsli bu səsə bu haraya. Qurultaydı dedilər, kimsə sevinc yaşadı, bəzi kəslər bacardı burda bizi aldadıb, sözdə söz oynatmağı. Şairlər ki, yığıldı söz satıb soz eşməyə, yaxın uzaq keçmişə yb dediyim yerə köhnəliyi dəf edib, yeni sədr seçməyə.İndi gəlin dərd dağıdım sizlərə,dərd biçilib boynumuza ,bizim kimi bizlərə.Sözüm yetər əldə qələm, şeir sənət fədaisi, yazar olub ad qazanan kəslərə.Gəl oturaq söhbət edək, mənim sizə,kəlmə -kəlmə səti-sətir sözüm var: Siz tanıyın uzaq durun şair nədir, qələm nədir, imdad uman, ələm nədir, ələn nədir xəlbir nədir,əlbir olub kimsələrə daş ataraq zərbə nədir. Bəlkə deyim, mən yalanam, mən demirəm biz beləyik, hamı görür, hamı deyir, görürsə göz,dil də yalan, söz də yalan?! Söyləyirəm siz də baxın baş da yığar, yığma- qurma, yalanları kalan- kalan axın-axın.Budur baxın məkan alan, külək qovub tozda qalan, yalan –palan sözlə vurub ara qatan, mən tanıdım, mən bilirəm kimsən oğul, ağzın şirin noğul-noğul. Adın tanış göz önündə yad ellərə ad olmusan, öz elindən uzaq düşüb, indi bura,bu torpağa qonaq düşüb şad olmusan,Təəssüf edim, yb idi guman yerin, öz evindən uman yerin, nədənsə sən söyləmədin, hər sözünü yeyin- yeyin. Dilində od,sözündə od, yanmayanı yandıraraq, qanmayanı qandıraraq, mən beləyəm söyləyərək,düz danışıb,hər sözümü düz deyəcəm sözüm sizə xoşsa yeyin, öyünməyin zirvədəsiz, ayaqaltı eniş-yoxuş yeriməyin yeyin-yeyin. Dilində od sən gələrək,natiqlərin, naqislərin hər sözünə bənd çəkərək, ürək yanıb dərd əkərək, məddahları, yaltaqları alqış edib bəyənmədin,menyu şirin çoxsa belə hər sözü sən yeyənmədin. Söz alıban söylədin ha, güı ətirli tər sözünü.Əhsən dedim El oğluna,öz elinin ər oğluna, söz udmayan o hulquma. Üz tutaraq anası Higar, atası Rəsul, söz əhliyəm söyləyən ,yaxını uzaq görməyən Anar adlı bir monaxa, dilin odlu söz deyəndə, yaltaqlar da utanmadan acı –şirin söz yedilər, yerli –yersiz hədəf oldun həmlə edib, söz dedilər.Gəlin bir az göz yetirin hansı yaltaq, söz yeridib fikir desə, deyəcəksiz pərdə cırıq, fikir qırıq görəcəksiz oynanmayan bir tamaşa. Kimdir Anar biənmirəm hökm böyük görəmmirəm, nədən belə mənəm- mənəm soyləyib ha at oynadır bölgədə. Şeir sənət söz əhlimiz bir-birindən uzaq düşüb, bölünmüşük saman olub doyülmüşük uçmuşuq ha , batmışıq ha yaxın –uzaq, uzaq yaxın ölkədə. Zaman-zaman nə baş verir sorar olsaq,nədən nəyi anlayaraq, ipə-sapa nəyi düzüb, boğaz üzüb, kimsə kimi danlayacaq. Biz ölmədik, biz yaşarıq biz ki, varıq yaltaq olub, qanmaz olub çəpik çalıb zaman-zaman oynamışıq, dərd bizimsə, haçan nə vaxt kimsə, kimə söz dyəndə haqqı görüb danlamışıq? Bu haqq bizim, bizdən ötə alınqanıq qana-qana bilməz olub, ağız dolab,söz deyəni görmədik, nə gördüksə, göz yumaraq, söyləmədik bilmədik. Anarı belə, o biri elə, bu biri belə, söz atdılar Məmmədinə,dili sözlü Əhmədinə, sözlə vurub Məmmədi də, hər sözünə yamaq salıb zəhər töküb heybəsinə,verənmi var haqq səsinə gəlmədi qıy,haray salıb batma dedi öz səsinə.Qoymadılar söz bazarı,söz alveri meydan ala, hədəf bəlli ox atdığı şeytan ola, sözü oxsa boğazlara qaytan ola. Çəkinmədən söz dedi o, gözlərinə baxa-baxa hər sözünü zəhər edib, kimdi Anar? ÜSTÜNƏ ÇOX yedirdi O. Mən görürəm, biz beləyik çəpik çalan yaltaqlarla utanmadan, çəkinmədən məqamı yox,məramı xoş bəzilərlə həmfikirik həmrəyik. Şeir sənət müstəvidən, YB bizdən uzaq düşüb, dili sözlü meydan alan, söz oynadan bəxti qara şairlərə təzad dolu tuzaq düşüb. Bəyənmirəm sən dedin ha,bu meydanı, səs ki, batıb bülbül yatıb,meydan olub cik-cik edən şairciklər yığnağı, söz deyəndə göz döyərək sayacaqlar əl üstəki barmağı. Mühit qoca yazan cocuq, səs ki, gələr boğuq-boğuq, xoruz banlar, cavab verər cik-cik sərçə, axsaq toyuq.Dövür çətin söz alveri əkin-əkin, söz alıban demək çətin, ürək yansa , söz aqlayar, könüllərdi oyuq-oyuq,gəlin baxaq, dəmnən uzaq soyuq-soyuq, dilin sussun, gözün baxsın donuq-donuq. Dildə sual nədən belə batmışıq ha, qış gəlmədən yatmışıq ha, o sənləri bu mənləri söz deməmiş satmışıq ha! Sözün oldu belə-belə nə ad verim bizlərə biz, iynə sapıq bizlərə biz, üz olmuşuq üzlərə biz, unutmuşuq sizli bizli, bizləri biz, yolda qıraq izləri biz, yıxla –düra yeriyərək, əl uzadıb dərd dağıdaq kimlərə biz! Balta bizim, xalta bizim, boyun bizim, oyun bizim, məhv olmuşuq qalmayıbdı, tozum izim,yıxıla-dura yerimişik sürünmüşük dizin –dizin…Eşit sən hey!Vətən sənin, Vətən mənim, kürsüdüsə satılmayıb, sənin deyil, dörd əlinlə yapışma sən,ömür vəfa etməyəcək olmayacaq mənim desən nə heç kimin heç kəsin. Kimsən axı, kapsamısan, “Mən” in sənin, özün kimin, yerdə onun, göydə onun, keçməz olsun, künc-bucaqda çiçan- pişik hər oyunun,üz də qıraq astarı var,dərisi var hər qoyunun, yalanları yeyənmərik, yetər daha öyənmərik. Nə gündəsən EL oğlunun, ər oğlunun tuş gəlibən hədəf bəlli qəzəb dolu, eyhamına dözəmmədin. Qor töküldü canına, qan vuranda başına, üz—üzə sən həzm edibən yeyənmədin haqq sözünü El oğlunun MƏMƏDİN!!! Göz-gözə sən bilənmədin seçilmişən sədr mənəm, el sevərəm qədir mənəm, mən Anaram deyənmədin. Mən qarışıq, şeir sənət bəllidisə yb nədir mühit bizik, doğru dürüst öyənmirik çəpik çalan yaltaqı da başda duran maddahı da, bəyənmirik, get uzaq ol məlum yerin, YERİNDƏ DUR!!!! Kürsü sənin olsa belə biz tərəfdən tanınmadın, biz o boya enənmərik, kötüyə qoyub saqqal kəsən baltaları, xaltaları
sevənmərik SEVƏNMƏRİK… !!!
TƏRANƏ ŞƏMS.20.06.2014.

Bir çox insan rahat həyatını yaşamağa davam edərkən dünyanın müxtəlif yerində milyonlarla müsəlman qardaşımız böyük zülmə məruz qalaraq yaşamaq uğrunda mübarizə aparır. İraq, Əfqanıstan, Şərqi Türküstan, Kırım, Fələstin, Kərkük, Moro, Patani və Arakandakı müsəlmanlar hər gün müsəlman qardaşlarından gələcək köməyi ümidlə gözləyirlər. Gördükləri zülmü və təzyiqi bütün şiddəti ilə yaşayan qardaşlarımızın halını başa düşmək üçün bir anlıq özümüzü onların yerinə qoyaq.
Bu məqələni oxuyarkən və ya yerinizdə yatan zaman birdən-birə evinizin dağıdıldığını, yandırıldığını və həmin anda ətrafdakı bütün evlərin də eyni vəziyyətdə olduğunu düşünün. Uşaqlarınızı, valideynlərinizi götürərək həyatınızı xilas etmək üçün bayıra çıxdığınızı, orda da sizi əli silahlı insanların gözlədiyini xəyal edin. Sığınacaq bir yer olmadığını və sadəcə qaçmağın lazım olduğunu.. Arakandakı qardaşlarımız hər an bu dəhşəti yaşayırlar…
Küçədə gedərkən yaxılaşan təyyarə səsinə və ardından gələn dəhşətli partlayışlarla havadan bomba yağdığını və həyatınızı xilas etmək üçün hara sığınacağını bilmədən qaçdığınızı xəyal edin. Son günlərdə artıq xəbərlərin ilk sıralarında yer almasa da Suriyada 2 ildir davam edən vətəndaş müharibəsinə görə məzlum uşaqların, qadın və kişilərin hər an hiss etdikləri, hər an yaşadığı budur.. Əsədin təyyarələri məzlum əhalinin evlərini, xəstəxanalarını, çörək sexlərini, hətta məktəblərini bombardman edir.
Acından mədənizin ağrımasına baxmayaraq, öz aclığınızı bir kənara qoyub, yanaqları çökmüş, iri qara gözlərində sevinc yerinə acı olan uşağınıza yedirtməyə heç nə tapa bilməməyin çarəsizliyi içində ot yığıb, onu suda qaynadaraq “yemək” hazırladığınızı və bu otlu su ilə uşağınızı yaşatmağa çalışdığınızı düşünün. Acından ölənlərin sayının 144-ə çıxdığı Yermükdə müsəlman qardaşlarımız uşaqlarını yedizdirə bilməməyin çarəsizliyi içində bunları yaşayır.
İsti evinizdə oturarkən birdən-birə qapının vurulub açıldını, bacınız, qardaşınız, atanız, həyat yoldaşınız, oğlunuz və ya qızınızın yerdə süründürülərək zorla evdən çıxarıldığını, kişilərin gözünün qabağında edam edildiyini, qızlarınızın, həyat yoldaşınızın, bacınızın və ya ananızın isə təcavüzə məruz qaldığını düşünün. Şərqi Türküstanda yaşayan uyğur qardaşlarımız 1965-ci ildən etibarən bu cür böyük zülm altında yaşayır və bu zülm altında şəhid olanların sayı 35 milyondur… Bu say Kanadada yaşayan əhalinin sayına bərabərdir. Yəni biz isti evimizdə oturan zaman, bir ölkənin əhalisinin sayı qədər müsəlman qardaşımız şəhid olub…
Bura qədər izah edilən bir neçə misal belə insanın qəlbinin ürpərməsi, vicdanında böyük acı hiss etməsi üçün kifayətdir. Siz bu yazını oxuyan zaman dünyanın fərqli yerlərindəki müsəlman qardaşlarımız bir gün bombalardan birinin öz evinin damına düşəcəyinin narahatlığı, hər gün silah və bomba səsləri ilə yaşamağa davam edir. Bəziləri hər an qapılarının döyüləcəyinin narahatlığı içindədir. Qapılarını döyənlər hər an evin sakinlərindən birini götürüb apara bilər. Həmin ailənin bir daha onu görməsi, ondan xəbər alması belə mümkün olmaz. İşgəncəyə məruz qalan, təcavüz edilən, güllələnərək şəhid edilən, ibadətlərini yerinə yetirməyə əsla icazə verilməyən qadınlar, kişilər, qocalar, uşaqlar, qundaqdakı körpələr niyə öldüklərini belə bilmədən can verirlər. Uşaqlar niyə hər kəs kimi məktəbə gedə bilmədiyini, niyə evlərinin yandırıldığını anlaya bilmir… Qısacası, bu ölkələrdə həyat bizim bildiyimiz kimi, normal şəkildə davam etmir.
Savaşın düz ortasındaki məzlum insanların yaşadıqları bu çətinlikləri, nə düşündüklərini, necə möhtac bir vəziyyətdə olduqlarını anlamaq hamımız üçün çox vacibdir. Çünkü bir çox insan evində təhlükəsiz olub-olmadığını bir an belə düşünmədən rahat şəkildə yaşayır. Bir çox insan istədiyi zaman marketə gedib istədiyini rahat şəkildə alıb yeyə bilir, istədiyi zaman tətil planları qura bilir. Dünyanın bir başqa ölkəsində adını bilmədiyi, tanımadığı analar, uşaqlar, babalar və nənələrin başına gələnləri lazımi şəkildə önəmsəmədən, onların həyatı üçün narahat olmadan, bütün bunlardan özü heç məsuliyyət daşımadığını düşünərək həyatını davam etdirə bilir.
Ancaq əgər hərkəs belə edərsə, istəmədən və bilməyərək dünyanın bir çox yerində yaşanan bu insanlığa sığmayan hərəkətlərə ortaq olmuş olar. Müharibənin dəhşətli görüntüləri yaxşı bir insanı narahat edə bilər, bunu dilə gətirə bilər. Bu insan yeri gəldiyində müharibənin zərərlərindən də bəhs edə bilər. Amma vicdanlı və imanlı bir insan bu problemi qəlbən hiss edər, özünü onların yerinə qoyar. “Sizə nə olub ki, Allah yolunda: “Ey Rəbbimiz, bizi əhalisi zalım olan bu şəhərdən kənara çıxart, bizə öz tərəfindən mühafizəçi göndər, yardımçı yolla!” – deyə dua edən aciz kişilər, qadınlar və uşaqlar uğrunda vuruşmursunuz? (Nisa surəsi 75) ayəsini düşünər və zülmə məruz qalan insanların məsuliyyətini öz üzərində hiss edər. Dünyada hakim olan zalımlığı tamamilə aradan qaldırmaq üçün var gücü ilə cəhd edər.
Unutmayaq ki, Suriyada donaraq can verən hər körpədən, Türküstanda evindən çıxarılaraq təcavüzə məruz qalan hər gənc qızdan, Misirdə snayperlərin gülləsinə tuş gələn hər candan, Patanidə işgəncə görən hər qardaşımızdan, mağazaya gedərkən düşən bomba ilə həyatını itirən hər gənc qızdan, əlində oyuncağı ilə yatarkən dağıntıların altında qalan hər körpədən, yemək almaq istədiyi bazarda əlini, ayağını itirən hər anadan Əfqanıstanda, Çadda, Kırımda, Kərkükdə zülm görən və məzlumdan bütün müsəlmanlar məsuliyyət daşıyır.
Bu zulmə “dur” deməyin yolu isə çok asandır. Allah’ın təqdim etdiyi həll yolunu tətbiq etmək… Allah dünyanın hüzura qovuşması üçün inananların qardaş olmalarını, bir-birlərinə kömək etmələrini və birlik olmalarını əmr etmişdir. Müslümanlar da qardaş olduqlarını xatırlayıb məzhəb ayrı-seçkiliklərini, anlaşmazlıqları bir kənara qoyub ortaq amalda birlik olub Türk İslam Birliyini təcili olaraq qurmalıdırlar. Allah’ın Quranda göstərdiyi, Peyğəmbərimizin (sav) hədislərində təfərrüatı ilə izah etdiyi tək həll yolu budur. Birlik olmaq Qurana görə fərz, dağılıb ayrılmaq isə haramdır. Müsəlmanların Allah’ın “Allah’ın ipindən möhkəm sarılın və dağılıp ayrılmayın…” (Ali-İmran surəsi, 103) hökmünün tələbi olaraq bir an öncə birləşib İslam Birliyini qurmaları, çəkilən acıların bitməsi, dünyanın hüzura və rifaha qovuşması üçün vacibdir. Müslümanların birlik olması, qan bağlılığı olan qardaşlar kimi, hətta daha da güclü şəkildə bir-birinə bağlanması fərzdir.

Bu gün qabaqcıl təkamülçülər belə bitki və heyvan seleksiyasını təkamül nəzəriyyəsinə sübut olaraq qəbul etmirlər. Lakin bəzi təkamülçülər bu iddialardan əl çəkməməkdə qərarlıdırlar. Ona görə də gəlin bu mövzunun təkamül nəzəriyyəsi ilə əlaqəsi olmadığını elmi dəlillərlə birlikdə araşdıraq.

Bitki sortlarının və heyvan cinslərinin seleksiyası Darvin təkamül nəzəriyyəsini ortaya atmazdan daha əvvəl insanlara məlum idi… İt, qoyun və inək kimi heyvanlar arasında ətlik, südlük və sürətlə qaçan cinslər əldə etmək üçün seleksiyaçılar xüsusi bir ardıcıllıqla bu prosesi həyata keçirərək daha faydalı cinslər yetişdirmişdirlər. Bunu edənlər isə təkamülçülər deyil, əksəriyyəti təkamül nəzəriyyəsi ilə heç bir əlaqəsi olmayan insanlar olmuşdur. Bu adət 19-cu əsrdə elmi bir dayağa söykədilmişdir. Bunun səbəbi isə təkamülçülərin düşündüyü kimi təkamül nəzəriyyəsi yox, Mendelin kəşf etdiyi genetika qanunlarıdır. Mendel dindar, Allaha inanan, yaradılışı müdafiə edən və təkamül nəzəriyyəsinə qarşı çıxan bir elm adamı kimi məşhurlaşmışdır. Bəzi təkamülçülərin bitki və heyvan seleksiyasını təkamülün bir dəlili kimi göstərmək cəhdləri səthi bir məntiqə əsaslanır: “Seleksiyaçılar bir neçə nəsil içərisində fərqli cins heyvanlar əmələ gətirə bilirlər, elə isə milyonlarla il ərzində bütün növlər bir-birindən əmələ gələ bilər”. Ancaq bu məntiqin əsassızlığını bir neçə maddəylə izah etmək olar:

Heyvan və ya bitki növləri üzərində aparılan seleksiya işləri insanlar tərəfindən- xüsusi bir məqsədə görə ağıl sahibi insanlar tərəfindən şüurlu şəkildə həyata keçirilir. Ancaq təbiətdə belə bir şüurlu mexanizm yoxdur.

Ən vacibi isə budur ki, bu proses heç bir zaman müəyyən bir sərhədi keçə bilməz. Bu üsulla yeni canlı növləri meydana gətirilə bilməz. Darvinin yaşadığı dövrdə genetika bilinmədiyi üçün o, bitki və heyvan seleksiyaçılarının sərhədsiz dəyişmə həyata keçirə biləcəklərini zənn etmiş, amma bu fikir 20-ci əsrdə genetik araşdırmalar sayəsində çürüdülmüşdür. 20-ci əsrdə canlılar üzərində aparılan bəzi təcrübələr nəticəsində genetik dəyişməzlik (genetic homeostatis) qanunu elmə məlum olub. Bu qanun bir canlı növünü dəyişdirmək üçün həyata keçirilən bütün seleksiya işlərinin müəyyən bir sərhəddən kənara çıxmadığını göstərir, canlı növləri arasında keçilməz sərhədlər olduğunu sübut edir. Bunu süni seçmənin müxtəlif metodlarında daha ətraflı araşdıra bilərik:

Fərdi seçmə. Əgər insana hər hansı bir bitkidə müəyyən bir əlamət xoş gəlibsə, onda insan ona qarşı fərdi seçmə tətbiq edir, yəni:

1. O, bu bitkini öz-özünə tozlandırmaqla çoxaldır, beləcə arzu olunan əlaməti möhkəmləndirir.

2. Beləliklə insan saf xətlər alır.

3. Lakin saf xətlərdə homoziqotların sayı artdığından mutasiyaların da üzə çıxma ehtimalı çoxalır.

4. Mutasiyalar hər zaman zərərli proseslər olduğuna görə insan öz-özünə tozlandırmanı dayandırır, alınmış müxtəlif saf xətləri bir-biriylə çarpazlaşdırır.

5. Bunun nəticəsində alınmış nəsildə heterozis effekti (hibrid qüvvəsi) üzə çıxır (Heterozis- iki saf xəttin çarpazlaşmasından alınan nəsildə yüksək həyatilik qabiliyyətinin və dözümlüyünün meydana çıxmasıdır).

6. Lakin ikinci nəsildə heterozis zəifləməyə başlayır.

Gördüyümüz kimi, həqiqətən də canlılar müəyyən bir sərhəddən sonra dəyişməyə deyil, əksinə, öz orijinal vəziyyətinə qayıtmağa daha çox meyl göstərirlər. “Darvin Retried” (“Darvin Yenidən Mühakimədə”) adlı kitabın müəllifi Norman Makbet bu mövzuyla bağlı belə deyir:

“Problem canlıların həqiqətən də sərhədsiz bir ölçüdə variasiya (müxtəlifləşmə) göstərib göstərmədikləridir. Növlər hər zaman sabitdirlər, seleksiyaçıların əldə etdikləri müxtəlif bitki sortlarının və heyvan cinslərinin müəyyən bir nöqtədən sonra dəyişmədiyi, hətta hər zaman orijinal formalarına qayıtdığını bilirik…”1

Seleksiya mövzusunda dünyanın ən məşhur mütəxəssislərindən biri sayılan Lüter Berbank bu həqiqəti “bir canlıda meydana gələ bilən dəyişmə ehtimalının bir sərhədi vardır və bu qanun bütün yaşayan canlıları müəyyən olunmuş bəzi çərçivələr içərisində saxlayır”2 deyərək ifadə edir.

Variasiya nədir?

Variasiya genetika elmində işlədilən termindir və “müxtəlifləşmə” mənasını verir. Bu genetik hadisə bir canlı növü daxilindəki fərdlərin və ya qrupların bir-birlərindən fərqli xüsusiyyətlərə malik olmasına səbəb olur. Məsələn, yer üzündəki insanların hamısı, əsas etibarilə, eyni genetik məlumata malikdirlər, amma bu genetik məlumatın imkan verdiyi variasiya potensialı sayəsində bəziləri qıyıq gözlüdür, bəziləri sarışındır, bəzilərinin burnu uzun, bəzilərinin boyu qısadır.

Variasiya təkamülə dəlil deyil, çünki variasiya onsuz da mövcud olan genetik məlumatın fərqli cütləşmələrindən ortaya çıxır və genetik məlumata yeni xüsusiyyət qazandırmır. Təkamül nəzəriyyəsi qarşısında duran sual isə budur: tamamilə yeni növə aid yeni məlumat necə üzə çıxır?

Variasiya həmişə genetik məlumatın hüdudları çərçivəsində olur. Genetika elmində sözügedən hüduda “gen hovuzu” deyilir. Bir canlı növünün gen hovuzunda mövcud olan bütün xüsusiyyətlər variasiya sayəsində müxtəlif formalarda üzə çıxa bilir. Məsələn, variasiya nəticəsində bir sürünən növü daxilində digərinə nisbətən daha uzun quyruqlu və ya daha qısa ayaqlı cinslər meydana gələ bilər, çünki qısa ayaq məlumatı da, uzun ayaq məlumatı da həmin növün gen hovuzunda var. Amma variasiya sürünənlərə qanad taxıb, lələk əlavə edib, maddələr mübadilələrini dəyişdirib onları quşa çevirmir. Çünki bu cür çevrilmə canlının genetik məlumatında əlavələr olmasını tələb edir, lakin variasiyalarda belə vəziyyət baş vermir.

Darvin nəzəriyyəsini irəli sürdükdə bu həqiqəti dərk etməmişdi. Variasiyaların hüdudu olmadığını düşünürdü. 1844-cü ildə yazdığı bir məqaləsində “bir çox yazıçı təbiətdəki variasiyanın bir hüdudu olduğunu qəbul edir, amma mən bu düşüncənin əsaslandığı konkret səbəbi görə bilmirəm” demişdi. “Növlərin mənşəyi”ndə də müxtəlif variasiya nümunələrini nəzəriyyəsinin ən böyük dəlili kimi göstərmişdi. Məsələn, Darvinin fikrincə, daha çox süd verən inək cinsləri yetişdirmək üçün müxtəlif inək variasiyalarını cütləşdirən heyvandarlar nəticədə inəkləri başqa canlı növünə çevirə biləcəkdilər. Darvinin bu “hüdudsuz dəyişiklik” fikrini “Növlərin mənşəyi” kitabında yazdığı bu cümləsi ən yaxşı şəkildə ifadə edir:

“Bir ayı cinsinin təbii seçmə yolu ilə getdikcə daha çox suda yaşamağa uyğun quruluş və vərdişlər əldə etməsində, daha böyük ağıza malik olmasında və nəticədə bu canlının nəhəng balinaya çevrilməsində heç bir çətinlik görmürəm”3.

Darvinin bu cür iddialı nümunələr verməsinin səbəbi yaşadığı əsrin ibtidai elm anlayışı idi. Cerri Berqman “Təbii seçmə nəzəriyyəsi ilə əlaqədar bəzi bioloji problemlər” adlı məqaləsində variasiyanın daima müəyyən genetik hüdudlar daxilində meydana gəldiyini açıqlayan bioloq Edvard Diveydən sitat gətirərək belə şərh edir:

“Divey bu nəticəyə gəlmişdir: “Çarpaz cütləşdirmə metodu ilə çox mühüm nəticələr əldə edilmişdir… Amma nəticədə buğda yenə də buğdadır, məsələn, üzüm deyil. Donuzlarda qanad əmələ gətirməyimiz quşların silindirşəkilli yumurtlamaları qədər qeyri-mümkündür. Daha müasir nümunə son əsr ərzində dünyadakı kişilərin boyunda müşahidə edilən artımdır. Daha yaxşı qidalanma və yaşayış şərtləri sayəsində kişilər son əsr ərzində boylarının uzunluğu ilə demək olar ki, rekord qırıblar; amma bu boy uzunluğu artsa da, artıq dayanma həddinə çatmışdır. Çünki artıq genetik hüduda dirənmiş vəziyyətdəyik””4.

Qısacası, bitki və heyvanlar üzərində seleksiya işləri yalnızca bir növün genetik məlumatının sərhədləri içində meydana gələ bilən bəzi dəyişikliklərdir, amma heç vaxt növlərə yeni bir genetik məlumat əlavə etmir. Buna görə də, süni seçmə prosesi təkamülə nümunə göstərilə bilməz. Müxtəlif it, inək, ya da at cinslərini nə qədər cütləşdirirsinizsə cütləşdirin, nəticədə ortaya yenə də itlər, inəklər və ya atlar çıxacaq, yeni növ əmələ gəlməyəcək.

Danimarkalı elm adamı V.L. Cohansen bu mövzunu belə xülasə edir:

“Darvinin xüsusi vurğuladığı variasiyalar, əslində müəyyən həddən irəli gedə bilmirlər və bu səbəbdən variasiyalar “daimi dəyişikliyə (təkamülə) səbəb deyil”5.

Eyni zamanda müxtəlif növlərdən olan fərdləri cütləşdirsək də, meydana çıxan nəsil dölsüz olur, çoxala bilmir.

Bundan başqa, süni mutagenezlərlə də mikroorqanizmlərin funksiyasını pozaraq vitaminlər, amin turşuları, dərman preparatları, antibiotiklər, zülallar istehsal etmək mümkündür. Bu, insan üçün faydalı, lakin canlı üçün olduqca zərərlidir, çünki canlılar öz funksiyalarından başqa prosesləri həyata keçirməyə məcbur edilirlər. Belə ki, bütün mutasiyalarda DNT sintezində dəyişiklik yaranır, bu da bir qayda olaraq orqanizm üçün əlverişsiz olur və çox zaman onun ölümü ilə nəticələnir.

Poliploidlik. Əksərən bitkilərdə tətbiq olunur. Adətən, süni surətdə, məsələn kolxisin zəhəri ilə bitki hüceyrəsinin bölünmə vətərini dağıtmaqla əldə edilir. Bölünmə vətəri dağılmış hüceyrədə xromosomlar qütblərə çəkilə bilmədiyi üçün xromosom yığımı bir neçə dəfə arta bilir. Poliploid (xromosom yığımı artmış) hüceyrələr daha iri olur və daha çox hüceyrə şirəsi toplaya bilir, bu səbəbdən də, bitki daha iri olur və çox məhsul verir. Amma hər zamankı kimi, yeni növ ortaya çıxmır, əksinə bitkiyə zərər verəcək bir proses baş verir. Buradan bu nəticəyə gəlmək olar ki, insan özü üçün faydalı hesab etdiyi əlaməti seçir, amma bu, bitki üçün heç də faydalı sayıla bilməz.

Mənbələr:

1- Norman Macbeth, Darwin Retried: An Appeal to Reason, Harvard Common Press, New York: 1971, s. 33

2- Norman Macbeth, Darwin Retried: An Appeal to Reason, s. 36

3- Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, səh. 184.

4- Jerry Bergman, “Some Biological Problems With the Natural Selection Theory”, The Creation Research Society Quarterly, vol. 29, no. 3, December 1992.

5- Loren Eiseley, The Immense Journey, Vintage Books, 1958, səh. 227; Norman Macbeth, Darwin Retried: An Appeal to Reason, Harvard Common Press, Boston, 1971, səh. 33.

Yaxın Şərqdə son dövrlərdə artaraq davam edən məzhəb təəssübkeşliyinin nəticəsi olaraq meydana gələn şiddət, zorakılıq ilk dəfə son həddə çatıb. Eyni dinin eyni ortaq təməl dəyərlərinə inandıqları halda, İslamı fərqli şərh edən məzhəblərin öz aralarındakı münaqişələri, əlbəttə, qəbuledilməz haldır. İslam aləmində bu cür sevgisizlik və münaqişə ab-havası İslama ziddir. Bununla yanaşı, ortaya çıxan mənzərə həm bölgə, həm də dünya üçün böyük təhdiddir.
Bəzi strategiya mütəxəssisləri Orta Şərqdəki məzhəb münaqişələrinin bölgədəki diktatura rejimləri ilə aradan qaldırılacağını düşünərək yanılırlar. Bu fikir qəbuledilməzdir. Aydındır ki, bu diktaturalar şiddəti aradan qaldırmaqdan çox şiddəti şiddətlə yatırmağa çalışan, dərin dövlət terroru və mafiya metodları ilə insanları ifrat radikallığa sürükləyən ən ağılsız, ən qəddar sistemlərdir. Bu təzyiq sistemi insanları daha dərin kin, nifrət və sevgisizliyə sürükləyir, hətta şüuru tamamilə örtülən insanların terroru dünya ictimaiyyətinə tətbiq etməsinə səbəb olur.
Halbuki, dünyada şiddətin qarşısını alan qüvvə bütün insanların fitrətində olan sevgi, şəfqət və mərhəmət kimi duyğuların, inananlar üçün üç böyük dinin kökündə olan mənəvi dəyərlərin ön plana çıxarılmasıdır.
Quranda insanlar elmə, tədqiqata, kainatı tanımağa, düşünməyə, oxuma-yazmaya təşviq edilir, habelə, bir məsum cana qəsd etməyin bütün bəşəriyyəti məhv etməyə bərabər olduğu bildirilir. Odur ki, bir terror təşkilatının İslam adı altında cinayət törətməsi, münaqişə yaratması İslam əxlaqına uyğun deyil. Bu cür yanlışların izah edilməsi və bütün dünyaya həqiqi İslamın tanıdılması çox vacibdir.
Münaqişələrə səbəb olan xurafatçılar dində olmadığı halda şiddəti dinə əsaslandırırlar. Halbuki, şiddətin mənbəyi ancaq bu insanların xurafatçı düşüncələridir. Həqiqi İslam sülh, əmin-amanlıq və qardaşlıq dinidir. Ona görə də şiddətin qarşısını almaq üçün, əvvəlcə, xurafatçılıq aradan qaldırılmalı, bu yanlış məntiq dəyişdirilməlidir.
Saf vəhyə əsaslanan İslam xurafatçılıqdan fərqli olaraq ultra modern həyat tərzidir. Allah biz müsəlmanlardan dünyada cənnətə bənzər model formalaşdırmaq üçün çalışmağımızı istəyir. Hər şeyin ən yaxşısını, ən gözəlini hədəf seçməyimizi istəyir. Vicdanlı, sevgi dolu, şəfqətli, mərhəmətli, nəzakətli, baxımlı, təmizlikdə ən qabaqcıl olmağımızı əmr edir. Sosial ədalətin, bərabərliyin ən mükəmməl tətbiqi İslamda var.
İslam dinində heç kimə təzyiq olunmaz. Heç kimin inancına qarışılmaz, təzyiq və məcburiyyət olmaz. Elmin ən yüksək səviyyəsi, incəsənət, estetika, musiqi, rəssamlıq, heykəltəraşlıq İslamda var. İslam Allah sevgisidir, gözəl əxlaqdır, dostluqdur, ağıldır, keyfiyyətdir, təmizlikdir, azadlıqdır, sülhdür, əmin-amanlıqdır. İslam dünyanı aydınladan işıqdır.
Bu gün sadəcə Misir, Suriya, Mərakeş, Tunis, Əlcəzair deyil, bütün İslam ölkələrinin səhabə İslam anlayışına – yəni ultra modern, həqiqi İslam modelinə ehtiyacı var. Ölkəmizdə də gənclik artıq xurafatçılığı deyil, keyfiyyətli müsəlman anlayışını görmək istəyir. Xurafatçılığın qaranlıq fikirlərinə fikrən qarşı olan, müasir İslamı mənimsəyən nəslin olması çox yaxşı irəliləyişdir. İnşaAllah, İslamla heç bir əlaqəsi olmayan xurafatçılıq haqqında insanların məlumatı artdıqca illərdir müsəlmanların əzilməsinə, əziyyət çəkməsinə səbəb olan bu oyun tamamilə pozulacaq. Gözəl dinimiz İslamın insanlara təqdim etdiyi gözəlliklər səmimi istək və sevinclə mənimsənəcək.

Möminin ən əsas xüsusiyyətlərindən biri bağışlaya bilməsidir. Bağışlaya bilməyən insanlar isə qəlblərindəki qəzəbin qaranlığında qalmış insanlardır….
Rəbbimiz insanlar üçün həzz alacaqları nemətlər yaradıb. Ancaq insanların böyük əksəriyyəti mənfi xüsusiyyətləri və davranışlarına görə bu nemətlərdən uzaq qalırlar. İnsanların mənfi xüsusiyyətlərindən biri də bağışlaya bilməməkdir. Əksər insanlar bağışlaya bilmədiyinə görə öz əli ilə özünü dünyanın bir çox nemətindən məhrum edir.
İnsanların bir-birlərini bağışlamasına mane olan hisslər arasında ən təsirlisi, şübhəsiz ki, kin və qəzəbdir. Xüsusilə də əgər insan qəzəblənməkdə özünə haqq verirsə, belə olan halda, həmin insanın qəzəbini cilovlayıb qarşısındakını bağışlaması daha da çətinləşir. İnsanın özünə haqq qazandırması çox vaxt qarşı tərəfin, həqiqətən, böyük səhv etməsindən qaynaqlanır. “Mənə qarşı necə belə şey edib?” “Necə bu qədər düşüncəsiz, eqoist, ağılsız ola bilər?” kimi qarşı tərəfin, həqiqətən, pis davranışlarına əsaslanan haqlı nəticələri bu insanların qəzəblərini daha da artırır.
Halbuki, burada nəzərdən qaçan çox mühüm xüsus var: əlbəttə, insan qüsurlu varlıqdır. Həyatının sonuna qədər heç səhv etmədən yaşaması mümkün deyil. Allah bir çox hikmətlə insanı səhv edəcək şəkildə yaratmışdır. Ona görə, insanın qarşısındakı şəxsin ömür boyu heç səhv etməməsini gözləməsi yanlışdır. Dünyanın ən mükəmməl, ən gözəl əxlaqlı şəxsi də insandır. Allah onu aciz yaratdığına görə, təbii olaraq unudacaq, səhv edəcək.
Ancaq bir insan, həqiqətən, xoşniyyətli, səmimi və dürüstdürsə, səhvini düzəltmək üçün əlindən gələni edər. Ona görə, insanı dəyərləndirərkən onun heç səhv etməməsini gözləmək və səhv etdikdə də dərhal onu həyatından silib atmaq düzgün ölçü deyil. Əksinə, aciz varlıq olduğunu unutmamaq, səhv etdikdə də səhvini nə qədər səmimi şəkildə düzəltməyə çalışdığına baxmaq lazımdır. Əgər səhv edən insan səhvini düzəltmək və qarşı tərəflə münasibəti yoluna qoymaq üçün çalışıb əlindən gələni edirsə, onu bağışlamaq gözəl əxlaqdır.
Cəmiyyətdə qəlblərindən heç cür silə bilmədikləri kin və qəzəb hisslərinə görə bir-birlərini bağışlamayan, hətta məhz buna görə ən çox sevdikləri adamlardan belə ayrı qalan bir çox insan var. Məhz bağışlaya bilmədiklərinə görə sevməkdən, sevilməkdən, dostluqdan, yaxınlıqdan, sirdaşlıqdan, sədaqətdən, vəfadan, hörmətdən tamamilə məhrum olmuş həyat yaşayırlar.
Nəfs qürur adı altında insanları bir-birlərini bağışlamaqdan, güzəştə getməkdən, anlayışlı davranmaqdan, bir-birlərinə etibar etməkdən, hüsnü-zənn etməkdən, xoş niyyətlə, sevgi və mərhəmətlə yanaşmaqdan uzaq qoyur. İnsanlara qüruru müqəddəs (Allah`ı tənzih edirik) və təqdirəlayiq xüsusiyyət kimi göstərir, onları qürurlarından dönməməyə təşviq edir. Bağışlayan insanı alçalacağına, ağılsız vəziyyətdə qalacağına, məğlub olacağına inandırır. İnsanlar da nəfslərinin bu təlqinini dinləyir, qürurları kin və qəzəb hisslərini daha da artırır.
Halbuki, bağışlamaq kin bəsləməkdən də asan, rahatlıq verən, bərəkətli, gözəl duyğudur. İnsan 100% haqlı olduqda belə, bağışlayarsa, çox dərin rahatlıq, sevinc hissi yaşayar. Ona qəlbində bu gözəl hissləri yaşadan isə ancaq Allah`dır. Allah Onun rizasına uyğun davranan, nəfsinin təlqinlərinə baxmayaraq yaxşılıq etməyi seçən qullarına Öz dərgahından lütf edir. Bağışlaya bilməyən insan hər gün, hər saniyə qəlbindəki kin və qəzəbin əzabını, sıxıntısını keçirir: “Görəsən, bağışlamalıydım?” -deyə düşünərək mənəvi əzab və peşmançılıq içində yaşayır. Bağışlaya bilən insanlar isə gözəl əxlaqları ilə sevgi, hörmət, dostluq qazanırlar.

“Qoy, aranızda olan fəzilət və sərvət sahibləri qohumlara, miskinlərə və Allah yolunda hicrət edənlərə (heç bir şey) verməyəcəklərinə and içməsinlər. Qoy, əfv edib bağışlasınlar. Məgər siz Allah`ın sizi bağışlamasını istəmirsinizmi? Allah bağışlayandır, rəhmlidir.”(Nur surəsi, 22)

“Sonra əhdlərini pozduqları üçün onları lənətlədik və ürəklərini sərtləşdirdik. Onlar sözlərin yerlərini dəyişib təhrif edir və xəbərdar edildikləri şeylərin bir hissəsini unudurlar. Onların az bir qismi müstəsna olmaqla, sən onlardan həmişə xəyanət görəcəksən. Bununla belə, onları bağışla, günahlarından keç. Şübhəsiz ki, Allah yaxşılıq edənləri sevər!” (Maidə surəsi, 13)

Bəzi insanlar Allahdan lazımı qədər qorxmadıqlarına görə Quranı özünə rəhbər tutmur və buna görə də Allahın bildirdiyi əxlaqı tam yaşamırlar.Bu insanlar Qurana tam tabe olmaq və bu nemətdən istifadə etməkdənsə, dini öz ağılları, nəfsləri və ya din əxlaqından uzaq yaşayan cəmiyyətlərin müəyyən qaydalarına uyğun şəkildə şərh etməyə çalışırlar. Bu yolla haqq dindən uzaqlaşır, fərqli və batil din anlayışını müdafiə edirlər. “Nəfsə uyğun din” olaraq adlandıra biləcəyimiz bu din anlayışının ən mühüm xüsusiyyəti insanların nəfsani istəkləri və dünyadakı mənfəətlə zidd düşməyən inanc olmasıdır.Bu saxta inanca sahib insanlar dinin az hissəsinə inanır və tətbiq edirlər, bu hissə onların vicdanlarını rahatladır, bununla yanaşı, heç vaxt öz dünyəvi istəklərindən güzəştə getmirlər. Bu batil din anlayışı heç vaxt onların mənfəətləri ilə ziddiyyət təşkil etmir, onları maddi-mənəvi heç bir mənada çətinliyə salmır, həyatın heç bir sahəsində fədakarlıq etməyi tələb etmir. İbadətlərin bəzilərini yerinə yetirə və asanlıqla da əl çəkə bilirlər.Belə səhv anlayışlı insanların həyatında Quran əxlaqı çox az yer tutur və onlara heç bir narahatlıq vermir. Bunun nəticəsində də belə insanlar yeri gələndə nəfslərinin istəklərini narahat olmadan yerinə yetirə bilir, ədalətdən, səmimilikdən, yaxşılıqdan uzaqlaşmaqdan qorxmurlar.Bu anlayış o insanların yaşadıqları cəmiyyətdə heç kimin fikirləri ilə uyğunlaşmadan, axirəti düşünmədən, istək və əyləncələrə mane olmadan və heç bir mövzuda narahat olmadan rahat yaşamalarını təmin edir. Cəmiyyətdəki insanların iman edib Allaha qulluq etməməyi və Quran əxlaqını yaşamamağı onları maraqlandırmır. Quran əxlaqına zidd olan bu dinin müdafiəçilərinə görə, ən əsası yaxın insanların dünyagörüşləri ilə zidd düşməmək üçün lazım olan hər məsələdə güzəşt etmək olar.Nəfsə uyğun bu dinin müdafiəçiləri insanları Allahın bəyəndiyi həyatı və Quran əxlaqını yaşamağa dəvət etmək yerinə, ətraflarına da bu saxta dini təbliğ edirlər. Həm özlərini, həm də ətraflarındakı insanları bu yanlış din anlayışına inandırmağa çalışırlar. Halbuki nəfsə uyğun belə bir din anlayışının heç bir əsası yoxdur. Allah bir ayədə “de: “Siz dininizi Allahamı öyrədirsiniz?” Halbuki Allah göylərdə və yerdə nə varsa, bilir. Allah hər şeyi biləndir!”(Hucurat surəsi, 16) bildirir. İnsan üçün hər şeyin ən doğrusunu bilən yalnız sonsuz elm sahibi olan Rəbbimizdir.Allahın razılığını qazanmaq bəzən insanın nəfsinə qarşı çıxmağı tələb edə bilər. Allah Quranda dünya həyatının insanların sınanmaları üçün yaradıldığını, buna görə də bir çox hadisələrlə imtahan olunacaqlarını bildirmişdir:
Hansınızın əməlcə daha gözəl olduğunu sınamaq üçün ölümü və həyatı yaradan Odur. O, yenilməz qüvvət sahibidir, bağışlayandır. (Mülk surəsi, 2)
İnsan dünyada qarşılaşdığı nemətlər və çətinliklər qarşısında Quran əxlaqına uyğun şəkildə davranmaqla və Allahın razılığını qazanmaqla məsuliyyət daşıyır. Allah başqa ayələrdə “insanlar yalnız: “İman gətirdik!” – deməklə imtahan olunmayacaqlarınımı sanırlar? Biz onlardan əvvəlkiləri də imtahana çəkmişdik…” (Ənkəbut surəsi, 2-3) şəklində bildirmişdir. Belə ki, həqiqi iman Allahın sevgisini, razılığını, dostluğunu qazana bilmək üçün hər şeyi gözə almağı tələb edir. Allahın razılığını qazanmaq lazım olduqda nəfsin istəklərini məğlub etməyi, səbir göstərməyi, bəzi şeylərdə güzəştə getməyi və çətinliklərə sinə gərməyi tələb edə bilər.Allah Quran ilə bütün insanları “bir-birini yaxşılığa çağırıb pislikdən çəkindirməyi” bildirmişdir. İmanlı bir insan sırf insanlar “narahat olmasın” deyə bu məsuliyyətini yerinə yetirməkdən çəkinməz. İnsanların özlərinə və ya ətrafındakılara zərər verdiklərini, gözəl əxlaqdan, ədalətdən, düzgünlükdən uzaqlaşdıqlarını və ya pis bir iş etdiklərini gördüyü halda, “narahat etməmək üçün” buna laqeyd qalmaz.

Möhtərəm poeziya həvəskarları!
Hamınıza yaxşı məlumdur ki, SSRİ adlı möhtəşəm bir dövlət dağıldıqdan sonra, xırda məmləkətlər müstəqillik əldə edib, özəl həyata qədəm qoydular. Bütün bunlarla bərabər iqtisadiyyatda çətinlik və gərginliklər yaranmağa başladı. Elə məhz həmin gərginliklər müxtəlif millətlərdən olan insaları təsbeh muncuqları kimi, dünyanın dörd bir tərəfinə səpələdi. Onlardan biri də bizlərik. . .
Uzaqlıq, qürbət anları ürəklərimizdə elə dərin nisgillər qoyub ki, hər dəfə sevincimizdən sonra,qəlbimizdən kədər, qəm məqamları da sovuşub. Mənə elə gəlir ki, ən yanqılı həsrətlər, ayrılıq notları qürbətdən vətənə havalanan ürək təşnələridir. Bu təşnəlik poeziya və şeiriyyətlə həmqəlb olan insanlarda daha qaynar, daha da coşğun olur.
Çünki, poetik adamlar hər zaman cəmiyyətin ağrılarından doğan könül sarsıntılarını, vicdan hayqırtılarını millətə, xalqa çatdırmaqda özlərini borclu sayırlar. Bu ədəbiyyatın və poeziyanın məqsəd və məramıdır.
Əlimdə şairə İradə Əlilinin 2013 – cü ildə Bakıda nəşr olunmuş “ Mənim sevgi dünyam “ adlı şeirlər kitabını vərəqləyirəm. Şairə mənim kimi vətəndən uzaqlarda yox, vətənimizin paytaxtı Bakı şhərində yaşayır və yaradıcılıqla məşğul olur. Elə ona görə də şairə İradə xanım Vətən və torpaq həsrətindən deyil, məhəbbətin və eşqin insan qəlbində yaratdığı yanqılı ehtizazlardan söhbət açır, oxucusunu öz yanar eşqinin pərvanəsinə çevirməyə sövq edir.
Kitabın içindəki şeirlər bütünlüklə bir sevgi coşğusu, bir sevda fırtınası və bir acı sevgi hayqırtılaıdır.
Sevirsənsə, məni sev həmişəlik!

Uyma yad baxışa, özgə gülüşə.
Hissini qəlbində saxla ömürlük
Qoyma mən atım yalan görüşə.

Ürək titrədən sevgi həsrəti, saf eşqin coşğun tərənnümü, torpağa bağlılıq İradə Əlilinin qələmə aldığı sətirlərin yönəmi və nəfəsidir.
Mən yüzlərlə şeir kitablarını mütaliə edirəm, lakin şairə İradənin şeiriyyətdə məhəbbət və eşqin yanqılı təsvirini qəlbin sücgəcindən təşnəcəsinə keçirən şairlər çox azdır desəm yanılmaram.
Hər kəsə bir tale yazı yazılıb,

Ömrümdən ömrünə şikayətim var.
Sənin bu sevdana məzar qazılıb,
Olan acılara dəyanətim var.
Dərdlərinə ortaq olum deyirsən,
Mən sənə qayıdacağam !?

Ayrılıq yollarının nə qədər keşməkeşli olduğunu öz aşiqinə işarət edən şairə düşüncələrini oxucuya belə nəzm edir :
Dərin düşüncələr apardı səni,

Özünü itirib hara gedirsən?
Gedişin yandırdı məndəki məni,
Uzaq sevda yolun. Sən ki, bilirsən.
Kədərinlə paylaşaraq deyirsən,
Mən sənə qayıdacağam!?

İradə Əlilinin kitabda cəmlənmiş şeirlərindən biri də “ Gərək öyrətməzdin” başlığı altında olan şeirdir. O yazır:
Saçım əllərinin tumarın istər,

Sözüm gözlərinin odlu mehrini.
Əlim ovucunda isinmək istər,
Sözüm sözlərinin şirin mehrini.
Həsrət qalırdımsa ayaq izinə,
Gərək öyrətməzdin məni özünə!

Ürəyinin sevgi atəşindən alovlanan hisslər, bütövlükdə şairənin yaradıcılığına işıq saçır,sətirlərinə can verir və onun poetikasında rəngarənglik yaradır . İlahi sevgi və həsrət duyğuları, yağış damlaları kimi birləşib poeziya axarına çevrilir, şairənin daxili dünyası oxucunu istər-istəməz öz aləminə məftun edir.Onun daxili dünyası vətənə, anaya,doğma torpağa olan sevginin təzahürüdür. Keçən il işıq üzü görmüş “Mənim sevgi dünyam” şeyirlər toplumunda oxucuların ixtiyarına verilmiş poetik nümunələr həssas qadın ürəyinin sevgi ilə alışıb yanan, istək və arzularından doğan poetik düşüncələrin nəzmə çəkilən təzahürüdür. Kitabda sevgi ilə yoğrulub, sevgi ilə ərsəyə gətirilmiş yeni deyimli, yeni poetik çalarlar,şairənin ürəyindəki niskilin oxucularla görüşə gələn ilk nişanələridir.Allahın göylərdən yerə göndərdiyi nurlu yağış damcıları şairənin tükənən arzularının üzərinə su səpir, onların ömrünü uzadır, onun illərdən bəri yığılıb qalmış kədər və niskilini saflığı və təmizliyi ilə yuyub aparır. Bu hikmətdən təsirlənən şairə belə yazır.
Yağış yağır, həsrətimin yağışıdır,
Bu həsrətin pəncərəmdə izi qalır.

İradə Əlilinin yaratdığı sevgi dolu, həsrət dolu poeziya nümünələri, rəngarəngliyi və bənzərsizliyi ilə seçilən xırdaca bir qalaktikanı xatırladır. Buradakı ulduzların azacıq seçilə bilən parıltısı isə çox uzaqlardan görünməkdədir.İnanıram ki, zaman ötdükcə İradə xanımın şeiriyyət ulduzu dahada parlayacaq, qədirbilən oxucularını əsrarəngiz gözəlliyi ilə özünə daha da məftun edəcəkdir.
Vətən torpaqları müqəddəsdir, əzizdir; O yad torpaqlarda özüm gəzsəm də,
Ruhumun qidası torpağımdadır.

deyən şairə ruhən vətən torpaöına bağlı olduğunu, bu torpaqların həmişə ruhunun qidqsı olduğunu göstərir.İradə xanımın könü dünyası əsil sevgi təşnəsidir,sevgi dəryasıdır və həmin təşnə ucsuz-bucaqsız bir okeana bənzəyir. Ümid edirəm ki, bu okeanın dalğaları poeziyamıza, şeiriyyətimizə eşqlə dolu bahar nəfəsi və yaz havası gətirəcəkdir.
Bu enişli-yoxuşlu yollarda və yaradıcılıq axtarışlarında İradə xanıma uşurlar və zirvələr arzu edirəm.

Vasif MƏMMƏDOV.
“Şəhriyar” ədəbi-mədəni cəmiyyitinin sədri,
Beynəlxalq Yazıçılar və Publisistlər Assosiasının üzvü.

Boş və faydasız şeylərdən necə üz çevirmək olar?
Nələr boş və faydasızdır?

Boş və faydasız işlərdən üz çevirmək insanın sadəcə Allah`ın razılığına uyğun davranması ilə mümkün olar. Müsəlman dünyada ona verilən müddəti çox yaxşı dəyərləndirər. Gördüyü hər işlə axirəti üçün xeyir qazanmağa çalışar. Əlbəttə, hər insan kimi danışar, əylənər, yemək yeyər, gülər, düşünər, işləyər, amma bunları edərkən daima insanlara, dinə fayda verən xeyirli şeylər düşünər.
Bundan əlavə, hər hərəkətini bir məqsədlə edər. Daima ona Allah`ın razılığını ən çox qazandıran işə yönələr. Bunu belə bir misalla izah edə bilərəm: avtomobil motorlarının gücü haqqında hər insan söhbət edə bilər. Ancaq iman gətirən insan görülməli daha vacib işlər varsa, saatlarla bu məsələ haqqında danışmaz. Eyni şəkildə, müsəlman yanında Allah`ın dinini təbliğ edəcək bir insan varsa, onunla uzun müddət idman yarışlarında hansı tərəfin qalib gələcəyi haqqında danışmaz. Çünki o anda Allah`ın varlığını, böyüklüyünü, cənnətə layiq olmaq və cəhənnəmdən çəkinmək üçün nələr etməli olduğunu öyrənməsi daha vacibdir.Qısaca desək, müsəlman dinin və digər müsəlmanların xeyrinə olmayan mövzularda nə uzun-uzun söhbət edər, nə də bu mövzulara lazım olduğundan artıq vaxt ayırar. Axirəti üçün heç bir faydası olmayan işlərlə məşğul olmaz. Dünya ilə bağlı söhbət edərkən daha faydalı şeylər haqqında danışar, vaxtını yaxşı dəyərləndirər. Həmin anda nəyin mənasız iş, nəyin isə faydalı olduğunu vicdanı və ağlı vasitəsilə ayırd edər və bu əxlaqında qətiyyətli olar.
Quranda boş sözlə qarşılaşdığı zaman iman gətirən insanın davranışı belə izah edilir:
Onlar boş bir söz eşitdikləri zaman ondan üz çevirib: “Bizim əməllərimiz bizə, sizin əməlləriniz də sizə aiddir. Sizə salam olsun! Biz cahilləri istəmirik!” – deyirlər.
(Qasas surəsi, 55)

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti (1918-1920-ci illər)

Azərbaycan xalq Cümhuriyyəti və onun Parlamenti çox çətin və mürəkkəb bir tarixi dövrdə meydana gəlmişdi. Rusiyada baş vermiş 1917-ci il fevral inqilabından sonra Zaqafqaziyda Dövlət Dumasına seçilmiş deputatlardan ibarət Zaqafqaziyanın idarəsi üzrə xüsusi komitə, noyabrda isə Zaqafqaziya Komissariatı yaradılır. Zaqafqaziyadan Rusiyanın Müəssisələr Məclisinə seçilmiş və bolşeviklərin oktyabr çevrilişindən sonra orada iştirak edə bilməyən nümayəndələri 1918-ci il fevralın 14-də Tiflisdə toplaşırlar və Zaqafqaziyada ali hakimiyyət orqanı olan Zaqafqaziya Seymini yaradırlar.

Zaqafqaziiya Seymində və hökumətində fəaliyyət göstərən hər üç millətin nümayəndələrindən hər biri öz millətinin mənafeni ümumzaqafqaz mənafeyindən üstün tuturdu. Ümumi bir platforma yox idi. Bir sözlə yenidən parçalanma məsələsi labüd idi. Nəhayət 1918-ci il may ayının 25-də Zaqafqaziiya Seyminin son iclası keçirilir. Gürcüstan Zaqafqaziiya Seymindən çıxaraq may ayının 26–da öz istiqlaliyyətini elan edir.

Zaqafqaziya Seymi dağıldıqdan bir gün sonra, mayın 27-də Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan etmək və ilk Azərbaycan hökuməti yaratmaq üçün Seymin 44 nəfər müsəlman nümayəndələri Tiflisdə toplanır və Azərbaycanın idarə olunmasını öz üzərinə götürmək qərarına gələrək özlərini Azərbaycanın Milli Şurası elan edirlər.

M.Ə.Rəsulzadə Azərbaycan Milli Şurasının sədri seçilir.

1918-ci il may ayının 28-də Azərbaycan Milli Şurası Həsən bəy Ağayevin sədirliyi ilə Azərbaycanın istiqlaliyyəti haqqında bəyannaməni qəbul edir.

İstiqlaliyyət Bəyannaməsi

Böyük Rusiya inqilabının cəryanı ilə dövlət vücudunun ayrı-ayrı hissələrə ayrılması ilə Zaqafqaziyanın rus orduları tərəfindən tərkinə mövcub bir vəziyyəti-siyasiyyə hasil oldu. Kəndi qəvayi-məxsusələrinə tərk olunan Zaqafqaziya millətləri müqəddəratlarının idarəsini bizzat kəndi əllərinə alaraq Zaqafqaziya Qoşma Xalq Cumhuriyyətini təsis etdilər. Vəqayi-siyasiyənin inkişaf etməsi üzərinə gürcü milləti Zaqafqaziya Qoşma Xalq Cumhuriyyəti cuzindən çıxıb öz müstəqil Gürcü Xalq Cumhuriyyəti təsisini səlah gördü.

Rusiya ilə osmanlı imperatorluğu arasında zühur edən müharibənin təsviyyəsi üzündən hasil olan vəziyyət hazireyi-siyasiyyə və məmləkət daxilində bulunan misilsiz anarxiya Cənubi-Şərqi Zaqafqaziyadan ibarət bulunan Azərbaycana, dəxi bulunduğu daxili və xarici müşkülatdan çıxmaq üçün xüsusi bir dövlət təşkilatı qurmaq lüzumunu təlqin ediyor.

Buna binaən arai-ümumiyyə ilə intixab olunan Azərbaycan Şurai milliyeyi-islamiyyəsi bütün cəmaətə elan ediyor ki:

1. Bu gündən etibarən Azərbaycan xəlqi hakimiyyət həqqinə malik olduğu, Cənubi-Şərqi Zaqafqaziyadan ibarət Azərbaycan dəxi kamil-əl-hüquq müstəqil bir dövlətdir.

2. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin şəkili-idarəsi Xalq Cumhuriyyəti olaraq təqərrür ediyor.

3. Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti bütün millətlər və bilxassə həmcüvar olduğu millət və dövlətlərlə münasibəti-Həsənə təsisinə əzm edər.

4. Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti millət, məzhəb, sinif, silk və cins fərqi ğözləmədən qələmrəvində yaşayan bütün vətəndaşlarına hüquqi-siyasiyyə və vatəniyyə təmin elər.

5. Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti ərazisi daxilində yaşayan bilcümlə millətlərə sərbəstanə inkişafları üçün ğeniş meydan buraxır.

6.Məclisi-müəssisan toplanıncaya qədər Azərbaycan idarəsinin başında arai-ümumiyyə ilə intixab olunmuş Şurai-Milli və Şurai-Milliyə qarşı məsul höküməti-müvəqqəti durur.

1918-ci il iyunun 16-da Azərbaycan Milli Şurası və hökuməti Tiflisdən Gəncəyə köçür.

Bu zaman Gəncədə real hakimiyyət Türkiyənin Qafqaz ordusu baş komandanı Nuru paşanın əlində idi. Azərbaycan Milli Şurası və hökumətinin həyata keçirməyə çalışdıqları tədbirlərin “həddindən artıq demokratik istiqamətindən” narazı qalan bəzi qüvvələrin təsiri ilə Nuru paşa Azərbaycan Milli Şurası və hökumətini şübhə ilə qarşılayır. Uzun danışıqlardan sonra qarşılıqlı güzəştlər əsasında razılıq əldə olunur. Təklif olunur ki, Milli Şura buraxılsın və bütün hakimiyyət yeni yaradılacaq hökumətə həvalə olunsun. Bu məsələlərin müzakirə olunması üçün 1918-ci il iyunun 17-də M.Ə.Rəsulzadənin sədirliyi ilə Milli Şuranın növbəti (yeddinci) iclası keçirilir.

Həmin iclasda Azərbaycan Milli Şurasının buraxılması, bütün qanunverici və icraedici hakimiyyətin F.X.Xoyskinin sədrlik etdiyi Azərbaycan müvəqqəti hökumətinə verilməsi haqqında iki mühüm qətnamə qəbul edildi. İclasda çıxış edən F.X.Xoyski bildirir ki onun yaratdığı yeni hökumətin başlıca vəzifəsi Azərbaycanın azadlığı və istiqlaliyyəti uğrunda mübarizə olacaqdır.

Paralel olaraq Azərbaycan hökuməti Gəncədə dövlət aparatının təşkili işini də davam etdirir. Azərbaycan dili dövlət dili elan olunur. Ən mühüm tədbirlərdən biri də 15 iyul 1918-ci ildə Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının yaradılması haqqındakı qərarıdı. Ümumiyyətlə paytaxt Bakıya köçürülənə qədər Azərbaycan hökuməti Gəncədə ölkənin ayrı-ayrı sahələrində bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirmişdi. Azərbaycan hökumətinin ən böyük vəzifələrindən biri Bakı şəhərini 1918-ci il iyulun axırlarında süqut etmiş Bakı kommunasından sonra şəhəri ələ keçirmiş eser-menşevik və daşnak nümayəndələrindən ibarət “Sentrokaspi diktaturası”ndan təmizləmək idi.

Qızğın döyüşlər nəticəsində 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakı Qafqaz İslam ordusu tərəfindən azad olunur. Sentyabrın 17-də F.X.Xoyski hökuməti Gəncədən Bakıya köçür. Bakı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı elan olunur. 1918-ci il iyunun 17-də Gəncədə öz fəaliyyətini dayandırmış Azərbaycan Milli Şurası həmin il noyabrın 16-da öz işini yenidən bərpa edir. Bu iclasda F.X.Xoyskinin müraciəti ilə Milli Şura Müəssisələr Məclisini çağırmaq üçün görülməli olan işləri öz öhdəsinə götürür. Noyabrın 19-da Milli Şuranın M.Ə.Rəsulzadənin sədrliyi ilə keçən iclasında qeyd olunurdu ki, Azərbaycan Milli Şurası Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün millətləri təmsil etməlidir.

Beləliklə hər 24 min nəfərdən bir nümayəndə hesabı ilə müsəlmanlar 80, ermənilər 21, ruslar 10, almanlar 1, yəhudilər 1 nümayəndə olmaqla Azərbaycan Parlamentini 120 nəfərdən ibarət formalaşdırmaq qərara alınır. Bu məslə ilə bağlı Milli Şuranın qəbul etdiyi qanunda göstərilirdi ki, azlıqda qalan millətlərin bütün nümayəndələri olacaq. Müsəlmanlardan isə 44 Milli Şura üzvü ümumi səsvermə yolu ilə seçildikləri üçün yeni Parlamentə üzv daxil olurlar. Qalan 36 nəfər isə əlavə şəxslər cəlb olunur. Qanunda Azərbaycanın ayrı-ayrı şəhər və qəzaları üzrə əlavə göndəriləcək nümayəndələrin sayı da müəyyən edilmişdir.

Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin çağırılması ilə əlaqədar Azərbaycan Milli Şurası adından, onun sədri, M.Ə.Rəsulzadənin imzası ilə 1918-ci il noyabr ayının 29-da Azərbaycan və rus dillərində “Bütün Azərbaycan əhalisinə!” Müraciətnaməsi dərc edilir.

Parlamentin açılışı 1918-ci il dekabrın 3-ə təyin olunsa da, lakin Bakıda fəaliyyət göstərən rus və erməni Milli Şuraları əleyhinə olduqları Azərbaycan Parlamentinin açılmasına hərtərəfli mane olmaq üçün bu ərəfədə Bakıya gəlmiş Müttəfiq qoşunlarının baş komandanı general Tomsondan istifadə etməyə çalışırdılar. General Tomsonla aparılan danışıqlarla əlaqədar olaraq və qəzalardan bütün deputatların Bakıya gələ bilməsini nəzərə alaraq Parlamentin ilk iclasının açılışı dekabrın 7-ə keçirilir.

1918-ci il dekabrın 7-i H.Z.Tağıyevin Nikolayev (indiki İstiqlaliyyət) küçəsində yerləşən keçmiş qız məktəbinin binasında müsəlman şərqində ilk parlamentin birinci iclasının açılışı oldu. Parlamenti açan Azərbaycan Milli Şurasının sədri M.Ə.Rəsulzadə böyük təbrik nitqi söyləyir.

Ə.Topçubaşov Parlamentin sədri, Həsənbəy Ağayev isə sədrin birinci müavini seçilirlər.

Parlamentin 3 nəfərdən ibarət katibliyi də seçilir, Mehdi bəy Hacıniski baş katib seçilir.

Sonra Azərbaycan Cümhuriyyəti müvəqqəti hökumətinin sədri F.X.Xoyski hökumətin fəaliyyəti haqqında hesabat verir və hökumətin istefasını qəbul etməyi Parlamentdən xahiş edir.

Parlament F.X.Xoyski hökumətinin istefasını qəbul edir və yeni hökumətin tərkibini formalaşdırmağı yenə də ona tapşırır. Dekabrın 26-da F.X.Xoyski hökumət proqramı və hökumətin tərkibi barədə Parlamentdə məruzə edir. Proqram bəyənilir, yeni tərkibdə hökumətin tərkibinə etimad göstərilir.

Azərbaycan Parlamenti yarandığı ilk gündən öz işlərini demokratik cümhuriyyətlərə xas təşkilati prinsiplər əsasında qurur. Artıq 1919-cu ilin axırlarına yaxın Parlamentdə 11 müxtəlif partiya fraksiyası və qrupunu cəmi 96 deputat təmsil edirdi.

Bütün partiya fraksiya və qrupları öz fəaliyyət proqramları haqqında bəyanatlar verirlər. Bu bəyanatlarda ümumi bir məqsəd var idi – gənc Azərbaycan Cümhuriyyətinin müstəqilliyi və ərazi toxunulmazlığını, milli və siyasi hüquqlarını qoruyub saxlamaq Azərbaycan xalqının və hökumətinin digər xalqlar və dövlətlərlə, xüsusilə qonşu dövlətlərlə dostluq əlaqələrini yaratmaq və möhkəmləndirmək, respublikada hüquqi-demokratik dövlət qruluşunu bərqərar etmək, geniş sosial islahatlar həyata keçirmək, ölkəni müdafiə edə biləcək güclü ordu yaratmaq.

Cəmi 17 ay fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətnin Parlamenti özünün həyatiliyi və yüksək işgüzarlıq qabiliyyətini sübut etdi. Göstərdi ki, Azərbaycan xalqı həqiqətən parlament idarəçiliyi səviyyəsinə yüksəlmişdir. O vaxt Azərbaycan Cümhuriyyəti müsəlman şərqində yeganə parlamentli respublika idi.

Bu dövr ərzində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin 145 iclası keçirilmişdir. İlk iclas 1918-ci il dekabrın 7-də, son iclas isə 1920-ci il aprelin 27-də olmuşdur.

Fəaliyyət müddətində Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin müzakirəsinə 270-dən yuxarı qanun layihəsi çıxarılmışdır ki, onlardan da 230-a yaxını təsdiq edilmişdir. Parlamentin fəaliyyəti bilavasitə onun nizamnaməsi rolunu oynayan “Azərbaycan Parlamentinin nakazı (təlimatı)” ilə tənzimlənirdi.

Parlamentdə 11 komissiya fəaliyyət göstərirdi. Maliyyə-büdcə, qanunvericilik təklifləri, Müəssisələr Məclisinə seçkilər keçirmək üzrə mərkəzi komissiya, mandat, hərbi, aqrar məsələlər: sorğular üzrə, təsərrüfat-sərəncamverici, ölkənin istehsal qüvvələrindən istifadə üzərində nəzarət, redaksiya və fəhlə məsələləri üzrə komissiyaları idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hüquqi Dövlət yaratmaq üçün hakimiyyətin qanunvericilik, icraedicilik və məhkəmə orqanlarına bölünməsi prinsipini də nəzərdə tuturdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin bütövlükdə fəaliyyəti daha çox ölkənin sosial-iqtisadi və maliyyə problemlərinin həllinə, ölkənin siyasi və ərazi toxunulmazlığını təmin etməyə, vətəndaşların hüquqlarını qorumaq, dövlətin demokratik və hüquqi əsaslarını möhkəmləndirmək, Azərbaycan Cümhuriyyətinin dünya dövlətləri tərəfindən tanınması üçün şərait yaratmaq, onun xarici ölkələr, ilk növbədə isə yaxın qonşuları ilə, siyasi, iqtisadi və ticarət əlaqələrini yaratmağa yönəlmişdi. Eyni zamanda bu dövr ərzində vətəndaşlıq haqqında, ümumi hərbi mükəlləfiyyət haqqında, mətbuat haqqında, Milli Bankın təsisi haqqında, Bakı dövlət Universitetinin yaradılması haqqında, gömrük və poçt-teleqraf xidmətinin təkmilləşdirilməsi haqqında, məhkəmə qanunvericiliyi haqqında və s. Sənədlər də parlamentdə müzakirə edilib və qəbul edilmişdi.

Azərbaycan Parlamentinin və hökumətinin qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri də Azərbaycan istiqlaliyyətinin beynəlxalq aləmdə tanınması idi.

Xarici siyasətdə ilk addım olaraq Azərbaycan Respublikasının yaranması barədə dünya ölkələrinin xarici işlər nazirliklərinə məlumat verilməsi oldu. Lakin paytaxtın Gəncədə yerləşməsi və xarici dövlətlərdə nümayəndəliklər yaradılması ilə əlaqədar olan çətinliklər Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinin bu məsələ ilə bağlı Osmanlı dövlətinə müraciət etməsinə səbəb oldu.

Cənubi Qafqaz hökuməti tərəfindən yaradılan Türkiyə ilə münasibətlərdə əhəmiyyət kəsb edən Batumi danışıqları artıq müstəqil respublikaların xarici siyasətində mühüm mərhələ oldu.

4 iyun 1918-ci il “Osmanlı imperatorluğu hökuməti ilə Azərbaycan Respublikası arasında dostluq müqaviləsi” imzalandı. Bu müqavilə Azərbaycan Respublikasının xarici dövlətlərlə imzaladığı ilk rəsmi sənəd hesab olunur. 11 maddədən ibarət müqavilənin mühüm əhəmiyyətə malik 4-cü maddəsində “dinclik və asayişi möhkəmləndirmək ölkənin təhlükəsizliyinin təmini üçün əgər zərurət olarsa Osmanlı hökuməti Azərbaycan Respublikasına hərbi yardım göstərməyi öz üzərinə götürür” müddəası öz əksini tapırdı. Bu müqaviləyə əlavə olaraq, Bakı-Batum neft kəməri, Cənubi Qafqaz dəmir yolu haqqında olan saziş və protokollar imzalandı. “Bakı-Batum neft kəməri” ilə bağlı sazişdə Gürcüstan, Türkiyə və Azərbaycan öz ərazilərində neft kəmərinin fəaliyyətinin təmin olunmasını razılaşdırırdılar. Dəmir yoluna dair imzalanmış ikinci sazişdə Qafqaz və Osmanlı dövləti razılaşdırırdılar ki, keçmiş Rusiya mülkiyyətində olan dəmiryol nəqliyyat vasitələri tərəflər arasında bölüşdürüləcək.

14 iyun Batumda “Sülh və dostluq” müqaviləsinə əlavə olaraq iki saziş imzalandı Birinci sazişdə 4 iyun müqavilənin Almaniya və Avstriya-Macarıstana da aid olduğu bildirilirdi və Azərbaycanın müstəqilliyinin müttəfiqlər tərəfindən tanınmasını Türkiyə öhdəlik kimi üzərinə götürürdü.

Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Türkiyə, Bolqarıstan və Qafqaz dövlətlərinin iştirakı ilə keçirilən İstanbul konfransında Azərbaycan hökumətini təmsil edən nümayəndələrə iştirakçı dövlətlərlə siyasi, iqtisadi və hərbi məsələlərlə bağlı müqavilələr imzalamaq səlahiyyəti verildi. Almaniya və Sovet Rusiyası arasında aparılan gizli danışıqlar nəticəsində Brest müqaviləsinə əlavə olaraq 27 avqust sazişi imzalandı. Sazişin VI fəsli Qafqaza aid idi. 13-cü maddədə Gürcüstanın müstəqilliyinin Almaniya tərəfindən tanınmasına Rusiya öz razılığını bildirdi. Azərbaycana dair 14-cü maddədə Azərbaycana Almaniyanın heç bir şəkildə yardım etməməsi və bu ərazilərdə üçüncü qüvvənin yerləşməsinə razı olmaması, eyni zamanda Bakı neftinin müəyyən hissəsinin Almaniyaya verilməsi razılaşdırılırdı. Sazişin bu hissəsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı yönəlmişdi. Bununla bağlı Azərbaycan hökuməti Alman nümayəndəsi qraf Valdburqa nota təqdim etmişdi. Beynəlxalq aləmdə vəziyyətin Antanta dövlətlərinin xeyrinə dəyişməsi və bəzi diplomatik cəhdlər nəticəsində sentyabrda Almaniya 27 avqust müqaviləsindən rəsmi olaraq imtina etdi. Eyni zamanda Azərbaycanda diplomatik münasibətlər baxımından əlaqə quracağını və rəsmən tanıyacağını bildirdi. Həmçinin Almaniya Azərbaycanın Sovet Rusiyası tərəfindən də tanınacağına vəd verdi.

1918-ci il oktyabrın 30-da imzalanan Mudros barışığı Azərbaycan üçün də çox ağır siyasi iz buraxmış oldu. Müqavilənin 11-ci maddəsi Türkiyənin Cənubi Azərbaycan və Cənubi Qafqazdan çıxarılmasını nəzərdə tuturdu.

10 noyabr tarixində Azərbaycan hökuməti tərəfindən ABŞ prezidentinə dünya dövlətləri tərəfindən Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması xahişi ilə müraciət olundu. Bununla yanaşı Azərbaycan nümayəndə heyəti Ənzəlidə Böyük Britaniya komandanlığı ilə danışıqlara başladı. Müttəfiq qoşunların Bakıya daxil olması ilə yaranmış çətinliklər diplomatik səylər nəticəsində müttəfiq komandanlıq tərəfindən de-fakto Azərbaycanın tanınması ilə nəticələndi.

I dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra qalib dövlətlər öz qələbələrini razılaşdırmaq və rəsmiləşdirmək, beynəlxalq aləmdə yaranan problemləri həll etmək məqsədilə Parisdə sülh konfransı çağırmaq barədə qərar qəbul etdilər. Azərbaycan hökuməti nümayəndələri Ənzəlidə müttəfiq komandanlığın generalı Tomsonla danışıqlarda beynəlxalq sülh konfransında iştirak üçün təminat almışdılar. Sülh konfransında iştirak etməklə Azərbaycan nümayəndələri 4 mühüm vəzifəni həll etmək istəyirdilər: 1) ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya, İtaliya müttəfiq hökumətləri və Hollandiya və İsveçrə nümayəndələri ilə görüşərək suveren dövlət kimi Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınmasına nail olmaq; 2) Azərbaycan haqqında ictimai rəy formalaşdırmaq; 3) Tanınmış ictimai və siyasi xadimlərlə, təşkilat rəhbərləri ilə görüşərək Azərbaycan barədə məlumat vermək; 4) Xarici dövlətlərin ticarət-sənaye dairələri ilə kommersiya əlaqələrinə girərək, Azərbaycanın gələcəyi üçün zəruri materialların toplanması.

Paris Sülh Konfransına gedəcək nümayəndə heyətinin rəhbəri Ə.M.Topçubaşov ABŞ-ın İstanbuldakı diplomatı Naesklə görüşərək, ABŞ prezidenti V.Vilsonun 14 maddəlik prinsiplərinin Azərbaycana şamil edilməsi və müstəqilliyimizin ABŞ tərəfindən tanınmasına köməklik göstərməyi xahiş etmişdi. Hollandiya, İsveç və İngiltərənin İstanbuldakı nümayəndələri ilə görüşündə Azərbaycanın hazırki vəziyyətinə dair memorandumu təqdim etmiş və həmin dövlətlərin öz ölkələrindəki diplomatik nümayəndəlikləri bu barədə məlumatlandırmasını razılaşdırmışdılar. Ə.M.Topçubaşov Denikin hökumətinin nümayəndəsi Sazonovla görüşündə, onu “vahid və bölünməz Rusiya” uğrunda mübarizə ideyasından çəkindirməyə çalışırdı. Azərbaycanın müstəqilliyinə düşmən mövqedən yanaşan İran dövlətinin xarici işlər naziri Əliqulu xan Ənsari ilə görüşündə Ə.M.Topçubaşov bu yanaşmanı yumşaltmağa nail oldu. İran nümayəndələri sülh konfransında Azərbaycanın istiqlaliyyətini müdafiə edəcəklərinə söz verdilər. Ancaq bu, söz olaraq qaldı.

Yanvarın 18-də başlayan Paris Sülh konfransının gedişi zamanı Vilson tərəfindən Rusiya ərazisindəki qarşı-qarşıya duran bütün qüvvələrə müraciət elan olundu və fevralın 15-də Mərmərə dənizindəki Şahzadə adasında konfrans keçirməyi təklif etdi. Azərbaycan öz müstəqilliyinin tanınması uğrunda mübarizə apardığından bu konfransda iştirakdan imtina etdi. Azərbaycan nümayəndələrindən fərqli olaraq, artıq Paris konfransında iştirak edən erməni və İran nümayəndələri Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə çıxış etdilər.

Azərbaycan nümayəndə heyətinə yalnız mayın əvvəlində Parisə gəlmək mümkün oldu. ABŞ prezidenti V.Vilsonun təşəbbüsü ilə ilk dəfə Azərbaycan məsələsi ABŞ, Fransa, İtaliya və Böyük Britaniya hökumət başçılarından ibarət Dördlər Şurasının iclasında müzakirə olundu və Ə.M.Topçubaşovun nümayəndə heyətinin rəhbəri kimi tanınmasına razılığını verdi.

Nümayəndə heyəti mayın 23-də ingilis nümayəndəsi ser Malletlə görüşündə 1919-dan Bakıdakı işğal rejiminin ləğvi məsələsi müzakirə olundu. Boğazlar və Qafqazda mandatlar məsələsi ilə bağlı müzakirələr ABŞ-ın marağına səbəb oldu və mayın sonu Vilson Azərbaycan nümayəndə heyətini qəbul etdi. Prezidentə təqdim olunan memorandum Azərbaycan barədə məlumat verirdi və buna əlavə 6 bənddən ibarət tələblər irəli sürüldü. Burada, Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması, Vilson prinsiplərinin Azərbaycana şamil edilməsi, MC-nə qəbul; ABŞ hərbi departamentliyi tərəfindən Azərbaycana hərbi yardım və ABŞ-Azərbaycan arasında diplomatik münasibətlər yaradılsın; fikirləri öz əksini tapmışdı. Lakin Vilson müstəqillik məsələsinə fikir bildirməyərək əvvəlcə rus məsələsinin həllinə tərəfdar olduğunu bildirdi.

1919-cu ildə iyun ayında Azərbaycan-Gürcüstan arasında hərbi müdafiə paktı imzalandı. Pakt dövlətlərdən hər hansı birinin ərazi bütövlüyü və istiqlaliyyətinə təcavüz olardısa, digər tərəfin hərbi yardımını nəzərdə tuturdu və tərəflərin separat sülh bağlamamaq öhdəliyi burada öz əksini tapmışdı.

Regionda mandat almaq uğrunda mübarizədə böyük dövlətlərin maraqları toqquşurdu. Burada xüsusən ABŞ Ermənistanın Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü ərazi iddialarını dəstəkləyirdi və Naxçıvan, Şərur-Dərələyəz general qubernatorluğunun yaradılmasına çalışırdı. Azərbaycan nümayəndə heyəti öz görüşlərində və vermiş olduqları etiraz notalarında bunun doğru olmadığını vurğulayırdılar. Haskelin təhlil etdiyi layihədəki müddəalara Azərbaycan hökuməti bir şərtlə razı olurdu ki, ərazi Azərbaycan tərkibində qalacaq.

Noyabr ayında ABŞ missiyasının vasitəçiliyi ilə Tiflisdə Azərbaycan-Ermənistan sazişi mühüm əhəmiyyətə malik oldu. Sazişin III maddəsində tərəflər razılaşmayacaqları məsələdə ABŞ-ın münsiflər məhkəməsi rolu tanınırdı. Saziş ABŞ ordusu Qafqazı tərk etməsi ilə qüvvədən düşdü.

1919-cu ilin sentyabrında Parisdəki nümayəndə heyətinin rəhbəri Ə.M.Topçubaşov ABŞ konqresi nümayəndələr palatasının üzvü Çandlerin ABŞ-da Azərbaycanın müstəqillik və mənafe maraqlarının qorumaq üçün vəkil təyin olunması ilə bağlı saziş imzaladı.

Oktyabr ayında Fransa müstəmləkə liqasının xarici siyasət bölməsinin rəhbəri Azərbaycanın de-fakto və de-yure tanınmasını müdafiə etdiyini və nümayəndə göndərmək xahişi ilə Klemanso hökumətinə müraciət etdiyini bildirmişdi.

4 maddəlik İran-Azərbaycan ittifaqı haqqında sazişin imzalanması Azərbaycan nümayəndə heyətinin İranın öz sərt mövqeyini dəyişdirmək istiqamətində diplomatik uğurun nümunəsi oldu. Saziş Azərbaycanın müstəqil dövlət olduğunun tanınması barədə idi.

1920-ci ilin yanvarında Parisdə Ali Şuranın iclası Azərbaycanın müstəqilliyini bəyan edən memorandum hazırladı. Xəzər dənizinin müdafiəsi, Azərbaycana maliyyə, hərbi və ərzaq yardımı göndərilməsi məsələləri öz əksini tapdı. Azərbaycan nümayəndə heyəti qarşısına qoyduğu məsələləri və əsasən müstəqilliyin tanınması məsələsini həll etmiş oldu. Mart ayında Azərbaycan-İran arasında imzalanan müqavilə müstəqilliyimizin de-yure tanınmasını bəyan etdi.

Aprel ayında San-Remo konfransında Azərbaycanı maraqlandıran neft, Batum məsələsi, rus məsələsi, Türkiyə-Ermənistan sərhədləri müzakirə olundu.

1920-ci il 28 aprel işğalı ilə Azərbaycan müstəqil dövlət olmaq yolunda səylərini dayandırmış oldu. Uzun sürən çətinliklər nəticəsində beynəlxalq aləmdə de-fakto tanınan azərbaycan yalnız 23 ay müstəqil ola bildi.

Səmimiyyət elə bir xüsusiyyətdir ki, insanın baxışlarından, üzündəki ifadələrdən, səs tonundan, üslubundan, hadisələri nəql etmə tərzindən dərhal sezilir. Səmimiyyətsiz insanlar isə öz xasiyyətlərinə bələd olduqları üçün səmimiyyətsizliklərini böyük səylə, xüsusilə də, hər sözlərinə və hərəkətlərinə izah gətirərək gizlətməyə çalışırlar. Ancaq səmimiyyətsizliyi gözəl əxlaqla pərdələyib davam etdirmək mümkün deyil. Aydındır ki, yenə də Qurana zidd, xoşagəlməz əxlaq nümayiş etdirəcəklər. Səmimiyyətsiz insanların yalana üz tutmasının səbəbi də budur. Lakin unutmaq olmaz ki, pis əməli pis əxlaqla ört-basdır etmək qeyri-mümkündür. Bu, insanın haqq yoldan daha da uzaqlaşmasına, səmimiyyətini və özünə olan hörmətini itirməsinə səbəb olar.
“Vay halına iftiraçının və günahkarın!” (Casiyə surəsi, 7)
Əlbəttə, nəfsinin əmrlərinə tabe olan nəfsinin əmrlərinə tabe olan insanlar Quranın bu hökmündən xəbərdardırlar. Bütün yalanlarının, dünyada və ya axirətdə mütləq ifşa olunacağını, Allah`ın bu əməllərindən razı qalmayacağını yaxşı bilirlər. Buna görə də yalanlarını səmimiyyətsiz sözlərlə əsaslandırmağa çalışırlar. Bəzən hamı tərəfindən aydın görülən həqiqəti danmağın yalan olduğunu qəbul edir və bu əməldən çəkinirlər. Ancaq çox vaxt bəzi istisnalar olduğunu, bunların yalan sayılmadığını iddia edirlər. Təbii ki, onlara bu hiyləgər üsulları öyrədən şeytandır. Məsələn, şeytan onlara sübutu çətin üsullarla yalan danışmağı fısıldayır. Əgər yalan danışdıqları sübuta yetirilmirsə, bu halda insanları sözlərinin doğru olduğuna inandırmağa çalışırlar. Şeytan bu hiyləsi ilə səmimiyyətsiz insanlara yalan danışmağı təlqin edir, mənasız izahatlarla da yalanlarını gizlətməyi öyrədir.
Ən əhəmiyyətlisi, tez-tez yalan danışmaqlarına baxmayaraq, bu insanlar əxlaqsızlıq etdiklərini əsla qəbul etmirlər. Şeytanın yolunu izləyərək yalanlarını müxtəlif bəhanələrlə izah etməyə, üzlərində məsumluq ifadəsi yaratmağa çalışırlar. Məsələn, “ağzımdan elə çıxdı”, “səhv dedim”, “əskik danışmışam”, “səhv xatırlamışam”, “o hissəsini deməyi unutmuşam”, “başqa söhbətlə qarışdırmışam” və s. belə ifadələrlə yalanlarına məsumluq donu geyindirməyə cəhd edirlər. Bir sözlə, əslində pis niyyətlə yalan danışmadıqlarını və yalanlarının zərərli olmadığını iddia edirlər. Yalançılığın pis əxlaq olduğunu xatırlatdıqda, yalan danışmaq istəmədiklərini, sadəcə mövcud vəziyyəti açıqlamağa çalışdıqlarını deyirlər. Səmimiyyətsizlikləri sübut olunduqda isə bu dəfə də başqa üsula əl atırlar. İnsanların düşüncələrinin onlar üçün əhəmiyyətli olmadığını, qəlblərindəki təmiz niyyətdən əmin olduqlarını vurğulayırlar. Əlbəttə, insanın niyyəti çox əhəmiyyətlidir. Lakin bu həqiqəti dilə gətirməkdə tək məqsədləri səmimiyyətsizliklərini ört-basdır etməkdir. Burada unutduqları ən böyük həqiqət Allah`ın onsuz da hər şeyi bilməsidir. Bəhsi keçən insanlar isə bu həqiqətdən sui-istifadə etməyə çalışır, qəlblərindəki əsl niyyəti Allah`ın bildiyindən arxayın olduqlarını deyir, bu arxayınlıqlarını “dəlil” kimi təqdim edirlər. Ancaq qəlbən nə qədər səmimiyyətsiz olduqlarını bilirlər. Beləliklə, niyyətin əsas əhəmiyyət daşıdığını və başqaları onlara inanmasa da, öz səmimiyyətlərindən əmin olduqlarını dediklərində də yalan danışırlar. Qəlblərində gizlətdiklərinə Allah`ı şahid göstərirlər. Halbuki Allah onların yalan danışdıqlarını bilir. Quranda bu insanların vəziyyəti “…Onlar bilə-bilə Allah`a qarşı yalan danışırlar” (Ali İmran surəsi, 78) ayəsi ilə bildirmişdir.
İnsanın yalan danışdığı sezilməsə, müxtəlif üsullarla ətrafındakıları aldatmağı bacarsa belə heç vaxt unutmamalıdır ki, Allah gizlidən daha gizlini də bilir.
“Şübhəsiz ki, sənin Rəbbin onların qəlblərinin gizli saxladıqlarını və onların aşkar etdiklərini bilir.” (Nəml surəsi, 74)
Allah haqqı gizlətmək üçün edilən bütün cəhdləri və deyilən bütün yalanları ən incəliklərinə qədər bilir. Rəbbimiz “…Murdar əməllərin aşkarına da, gizlisinə də yaxınlaşmayın…” (Ənam surəsi, 151) ayəsində gizli-aşkar bütün pis əməlləri haram qılmışdır. Başqa bir ayədə isə Allah “Günahın aşkarından da, gizlisindən də əl çəkin! Şübhəsiz ki, günah qazananlar etdikləri əməllərə görə” (Ənam surəsi, 120) gizli səmimiyyətsizlikdən çəkinmək üçün insanları xəbərdar edir.
Ancaq nəsfinin istəklərini Allah`ın rizasından üstün tutan insanlar bu həqiqətləri qulaq ardına vururlar. Şeytanın təsiri ilə yalanlarını hiyləgərliklə izah etməyə və özlərinə haqq qazandırmağa çalışırlar. Nəticədə tez-tez yalan danışmağa başlayırlar. Belə ki, yalan danışmaq artıq vərdişlərinə çevrilir. Bu insanların şeytanın təsiri ilə hərəkət etdikləri Quranda belə xəbər verilir:
“Şeytanların kimə nazil olduqlarını sizə xəbər verimmi? Onlar hər bir yalançıya və günahkara nazil olarlar. (Şeytanlar vəhydən) eşitdiklərini (kahinlərə) təlqin edirlər. Halbuki onların əksəriyyəti yalançıdır!” (Şuəra surəsi, 221-223)
Əlbəttə, insan özünü nə qədər aldatmağa, vicdanını rahatlatmağa çalışsa da, həqiqəti dəyişdirə bilməz. İnsanın bütün əməlləri sağında və solunda oturan mələklər tərəfindən anbaan yazılır. Ətrafındakıları, hətta dünyadakı bütün insanları aldatmağı bacarsa da, həqiqətin Allah qatında saxlanıldığını unudur. İnsan Allah`ın hüzurunda bütün əməl və sözlərindən məsul tutulacaq. Səmimi insan isə hər yanlışında, günahında Allah`a tövbə ilə yönəlir, səhvlərini Quran əxlaqı ilə düzəltməyə çalşır.

Nəzakət Bədirova

Bizi həmişə düşündürən sevginin marağı çox olsa da, zamanı qısa olduğundan her şey tezliklə olub bitir və maraqsızlaşır və nə olursa- olsun ilk həvəsdə qalmır ilk həyəcanda , müddət keçir ve anlayırıq ki, həyatımıza yeni birisi gəlməlidir ve səbəbsizcə çıxıb gedirik birinin həyatından… Sonra nədənsə peşman olduğumuzu anlayırıq “Axı belə olmamalıyd!”-deyib özümüzü ittiham edirik,amma düşünmürük ki, nə yalnışlar oldusa ikimizin günahıdı, nə isdədiksə o da ikimizin günahıdır və nə etdiksə sadəcə ikimizin etdikləri qurduqları və uçurduqları anlarıdır………. Yalnış zamanın doğru qonağı deyə bir deyim yoxdur, yalnış zamanın yalnış qonağı həmişə gəlir və gedir necə ki, sənin kimi……………

AzVision.az yazıçı Eyvaz Zeynalovla müsahibəni sizə təqdim edir:

– Eyvaz müəllim, ilk mətbu yazınızı necə xatırlayırsınız?
-“Qəlibə sal” adlı ilk hekayəm orta məktəbin 9-cu sinfində oxuyarkən Ağdamda çıxan “Lenin yolu” qəzetində çap olunub. Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Bir günün içində əməlli-başlı məşhurlaşmışdım.
– Siz yaradıcılığa sovet dövründə başlasanız da, 90-cı illərdə təxminən on il yazmağa ara vermisiniz. Bu, nə ilə bağlı olub?
– Orta məktəbi bitirən kimi o zamankı Lenin adına APİ-nin dil-ədəbiyyat fakültəsinə qəbul olundum. Oranı qurtaran kimi təzədən məktəbə qayıtdım. Bir ildən sonra bütün bunlar məni bezdirdi, evdən xəbərsiz Rusiyaya üz tutdum. Müxtəlif şəhərlərdə yaşadım, zavodlarda çalışdım, SSRİ-nin hər tərəfini dolaşdım. Yaşadığım iri şəhərlərdə rus yazıçıları ilə tanış oldum. Onlarla bərabər hekayələrimi rus dilinə çevirib elə oralardaca qəzetlərdə çap etdirdim. 80-ci ildə geri qayıtdım, evləndim və birdəfəlik Ağdamda qaldım. 80-cı illərin ortalarından respublika mətbuatında dalbadal çap olunmağa başladım, 90-cı ildə “Yazıçı” nəşriyyatında “Rəngsiz yuxu” adlı povest və hekayələrdən ibarət ilk kitabım işıq üzü gördü. 93-cü il, iyul ayının 23-də ermənilər Ağdamı işğal etdilər. Ailəmi götürüb Bakıya gəldim, Lökbatan qəsəbəsində, hələ tikintisi başa çatdırılmamış bir binada məskunlaşdıq. Bütün bunlar azmış kimi 94-cü ildə öz maşınımda qəzaya düşdüm. İki il qoltuq ağacları ilə süründüm. Qıçımın birini az qalmışdılar kəsələr. Bütün məhrumiyyətlərə rəğmən təzədən ayaq üstə dayanmağa, fəal həyata qayıtmağa özümdə güc tapa bildim. İlk növbədə ailəmi bir tərəfə çıxartmaq, uşaqlarıma bir gün ağlamaq haqqında düşünürdüm. Etibarımı görüb mənə nisyə mal verdilər. Qoltuq ağaclarına dirsəklənərək bir torba xırda-para maşın ehtiyat hissələri ilə 8-ci kilometrdəki keçmiş maşın bazarında alverə çıxdım. Belə bir güzaran yatsam yuxuma da girməzdi. İlk günlər tanışları görəndə üzümü çevirir, gizlənirdim ki, bazarda neynədiyimi bilməsinlər. Arabir qeydlər aparsam da 10 ilə qədər elə bir şey yazmadım. Məskunlaşdığımız Lökbatanda yaxşı ev-eşik düzəltdim, qızımı köçürdüm, oğlumu evləndirdim, bir dükan tikdirdim. Oğlum böyüyüb o dükanda məni əvəz edəndən sonra alverlə birdəfəlik üzülüşdüm, təzədən yazmağa başladım.
– “Əli metroda işləyir” hekayənizin qəhrəmanını həyatda görmüsünüz, yoxsa uydurmadır?
-Maşınla daha rahat olduğuma görə axırıncı dəfə metrodan haçan istifadə etdiyim yadımdan çıxıb. Amma lap əvvəllər metroda belə bir epizodik hadisə, belə bir adam təsadüfən nəzərimi cəlb etmişdi. İçəri girən özündən yaşlıları, əlilləri görən kimi ayağa qalxır, yerini başqasına verir, o düşəndən sonra təzədən əyləşirdi. Heç bilmirəm sonralar necə oldu həmin hadisəni, anı, adamı bir də xatırladım, yazdım. Bir az da uydurdum, ətə-qana doldurdum. Gözləmədiyim halda belə bir hekayə alındı. Oxucuların rəğbətini qazandı.
– “Qisas” romanınız kəskin sosial tənqidi məzmunuyla seçilir. Buna görə təzyiqlərlə üzləşmisinizmi?
– Yox. Kitab oxuyan var? Bir də, indi 37-ci il deyil ki. Amma sualınız dəlinin yadına daş salmağa oxşayır haa…
– “Bələdçi” və “Tələ” romanlarınız erotik səhnələrlə zəngindir. Bu nə deməkdir: oxucu diqqəti çəkmək, yoxsa daxili tələbat?
– Düzü, az da olsa oxucu diqqəti çəkmək də var. Amma əsasən daxili tələbatdan, bir də, romanların özlərinin xarakterindən doğan bir şeydi. Hərdən əsərlərimdə yuxu səhnələrinin çox olduğunu da mənə xatırladırlar. Yuxu da, seks də həyatımızın ayrılmaz hissələridi. Məncə, yuxu görməyən adam normal adam deyil. Hamı yuxu görür, həm də tez-tez, bəzən lap hər gün. Belədisə, əsərlərimdəki obrazların yuxu görməyi niyə qanunauyğun sayılmasın? Bu baxımdan elə romanlarımdakı erotik səhnələr də təbii qarşılanmalıdı. Məncə, normal insanlardan bəhs edən romanlar erotik səhnələrsiz dadsız-duzsuz yemək kimi bir şeydi. Normal oxucunun normal erotikaya həmişə ehtiyacı var. Bunu yalnız hissiz, duyğusuz, yalançı mentalitet azarkeşləri inkar edə bilərlər.
– Son illər bir sıra mükafatlara layiq görülmüsünz. Bunlardan hansı sizin üçün daha qiymətlidir?
– “Əli metroda işləyir”ə görə qazandığım qələbə. Müsabiqədə 100-dən artıq müəllif iştirak edirdi. 1-ci yeri tutdum, noutbuk verdilər. Yazılarımı onda yazıram.
– Qəhrəmanlarınızdan hansı daha çox sizə bənzəyir?
– Sadalamaq istəməzdim. Hərəsində özümdən bir az var. Axı onlar da mənim balalarımdı.
– Uşaq hekayələrindən ibarət kitabınız var. Nəvələriniz yazdıqlarınızı oxuyurmu?
– Əlbəttə. Nəvələrimdən biri 4-cü, o biri 5-ci sinifdədi. Hər iki sinfin Azərbaycan dili və Ədəbiyyat dərsliklərində neçə ildi mənim uşaqlar üçün yazdığım hekayələrdən də xeylisi tədris edilir. Ədəbiyyat dərsliyində yazıçılarımızla bərabər mənim də şəklim, haqqımda qısa məlumat verilib.
– Yaradıcılığınızda ən çox Qarabağ mövzusuna müraciət edirsiniz. Bu qarabağlı olmağınızla bağlıdırmı?
– Yəqin ki. Mən o torpaqda doğulmuş, boya-başa çatmışam. Qarabağla bağlı faciəni yaşamışam. Özümdən asılı olmayaraq dönə-dönə bu mövzuya qayıdıram. “Qarabağ hekayələri” kitabım Türkiyədə türkiyə türkcəsində də çap olunub. Müəyyən bir qismi Gürcüstanda Azərbaycan və gürcü dillərində çap olunan “Uşaq hekayələri və nağıllar” kitabıma da salınıb, bəziləri orta məktəb dərsliklərimizdə yer alıb. Keçən həftə həmin silsilədən “Ərik ağacı” adlı daha bir hekayəmi bitirdim. “Qisas”, “Tələ” romanlarımda da bu mövzudan yan keçə bilməmişəm. Gələcəkdə də bu mövzuya qayıdacağımı düşünürəm. Qarabağ yaralı yerimizdi. Ağrı-acısı həmişə mənimlədi.
– Əsərlərinizdə həyatın dibindəkilərə qarşı çox mərhəmətlisiniz. Bəs, həyatda necə?
– Həyatda da onlara qarşı mərhəmətliyəm. İmkan daxilində, bacardıqca kömək etməyə çalışıram.
Yazıçı vətəndaş olmağa borcludur
– Sizcə, yazıçı vətəndaş olmağa borcludurmu?
– Məncə, borcludu.
– Klassiklərdən kim sizə təsir edib?
– Zaman-zaman hamısı, müxtəlif yöndən, müxtəlif cəhətdən. Ədəbiyyatımıza heç zaman xor baxmamışam.
– Yaşıdlarınızdan və gənclərdən kimləri daha çox bəyənirsiniz?
-Doğrusu, son vaxtlar az oxuyuram, daha çox yazmağa çalışıram. Son illər ən çox oxuduğum Aslan Quliyevin, Əlabbasın, Azadın, Natiq Məmmədlinin əsərləri olub. Bir də, “Şhahbulaq.az” saytıma göndərilən yazıları oxuyuram. Ən çox bəyəndiyim də əvvəl adlarını çəkdiklərimdi.
– Gənc yazarlara nə məsləhət görərdiniz?
– Biz özümüzdən əvvəlkilərə laqeyd qalmadığımız kimi onlar da bizə laqeyd qalmasınlar. Əsərlərimizi oxumaya-oxumaya adımız yaxşılığa çəkiləndə ağız büzməsinlər.
– Yazıçılıq fəaliyyətiniz sizə maddi gəlir gətirirmi?
– Yox, xərci borcunu ödəmir. Kitab mağazalarında yerli müəlliflərin kitablarına ögey münasibət var. Xarici müəlliflərin kitabları çox zaman xüsusi piştaxtalarda, göz qabağında sərgilənir, bizim kitablarımız dalda-bucaqda “gizlədilir”. Sanki bizə görə utanırlar. Ancaq, vallah, səhv edirlər. Handa məşhur xarici müəllifin kitabını təbliğ etməsələr, bizim kitablarımız kimi yarıtmaz satışa çıxartsalar, bizim kitablarımızdan da az satılar.
– Son əsərlərinizdə, xüsusən də “Qarabağ dərdi” hekayəniz və “Qisas” romanınızda modern, hətta postmodern təsvir üsullarına keçirsiniz. Ənənəvi realizm sizə darlıq edirmi?
– Yazanda heç bir üsul haqqında fikirləşmirəm. Hər şeyi yazının özünün ixtiyarına buraxıram. Bunları araşdırmaq, dəyərləndirmək tənqidçilərin öhdəsinə düşür.
– Ədəbi-tənqidin yaradıcılığınıza münasibətindən razısınızmı?
-Ümumilikdə götürəndə razı deyiləm. Əsərlərimə daha diqqətli yanaşmalarını, daha əhatəli, geniş təhlil etmələrini istərdim.
– Nə vaxtsa tarixi, yaxud fantastik roman yazmaq planınız varmı?
– Çoxdan “Yaşıl planet” adlı fantastik bir roman qaralamışam. Ancaq hələ də üzərində axıracan işləyib qurtara bilmirəm. Tarixi roman janrında da özümü sınamaq fikrindəyəm. Xeyli material toplamışam. Görək, qismət olsa, yazacağam.
– Ədəbi mühit üçün səciyyəvi olan heç bir qalmaqalda adınız hallanmayıb: bunu bacarmırsınız, yoxsa istəmirsiniz?
– Həm bacarmıram, həm də istəmirəm. Ümumiyyətlə, mən mülayim adamam. Kiminləsə dalaşdığım, ağızlaşdığım yadıma gəlmir. Bərk incidiyim adamdan küsürəm, vəssalam.
– Adətən deyirlər ki, yazmaqçün əsl vaxt gecələrdir…
– Haçan yazmağa köklənə bilsəm, onda da yazıram. Axı yazıçı çilingər, yaxud dərzi deyil ki, istədiyi vaxt əlini-qolunu çırmayıb işə başlasın. Bəzən günlərlə köklənə bilmirəm, sadəcə, yazı-pozu ilə başımı qatıram. Məişət, ailə qayğıları mane olur.
– Hazırda nə üzərində işləyirsiniz?
– “Ola bilməz” adlı kiçik bir hekayə üzərində. Qışda bir roman yazıb qurtarmışam. “Bələdçi” romanım tipində, ruhundadı. Hekayəni bitirəndən sonra həmin romanımı çapa hazırlamaq fikrindəyəm. Əlbəttə, başqa işlər araya girməsə.

AzVision.az

Gündəlik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Rəhbərliyi ayın 13-də Türkiyənin Manisa əyalətinin Soma rayonundakı kömür mədənində baş vermiş faciə ilə bağlı TÜRK dünyasına başsağlığı verir! Həlak olanların yaxınların və qohumlarına Uca Tanrıdan səbr diləyir!
ALLAH rəhmət etsin! Ruhları şad olsun!
Mətbuat Xidməti

Toy tutmaq yeddi başlı əjdaha kimi bir şeydi; biri var kiməsə toy tutursan, biri də var ki kimsə sənə toy tutur. Amma hərdən də elə olur ki, kimisə toyda tuturlar, ya da kimsə toyda tutuzdurur. Kimisi də toyda tutmadan qarın ağrısına tutulur. Bir də var ki , toy adama toy tutur. Bax, ən pisi də elə budur…
Toy xalqımızın gözəl adət-ənənələrindən biri olsa da, son 10-15 ildə bu gözəlliyi kölgədə qoyan bir çox əlamətlər peyda olub.
Mən o qədər də “qoca” olmadığım üçün sovet zamanındakı Azərbaycan toyları yadıma gəlmir. Amma 90-cı illərin rayon toyları xatirimdədi. Bu illərdə uşaq olsam da, əhalinin kasıb, lakin şən olmağı həmişə məni təəccübləndirirdi.
Yeniyetmə qızlarımızın şalvar geyinməsinə pis baxılan bu dönəmdə, toyda hamının qiyafəti biri-birinə uyğun idi. Qadınlar tikdirilmiş və ya dəbdə olan təxminən eyni parçadan don geyirdilər. Kişilərin də ağ köynək, qara şalvar geydiyi bir zaman idi. Camaat toya aşığa qulaq asmaq, oynayıb, şənlənmək üçün gedirdi. O zaman onun-bunun açıq yerlərinə baxmağa və qarın “otarmağa” çox da meyl yox idi.
O zaman indiki kimi masadakı yeməklərin qiyməti də kəlləçarxa çıxmırdı. Onda insanların bir kasa “bozbaşını” yeyib, Allaha şükür eləməkləri də vardı. Bir də o vardı ki, insanlar başqasının sevincinə şərik olmağı da bacarırdılar. Oynayarkən üzdə təbəssüm var idi…
O zaman iş yerləri demək olar ki, yox səviyyəsində idi. Əhalinin əksər hissəsi kasıb idi. Amma o kasıbçılığın qabağında oğlanlar indiki kimi 25-35 yaşlarında yox, 18-24 yaşlarında evlənirdilər.
Dövlət Statistika Komitəsinin saytından götürdüyüm məlumata görə, 1980-ci ildə nikaha girən oğlanın təxminən 50 faizi 18-24 yaş arasında ailə qurublar. 90-cı illərdə bu rəqəm 40 faiz olub.
2011-ci ildə 28085 oğlan (32 faiz) 18-24 yaş aralığında ailə quranlardır. Artıq hər ailə quran 2 oğlandan biri əvvəllər olduğu kimi, 18-24 yaşda deyil, 25-34 yaş arasında evlənməyə üstünlük verir. Hətta 2011-ci ilin statistikasına görə ailə quran oğlanların 13 faizi 35 və daha yuxarı yaşda evlənənlərdir.
Əsas məsələ bizim müasirləşib zad eləməyimiz deyil. Məsələ insanlarımızda mənəvi dəyərlərin və sevgi hissinin öləziməsində, pula, var-dövlətə, şöhrətə həvəsin artmasındadır.
Artıq “iki könül bir olsa, samanlıq seyran olar” misalı qüvvədən düşüb. Toyda bozbaş yeyənlərə “boz baş” kimi baxılır və onların boz başları ağarana qədər o bozbaş onların başına qaxılır. Toy edənin ən kasıbı belə stolun üstündə barmaq basılacaq qədər yer saxlamağı özünə sığışdırmır. Toy edənlər “aşığın ağına da lənət qarasına da” deyib toylarına “bərkgedən” maşınla bərkgedən müğənnilər çağırmalıdırlar.
Oğlan evi dəridən qabıqdan çıxıb qıza çoxlu qızıl almalı, qız evi isə oğlanın təzə təmirdən çıxmış evini ağzına qədər cehiz ilə doldurmalıdır…
Bir sözlə, israfçılıq və şöhrətpərəstlik bizi toy etməyə qoymur. Hamı toyunda bərk getmək istəyir. Bərkgedən toya isə bərk hazırlaşıb getmək lazımdı. Ona görə də bu bərkliyə ailə büdcəsi tab gətirə bilməyən insanlarımız dəvətnamə görəndə biri-birinə az qala başsağlığı verir…
Belə yerdə adam deməsin neynəsin: hardasan ay “bir molla, üç manat pul, bir kəllə qənd”…

Yazarın (AGİN-nin dəstəklədiyi və DGTYB- tərəfindən gerçəkləşdirilən “Gənc yazarların Bakı görüşü” layihəsi çərçivəsində, 11.12.2013-cü ildə) Atatürk Mərkəzində etdiyi eyni adlı məruzə əsasında hazırlanıb)

Hörmətli görüş iştirakçıları, Azərbaycan ədəbiyyatında əyalət və paytaxt fərqi sovet dönəmindən üzübəri mövcud olmuş problemlərdən biridir. Bölgələrdə yaşayıb-yaradan söz adamının təbliği, çap olunması, tele-radio proqramlarında çıxışı, ödül və hətta nə gizlədək, təltiflərə layiq görülməsi həmişə paytaxtdakı yazarlara nisbətən müəyyən çətinləklərlə müşahidə olunub. Son illərdə bu sahədə bəzi addımlar atılsa da, problemlər hələ də qalmaqdadır. Əslində bölgələrdə də yetərincə istedadlı, intellektli qələm sahibləri yaşayıb-yaradır. Bunların da bir hissəsini gənclər təşkil edir. İnformasiya kommunikasiya texnologiyalarının son illərdəki inkişafı – özəlliklə də internet saytları və sosial şəbəkələrdən istifadə bölgə gənclərinin də tanınmasında müəyyən rol oynayır. DGTYB-nin həyata keçirdiyi bir sıra layihələr də bu sahədə önəmli yerlərdən birini tutur. 2012-ci ildə müxtəlif bölgələrdə ədəbi gəncliklə görüşlər və bu görüşlərin nəticəsi olaraq ərsəyə gətirilmiş “Bölgələrdən səslər” almanaxını buna misal göstərmək olar. Eyni zamanda DGTYB-nin idarə etdiyi internet portalları da bölgə gənclərinin əsərlərinə həmişə geniş yer ayırır.
Bildiyimiz kimi paytaxt Bakıda bir sıra ədəbi qurumlar fəaliyyat göstərir. Bunların bəziləri isə daha çox qruplaşmalardan ibarətdir. Belə olduğu halda əyalət yazarının bu qurumlarda təmsil olunması çətinləşir. Bölgələrdə isə ədəbi qrumlar azlıq təşkil edir. Tarixə nəzər salsaq görərik ki, qədim dönəmlərdən üzübəri yurdumuzun müxtəlif şəhərlərində ayrı-ayrı ədəbi məclislər olmuşdur. Bunlardan XIX yüzil ədəbi məclisləri haqda daha geniş məlumatımız var. Müxtəlif bpölgələrdə toplaşan “Divani-hikmət”, “Gülüstan”, “Əncümənüş-şüəra” Fövcül-füsəha”, “Beytüs səfa”, “Məclisi-üns” və digər ədəbi məclislərdə yetişmiş şairlərin bir çoxunu bu gün ədəbiyyatımızın klassikləri kimi öyrənirik. Eyni zamanda bu ədəbi məclislərin biri-biriylə sıx əlaqələrinin olduğu bir çox mənbələrdə qeyd olunub. Məsələn, Seyid Əzim Şirvanıinin Bakıda “Məclisi şüəra”nın, Lənkəranda Fövcül-Füsəhaya rəhbərlik etmiş Mirzə İsmayıl Qasirin Qarabağda “Məclisi-ünsün” və” Məclisi fərəmuşanın ” qonağı olduqlarını bilirik. İndi də bəzi bölgələrdə ədəbi məclislər vardır. Ancaq bunların işi özfəaliyyət dərnəyi səviyyəsindən oyana keçmir. Bölgələrdəki ədəbi qurumlar içərisində ən nüfuzluları AYB-nin filialları hesab olunur. Görək bu filiallar XIX yüzil ədəbi məclisləri səviyyəsinə çata biliblərmi? Bunların biri-biriylə əlaqəsi varmı? Doğrudan da AYB filiallarının bəzilərinin fəaliyyətini qənatbəxş hesab eləmək olar. Bir çox filialların isə fəaliyyəti ya tamamilə görünmür ya da təmsil olunduqları bölgələrin sınırlarını aşmır. Beləliklə də bölgələrdə yaşayan istedadl sənət adamının tanıtımı həmin şəxsin öz üzərinə düşür. DGTYB rəhbərliyi və ekspertlərinin ötən il bölgələrə səfəri zamanı biz bu dediklərimizin şahidi olduq.
Yazıçı və şairin formalaşmasında oxucunun da rolu danılmazdır. Azərbaycanın bölgələrinin folklor və klassik ənənələri müxtəlif olduğundan bölgə oxucusunun da ədəbiyyata yanaşması müxtəlifdir. Yəqin dostların xatirində olar, mənim sosial şəbəkələrdən birində bu mövzuda paylaşdığım kiçik bir status nə qədər mübahisəyə səbəb olmuşdu. Ancaq bu danılmaz həqiqətdir ki, oxucusu mühəfizəkar olan bölgələrin yazarı ənənə çevrəsindən o yana keçə bilmir. Hansı bölgədə folklor ənənəsi və klassik poeziya zəif olubsa həmin bölgənin şair və yazıçıları daha çağdaşdır. Bu məsələyə ona görə toxundum ki, bölgədə yaşayıb-yaradan qələm sahibi istəsə belə ənənə çevrəsindən çıxa bilmir. Bunun qarşısını almaq üşçün bölgə yazarlarını da geniş oxucu auditoriyasına təqdim etmək lazımdır. Əgər bölgədə yaşayan şairin kitabı həmin bölgədən kənarda yayılmırsa, o şair yaradıcılığında öz oxucusunun zövqü və baxışını nəzərə almağa məcburdu. Bu da bir sıra istedadlı adamın el şairi imicində qalmasına səbəb olur. DGTYB-nin bölgə yazarlarının təbliğatı yönümündə həyata keçirdiyi layihələri digər ədəbi qurumlar da etsə, bu problemin həllində xeyli irəliləyişə nail olmaq olar. Ancaq bu işi tam olaraq ədəbi qurumların da üzərinə atmaq olmaz. Bölgədəki yazar özü də zövqündə dünya görüşündə müəyyən dəyişikliklər etməlidir. Kitablarının nəşri üçün müraciət etdikləri nəşriyyatları düzgün seçməli, kitabın yayımını öz üzərinə götürən nəşriyyatlara üstünlük verməlidirlər. (Bildiyimə görə belə nəşriyyatlar var). Eyni zamanda ciddi ədəbi mətbuata ayaq aça bilməmək də bölgə gənclərinin problemlərindən sayılır. Doğrudur, son illərdə bir çox dostlarımızın yazılarına mərkəzi mətbuatda rast gəlmək olur. Ancaq bu da yetərli deyil. Bu problemin çözümünü düşünərək biz, müxtəlif bölgələrdən olan gənclər “Söz odası” qəzetini təsis etdik. Redaksiyası bölgədə yerləşsə də bu qəzeti ölkə səviyyəsinə çıxara bildik. Qəzet Bakıda nəşr olunurdu və Azərmətbuatyayım vasitəsilə həm paytaxtın həm də rayonların qəzet köşklərinə göndərilirdi. Hansısa bölgə qəzetinin ölkə miqyasına çıxarılması təcrübəsinə Azərbaycanda az-az rast gəlinir. Təəssüf ki, qəzetin nəşrini davam etdirməyə maddii imkanımız çatmadı, hələlik nəşri dayandırmışıq…
Bütün bunlarla yanaşı bölgə ədəbi gəncliyinin uğurları da az deyil. Buna misal olaraq ayrı-ayrı gənclərin son illərdə çap olunan kitablarını, mətbuat səhifəsindəki uğurlu çıxışlarını qeyd etmək olar. Qarabağ bölgəsindən Gündüz Sevindik, Məhsəti Musa, İlham İsmixanoğlu, İsrail Fərhad, Elşən Cavad, Davud Fərhad Hikmət Qarayev Cahandar Alıyev və başqaları son zamanlar çap etdirdikəri yazılarıyla ədəbi cameədə yetərincə tanınırlar. Gündüz Sevindikin “Fələstinli uşaq ” şeirindən bir parçaya diqqət yetirək:
Dünyanın sonudu bura bəlkə də,
Burda mələklər də günah axtarır.
Bu qara uşağın uşaq dünyası
Bu qara ölkədə Allah axtarır.
Deyən şair şeirin sonunda fələstinli uşağı Xocalıdan olan uşağa bənzədir və Qarbağ faciələrimizi bəşəri müstəvidə təqdim etməyə çalışır. Bu mövzu İlham İsmixanoğlunun da yaradıcılığında önəmli yerlərdən birini tutur:
Ölümüm ömrümdən baha,
Acıq getməsin Allaha.
İlham yurdsuz yaşamır ha…
Ölür ölümdən qayıdır.
Bölgə gənclərindən əslən Kəlbəcərdən olan, Şəmkirdə yaşayan Elməddin Nicatın da imzası son illər ədəbi mühitdə maraq doğrdu. Ötən il çap olunan “Dağlar, yuxunuz çin olsun” şeirlər kitabı haqqında Azərbaycanın ünlü söz adamlarının maraqlı fikirlər yazması sevindirici haldır.
Bu nə yanğın, bu nə əhval? –
Lap əridim misqal, misqal.
Sevdalı başlara sığal,
Sərsəri küləklər çəkir.
(Elməddin Nicat)
Şahinə Könülün də yaradıcılığı haqqında bir sıra ədəbiyyat adamlarının müsbət fikirlər sərgiləməsi son zamanlar bölgə ədəbi gəncliyinin uğurlarından sayılmalıdır. Eyni zamanda Ağstafadan Rüfət Axundlunun, Qazaxdan Taleh Mansurun, Pərvanə Nizaməddinin, Sevinc Yunuslunun, Hikmət Carçılı Orhunun, Bəxtiyar Hidayətin,Tovuzdan Gülnar Qasımlının, Elnarə Nurun, güney bölgəmizdən Tərlan Əbilovun, İqbal Nemətin, Faiq Hüyenbəylinin, Mais Təmkinin, Şəkidən Tural Adışirinin, Ucardan Elçin Aslangilin, Günay Şirvanın, Gəncədən Şəfa Vəliyevanın, Gədəbəydən Tural Sahabın, Kürdəmirdən Anar Gülümsoyun, Sumqayıtdan Emin Pirinin, Ələtdən Vəfa Qafaovanın, Mingəçevirdən Xəyalə Mətinin, Səxavət Kəlbəcərlinin, Zərdabdan Zamq Zərdabinin, Xızıdan Vüsal Hicranoğlunun imzaları ölkə mətbuatında tez-tez görünür.
Bölgələrdə daha çox poeziya gələnəyi mövcud olsa da maraqlı nasirlər də az deyil. Buna misal olaraq Şəmkirdə yazıb-yaradan İradə Aytelin son günlərdə işıq üzü görmüş “Qanlı öpüşlər” hekayələr kitabını göstərmək olar. Kitab haqqında bir sıra qəzet və dərgilərdə, internet saytlarında çoxsaylı yazılar getmiş, bölgə telekanallarında verilişlər hazırlanmışdır. Bölgə gəncləri arasında ədəbi-tənqidi yazılarla da diqqəti cəlb edənlər var. Tovuzda yaşayan Gülnar Qasımlının və Ucarlı (hal-hazırda Rusiyada yaşayır) Günay Səmanın, eləcə də Şəmkirdən bayaq adını çəkdiyimiz İradə Aytelin bir çox çağdaşr şair və yazıçılarımızın yaradıcılığına həsr etdikləri elmi-tənqidi yazıları ən nüfuzlu mətbu orqanların səhifələrində yer alır.
Qələm sahiblərinin təbliğatında bölgələrdən yayımlanan telekanallar da önəmli yer tutur. Şair- publisist Çiçək Mahmudqızının təqdimatında Kəpəz TV-dən “Duyğulu könüllər” proqramı tamaşaçıların sevə-sevə izlədikləri ədəbi-bədii telelayihələrdəndi.
Bölgə gənclərindən bəziləri ölkə xaricində düzənlənən şeir şölənlərinə dəvət alırlar. Bu ilin mayında mən də belə bir tədbirə qatıldım. Bişkəkdə düzənlələnən Türkcənin Uluslararası şeir Şölənində iştirakıma görə yenə də DGTYB-yə minnətdaram. Göründüyü kimi Azərbaycanda bölgə yazarlarının ən çox qayğısına qalan qurum məhz bizim DGTYB-dir. Biz bölgə gəncləri olaraq qurumun bütün yönəticilərinə təşəkkürümüzü bildirir, gələcək işlərində uğurlar və başarılar arzulayırıq.

Çoxdan, lap çoxdan, əslində hələ qayğısız olduğunu bilmədiyim qayğılı illərimdə oxumuşdum ki, “KİMLƏRƏSƏ TARİX OLAN, KİMİN ÜÇÜNSƏ TALEDİR. Vaxt və zaman kəsiyi, hardasa, BAXTIN müəyyənləşdiricisidir.” Elə həmin illərdə “əsarət”ində olduğum Lev Tolstoy da deyirdi:”Hamımız itirdiyimiz, ya da çata bilmədiyimiz hər şey üçün zamanı günahlandırırıq. Halbuki, unutma ki, zaman danışacaq olsa, hamımız utanarıq.”
Vaxtın tərsinə axdığı, donduğu bir dövrdə, qeyrətli ziyalılarının “pantürkizm” damğası ilə gedər-gəlməzə göndərən Sovetlər Birliyinin ideologiya maşınına, özünəməxsus ram etmə mexanizminə xidmət edən “sapı özümüzdən olanlardan” birisi görkəmli akademik Həmid Araslıya yaxınlaşıb deyir:
– Həmid müəllim, niyə türk dilində yazıb-yaratmayaq ki? Axı, türk dili çox zəngin, zəngin olduğu qədər də incə bir dildir. Məsələn, biz eşşəyə eşşək deyirik, türklər isə “eşək” deyirlər. Bir “Ş” hərfi ilə. Bizdə isə iki “Ş” ilə deyilir.”
Həmid Araslı qarşısındakının alçaq niyyətini anlayır və müdrik tərzdə cavab verir.
–Bala, bizim aramızda elə eşşəklər var ki, iki “Ş” da azdır, gərək onlara” Eşşşşşək ! ” –deyək.
Bu xatirəni oxuyanda, fikrimə ilk gələn “–Olaylara, olanlara qurluşmu günahkardır, insanlarmı?”— sualı oldu. Çünki bu gün Sovet höküməti yoxsa da, “eşşək”–”eşək” kimi “dərin fəlsəfi-ideoloji-qlobal” suallarla insanları şərləyib, dolaşdırıb, ömrünü yemək istəyənlər bolluğunda yaşayırıq. Qonşusuna gecə qonaq gələndə də “Qaynar xətt”ə zəng edib “dom Feyzullı bomba prinesli” xəbərdarlığı etməyi unutmayan adamların insan taleyi ilə alver edən bir məkana çevrilir “əcdadımızın mədfəni” . Yaşamaq çətinləşdikcə, bir-birini “al-qana qərq etməkdən” şərəf duyan, heyvani instiklə “Allaha Pənah” həyat sürən, manqurtlaşan kütləyə dönür “övladımızın məskəni”. Oysa, bizi, “İnsan yaradılanların əşrəfidir”-deyə tərbiyə edirdilər. Bəlkə, bu üzdən bir qrupumuz da, beləcə, nitqi qurumuş halda baxır, nə baş verdiyini anlamağa çalışırıq?!? Qələmə sarılıb, ictimai proseslərə, intiharlara, özünü yandırmalara, mənəvi ölümün fiziki ölümdən daha dəhşətli olmasına diqqət çəkib, problemləri üst müstəviyə gətirmək istəyirik?!
İndi bütün dünyada son dövrlərin siyasi boyalarına bir neçə rəng də qatılıb: dini, milli ayrıseçkilik salmaq və bununla da fikirləri əsas dövlətçilik məsələlərindən yayındırmaq, sosial- iqtisadi problemləri pərdələmək, bəzən dirçələn dövlətləri çökdürmək və s. Əslində, tarixin heç bir qatında dar ağacları, məhbəslər, autodafe qərarlar zəkalı insanların, fikir adamlarının, düşüncə sahiblərinin yolunu kəsə bilməyib. Dilini, milli varlığınıi itirmək istəməyən bütün xalqlar azadlıq ehtirası ilə yanıblar. İstər hakim, istər müxalif, istər üçüncü tərəf isə, bu gün də unudur ki, sufizmin dili ilə desək, bu dünya bir “dükandır”:
Bu dünya yüz min dükandır, həq dükandır, vəli,
Şəhr birdir, kar birdir, asılırsan dar bir. (Ş.İ.Xətai)

Bu günlərdə sosial şəbəkələrin birində, bir insanın ürəyi Vətən üçün döyündüyü duyulan narahatlıqla dolu belə bir statusuna rastlandı: “Azərbaycanı mən bir gül çələnginə bənzədirəm. Həmən çələngdəki hər bir gülü vətənimizdə yaşayan xalqlara bənzətmək olar. Onların hər birinin öz gözəlliyi, öz təravəti, öz rəngləri var. Gəlin hamılıqla həmən gülləri solmağa qoymayaq.” Buradakı “məzmunu fəğanü naləvü ah”ı açıqlamağa ehtiyac yoxdu. Gələcəyin, keçmişin dəyərləndiricisi olacağına görə, Gələcək naminə Azərbaycanımızı olduğu kimi sevməliyik. “Millət” və “milətçilik” anlayışları ayrı-ayrı məfhumlar olduğundan onları bir-birinə qarışdırmadan hər bir xalqın yaşam haqqına, milli-mənəvi dəyərlərinə hörmətlə yanaşmağı bacarmalıyıq.
Həyatı — kimi teatr tamaşasına bənzədir, kimi kinoya . Yaxşı və ya pis oynamasından asılı olmayaraq, bu ”gəlimli –gedimli” dünya adlı səhnədə hər kəsin öz rolu var.Və görünən də o ki, hər iki halda, bu gün cəmiyyətimizdə Aristotel estetikasının təməl daşlarından olan Katarsisə – daxili saflaşma, təmizlənmə, durulaşmaya ehtiyac böyükdür. Yoxsa, Əlahəzrət Vaxt yenə tərsinə axacaq, insanı üstələyəcək.
…Çoxdan, lap çoxdan, əslində hələ qayğısız olduğunu bilmədiyim qayğılı illərimdə oxumuşdum ki, “KİMLƏRƏSƏ TARİX OLAN, KİMİN ÜÇÜNSƏ TALEDİR. Vaxt və zaman kəsiyi, hardasa, BAXTIN müəyyənləşdiricisidir.”

Ekspert rəyim…

AYB-nin qarşıdan gələn qurultayı ərəfəsində Yazıçılar Birliyinin strukturunda yeniləşmə, kreativ islahatlara çoxdan başlanılıb. Yaradılan saytlar, elektron kitabxana, AYB Gənclər Şurasının yeni tərkibi, ədəbiyyatın müxtəlif istiqamətlərinə hıəsr olunmuş kulturoloji müzakirələrin təşkilindın sonra növbətii addım kimi dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən ədəbi orqanların rəhbərliyinə yeni nəslin nümayəndələrinin gətirilməsi də bununla əlaqədardır. İstər Elçin Hüseynbəyli, istərsə də Qulu Ağsəs həm yaradıcılıq potensialına, həm də mətbuatla işləmək bacarığına görə tanınan cavan qələm yoldaşlarımız sayılırlar.
AYB-nin qarşıdan gələn qurultayı ərəfəsində Yazıçılar Birliyinin strukturunda yeniləşmə, kreativ islahatlara çoxdan başlanılıb. Yaradılan saytlar, elektron kitabxana, AYB Gənclər Şurasının yeni tərkibi, ədəbiyyatın müxtəlif istiqamətlərinə hıəsr olunmuş kulturoloji müzakirələrin təşkilindın sonra növbətii addım kimi dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən ədəbi orqanların rəhbərliyinə yeni nəslin nümayəndələrinin gətirilməsi də bununla əlaqədardır. İstər Elçin Hüseynbəyli, istərsə də Qulu Ağsəs həm yaradıcılıq potensialına, həm də mətbuatla işləmək bacarığına görə tanınan cavan qələm yoldaşlarımız sayılırlar.
“Ədəbiyyat qəzeti” redaksiyasında və ümumiyyətlə, bu tarixi-ədəbi mətbu orqanın həyatında yeniləşməylə bağlı bizim də təkliflərimiz çoxdur. Əgər yenicə təyin olunmuş baş redaktor bu təklifləri uyğun sayıb işlmək istəsə, inanırıq ki, bu qədim ədəbi nəşrin tarixində fərqli bir qəzeti görəcəksiz. Şəxsən mən qəzetin interaktiv saytının fəaliyyət göstərməsinin təşəbbüsüylə çıxış etmişəm və dünən redaksiyamıza qonaq gələn AYB rəhbərliyi qarşısında bu məsələni, eləcə də bölgələrdəki qələm adamlarımızın, xaricdə yaşayan azərbaycanlı yazarların, gənclərin yaradıcılığına diqqətin artırılmasının, dünya ədəbiyyatının təbliğinin, şəbəkə – İnternet ədəbiyyatının izlənilərək işıqlandırılmasının vacibliyini vurğuladım…

Bu günlərdə dövlətimizdə qeyd edilən Novruz bayramı münasibəti ilə yenidən xeyriyyə tədbirlərinə start verilib. Ehtiyac içində yaşayan soydaşlarımıza əl uzatmaq, əlbəttə ki, çox gözəl təşəbbüsdür. Bu xoşniyyətli, vicdanlı və mərhəmətli bir davranışdır. Amma təəssüf ki, məsələnin həll yolu bu deyil.
Ümumiyyətlə, sosial şəbəkələrdə, televiziya kanallarında tez-tez kasıb, kimsəsiz, xəstə insanlara kömək üçün kampaniyalar keçirilir, imkanlı şəxslərdən bu insanlara yardım etmələri rica edilir. Bu məqsədlə bir çox dərnəklər, qurumlar da yaradılır.
Tutaq ki, bu cür insanlara maddi dəstək göstərildi, xeyirxah, imkanlı şəxslər bu insanların bir müddətlik ehtiyaclarını qarşıladılar, müalicələrinə kömək etdilər. Bəs bu minvalla neçə insana kömək ediləcək? Yüz, min, bir milyon? Bəs dünyada digər ehtiyacı olanlar necə olacaq? Lap dünyadakı bütün insanlara kömək edilsə belə, bu bir müddətlik olacaq, tezliklə ehtiyaclar yenidən gündəmə gələcək. İnsanı ömür boyu yardım kampaniyası ilə dolandırmaq olarmı? Və ya hətta bir nəslə ömrü boyu yardım edilsə belə, arxadan yenidən ehtiyac içində gələn nəsil necə olacaq? Çünki mütləq aztəminatlı ailələr, ailə başçısını itirən əmək qabiliyyəti olmayanlar və yaxud müalicəsi böyük pul tələb edən xəstəliklər ortaya çıxacaq. Hələ bu yardımlara gözünü dikərək yetişən nəslin psixoloji vəziyyətini bir kənara qoyaq…
Məsələnin həll yolu imkansıza kömək etməklə yekunlaşmır. Bu sadəcə xəstənin yarasını sarımaqdır. Xəstəliyin müalicəsi isə başqadır. Həll yolu “Quran”da bildirilən həqiqi islam əxlaqının dünyaya hakim olmasıdır. Xurafatlardan, bidətlərdən uzaq, ildə cəmi bir neçə dəfə Allah qarşısındakı borcunu xatırlayanlardan fərqli olaraq, daim Allahın razılığını axtaran insanların yetişdirilməsidir. Mənfəətin, hərisliyin, dünyaya bağlılığın deyil, mərhəmətin, sevginin, şəfqətin, Allah sevgisi və Allah qorxusunun hakim olmasıdır. Rəbbimiz “Qurani-kərim”də özünə iman gətirən məmləkətlərin əhalisinə bolluq və bərəkət vəd edir:
Əgər o ölkələrin əhalisi iman gətirib (Allahdan) qorxsaydı, əlbəttə, biz onların üstünə göydən və yerdən bərəkət (qapı-larını) açardıq. (Əraf surəsi, 96)
Bunun isə ilk mərhələsi İslam Birliyinin qurulması ilə olacaq İnşallah. Çünki İslam Birliyi qurulduqda müharibələrə, silahlara sərf edilən vəsait sənayeyə yatırılacaq. İslam Birliyi qurulduqda Allahın “Qurani-kərim”də əmr etdiyi əxlaq yaşanacağına görə varlılar kasıblamayacağı halda, kasıblar varlanacaq. Heç kim ailə başçısını itirdiyinə görə, xəstəliklə üzləşdiyinə görə kimlərinsə minnətli çörəyinə möhtac, miskin, kasıb hala düşməyəcək.
Yalnız bayramdan bayrama ət yeməyi gözləyən, susuzluqdan, aclıqdan, xəstəlikdən pərişan hala düşmüş insanlar olmasın deyə İslam Birliyi mütləq qurulmalıdır.

Allah insana Öz ruhundan üfürdüyünü (Səcdə surəsi, 9) və insanın yer üzündəki xəlifəsi olduğunu (Ənam surəsi, 165) bildirir. İnsanı digər canlılardan fərqləndirən ən əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri onun nəfs və vicdanla birlikdə yaradılmasıdır. Hər insanda özünə pisliyi əmr edən nəfs və pislikdən çəkinməsinə ilham verən vicdan var. İnsan vicdanının ilham verdiyi sevgi, fədakarlıq, mərhəmət, təvazökarlıq, şəfqət, doğruluq, səmimilik, sədaqət, nəzakət kimi gözəl xüsusiyyətlərlə yanaşı, nəfsindən gələn mənfi xüsusiyyətlərə də malikdir. Ancaq inanan insan vicdanı sayəsində doğru ilə səhvi bir-birindən fərqləndirər və hər zaman gözəl əxlaqı seçər. Allah’a olan güclü imanı və qorxusu, axirətin varlığına olan inancı, sonsuz cəhənnəm əzabına qarşı hiss etdiyi şiddətli qorxu və cənnət həyatına qarşı hiss etdiyi həsrət onu nəfsinin azğınlıqlarından qoruyar. İnsanlarla xoş rəftar edər, hər zaman bağışlamağa üstünlük verər, pisliyə yaxşılıqla qarşılıq verər, ehtiyac içində olanın köməyinə qaçar. Mərhəmətli, şəfqətli, sevgi dolu və xoş niyyətlidir.
Terroristlər isə vicdanlarının deyil, nəfslərinin səsini dinləyirlər. Buna görə də sevgisiz və təcavüzkardırlar. Asanlıqla əxlaqsızlıq edir, insanlara heç vicdan əzabı çəkmədən əziyyət verə bilirlər. Bunun səbəbi isə bu şəxslərin Allah’dan qorxmamaları və din əxlaqını bilib tətbiq etməmələridir. Çünki Allah’dan qorxmayan insanı cinayət törətməkdən çəkindirən heç bir güc yoxdur.
Cəmiyyətin mövcud qaydaları insanları cinayət və pis əxlaqdan müəyyən bir yerə qədər çəkindirər. Dövlət cəmiyyətdə açıq yerləri, küçələri və mərkəzi bölgələri təhlükəsizlik orqanları sayəsində qismən qoruya bilər, cəmiyyətin nizamını təmin edə bilər, güclü ədalət sistemi sayəsində cinayət nisbətini azaltmaq üçün lazım olan tədbirləri görə bilər. Ancaq hər insana iyirmi dörd saat nəzarət etmək mümkün olmadığı üçün müəyyən bir yerdən sonra insanın vicdanı fəaliyyətə keçməlidir. Vicdanını dinləməyən insan tək olduğu zaman, ya da özü kimi düşünən insanlarla birlikdə olarkən asanlıqla cinayət törədə bilər. Bu halda, çarəsiz qaldığı zaman yalan danışan, çəkinmədən haqsız qazanc əldə edən, heç bir narahatlıq hiss etmədən zəifləri əzən fərdlərdən ibarət olan bir cəmiyyət modeli ortaya çıxar. Allah’dan qorxmayan, mənəvi dəyərlər qulaqardı edilən cəmiyyətdə fiziki tədbir və tətbiqlərin nəticə verməyəcəyi aydındır. Halbuki, din əxlaqı insana tək də olsa, etdiyi səhvə görə ətrafındakı heç kim onu cəzalandırmasa da, günahdan çəkinməsini əmr edir. Etdiyi hər hərəkətə, aldığı hər qərara, söylədiyi hər sözə görə Allah qatında hesaba çəkiləcəyini və sonsuz axirət həyatında bu etdiklərinə görə qarşılıq tapacağını bilən insanın pislikdən qətiyyətlə çəkinəcəyi aydındır.
İnsanlar özləri istəyərək pislikdən çəkinməyi öyrəndikləri üçün terror təşkilatları cəmiyyətdə özünə yer tapa bilməyəcək. Çünki din əxlaqının hakim olduğu cəmiyyətdə şiddət tərəfdarı olan təşkilatların ortaya çıxmasına səbəb olan problemlər də təbii olaraq ortadan qalxar. Cəmiyyət dürüstlük, fədakarlıq, sevgi, şəfqət, ədalət kimi yüksək əxlaqa sahibdirsə, bu cəmiyyətdə yoxsulluq, sosial bərabərsizlik, ədalətsizlik, haqsızlıq, məzlumun əzilməsi, azadlıqların məhdudlaşdırılması kimi mənfi hallarla qarşılaşmaq mümkün olmaz. Əksinə, ehtiyac içində olanların ehtiyaclarının aradan qaldırıldığı, zənginlərin kasıblara kömək etdiyi, güclünün zəifi qoruduğu, sağlamlıq, təhsil, nəqliyyat kimi ictimai imkanlardan hər kəsin istifadə edə bildiyi, fərqli etnik mənşələr, dinlər və mədəniyyətlər arasında xoş məram və anlayışın hakim olduğu bir cəmiyyət nizamı olar. Elə bu səbəbdən də gözəl əxlaq bir çox ictimai problemin həllidir. Bu əxlaqın qaynağı da Allah’ın insanlara rəhbər olaraq göndərdiyi Qurandır.

Dünən gecə 20 mart 2014-cü il tarixində Günəş Allahın mübarək evi Kəbə evinin üzərində dayandı. Çoxları Novruz bayramını sadəcə şənlənmək hesab edərək bu gözəlliklərdən xəbərsiz dünyadan köçür. Dünyanı mənasız dəyərsiz hesab edənlər də, az deyil. Mənim əzizlərim dünya çox gözəldir. Dünyası olmayanın axirəti də olmaz. Gözəlliklərdən bir neçəsini deyəcəm. Amma gözəlliklər sonsuzdur… Çünki, hamısı Allahın sevərək yaradıb təbiyyətdə nəxş etdikləri sonsuz əvəz olunmayacaq dərəcədə Ali, Rəsm əsərləridir. Rəssamı isə Dahidir. (Yəni Ali ən üstün) Ali isə Allahın mübarək adlarından biridir.
Bu gecə qasırğalı külək şəhərin küçələrini az qala dağıdacaq, evləri uçuracaq qədər hiddətli idi. Külək qiyamət günün səhnəsini insanlara xatırlatmaq üçün səs salmışdı gecənin qaranlığına. Görəsən nə qədər insanı qəflətdən oyada bildi? Çox insan yuxudan oyandı. Bir gecənin yuxusundan bəs günahların yuxusu? heç bu barədə düşünən insanlar varmı? Külək esməsinin səbəbləri barədə….
Səhər açılıb günəş çıxıb külək yenə də əsir lakin hiddətlənmiş halı ilə deyil bir az mülayim və səbirli. Bu mülayimlik və səbr sizcə haradandır?! Bu bir nişanə ola bilərmi sizcə…
Sübhün açılması, NOVRUZ səhərinin günəş işığı fərqli, həm də çox nurludur . Günəş yenidən doğulubmuş kimi. Bəli bu sabah günəş yenidən doğulub. Onun məsumluğu və saflığı Kainatı öz nuruna qərq edib. Təkcə yer kürrəsini deyil. Bütün Kainatı…Sizcə onun nuru hardandır? O nurunu götürduyu nurun mənbəyi hardandır?
Dəyərli insanlar sadəcə dərindən nəfəs alıb, Günəş işığını gözlərinizin aynasından içəri beyninizə ötürüb, Köksünüzdə daşıdığınız və sizi idarə edən yaşadıb gecəni gündüzlə, gündüzü gecə ilə əvəz edən ürəyinizə endirmək yetər. Yuxudan oyansanız sübh quşlarının cəh-cəhini də, qulağınıza ordanda nəfəsinizə yerləşdirin. Onda görəcəksiz ki, siz nəfəs çəkdirkcə, nəfəsinizin söylədiyini söyləyir quşların nəğmələri…Allah… Allah… Allah!!!

Elçin YAZAR (Zeynallı Elçin Habil oğlu) 1986-cı ildə Cəlilabad şəhərində anadan olub.1993-2004-cü illərdə orta məktəbdə təhsil alıb.2004-2006-cı illərdə ordu sıralarında hərbi xidmətdə olub.
2013-cü ildən Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının İdarə Heyətinin üzvüdür.

İNSANIN YARADILISI
(Aləm əsərləri)

Sevgili oxuycular hər şeyi yoxdan var edən Allahu Zülcəlal Həzrətləri insanı öz sevgisi ilə yaratdı. Allahın insanı yaradmasında məqsədi insanın dünyada və axirətdə xoşbəxt olmasıdır.İNSANIN YARADILIŞIAllah insanı üç vücudla (bədənlə) yaradmışdır. Hicir sürəsinin 26-cı ayəsində insanın birinci vücudunun yaradılışından bəhs edir.“And olsun ki; Biz insanı, “haməin məsnun olan salsalindən” (standart insan şəkli verilmiş və orqanik çevrilməyə uğramış salsalindən) yaratdıq.” Hicir-26.Allah Şəms sürəsinin 7-ci ayəsində isə insanın ikinci vücudu olan Nəfsi səvva (dizayn) etdiyini buyurur:“Nəfsə və onu (7 pillədə əhsənə çevriləcək şəkildə) səvva edənə (dizayn edənə) (and olsun).” Şəms-7. İnsanın üçüncü vücudu olan ruhu Səcdə sürəsinin 9-cu ayəsində öz ruhundan üfürdüyünü buyurur:“Sonra (Allah), onu dizayn etdi və onun içinə (vəchin, fiziki bədənin içinə) ruhundan üfürdü və sizlər üçün səmi (eşitmə həssası), bəsar (görmə həssası) və fuad (idrak etmə həssası) qıldı. Nə qədər az şükr edirsiniz.” Səcdə- 9.Və bu səbəblə fiziki vücudumuzun içində daha iki vücudumuz var. Biri nəfsimiz, o biri isə ruhumuzdur. Nəfsimiz 19 mənəvi xəstəliklə dizayn edilmişdir.
“Onun (insanın) üzərində 19 (nəfsin və ruhun xisləti ) vardır.” Müdəssir-30.
Nəfsimizin mənəvi qəlbində ki, mənəvi xəstəliklər bunlardır: 1.Cəhalət (Əhzab-72). 2.Xəsislik (isra-100). 3. Qeybət (Hücurat-12). 4. Fitnə-fəsat (Maidə-64). 5. Təkəbbürlük və qürur (Mömin-56). 6. Hərislik və şəhvət (Məaric-19). 7. Həsəd və düşmənlik ( Mümtəhinə-4). 8. Üsyan (Məryəm-44). 9. Pis vərsişlər (Maidə-90,91). 10. Kin və nifrət (Maidə-8,62). 11. Küfür (İbrahim-34). 12. Riyakarlıq (Bəqərə-264). 13. Nankörlük (Hud-9). 14. Əsəb və qeyz (Ali İmaran-118,119,120). 15. Səbirsizlik (Ənbiya-37). 16. Vəfasızlıq (İsra-34). 17. Yalan (Züxruf-25). 18. Zülüm (Nisa-30).19. Zənn (Nəcm-23). NƏFSİN TƏLƏBLƏRİNəfs çox istiqamətlidir. Çünki, bir hədəfi yoxdur. Çox şeyə qarşı əlaqə duya bilər. Lakin bunlardan hər hansı bir dənəsi daim dominanttır, qabaqda gəlir. Bu arzusunu təmin edilənə qədər nəfsimiz yalnız onun təmini istiqamətində məşğul olar. Digər mövzular onun üçün ikinci plandadır. Allahu zülcəlal Hz. hər qulunu ayrı bir mövzuya düşkün yaratmışdır.İnsanın ən şərəfli məxluq oluşundakı ən böyük faktorlardan bir dənəsi də, ona nəfs verilməsidir. Peyğəmbərmiz Hz.Məhəmməd Mustafa (s.ə.v)in hərblər tamamlandıqdan sonra, “Artıq kiçik cihadlar bitdi, indi böyük cihadlar başlayır.” sözündəki cihad nəfsə və onun tələblərinə qarşı açılan döyüşdür. Bu döyüşün təməl hədəfi, nəfsimizin başlanğıcda təskiyə, sonra tərbiyə və təmizlik edilərək ruhumuzun əmrinə verilməsidir. Nəfsimizdəki 19 mənəvi xəstəlikin yerinə ruhumuzun 19 xislətinin, fəzilətlərinin yerləşməsi, yəni ruhumuzun hallarıyla hallanıb, onun xoşlandığı şeylərdən zövq alması və bunlardan imtina etməz hala gəlməsidir.Nəfsimiz başlanğıcda, Allahın əmrlərinə qarşı üsyankardır. Onu təskiyə etmək lazımdır. Nəfsin təskiyəsi ona istədiklərini verməməkdən keçər. Nəfsin hər istədiyi münkəri, nəhy edildiyi halda ikram edən qul nəfsinin əmrindədir.”Onlar dünya həyatının zahirini bilərlər. Onlar Axirətdən xəbərsizdirlər.” Rum-7.Bunlar isə ruhumuzun xislətləridir (mənəvi gözəllikləri): 1. Sevgi (Ali İmaran-119). 2. İman (Səcdə-15). 3. Doğruluq (Tövbə-43). 4. Ədalət (Ali İmaran-18). 5. Ədəb (Nisa-148,149). 6. Kəmalat (Mücurat-7).7. Comərtlik (Ali İmaran-134). 8. Sükünət (Fətih-4). 9. İtaət (Nisa-64). 10. Səbr (Şura-43). 11. Təvazu (İsar-37). 12. Qənaət (Hicr-9). 13. Şükür (İsara-3). 14. Sir tutmaq (Nisa-83). 15. Həqiqət (Nəbə-39). 16. Fəzilətlər (Furqan-64,72). 17. Vəfa (Rad-20). 18. Səmimiyət (Bəqərə-262). 19. Tövhid (Ənfal-39,73). RUHUN YARADILIŞIRuh üfürlərək yaradılmışdır.Sonra (Allah) onu dizayn etdi və onun içinə (vəchin, fizika bədənin içinə) ruhundan üfürdü və onu (onun ruhunun qəlbinə) səmi (qəlbinin eşitmə həssası) bəsar (qəlbin görmə həssası) və fuad (qəlbin idrak etmə həssası) xüsusiyyətlərinə (sahib) etdi. Nə qədər az şükr edirsiniz.“Onu nəfslə dizayn edib və Ruhumdan Ona üfürdüyüm zaman ona səcdə edin et.” Hicir-29.Allahu-Təala əvvəl insanı şəkillənmiş bir palçıqdan yaradır və onun içinə nəfs vücudu dizayn edir. İnsana ruhundan üfürdüyü zaman, insan ən üstün məxluq vəziyyətinə gəlir. Və bütün mələklərə səcdə əmrini verir. İnsanı üstün edən insanın fiziki bədəni və ya nəfsi deyil ruhudur. Çünki, ruh əhsən olaraq yaradılmışdır. Yaradılarkən 19 xislətin (mənəvi gözəlliyinin) sahibidir. Allahın bütün əmrlərini yerinə yetirmək üzrə, qadağan etdiklərini isə etməmək üzrə proqramlaşdırılmışdır. Ruh fiziki vücudun və nəfsin işlədiyi heç bir günaha iştirak etməz. Onlardan ayrılar. Vəzifəsi burada bitməz. Təkrar onlarla birlikdə olduğu zaman, onlara işlədikləri günah səbəbiylə əzab tətbiq edər. Daim Allahın gözəlliklərini insana təlqin edər. İnsanın ağılını Allahın əmrləri və nəhyləri istiqamətində razı salmağa çalışar. Ruh Allahın əmrindəndir. Allahın əmrindən olan digər bütün yaradılanlar kimi o da vəzifəsini tamamlayaraq Allaha geri dönmək üzrə proqramlaşdırılmışdır. İnsanın üç vücudundan yalnız ruh, Allahın Zatına qovuşa bilər. Yer üzündəki hər şeyi yaradan Allah, ruhun özünə qovuşması üçün, göyüdə yeddi qat olaraq təşkil edir. Ruh, 7 qat olaraq dizayn edilən göy qatlarını aşıb yeddinci qatın yeddi aləmini keçərək adəmə (boşluq, yoxluq)çata bilər və Allahın Zatında yox ola bilər. Bu xüsusiyyətin sahibidir.Məhz Rəbbimiz Bəqərə surəsi 29-cu ayədə bu səbəblə göyün yaradılışını izah etməkdədir. O (Allah) ki; yer üzündəki şeylərin hamısını sizin üçün yaratdı, sonra (qüdrət və iradəsiylə) göyə yönəlib, onları da yeddi (qat) göy olaraq təşkil etdi. O, hər şeyi bilən ALİMdir. Bəqərə-29.RUH ƏHSƏNDİR VƏ TƏK YÖNLÜDÜRAllahu-Təala və Təkaddəs Hz. ləri “İrcii ila Rəbbiki.” (Rəbbinə dön) əmrini bütün qulları üçün vermişdir. Allahın Zatına dönəcək və Onda fani olacaq, yox olacaq olan bizim ruhumuzdur. Bir tək, ruh, Allahu Zülcəlal Hz. lərinin Zatına qovuşa bilməyə səlahiyyətli qılınmışdır. Nəfs və cəsəd, Allahın Zatına qovuşa bilməzlər. Bu səbəblədir ki, ruh saf və təmiz olmalı ki, Allahın Zatına qovuşa bilmə səlahiyyəti özünə verilsin.Ruh bir tək istiqamətdə Allahın Zatı hədəf olmaq üzrə istiqamətləndirilmişdir. Qurani-Kərimimizdə Rəbbimiz ruhu həmişə nümayəndəsi olaraq vəz edir və dəyişik addımlardakı ruhların varlığı, irşad yolundakı vəzifədən qaynaqlanır. Qurani-Kərimimizdə, ruhumuzun da nəfsimiz kimi təskiyə və təmizliyinin lazımlı və lazımlı olduğuna dair heç bir işarəyə rast gəlmək mümkün deyil. Rəbbimiz ruhu belə təsvir edir:” De ki; Ruh, Rəbbinin əmrindəndir.” İsra-85.İNSAN NƏ ÜÇÜN YARADILDI ?Allah-Təala Zariyat sürəsinin 56-cı ayəsində İNSANI QUL OLSUN DEYƏ YARATDIĞINI BUYURUR.
“ Və Mən, insanları və cinləri (başqa bir şey üçün deyil, sadəəcə) MƏNƏ QUL OLSUNLAR deyə yaratdım.” Zariyat-56.
Qul olmaqsa, xoşbəxtliyi adım-adım yaşamaqdır. 7 mərhələdə xoşbəxtliyin ən üst nöqtəsinə çatmaq, və ən üst dərəcədə qul olmaqdır. Ayədən məlum olduğu kimi insan məxluq olaraq yaradılır ki: “Qul olsunlar.” deyə buyurur. Bir insanın qul ola bilməsi Allaha yönəlməsinə bağlıdır. Yönələrək Allaha qul olanları Zümər sürəsinin 17-ci ayəsinində belə açıqlayır:
“Və onlar ki; tağuta (insan və cin şeytanlara) qul olmaqdan içtinap etdilər (qaçındılar, özlərini qurtardılar). Çünki, ALLAHA YÖNƏLDİLƏR (Allaha qovuşmağı dilədilər). Onlara müjdələr vardır. Elə isə qullarımı müjdələ!”. Zümər-17.
İnsan Allaha yönəlmədikcə, yəni Allaha qovuşmağı diləmədikcə İlahi sevgiyə və muxlisliyə çata bilmir. İnsanın İlahi sevgiyə çatmasını əngəlliyən, insana düşmən olan İblisdir (Şeytandır). Çünki, Hicir sürəsi 39-cu ayəsində Şeytan Allaha vəd vermişdir ki, “Bütün qullarını azdıracağam” və Hicr sürəsinin 40-cı ayəsində isə “Muxlis qulların xaric” demişdi. Allah insanın arasında 28 pillə, 7 mərhələ və 4 təslim vardır. 1-ci mərhələ də başına gələn hadisələrdən, müsübətlərdən nəticə alaraq Allaha qovuşmağı diləmək. 2-ci mərhələ Zikrə başlamaq yəni Allahın adını ard-arda təkrar etmək…Allah,Allah,Allah deyə ( dövrün hidayətçisinə tabe olmaq). 3-cü Ruhun Allaha qovuşması və bu 1-ci TƏSLİMDİR. 4-cü fiziki vücudun qul olmsı və 2-ci TƏSLİM. 5-ci Nəfsin qəlbində ki, mənəvi xəstəliklərdən təmizlənib Allaha təslim olması və 3-cü TƏSLİM. 6-cı İrşada çatmaq, irfan sahibi arif olmaq və həmdə hikmət sahibi olmaq. 7-ci cüz’i iradənin İlahi iradəyə təslimi və 4-cü TƏSLİM. Sevgili dostlarım Allah hər şeyi insan üçün yaradmışdır. Biz insanların xoşbəxt olmağını istəyir. Hər an qəlbimizə baxır “Görən hansı qulum mənə qovuşmaq istəyir”. İnsanın sıxıntıda olmasının tək səbəbi Allahı zikir (Allah,Allah…deyərək) etmədiyi üçündür. Qəlblər yanlız Allahın zikri ilə doyar, mütmain olar rahatlıq tapar. Rəd sürəsinin 28-ci ayəsində Allah buyurur ki:
“Onlar, amənudurlar (Allaha qovuşmağı diləyənlərdir) və qəlbləri, Allahı zikr etməklə mütmain olmuşdur. Qəlblər ancaq; Allahı zikr etməklə mütmain olar, elə deyilmi?”.
Bizi yaradan Allah-Təala: “Qəlblər ancaq: Allahı zikir etməklə rahatlıq tapar buyurur”. İnsanın sıxıntıda olması, qəlbinin daralması, günahlara yönəlməsi və xoşbəxt olmamasının səbəbi Allahı zikir etmədiyi üçündür. Sevgili oxuycular, Sevgili dostlarım əgər xoşbəxt deyilsinizsə bir tək duayla bir diləklə yönəlin Allaha və əgər sahibimiz olan Allahı (c.c) sevirsinizsə? Elə isə sevən sevdiyinə qovuşmaq istər. Bütün insanların həm dünya xoşbəxtliyinə və həmdə axirət xoşbəxtliyinə çatmağını Uca yaradan Allahdan diləyərək bu yazımızında sonuna gəldik.

Uşaq doğulub yavaş-yavaş özünü dərk etməyə başladıqdan sonra valideynlərinin etdiklərini eyni ilə təkrarlamağa başlayır. Yalnış yada doğru… Çox vaxtı yalnışlıqlar doğruluqla qarışır. Doğruluqlarla yaşamaq üçün mütləq elmi biliklərə müraciət olunmalıdır ki, uşaqlar da yalnış düşüncəyə sahib olmasınlar… indi NOVRUZ bayramını az da olsa, təhlil etmək istəyirəm…
NOVRUZ bayramı ilin ən əziz bayramlarından biri hesab olunur. Bəzi savadsız kütlə bu bayramı Hz Əlinin taxta çıxması, bəziləri işə zərdüşlüklə əlaqələndirirlər. Gəlin birlikdə nəzər salaq görək bu bayramın əsil mahiyəti nədir. Zərdüşlükdə od yandırmaqla dini ayinlər yerinə yetirilir. O od səndəl ağacı ilə yandırılır. Səndəl ağacının xüsusi ətri var ki, odlandıqda ətri bütün ətrafa yaılır. Həmçinin bu od söndürülmür. Növbə ilə muridlər gecə gündüz bu odu qalamaqla məşğul olurlar. Novruz bayramında isə sadəcə dörd çərşənbə bir də bayram günləri on beş iyirmi dəqiqə yandırmaqla kifayətlənirlər. Özüdə adi odundan yaxud saman çöpündən… ` Şəkərbura, paxlava isə baxmayaraq ki, ay ulduz formasındadır. Amma bunun zərdüşlüklə heç bir əlaqəsi yoxdur. Zərdüşt peyğəmbərin dini də tək Allaha ibadət etməyi təbliğ edib. Yer üzündə yaranmış insanlar, seçilmiş peyğəmbərlərin hamısı müsəlman olaraq doğulublar sonra insanların şəxsi mənafelərə uyğun olaraq dəyişdirilib. Zərdüşt dinin özü, insanlar tərəfindən dəyişdirilmiş aradan getmış bir dindir. Təsüff ki…….Hz Əlinin həyat yoluna nəzər saldıqda isə heç bir tarixi mənbələrdə bu mübarək insanın bu mövsümdə taxta çıxmasına rast gəlinmir. Bunu insanlar yatıb yuxularındamı görüblər. Yoxsa yenidən tarixmi yazılıb xəbərimiz yoxdur…Onu da deyim ki, İslam dini təhrif olunmayacaq qədər kamil bir dindir. Din deyəndə bəziləri insanın həyatından başqa bir mövzudan danışıldığını hesab edirlər. Əsla din başqa bir mövzu deyil. İndi islami yöndən bu bayrama nəzər salaq görək Allah nə Buyurur?!!!
İnsan həyatını əhatə edən dörd ünsür var ki, SU, OD, YEL, TORPAQ, torpaq çərşənbəsinə yer çərşənbəsi də, deyilir. Insan orqanizmi elmi tərəfdən yetmiş iki faiz sudan iyirmi səkkiz faiz torpaqdan onların birləşdiyi zaman yaranan enerjidən, udduğu havadan ibarətdirki, bunların vastəsi ilə insan canlı surətdə hərəkət edir. Baxmayaraq ki insanın bədəni ət və sümük halındadır bədəndə olan bütün huceyrələr dörd ünsürün tərkibindəki elementlərlə eynidir. Demək ki, bunlar olmasa insan da olmaz. Digər tərəfdən bu ünsürlər təkcə insanın mənşəyi üçün deyil. Insanın qidalandığı bütün bitgilərin həyat vericisidir. Onların vasitəsi ilə nəyi isə hazırlayıb qidalanırıq. Qışda bu huceyrələr yatır, baharın qədəm qoyduğu şam azanı vaxtından başlayaraq, insan huceyrələri oyanmağa başlayır. Hər adiyyatı olan çərşənbə bir xüsusiyyət oyanır. NOVRUZ bayramı gecəsində artıq lazım olan hüçeyrələrin hamısı öz faliyyətinə başlayır. Əslində baharın gəlişi ilə insan yenidən doğulmuş kimi olur. Yenilənmiş hüçeyrələrə bədən alışqan olmadığından müəyyən xəstəliklər üzə çıxır. Baharın gəlişini qeyd etməklə öz varlığını dərk etmək arasında heç bir fərq yoxdur. Bu çərşənbələrdə od qalamaq həyat(yəni dirilik) rəmzidir. Torpaq çərşənbəsində torpağın özünə xas olan ətiri müşahidə olunur, hər iki dəqiqədən bir, torpaq qeyri adi ətir saçır ətrafa…
Bu barədə Allahın mübarək kitabında çox geniş açıqlanır amma biz qısa nəzər edəcəyik. Günəşi və ayı təmsil edən şəkərbura paxlava bişirilməsinin də öz yeri var. beləki, ilin dəyişməsini, həyatın canlanmasını günəş və ay əhatə edir. Məs baharın gəldiyi gecə Günəş öz oxu ətrafında fırlanaraq yerlə göyün pik nöqtəsinə Kəbə evinin üzərinə gəlir. Kəbə evi də yerlə göyün tam orta, bütün istiqamətlərə eyni çıxışda yerləşir. Günəşin pik nöqtəyə gəlməsi, ildə iki dəfə baş verir yaz və payız. Yazda isə oyanış dirilik olur…
Yasın (s)38,39, 40 ayələrində buyrulur: “ Və günəş qərar tapacağı yerə doğru yeriməkdədir. Bu Əziz və Bilən (Allahın) əmridir. Biz aya da mənzillər müəyyən etdik ki, xurmanın qurumuş budağı kimi incə olsun. Nə Günəşin aya yetişməsi yararlıdır və nə gecənin gündüzü ötüb keçməsi. Hərəsi müəyyən bir orbit hədəqədə dolanır”.
Burada Qurani-Kərim Günəşin və ayın yer kürrəsi ətrafında və Günəşin öz oxu ətrafında fırlanmasına işarə edir. Günəş 12 ulduz ətrafında ildə bir dəfə də fırlanır. Lakin hər gün öz oxu üzərində də, fırlanmağından qalmır. Ay isə yerin başına hər gün fırlanmağı ilə yanaşı, ayda bir dəfə fırlanır ulduzlar ətrafında. Yer üzündəki bütün enerjilər günəş nurundan qaynaqlanır. (Atom parçalanmasından əmələ gələn enerjidən başqa) ölü torpağı və vücudu canlandıran Allah bütün yaratdıqlarını insanların xidməti, xeyri üçün yaradıb. Bahrın gəlişini insanlar elmlə əlaqələndirərək çox qədimdən qeyd ediblər. Bu da, Allahın Adəmə elm, əxlaq, insanlıq verdiyini sübüt edir. Bir sözlə Günəş və ay olmasa bəşəriyyət də olmazdı. Bütün yerdə göydə olan hər bir şey insanlar üçündür. Varlığını dərk edən insanların xoş halına. Bu arada gecəni də unutmaq olmaz. Kəbə evinin üzərinə gələn günəşin nurunu qeyd etmək nə zamandan bidət olub?! öz varlığını və yaşamağını əhatə edən ünsürləri demirəm. Ona görədə Allahın Rəsulu buyurur: “Beşikdən qəbrədək öyrənin” nə qədər öyrənsə insan bir ömür üçün yenə də, azlıq edir. İmam Əli: “Hər gününüzü novruza çevirin” deyə tövsiyyə edir insanlara… Allahın və Onun seçilmiş bəndələrinin həyatına nəzər saldıqda onların bu dünyanı dərk edərək yaşadıqlarının şahidi olmamaq mümükün olmur…
Novruzu lazımsız adət-ənənə kimi deyil dərk edərək yaşamaq lazımdır. Sonradan əlavələr var ki, bu əlavələr novruzu hörmətdən sala bilər. Bu bayramda xurafatlara qəti yol vermək olmaz. Bayramlaşmaq bir yerdə şənlənmək, gözəl sözlərdən, Allahın kəlamlarından istifadə etmək vəhtət təşkil etmək, acların qarnını doydurmaq, kasıblara baş çəkərək novruz nemətlərinidən hədiyyə etmək, NOVRUZUN gözəl sifətlərindən hesab olunur. Qulaq falının, gənc qızların arzu tutmalarının, papaq atmağın da öz gözəlliyi var. Ancaq papaq atmağın da, şərti; qarşılıq olaraq papağın içinə bayram paylı qoymaq çox vacıbdır. Onu da deyim ki, bu bayramı ilin başlanğıcı hesab etmək çox doğru-düzgün təqdirə layiqdir. Sağlam şən mehriban dərk edərək yaşamaq yer üzündəki insanların insanlıqlarının nümunəvi sifətləridir. Qarabağı unutmaq günah olar bu bahar da sənsiz keçdi xatirələrimin yaddaşı, Qarabağ. Sənsiz varlığımın bir dəyəri qaldımı ki… Hz Əli buyurur: “ Uzun uzadı arzu etməkdənsə bir iş görün” mən arzu etmirəm səni geri qaytarmaq üçün ölməyə də, hazıram. Bütün Azərbaycanlıları da sənin səsinə səs verməyə çağırıram. Vətəni taptaq altında olan bəşəriyyət ölü bəşəriyyətdir. Allah isə ölü torpaqdan insan varlığı yaradıb can verərək Ruhundan üfürüb diriltdi. Demək ki, ölü olmaq bizə yaraşmaz… Axı diri olmaq üçün yaradıldıq… bizi bizdə var edən, dirilik rəmzi olan NOVRUZUMUZ mübarək…

Bir şair kimi Rafiq Yusifoğlunun orijinallığı onun istəyindən yox,həyata və hadisələrə poetik münasibətindən doğan təbii bir keyfiyyətdir.Ənənəvi mövzuları qələmə alanda onun öz səsi,öz nəfəsi, öz münasibəti dərhal gözə dəyir.O,məlum hadisələri şeir dilinə çevirərkən başqalarının işlətdiyi naxışları təkrar etmir:

Ağaclar,quşlar
məni görəndə
sevinir;
Baltam,silahım
yoxdu axı əlimdə?!
Meşə mənə
“xoşgəldin” eləyir,
sevgi kükrəyir
könlümdə…

Şairin yaradıcılığında Vətənin ikinci adı ,simvolik mənası olan peyzaj və ya təbiət lirikası da əzəli yerlərdən birini tutur.Bu baxımdan onun “Ana torpaq”, “Meşədə”, “Yarpaq verir”, “Sanki meşə gözəlləşib” və s. şeirlərini misal göstərmək olar.Müəllifin “Ana torpaq” adlı şeirində oxuyuruq:

Gözlərimdə
şimşəklər çaxdı,
Görəndə gözlərinin
dolduğunu.
Torpağa
analarımızı
tapşırandan sonra
dərk elədik
Torpağın ana
Olduğunu!

-misal gətirdiyimiz bu təbiət şeiri təbiətin bir möcüzəsi olan torpaq haqqında gözəl,poetik bir lövhə olmaqla yanaşı, həm də insana qayğını da özündə əks edir.
Şair,dənizin gözəlliyini ön plana çəkərək lirik şeirlərində onun füsunkar gözəlliyindən danışır,onun ən adi dalğasını belə mənalandırır.Ona elə boyalar,elə çalarlar seçir ki, o misraları oxuduqdan sonra dəniz haqqında yenidən düşünməli olursan, onun hər bir dalğasında,nərəsində bir Vətən sözünün yazıldığını duyursan.Belə şeirlərə misal olaraq “Dənizlə görüş” şeirini göstərmək olar:

Qəlbimin sirdaşı dəniz
Sənsiz yaman darıxmışam
Elə bil dalğalarının
Üstündə uçan bir quşam.

R.Yusifoğlu bu gün də coşqun poetik ilhamla yazıb-yaradan şairlər içərisində özünəməxsus yer tutur.

Salam, Əziz və Hörmətli Dostlar!
Hamınızın evinə Günəş hərarəti, Səma aydınlığı, Torpaq bərəkəti dolsun! Novruz- oyanış, aydınlıq, toy-bayramdır. Allah evlərinizin qapısını həmişə xeyirli günlər üçün açsın, ana-bacılarımızın əlində həmişə bayram, toy xonçaları olsun, ağsaqqal-ağbirçəklərimiz belə günlərimizə baxıb fərəhlənsinlər, gözləri yalnız sevincdən yaşarsın! Allah bizi hər xətadan-bəladan qorusun, AMİN!

Insan arzularla, ümidlərlə yaşayır. Ümidlərin də sona dirəndiyi yer varmış. Orda həyatın mənası ölür… orda hər şey bitir. Sevgi hesab etdiyin ülvü duyğular səni sonsuzluqda azdırır, yox olursan itirsən sonra ayılırsan ki, bu da bir yuxu imiş. Sadəcə yatmısan. ömür boyu yatdığın kimi. Gəncliyini yuxulayıb qocalığın yellərinə veriyin kimi. Hər yeni gün ömrünün günəşi çıxacağına ümid bəsləyərək yuxudan oyanırsan. Hər səhər bu günəş mənim ömrümə doğdu deyirsən axşam yenə də, zülmətlərə qərq olursan. Ümidini itirmədən yoluna davam edirsən bir qarın ac, bir qarın tox, bir libas geyinir beşini geyinmədən. Təbəssümə möhtac qalır gözlərin. Kədər dolu gülümsəyən gözlərin ətrafdakıları aldadır. O baxışlar altında xoşbəxt görünürsən. Hamının bildiyi heç nə səni incidir. Adı heçnə olan bu hər şeyi yalnızca sən anlayırsan. Başqaları, sənin zərif duyğularından xəbərsiz… yenə də yoluna davam edirsən ümidlərlə… ümidin payız yarpaqları kimi ürəyində saraldığını görürsən. Artıq yaş o yaş deyil. Bu dəfə ömrünün günəşinin batdığının şahidi olursan. ümidin isə dirəndiyinin. Ömrün günəşi nədən çıxmadı? deyib yerə çökürsən. Orda hər şey bitir. Düşünürsən görəsən nədən yaşaya bilmədim. Yoxsa ümidlərmi aldadaraq son mənzil yolunun başına gətirdi. Bəzən deyilir ki, ümid sonda ölür. Heç sonda da, ölmür. amma ümidin dirəndiyi yer göz yaşının axdığı, Günəşin doqduğu yer imiş demə…Hər şeyi qazanmadan itirdiyin. Dadını bilmədən dadından danışdığın həyatının bitdiyi yer. Bunca illər həsrətlə yaşamaq istədiyin həyatın bitəcəyi gün. tökülən göz yaşının atəşində yandığın günlərin. Buda sən və sənin ömrün. Qalaq- qalaq hekayələrin, nəyə yaradı. yaşamadan başqasını necə yaşadacaqsan?! sus danışma insan… danışma. Sənin danışmağındansa süsmağın daha qiymətlidir…tökül bu dünyanın budaqlarından. Qoy ürəyi istəyənlər səni ayaqlasın…heçnə olmamış kimi keçsin məzarından…buda sən və sənin ömrün. Bəlkə də qəbrini taptalayanlar, doğulduğundan taptalayan ataların anaların övladlarıdır. Onsuz da taptalanmağa alışqan deyilsənmi nədən narahat olursan qoy taptalasınlar. O ayaqların da bir hesabı var…bu da sənin dünyanın günəşi soyuq məzardan boylanan işıqlı sabahın…Aç ürəyini dünyaya sev dünyanı…Yaşamadığın günlərin acısını çürüyərək çıxar. Burda da, günəşin hərarətindən yanacağın günü gözlə…Ümidlə ümidsizlik arsında qalmadan…
Əgər dünyada yaşamadınsa yaşayacağın şeylər səni qorxutmasın…onsuzda dadını bilmədiyin bir xoşbəxtlik sənə ikinci dünyanda da, yaxın gələn deyil. Bacara bilmədiyin şeyi necə yaşaya bilərsən axı…Dünyada sənə verilən saysız nemətlərin qədrini bilmədən keçindiyin kimi burda da keçinəcəksən. Sənə verilsə belə insan… Yaxşısı budur vücudunu torpağa, ruhunu isə burax sənə üfürənə qoy istədiyi yerə yerləşdirsin…O, insanlar kimi, yaratdığını taptalamaz bəlkədə… Amma Onsuzluğun atəşində də yanacağını gözə al…

Hansı qismə mənsub olursa olsunlar oğruluq,satqın,talan,rüşvət alanlar,qara –kirli sərvət sahibi olanları tək kəlimə ilə haram yeyənləri lənətləyirəm.Onların abad olmamaları,bərbad olmaları üçün dua edirəm!
Xalqın çoxluğuna mənsub bir müsəlman olaraq öz vətənimdə bir din,inanc,inandığım kimi yaşamaq,vicdan,düşüncə azadlığı olmasını istəyirəm.Ölkə içində milli və toplu bir uzlaşma və sülh olmasını bütün qəlbimlə təmənni edirəm.
Ölkəmdə ədalət, güvənlik görürəmdə.Fəzilət və hikmət,mədəniyyət görürəm.Təmizlik,şəffaflıq görürəm,insan hüquqlarına hörmət və bağlılıq görürəm.Bunlarsız həyata həyat demək olmaz,amma bu gün ölkəmdə bunlar varsa həyat var və biz deməkki yaşayırıq….
Bayraqları bayraq edən üstündəki qandır.
Nə üçün sipər qazdılar, nə üçün canlarını verdilər.Namusumuz dediyimiz qızlarımız,övladlarımız bu hala gəlsinlər deyəmi?! Pərişan olmuş bir vəziyyətdə vətən üçün,mücadilə edən qəhrəmanlarımız nə üçün şəhid oldular? Daxili düşmənlərimizin etdiyi propaqandalara inanaq deyəmi? Televizorda yayınlanan ar namus qalmayan verilişlərə övladlarımız baxıb pis təsirlənsinlər deyəmi? Məzarları belə olmayacaqlarını bəziləri bildikləri halda azadlıq uğrunda insanlarımız nə üçün canını verdi? O günlərdən bəri yenə də həmin azadlıq uğrunda mübarizə aparan millətimiz bu gün vətənimizə girib çıxan əxlaqsızlara tamaşa etsinlər deyəmi? Xeyr!
Biz vətənimizi sevirik,sevməyə də davam etməliyik.Vətən bizə nə etdi deyə deyil, biz vətən üçün nə etdik deməliyik.Bərəkətli torpaqları,dərələri,obaları zümrüd kimi bağları,sərin əsən rüzgarı ilə sevirəm vətənimi. Torpağımın bataqlığınıda, təndirdəki xəmirinidə,çiskin-çiskin yağan yağışıyla sevirəm vətənimi.Doğulduğum gün sevdalandığım ,mavi göy üzünü,gecələri ulduzunu,məni məndən qoparan həsrətini sevirəm vətənimin.Dörd bir yanında duman tütəyi ilə, bacalarını sevirəm vətənimin, torpağında alın tərini tökən insanı ilə , sehrli əllləri ilə qayaları yenidən sökən,bacarıqlı insanlarını sevirəm , dərələrini ,ərik ağaclarını hər baharda açan al-əlvan rəngli çiçəklərini ,əlimi qanadan böyürtkənini sevirəm.
Bu gün vətənimdən narazıyam deyən,bilki biz Nizami Gəncəvi, Xəqani Şirvani, Bəhmənyar, Nəsimi, Füzuli, Nəsirəddin Tusi, Şah İsmayıl Xətai, Molla Pənah Vaqif, Mirzə Fətəli Axundov, Mirzə Ələkbər Sabir, Cəlil Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, nəsiliyik.Bizim mədəniyyətimiz “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Oğuznamə”, “Koroğlu” və bir çox başqa epik abidələrdə təcəssüm edib.
Kİm səni incidir? Kim haqqını əlindən alır?Məgər getdiyin yolda qorxmadan addımlamırsanmı? Kim deyirki İreli deyilde geri addımla.Azad ölkəndə, rahat yaşamırsanmı?! Yaşayırsan.Niyə bəziləriniz fitnə fəsatsız,bəziləriniz nankorsunuz?…Azərbaycan sizindir,siz isə Azərbaycana məxsussunuz.Hər xalq öz liderinə layiqdir. Bizim də güclü liderimiz var və həmin liderki Azərbaycanın inkişafını daha da təmin edəcəkdir.Bizim İlhamla ireli şüarımız var və bu yolda dayanmadan addımlamalıyıq!
İdealımız Vətəndir!

Bir gecənin dəhşətləri, üzərindən 24- il keçdiyinə baxmayaraq hələ də, unuda bilmirəm.. Bakıda Azv-ni gecə partlatdıqlarına görə şəhər caamatının əksəriyyəti baş verəcəklərdən xəbərsiz idilər. O vaxtı Şuşa televizyası var idi. Bütün bölgələrə yayınlanırdı. Gecə nə baş verdiyini yox amma bu faciənin nəticələrini çəkib göstərməyə nail ola bilmişdilər. səhər -səhər atam dedi: bu gecə Bakıda kütləvi qırğınlar baş verib. Silahsız insanların üstünə tanklar yeriyərək kütləvi qırğınlar törədiblər. Heç Nəfəs çəkməyə macal verməyiblər. Biz Şuşa televizyası vasitəsi ilə kütləvi şəkildə qırğınların sadəcə bir hissəsini izləyə bildik. O hissəsini ki, xalqımız ağlaya –ağlaya şəhidlərini dəfn edirdilər. Mən soruşdum ay ata bəs niyə qırıblar bu insanları? Onda mənim 9 yaşım var idi. Atam cavab verdi. Bala xalqımız müstəqillik istədiyi üçün. Sonra müstəqilliyi xırda detallarına qədər açıqladı. O vaxt çox kədərlənmişdik, bu gün anlayıram ki, biz bu şəhidlərin sayəsində Azərbaycanlı olaraq yaşayırıq. Dünən 20 yanvar şəhidlər günü dəstə-dəstə insanlar şəhidlər xiyabanına axın etmişdilər. Kimisi öz şəhidini kimisi isə heç tanımadıqları, onların sayəsində Azad yaşadıqlarına görə şəhidlər xiyabanına gələrək, bu məqam sahiblərini ziyarət edib, qərənfil düzürdülər sinə daşlarının üzərinə. Yuxarıda və aşağıda bizim Qarabağ şəhidlərimizin məzarını ziyarət etməyi boynumuzun borcu hesab edərək, aşağıda ikinci cərgədə dəfn olunmuş, Salatın Əsgərovanın məzarını, Daşaltı əməliyyatında şəhid olmuş, yüzlərlə insanların adlarına sadəcə bircə abidə var ki, onu qənimət bilərək ziyarət etdik. Həmin cərgədən bir az o yana, Çingiz Mustafayevin məzarını ziyarət etdik. və onunla şəhid olan igidin xalası ağladığını gördüm yaxınlaşdım, anam oğlunuzdurmu dedi: yox bacım oğludur. Allah rəhmət etsin dedim. Amin bala bircə torpaqlar azad olsaydı bu şəhid balalarımızın qanı yerdə qalmazdı. Mənim ondan sonra heç dərdim olmazdı yaşaya bilmirəm bala…yaşaya bilmirəm!!! Dedi: Ordan uzaqlaşanda içimdən bu sözlər keçdi mənim gözəl anam heç mən də, yaşaya bilmirəm. Həmin cərgədə bir qoca ağsaqqal 74 yaşlı baba ilə qarşılaşdıq gah gedir, gah da oturub dincini alırdı. Yaxınlaşdım babam Allah qəbul etsin. Məni başı yaylıqlı görüb dedi: sağ ol ay bala mən iki dəfə Kərbəlada, Həcdə, Məşəddə olmuşam burdan gedib yeddi şəhid evində Quran oxuyacam. Bala mən bu qanlı yanvar facəsinin canlı şahidiyəm. Can ay baba Allah sizə ömür versin ki, biz yeni yetmələr tariximizdən yetərincə xəbərdar olaq. Baba sözə başladı bala şəhərə həmin gecə elə fəlakətlər üz verdi ki, o gün heç vaxt unudulmamalıdır. Bu vəhşiliyin son həddi idi. Insanları qətliyam etdikdən sonra tankla üstünə çıxıb xıncır, sonra isə kurzavoy maşınlara yükləyib dənizə tökürdülər. Amma maryaklar bacardıqları qədər qabağa gəlib qarşısını almağa çalışırdılar sağ olsunlar. Bəlkə həmin gecə yüzlərlə insanlar itkin düşdü. Hamısıda bax o dənizə töküldü. Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndə təzə pir məscidinə yığılıb ona xeyir dua verdik. Inşallah Qarabağımızı geri qaytaracağıq. O günü səbirsizliklə gözləyirəm… İkinci həmsöhbətim çox hörmətli jurnalist Elmira xanım Ağayeva idi. O mediyaya müsahibə verəndə ürək ağrısı keçirirdim. Müsahibə zamanı bu sözləri eşitdim o faciədən 24 il keçdiyinə baxmayaraq günü bu günə kimi o anları unuda bilmirəm. Kitabımda 18 şəhidin adı keçib, onun ikisi 20 yanvar şəhididir. O gecə televizorlar pozuldu onun düzəlməsini gözləyirdik ki, şəhərdə gürultu qopdu hansı evdə işıq yanırdısa o evə güllə atılırdı. Mətbəxində yemək bişirən qadını qətlə yetirdilər. Şəhərə daxil olan təkcə Rus qoşunu deyil, xüsusi dəstələrdən ibarət uca boylu, saqqallı, saqqalı sinəsini örtmüş tankçılar, xüsusi silahlanmış dəstələr idilər. birinci onlar girirdilər şəhərə, onun arxası ilə digər dəstələr daxil olurdular. Qarşılarına kim keçirdisə güllələyirdilər. Həmin gecə hava qovrulmuş ət, piy iyisi ilə qarışmışdı. Göy üzü tutqun rəng almışdı. Göy, qırmızı rənglər qarışmışdı biri-birinə. Müsahibədən sonra biz ordan üzü məscidə tərəf qayıdanda. Öz canlarını Azərbaycanın bütovluyü uğrunda fəda edən Türk məhmətciklərini də ziyarət etməyi unutmadıq. Onlar 1918-ci ildə Nuri paşanın göstərişi ilə Azərbaycana gələrək Kürdəmir, Göyçay, Gəncə, Qarabağ, Dağıstan, Şamaxı, sonra isə Bakını geri qaytararaq şəhid olmuşlar. Ruhları şad olsun! Bütün şəhidlərimizin amin! 20 yanvar günü kiçik bir məsələ deyil ki, xalqımız onu unutsun. Bu bizim qan yaddaşımız, tariximizdir. Allah şəhidlərimizin ruhlarını şad etsin deyirəm! onu da, bilirəm ki, torpaqlarımız düşmən taptağı altından azad olan günə qədər şəhidlərimizin ruhu şad olmayacaq. Vətən sağ olsun deməklə vətən sağ olmaz vətənin uğrunda can qoymaq lazımdır bax bu şəhidlərimiz kimi. Şəhidlik məqamı ən uca məqamdır ki, şəhid kəliməsi Qurani-kərimdə 35 dəfə, şühada( yəni şəhidlərin çəmi) kəliməsi isə 20- dən artıq çəkilib. Hz. Rəsulu Əkrəm s.a.s. buyurur: “Şəhidlər ölməzlər”. Digər bir hədisdə isə “Vətəni sevmək imandandır”. Vətən üçün şəhid olmağa dəyər. Qələbələr ümidi ilə…

O günləri bir daha canladırmaq istəmirəm…istəmişəm yazmaq amma bacarmamışam, Öz həyatımı kağıza yaza bilməmişəm. Çəkinmişəm “Insanlar nə deyər?!” sualı hər zamankı kimi, hamı kimi, mənim də maneəm olub. Mən xatırlaya bilmirəm keçmişi, keçmişi xatırladığım zaman, göz yaşlarıma sahib ola bilmirəm… Bəlkə də, illər sonra, mən bu gücü özümdə hiss edə bilərəm. Öz həyatını qələmə almaq böyük ürək tələb edir.

Biz “cılızlar” bacarmarıq…
Başqalarının həyatı haqqında romanlar yazarıq, öz həyatımız haqda danışmağa belə çətinlik çəkərik. Çünki, biz yalnız öz həyatımızın ağrısını, çətinliyini görmüşük, “başqalarınkını isə yalnız görmüşük, bizə çox adi, asan gəlib. Axı “Döyüş kənardan asan görünür.” Acı başa düşmək üçün, ac olmaq lazımdır. Tox insan ac olan insanın çəkdiyi əziyyəti görə bilməz axı…. Deyəsən bir az uzaqlaşdıq, “Öz həyatımızdan…” Yuxarıda deyildiyi kimi, biz öncə özümüzü dərk etməliyik. Öncə özümüz haqda danışmalıyıq kağıza-qələmə. Həyatın acılı-şirinli günləri gələcək, hamısı ötüb keçəcək, xatirələrdə yaşayacaq. “Biz hələ, Nə görmüşük ki?!” hər şey irəlidədir. Hədəfə doğrumu gedirik, hədəfdən yanmı gedirik, bunu yalnız yolun sonu bizə göstərəcək… Bəlkə də qarşıda bizi elə çətinliklər gözləyir ki, keçmişdə yaşadıqlarımız ən xoş günlərimiz sırasında duracaq və öz keçmişimizdən danışdıqda, qəlbimiz rahatlıq tapacaq, keçmişi aydınladacaq.

Bəzi jurnalistlər, yaxud cəmiyyətdəki insansanlar, Soyunmağı müasir, İnkişaf və azadlıq, haqq, gənclərin haqqı hesab edirlər. Geyinməyi geriçilik və əsarət. Belə bir sual yaranır görəsən bunları kim bu hala gətirdi? Bəs nədən haqlardan danışan söz sahibləri Qarabağın haqqından danışmırlar. Heç axırıncı dəfə nə vaxt bu barədə söz açıblar bəlli deyil. Elə acınacaqlı bir gənglik yetişir ki, savadsız, ədəbsiz, daha kiminsə əlinə silah alıb kimisə öldürməyə ehtiyacı qalmır. Gəncliyi xarab olan cəmiyyətin gələcəyi olmaz. Baxın bir xanım bir gün yazımın altından şərh yazdı ki, Xanım nədən siz cəmiyyətdə olan yaxşı şeyləri deyil, pis şeyləri qələmə alırsız? Mən ona bu cavabı verdim: çünki cəmiyyətdə pis şeylər yaxşı şeylərdən daha çox olduğu üçün. Və onu da qeyd etdim ki, mən yaxşı şeyləri də qələmə almışam siz oxumamısızsa onun günahı məndə deyil. Ikinci bir şərh gəlmədi nədənsə….qayıdaq mövzumuza. Iyirmi beşi fevral günü, siqaretlə dağ basılaraq, Xocalıda qətlə yetrilən bələkdəki körpə şəkilini, Xocalı yaralı canım adlı şerimin üstünə qoyub sayıtlarda çıxardım. Sonra onu bütün qruplarda paylaşdım o cümlədən də dindar bir cəmiyyətin qrupunda da. O cəmiyyətin rəhbəri imanlı bir qardaşdır ad çəkməyəcəm amma yazını və verdiyim cavabı sizlərlə bölüşürəm.Yazı tağ edildi.
Mən: – anlamadım. Bu şərh gəldi.
O: – Admini tağ etdim ki, bunu silsin. Belə şəkilləri hər yerdə paylaşmaq doğru deyil.
Admin: – xanım filankəs yəqin demək istəyir ki, bu şəkil o qədər də, münasib deyil…bəlkə linqin içindəki şeri copy edib qrupda paylaşasız? Belə etsəz daha yaxşı olar…
Mən: – Yəni bu şəkil nədən münasib deyil ki, səbəb?
O: – Dəhşətli şəkilləri paylaşmağın xüsusi zamanı və məkanı olmalıdır. Bunu kimin görəcəyini siz bilmirsiz. Bəlkə də, uşaqlar qeyri ixtiyari görə bilər. böyüklər içində əsəbləri zəif olanlar ola bilər. Yəni qəfildən insanın qarşısına çıxır etik deyil.
Mən: – Bunun əsəbə heç bir adiyyatı yoxdur. Bu bizim birimizin övladı da, ola bilərdi. Nədən biz öz dəhşətlərimizi gizlədirik? Ay ürəyim zəifdir deyəmi? Yoxsa nə üçün? Birdəki uşaqlar görüb bilsinlər. Orda heç bir şey yoxdur. Istəyirsiz silə bilərsiz amma mən o zaman çox təəssüf edərəm. Unutmayın bu bizim Kərbəlamızdır. vəssəlam.
Nə admindən səs çıxdı, nədə mənə etik normalarından dərs keçən bu kişidən. özünüz düşünün əgər bu gün müxtəlif bəhanələrlə yaxamızı beləcə məsuliyyətdən çəkiriksə, bizim Qarabağlı atalarımız da, vətən deyə-deyə öləcəklər. Yeni nəsillər isə sadəcə tarix kimi kitablardan oxuyacaq Qarabağ hekayələrini…
Iyirmi altısı gün dünya gənc türk yazarların onlarla üzvləri arasından beş nəfər vətənpərvər olaraq Xətai-yə Xocalı abidəsini ziyarət etməyə getdik. Abidənin önündə kimisi biri-biri ilə deyib gülür, kimisi iş yerlərindən məcburi gətrildiyini az qalır dilinə gətirsin. Bu zaman bir dəstə təqribi onaltı yaşlarında gəncliyə qədəm qoyan məktəb uşaqları abidənin önünə daxil olur, ağızlarında saqqız qışqırışırlar XOCALIYA ƏDALƏT. Birdəfə saqqızı çeynəyərək, növbəti dəfə bu başı bəlalı XOCALININ adını çəkirlər. özüdə birinin ağzında deyil, hamısının ağzında var. Əslində gənclərdə heç bir günah görmürəm. Günahın hamısı dərs əvəzinə evdə yaşadıqlarından danışan müəllimlərin və müəllimələrin əsərləridir. Nədi-nədi uşaq bu müəllimin yanına hazırlığa gəlib ayda 60, 70 manat yedizdirsin…amma içlərində həqiqətən də az bir qism çox hörmət və ehtiramla abidənin qarşısında baş əyərək ziyarət edir, iyirmi iki ilin acı həqiqətlərini yad edirdilər. Biz də, ziyarət edib sahil bağına yollandıq.
Oraya yenicə çatmışdıq ki, bir hicablı gəlinin mənim üzümə diqqət etdiyini gördüm.
Əslində mənə də, çox tanış gəlirdi. Xəbər aldı. Bağışlayın siz “Mədinəm” ilahi nəğmələr qrupunda olan qız deyilsiz? Dedim bəli. Dedi: mən istilist Pərvanə… Il yarım idi ki, görmürdüm bu xanımı. Bu xanım Mədinəmin təqdimat mərasimində istilist olaraq bizi səhnəyə hazırlamışdı. Indi bu xanımı görməyə çox şad oldum. Burda da, gənclər təşkilatı XOCALI haqqında çox gözəl kampazisya hazırlamışdılar. Elə bu sahil bağında onu həm həyata keçirdik həm də, seyr etdik. Xanımın yanında 3, yada 4 yaşlarında uşağı var idi. Anasına sual edirdi: ana bu nədir bayram? ana cavablandırırdı yox, matəm. Sonda Pərvanə xanım bizdən ayrılmamış bir söz işlətdi. Özüm bu gün buraya gəldim ki, qoy mənim övladım xəbərdar olsun. Əhsən bacım sənə dedim: Sonra qarşılıqlı söhbət əsnasında işarə etdim. Pərvanə evə də gedəndə hər şeyi danışıb başa salarsan sağollaşıb ayrıldıq… O öz evinə biz də, öz evimizə…
Fərqə baxın bir əli silah tutan kişinin halı ilə, bir hicablı qadının halına. Mənim belə insanlara ürəyim acıyır. Indi görün hansı üstündür?!!! Bu gün gənclər soyunmaq eşqinə düşüb sizcə bu bəlalar birdən birə göyərib? yox… yavaş-yavaş toxum səpilib becərilib………. Bunun arxasında isə inkişaf yox tənəzzül dayanır. Müharibə ölkəsində yaşayan ölkənin tənəzzülü…haqlardan danışan vətəndaşlara və jurnalistlərə bircə sualım var. Azərbaycanın haqqını kim müdafiə edəcək soyunmağı haqq hesab edən və reklam edən sizlərmi? Yoxsa bu inkişaf adına tənəzzülə gedən gənclikmi. Yaxud da mariflənmə xarakterli çılpaq yazılarmı. Insan belə şeyləri görəndə sadəcə insanlığından utanır. Halbu ki, sizlərdə jurnalistsiniz Çingiz Mustafayevdə. O, sizin kimi Konstitusiyanı əlində bayraq etmədi. Milləti, Vətəni uğruna canını verdi. Özünüz düşünün insan sizə baxanda utanır, yaşamaq istəmir… görün sizlər nə gündəsiniz. Ancaq Çingizə və onun kimi oğullara baxanda qürur hissi duymamaq olmur. Bax beləcə sizlər də, ölmüşlərin sırasına qatılanlardan olacaqsınız barı özünüzlə Azərbaycanın gəncliyini və gələcəyini sürükləməyin. Mən burda kiminsə adını çəkmirəm hər kəs öz payını götürsün deyə ümumu fikir söylədim…

Bu gün danışan hər kəs XOCALI faciəsinin dəhşətindən danışır. Və hələ də bu dəhşətləri unudanlar da var.Bu dəhşətlər oldu keçdi kimi xalqımızın yaddaşında həkk olunarsa eyni bəlalar yenə də, bu xalqı gözləyir unutmayın. Hansı insanlığa sığan faktdır ki? Səkkiz yaşlı uşağın gözü önündə atası diri- diri yandırılsın? Sonra ondan tələb olunsun ki, bax de ki Qarabağ erməninindir səni azad edək sənin körpə uşaqların var. O da dedikdə ki, istəmirəm o uşağı Qarabağ torpaqları Azərbaycanın olub,Azərbaycanındır, Azərbaycanın da, olacaq tam yandırılıb külə dönərilir. Sizcə bu unudulacaq dəhşətlərdirmi. Hələ bununla bitmir. Südəmər uşağın tikə-tikə doğranmış anası, döşləri kəsilmiş dırnaqları çıxarılmış, başı bədənindən ayrılmış halda yerə səpələnmiş ana! övladı ağlayanda erməni kafirinin biri az öncə vücudundan ayırdığı qanlı döşü uşağın ağzına verib qan əmizdirməsi, digər altı aylıq uşaq anası ilə birlikdə dağ basılaraq, gözləri çıxarılaraq faciəli surətdə öldürülməsi, Azərbaycan qızlarını Azərbaycan dilində çağıraraq zorlamaları sonra isə əsir götürməkləri, min cür işgəncələrlə hamilə etmələri hansı insanlığa sığar? unudursuzsa bu qeyrətsizlıkləri unudun Azərbaycanlılar, unudun türklər. Hələ bununlada bitmir…qətl etdikləri Azərbaycanlıların qanını çörəyin üstünə yaxıb yemələri, su əvəzinə içmələri, bunlar insan deyillər ifadəsini təsdiqləyir. Satanistlər dini qəbul etdikləri gün, pişik qanını şərabla qatıb içirlər. Sonra isə eynən bunlar kimi qadınları zorlayıb altıncı mərtəbədən ataraq öldürürlər. Sual edəndə ki niyə belə etdirsiz deyirlər bizə xəbər gəldi ki, bu gün şeytanın könlünü sevindirmək günüdür. İran müctehidlərinin fətvasına görə erməni kitab əhlidir. Onda belə bir sual doğur ki, hası kitab? Allahın kitabında belə bir zülm qeyd olunmayıb.Bunlar hansı kitab əhlindəndir əcəba? Şeytanın yazdığı kitabınmı əhlindəndirlər.
XOCALI, İRƏVAN və QARABAĞ faciələri onların satanist olduqlarını təsdiqləyir. Yüzlərlə insanların başları kəsilib, dəriləri soyulub, körpünun altına tökülüb bu kafirlər tərəfindən. Bu görünüşcə Kərbəla hadisəsinə oxşasa da ondan daha dəhşətlidir. Kərbəlada da, başlar kəsildi Peyğəmbər övladının və Səhabələrinin başları. Onların qanları içilmədi, Qız, gəlinləri zorlanmadı. Baxmayaraq ki, Yezid də, Bütpərəst idi, kitabdan dinnən xəbəri yox idi. Ən azından müsəlmanlardan, əsil insanlıq nümunələri olan Hz Rəsulu Əkrəm əfəndimizin ədəbindən zərrə qədərdə olsa götürmüşdü. Fərqə baxın mərhəmətlə sığınacaqda yaşayan erməni daşnaqları mərhəmətli olmağı öyrənə bilmədilər çünki bilirsiz niyə? qanları, zatları xarab olduğundan.Görün ki, bunlar itdən aşağı, canavar qədər yırtıcı, tülkü qədər hiyləgərdirlər ki, bu XOCALI faciəsini bu səviyyədə törədə bildilər. Hal hazırda da it kimi quyruq bulamaqlarındadırlar. Biz isə İravan, Şamaxı, Quba, Daşaltı, Qarabağ, “20 yanvar”, Xocalı faciələrini unuda bilmərik. Əgər unutsaq növbəti faciələrin qurbanlarını verəcəyimzi də, unutmamalıyıq…

İndi çərşənbə qeyd edənlərdən soruşuram necə olub siz bunları beləcə asanlıqla unutmusunuz? Unutmamısınızsa keçirdiyiniz o bayram tədbirlərinə nə ad vermək olar? Mən ona ad qoya bilmirəm bəlkə özünüz ad qoya bildiniz…Növbəti qurbanlar siz və sizin yaxınlarınız da ola bilər….
Xocalı faciəsinin bütün detallarını açıqlamaq fikrində deyiləm gedin araşdırın, XOCALI şahidlərini tapıb onların dərdlərinə şərik olun. Sadəcə mən minlərlə günahsız əli silahsız camaatın təcavüzlərə məruz qalmasını dedim. Elə təcavüzlərə ki, qələm yazmağa utanır. Nə İranpərəst olmaq lazımdır,nə ruspərəst, nə ermənipərəst, o cümlədən, qonşularınızın heç birinə özünüzü bənzətməyin. Ozünüz olun. Özünüz olaraq torpaqlarınızı, Qarabağınızı geri alın digər torpaqları almağa gücünüz çatmaz. Amma Qarabağa çatar. Dəmiri isti-isti döyün ki, istədiyinizi əldə edə biləsiniz. Unutmayın Azərbaycanın tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Bunu Əli bəy Huseynzadə üç rəngli bayrağın rənglərində və gerbində ay və ulduzda təstiqləyib. Qarabağı tarix kimi uşaqlara öyrətməyin vətən olaraq öyrədin.Yazıda son olaraq onu deyim ki, insan gec-tez öləcək insan kimi yaşayıb, insan kimi ölmək hər bir insanın vəzifəsidir.Əgər bu gün Qarabağ yoxdursa hansısa şərəfdən qeyrətdən, namusdan söz gedə bilməz. Şerəfsiz yaşamaqdansa ölmək daha yaxşıdır. Buna yaşamaq demək mümkündürsə təbii ki….

İstəyirəm birinci başlayım tərifdən, axı hamı(əksəriyyəti) ölür tərif üçün! Elə birini ki, başladın tərifləməyə artıq, gedəcəksən irəli çörək tapdın(!). Amma gəlin bir baxaq nədir tərif, kimlər və nəyə görə tərif olunmalıdır? Bir insan hansısa bir əməli edibsə, onu dəstəkləyirsənsə onu tərifləyirsən ki, daha da irəli getsin, amma əməlinə baxmadan tərif etmək “şor(tvarok)” kimi görünür… Demirəm ee, tərif etmiyək, edək! Amma qədərində. Bir ustad deyir ki,
“Su nə qədər təmiz və saf olsa da, az olanda çirki aparmir, çox olanda da zərər edir!” – baxın dostlar, bizim təriflərimizin şorlaşmasının səbəbi də budur! Muhəmməd Peyğəmbər(s) buyurub: Insanin üzünə tərif etmek, onu qətlə yetirmek kimidir. Bilirəm, çoxunuz indi mənim fikirləşdiyimi fikirləşirsiniz, deyirsiniz ki, “Tərif etmək olmaz?” yox əzizlərim, olar, amma baxır nəyi? Elə Hz. Peyğəmbər(s)-ın həyatına baxaq, Hədislərdən və rəvayətlərdən aydın olur ki, Peyğəmbər(s) tərifdən istifade edib.
“Əli (ə) Haqdır.. “və s.- kimi (hədisləri)tərifləri az deyildir… Insanı tərif etmək qarşındakının ona olan hörməti və inamından irəli gəlir, Lakin bəzən(indiki zamanda), tərifi kiminsə gözünə girmək üçün, şəxsi mənafeləri üçün istifadə edirlər.
Buna görə də düşünürəm ki, yeri gəldi, gəlmədi tərifdən istifadə etməyək, tərifi və özümüzü dəyərdən salmayaq… Imamlarımızdan birindən bir hədis nəql olunur, hədisin məzmunu belədir: İnsanın qiyməti cənnətdir, özünüzü ucuz satmayın! – gəlin lori dildə danışaq, sizə qaranlıq qalan nəsə olmasın, mənim də ürəyim rahatliq tapsın:), deməli “Hər statusu like(bəyənsək) etsək, onda likeyə(bəyənməyə) layiq olan statuslara haqsızlıq olacaq.” Bir hörmət etdiyim dostun dediyi kimi:
Əla! Əla! – deyə-deyə əlaları gözümüzdən saldilar… Tərifin də qədəri, ölçüsü, həddi olmalıdır.
Tənqid – Tənqid hamının qəbul edə bilmədiyi- acı həqiqətdir. Bir insana dünya dağılar, desən ki, filan yerdə səhvin var, vur öldür, deyəcək yox! Mən haqqam, mən düzəm! Sən səhvsən ki, məndə səhv görürsən! Vay o günə ki,beləsi ilə qarşılaşdın, ayaqqabılarıvın izini ölçməyə başlayacaq ki, bax! Deyirdin sən əyrisən, gör, sən nə qədər ayaqlarını əyri atırsan, sağa dönmək yerinə, sola dönürsən.. Kor olmağımızda elə buradan başlayır. Tənqidi qəbul etməməyimizin səbəblərindən biri də özümüzü dağ başında görməyimizdir, Uca dağ başına cıxıb, kəndə baxanda(Kəndimiz yadıma düşdü laap), evlər, küçələr bir damcı görünür.. əlivi uzadırsan, hara istəyirsən qoyursan..)) deyirsən bax, mən bu yoldan, belə-belə gedib, məktəbin həyətinə çatırdım, bir barmaq qədər görünür o yaşadığın kənd.. Hə belədir bu, tənqidi qəbul etməyənlər. gəlin bir hədis də deyim, sözlərimin səbəbi sizə də aydın olsun.
İmam Əliyyən Nəqi(ə): Özünü bəyənmək insanı elm öyrənməkdən saxlayar. Elə buna görə də günü-gündən təhsil, texnika və s. geriləyir. Hələ bir bu hədisə baxin! Həzrəti Peyğəmbər(s):“Dostlarınızın ən yaxşısı eyblərinizi sizə deyəndir.”
Hələ bir Qurani Kərimə baxsaq, ağzınız açıq qalacaq. Quran haqq kitabıdır. Açıb oxusanız, başdan ayağa möcüzədir. VAllah.. billah… Bu gün qarşılaşdığın bütün problemlərin həlli haqda orada “nəsə” tapa bilərsən…
İstəyirəm bir çox təhqir haqda danışam.. Təhqirə yer çox verəm.. Ümid edirəm sizin də ürəyinizcədir..)) Təhqir- günümüzün aktual görüntülərindən biri. Elə günümüz yoxdur ki, təhqir olunmayaq, ya təhqir edən, təhqir olunan görməyək. Gərək Kosmosda olasan ki, xəbərin olmaya… Kim səndən iki qarış yuxarıda oldu, vay sənin halına, əgər insafı, Allahı yoxdursa… Allah bizi qorusun eləsindən..
İndi tökülən qanların bir çoxunun səbəbi “təhqirdir”. Təhqir Qurani Kərimdə də pislənir, hədislərdə də. Təhqir iyrənc bir keyfiyyətdir. Bir insan kimi isə təhqir edirsə, deməli özü ucuzdur. Özü ucuz olmayan, başqasını təhqir etməz, hətda o sifətə layiq olsa belə. Istəyirəm yenə, Imamlarımızın həyatına baxaq..
İmam Əli İbni Hüseyn(ə) haqqında bir rəvayət nəql olunur: Deyir, İmam(ə) səhabələrlə oturubmuş, bir nəfər ədəbsiz adam, küçədən keçərkən, İmam(ə) -ı təhqir etmiş. İmam(ə) heç bir söz deməmiş, Səhabələr çox narahat olmuş, İmam(ə) Onu təhqir edən şəxsin yanina getmək istədikdə, səhabələr sevinmiş, onlarda İmam(ə) getmişlər.
İmam(ə) qapını döymüş və demiş: Mənəm Əli ibni Hüseyn(ə). O şəxs ki, indi onu söydün, təhqir etdin, gəlmişəm, çix! Həmin ədəbsiz adam, çıxdı, hazırlaşmışdı ki, İmam(ə) -a nəsə nalayiq söz desin, İmam(ə) dedi: “Ay mənim qardaşım, əgər mənə aid etdiyin sifət məndə varsa, Allaha dua edirəm, Allah məni bağışlasın, əgər sənin aid etdiyin sifət məndə yoxdursa, onda Allaha dua edirəm Allah səni bağışlasın.
Həmin ədəbsiz adam bu sözü eşitcək, İmam(ə) alnından öpərək dedi, Mən indi gördüm ki, O sifətlər sizdə yox məndə var imiş. -Dostlar, yəqin ki, bildiniz yer verdiyim rəvayət bir din qardaşımızın moizəsindən idi. Fikrimi sizə çatdırmaq üçün bunu lazım bildim, indi gələk mətləbə:
İmam (ə) qəzəblənsəydi, Onda Allahın onu seçdiyi İmamlıq vəzifəsinəmi deyim, səlahiyyətmi deyim, bilmirəm borc deyim,özünüz ad verin, layiq olmazdi. İmam Əli(ə) buyurub: Mömin onunla insafsiz rəftar edənlə insafla davranar. Hz. Muhəmməd(s) buyurmuşdur: Qəzəbləndiyin zaman, zakit ol(dayan). İmam Həsən(ə): Günahın cəzasını verməkdə tələsmə, üzr üçün bir yol qoy. Mən çox misal çəkə bilərəm, amma fikrimi tez bir zamanda izah edib, bu ağırlığı azacıq yüngülləşdirmək,sizi intizarda qoymaq istəmirəm.
Hədislərə və misal gətirdiyim rəvayətdən açıq və aydın sezilir ki, nə demək istəyirəm, gəlin siz də papağınızı çıxarıb qarşınıza qoyun, görün təhqir etdiyinizmi ucuzdur, yoxsa siz?! Bir insani təhqir edirsənsə, O sənə cavab vermirsə, görürsən qorxdu, bilir axı düz deyirəm, düz sözə nə desin filan deyirsiniz, görün nə qədər harınlaşmısınız ki, təhqirə cavab verməyənləri, öz tayınız sayir ve tehqirlerinizi şiddətləndirir, cavab verməyənin səbrini sonlandırmağa çalışırsınız.
Təhqir edənlə, təhqir olunan eyni keyfiyyətlərə mənsub olsalar, şübhəsiz burada bir çaxnaşma baş verəcək və qan töküləcək(son zamanlar dəbdi). İmam(ə) səbr etdi və bu hədisdə deyildiyi kimi: Həzrət Muhəmməd(s):”Bir-birinizə əl verin(görüşün) ki, qəlbinizdən kin xaric olsun. Dönüş yeri qoyun ki, yenidən o qəlbə qayıtmaq istəsəniz, kin o qapını qıfıllamasın. Allah bizi səbr edən, təmkinli davrananlardan qərar versin.

Sen Bir Ölüsün

Ben bilirdim sonunda birvefasız çıkarsın
Gerçek hayallarımı hep bir anda yıkarsın
Kötü davranışınla yüreğimi sıkarsın
Artık sen daha yoksun kalbimde bir ölüsün
Çık gönlümün içinden vefasızlar gölüsün

Koparıp attım gönlüm çünkü sen içindesin
Seni bir biçim sandım günde bir biçimdesin
Gördüm seni ellerde kumarsın seçimdesin
Ben yanlış seni sevdim sıcak bağrıma bastım
Yüzünden bu gönlümü bir harabaya astım

Yıllardır bu aşkında gönlümü gam sayırdı
Bu dilin nasıl dildir ayağımı kayırdı
Annende bir taraftan amma sözler yayırdı
Sana olan aşkıma günde bin nalet olsun
İsterim bu gönlüne hasretle keder bulsun

Gecelerim gündüz gündüzüm gece oldu
Ben seni sevdiğime atrafım kabus doldu
Bana yalan söyledin rengin saralıp soldu
Senden çok yalan gördüm yalançılar ustası
Gönlüm senden savudu kalmadı hiç havası.

Cəlaləddin QASIMOV,
Beynəlxalq Qaşqari Fondunun vitse-prezidenti,
Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi Məsləhət Şurasının üzvü, yazıçı-publisist

İTTİHAMNAMƏ

XOCALI SOYQIRIMI haqqında…

Mən 2010-cu ildə Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi şəhərində olarkən, vaxtilə Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olmuş bir erməni (Ermənistan vətəndaşı) ilə görüşdüm. Mənim onunla uzun çəkən söhbətim elə alındı ki, o mənə şahidi olduğu bir neçə fakt açıqladı: Onu da bildirim ki, mən həmin faktların bəzilərindən “27 ildən sonra” (Bakı, “Nurlan”-2013) adlı kitabımda yer almış “Silinməyən ləkə” romanımda bəhs etmişəm. Aşağıda həmin faktların bəzilərini nəzərinizə çatdırıram (və bildirmək istəyirəm ki, bir bədii əsərdə yer alsa da, bunlar heç bir bədiilik qatılmamış FAKTlardır…):
“Fevralın 25-də axşam saat 11.00 radələrində rus hərbi birləşmələrinə məxsus 366-cı alayla birlikdə ermənilər Xocalı şəhəri ətrafında döyüş mövqeyi tutmağa başladı. 50-dən artıq qrad-alazan tipli raketlərdən və tanklardan Xocalını iki saata qədər durmadan atəşə tutdular.
1-ci əsas zərbəni mayor Seyran Ohanyan (2-ci batalyon) vurdu. Onlar dərhal mayor Yevgeniy Labovçixin rəhbərlik etdiyi 3-cü batalyonu Ballıca kəndində yerləşdirdilər. Çanaxçı kəndində yerləşdirilmiş batalyonun vəzifəsi isə arxa mövqeləri qorumaq idi.
366-cı alayın bütün texnikası Xocalı şəhərini uzaqdan güclü atəşə tutduqdan sonra 3 istiqamətdən hücuma keçdilər.
Əhali dağılırdı… Hərə bir yana qaçaraq, köməksiz vəziy-yətdə qalmışdı. Qarqar çayı istiqamətində, donuzçuluq ferması deyilən yerdə dinc əhaliyə qarşı əsl qırğın başladı. Xocalıdan çıxarkən gecə saat 4 radələrində Xocalıdakı bir neçə postdan düşmənə müqavimət göstərilərək atəş səsi gəlirdi… »

“Keçmiş döyüşçü” erməni Xocalıda əsir düşmüş vətəndaşlarımızdan biri olan Məmməd Nağıyevin söylədiklərini danışırdı: «Ermənilər bizi aldadaraq deyirdilər ki, kim əsirlikdən qurtarmaq, yaxud dəyişilmək istəyirsə, bizimlə gəlsin. Bu minvalla azərbaycanlı əsirləri bir-bir aparırdılar. Sonradan öyrəndik ki, onları ölən erməni əsgərlərinin qəbri üstə apararaq başlarını kəsirlərmiş.
Bir gün də bir erməni, əsirlər saxlanılan yerə gələrək 13 nəfəri seçib apardı və dedi ki, meşədə mənim qohumumu öldürüblər. Bir erməniyə görə 13 türk, monqol, azərini öldürəcəm. Sonra məlum oldu ki, dediyi kimi də etmiş – apardığı əsirlərin başını kəsmişdi.»
Ermənilərin sözlərinə görə, Yaşar adında bir əsir deyirmiş ki, onu çox döyürmüşlər. Orda ayrıca işgəncə otağı var idi, hətta sobanı yandıraraq əsirlərin əllərini ona basırdılar…
Ermənilər içəri girərək qadınlara sataşırdılar. Ermənistandan qaçqın düşərək Xocalıda məskunlaşan Məmməd adlı bir kişinin oğlu Söhbət ermənilərin bu hərəkətinə qarşı çıxdı. Ermənilər hamının gözü qarşısında Söhbətin başını kəsərək futbol topu kimi bir-birlərinə ötürürdülər. Ermənilərin bu hərəkətinə etiraz edən atası Məmməd kişinin də başını kəsdilər.
Əsirlərin başı üstündən avtomatdan atəş açırdılar. Güllələr divara dəyərək oradakı daş parçalarını qızdırırdı. Qızmış daş hissələri də bir yandan əsirlərin üstünə düşürdü… Əsirlər imdad istəyirdilər, Allaha yalvarırdılar. Ermənilər də divarlara durmadan atəşi davam etdirirdilər. Əsirlərin fəryadı, yalvarması ermənilərə xoş gəlirdi. Hətta divardan güllə şığıyaraq əsirlərə dəyirdi. Onlar da bundan ləzzət alırdılar.»

***
… Samvellə çox söhbətləşdik. Ö sözlərimlə təsdiq edirəm ki, o, mənə çox şeylərdən bəhs etdi: Başlatdıqları müharibənin «qaydalarını» yaxşı bilirdi… O deyirdi: “Zori Balayanın, Arkadi Qukasyanın, Yerevandan gəlmiş erməni generallarının, 366-cı alayın komandiri Zerquqarovun görüşünü, onların nə barədə danışdıqlarını bilir. Zori Balayana həmin görüşdə Zerquqarov deyib ki, Sovet höküməti yoxdur, Sovet ordusu yoxdur, 366-cı alay mənim öz şəxsi ordumdu. Pulumu verin, Xocalını azərbaycanlılardan təmizləyim. İstəyirsiniz, lap xırda silahlardan tutmuş ta tanklara vertalyotlara qərər bütün döyüş texnikasını, hətta şəxsi heyəti sizə verim”. Və deyilən kimi də olub!

“25 fevral 1992-ci ildə isə 366-cı alay Xocalını hər tərəfdən mühasirəyə aldı. Şəhərin müdafiəsiə qalxan dörd dəstənin hər birində demək olar ki, silahların yarısı adi ov silahı idi… amma 366-cı ordunun bütün artilleriya qurğuları, «Alazan» tipli raketləri və minamyotları var idi.
…Bəlli olduğu kimi, Qarabağ müharibəsinin ideoloqlarından biri, hadisələrinin iştirakçısı, ermənilərin ən çox sevdiyi yazıçı Zori Balayan “Ruhumuzun canlanması” adlı kitab nəşr etdirib. Balayan “Ruhumuzun canlanması”nda ermənilərin Xocalıda törətdiyi soyqırım haqqında yazır:
“Xocalını ələ keçirdiyimiz zaman bir evə girdik. Xaçatur adında bir əsgərimiz on üç yaşlı bir türk (Azərbaycan – C.Q.) uşağını pəncərəyə mismarladı. Türk uşağı çox səs-küy salırdı. Xaçatura dedim ki, onun səsini kəs. Xaçatur isə anasının döşünü kəsib balasının ağzına tıxadı. Mən ixtisasca həkim olduğum üçün üstümdə olan tibb bıçağı ilə uşağın başını, sinəsinin, qarnının dərisini soydum. Saata baxdım. On üç yaşlı uşaq yeddi dəqiqədən sonra öldü. Ruhum sevinclə qürrələndi. Xaçaturla mən uşağın meyidini hissə-hissə doğradım, tikələri itlərə atdıq və eyni şeyi daha üç türk uşağına qarşı etdik.
Mən bir erməni kimi öz vəzifəmi yerinə yetirdim. Bildim ki, hər bir erməni bizim etdiklərimizlə fəxr edəcək.”
Bu “İttihamnamə” ilə tanış olan hörmətli cənab/xanım! Zori Balayan terrorçudur, canidir və öz əməllərini özü etiraf edir..! Bu sualı haqqı tanıyan hər kəsə ünvanlayıram: beynəlxalq aləm nədən buna fikir vermir? Nədən ötən əsrdə faşits Almaniyasında, sonra Bosniya, Serbiya və başqa yerlərdə insanlara qarşı amansız qətllər həyata keçirən və ya təşkilatçılıq edənlər kimi, o da mühakimə olunmur? Bu “həkim-yazıçı” hər iki peşənin estetikasına, fəlsəfəsinə qarşı çıxaraq – öz ixtisasına, sənətinə üzqaralığı gətirərək Qarabağda dinc əhaliyə qarşı nə qədər terror əməliyyatı həyata keçirib…
…Azərbaycan dövləti İnterpol vasitəsilə Zori Balayanı terrorçu kimi axtarışa vermişdir. Ermənilər bu işə siyasi don ge¬yin-di¬rə¬rək, hamını inandırdılar ki, bu “siyasi terror”dur… və Zo¬ri Balayanı buraxdırdılar. – …İşgəncələri öz kitabında qeyd edən bir terrorçuya başqa daha nə qədər dəlil-sübut lazımdır?!

***
Samvel mənimlə Tbilisidəki söhbətində daha dəhşətli bir faktı da açıqlayaraq bildirdi ki, Ermə¬nis¬ta¬nın hazırki prezidenti Sarkisyan Xocalı soyqırımında şəxsən aman¬sz qətllər törədib. O, bir hadisənin canlı şahidi olduğunu söylə¬di: “Soyqırımın üçüncü günü meşədə ermənilər Xocalıdan qaçsa da, getməyə yer tapmayan bir neçə azərbaycanlıya rast gəlirdi. Qoca, qadın, uşaq olan bu dəstədə artıq son nəfəsini yaşayanlar, donub qalanlar və yaralılar var idi. Onlar bizi görən kimi yalvardılar ki, bizi öldürməyin. Biz də dedik ki, zinət şeylərinizi, pullarınızı bəri verin, sizə dəyməyək. Qadınlardan biri dedi, nəyimiz var, sizin olsun. Biz isə dedik ki, burda olanlar onsuz da bizimdir. Xocalıda nə gizlətmisiniz deyin, aparaq ordakı varidatı verin, sizi ordan Ağdama yola salacağıq. Balayan aralıdan olanları izləyirdi. Əsirlər dedilər ki, nə var bunlardır, orda heç nəyimiz qalmayıb. Zinət əşyaları, bank kartları, rus pasportları – nələri varsa, yığıb verdilər. Biz kənara çəkildik ki, aralıdan hamısını güllələyək – canımız qurtarsın. Bu vaxt Sarkisyan yaxınlaşdı ki, guya yoxladınız hamısını? Bax, o qadının qulağında yeri qalıb sırğaların, yəqin udub. Göstəriş verdi ki, əllərini tutun. Biz qadının əllərini tutduq, müqavimət göstərmədi, gücü qalmamışdı. Özü qadının qarnını yardı, əlini salıb sırğaları və üzüyü çıxartdı. Sonra avtomatı götürüb əsirləri güllələdi.
Onun əynində kürk var idi. O qədər arıq idi ki, hərbi buşlatın yaxalığı onun çiyinlərinə keçirdi. Gözlərində eynək var idi. Başını bəlkə də illərdi ki qırxdırmamışdı, qara uzun saçı var idi. Əlinin qanını üstünə silib, – bəri verin topladıqlarınızı, – dedi. Sonra yığdıqlarımızı maşınına qoyub uzaqlaşdı. Yadımdadır, avtomobilinin nömrəsi: NK 0001- idi”.
…Samvel deyirdi ki, “biz Xocalının işğalı gününü “Sumqayıt hadisələri”nin ildönümünə salmışdıq. Hazırlıq görürdük. Bizimlə də görüşdülər, məsləhət aldılar ki, 366-cı alaydan nə qədər hərbi texnika, canlı qüvvə alaq. Əsgəran polisi Xocalıya yaxşı bələd idi. …Biz tərəfdən: mən idim, batalyon komandiri Vitali Balasyan, yanğınsöndürmə xidmətinin rəisi Karo Petrosyan idi. Polislərdən isə rəis Mavrik Qukasyan, Arkadi Qakasyan, Saqen Barseqyan, Karlen Aqasenyan, Karen Babayan və Manvel Sayan o görüşdəydi.
Fkrimizi öyrənmək üçün bizimlə danışığa gələnlər isə, Qarabağın o vaxtkı liderlərindən Arkadi Qukasyan və 366-cı alayın bölük komandiri, sonralar isə hərbi hissə komandirinin müavini olmuş Seyran Ohanyan idi.
Belə qərara gəldilər ki, 366-cı alayın bütün texnikası və şəxsi heyəti, ermənilərin Qarabağdakı bütün hərbi və quldur dəstələri döyüşməlidir.
Bir neçə gündən sonra Arkadi Qukasyan bizi toplayaraq bildirdi ki, 366-cı alayın bütün şəxsi heyəti və texnikası ilə razılaşdıq. Amma bu, bizə çox baha başa gəldi. Əmr belə verilmişdi: evlərdən, meyidlərin üstündən çıxan pul, qızıl hamısı bir yerə toplanmalıdır. Döyüş planı da alayın qərargahında hazırlanacaqdı. Hücum “Sumqayıt hadisələri”nin ildönümü günü başlanacaqdı…
Bizə, Əsgəran polisinin batalyonuna tapşırıq belə oldu ki, Əsgəran dəstəsinin yarısı yüksəkliklərdə mövqe tutaraq, Xocalı sakinləri koridorla çıxan zaman atəş açmalı, bir adamı da sağ buraxmamalıdır.
366-cı alayın təyyarələri camaatın yerini onlara bildirəcəkdi ki, onlar hansı istiqamətdə hərəkət etsinlər. Onlar öz postlarını Əsgəran, Naxçıvanik, Qarqar çayı, Şelli, Qaraqaya istiqamətində yerləşdirməyi qərarlaşdırdılar… və mənimlə də razılaşdırıldı ki, 366-cı alayın bütün texnikasından, o cümlədən ağır texnikadan Xocalı dayanmadan atəş altında saxlanılsın. Şəhərin altını-üstünə çevirsinlər. Sonra isə şəhərə hava limanı istiqamətində dörd tərəfdən girsinlər. Biz 366-cı alayın qərargahında olanda onlar bildirdilər ki, artıq alayın komandiri ilə son olaraq görüşüblər, daha elə bir problem qalmayıb ”
Qeyd edim ki, bu müdhiş hadisələr bəzi erməni döyüşçülərindin psixikasından da yan keçməmişdir. Beləki, Xocalı soyqırımında iştirak edən əsgərlərin beşi psixoloji xəstəliyə tutulmuş, biri isə özünü asaraq intihar etmişdir…
Yenə Samvelin dediklərini əlavə edirəm:
– İşğaldan iki ay sonra tərəfimizdən araşdırıldı ki, psixoloji xəstəliyə tutulan xəstələrin hamısı Xocalının işğalında iştirak edən erməni əsgərləri olub. Onlar işğaldan sonra Xocalıdakı evlərin zirzəmisindən meyidləri yığaraq yandırmaq və basdırmaqla məşğul olan əsgərlər imiş. Onlar, verilən göstərişlərə əməl edərək bəzi əsirləri diri-diri yandırdıqları zaman özləri də ciddi psixoloji sarsıntı keçiriblər.
Samvelin dediyinə görə, o, həmin əsgərlərin beşini şəxsən də tanıyır¬mış.
Samveldən soruşdum ki, insanları harada yandırmısınız, harada basdırmısınız? Söylədi ki, şəhərdən kənarda – hava limanından təxminən 4-5 yüz metr aralıda, bir də ki, “Fin evləri” deyilən yerdən bir az aralıda basdırmışıq.
O həmçinin danışdı ki, ekskavatorla çuxurlar qazılmışdı, meyidləri oraya ataraq yandırır, sonra da üstünü torpaqla örtürdülər. Hətta Xocalı şəhərinin yaxınlığında üç elə yer tanıdığını dedi.
Samvel Babayan onu da əlavə etdi ki, lazım gələrsə, beynəlxalq ekspertlər bu gün də gəlib qazıntı aparsalar, Xocalıdan min iki yüz metrlik məsafədə öz gözləri ilə hər şeyi görə bilər. Əgər bu ekspertlərə və beynəlxalq aləmə maraqlı olsaydı, Avropa Şurası və başqa təşkilatlar insan hüquqları üzrə araşdırma aparsaydı, bu hadisə barədə çox məlumat əldə edə bilərdi.
Zori Balayanın başqa bir həmkarı Livanli ermeni yazicisi isə belə yazır (”Xaç naminə” kitabında son dərəcə soyuqqanlıqla yazır:oz xalqinin terrorist oldugunu oz kitabinda gosterib “O şaxtalı qış günlərində biz yaxınlığındakı metrlərlə dərinliyi olan bataqlığı keçmək üçün ölülərdən körpü düzəltməli olduq. Mən meyidlərin üzərindən keçib getmək istəmirdim. Onda polkovnik-leytenant Ohanyan mənə işarə etdi ki, qorxmayım… Bu müharibənin qanunlarından biridir. Mən doqquz-on bir yaşlarındakı qan içində olan qızın sinəsi üstünə çıxdım və yeriməyə başladım. Mənim çəkmələrim və şalvarım qan içində idi. Və beləliklə, mən təxminən mindən çox meyidin üstündən keçdim.”
Həmin kitabın 62-63-cü səhifələrində müəllif yazır: “Mart ayının 2-də “Qaflan” adlı erməni qrupu (meyidlərin yandırılması ilə məşğul idi) (türklər) təxminən iki minə qədər meyid yığdı və onları ayrı-ayrı yığınlarla Xocalıdan bir neçə kilometr qərbdə yandırdı. Sonuncu yük maşınında on yaşlarında boynundan və əlindən yaralanan bir qız uşağı mənim nəzərimi cəlb etdi. Diqqətlə baxdığımda onun asta-asta nəfəs aldığını gördüm. Şaxtaya, çılpaqlığına və aldığı yaraların çoxluğuna baxmayaraq, uşaq hələ də yaşayırdı. Mən heç vaxt o uşagın ölümlə mübarizə aparan gözlərini unutmayacağam.
Sonra əsgərlərdən Tiqranyan adlı birisi onu qulağından tutaraq mazutlanmış leş yığınına tərəf sürüdü və daha sonra onları yandırdılar. Mən orda kiminsə kömək istəyərək çığırdığını eşitdim. Daha yeriyə bilmirdim. Ancaq mən bütün müqəddəslər tərəfindən lənətlənmiş türklərdən Şuşanı azad etmək istəyirdim. Ona görə də mən qayıtdım. Onlar isə özlərinin “Xaç naminə” yürüşlərini davam etdirdilər.”

***
Beləliklə, 366-cı alayın bütün gücündən istifadə edərək dinc əhaliyə qarşı divan tutulmuşdu.
Bəlli olduğu – şahid ifadələri ilə və rəsmi orqanlar tərəfindən təsdiqini tapdığı kimi, Xocalı qurbanları ilə bağlı məlumatları belədir:
613 nəfər öldürülüb;
Onlardan 63 nəfəri azyaşlı uşaq olub;
106 qadın işgəncəylə öldürülüb;
8 ailənin bütövlüklə məhv edilməsi faktı qeydə alınıb;
1273 nəfər girov götürülüb;
150 nəfərdən isə bu günə qədər də xəbər yoxdur;

Ermənilər satmaq məqsədilə girovların daxili orqanlarını
çıxarıb, özlərini isə yandırıblar.

***
129 nəfərdən ibarət zabit heyətli 366-cı alayın komandiri Zerquqarov Yuri Yuryeviç olub. Ştat üzrə sıravi əsgərlərin sayı 1800 nəfər olan, alayda (1992-ci ilin yanvar ayında) 630 rus əsgəri qalıbmış. 580 erməni əsgəri də burada yerləşdirilmisdir. Öz cinayətlərini ört-basdır etməyə tələsən 366-cı alayın komandiri və yüksək rütbəli zabit heyəti fevralın 28-də hərbi texnikanı Dağlıq Qarabağdan çıxartmaq əmrini alıb. Texnikanın böyük bir hissəsi erməni mayoru ( – o vaxtkı rütbəsi ilə desək) Seyran Ohanyanın tabeçiliyinə verilərək Xankəndində saxlanılıb…
Martın 2-də axşam saatlarında 523 nəfərdən ibarət şəxsi heyəti Gürcüstanda yerləşən Vaziyanın hərbi bazasına aparıblar. Martın 10-da isə marşal Şapoşnikovun əmri ilə 366-cı alay ləğv edilib.
O dövrdə, xüsusən də 26 fevral 1992-ci ildə 366-cı alayın bir neçə əsgəri verilən əmrlərə qarşı çıxaraq Azərbaycan tərəfinə keçmişdi. Hətta Azərbaycanlı mərhum jurnalist Cingiz Mustafayev onlardan müsahibə də almışdı. Azərbaycan proku-rorluğu onları dindirilmiş və alayın bütün şəxsi heyətinin və hərbi texnikasının Xocalı soyqırımında iştirak etdiyi sübuta yeti¬rilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan Heydər Əliyev 1 mart 1994-cü ildə bu haqda xüsusi Fərman vermiş, 26 fevral “Xocalı soyqırımı milli matəm günü” elan olunmuş, bu barədə bütün beynəlxalq təşkilatlara məlumat verilmişdir.
İndi hər il fevral ayının 26-sı Azərbaycan Respublikasında Xocalının soyqırım günü kimi qeyd olunur.

***
Bu hadisələrin əsl günahkarları Cenevrə Kon¬ven¬si¬ya¬sı¬nı, ümumdünya insan haqları bəyannaməsini, vətəndaş və si¬yasi hüquqlar barədə sazişi, fövqəladə vəziyyət və hərbi mü¬na¬qişə zamanı qadınların və uşaqların müdafiəsi bəyan¬na¬mə¬sini həyasız-casına pozmuşlar. Bu qatillər sonralar Ermənistan Respublikası¬na rəhbərlik edən Kocaryanlar, Qukasyanlar, Sarkisyanlar, Balayanlar, onların köməkçiləridir. Onlar beynəlxaq məhkəmə qarşısında cavab verərək layiqli cəzalarını alma¬yınca, bölgədə barışdan danışmaq çətin olacaq..!
…Rəsmi olaraq bildirilir ki, erməni əsirlyində olan azərbaycanlıların sayı 800 nəfərdir. Bu faktı oradan buraxılan əsirlər də təsdiq etmişdir.
Əsirlikdə olan yeddi nəfərdən ibarət bir ailədən iki nəfəri dəyişdirilib. Həmin o iki nəfər deyib ki, ailənin qalan beş üzvü də Ermənistandadır. Amma Ermənistan tərəfi bunun yalan olduğunu bildirir. Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin o vaxtkı nümayəndələri də əsirlərlə görüşərək, onlar haqqında qeydlər aparıb. Ermə¬nistan tərəfi israrla orada azərbaycanlı əsirlərin olmadığını deyib.
Qarabağ müharibəsi dövründə əsir və girovlarla bağlı, əməliyyat-istintaq və axtarış qrupunda çox dəhşətli faktlar olub.

Əsirlər
Almaniya, Rusiya və Gürcüstanın hüquq müdafiəçilərindən ibarət əsir və girov götürülmüş şəxslərin azad edilməsi, itkin düşmüş şəxslərin axtarışı üzrə Beynəlxalq işçi Qrupunun üzvləri, eləcə də Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi bu şəxslərdən bir qisminin həqiqətən də əsir götürülməsi barə¬də məlumatları təsdiq edir. Lakin sözügedən azərbaycanlıların taleyi bu günədək namə-lumdur.

Hüseynova Mehriban Allahverdi qızı – Xocalı şəhərinin işğalı zamanı üç azyaşlı uşağı ilə birlikdə girov götürülüb.
Əsirlikdən azad edilmiş Məmmədov Mayıl Məhəmmədəli oğlunun ifadəsinə görə, o, Mehribanı uşaqları ilə birlikdə Yerevan şəhərində istintaq təcridxanasında görüb. Lakin sonradan Şuşa şəhərinə aparılan Mayılın onlardan heç bir xəbəri olmayıb.
Erməni tərəfi Mehriban və onun uşaqlarının girov götürüldüyünü danmaqda, onların sonrakı taleyinə dair faktları bu günədək gizlətməkdədir.
Əmirova Xəzangül Təvəkkül qızı – Xocalı işğal olunan zaman erməni silahlıları onun ailəsini bütünlüklə girov götür-müşdür. Ermənilər Xəzangülün anası Rayanı, yeddi yaşlı bacısı Yeganəni və xalası Göyçəni güllələyib, atası Əmirov Təvəkkülü isə üstünə benzin tökərək yandırmışlar.
Erməni silahlı birləşmələri Xocavənd rayonunun işğalı zamanı (17.02.1992) Qaradağlı kəndindən girov götürdükləri 117 nəfər kənd sakinindən 80 nəfərə yaxınını yerindəcə güllələmişlər. Bu barədə kənd sakinləri Seyyur Xanlar oğlu Nağıyev, Şahruz Əmirxan oğlu Əliyev və digərləri şahidlik edirlər.
Xocavənd rayonu, Qaradağlı kənd sakini Həqiqət Yusif qızı Hüseynova 1992-ci ilin fevralında 10 nəfər həmkəndlisinin ermənilər tərəfindən diri-diri yandırılmasının şahidi olmuşdur.
Ağdam rayonunun keçmiş sakini, milliyyətcə rus olan, erməni əsirliyində hədsiz işgəncələrə məruz qalmış Vladimir İvanoviç Şevelyov 1993-cü ildə Ağdam rayonunun işğalı zamanı 89 yaşlı anası Vera Davıdovanın və ahıl yaşlı bacısı Svetlana İvanovnanın, eləcə də 58 yaşlı xəstə qardaşı Anatoli İvanoviçin ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə öldürülüb, sonra yandırıldığını, Ağdam kanalının yanında saysız-hesabsız qadın və uşaq meyidi gördüyünü bildirir. Bundan əlavə Vladimir Şevelyov şahidlik edir ki, ermənilər Ağdam rayonunun işğalı zamanı oradakı ruhi xəstəxanada saxlanan 7 ruhi xəstəni, o cümlədən iki xəstə qadını girov götürmüşlər.
1930-cu il təvəllüdlü Ağdam rayon sakini Əli Rəsul oğlu Abbasov erməni girovluğunda mütəmadi olaraq döyülmüş, onun bədəninə siqaret basılaraq yandırılmışdır. Aldığı mənəvi və fiziki işgəncələrdən özünə gələ bilməyən Əli Abbasov erməni əsir-liyindən azad ediləndən bir müddət sonra vəfat etmişdir.
Yaralı vəziyyətdə əsir götürülmüş Əbdüləzim Məcnun oğlu Məmmədov rezin dəyənəklə döyülmüş, damarına benzin yeri-dilmiş, yaralarının qaysağı qopardılaraq ona əzab verilmiş, üstünə təlim keçmiş it buraxılmışdır.
Hərbi əsir Mayıl Məmmədəli oğlu Məmmədovun damarına dizel yanacağı yeridilmiş, sinəsi qızdırılmış xaçla dam¬ğalan¬mışdır.
16 fevral 1994-cü ildə Ermənistanın Xarici İşlər Nazirliyi guya qaçmağa cəhd edərkən atışma zamanı 8 azərbaycanlı hərbi əsirin öldürüldüyünü bəyan etmişdir. Bakıda meyidlər üzərində keçirilən məhkəmə tibbi ekspertizası zamanı Beynəlxalq Hüquq və Sosial Təbabət Akademiyası Rəyasət Heyətinin və Böyük Britaniyanın “Həkimlər insan hüquqları uğrunda” təşkilatının üzvü, professor Derek Paunder azərbaycanlı hərbi əsirlərin eyni silahdan (tapança) gicgah nahiyəsinə yaxın məsafədən açılan atəş nəticəsində qətlə yetirildiyini bildirmiş və əsirlərin guya “qaçmağa cəhd edərkən öldürülməsi” fikrini rədd etmişdir.
Kəlbəcər şəhəri işğal olunarkən 20 yaşlı Səmayə Kərimova 2 yaşlı uşağı – Kərimova Nurlanə ilə birlikdə girov götürül¬müşdür. Girovluqda olduğu müddətdə digər əsir və girovların, eləcə də qolundan yaralı vəziyyətdə girov götürülmüş körpə uşağı Nurlanənin üzləşdiyi əzablara, həmçinin özünün məruz qaldığı işgəncələrə dözməyən Səmayə 15 may 1993-cü il tarixdə özünə qəsd etmişdir.
İlham Nəsirov 1992-ci il iyulun 27-də Ağdərə uğ¬runda gedən döyüşlərdə başından, boynundan və çiynindən ya¬ralı vəziyyətdə ermənilər tərəfindən əsir götürülmüşdür. Av¬qust ayının 8-də Xankəndindən İlhamın ailəsinə zəng edil¬miş və onun Yerevanda Arakelyan familiyalı bir ermə¬ni¬nin evində saxlanıldığı bildirilmişdir. Ailə İlham Nəsirovun azad edilməsi üçün itkin düşmüş Şaqen Arakelyanın tapılıb qarşı tərəfə verilməsi şərtini irəli sürmüşdür. Bir ilə yaxın ac-susuz saxlanılan və distrofiya həddinə çatdırılan İ.Nəsirov sonradan Yerevan qospitalına yerləşdirilsə də, artıq ona kömək etmək mümkün olmamışdır. Qospitalın rəisi Ş.Arakelyanın 24 noyabr 1993-cü il tarixli, 06/134 saylı məktubunda da göstərdiyinə görə, İ.Nəsirov noyabrın 23-də kəskin kaxeksiya diaqnozundan vəfat etmişdir.
Heydər Heydərov Şuşa həbsxanasında saxlanıldığı müd-dətdə məruz qaldığı işgəncələrin və mütəmadi döyülmələrin təsi-rindən vəfat etmişdir.
Erməni əsirliyində ölmüş 20 yaşlı Fərhad Rəhman oğlu Atakişiyevin meyidinin qalıqlarının məhkəmə-tibbi ekspertizası sübut etmişdir ki, o, müntəzəm döyülmələr və ağır işgəncələr nəticəsində qətlə yetirilmişdir.
İmarət Məmişovanın ifadəsinə görə, o Kəlbəcər rayonunun işğalı zamanı iki azyaşlı uşağı ilə girov götürülmüşdür. İmarət Məmişovanın gözləri qarşısında ermənilər səkkiz mülki şəxsi, o cümlədən, onun səkkiz yaşlı oğlu Talehi güllələmiş və meyidləri yandırmışlar. Bundan sonra ermənilər onun özünü, 10 yaşlı oğlu Yadigarı, digər qadın, uşaq və qocaları Xankəndinə apararaq dəhşətli işgəncələrə məruz qoymuşlar.
Erməni girovluğundan 1994-cü ildə azad edilmiş Əh-mədovlar ailəsinin verdiyi ifadəyə görə, 17 avqust 1993-cü il tarixdə ermənilər Füzuli rayonu Qacar kəndinin 25-ədək dinc sakinini onların gözləri qarşısında güllələmişlər.
Erməni girovluğunda olmuş Həsən Məcid oğlu Hüseynov 1993-cü ildə Horadiz-Füzuli yolunda 40-adək dinc əhalinin ermənilər tərəfindən öldürüldüyünü bildirir.
61 yaşlı keçmiş girov Budaq Əli oğlu Alışanov erməni əsir-liyində 5 azərbaycanlının Drmbon kəndində (Dağlıq Qarabağ) ağır fiziki işlərdə qul kimi işlədilərək öldürdüyünün şahidi olmuşdur.
Erməni əsirliyində olan Xocalı şəhər sakini Faiq Şahmalı oğlu Əliməmmədov Gəncə şəhərinin adını “Kirovabad” de¬mə-diyinə görə, erməni hərbçisi tərəfindən güllələnmişdir. Bu barədə Zülfi İbrahim oğlu Məmmədov, Məmməd Cümşüd oğlu Məm-mədov və digərləri şahidlik edir.
Əsirlikdən azad edilmiş Zöhrab Nadir oğlu Heydərov 21 may 1993-cü il tarixdə Şuşa həbsxanasında 1973-cü il tə¬vəl¬lüdlü Zahid Nəsibulla oğlu Əmrullayevin erməni nəza¬rət¬çiləri tərə¬findən boğularaq qətlə yetirildiyini bildirmişdir.
Girovluqdan azad edilmiş Maşallah Bəndəliyev bildirmişdir ki, 1992-ci ilin mayında Xankəndində qarajda saxlanılarkən qarajın sahibi Mero və Sarkisyan Vazqen adlı digər erməni, bir nəfər adını bilmədiyi lal girova öncə müxtəlif dərəcəli işgəncələr vermiş, sonra isə onun başını kəsmişlər.
Eyni zamanda, əsirlikdə saxlandığı müddətdə minlərlə gü-nahsız azərbaycanlı ermənilər tərəfindən qətlə yetirilmiş, iş¬gən-cələrin təsirindən ölmüş, amansız rəftara məruz qalmaqla və ləyaqəti mütəmadi alçaldılmaqla özünüöldürmə dərəcəsinə çat-dırılmışdır. Erməni əsirliyində törədilmiş cinayətlərə dair faktlar Dövlət Komissiyasına bu gün də daxil olmaqdadır.
…Onların sayı minlərlədir. Əsir və itkin düşənlərin, girov götürülənlərin, işgəncələrə, təhqirlərə məruz qalanların… ləyaqəti tapdalananların sayı minlərlədir… Bu, onların bir qismidir.
Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların işğalı zamanı yüzlərlə azərbaycanlı Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən girov götürülüb. Əsir və girovların vətənə qaytarılması üçün yaradılmış Dölət Komissiyası təkcə 1993-cü ilin yanvar ayına qədər 1885 əsir götürüləni və girov düşənləri qeydə alıb. Bunlardan 1092 nəfəri vətənə qaytarılıb. 793 nəfərin yeri dəqiq bilinməsə də, ermənilər onların əsir düşməsi faktını rədd etməkdədir. Dövlət Komissiyası bu gün 4959 nəfəri axtarmaqda davam edir…

***
Hələ SSRİ dövründə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ böl-gəsində yaşayan ermənilər Ermənistan Respublikası tərə¬findən provakasiya edilmişdi. Yerli azərbaycanlılara nisbətən çox az olan ermənilərin müstəqillik tələbləri 1989-cu ildən bəri silahlı mü-naqişəyə, nəhayətdə geniş işğalçılıq aktlarına səbəb oldu. Azər-baycan müstəqillik əldə etdikdən sonra isə bu münaqişə iki ölkə arasında müharibəyə çevrildi. Hal-hazırda Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ da daxil və ona bitişik 13 rayonu Ermənistanın işğalı altındadır. İşğal altında olan ərazi Azərbaycanın ümumi ərazisinin 20%-ni təşkil edir. Silahlı münaqişə nəticəsində Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlardan milyondan artıq azərbaycanlı əhali öz yaşayış yerlərini tərk edib, 24 mindən çox insan həlak olub, 50 min nəfər yaralanıb və ya şikəst olub. Hazırda erməni tərəfin müntəzəm olaraq atəşkəsi pozması nəticəsində 10 mindən çox azərbaycanlı həlak olub.
İrəvanda “Milli vətəndaş təşəbbüsü” qurumu ictimai dinləmələr təşkil edib. Dinləmələr zamanı insan haqları üzrə müvəkkil Larisa Alaverdiyan çıxış edib və bir maraqlı fakt üzərində dayanıb – terror faktı üzərində..! Ondan soruşublar ki, ombudsmanın ən güclü silahı nədir? L.Alaverdiyan beynəlxalq praktikaya əsaslanaraq cavab verib ki: “abır-həyanın ortaya qoyulması”… Bu vaxt parlamentin vitse-spikeri Vaan Ovanesyan qəribə bir replika ilə çıxış edib: “Bizdə olmayan şeyi nə cür ortaya qoyacaqsınız?..

***
…Eləsə, gəlin birgə tarixə səyahət edək – ancaq faktların dili ilə… –
25 oktyabr 1981-ci ildə ermənilərin terrorçu “Asala” təş¬kilatı Parisdə türk konsulluğuna 1 nəfər mühafizəçinin ölümü ilə nəticələnən hücumda təqsirləndirilən “Asala” liderlərindən biri Monte Melkonyanın azad edilməsi və təşkilatın digər 4 nəfər üzvu ilə yaxşı rəftar olunması tələbilə 15 partlayıs törətdi və 1982-ci ilin yanvarında Melkonyan azadlıga buraxıldi, “Asala”nın digər 4 üzvünə isə çox yüngül cəzalar verildi.
Sual yaranır: Ermənilərin terror dilini anlayan və qəbul edən dünya bizim hüquq dilimizi niyə anlamır?
Monte Melkonyan “Avo” ləqəbli bu terrorçu erməni – ABŞ-nın Kaliforniya ştatında anadan olub. O, Livanda gedən vətəndaş müharibəsində xristian qüvvələr tərəfindən döyüşüb. Sonra türk ordusuna qarşı PKK-nın həyata keçidiyi əməliyyatlarda iştirak edib. 24 sentyabr 1984-cü ildə Parisdə türk səfirliyinə hücumu həyata keçirib. Bir neçə terror aktı törədib. 1983-cü ildə Parisdəki Orli hava limanında Türk Hava Yolları şirkəti qarşısında partlayış təşkil edib. Bu terror nəticəsində 5 nəfər həlak olub, 55 nəfər yaralanıb. 1985-ci ildə Melkonyan “ASALA” terror təşkilatı ilə birlikdə Fransa polisi tərəfindən həbs edilib. Ardınca, 15 partlayış faktı aşkar edilib. 1990-cı ildə Melkonyan Ermənistana gələrək terrorçu¬luq fəaliyyətini Dağlıq Qarabağda davam etdirib. Belə ki, ələ keçirilən azərbaycanlı əsir və girovları şəxsən qətlə yetirib, başlarını kəsib, benzin tökərək diri-diri yandırıb. – Özü və silahdaşları Xocalı soy¬qı¬rı¬mında qadınları, qocaları, uşaqları vəhşiliklə qətlə yetirib. Hətta, vaxtilə Qarabağda erməni separatçılığına baş¬çılıq edən Serj Sarkısyan və Robert Koçaryan da onunla he¬sablaşırmış.
Terrorçu “Avo”ya “müasir” Ermənistanda tuncdan heykəl qoyulub və (rəsmi ideologiyaya, ideoloji təşviqə uyğun olaraq) məktəblilər, təzə evlənənlər onun ziyarətinə aparılır… Və ona üç dəfə Ermənistanın Milli Qəhrəmanı adı verilib(?!).
(Haşiyə: Onu da xatırladaq ki, 1970-80-cı illərdə Macarıstanda – Budapeştdə rusiyalı yəhudilərə qarşı terror aksiyasının ASALA tərəfindən planlaş¬dırıldığı və bu planın əslində “Daşnaksütyun” partiyasının mərkəzi komitəsində hazırlandığı üzə çıxarılmışdır. Yəni Maca¬rıstanda terror toxumunu səpən (hələ 20-30 il öncə) məhz ermənilərin özləri olmuşdu.)
…Bəs həmin erməni terrorçusu 15 terror partlayışı törədib. Onlardan 4-nü boynuna alıbsa, onu Fransada necə azadlığa buraxıblar? – Məhkəmədə ermənilərin vəkili, Fransa parla¬men¬tinin deputatı imiş. Patrik Devecyan adlı bu erməni vəkil türk diplomatlarını qətlə yetirənlər barədə danışarkən, “hər kəs buna terror deyir, mən isə bunu müqavimət adlandırıram” – deyib. O, türk diplomatlarını qətlə yetirən bir çox erməninin əsas vəkili olub. P.Devecyan onları terrorçu deyil, sadəcə “fəal” adlandırıb. Və əlavə edib: “Mən inanıram ki, bütün dünyada əksər ermənilər bu iş üçün çalışır”. – Vəkilə, onun müdafiə etdiyi hər bir şeyə inanmaq lazım deyil. Bu onun işi deyil. Mən onları müdafiə edirəm, çünki onlar mənə və bütün erməni xalqına milli ləyaqət hissini qaytarıblar. Mən bu gənclərin üsyanını cox gözəl başa düşürəm, – deyə o, fəxrlə qeyd edib. – …Və bu “düşüncə”, bu “ideologiya” dövrümüzdə, demək olar, bütünlüklə Ermənistan dövlətinin rəsmi siyasətinə sirayət edib, onun “nüvə”sinə çevrilib… – Yuxarıda sadaladığımız dəhşətli faktların kökü, bax, belə “əsas”lara istinad edir…
Beləliklə, mən bir hüquq-mühafizə zabiti – asayişin keşiyində durmağa and içmiş şəxs, yaxınları, qohumları, dostlar Ermənistanın dövlət səviyyəsində dəstəklədiyi terror, soyqırım aktlarının, ümumən elan olunmamış müharibənin acı nəticələriniöz üzərində hiss edən vətəndaş olaraq, sənətin ülvi amallarına, ədəbiyyatın estetik dəyərlərinə sayğı duyan bir yazıçı, nəhayət bir insane olarq, bütün əlaqədar şəxslərdən, beynəlxalq qurumlardan, konkret olaraq, _______________________________-dan bu məsələyə hüquqi qiymət verməsyi, cinayətkarların cəzaya cəlb olunması məsə¬ləsinə baxmağı xahiş edirəm, insanlığın sabahı naminə tələb edirəm! – Qoy, bizdən sonrakı nəsillər terror, soyqırım görməsinlər!

Yazıçı Cəlaləddinin “27 ildən sonra” kitabını oxuyarkən
(Eyni adlı kitab Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə keçirilən “Xocalıya ədalət” uluslararası kompaniyasına ithaf olunur.)
XX yüzilin ən dəhşətli qətliamlarından olan Xocalı faciəsi ilə bağlı son illər aparılan məqsədyönlü və geniş çalışmalar sonucunda bütün dünyada bu soyqırımı barədə obyektiv fikir, dürüst mövqe formalaşmağa başlayıb. Bu mövqe isə Azərbaycan dövlətinin, xüsusilə də ölkə Prezidenti İlham Əliyev cənablarının titanik fəaliyyəti ilə daha da böyüyərək xalqımızın haqq işinin bərqərar olmasına xidmət edir. Xocalı soyqırımı ilə bağlı Heydər Əliyev Fondunun, həmçinin Fondun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın gördüyü böyük işlər isə ildən-ilə genişlənməkdədir.
Soyqırımı ilə bağlı son illər bir neçə bədii əsər yazılıb, kitablar nəşr olunub. Bu kitablardan biri də istedadlı yazıçı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, CƏLALƏDDİNin “27 ildən sonra” kitabıdır.
Yazıçının bildirdiyinə görə bu kitabı yazmaqda məqsədi havadarlarının köməyi ilə zaman-zaman xalqımıza qarşı soyqırım aktları, deportasiyalar həyata keçirmiş mənfur qonşularımız olan hayların (erməni millətçilərinin) təkcə Azərbaycan xalqına deyil, bəşəriyyətə yönəlik əməllərini bütün dünyaya bəyan etmək, baş vermiş dəhşətli faciənin miqyasını və detallarını göstərmək, gənc nəslə tariximizi dərindən öyrətmək, onları başımıza açılan oyunlardan agah etmək və bir daha düşmən hiyləsinə inanmamağa çağırmaqdır.
“27 ildən sonra” kitabında müəllifin iki əsəri “Silinməyən ləkə” və “24 ilin ölüsü” adlı romanları yer alıb. Hər iki əsərdə məmləkətimizin, sadə insanlarımızın başına açılan dəhşətli hadisələrdən bəhs olunur.
Əslində həm də bir-birinin davamı olan hər iki əsərdə ermənilərin dövlətimizə qarşı zaman-zaman həyata keçirdiyi çirkin siyasətin mahiyyəti gerçək həyat həqiqətləri ilə qələmə alınıb.
Onu qeyd etmək lazımdır ki, hər iki romanda müəllif öz iş təcrübəsi ərzində, topladığı, o cümlədən ermənilərin özündən əldə edə bildiyi məxfi məlumatlardan da ustalıqla istifadə edib. Yazıçı CƏLALƏDDİN hər iki romanda öz maraqlı ədəbi təhkiyyəsi ilə dolğun obrazlar yaratmaqla yanaşı həm də oxucunu arxası ilə apararaq, az qala hadisələrin canlı şahidinə çevirməyi bacarıb…
1992-ci ildəki anarxiya, qarşıdurma, vətəndaş müharibəsi ilə üz-üzə dayanan Azərbaycanın parçalanma təhlükəsi, mili ordunun olmaması, könüllü özünü mü¬dafiə dəstələrinin bir bir-biriylə konfliktdə olması da göstərilib. Bu konfliktdən ermənilərin istifadə etməsi, 20 faiz torpaqların alınması hərtərəfli surətdə əsərdə əks olunub.
Xalqın təkidli tələbi ilə Ulu öndər Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışı, nizami ordu quruculuğu, Azərbaycanı parçalamaq istəyən qüvvələrin darmadağın edilməsi də əsərdə dolğun həyat həqiqətləri və gerçək mənzərələrlə öz ifadəsini tapıb.
Əsərdə eyni zamanda ermənilərin təxribatı nəticəsində 1992-ci ildə “Talış-Muğan Respublikası ” yaradılması təhlükəsi, “sadvalçı” çevriliş etmək cəhdi və bütün bunların erməni lobbisi tərəfindən maliyyələşdirildiyi bədii-tarixi lövhələrlə aşkara çıxarılıb. Ümummilli liderin siyasi kursunun layiqli davamçısı İlham Əliyev cənablarının uğurlu daxili və xarici siyasəti aydın dillə qələmə alınıb. Əsərdə o da göstərilib ki, Azərbaycan bu gün dünya dövlətləri tərəfindən düzgün, layiqli mövqedən tanınır və söz sahibidir.
Bugün dünya ictimaiyyəti ermənilərin, Ermənistan dövlətinin necə terrorist olduğunu görür. Bununla belə, 2015-ci ildə dünya erməniləri (erməni diaspor və lobbi gücləri) qondarma “erməni soyqırımı”nın saxta 100 illiyinə hazırlaşır. Ermənilər qondarma “erməni soyqırımı” haqqında yüzlərlə film çəkmişlər. Son illər ermənilər Sumqayıt hadisələri ilə bağlı 6, Qarabağ müharibəsi ilə bağlı 30 film çəkmişlər..! Ermənilər dünya ictimaiyyətinə özlərini soyqırıma, terrora, blokadaya, diskriminasiyaya məruz qalmış (habelə… qədim mədəniyyətə sahib) yazıq xalq kimi gostərməkdədirlər. Bu baxımdan, “27 ildən sonra” kitabı ermənilərin özlərindən də alınmış məlumatlar əsasında yazılmış, erməni terrorunun bütün detallarını, açıqlamış əsər olaraq, xüsusi diqqət cəlb edir…
“27 ildən sonra” kitabının qəhrəmanı Səlim 1967-ci ildə Xocalıda anadan olub. O hərbi xidmətə çağrılır və sovet ordusu sıralarında Əfqanıstana göndərilir. Səlim yüksəklikdə minalanmış bir ərazini gözləyərkən BQXC-nin maşınının həmin əraziyə yaxınlaşdığını görüb, onları həmin təhlükəli ərazidən uzaqlaşdırır. Lakin BQXC-nın işçisi Covanninin həyatını xilas edə bilmir. Mina partlayarkən BQXC-nın işçiləri və Səlim sifət nahiyəsindən yaralanır. Və Səlimi Covanni bilərək onu ağır yaralı halda Almaniyaya müalicəyə göndərirlər. Əvəzində BQXC-nin işçisi Covanninin tikə-tikə olmuş meyidini Səlim bilərək dəfn üçün Xocalıya göndərirlər…
Səlimin uzun sürən müalicəsindən sonra yaddaşı pozulur. O, 27 il BQXC-da Covanni adı ilə çalışır. 27 ildən sonra BQXC-nın xətti ilə Qarabağa – oradan da Xocalıya yardım aparır. Anadan olduğu yerdə bulaqdan su içərkən yaddaşı özünə qayıdır.
Nəhayət, …dağıdılmış Xocalı qəbiristanlığında rus əsgəri paltarında öz başdaşını, qəbrini görür. Sonra Xocalıda öz evlərinə gələrək uşaqlıq illərini xatırlayır. – Qardaşlarının, ata-anasının necə ölməsini, Xocalının necə işğal olunmasını öyrənir… hadisələr bu süjet üzrə – daha da dramatikləşərək, gərəkdikcə “açılma”, gərəkdikcə “düyünlənmə” məqamlarına çataraq, finala gedir…

Müqəddəs “Qurani Kərim” də Şüara (şarilər) surəsində 224, 225, 226, 227 Allah Təala buyurub:
224.” (Müşrik və kafir) şairlərə gəlincə, onlara yalnız azğınlar uyar.”
225.”Məgər görmürsən ki, onlar hər bir vadidə sərgərdan gəzib dolaşırlar? (hər tərəfə meyl edir, birini yalandan mədh, digərini isə əbəs yerə həcv edirlər!)”
226.”Və onlar etmədikləri şeyləri deyirlər! (Onlar dediklərinin əksəriyyəti yalandir)”
227.”Ancaq iman gətirib yaxşı işlər görən, Allahı çox zikr edən və zülmə uğradıqdan sonra intiqamını alanlardan başqa! Zülm edənlər isə (öləndən sonra) hansı dönüşə dönəcəklərini (hara qayıdacaqlarını, aqibətlərinin necə olacağını, hansı inqilabla sarsılacaqalrını) mütləq biləcəklər!”
Bəli, Rəbbimiz bu ayəni əsasən bu günki bizim ədəbiyyat üçün nazil edib.İndi əksər yazarlarımız Allaha qarşı çıxır, Allahla istehza edir.Bu nə deməkdir… Onlara kim ixtiyar verib ki, hardan bu cür cəsarər yaranib ki, Allaha qarşı çıxırlar. Belələri ədəbiyyatda olub, ədəbiyyatdan bixəbər olanlardır.Bu bədbəxtlər o biri dünyalarını düşünmürlər görəsən? hər şeyin bu dünyada bitəcəyinimi sanirlar. Ay yazıqlar….
Kim olursan ol, sonda imanın olmasa ayaq altda qalan torpaq olacaqsan.
Susmaq olmaz bu azğın kafirlərin qarşısında.Çünki, onlar heç kimdir.Nəinki kim onlar heç nədilər. Allahı olmayan demek heç nəyi, heç kimi yoxdur deməkdir.Ya yazıqlar Allahı itirən nə tapdı ki, Allahı tapan nə itirdi ki.Belələrini qınamaq da olmaz. Onlar üzdən uzaq
insanlardı ki, Allah onların qəlblərinə qıfıl vurub.Axı Allah imanı hər bəndsinə vermir axi….
Gəlin yollarını azmış yox, imanlı şair olaq……

İnam ATA

HÜQUQ TƏLƏSİ

I. Təbii hüquq

“İnsanlar bir-birinə bərabərdir” – deyirlər.
Əslində isə insanlar bir-birinə yalnız maddi nöqteyi-nəzərdən bərabərdirlər.
Yəni hamı təbiətdən eyni dərəcədə bəhrələnə bilər, bəhrələnməlidir. Mənəvi cəhətdən insanlar bir-birinə bərabər deyillər. Bərabərlikdən danışırlar, həm də maddiyyatı ləyaqət ölçüsünə çevirirlər.
Maddi imtiyaz – cəmiyyətdə labüd şəkildə ictimai imtiyaz yaradır.
Maddiyyatdan ən çox bəhrələnən – cəmiyyətdə ən çox dəyərlənir.
Mənəvi ləyaqət maddi məziyyətə qurban verilir. Bərabərlikdən danışırlar – süni və eybəcər bərabərsizlik yaradırlar.

II. Vətəndaşlıq hüququ

“Mülkiyyət toxunulmazdır!” – deyirlər.
Mülkiyyəti əməkçinin əlindən alıb dövlətə verirlər. Mülkiyyət hamılaşır, əslində hamı mülkiyyətdən məhrum olur.
Mülkiyyətsizlərə mülkiyyət toxunulmazlığı haqqı verilir.
Mülkiyyəti geri qaytarmaq – cinayət sayılır.
“Dövlət mülkiyyəti toxunulmazdır!” – deyirlər.
Zəhmətkeşdən alınan mülkiyyətə – zəhmətkeş toxuna bilməz!
Mülkiyyətsizliyi əbədiləşdirirlər və mülki hüquqdan dəm vururlar.
Söz azadlığından danışırlar və naqis cəmiyyəti azad sözdən qoruyurlar.
“Cəmiyyətə toxunma!” – deyirlər.
“Naqisə naqis demə!” – deyirlər.
“Həqiqətdən azadsan!” – deyirlər.
“Vicdandan azadsan!” – deyirlər.
Azad seçkidən danışırlar.
Seçiciləri istədikləri səmtə sürürlər. Onların İdrak ehtiyaclarını söndürürlər, Mənəviyyat ehtiyaclarını söndürürlər, İradə ehtiyaclarını söndürürlər.
İstədiklərini seçdirirlər.
Etiqad azadlığından danışırlar. Ağılları, ürəkləri isə zəncirləyirlər – insanları “müstəqillik buxovundan” azad edirlər.
Etiqad azadlığından azad edirlər.

III. Beynəlxalq hüquq

Ərazi toxunulmazlığından danışırlar. “Bir xalq digər xalqın ərazisini Zəbt edə bilməz!” deyirlər. Sonra da Zəbt eləmək zəruriyyəti yaradırlar, Zəbt eləmək tələbatı yaradırlar, Zəbt eləmək ədaləti yaradırlar.
Özgə ərazisi zəbt olunur, ancaq quldur – cinayətkar sayılmır!
“Bir xalq digər xalqın azadlığına qəsd edə bilməz!” – deyirlər. Sonra da Qəsdin ləyaqətindən, mərifətindən, məhəbbətindən dəm vururlar.
Xalqları azadlıqdan məhrum edirlər, ancaq cinayətkar sayılmırlar!
“Bir xalq başqa xalqın daxili işlərinə qarışmamalıdır!” – deyirlər. Sonra da “sübut edirlər” ki, “Zorakı müdaxilə – gərəklidir, labüddür, fədakarlıqdır!
Deyirlər ki, bir xalq başqa xalqın ictimai quruluşu əleyhinə təxribat əməliyyatı aparmamalıdır! Sonra da “sübut edirlər” ki, Təxribat olmasa, özgə xalq məhv olar, bu əməliyyat – əslində nicatdır!..
Bəşəriyyət hüquq tələsinə düşüb – çıxa bilmir…

Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı 2012-ci il fevral ayının 14-də Bakı şəhərində “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində yaradılıb.Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı Azərbaycan Ədəbi Elektron Məkanında özünəməxsus yer tutan həm mədəniyyət, həm də ədəbiyyat portallarından bir çox spesifik xüsusiyyətləri ilə fərqlənir.Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalını səciyyələndirən əsas səciyyəvi xüsusiyyətlərdən biri portalda eyni zamanda həm mədəniyyət (qəzetlərin, jurnalların, kitabların nəşri, ədəbi-bədii tədbirlərin, məclislərin düzənlənməsi), həm də ədəbiyyat (özkeçmişin,ədəbi-bədii nümunələrin, poeziya örnəklərinin, məqalələrinin, nəsr, dramaturgiya nümunələrinin nəşri) məlumatlarının yerləşdirilməsidir.Digər səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də həm Bakı, həm də Sumqayıt şəhərlərində dərc olunan müxtəlif mətbu orqanlarla əməkdaşlıq əlaqələrinin saxlanılmasıdır. Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı Azərbaycan Respublikasıın Prezidenti yanında Qeyri-Hökümət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən həyata keçirilən “Gənc yazarlara dəstək”, “Yeni nəsil Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği”, Azərbaycan Respublikası Gənclər-İdman Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirliən “Bölgələrdə yaşatan yaradıcı gənclərlə görüşlər”, “Gənc Yazarların Bakı görüşü” layihələrini dəstəkləməkdədir. Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı Azərbaycan türkcəsində və Türkiyə türkcəsində ədəbi-bədii yaradıcılıqla məşğul olan yazarlar haqqında yeni məlumat hazırlayıb öz səhifələrində dərc edərək sosial şəbəkədə ictimaiyyətin nəzərinə çatdırır.Eyni zamanda Portala əlavə olunan müəllifin tərcümeyi-halı, şəkli, şeiri, məqaləsi, romanı, hekayəsi və digər nümunələri dərc olunmaq üçün Bakı və Sumqayıt şəhərlərində fəaliyyət göstərən həm mətbu, həm də elektron orqanlara-”Sözün Sehri”, “Möhtəşəm Azərbaycan”, “Yeganə Yol”, “Elimiz.Günümüz”,”Təzadlar”, “Azad Qələm”, “İlham Çeşməsi”, “Ədəbiyyat naminə” qəzetlərinə, “Ali Ziya”, “Muğanın səsi”, dərgilərinə-jurnallarına, Azərbaycan Ədəbi Elekton Məkanında-Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin elektron orqanlarına (dgtyb.org və bizimyazi.com) göndərir. Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı hər həftə bölgələrdə yaşayan bir neçə gənc yazarı sosial şəbəkədə ictimaiyyətin nəzərinə çatdırmaq üçün yeni məlumat hazırlayıb öz səhifələrində dərc edir.Portalın Redaksiya, Yaradıcı, Nümayəndə Heyətlərinin üzvlərinin ədəbi-bədii nümunələri, poeziya örnəkləri, məqalələri yeni bir həftədə bir səhifə ayrımaqla əsas səhifəyə əlavə olunur. 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikası Gənclər-İdman Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirilən və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən həyata keçirilən “Gənc Yazarların Bakı görüşü” layihə çərçivəsində “Nurlan” nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunan “Çağdaş Azərbaycan ədəbi qurumları” kitabının “Azərbaycan Ədəbi Elektron Məkanı” bölməsində Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı haqqında olan bilgilər yer alıb. Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının elektron poçtuna göndərilən məktub Portal Rəhbəri tərəfindən yoxlanıldıqdan sonra ( ölçü 12, şrift Times New Roman) əsas səhifəyə yeni məlumat kimi əlavə olunur.Daha sonra isə sosial şəbəkə vasitəsilə insanların nəzərinə çatdırılır.Portal “Əsas səhifə”, “Azərbaycan ədəbiyyatı”, “Türkiyə ədəbiyyatı”, “Publisistika”, “Elektron kitablar” bölmələrinə malikdir. Həftə ərzində məlumatlar yenilənir. Ən önəmli layihələri: 1.”Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına dəstək”; 2.”Çağdaş Türkiyə ədəbiyyatının inkişafına dəstək”; 3.”Azərbaycanın istedadlı gənc yazarlarına dəstək”; 4.“Azərbaycanlı-Türkiyəli yazarların ictimaiyyətə çatdırılması”; 5.“Bölgə yazarlarının ictimaiyyətə çatdırılması”. Dərin hörmət və ehtiramla: Kənan AYDINOĞLU. Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Rəhbəri. 21 avqust, 2013.Bakı şəhəri. Azərbaycan Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı Sayt Rəhbəri: Kənan AYDINOĞLU Vebsayt: http://edebiyyat-az.com E-mail: office@edebiyyat-az.com Tel: ( 051) 785 44 33; (051) 795 44 33

Sesiz gedişini izlədikcə həyatın boğulur insan tənhalıqda ya sevincə həsrət qalırsan yada qəmli pəncərədən boylanırsan.Ətrafında milyon insan olsa belə yoxluğunu anlayrsan .Baxırsan, düşünürsən, xəyala dalırsan qurduğun bütün arzuları bir bir dilində sadalayırsan . Mən niyə gec qaldım ya o məndən öncə doğulmalıydı ya da mən ondan sonra sevilməliydim.Bəzən bu qoca dünyanın bütün yükünü daşıdığını sanırsan amma anlamırsan bu həyatın məntiqli bir açıqlaması olsa belə sən nələrəsə çoxdan gec qalmısan.
Qorxmuram ömrümün yalnızlığından tək qorxduğum tanrıdan sevgidən və birdə əzizlərimdən uzaq olan soyuq baxışlardan qorxuram bu həyatda. Bilirəm uzun uzun yazsam belə alınmır yəqin məndə yalnış duyğuların yalnış əsirinə çevrilmişəm hafizəmdə amma zaman buraxdığım heçnə məni gələcəyə aparmırki ya çıxıb getsəmdə səni başqa yerdə sevməyəcəyimdən əmin deyiləm çünki sən mənimləsən harda olsam belə. Bilirəm güvəndən ötə qürur var və qürurdan sonra inam amma bunlar cəmləşməsə yenədə isdəyimdə yanılıram. Gələcəkdir bir gələcək üzümə günəşdə gülümsəyəcək hər şey dəyişəcək , otlar bitəcək günlər ötəcək agrılar keçəcək insanların çoxu yenidən sevəcək amma mən xaric bilirsənmi niyə çünkü insan bir gün bir yerdə ya birini ölümdən ötə sevəcək ya da həmişəlik çəkib gedəcək…………………

İqtisadi böhranın hökm sürdüyü bir dövrdə İraq və Əfqanıstandakı müharibələrə müdaxilə edərək silah-sursatını, raketlərini, əsgərlərini, gəmilərini istifadə edən, lakin gözlədiyi mənfəəti əldə edə bilməyən super bir qüvvəni yenidən ələ keçirtmək, şübhəsiz, asan deyildi. Buşun hakimiyyəti dövründə amerikalılar Yaxın Şərqin zülm, nifrət və müharibə üzünü görmüş, tanımadıqları torpaqlarda övladlarını itirmişdilər. Müharibədən qayıdanlar isə dərin psixoloji problemlər yaşamışdılar. Amerika xalqı bu əziyyətlərin sona çatmasını istəyir, Yaxın Şərqdən çəkilməyi əmr edən bir lider arzulayırdılar. Məhz bu dövrdə Obama hakimiyyətə gəldi.
Yaxın Şərqdən çəkilmək bura hücum etmək qədər asan olmadı. ABŞ-ın müttəfiqi olan dost ölkələr, qoyulan investisiyalar, neft və silah müqavilələri, Yaxın Şərqin hər tərəfində yaradılmış hərbi bazalar, İraq və Əfqanıstandakı xarabalıqlar Amerikanı buradan asanlıqla ayıra bilmirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Obama hökuməti bu ölkələrdən uzaqlaşmağa cəhd göstərdi. İraqdan çəkildi. Lakin Ərəb Baharı Yaxın Şərqdəki vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. Bu, Amerikanın cəhdini çətinləşdirirdi. ABŞ-ı günahlandıran insanlar çıxış yolunu yenə bu dövlətdən gözləyirdilər. Misirdə də, Suriyada da bu super qüvvənin problemləri həll edəcəyi düşünülürdü. Beləliklə, ABŞ Yaxın Şərqdə hegemonluğunu qoruyub saxlayan, lakin heç bir problemə qarışmayan bir siyasətlə hər iki ölkədən uzaqlaşdı.
Misir, Suriya, Liviya, İraq, Əfqanıstan və Pakistanda vəziyyətin ağırlaşdığı və Yaxın Şərqin parçalanma ssenariləri ilə üzləşdiyi bir vaxtda Buşun hakimiyyət dövründəki kiçik qruplaşmalar Obamanın qarşısına qüvvətlənmiş, silah və insan gücünü qat-qat artırmış, nifrət püskürən böyük radikal qruplar kimi çıxdılar. Uzun müddət Amerikanın radikal qrupları susdurmağa qadir olduğu güman edilirdi. Lakin dünyadakı siyasi vəziyyət dəyişdi və radikallar güclənərək Amerikaya meydan oxumağa başladılar.
Yaxın Şərqdəki müharibələrdə milyonlarla dollar xərcləyərək iqtisadi böhrana sürüklənən Amerika artıq bu ölkələrdə “düşmən” kimi qəbul edilir. Əl-Qaidənin İraqda həyata keçirdiyi terror aktları daima Amerikanın bu ölkəni işğalı ilə əlaqələndirilir. Əfqanıstan və Pakistanda isə Amerikanın zahirən Taliban qruplaşması ilə düşmən olduğu, əslində isə bu qruplaşmanı hərtərəfli təmin etdiyi güman edilir. Məsum insanların ölümünə səbəb olan terror aktları isə xalqın Talibana deyil, Amerikaya nifrətinin artırır.
Vəziyyəti getdikcə ağırlaşan Yaxın Şərqdən əsgərləri geri çəkib, xərcləri azaltmaq və bölgədə pilotsuz təyyarələrlə nizam yaratmaq ideyası həm Amerikanın super qüvvə mövqeyini təhlükə altına saldı, həm də Obama siyasətininin zəif cəhətlərini ortaya qoydu. Obamanın məqsədi Buşun Yaxın Şərqdə Amerikaya qarşı yaratdığı nifrəti aradan qaldırmaq idi. Düşünürdü ki, bir neçə taktika ilə radikalizmi təsirsiz vəziyyətə gətirəcək. Bəlkə də məhz bu ideya onu aldatdı.
Hərbi müdaxilələr radikalizmi daha da gücləndirir. Pilotsuz təyyarələr daha çox raket atır və daha çox məsumu qətlə yetirir. Nəticədə, Amerikaya nifrət qat-qat böyüyür. Amerika bu strategiya ilə heç vaxt qazanmaz, ancaq məğlub olar.
Hazırda Obama dünya siyasətçilərinin mühüm simalarından biridir. Ağıllı və bacarıqlı dövlət başçısıdır. Bu kritik vəziyyəti lehinə çevirməli və bu mesajı mütləq nəzərə almalıdır:
Radikalizm din adı altında ortaya çıxır, gücü də məhz buradan qaynaqlanır. Sürətlə yayılır və asanlıqla ölümə hazır, gözünü qan bürümüş tərəfdarlar toplayır. Ən böyük səhvi isə yanlış din anlayışına yiyələnməsidir. Bir radikalın öyrəndiyi din ona nifrət qazandırır və bütün fəaliyyətləri bu nifrət üzərində qurulur. Öyrəndiyi dinin qanunlarına sözsüz tabe olur. Nifrətə layiq gördüyü insanlardan var gücü ilə nifrət edir, qorumalı olduqlarını canını ortaya qoyaraq qoruyur, lazım bildikdə öldürür, lazım bildikdə isə ölür. Onun bu qətiyyətinə səbəb isə əlindəki silah deyil, beynindəki inancdır. Beləliklə, ona qalib gəlməyin yolu silahına silahla deyil, səhv, xurafat dolu inancına həqiqi İslam dini ilə cavab verməkdir.
Burada ən mühüm məqam isə ondan ibarətdir ki, radikalın öyrəndiyi bu din İslam dini deyil. Lakin radikalizmin qurbanı olan şəxs bunun fərqində olmur və öyrəndiklərini əsl İslam dini hesab edir.
Radikalizmə qalib gəlmək üçün əlimizdə çox güclü silahımız var: həqiqi İslam. Qurandakı İslam sevgini, sülhü tərənnüm edir. Təkcə müsəlmanları deyil, bütün bəşəriyyəti sevgiyə dəvət edir. Radikalizmdəki nifrət, öldürmə arzusu Quranda yoxdur. Radikalın Qurandan bixəbər olması problemin əsas qaynağıdır. Əgər İslam dinini Qurandan mənimsəsə bütün qətiyyəti ilə həqiqi İslamın əmrlərini yerinə yetirəcək.
Obama həm öz ölkəsində, həm də Yaxın Şərqdə sülhün bərqərar olmağını istəyir. Amerika super qüvvə kimi qalmağı qarşısına məqsəd qoyubsa, yanlış din anlayışını aradan qaldırmalı və həqiqi İslam dininin bölgəyə hakim olmasına zəmin yaratmalıdır. Yaxın Şərqdə Qurana səmimi iman gətirən müsəlmanlar hər zaman belə bir ittifaqa hazırdırlar. Amerikanın dəstəyi ilə maarifləndirmə siyasəti qısa vaxtda hər yeri əhatələyər. Bunun üçün silahlanmağa, bazalar yaratmağa, milyardlarla dollar xərcləməyə ehtiyac yoxdur. Ziyalı və ağıllı müsəlmanlarla birlikdə maarifləndirmə sistemi hazırlamaq çox asandır. Bu, Obama və Amerikanın tək çıxış yoludur. Bu çağırışa qulaq verməklə dünyanı başqa bir dünyaya çevirmək mümkündür.

Adnan Oktarın Arab News ve Pakistan Observer’də nəşr olunan yazısı:
http://www.arabnews.com/news/513676

Milli ədəbiyyatımızda İnsan konsepsiyası və onun inkişaf istiqamətləri

Rövşən Məmmədov
Sumqayıt Dövlət Universiteti / Azərbaycan

XX əsrin 60-cı illəri və bu dövrdə təşşəkkül tapmış ədəbiyyat. Bu dövrün ədəbiyyatı dövrü mətbuatda, ədəbi tənqiddə və elmi araşdırmalarda kifayət qədər araşdırılmış, haqqında olduqca geniş şərhlər verilmiş və təhlillər aparılmışdır. Nədir bu dövrün nəsrini əlamətdar edən… Bu illər nəsrinin, hər şeydən əvvəl İNSANa diqqəti dərinləşdi. Bunun məhz belə olduğunu demək, bəlkə də, hələ heç nə demək deyil, axı İnsan elə həmişə ədəbiyyatın diqqət mərkəzində olub. Ancaq məsələ burasındadır ki, “altımışıncılar” bədii ədəbiyyata bu mövzunu yeni mövzu, yeni problem kimi yenidən daxil etdilər. Söhbət – şəxsiyyətə, fərdə, mənəvi-psixoloji “daxil”ə, “Mən”ə artan bədii maraqdan gedir, mənəvi potensialı birbaşa “ictimai system” kimi yox, daha əvvəl vicdani etik səltənət, əxlaq mehrabı kimi açan bədii təhlil və tədqiqatdan gedir.
İnsan konsepsiyası mürəkkəb məsələ olduğundan onu fəlsəfi, sosial-siyasi, ideoloji istiqamətdə təhlilə cəlb edənlər, bu məsələ barədə bir-birindən fərqli elmi fikirlər söyləyənlər olsa da, onun sənətin başlıca amili olduğu inkar edilməzdir. Ədəbiyyat illərin, yüzillərin sınağından keçərək sübut etmişdir ki, onun əsas təsvir obyekti də, gələcəyə yönələn inkişaf istiqamətləri də insane üzərində qurulmuşdur.
Qeyd etmək lazımdır ki, ədəbiyyat insan talelərinin, insan münasibətlərinin məcmusudur. Ədəbiyyatda insan problemi, eyni zamanda qəhrəman problemidir, şəxsiyyət sənətkarın və bədii obrazın xarakteri, yazarın-qəhrəmanın estetik idealı məsələsidir. İnsan cəmiyyətdə şəxsiyyət kimi, xarakter formalaşmasında, inkişaf etməsində ədəbiyyatın rolu müqayisəedilməz dərəcədə misilsizdir.
Ədəbiyyat insan məsələsi, cəmiyyətdə şəxsiyyətin rolu, insanın azadlıqları problemi ilə bağlıdır. İnsanın həyatı, davranışı, fəaliyyəti, digərlərinə münasibəti cəmiyyət daxilində mövcud olduguna görə bu problem eyni zamanda ictimai anlam qazanır. Cəmiyyətdəki insan-cəmiyyət, cəmiyyət-fərd məsələsi də eyni zamanda ədəbiyyatın əsas təsvir obyektidir. Fərd kimi insanın daxili “Mən”i, onun sosial-psixoloji dərki, bu “Mən”in cəmiyyətdəki mürəkkəb münasibətlərinin üzə çıxarılması hər zaman yazarları dərindən düşündürmüşdür. Ədəbi qəhrəmanın bu münasibətlərdən doğan fərdi iztirabları cəmiyyətlə şəxsiyyət arasındakı mövcud dramatizmi müəyyənləşdirir.
İnsanın cəmiyyətdə tutduğu yer, mövqe, onun dövrü, ictimai-siyasi münasibətlər sistemi ilə sıx bağlıdır. Şəxsiyyət ictimai-siyasi və mənəvi mühitlə formalaşdığına görə onun mənəvi yetkinliyi və özünüdərki də bu makro mühit içərisində müəyyənləşir. Zamanın və dövrün, ictimai-siyasi quruluşun, idarəetmə sisteminin insan üzərindəki təsirləri, insanın təklənməsi, ondakı inam vı inamsızlıq, davranışında mütiləşmə və yaxud mübarizləşmə, döyüşkənlik hisslərinin artması kimi keyfiyyətlərə dolması 60-cı illərdə ədəbi prosesə ciddi təsir göstərirdi. İnsanın bu mühüm, dərin prosesdəki dəyişmələrini əks etdirmək, bədii üsullarda canlandırmaq yazarda daha yeni axtarışlar və təsvir üsulları tapmaq meylini gücləndirirdi. Ümumiyyətlə, insan və ətraf mühit arasındakı sosial-siyasi münasibətlər kifayət qədər ciddi problemdir və ədəbi prosesin inkişafında çox mühüm yer tutur.
İnsani münasibətlər, şəxsiyyətlərarası ünsiyyət, məhəbbət, konflikt, narazılıq və ziddiyyətlər ədəbi aləmdə xüsusi diqqət çəkən məsələdir. Ədəbi qəhrəmanın xarakterinin üzə çıxarılması, onun yetkinləşməsi, obraz kimi bədii dəyər qazanması şəxsiyyətlərarası münasibətlər arasında mümkün olur. Ədəbi qəhrəmanın şəxsiyyətinin formalaşması həyat mövqeyinin müəyyənləşməsi də bu məsələ ilə bağlıdır. Məhz buna görə çağdaş insanın daxili-psixoloji aləmi 60-cı illər ədəbi mühitində daha çox zəruri hesab edilirdi.
Ədəbi qəhrəmanların təkamül prosesinin izlənməsi göstərir ki, o dövrün ədəbi cərəyanları və ədəbi prosesi qəhrəmanların hərəkət və davranışına, psixikasına, düşüncə tərzinə, intellektual durumuna, ictimai varlıq kimi fəaliyyəyinə ciddi təsir göstərmiş və onun taleyinə mühüm yeniliklər gətirmişdi. XX əsrin modern baxışları, daxili-mənəvi, lirik-psixoloji düşüncələrə qayıdış, insanın mücərrəd taleyinin, insani ziddiyyətlərin qabarəq şəkildə üzə çıxarılması, bir tərəfdən sevgi və idealların genişliyi, digər tərəfdən fərdin-insanın imkanlarının məhdudluğu fərdi təklənmə və cəmiyyətdən təcrid olunma və s. kimi durumlar ədəbi şəxsiyyət və qəhrəman konsepsiyasının xüsusi çəkisinin nə qədər artdığını göstərirdi.
60-cı illər ədəbi prosesində diqqəti çəkən cəhətlərdən biri də fərdiləşmiş insan konsepsiyası, yəni çağdaş insanın mikromühitinin təsvirinə diqqətin artması idi. Sadə adamlarən bədii obrazının yaradılması, onların sadə, adi həyatının böyük təsvir obyektinə çevrilmişdi, qapalı həyatlarının aşkar canlandırılması geniş hal almışdı. Bu cəhət cəmiyyəti, bütövlükdə isə insan həyatını canlandırmaq baxımından qeyd edilən dövrdə prioritet sayılırdı. Ədəbiyyatın bu yöndəki axtarışları insanların daxili aləminə, mənəvi aləminə pəncərə açmağa zəmin yaradırdı. Ona görə də, yazılan roman, povest və özəlliklə də, hekayələrdə zahiri əlamətlərin təsvirindən çox, mənəvi aləmin təsvirinə üstünlük verilirdi. Bu proses özlüyündə bədii təsvirdə şəxsiyyətin daxili-mənəvi üfüqlərini genişləndir.
Ümumiyyətlə, bədii ədəbiyyatda insanın xarakterinin konfliktlərdə və mübarizələrdə formalaşdığı adi həqiqətdir. Lakin düşdüyü mühitdə konfliktlərin müxtəlifliyi, ziddiyyətlərin kəskinliyi, mübarizənin daha da güclü olduğu zamanlarda imkanların daxilində mübarizə aparır. Universal insan tipini fərqləndirən cəhət odur ki, burada insan, bəzən təbii imkanlardan daha artıq gücə malik olur. Burada söhbət təbii ki, fiziki gücdən deyil, mənəvi-psixoloji, daxili intellektual səviyyədən söhbət gedir.
Ədəbiyyatda insan konsepsiyası çox mürəkkəb anlayışdır. Dövr və mühitlə əlaqədar olaraq, insanın inkişaf prosesi, şəxsiyyətin tərəqqisi, mənəvi zənginləşməsi, daxili duyğulardakı oyanışlar və dirçəliş, ondakı intellektual və emosional-psixoloji imkanların genişlənməsi və s. kimi problemlər bu konsepsiyanın önəmli özəlliklərindəndir. Çağdaş insanın şəxsiyyət kimi formalaşması, xarakterinin müəyyənləşməsi üçün ədəbi proses önəmli vasitədir. Ədəbi proses insanları bədiiləşdirir və beləliklə də, bədii təsvir obyektinə çevrilən insan əbədilik qazanır.
Bu dövrün ədəbi nəsli geniş miqyaslı problemi daxili-şəxsi təhlilin və qiymətin güzgüsündə təsvir etdilər. Beləliklə də, şəxsiyyətlə cəmiyyət arasında qarşılıqlı sosial və əxlaqi əlaqə, hadisənin obyektiv mənası ilə onun fərdi şüurdakı qeyri-standart inikası kimi aktual ədəbi problemlər nəsrdə yeni estetik baxış və ölçü, əlavə ideya-fəlsəfi çalar kəsb etdi.
Cəmiyyətin yeni inkişaf mərhələsində insanın dairəsinin daha da genişlənməsi ədəbi prosesdə daha dolğun, daha real insan xarakterlərinin yaradılmasını tələb edir. Yeni insanın ictimai və mənəvi mühitdə hərtərəfli, inandırıcılıqla təsviri, ictimai və sosial durumların analitik təhlilinin dərinləşməsi, təsvirdə üslub rəngarəngliyinin artması da, məhz şəxsiyyətin sosial-mənəvi aləminin zənginləşməsi ilı bağlıdır.
Mövcud obyektiv dəyişikliklər zəminində həyat və insan amilləri arasındakı qarşılıqlı münasibətlərinin mürəkkəbləşməsi insanların xarakterinə də ciddi təsir göstərirdi. Bütün bunları genişliyi və mürəkkəbliyi ilə aşkar etmək üçün yeni bədii vasitələr, təsvir formaları axtarılırdı.
İnsanın daxili mənəvi aləminin getdikcə zənginləşməsi, şəxsiyyətlərarası münasibətlərin dərinləşməsi nəticəsində, 60-cı illər milli ədəbiyyatımızda çağdaş insan xarakterinin daha geniş təsviri çətinləşmişdi. Bu problem yazıçı təsvirlərinin daha da təkmilləşməsini, təsvir ustalığının artırılmasını, həyati proseslər içərisindən ümumi və fərdi özəlliklərin ayırd edilib bədii təhlil süzgəcindən keçirilməsini tələb edirdi. Keçmiş dövrlərdəki ədəbiyyatlardan fərqli olaraq, adı çəkilən dövrdə mənəvi aləmin təsvirinə, həyat hadisələrinin daxili-psixoloji, daha tez-tez isə fəlsəfi düşüncələrdə canlandırılmasına üstünlük verilirdi.
İnsan xarakterinin bədii əsərdə hadisələrin qeyri-müəyyən axınında deyil, xarakterik hadisələrin qanunauyğun inkişafı prosesində, həyati konfliktlər və durumlar içərisində müəyyənləşdiyi məlumdur. Kəskin süjet daxilində hadisələrin bir-birini əvəz etməsi və ədəbi “qabartmalar” vasitəsi ilə diqqətin cəlb edilməsi insanların birtərəfli, sxematik təsvirinə gətirib çıxararsa (belə halda insan-obraz hadisələri davam etdirən vasitə rolunu oynayır, yəni hadisə əsas, insan və onun xarakteri ikinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edir), həyati hadisələr içərisində insanın psixoloji dəyişmələrinin verilməsi, hadisələrin obrazı bütövləşdirən vasitə kimi səciyyələndirilməsi, yəni hadisə əsərdə psixoloji aləmi müəyyənləşdirən vasitə olur, insanın xarakteri əsərdəki bütün obrazların qarşılıqlı əlaqələri fonunda açılır. Həyat ziddiyyətlərinin (ictimai, təsərrüfat-iqtisadi, ailə-məişət və s.), insani münasibətlərin mürəkkəbliyi, hər gün qəbul edilən informasiyaların artması, müxtəlif ideoloji təsirlər ədəbi müşahidələrin intensiv inkişafını və sayıqlığını zəruriləşdirir.
İnsanlararası münasibətlərin ətraf mühitə təsirinin artması bir tərəfdən xarakterlərin zənginləşməsinə səbəb olurdusa, digər tərəfdən yeni həyat hadisələri və konfliktlərdə bədii obrazın real, əhatəli təsvirində yazıçı işini xeyli çətinləşdirir, ondan daha geniş və dərin müşahidəçilik, daha səmərəli təsvir ustalığı ilə yanaşı, yeni təqdim və təhlil bacarığı tələb edirdi. Ona görə də, adı çəkilən dövrdə sosial, iqtisadi və coğrafi mühitlər arasında insan xarakterinin bədii təsvir və səciyyələndirilməsində əvvəlki onilliklərdən xeyli fərqli olaraq, onun müəyyən mühit və vaxt çərçivəsində izlənilməsi və zahiri səciyyələndirmədən daha çox, daxili-psixoloji təsvir üstünlük təşkil edirdi.
Xarakterin təsvirində yazıçı təqdiminin, onun həyata baxışının dəyişməsi də, məhz 60-cı illərdə daha çox diqqəti cəlb edirdi. Xarakterlərin səciyyələndirillməsində artıq “o belədir” yox, “mən beləyəm” prinsipinə, yəni obrazın içəridən, öz düşüncələri vasitəsi ilə dəyərləndirilməsinə üstünlük verirdi.
O dövrdə psixoloji amillərin güclənməsi bir tərəfdən ədəbi prosesin özünün fəallaşması və həyat münasibətlərinin artması ilə bədii ideyaların daha yaxşı qaavranılmasına və duyulmasına da zəmin yaradırdı. Nəzəri ədəbiyyatda və ədəbi tənqiddə psixoloji nəsrin bu cəhətinin həllində onun müəyyən mənfi cəhətləri də qeyd olunurdu. Zamana, dövrə, mühitə və hadisələrə münasibəti qəhrəmanın fərdi, özünəməxsus(dar, məhdud, bəzən də subyektiv) düşüncələri kimi görünürdü.
Bədii obraz sosial mühit, cəmiyyət üçün xarakterik olmayan adi hadisələr üzərində qurulur, bu da çox vaxt konkret bədii nəticənin əmələ gəlməsini çətinləşdirirdi. Görkəmli yazarımız İ.Əfəndiyev yazırdı: ”Ədəbiyyatımıza yeni gəlməkdə olan gənc nasirlərin əsərlərində duyulan birinci ciddi nöqsan həyatın dərindən verilməməsi, adamların ötəri, səthi göstərilməsidir. Bunu hər şeydən əvvəl yazıçılıq müşahidəsinin zəif olması ilə izah etmək lazımdır. Bədii-psixoloji təsvirdə o qədər xırdaçılıqlara yol verilir, qəhrəman o qədər fikirləşdirilir ki, o, öz düşüncələri içərisində sanki yoxa çıxır, müasirləri ilə müqayisədə az qala “kənar adam” təsiri bağışlayır. Bədii nəsrin ortaya çıxardığı belə xarakterlər əslində kiçik çərçivələr içərisində tamdır, yaxşıdır, hətta inandırıcıdır, ancaq mürəkkəb münasibətlər dövrünün insanları və hadisələri ilə müqayisədə sanki yaddırlar, bu günün adamlarını yetərincə təmsil etmədiklərinə görə aldadıcıdırlar”.
Ümumiyyətlə, ədəbiyyat öz qəhrəmanlarını yetişdirərək onların səciyyəsi ilə dövrün xarakterini təcəssüm etdirir. Ancaq heç də həmişə ədəbi qəhrəman dövrün, həyatın simasını canlandıra bilmir. Həyat müəyyən məqamlarda oyundan kənarda qalmış, sözünün ötkəmliyini, hökmünü itirmiş, hamı ilə razılaşa-razılaşa aldanmış adamlar vasitəsiylə səciyyələndirilirsə (Anar “Dantenin yubileyi”, Elçin “Sos”), burada xarakterlər cəmiyyətin aparıcı qüvvəsi olmasa da, yazıçılar əsas diqqəti həmin adamların xarakterindəki müsbət cəhətlərə yönəldirsə və bu müsbət məqamlarla həyata, insana düzgün baxış müəyyənləşdirirsə, burada aparıcı qüvvə təsəvvürdə yaradılmış olur. Mühitə və dövrə münasibət qəhrəmanların hərəkətləri ilə deyil, bədii nəticə ilə üzə çıxır. Həyat hadisələri bədii-məntiqi nəticə ilə dəyərləndirilir.
60-cı illər nəsrinin, xüsusilə, o dövrün hekayələrinin yadda qalan özəlliyi ondan ibarət idi ki, burada aparıcı qüvvə, müsbət xarakter, qəhrəman hadisələrin aparıcısı kimi çıxış etmir, onun obrazı oxucu təsəvvüründə müəyyənləşdirilirdi. Bu da qeyd etdiyimiz kimi, bədii nəsrdə psixoloji təsvirin, fəlsəfi duyumun üstünlük qazanmasından irəli gəlirdi.
Hadisə və münasibətlərin mürəkkəbliyi, obrazlar sıxlığı təsvir vasitələrinin daha effektiv formalarına gətirib çıxarırdı. Bu, əsərdə daxili monoloqun və müəllif səciyyələndirmələrinin aktivləşməsini, qəhrəmanların hərəkətlərindən çox düşüncələrinin, müəyyən vaxt və məqamlarda keçirdikləri psixoloji halların dəyərləndirilməsini, onun daha dəqiq bədii təsvirini tələb edirdi. 1960-cı illər Azərbaycan ədəbiyyatında bu cəhəti Ə.Əylisli, Anar, Elçin, M.Süleymanlı, S.Azəri, İ.Məlikzadə kimi yazıçıların əsərlərində aydın görmək mümkündür.
İctimai gerçəkliyin mənəvi-əxlaqi qatlarına, şəxsiyyətin psixologiyasına artan maraq 60-cı illər Azərbaycan ədəbiyyatını bütünlükdə səciyyələndirir, onun ideya-bədii sərvət və estetik dəyər rolunu və çəkisini artırır.
O da maraqlı və mənalıdır ki, milli nəsrin “yeni dalğa”sı bədii tədqiqatın məcrasını gündəlik məişətə və adi adama yönəltməklə həm fərd, həm də cəmiyyət miqyasında mənəvi-əxlaqi iflas, ictimai və sosial tənəzzül, böhran əlamətlərinə diqqəti vaxtında cəlb etdi və elə məhz bu xüsusiyyəti ilə o, ümumittifaq nəsrinin vahid axarı ilə vəhdət və ahəng təşkil edə bildi. Bu yazıçılar yalnız ən yeni, çoxmillətli avanqard nəsrin deyil, həm də milli klassik irsin bədii ənənəsindən bəhrələndilər. Özəlliklə, C.Məmmədquluzadənin realizm və satira dərsləri, ondakı ayıq və oyaq nəsr üslubu, psixoloji yığcamlıq, ən sərt satiranın da lirika ilə qaynağı, amansız “mətnaltı”- semptomatik həqiqətlər, üslub və dil demokratizmi bu zaman yenidən bədii təravət və kəsər kəsb etdi (əvvəlki iki on ilin sürəkli laqeydliyindən sonra).
Yeni Azərbaycan nəsrinin Mirzə Cəlil ənənəsi ilə üzvi bağlılığını yazıçı Anar belə başa düşür: “əgər biz nəsillərin varisliyi və əlaqəsindən danışsaq, “yeni Azərbaycan nəsri” nin axtarışlarına sələflərindən ən yaxını yenə də C.Məmmədquluzadə olacaq. 60-cı illərdə bu sənətkar sanki yenidən kışf edildi, onun yaradıcılıq irsi xrestomatiya parıltısından təmizləndi və biz onun simasında öz böyük və həmişəyaşar müasirimizi gördük”.
60-cı illər nəsri müasirliyin ağırlı problemlərinə laqeyd qalmadı, ictimai yaraları açıb-ağartmaqdan, əşyaçılıq, konformizm, rüşvət psixologiyasını bütün neqativ təfsilatı ilə təsvirə cəlb etməkdən çəkinmədi. Özü də nasirlər bədii ədəbiyyatın yalnız mövzu imkanlarını genişləndirmədilər, həm də nəsrə yeni bədii vasitələr, bədii priyomlar məhz “yeni dalğa” üçün səciyyəvi olan obrazlılıq- daxili monoloq, “şüur axını”, təhkiyədə təzadlı montajlar, bədii zaman komponentləri və s. gətirdilər.
Müəyyən dərəcədə bədii obrazın, özəlliklə, müsbət qəhrəmanın özü də dəyişdi. Əlbəttə, şüurlu bir sosial vəzifə borcundan, etik-əxlaqi mövqedən irəli gələn güzəştsiz, fədakar, güclü hərəkətlərin sahibinə-qüvvətli şəxsiyyətə biz bu dövrün hekayələrində də rast gəlirik və onların birbaşa antaqonisti olan surətlərlə də tez-tez qarşılaşırıq. Lakin soyuqqanlı-rasional ovqatın diri, insani hiss üzərində göstəriş, sənəd və dəftərxana “həqiqəti”nin, ehkamın və kağızın, canlı gerçəkliyin özü üzərində sərhədsiz inhisarına artıq az-çox müəyyən hüdud qoyulmağa başlayır. 60- cı illər nəsri ənənəvi əxlaqi problemin əhəmiyyətini azaltmaqla bərabər, elə adamlar barədə də yazmağa başlayır ki, onlar əvvəllər nəsrin diqqətini çox az məşğul edərdi. Qəribə, uğursuz, təzadlı, mürəkkəb taleli adamlar, həyatda bəxti gətirməyənlər, mövcud sistemdə formalaşmış stereotiplər çərçivəsində “xoşbəxt” sayılan şəxslər ütüsüz, nahamar düşüncələr, xasiyyətlər və xarakterlər də nəsrə axınla daxil olmağa başladı.
Ümumiyyətlə, bu yazıçılar nəslini onların yaradıcılıqlarının başlıca meylləri baxımından səciyyələndirmək lazım gəlsə, demək olar ki, onlar ədəbiyyatın əsas vəzifəsini insana daha artıq diqqət və maraq göstərməkdə, insanın işindən, fəaliyyətindən çox onun şəxsiyyətini, mənəviyyatını açmaq, təhlil və əks etdirilməsində görürdülər. Onlar sovet gerçəkliyini tərənnüm etmir, onu bədii mühakimənin mövzu vəpredmetinə çevirirdilər. Buna görə də, onların əsərləri daha çox tənqidi mahiyyət daşıyırdı. Həmin əsərlərdə yazıçı mövqeyi, həyat hadisələrinə münasibət birmənalı təsir bağışlamırdı. Məhz bu səbəbdən həmin əsərlərin aktuallığı günümüz reallığında da itmir.

ƏDƏBİYYAT

1.Anar Nəsrin fəzası. – “Azərbaycan” jurnalı №7, 1984
2.Göyüşov Z. Daxilə pəncərə (özünüdərketmə). – Bakı: Azərnəşr, 1978
3.Qarayev Y. Meyar – şəxsiyyətdir. – Bakı: Yazıçı, 1988
4.Quliyev Q. “Bədii ədəbiyyatda ekzistensializm”. – “Cahan” jurnalı № 4, 1998
5.«Müasir sovet ədəbiyyatında konflikt və xarakter” məqalələr toplusu. – ADU, 1987
6.“Müasirlik uğrunda… Böyük sənət uğrunda”. – S.Mümtaz adına Azərbaycan Respublikası Dövlət ədəbiyyat və İncəsənət arxivi. – F. №137, siy. 1, iş №128, vərəqə 5-8
7.Şerbina V.R. “Müasir ədəbiyyatda insan konsepsiyası”. – Moskva: SSRİ-nin nəşriyyatı, 1963
9.Vəliyev İ. (Öməroğlu) Burulğanlar içində (məqalələr toplusu). – Bakı: Günəş, 1997
10.Vəliyev İ. İnsan: həyatda və sənətdə. – Bakı: Günəş, 1998

Ровшан Мамедов

Человеческая концепция в национальной литературе и его стадии развития

В данной статье исследовается человеческая концепция в нашей национальной литературе начиная с 60-х годов, анализируется его стадии развития.

Rovshen Mamedov

Human conception in national literature and growth stages

In this article the influence of human conception in national literature since 60-th, analysis growth stages of this conseption.

R.M.Məmmədov
Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və ədəbiyyatının tədrisi metodikası kafedrasının müəllimi

UŞAQ NƏSRİNDƏ QƏHRƏMAN PROBLEMİ (1970-80-Cİ İLLƏR)
Açar sözlər: uşaq ədəbiyyatı, qəhrəman, xarakter

İ.V.Stalinin ölümündən sonra “Sovetlər cəmiyyəti”ndə gedən ideoloji proseslər ədəbiyyatda güclü rezonans doğurdu, ideal axtarışları azad və tamamilə başqa məcraya yönəldi. Bir tərəfdən bu proseslər sosializm nəzəriyyəsinin öz daxilində kommunizm cəmiyyəti ilə bağlı utopik fikirlər zəminində cərəyan edirdisə də, digər tərəfdən yazarlar xalq həyatına müraciət edir, onun əsrlərdən bəri gələn, hələ saflığını itirməmiş dəyərlərinə üz tutur, bunu “sosializm humanizmi” prinsipləri ilə uyğunlaşdırmağa çalışırdılar. Həyat həqiqətlərinin bu tip ideya və idealla xəbərdar edilməsi çox zaman “kompromis” nəticələr verir, özünəməxsus nəsr poetikaları doğururdu. (1, səh. 23)
Hələ sovet yazıçılarının II Ümumittifaq qurultayında (1954-cü il 15-26 dekabr) cəmiyyətin həyatında, ideya və psixoloji gerçəkliyində “ayazlaşma dövrü”nün baş verməsindən bəhs olunurdu. Lakin ədəbi mühitin diqqət mərkəzində dayanan problemlər sırasında hələ də müsbət qəhrəman, sovet insanının obrazını bütün əzəməti ilə əks etdirmək və s. məsələlər önəmli yer tuturdu.
Xalq şairi Səməd Vurğun qurultayda ədəbiyyat haqqında nəzəri məruzə ilə çıxış etdi. O, müsbət qəhrəman problemi üzərində dayanıb göstərirdi ki, “müsbət qəhrəman bütün müsbətliyi ilə bərabər səhv də edə bilər və yazıçı bu səhvlərə biganə qala bilməz”.(2)
Qəhrəmana bu prizmadan yanaşılması ədəbiyyatda yeni insanın təcəssümü, sosializm realizminin dərinləşməsi demək idi. Lakin bu problemi birdən-birə çözmək qeyri-mümkün idi. Yaradıcılıq tərəddüdləri, tənqid qorxusu bədii sənətdə yeni insan obrazı məsələsinin həllində böyük sədd yaradırdı. Yazıçı İlyas Əfəndiyev yazırdı: “İndiyə qədər bəzi tənqidçilər tələb edirdilər ki, qəhrəman gərək əsərdə tamam “yuyulub təmizlənmiş” halda çıxsın, yəni onun səhvləri əsərdə mütləq düzəlsin. Yazıçı qəhrəmanın nailiyyətləri ilə yanaşı, onun nöqsanlarını da təbii olaraq göstərməlidir”.(3)
Bu problem Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının XVII plenumunda (1953-cü il 26-28 dekabr) daha ətraflı şəkildə müzakirəyə çıxarıldı. Belə ki, plenumun əsas mövzusu “konfliktsizlik nəzəriyyəsi”, ədəbiyyatımızın vəziyyəti, ona dəyən zərər və çətinliklər oldu. Bu da tamamilə əsaslı və zəruri idi. Çünki 40-cı illərin sonu 50-ci illərin əvvəllərində ədəbiyyatda sovet gerçəkliyini üzdən, saxta yollarla təsvir edən çox sayda əsərlər yaranmışdı. Ədəbiyyatşünas, dramaturq C.Məcnunbəyov yazırdı: “Təəssüf ki, bizdə elə vəziyyət yaranmışdı ki, pyeslərdə zavod direktorları eyni idi, raykom katibləri eyni idi, kolxoz sədrləri eyni idi, hətta sevgiləri də eyni olurdu”.(4)
Cəmiyyətin yeniləşməsi prosesi Sov. İKP MK-nın XX qurultayından (1956-cı il 14-25 fevral) sonra daha intensiv xarakter aldı. Bu dövrdə Sov. İKP MK-nın “Şəxsiyyətə pərəstiş və onun nəticələrini aradan qaldırmaq haqqında” qərarı çıxdı (1956 30 iyun) və mərkəzi mətbuat səhifələrində dərc olunan silsilə məqalələrdə İ.V Stalinin şəxsiyyətinə pərəstişin zərərli nəticələri pislənib tənqid edildi. Bu ədəbiyyat və incəsənətin yeni bir problemi kimi meydana çıxıb böyük əhəmiyyət kəsb etdi. Ölkənin yaradıcılıq təşkilatları bu qərarı böyük rəğbətlə qarşıladı.
Dünya arenasında və Sovetlər cəmiyyətində gedən bu proseslər ədəbiyyat və incəsənətin tamamilə yeni istiqamətdə inkişafına zəmin yaratdı. Bu səpkidə yeni-yeni əsərlər yaranmağa başladı və milli ədəbiyyatımıza yeni, gənc yazarlar nəsli daxil oldu. Bu yazarlar yazdıqları əsərlərdə əsas diqqəti partiya və təsərrüfat həyatına deyil, birbaşa insana, onun daxili aləminə yönəltdilər. Artıq əsərlərdə insanın fəaliyyətindən çox, onun daxili aləminə üstünlük verilirdi və burada insan sadə əmək qabaqcılı deyil, düşüncə fəaliyyətinin birbaşa subyekti olan ziyalı idi. Söhbət – şəxsiyyətə, fərdə, mənvəi-psixoloji “daxilə”, “içə” artan bədii maraqdan gedir, mənəvi potensialı bir başa “ictimai sistem və struktur” kimi yox, daha əvvəl vicdani, etik səltənət, əxlaq mehrabı kimi açan bədii təhlil və tədqiqatdan gedir”.(5, səh. 24)
Yeni dövrün ədəbiyyatında insan kollektiv düşünən, kollektiv fəaliyyət göstərən tək tipli mexanizmin bir parçası deyil, əksinə kiçik və böyüklüyündən asılı olmayaraq insan faktoru artıq şəxsiyyət kimi önə çıxırdı və “homo sovetikus”dan fərqli yeni «düşünən insan» modeli hekayə və romanlarda öz əksini tapırdı.
Şübhəsiz ki, ümumilikdə ədəbiyyat və incəsənətin inkişafına mane olan “konfliktsizlik nəzəriyyəsi” uşaq ədəbiyyatına da neqativ təsirini göstərməyə bilməzdi. Hadisə və predmetin zahiri təsviri, bədii konfliktin bəsitliyi, obrazların qeyri-kamilliyi bu dövrdə yaranan əsərlərin başlıca nöqsanları kimi nəzərə çarpırdı.
Beləliklə, 60-cı illərdən başlayaraq, milli ədəbiyyatımız təkcə sovet ədəbiyyatının son, tükədilməsi mərhələsinə öz töhfəsini vermədi, eyni zamanda milli qaynaqlar hesabına daxili inkişaf qanunauyğunluqlarına qayıtdı, onu tədricən bərpa etməyə çalışdı. Ədəbiyyatımızın keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyması təbiidir ki, uşaq ədəbiyyatına pozitif təsirini göstərdi.
Bu baxımdan 70-80-ci illər uşaq nəsrinin inkişafı baxımından səciyyəvidir. Artıq yaranan əsərlərdə insana, onun daxili aləminə diqqət dərinləşdi, özəlliklə, milli-mənəvi dəyərlər qabarıq şəkildə təzahür etməyə başladı. Tək böyüklər üçün deyil, kiçik yaşlı oxucular üçün də daha köklü, dərin problemlər əsərlərə sirayət etdi. Yeni nəslin nümayəndələri Z.Xəlil, Ə.Səmədli, N.Süleymanov, E.Mahmudov, Ə.Babayeva, B.Həsənov, R.Yusifoğlu, T.Qarabağlı, İ.Hümmətov, X.Hasilova və başqaları xalqımızın əsrlər boyu formalaşan milli-mənəvi dəyərlərini ideoloji müstəvidə ədəbi cəhətdən təhlil edərək tam anlaşıqlı biçimdə kiçik yaşlı oxuculara çatdırırdılar. Yazılan əsərlərdə uşaq obrazları süni dialoq qurmur, şişirtmə qəhrəmanlıq göstərmir, universitet təhsili almış tələbə kimi danışmır, hadisə və faktları real həyatda olduğu kimi yaşayır, qəbul edir və yerinə yetirirdilər. Bu da ilk növbədə milli ədəbiyyatımızın məhdud çərçivədən, “şəxsiyyətə pərəstiş” buxovundan, ən əsası isə “konfliktsizlik nəzəriyyəsi”ndən azad olmasından irəli gəlirdi.
Qeyd etdiyimiz yeniliklər heç şübhəsiz uşaq ədəbiyyatının da çağdaş, lirik-psixoloji, fəlsəfi çalarlarla zənginləşməsinin bilavasitə önəmli səbəblərindən idi. Avropa və dünya ədəbiyyatında planetar miqyasda baş verən sosial-siyasi dəyişiklərə qeyri-ənənəvi prizmadan yanaşmalar fərqli personajların, o cümlədən, yeni uşaq obrazlarının yaranması, onların dünyagörüşünün daha da dərinləşməsi, uşaq nəsrinin artıq yeni formatda inkişafına zəmin yaratdı. Bu ədəbiyyata “burjua” damğası vuran “sovetlər cəmiyyəti” istəməsə də, dünyada yaranan müasir əsərlər imperiyanın sərhədlərini yararaq bütün ölkə ərazisinə, habelə “milli ucqarlar”a da yayıldı. Ümumi ədəbiyyatın mənzərəsi kimi, uşaq ədəbiyyatı da forma və məzmun xüsusiyyətləri baxımından köklü dəyişikliyə uğradı. Beləliklə də, müasir uşaq nəsrinə E.Ağayev, X.Hasilova, Ə.Babayeva, H.Zeynalova, E.Mahmudov, Ə.Əhmədova, B.Həsənov, N.Süleymanov, T.Qarabağlı, R.Yusifoğlu, İ.Hümmətov, Z.Xəlil kimi yeni gənc ədəbi qüvvələr gəldi.
Əlamətdardır ki, onların yaradıcılığında gənc nəslin dünyada və qismən də olsa sovetlər ölkəsində özünü büruzə verməyə başlayan yeni dövrün ruhuna uyğun tərbiyə olunması, uşaqlarda Vətənə, millətə məhəbbət, milli-mənəvi dəyərlərə və milli şüura sədaqət, həyatda şəxsiyyət kimi formalaşmaq kimi məsələlər prioritet təşkil edirdi. Janr baxımından hekayələrə üstünlük verən yazarlar yeri gəldikdə povest və ədəbi nağıllarlara da müraciət edir, yaratdıqları əsərlərdə ilk növbədə hər hansı bir problemə müasir prizmadan yanaşmaq, uşaqlarda milli özünədərki formalaşdırmaq məqsədi güdür, ən önəmlisi elm və təhsilin insan həyatında nə dərəcədə mühüm amil olduğunu kiçik oxuculara çatdırırdılar. Ümumi problemə müxtəlif prizmadan yanaşan yazarlar, öz sələflərinin qələminə sadiq qalır, yeri gəldikdə onlara müxalifət təşkil etməkdən çəkinmirdilər.
Şübhəsiz ki, 70-80-ci illərin uşaq nəsrinin ən ümdə məsələsi ədəbi qəhrəman, xarakter problemi idi. Çünki o dövrdə uşaqlarda möhkəm xarakter tərbiyə etmək, onların şəxsiyyət kimi formalaşmasına yardım etmək uşaq ədəbiyyatının qarşısına qoyulan başlıca tələb idi. Görkəmli yazıçımız M.İbrahimov yazırdı: “Uşağın zövqü, həyat hadisələri haqqında anlayışı ilk oxuduğu kitabların təsiri altında müəyyənləşməyə başlayır. Uşaqlar ədəbi qəhrəmanlara çox həssas yanaşır və özlərini onlara oxşatmağa çalışırlar. Buna görə də, uşaq ədəbiyyatında güclü xarakterlər yaradılmasına bu gün də böyük ehtiyac hiss olunur”.(6)
Bütün bunları nəzərə alan gənc uşaq yazarları yazdıqları əsərlərdə daha dolğun xarakterlər yaratmağa başladılar və bu xarakterlərin daxili aləmlərinin lirik-psixoloji təsvirində çağdaş metodlardan, yeni üsul və vasitələrdən, orjinal ifadə çalarlarından istifadə etdilər. Bu əsərlərdə gənc nəsillə yanaşı, müdrik ağsaqqallar – Mirzə Muxtar (“Taxta qaşıq” – E.Ağayev), Əlican dayı (“Balıqçılar” – Q.İlkin), Heydər kişi (“Alapars” – Ə.Babyeva), Xankişi baba (“Peşmançılıq” – N.Süleymanov), bütün əxlaqi normaları ilə azəri xanımları – Sənəm arvad (“Dünyanı özü ilə aparmaq istəyən Bəşir” – Z.Xəlil), Səkinə xanım (“Qoca həkim” – B.Həsənov), Leyla xala (“Saf sular” – T.Qarabağlı) və s. kimi xarakterlər iştirak edirlər. Uşaqları sevən, onlara dəyərli məsləhət verən, yeri gələndə həyat məktəbinin müəllimi funksiyasını üzərinə götürən bu insanlar özlərinin bütün hərəkətləri və yaşam tərzləri ilə kiçik oxucular üçün örnək olurlar.
Əsərlərdəki bu xarakterlərin hamısı özünəməxsusluğu ilə seçilirlər. Hər bir yazarın təxəyyülünün məhsulu olan bu xarakterlər bir-birindən istər xasiyyətcə, istərsə də yaşadığı mühitə görə fərqlənirlər. Ə.Səmədlinin, Ə.Babayevanın, T.Qarabağlının qəhrəmanları sırf milli adət-ənənələrə söykənən şəxslərdirsə, Z.Xəlil, E.Mahmudov, N.Süleymanovun qəhrəmanları daha çox çağdaş, bəşəri dəyərləri ön plana çəkən insanlardır.
Təəssüflər olsun ki, 70-80-ci illərin uşaq ədəbiyyatında yeniliklərlə yanaşı, olduqca mühüm nöqsanlar da nəzərə çarpırdı. Belə ki, dünya uşaq ədəbiyyatında elmi-fantastik, elmi-texniki tərəqqinin inkişafına dair əsərlərin çoxluq təşkil etdiyi bir zamanda, bəzi yazarlar aktual olmayan məsələlərdən bəhs edən əsərlər yazırdılar. Ədəbiyyatşünas A.Əliyev haqlı olaraq yazır: “Aşkarlıq və demokratiya işığında deməliyik ki, uşaq ədəbiyyatının hazırki vəziyyəti yarıtmazdır. Onun yaradıcıları bu günədək ixtisaslaşmayıb. Bir gün elmi fantastikadan, dramaturgiyadan, sabah tarixi keçmişdən “əsər” yazır. Uşaq ədəbiyyatında layiqli yerini tutan roman, poema, pyes və s. olduqca azdır”.(7, səh. 136)
Uşaq nəsrinin bir nöqsanı da, əsərlərdə olduqca mürəkkəb həyat hadisələrinin geniş təsvirindən ibarət idi. Adı çəkilən dövrdə ədəbi mühitin birbaşa diqqət mərkəzində olan uşaq ədəbiyyatında bu tip mövzuların seçilməsi təbiidir ki, kiçik yaşlı oxucular üçün böyük problemə çevrilir və onları maraqdan salırdı. Görkəmli yazarımız Ə.Babayeva haqlı olaraq qeyd edirdi: “Uşağa kiçik yaşlarından mürəkkəb həyat hadisələrindən, hətta məhəbbətdən, sevgidən də danışmaq olarmi? Əlbəttə, ancaq bu məsələlərdə ölçünü bilmək, uşaq təbiətinin və bədii ədəbiyyatın imkanlarını nəzərə almaq zəruridir. Burada yüksək romantika olmalıdır, yazıçı, yeniyetmənin əlindən tutub onu müqəddəs hisslər aləminə aparanda bu uşağı daxilən zənginləşdirməli, düşünməyə sövq etməlidir”.(8, səh. 205)
Olduqca haqlı tənqidə məruz qalan bu tip problemlər uşaq nəsrinin inkişafına mane olur, onun dünya ədəbiyyatı ilə ayaqlaşmaq prosesini ləngidirdi. Lakin belə bir zamanda ədəbiyyata gələn yeni nəsil yazarlar janr baxımından hekayə və povestlərə üstünlük verərək, mövzu və məzmun etibarilə çağdaş əsərlər yazır, səciyyəvi obrazlar yaradır, uşaq ədəbiyyatını daha da zənginləşdirirdilər.
Sevindirici haldır ki, bu dövrdə yazarlar kiçik yaşlı oxuculara tam yeni, orjinal xarakterlər təqdim edirdilər. Bu yeni obrazlar öz hərəkət və davranışları ilə artıq hər bir kiçik oxucu üçün tədricən ideala çevrilirdi. İstər ədəbi nağıl qəhrəmanları, istərsə də müasir qəhrəmanlar öz oxucularının rəğbətini qazandı. Azman (“Cırtdanla Azmanın yeni sərgüzəştləri” – Z.Xəlil), Qəlbinur (“Qəlbinurun başına gələnlər” – Z.Xəlil), Kərəm (“Coğrafiya dərsində taxılan eynək” – Z.Xəlil), Əhməd, Şahanə (“Sehrli xalça” – Ə.Səmədli), Səməndər, İskəndər (“Artıq tamah” – Ə.Səmədli), Nargilə (“Yayda üşüyən qızın nağılı” – Ə.Səmədli), Akif, Tahir (“Peşmançılıq”, “Ən vacib məsələ” – N.Süleymanov) və s. kimi personajlar kiçik oxuculara örnək göstərilərək onların həyatda şəxsiyyət kimi yetişmələrinə yardımçı olurdular. Bundan başqa yazarların yaratdığı ədəbi nağıllarda uşaqlar nağıl qəhrəmanları ilə artıq yeni, tam müasir formatda tanış olmağa başladılar. Burada uşaqların çox qorxduğu Divlər, küpəgirən qarılar, siçanlar, cırtdanlar, qeyri-adi sehrli gücə malik olan metafizik qüvvələr – sehrli xalça, sehrli güzgü, sehrli üzük, Simurq quşu, ağ və qara qoçla yanaşı, kibrit çöpləri, vertolyot, televizor və müasir dövrün digər elmi nailiyyətləri birgə iştirak edir. Uşaqlar bu personajların köməyi ilə yaxşını pisdən, ədaləti zülmdən, xeyri şərdən seçə bilir, həyatda bütün nailiyyətlərə çatmaq üçün xeyirxah əməllər göstərmək lazım olduğunu dərk edirlər.
XX əsrin ruhunu və simasını müəyyənləşdirən elmi-texniki kəşflər uşaq ədəbiyyatında da fantastika janrının yaranmasına və inkişafına ciddi təkan verdi. Məhz bu du dövrdən (1970-80-ci illər) başlayaraq elmin inkişafını, texnikanın gələcəyini təsvir edən maraqlı əsərlər yaranmağa başladı.
Ümumiyyətlə, qeyd edə bilərik ki, 70-80-ci illər uşaq nəsri istər janr, istərsə də, mövzu və məzmun xüsusiyyətləri baxımından olduqca rəngarəngdir.

ƏDƏBİYYAT

1.Əlişanoğlu Т. Azərbaycanın yeni nəsri. – Bakı, 1999
2.Vurğun S.. Əsərləri, III c. – Bakı: Elm, 1972
3. Əfəndiyev İ. ”Bizim sevincimiz”, “Azərbaycan” jurnalı №2, 1955
4. Məcnunbəyov C. «Dramaturgiya və teatr». – «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, 1953 14 noyabr
5. Qarayev Y. Meyar – şəxsiyyətdir. – Bakı: “Yazıçı”, 1988
6. «Azərbaycan» jurnalı №3, 1970
7. Əliyev A. Ədəbiyyat və həqiqət. – Bakı: “Maarif”, 1990
8.Babayeva Ə. Yaradıcılıqda güzəştə yer yoxdur. – «Azərbaycan»jurnalı №5, 1976. – səh. 205

РЕЗЮМЕ
ПРОБЛЕМЫ ГЕРОИЧЕСКИХ ОБРАЗОВ В ДЕТСКОЙ ПРОЗЕ

В данной статье исследуются героические обрвзы в Азербайджанской детской прозе 1970-80-х годов и анализируется его стадии развития.

SUMMARY
CHARACTER PROBLEMS OF CHILDREN’S PROSE

In this article the influence character problems of Azerbaijan children’s prose in 1970-80, analysis growth stages of this prose in – story, tale, literary story.

Hava çox soyuq idi. Əlimdə bilgisayar 2 nömrəli maşruta mindik qabaq yerlərdə iki nəfərlik yerdə əyləşdik öz dayanacaqlarında qrup yoldaşım düşdü və bir yer boşaldı bu zaman da dayanacaqdan iki qadın maşruta mindi qucaqlarında təxminən bir yaşyarım yaxud da iki yaşlı bir qız uşağı var idi. Görünür bunlar ana bala idilər. Anası əyləşdi oturacaqda uşağı da, qucağına aldı. Mənim əlimdə bilgisayar olduğu üçün yer verə bilmədim, buna görə də üzr istədim. Gəlin dilləndi narahat olmayın xanım. Uşaq anasını istəyir, müəyyən söz deməyə çalışırdı. Bu zaman yanımda əyləşən nənə qaş-qabağını töküb. Səsini azacıq yüksəltdi. Bax bu xalanı görürsənmi kəs səsini, indi bu saat sənə iynə vuracaq. Uşaq qaşqabağını töküb ağlamağa hazırlaşırdı ki, dedim: yox nənəsi xala ona iynə vurmaz bu çox gözəl baladır. Cann… azacıq təbəssüm edib sevgi dolu gözlərimlə balacanın üzünə baxdım. Uşaq qaş-qabağının düyünlərini açıb, üzümə heyran-heyran baxmağa başladı. Heç anası da yadına düşmürdü. Yol boyu danışdıq nənə ilə, rayon adamları idilər. Mən maşrutdan düşənə qədər uşaq gözlərini bir an olsun üzümdən çəkmədi. Sanki bu körpənin bir xoş sözə ehtiyacı var idi. Bizə bəzən elə gəlir ki, körpə uşaqlar heçnə anlamırlar, əksinə hələ onlar dünyaya gəlməmişdən ana bətnində eşidirlər. Biz onları qorxutmaqla onların gələcəklərini sual altına almış oluruq. Buna nümunə olaraq az yaşlı uşaqların kəkələməsini demək olar. Bu onların qorxu çərçivəsinə düşdükləri zamanı yaranır, qocalıb dünyalarını dəyişənə qədər həmin uşaqlarla yoldaşlıq edir bu xəstəlik. Hələ bununlada bitmir. Qorxu bir uşağın daxilindəki istedadlarını üzə çıxmasına manee olur. Cəmiyyətdə qapalı formada olduqundan patensiyalını ortaya qoya bilmir. Yaxud uşaq səhfən bir iş edəndə üstünə qışqıraraq…oyyyy sən neylədin?! Bu işinə görə vurmaq da eyni qorxu həlqəsini yaradır. Uşaq səhf etdikdə sakitcə təbəssüm edərək ona yaxınlaşıb mənim gözəl balam deyib öncə təbəssüm etmək, sonra isə onu səhfini başa salmaq lazımdır. Danlamaq olmaz. Adlarını sadalamadığım nevroloji xəstəlik də ana bətnindən, və doğulduqdan sonra bu kimi hallardan yaranır. əgər bir uşağa həyat verməyəcəyiksə onu həyata gətirməyin anlamı nədir? Onun nə günahı var axı? elə dünyaya gəlib insan kimi böyüməyəcəksə dünyaya nədən gəlməlidir ki… Arzu olunmaz uşaqların gözlərindəki kədər, sevgisizlik sonradan narkamanyaya, cinayətkarlığa, cibgirliyə, yalana, yol açan amillərdən deyilmi. Yaxud onu mükəmməl yetişdirməyi bacarmayanda da eyni halla qarşılaşmaq qaçılmaz fakt deyilmi?! Uşaqları sevgi və təbəssümlə böyüdüb, cəmiyyətin çirkabından qorumaq bütün valideynlərin boynuna düşən ən önəmli vəzifələrdən biri hesab olunur. Bir uşağın gələcəyi ilə oynamaq da, ona gələcək vermək də bizim öz əlimizdədir…

Adnan Oktarın Arab Times’də nəşr olunan yazısı

İslam coğrafiyasının hər tərəfində davam edən müharibə, qarışıqlıq, qarşıdurma, kasıblıq, aclıq, siyasi və iqtisadi problemlərin kökdən həll edilməməsinin səbəbi müsəlmanların həmrəy olmamasından qaynaqlanır. Halbuki təməldə eyni dəyərlərə inanan, eyni dildən anlayan, Allaha inanan, qibləsi, müqəddəs kitabı və peyğəmbəri eyni olan insanların öz aralarında birləşməsi çox əhəmiyyətli və ən doğru davranışdır. 1969-cu ildə qurulan və 57 İslam ölkəsinin üzv olduğu İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının məqsədi bu olsa da, hal-hazırda bu təşkilat gözlənilən səmimi həmrəylik gücündən çox uzaqdır.
Gücün birlikdən doğduğu, münaqişənin isə zəiflik, parçalanma və güc itkisi yaratdığı hamıya məlumdur. Yer üzərində kapitalist, sevgisiz, imperialist, müstəmləkəçi, şiddətə əsaslanan və zəifi əzməyə çalışan şeytani siyasət aparıldığını düşünsək, heç bir ölkənin bu hiyləgər sistemə qarşı tək müqavimət göstərə bilməyəcəyini aydın görərik.
Dünyada eyni səbəblərə əsaslanaraq, yəni güclü olmaq, zəifləməmək üçün fərqli düşüncəyə sahib olan müxtəlif insan qruplarının əhəmiyyət verdikləri dəyərlər ətrafında razılaşıb birləşdiklərini görürük. Sosialistlər beynəlmiləl ətrafında, təbiətsevərlər səslərini eşitdirmək üçün yaşıl birliklər meydana gətirib onun çərçivəsində, neft istehsal edən ölkələr öz aralarında, peşə qrupları xüsusi təşkilatlarda, müxtəlif irqdən olan insanlar da yenə öz aralarında birləşirlər. Avropa ölkələri, Ərəblər və Latın ölkələri kimi öz aralarında iqtisadi, hərbi və texnoloji güclərini birləşdirmiş bir çox güclü ittifaq mövcuddur.
Bütün bu güc birliklərinə baxmayaraq öz aralarında birləşə bilməyən müsəlmanların vəziyyəti İslam dünyasının varlıq və nizamı üçün böyük təhlükə yaradır.
Bu gün müsəlmanlar birləşmək və həmrəy olmaq əvəzinə çarəni başqa yerlərdə axtarırlar. Hətta bir çox məqamda İslam əleyhdarı rejimlərə sahib olan ölkələrdən asılı vəziyyətə düşmüşdür. Qərb dünyası və Qərb vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları İslam ölkələrində yaşanan xoşagəlməz hadisələrə kömək əlini uzatmağa həm istəksiz, həm də lazımi qədər faydalı deyillər.
Afrika, Asiya və Yaxın Şərqdəki bir çox İslam ölkəsində aclıq, yoxsulluq, gerilik, terror, müharibələr, qeyri-insani siyasət, işgəncə və epidemiyalar müsəlmanlar üçün həyatı çox çətinləşdirir.
Məsələn, Afrika qitəsinin bu günə necə gəldiyinə qısa salsaq, müstəmləkə sistemiylə Afrikalıların qorxunc rəftarlara məruz buraxıldıqları və çox zərər çəkdikləri görüləcək. Bir çox zəngin təbii ehtiyatları və münbit torpaqları olan Afrika ölkələri, imperialist dövlətlər tərəfindən zəbt edilərək talan edilmiş, qitə xalqları isə aclıq və səfalətə məruz edlmişlər. Köməyi gözlənilən ölkələr isə, əslində qitənin tarixinə müstəmləkəçiliyi gətirənlərin şəxsən özləridir.
Avropanın içində yaşayan müsəlmanlar belə Bosniyada, Kosovada, BMT və AB kimi təşkilatların gözləri qarşısında qətl edildi. Asiyadan hər gün ölüm, əzab və faciə xəbərləri gəlir, bu xəbərlər artıq dünya mediasında əhəmiyyətsiz hesab olunur. İslam ümməti geri qalmışlığı içində iztirab çəkir.
Tarixə nəzər saldığımız zaman, keyfiyyəti, mədəniyyəti, texnologiyası, incəsənəti və elmiylə dünyaya istiqamət verən İslam aləm ilə qarşılaşırıq. Müsəlmanlar qurduqları mədəniyyət, sahib olduqları ədalət və üstün əxlaqla insanlara nümunə olmuşlar.
Avropada insanların dünyanın dəyirmi və ya düz olduğu barədə mübarizə aparıb bir-birini öldürdüyü dövrlərdə, İslam alimləri dünyanın ölçülərini hesablayaraq, fırlanma sürətini test edən həssas ölçü alətləri hazırlayırdılar. Qərb dünyası, Romanın süqutundan etibarən qaranlıq dövr yaşayarkən, müsəlman alimlər möcüzəvi tibbi kəşflər edirdilər. Bu dövrdə İbni Sina anatomik fizioloji, farmakoloji orqanik xəstəliklərin patoloji araşdırmalarına, müalicə metodlarından – əməliyyat metodlarına qədər qanun hökmündə görüşlər ehtiva təxminən 1 milyon sözlük tibbi ensiklopediya meydana gətirmişdir.
Müsəlmanlar bu xüsusiyyətləriylə keçmişdə insanlığa rəhbər olduqları halda, bu gün İslam aləminin sevgisizlik, laqeydlik və bölünməsi nəticəsində hal-hazırki vəziyyətdən hər müsəlman özünü günahkar hiss etməlidir.
Özünə bir çətinlik və ya faciə üz vermədiyi üçün müsəlman qardaşının başına gələnləri görməməzlikdən gələnlər də unutmamalıdırlar ki, sabah eyni faciələr öz başlarına da gələ bilər. Çünki bundan 10-20 il əvvələ qədər Suriya, İraq kimi ölkələrin ən azından bu gün yaşadıqları problemlərdən çox uzaq bir həyat tərzi sürdükləri, ancaq indi üzləşdiyi problemlərin, vətəndaş müharibəsi və bölünmənin eşiyində olmaları buna bir nümunədir.
Ancaq yaşadığımız bu vəziyyətdən çıxıb müsəlman coğrafiyasında dinclik, rifah və sülh təmin etmək əslində heç də çətin deyil. İslam aləmi güclərini birləşdirdiyi təqdirdə heç kim müsəlmanlara Allahın izni ilə güc çatdıra bilməz, onlara zulm edə bilməz. Bu gün İslam Birliyi qurulsa, sülhün və əmin-amanlığın memarı olan çox güclü bir quruluş ortaya çıxmış olacaq. Müsəlman ölkələr birlikdə hərəkət etsə, iqtisadi olaraq müdhiş bir zənginliyə və rifaha quşulacağı, ticarətin nə qədər inkişaf edəcəyi aşkardır.
İslam Birliyinin bir an əvvəl qurulmasının nə qədər təcili olduğu çox açıqdır. Müsəlmanların, İslam Birliyinin meydana gəlməsini könüldən istəmələri və bu uğurda səmimi səy göstərmələri halında, Allahın iznilə bu birlik çox qısa bir zamanda qurulacaq. Bunu bilməliyik ki, müsəlman aləminin içində olduğu vəziyyətdən çıxmasının tək yolu İslam Birliyidir.

XIX yüzil və XX yüzilin önlərində Azərbaycan yazıçılarının əsərlərində “erməni” mövuzusu

XIX yüzil və XX yüzilin önləri Azərbaycan xalqının ictimai-siyasi,mədəni həyatında mühüm önəm daşıyan bir mərhələdir.Ədəbiyyatımızın bu dönəmi ədəbiyyat tariximizdə çoxsaylı tədqiqatlarla müşayət olunur.Lakin bu tədqiqatarda elə məsələlər vardır ki,zamanın tələbləri ilə bağlı olaraq öz məzmunu və forması etibarı ilə dəyişdirilibdir.Bütün tarixi dövrlərdə türkün qəddar düşməni olan ermənilərə münasibət bu qəbildəndir.Tarixdən bildiyimiz kimi,milli faciəmizi qanuniləşdirən,iki qardaşı bir-birindən ayrı salan Türkmənçay müqaviləsinin XV maddəsi ilə İrandan Qarabağa ermənilər köçürüldükdən sonra bu düşmənçilik gizli və açıq şəkildə özünü göstəribdir.Uzun illər Azərbaycan yazıçıları öz əsərlərində saxta xalqlar dostluğu ideyasına sadiq qalaraq bu mənfur xalqın nümayəndələrini ədalət və demokratik nöqteyi nəzərdən göstərməyə çalışıblar.Hazırki araşdırmamın məqsədi XIX yüzil və XX yüzilin önlərində yazılmış əsərlərdə erməni obrazına münasibət bildirməkdir.Ümumilikdə bu dövrün mənəzərəsinə nəzər saldıqda erməni məsələsi,ermənilərin iç üzü həm XIX yüzil,həm də XX yüzilin önlərində yazıb-yaradan yazıçılarımızın əsərlərində özünü açıq şəkildə biruzə verir.XIX yüzil yazıçılarımızdan M.Ş.Vazehin şeirlərində,dramaturgiyamızın banisi M.F.Axundzadənin “Sərgüzəşti mərdi-xəsis”(Hacı Qara) komediyasında,həmiçinin “Aldanmış Kəvakib” povestində,N.Vəzirovun “Yağışdan çıxdıq,yağmura düşdük” komediyasında kefli Qıdının timsalında,o cümlədən,XX yüzilin önlərində realist nəsrimizin ən görkəmli nümayəndələrindən olan C.Məmmədquluzadənin “Kamança” pyesində kamançaçı Baxışın,”Usta Zeynal” hekayəsində Muğdusi Akopun timsalında,eləcə də felyotonlarında,xüsusən “Erməni və müsəlman övrətləri” başlıqlı felyetonunda,N.Nərimanovun “Bahadır və Sona” romanında və başqa əsərlərdə üzdə dost görünən,arxadan isə quyu qazan bu murdar xalqın iç üzü,qorxaqlığı,hiyləsi və.s hər cür insanlığa sığmayan iyrənc hərəkətləri üstöürtülü də olsa ustalıqla göstərilibdir.Bundan əlavə erməni xisləti,erməni məkri,hiyləsi neçə-neçə azərbaycanlının görən gözlərinin,düşünən beyinlərinin başında çanaq kimi çatlayıbdır.Belə ki,Azərbaycan mədəniyyətinin görkəmli simalarından biri,istedadlı alim,filosof və şair olan A.Bakıxanovun bir növ rus çarının gözündən salınmasında,ona qarşı hər cür pisliyin göstərilməsində erməni Mirzəcan Mədətovun məgər rolu olmayıbdırmı?Bu haqda biz görkəmli ədəbiyyatşünas Vəli Həbiboğlunun “Abbasqulu Ağa Bakıxanov” monoqrafiyasında rast gəlirik.Kitab A.Bakıxanov haqqında məlumat almaq üçün ən dəyərli sənət incisidir.Burada A.Bakıxanovun uşaqlığından tutmuş ta ölümünə qədər həyatı verilmiş,əsərlərinin adı qeyd edilibdir.Ancaq bu monoqrafiyada “Erməni generalı Mədətov” başlıqlı sərlövhə xüsusi maraq doğurur.Burada erməni generalının öz sələfləri kimi vəzifəsindən sui-istifadə edərək müsəlman əhalisinə divan tutması göstərilir.Qafqazda bu kimi erməni generallarının vasitəsilə çarizmin müstəmləkəçilik siyasətinin həyata keçirilməsində və bu siyasətin erməni uzaqgörənliyi ilə aparılmasında bilavasitə Çar Rusiyasının xüsusi əli olubdur.Məgər A.Bakıxanovun “Müsəlman polkuna nə üçün başqa dinə biət edən şəxs başçılıq edir” fikri düşündürücü deyilmi?Və yaxud,A.Bakıxanovun çarın gözündən salmaq üçün gizli onun otağına girib seyfindən təmiz tərcümçə sənədlərini alıb onun yerinə qaralama,dəyişdirilmiş sənədlərin qoyulması erməni iç üzünü açıb göstərmirmi?Bu kimi faktları nə qədər istəsək göstərə bilərik.Buna bənzər başqa bir azərbaycanlı oğlunun-F.Köçərlinin başına gətirilən müsibəti də qeyd etmək yerinə düşər.Dövrünün açıq fikirli ziyalılarından olan bu azərbaycanlı oğlunu təəssüf ki,erməni xisləti nəticəsində əcəl vaxtsız apardı.Hələ sağlığında bu görkəmli Azərbaycan alimi “Ey qardaşlar,həyatın qədrini biliniz,ayılınız,hərəkət ediniz,qapı-bacalarınızı açınız,evinizə işıq düşsün.Gözlərinizin tozunu silib diqqət ilə ətrafa baxınız” kimi xalqı ayıltmağa çalışan dəyərli fikirləri ilə öz ölüm fərmanını imzalayıbdır.Təbii ki, bu cür fikirlər nə Çar Rusiyasını,nə də erməni daşnaklarını razı sala bilərdi.Ona görə də belə insanların aradan götürülməsi vacib şərt idi.Necə deyək,onlar qaranlıq beyinlərə işıq saalan məhz belə insanları aradan götürməklə xalqın düşünən beyinlərini məhv eləmək istəyirdilər.Onlar xalqın tanınmış şəxsiyyətlərinin sanki qan içənləri idilər.
XIX yüzildə mənfur erməni obrazını ilk dəfə ədəbiyyat tariximizdə işıqlandıran hələlik araşdırılmayan,geniş oxucu kütləsinə məlum olmayan Xürrəminin “Salman ilə Sərkis” poemasından daha aydın görmək olar.Poema haqqında məlumatı biz Yolçu Piriyevin “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında poema janrı”kitabından əldə edirik.”Kəşkül” qəzetinin 1888-ci il 65,66,67 və 68-ci nömrələrində hissə-hissə çap olunan bu əsər Azərbaycan və erməni xalqlarının həyatına və məişətinə həsr edilib.Əsərdə göstərilir ki,azərbaycanlı Salman və erməni Sərkis yol yoldaşı olur.Onların hər biri öz millətində olan şərafətdən,nəcabətdən bəhs edir.Salman öz xalqını tərifləyir və ermənilərdən şərəfli olduğunu qeyd edir.Salmanın aşağıdakı sözlərinə fikir verək:”Dağıstanda xanlıq olanda ermənilər bizə qul imişlər.Sizdə vüqar,təmkin,böyük-kiçik gözləmək yoxdur.Sizin millət arasında “təsvir və hiylə” geniş yer tutur.”(9,78).Salmanın bu sözü Sərkisin xoşuna gəlmir,o da müsəlmanları pisləməyə başlayır.Müsəlmanların tərifi çox xoşladıqlarını söyləyir.Sonra qeyd edir ki,bəs nə üçün belədirsə,Qafqazda şöhrət qazanan ermənilərdir,ən yaxşı şeylər bizim xalqdan yetişir,badəpərəst bizik məst olan siz.
Ermənilər əgərçi çox azdır.
Leyk çeşmi-çırağı Qafqazdır.
Əlbəttə ki,Sərkisin sözlərində məna vardır.İkiüzlülük,hiyləgərlik erməni xalqından başqa hansı xalqdan çıxa bilər.Ermənilərin ən böyük hiyləsi də xalqının qədrini,qiymətini bilməsidir.Bunu biz Sərkisin timsalında da görürük.O,dövlətin qüvvətlənməsi üçün hər ay Üçkilsəyə dini vergi verir.”Salman və Sərkis” poeması maraqlı məzmuna malik,dövr üçün aktual olan bir məsələyə həsr edilmiş bir əsərdir.
XIX yüzildə “erməni” mövzusuna ədəbiyyatımızın ilk maarifçi nümayəndəsi olan M.Ş.Vazehin yaradıcılığında rast gəlirik.M.Şəfinin əsərləri içərisində onun azərbaycanca “Süsəni” rədifli müxəmməsi və farsca nəzmlə yazılmış aşiqanə məktubu xüsusilə diqqəti cəlb edir.Hər iki əsər Susanna adlı bir erməni qızına həsr olunub.Böyük şair görünür sələfi Molla Pənah Vaqifin öz gözəl vətən qızlarımızı vəsf etmək ənənəsi əvəzinə yanlışlıqla poetik səhvə yol verərək,erməni qızını vəsf edərək,onu bütün dünya gözəllərindən üstün tutubdur.Şeirdə erməni qızının bu cür vəsf edilməsi həqiqətən başa düşülməzdir.Erməni məsələsi XIX yüzildə daha bir görkəmli sənətkarımızın-M.F.Axundzadənin yaradıcılığında vardır.Ədəbiyyatımızda komediyanın,yeni nəsrin,realizm məktəbinin əsasını qoyan bu böyük sənətkarın “Hekayəti mərdi-xəsis” və ya “Hacı Qara” komediyasında və “Aldanmış Kəvakib” povestində erməni məsələsinə toxunulubdur.”Sərgüzəşti mərdi xəsis” və ya “Hacı Qara” komediyası həyat həqiqətlərini dərindən əksetdirmə etibarı ilə M.F.Axundovun dramaturgiyasının şah əsəridir.Bu komediya sanki XIX əsr cəmiyyətini və onun qayda-qanunlarını,eyiblərini əks etdirən bir güzgüdür.Komediyada erməni obrazlarına Ohan,Sərkis,Qəhrəman,Karapet,Mkrtıç və Arakel sürətləri daxildir.Onlardan Ohan,Sərkis,Karapet erməni qaravulları,Mkrtıç və Arakel isə adi əkinçilərdir.Ədib komediyanın üçüncü və dördüncü məclisində bu erməni nümayəndələrinin ifşaedici obrazlarını yaradıbdır.Komediyanın üçüncü məclisində Ohan,Sərkis,Qəhrəman və Karapet adlı erməni qaravullarının qorxaqlığı canlandırılır.Onlar qorxaq,ikiüzlü erməni vətəndaşlarıdır.Onlar əvvəlcədən ağız dolusu danışır,qaçaqları gəlməklərinə peşman edəcəklərini,əllərində nə varsa soyacaqlarını bildirirlər.Ancaq işə gəldikdə isə yerlərində tir-tir əsirlər.Onları öldürməmələri üçün qaçaqlardan aman istəyirlər.Buradan da yazıçı oxucuya bu xalqın necə qorxaq,ikiüzlü və riyakar olduğunu açıq-aydın göstərir.Bu faktı biz Heydər bəylə Ohanın dialoqunda bir daha görürük.Fikrimizi daha aydın çatdırmaq üçün dialoqdan bir parçanı qeyd edək:
Heydər bəy-Adə qırışmal,ermənisən,nəsən,nə kəsdiribsən yolumuzu?Çıxın yoldan.Yoxsa hamınızı bu saat yarpaq kimi biçib-tökərəm.
Ohan-Çıxırıq,çıxırıq darıxma balam.Sərkis,Karapet,Qəhrəman qayıdın balam.Bunlardan qan iyisi gəlir.
Artıq bu dialoqdan görünür ki,hər şey açıq-aydındır.Dialoqun bir tərəfində dediyi sözdən dönməyən,bircə qaşıq qandan belə qorxmayan igid türk oğlu türk obrazı,digər tərəfində isə öz həyasızlığı dünyaya səs salan,türkün qabağında tir-tir əsən erməni obrazı canlandırılır.
Bundan başqa əsərdə ermənilərin lap rüsvayçı halı Ohanla Sərkisin dialoqunda da özünü göstərir.Belə ki,Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür.Sərkis papağını əyilib götürmək istəyəndə Ohan yüzbaşı onu qoymur.”A gədə,Sərkis, bu yana dön.Bizi qana çalxalama,qoy qalsın-deyir”.Buradan da artıq ermənilərin nə qədər “qeyrətçil” bir xalq olduğu görsənir.Can hayında olan erməninin gözündə qeyrətin tapdaqlar altında olması onu heç maraqlandırmr.
Dahi mütəfəkkir ədəbiyyatımızda yeni nəsrin(povest janrının) əsasını qoyduğu “Aldanmış Kəvakib” əsərində də “erməni məsələsi”nə toxunubdur.O,XIX yüzildə Rusiyanın əli ilə ermənilərin ayrı-ayrı yerlərə səpələnməsi məhz “Aldanmış Kəvakib” povestində mollabaşı Axund Səmədin dili ilə aşağıdakı kimi vurğulayıbdır:
“Hətta mən istədim ki,cühutlara və ermənilərə dəxi əl qatıb onları da şiə məzhəbinə döndərim.Amma bir para xeyrəndiş kimsələr məsləhət görmədilər ki,lüzumu yoxdur.Çünki hər torpaqda cühutdan və ermənidən bir az var,bizim torpağımızda da bir az olmaqları məsləhətdir”
“Erməni” mövzusu” ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndəsi N.Vəzirovun yaradıcılığında da öz əksini tapır.Ədibin 1895-ci ildə yazıb qurtardığı “Yağışdan çıxdıq,yağmura düşdük” komediyasında bunu sübut etmək mümkündür.Komediyanın Kefli Qıdı surəti timsalında dırnaqarası ermənilərlə azərbaycanlıların dostluğu,mehribanlığı göstərilir.Komediyada Kefli Qıdı gününü eyş-işrətdə keçirən harın erməni obrazıdır.Onu öz qarnından başqa heç nə maraqlandırmır.O,hətta əsərdə arvadbaz və cimrinin biridir.Uşaqlıq dostu Hacı Qəmbərə bir tikə çörəyi çox görür.Komediyanı oxuduqca yazıçı erməni obrazının hansı sifətlərə malik olmasını oxucunun nəzərinə çatdırır.Bundan əlavə bir şeyi də qeyd etmək lazımdır ki,N.Vəzirovun hər iki qonşu xalqı keçmişdəki kimi mehriban yaşamağa çağırması fikri də o qədər ürəkaçan deyil,əksinə ədib ermənilərin tarixən Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi vəhşilikləri nəzərə alıb,erməni obrazına daha tənqidi yanaşmalı,belə fikirlər irəli sürməməli idi.Hər halda o dövrün qayda-qanunlarını nəzərə alıb ədibin bu cür yanaşması başa düşüləndir.
Ədəbiyyatımızda erməni mövzusu,erməni obrazına münasibət XIX yüzil yazıçılarımızın əsərlərində öz əksini tapdığı kimi,XX yüzil yazıçılarımızın əsərlərində də işıqlandırılıbdır.Bu dövr yazıçılarımızdan C.Məmmədquluzadənin “Kamança” pyesində,”Usta Zeynal” hekayəsində,N.Nərimanovun “Bahadır və Sona”,M.S.Ordubadinin “Dumanlı Təbriz”,Y.V.Çəmənzəminlinin “Qan içində” romanında “erməni məsələsi”nə ustalıqla yanaşılıbdır.Qeyd edilən əsərlərdə dırnaqarası erməni-Azərbaycan dostluğu,ermənilərin fırıldaqçılığı,Azərbaycana qarşı torpaq iddiaları və.s məsələlər göstərilir.İlk olaraq C.Məmmədquluzadənin “Kamança” pyesindəki erməni obrazına münasibət bildirək.Bu pyes Azərbaycan ədəbiyyatında Qarabağ münaqişəsinə həsr olunmuş birinci bədii əsərdir.Pyesin qəhrəmanı Qəhrəman yüzbaşı vətənin müdafiəsi üçün erməni quldurlarına qarşı mübarizə aparan igid azərbaycanlı oğludur.Əsərin ən maraqlı hissəsi Qəhrəman yüzbaşı ilə erməni-kamançaçı Baxışın qarşılaşdırılması hissəsidir.Həmvətənlərinin ermənilər tərəfindən vəhşiliklə öldürülməsinə baxmayaraq o böyük humanistlik göstərərək ermənini-kamançaçı Baxışı bağışlayır.Bununla da müəllif üstörtülü də olsa göstərir ki,Azərbaycan xalqı hər zaman bağışlayan,mərhəmət edən xalqdır.Halbuki qarşısındakı qaniçən erməni olsa belə.Böyük sənətkarın “Usta Zeynal” hekayəsində də Muğdusi Akopun simasında erməni obrazına rast gəlirik.Əsərdə avam,cahil Usta Zeynalın dilindən ermənilərin necə murdar bir xalq olduğu bədii ustalıqla oxucunun nəzərinə çatdırılır.Usta Zeynalın dilindən adicə bir fakta diqqət yetirək:”Qurban,belə fərz elə,ermənilərin hamısı dönüb müsəlman oldu.Onda Allah cəhənnəmi kimdən ötrü xəlq edib?”.Buradan gözəl bir məntiq ortalığa çıxır ki,erməni və erməni xalqı nəinki bu dünyaya,heç cəhənnəmin yeddinci qatına da layiq deyillər.Əsərdə yazıçı ermənini o qədər murdar hesab edir ki,küp vasitəsilə bunu lap gözəl ifadə edir.Aşağıdakı parçaya da diqqət etsək,dediyimiz fikri lap aydın başa düşərik:”Qurban,Allah sənə lənət eləsin!.Erməninin küpəsində su gətirib gəc qayırdın,btün aləmi murdar elədin”.Görünür böyük yazıçının erməni xalqına o qədər dərin bifrəti olub ki,əsərdə belə bir priyoma əl atıb.
Tarixi romanların mahir qələm sahiblərindən olan böyük yazıçı M.S.Ordubadinin “Dumanlı Təbriz” romanında erməni surətinə rast gəlirik.Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki,yazıçı erməni Arşaq Sürenyanı əsərin müsbət surətlərindən biri kimi təqdim edir.Guya müəllif bu surət vasitəsilə xalqlar dostluğunu,ermənilərlə-azərbaycanlıların qədim tarixə malik “qardaşlığını” əks etdirmişdir.Bir şey başa düşülməyəndir ki,daima türkün qanını içən,”türk sənin yeganə düşmənindir” deyən,adda qardaş adlandırdığı Azərbaycan xalqının ahılına,qocasına,beşikdəki körpəsinə belə acımayan,onu qılıncdan keçirən,faşistdən belə yüz dəfə qatı faşist olan erməni xalqının azərbaycanlılara qarşı hansı dostluğundan söhbət gedə bilər?.Hər halda bu o dövr üçün digər yazıçılarımızda başa düşülən olduğu kimi,M.S.Ordubadidə də başa düşülən idi.Çünki bu dövrdə ölkəyə Çar Rusiyasının əmanətçisi olan Sovet İmperiyası ağalıq edirdi.Azərbaycan xalqının başı üzərində daima ermənilərin simasında rusların “Demokl qılıncı” var idi.
Erməni məkri,erməni hiyləsi XX əsrdə daha bir yazıçımızın-Y.V.Çəmənzəminlinin “Qan içində” romanında mühüm yer tutur.Romanı tarixi sənədlərə,mənbələrə əsaslanmış yazıçı Mirzə Adıgözəl bəyin “Qarabağnamə” və Mirzə Camalın “Qarabağ tarixi” əsərlərindən geniş istifadə edibdir.Romanda Ohan yüzbaşının timsalında ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı torpaq iddialarının ilk rüşeymlərini görürük.Belə ki,Qarabağ ərazisində yerləşən erməni məliklikləri böyük ağaları Rusiyanın havadarlığı ilə Qarabağ xanlığına qarşı pozuculuq edir,xanlığın nüfuzunu Rusiyanın nəzərindən aşağı salmağa çalışırdılar.
Ümumiyyətlə,ermənilərin həm istər o dövr üçün-XIX,XX yüzil,həm də müasir dövrümüzdə-XXI yüzildə Azərbaycan xalqının başına gətirmədiyi bəla,müsibət qalmamışdır.1918-ci il mart soyqırımı,1990-cı ilin 20 yanvarı,Sumqayıt hadisələri,1992-ci ilin Xocalı soyqırımı,Qarakənd faicəsi və bundan başqa saya bilmədiyimiz Azərbaycana qarşı haqsız törədilən yüzlərlə terror aktları erməninin-bu mənfur xalqın türkün,ümumilikdə türk dünyasının qorxulu kabusu,düşməni olduğunu bir daha göstərir.Bu mövzu ədəbiyyatımızın ağrılı-acılı səhifələrində özünəməxsus yer tutur və erməni məkrini,hiyləsini daha dərindən öyrənmək üçün gələcəkdə tədqiqə böyük ehtiyacı vardır.
ƏDƏBİYYAT
1.Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi.II cild.Bakı.1960.AMEA-nın nəşriyyatı
2.Axundov.Y.”Azərbaycan Sovet tarixi romanı”.Bakı,Yazıçı,1979
3.Axundov M.F.”Bədii və fəlsəfi əsərləri”.Bakı,Yazıçı,1987
4.F.Köçərlinin şəxsi arxivi.Bakı,Nurlan,2005
5.Həbiboğlu Vəli.”Abbasqulu ağa Bakıxanov”.Bakı,Gənclik,1992
6.Məmmədquluzadə C.”Seçilmiş əsərləri”.I cild.(Pyesləri və nəsr əsərləri)
7.Məmmədquluzadə C.”Seçilmiş əsərləri”.II cild.(felyotonları və məqalələri)
8.Məmmədquluzadə C.”Seçilmiş əsərləri”.IV cild.(Memuarlar,məqalələr,məktublar).Bakı,Öndər,2004
9.Piriyev Y.”XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında poema janrı”.Bakı,yazıçı,1988
10.Vəzirov.N.”Seçilmiş əsərləri”(Povest və hekayələri).Şərq-Qərb.Bakı,2005
Tural Adışirin Şəki–2014

Bizdə- Gədəbəydə balaca oğlan uşaqlarını əzizləmək üçün onlara “kişi qırığı” deyilir.Yəni, hələ balaca kişidi, tam kişi deyil, ancaq bəzi adamların yaşı artsa da onlar heç vaxt kişi ola bilmirlər. Ömürlərini elə “kişi qırığı” olaraq başa vururlar. Bu yazımda cəmiyyətimizdə kişilik kimi qəbul edilən, lakin əclaflıq olan bəzi məsələlər haqqında danışmaq istəyirəm.
1.On nəfərin birini təkləyib döyməsi- güclünün gücsüzü əzməsi.
Heyvanlar aləmində belə bir qanun var ki, güclü olan zəifi məhv etməlidir. Axı, biz insanıq. Bizim öz insani qanunlarımız var və bunlarla heyvanlardan fərqlənirik. Bu gün gənclər arasında qruplaşmalar gedir. Hərə başına özü ağılda beş- on nəfəri toplayıb olur bir dəstə. Vay tək başına qalanların halına o, qruplardan bir nəfərlə sözü düz gətirməsə ağzı ilə burnu yer dəyişdirəcək. Bunun günahkarı elə yaşadığımız bu cəmiyyətin özüdür. “Qanuni oğruları” reklam edən saytlar, yazarlar onlara ayırdıqları zamanı və yeri daha xeyirli yazılara ayırmalıdırlar ki, bu cür fəsadlar olmasın.
Hərdən eşidirik ki, orduda əsgər, əsgər yoldaşını ya döyüb şikəst edib, ya da daha pisi, öldürüb.
1.Təzə gedən bir əsgər döyülür, əgər şikayət etsə olur “suka”.
2.Köhnələr, yeniləri döyməklə “sınayır”
3.Və bütün bunları o, gənclərə elə yaxınları, qohumları aşılayır.
Haqqını tələb etmək, zalimi cəzalandırmaq üçün qanuna təslim etmək nakişilik, zülm etmək, anasını- bacısını qorumaq üçün gələn əsgərin ana- bacısına söymək kişilik adlandığı sürəcə bu işlər düzəlməyəcək, ölüm xəbərlərini isə yenə ürək ağrısı ilə eşidəcəyik.
2.Ailəsi dağılmış qadınlarla ilişki qurmaq- “gəlin tutmaq”
Deməli oğlan uşaqları müəyyən yaşdan sonra fahişə yanına getmirsə kişi adlandırılmır bu cəmiyyətdə. Bir az böyüyəndən sonra isə mütləq “gəlin”-i olmalıdır. Bax o, zaman onlar olur əsl kişi- əslində isə əclafın yekəsi. Bir zaman qeyrətimiz vardı bizim. Gəlinliklə gətirdiyimiz qız, ancaq kəfənlə çıxa bilərdi evimizdən. Bəs indi?
Niyə qadınların həyatını məhv edirik. Bir neçə ayın gəlini olmuş o gözəl, incə varlıqları ömürlük ləkələyirik. Bununla qalsaq dərd, yenə bir az, az olar. Bu qadınlara yenidən ailə qurmaq şansını vermirik. Belələri ilə evlənənləri nakişi çıxarırıq, cəmiyyət olaraq. Və bu insanlar:
Ya fahişəlik etməlidir,
Ya, kiminsə ikinci xanımı olmalıdır,
Ya da ki, evdə çürüməlidir.
Bax bunlara görə günü- gündən mavilərin, qatillərin, oğruların sayı artır.
Bax, buna görə elə “kişi qırığı” olaraq ölür bəziləri.
KİŞİLİK KİMİ İSƏ GÖZÜ YAŞLI QOYMAQ DEYİL, AXAN BİR GÖZ YAŞINI SİLMƏKDİR.
Tural

İnsanlar şəxsiyyət doğulmurlar… şəxsiyyətləri zaman yetişdirir… və hər kəsin bəxtinə şəxsiyyət olmaq yazılmayıb! Şəxsiyət olmaq üçün bir çox üstünlüklərin, fərqli tərəflərin olmalıdır. Susmağı və danışmağı bacarmalısan! Pozmağı və yazmağı bacarmalısan! Son sözün bir başlanğıc olmalıdlr! “Mən” kəlməsindən uzaq, təkəbbürdən uzaq, Allaha yaxın olmalısan!
İnsanlar şəxsiyyət doğulmurlar… və şəxsiyyətlər doğulmadıqları kimi, ölmürlər də… şəxsiyyətləri öldürmək də mümükün deyil! Dünya durduqca, şəxsiyyətlər də olacaq, yaşayacaq! Cəmi əlli il yaşayıb, min illərdir həyat sürən şəxsiyyətlər var. Otuz il yaşayıb, tarixə əbədi yazılan şəxsiyyətlər var. Kim nə deyir desin, bu dünyada ən böyük xoşbəxtlik elə şəxsiyyət ola bilməkdir!

İnsanlar şair olmurlar… şair doğulurlar! Şairi zaman yetişdirmir! Şair zaman yetişdirir… şeir zamanı!
Qələmlə dost, kağızla sirdaş olmaq da hər kəsə nəsib olmur!

İnsanlar şair olmurlar… şair doğulurlar! Amma şairi də öldürmək mümkün deyil… əgər özü-özünü öldürməsə! Bir ömür boyu yazmasan, yazdığını kimsəyə göstərməsən, çap olunmasan, özünü öldürmüş olarsan! Şairi öldürmüş olarsan!

Məmməd Dayının ölüm təhlükəsi yoxdur… O, şairi öldürsə belə, şəxsiyyətdir! Amma sevindirici tərəfi odur ki, biz dostları ona şairi öldürməyə də izn vermədik. Yola gətirdik və onun şeirlər, qəzəllər kitabı işıq üzü gördü. Bayaq dedim axı, şəxsiyyət susmağı və danışmağı, pozmağı və yazmağı bacarandır!

Məmməd, elə öz canını sən mərdlərə qurban,

Şimşək kimi namərd başına çaxmalı olduq.

Canını mərdlərə qurban etmiş şəxsiyyətin kitabını oxumaq isə bizim hər birimizin borcumuzdur!

İndi şeir zamanıdır!

Fidan Abbasova-Yeni nəsil Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycanın istedadlı gənc xanım yazarı.Şeirləri yetişməkdə olan bir gənc xanımın könül dünyasından xəbər verir.Qəlbindən süzülüb gələn misraların hər birində romantika var.Məhz bu ali keyfiyyət gənc xanım yazarın şeirlərini daha da şux, ovqatlı, əsrarəngiz, ecazkar edir.
Şeirlərin hər birini oxuyanda “həqiqətən də istedadlı gənc xanım yazardı”-deməmək, doğrusu, düzgün olmazdı.Məncə, Fidan xanımın şeirləri bu gündən sonra da istər Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına xidmət edən ədəbiyyat yönümlü qəzetlərdə, dərgilərdə, almanaxlarda, antologiyalarda, kitablarda, portallarda dərc olunmalı, istərsə də dövri mətbuat səhifələrində haqqında məqalələr yazıılmalıdı.Çünki Fidan xanımın şeirlərini Çağdaş dönəmdə gənclərə aşılamamaq, şeirlərini təbliğ etməmək ən azı doğru addım olmaz.Məhz buna görə də hesab edirəm ki, Fidan xanımın şeirləri bir neçə gənc yazarın ədəbi-bədii ideya istiqamətinin doğru müəyyən olunmasında mühüm rol oynaya bilər.
Son zamanlar Fidan xanımın şeirlərini Çağdaş Azərbaycan ədəbi elektron məkanında fəaliyyət göstərən ədəbiyyat yönümlü portallarda (edebiyyat-az.com, gundelik.info, eqoist.net, dokkuziklim.net, shahbulaq.az, ayb.az, dgtyb.org) yayınlanması gənc xanım yazarın uğurlarındandır.
Lirik əsərlərinin əsas tərkib hissəsini təşkil edən sevgi, məhəbbət, kədər və sevinc dolu misralar qəlbi yol tapmaqla bərabər, həm də həsrətin göz yaşlarından yoğrulub yanaqdan süzülən inci tanesi kimidir.”Uğur olsun, bacım!”-deməyi özümə qardaşlıq borcu bilirəm.

Dərin hörmət və ehtiramla:

Kənan AYDINOĞLU.
Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğinin Fəxri üzvü.
28 ocak, 2014 yıl.Bakü şehri.

Əziz həmvətənlər!
Hörmətli soydaşlar!

31 Dekabr – Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü ərəfəsində Sizi ürəkdən salamlayır, hər birinizə ən xoş arzularımı çatdırıram.
Mənəvi birliyimizin rəmzinə çevrilmiş bu bayram soydaşlarımızın qəlbindəki Vətən sevgisi və milli təəssübkeşlik duyğularını təcəssüm etdirir. Dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi hazırda özünü təkcə emosional hiss və duyğularda deyil, həm də daha çox real məzmuna malik milli-siyasi birlikdə, əməli addımlarda və konkret nəticələrdə göstərir.
Azərbaycanlılar arasında həmrəyliyin daha da möhkəmlənməsi və diaspor qurumlarının təsirli qüvvəyə çevrilməsi prosesi uğurla davam edir. Son illərdə xarici ölkələrdə yaşayan soydaşlarımızın hüquqlarının təminatı, Azərbaycan haqqında obyektiv məlumatların yayılması və dövlət maraqlarının qorunması sahəsində diaspor təşkilatlarının rolu xeyli artmışdır. Dövlətimiz diaspor təşkilatlarına bu istiqamətdə indiyə qədər verdiyi dəstəyi bundan sonra da davam etdirəcəkdir.
Azərbaycan Respublikasında ümummilli lider Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi siyasi kurs əsasında həyata keçirdiyimiz ardıcıl islahatlar hazırda bütün sahələrdə mütərəqqi dəyişikliklərə gətirib çıxarmış, ölkəmiz sürətli inkişaf yoluna qədəm qoymuşdur. Fərəhləndirici haldır ki, bu ilin əvvəlində biz “Azərspace-1” milli peykini orbitə çıxararaq dünyanın kosmik dövlətləri sırasına qoşulduq. Bu günlərdə isə Bakıda Avropanın aparıcı neft-qaz şirkətləri ilə imzalanmış “Şahdəniz -2” enerji sazişi Azərbaycanın uzunmüddətli və dayanıqlı tərəqqisi yolunda aydın üfüqlər açır. Haqlı olaraq XXI əsrin müqaviləsi adlandırılan bu möhtəşəm layihə 1994-cü ildə imzalanmış “Əsrin kontraktı” kimi Avropanın enerji təminatı xəritəsində əsaslı dəyişiklik edəcək və dövlətimizin beynəlxalq rolunu daha da gücləndirəcəkdir.
Azərbaycanda son on ildə sosial-iqtisadi sahədə baş vermiş güclü sıçrayış cəmiyyət həyatının bütün sahələrinə müsbət təsir göstərmiş, ictimai-siyasi proseslərin sağlam məcraya yönəlməsini şərtləndirmişdir. Respublikamız demokratiya yolu ilə inamla addımlayır, ölkədə siyasi plüralizm, insan hüquq və azadlıqları təmin edilir, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına geniş şərait yaradılır. Bu il keçirilmiş Prezident seçkiləri göstərdi ki, Azərbaycanda siyasi mədəniyyətin səviyyəsi yüksəkdir və davam etdirilən strateji kurs xalqın iradəsinə söykənir.
Hazırda Azərbaycan bölgədə həm də beynəlxalq iqtisadi, siyasi, humanitar tədbirlərin və idman yarışlarının keçirildiyi əsas mərkəzə çevrilmişdir. Ölkəmiz dünyada tolerantlıq və multikulturalizm məkanı kimi tanınır. Azərbaycanın iki il ərzində BMT Təhlükəsizlik Şurasında təmsil olunması isə dövlətimizin nüfuzuna və yürütdüyü siyasətə dünya birliyinin verdiyi yüksək qiymətin əyani təzahürüdür.
Uğurlarımızla bərabər qeyd etməliyəm ki, qarşımızda Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində ölkəmizin pozulmuş ərazi bütövlüyünün bərpası kimi taleyüklü vəzifə dayanır. Biz Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq hüquq normalarına uyğun ədalətli həllinə nail olmaq üçün qarşı tərəflə danışıqları davam etdiririk. Hesab edirəm ki, harada yaşamalarından asılı olmayaraq dünya azərbaycanlıları da bu işə öz dəstəklərini verməlidirlər.
Bir reallığı da qeyd etməliyəm ki, müasir dünyada yaşanan qlobal proseslər müsbət meyillərlə yanaşı, ölkələrin milli inkişafına, xalqların milli-mənəvi dəyərlərinin qorunmasına bir çox problemlər də yaradır. Belə şəraitdə dünya ölkələrində yaşayan həmvətənlərimizin həmrəyliyi güclənməli, diaspor qurumlarının fəaliyyəti daha mütəşəkkil və çevik olmalıdır.
Birliyimizin və həmrəyliyimizin əsasında dayanan müstəqil Azərbaycan Respublikasının qorunması və inkişaf etdirilməsi, dünya birliyində mövqelərinin möhkəmləndirilməsi hər birimizdən xüsusi səy tələb edir. Biz hamılıqla milli mənafelərimizin müdafiəsi, soydaşlarımızın hüquq və azadlıqlarının təmin olunması, dövlətimizin tərəqqisi və beynəlxalq nüfuzunun artırılması naminə azərbaycançılıq ideyası ətrafında daha sıx birləşməliyik.
Bu bayram münasibətilə bütün həmvətənlərimizi və soydaşlarımızı səmimi qəlbdən təbrik edir, hər birinə xoşbəxtlik, firavanlıq və işlərində uğurlar arzulayıram!

İlham Əliyev
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 25 dekabr 2013-cü il.

31 dekabr Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il bayramı münasibəti ilə Lökbatan qəsəbəsində yerləşən “Qaradağ” şadlıq evində bayram tədbiri keçirildi.
Tədbirdə Qaradağ Rayon İcra Hakimiyyəti başçısı cənab Süleyman Mikayılov, Milli Məclisin deputatı Mixail Zabelin, rayonun idarə, müəssisə və təşkilat rəhbərləri və rayonun ictimai-siyasi həyatında fəallıq göstərənlər iştirak edirdilər.Tədbirdə ilk öncə dövlət himni səsləndi.
Tədbiri giriş sözü ilə açan Qaradağ Rayon İcra Hakimiyyəti başçısı cənab Süleyman Mikayılov tədbirdə iştirak edənləri və onların simasında Qaradağ rayonunun bütün sakinlərini 31 dekabr Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il bayramı münasibəti ilə səmimi qəlbdən təbrik etdi.
Bir neçə gündən sonra vidalaşacağımız 2013-cü ilin ölkəmizin ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi həyatında çox mühüm hadisələrlə yaddaşlara həkk olunduğunu qeyd etmişdir. Respublikamızın bu il də möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həm beynəlxalq aləmdə, həm də ölkə səviyyəsində bir sıra uğurlara imza atdığını xüsusilə nəzərə çatdırmışdır. Ölkəmizin böyük surətlə inkişaf etdiyini bildirərək, regionlarda geniş vüsət alan sosial-iqtisadi inkişafın, aparılan quruculuq və abadlıq işlərinin Qaradağ rayonunda da yüksələn templə davam etdiyini vurğuladı.
Daha sonra Qaradağ Rayon İcra Hakimiyyəti başçısı cənab Süleyman Mikayılov və Milli Məclisin deputatı Mixail Zabelin tərəfindən rayonun ictimai-siyasi həyatında öz fəallığı ilə fərqlənən şəxslərə fəxri fərmanlar və dəyərli hədiyyələr təqdim edildi.
Tədbir tanınmış musiqi ifaçılarının çıxışları ilə davam etdi.

26 noyabr 2013-cü il tarixdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Natəvan” klubunda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin yeni sözcüsü Xəyal Rzanın təşkilatçılığı ilə “İnternet və ədəbiyyat: problemlər, imkanlar”dlı yeni silsilə tədbirlərə start verildi.Silsilə tədbiri saat 14:00-dan-16:00-a qədər davam etdi.Tədbiri giriş sözü ilə AYB-nin yeni sözcüsü Xəyal Rza açdı.O, ilk növbədə tədbir iştirakçılarını salamladı, sonra Çağdaş Azərbaycan ədəbi mühitində ədəbiyyatın və internetin həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri haqqında tədbir iştirakçılarını bilgiləndirdi.İlk sözü Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumunun sədri, yazıçı-kulturoloq Aydın xan Əbilova verdi.Aydın xan Əbilov ilk növbədə tədbirə gələn qonaqları salamladı və ədəbiyyat və internetin çağdaş dönəmdə əhəmiyyətindən danışdı.Daha sonra Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin Təsisçilər Şurasının başqanı Əkbər Qoşalı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü Səidə Könül, Azərbaycanın istedadlı xanım yazarı Afaq Şıxlı, “Ədalət” qəzetinin əməkdaşı Ceyhun Musaoğlu, “Dünya ədəbiyyatı” dərgisinin baş redaktoru Səlim Babullaoğlu, Azərbaycanın istedadlı xanım yazarı Vüsalə Babaxanqızı, Mütləqə İnam Ocağının Yükümlüsü İşıqlı Atalı və digərləri çıxış edərək “İnternet və ədəbiyyat: problemlər, imkanlar” mövzusu ətrafında öz fikirlərini bildirlər və təkliflərini etdilər.Tədbirin sonunda Xəyal Rza zəhmət çəkib tədbirə gələn insanlara təşəkkürünü bildirdi.

Əfsanə BAYRAMQIZI
Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi Yönətim Kurulu başqan yardımcısı

Kölgənin səyahəti

Uzaqdan, lap uzaqdan boynu bükük bir yarıdağılmış minarə boylanır… boylandığı səmtdə sanki itirdiyi doğma birisini axtarır. Onun yanından üzü doğuya sıx ortaölçülü daşlarla döşənmiş dar küçə… sanki sonsuzluğa baş alıb gedir… Küçə boyu uzanan, damları qırmızı kirəmitli evlərin indi sadəcə çox az hissəsinin kirəmiti yerində qalıb. Sıx biçimdə nizamla döşənmiş kirəmitlərin bəziləri ya dağılıb, ya da qar-yağış rəngini-rufunu aparıb.
İllərdir, bu məhəllələrin yol daşları addım səsinə möhtacdır, yol boyu bir canlının səs-səmiri yoxdur… Bu kimsəsiz küçələr beləcə ölü sakitliyi yaşayır. Addımların altında indi əzilən daşlar illərin, yüzillərin, tarix olmuş, neçə-neçə igidin addımını “eşidib”, atlarının kişnərtisinə tanıqlıq edib, qılınclar çəkiləndə “haydı, igidlərim” – deyən əcdadın qopardığı tozanağı udub, sinəsini qabağa verib bu daşlar… bu daşlar indi qəribsəməzmi o səslər üçün..? – Qəribsəməsəydi, üzərində na­məhrəm – tanımadığı, tanımağa çətinlik çəkdiyi addımlara sifətini bozardıb, çınqıl kimi xırıltı səsi çıxarmazdı. İllərdir, bu daşlar minarəyə gedən yolda beləcə xırıldayır. Son canını verməyə çalışan məxluq kimi, xırıldadıqca, dar küçə boyu uzanan divarlar əks-səda verir…
“ – Hacı Məmməd, hara belə?
– Yuxarı tərəfə. Sən hara belə, a Mövsüm?
– Mən də dükanı bağlayıb, aşağıya enəjəm.”
…Daşlar böyüklü-kiçikli yeyin addımların toxunuşundan xoşhallanır, bütün istini canına çəkirdi. Sürətlə bir-birini əvəzləyən addımların biri küçənin yuxarı başına, digəri isə aşağı başına yol alırdı. Elə ki, qapının girişinə yetişdilər, başı göyün yeddinci qatına ucalan minarələr bir-birini gözəl avazla salamlayıb, hal-əhval tutardı… İki ayrı yerdən eyni vaxtda ucalan ecazkar, musiqili avaz havada əks-səda verər, şəhər əhlini Yerin, Göyün Yiyəsini salamlamağa səslərdi.
“ – Salam, hacı, ovqatın təlxdir deyən. Noolub belə?
– Əleykümə salam! Bir az sən deyəndi elə… canın sağolsun. Səndə hal-qəziyyə nə yerdədir?
– İşlər şuluqdur, bu naməhrəmlər rahat durmur, urusun silahıyla bizə xox gəlirlər.
– Pristav, naçalnik də öz kef-damağında… Keçən gecə qonşu mahalda on evi yandırıb, bir çətən arvad-uşağı qana boyayıblar bu kafirlər. Bu inqilab hələ başımıza çox oyun açacaq. Yığışıb öz başımızla qaladakı arvad-uşağı qorumalıyıq.
– Xalqın namusu bizə əmanətdir!”
…Qalanın küçələrindən keçən at faytonları ağır-ağır hərəkət edir, küçədən keçən tək-tək adam, ya da darvaza dalından boylanan uşaqlar ilgi ilə onun arxasınca baxardı. İsti yay günlərində küçə daşlarının tez-tez yaratdığı bu cırıltılı səslərə böyükdən-kiçiyə hər kəs adət etmişdi. Bu o demək idi ki, qalaya Bakıdan qonaqlar gəlib. Həyət-bacadan qonaqlara edilən “xoş gəldin” sədalarını indi daşların yaddaşının çözələmədiyi dildəki kobud və tükürpədici qırıq-qırıq səslər ya da yarıuçuq evin damında yuva qurmuş qarğaların qarıltısı əvəz edir.
“Görəsən evimiz durur?! Anam həmişə deyərdi ki, minarənin yanına çatanda sola dön. Orda darvazanın arxasında hündür bir tut ağacı görəcəksən… bax, ora bizim evdir… – Yaxşı, hanı bəs?! Minarənin yarısı yoxdur. Solda darvaza da gözümə dəymir. Nənəm yalan deməz axı.!?
Aha, kötük..! Bu ki, bizim tut ağacının kötüyüdür! Yüz faiz, odur… Ən son onun tininə çıxmışdım ki, ətrafa baxım. Atılan “Qrad” səslərindən diksinib, yerə yıxıldım. Ah, tut ağacım mənim, babam deyərdi, əgər mən də qonşu Vüqar əminin oğlu Nadir kimi oxuyub böyük adam olsam, bu ağacın altındaca mənə qonaqlıq verəcək, bu ağacın bərəkətindən ailəmə bərəkət payı ayıracaq. Zamanı gəlincə bu ocağı gələnəyimizcə, mənə təhvil verəcəkdi. Bircə mən qoruya bilmədim ocağımızı, baba, mən…”
…Böyük, qol-budaqlı tut ağacından bircə kötük qalmışdı. Hansısa zalım bir əl onu baltanın ağzına vermişdi. Kötüyün üzərinə böyük bir kölgə çökdü, çökməsiylə bir neçə dəqiqə ətrafında dövrə vurub dayandı. Bir neçə dəqiqədən sonra kötüyün üstü göz yaşlarına qərq olmuşdu…
Ortaya sükut çökmüşdü, bu sükutu küçədən yavaş-yavaş keçən xəfif addım səsləri pozurdu. Sərin yay küləyi əsdikcə, küçə qırağındakı otlar dalğalanır, gələnlərin ayaqları altına sərilirdi. Ayaqlandıqca incinən bu otlar səssiz-səmirsiz dursalar da, hər tapdaqdan sonra daha böyük əzmlə başlarını minarəyə doğru ucaldırdı. Bunun fərqinə varmayan mavi rəngli şort geyinmiş eynəkli bir gənc oğlan düz minarə önündə dayandı. Əli ilə tərini silərək “Vau…” – deyib fotoaparatını nə isə kəşf etmiş kimi, minarəyə doğru uzatdı. Qəfildən həmin an minarə daşlarından qopan xırda dənəciklər toz qarışıq mavi şortlu gəncin obyektivinə doğru səpələndi. “Damnd!” (Lənət olsun”) deyə fotoaparatı aşağı alaraq, gözlərini ovuşduran oğlan hirsindən tikilini təpiklə döyəclədi. Bayaqdan dünya səyahəti həvəsində olan bu yabançını izləyən saqqallı kişi hiyləgər və özündənrazı vəhşi baxışlarıyla hırıldadı. Öz-özünə “Yaxşı ki, çəkmədin, əclaf” deyə onun qolundan tutub, yaşıl dağlara tərəf sürüklədi.
Kölgə minarə boyu dolanaraq, onu sakitləşdirməyə, təsəlli verməyə çalışdı, minarənin içindən salona daxil oldu. “Yadımdadır, babam hər cümə namazı məni sənin yanına gətirərdi. Uzaqdan sənin naxışlı minarəndəki bəzəkləri görəndə ixtiyarsız olaraq sevinərdim. Ən çox o naxışları sevərdim. İçəridə “la ilahə illəllah” səsləri əks-səda verdikcə, məhəllənin bütün kişiləri buraya toplanardı. Divarını nəinki cızmaq, heç bərk yumruqlamağa da qıymazdıq. Hər hansı uyğunsuz hərəkətimiz olsa, babamın bir tərs baxışı ilə hər şey həll olardı. İndi gör, bu divarlar nə kökdədir, aman Allah.!? Bu şərəfsizlər Allahın belə evini murdarlayıblar, öz adlarıyla. Bu adlara bax… Tfu… Bilirəm, istəmirsən, bu görkəmdə səni görsünlər. Ona görə o yabançıya elə hirsləndin…”
Kölgə salonun mərkəzində – divarları dağıdılmış və kimsəsiz bu Tanrı evində iki qat əyildi, hələ üç dəqiqə vardı azana. Küçəyə baxdı, elə yəqin edəcəkdi ki, məhəllə kişiləri yolda bir-birilə salamlaşıb yeyin addımlarla içəri girəcək… Hanı?!. Səs-küy, hal-əhvallar, şəhərin və qəzanın ən yeni xəbərləri buradan yayılırdı məhəlləyə. Ancaq küçə sakitlik idi, nə gələn vardı, nə gedən… Azan verilən səmtə, 10 kilometr aralıdakı minarəyə baxdı. Oralarda isə daşı-daş üstə qalmamış viranəlikdə bircə minarə boylanırdı, o da 20 ildən çox idi, başını aşağı salıb susurdu. Bütün şəhəri şumlasalar da, onu göz dağı kimi saxlamışdılar. “Sənin Tanrın belə güclüdürsə, səni qurtarsın” sədaları bu kimsənin qalmadığı, otun belə cücərmədiyi viranə şəhərdə vəhşi və istehza dolu qəhqəhələrlə əks-səda verir, hər daşı belə titrədirdi.
Azan vaxtı bu dəfə uzaqlardan verildi. İkiqat əyilən kölgə insan kölgəsinə çevrildi, oturaraq əllərinə göyə açdı, bir neçə dəfə nizamlı şəkildə aşağı-yuxarı hərəkət etdi. Rahatsız ruhundakı təlaşı və keçmişin həsrətini dindirən kölgə azad səmadan bir daha ətrafı seyr etdi: “Bir də gəlsəm, minarəəki səsə gələrəm, ayrı heç nə məni bura gətirəmməz..!” – göydəki bəlirsiz sığınacağına uçdu…
…Bir vaxtlar gözəlliyi ilə şəhər qonaqlarının belə heyran olduğu “Gövhər Ağa” yadigarından indi bircə dağıdılmış yarıuçuq minarə qalmışdı. Neçə illər, onu tərk edən və gözəlliyini itirən daşlarına, bəzəklərinə küssə də, bu gün sevincli idi o. “Qrad” səslərindən, şəhər əhalisinin tükürpədici səslərindən uzun müddət sonra nəhayət kiminsə yadına düşmüşdü. Nəinki yadına düşmüş, onu ziyarət edən doğma bir ziyarətçi varid olmuşdu. “Son daşım uçana kimi, gözləyəcəm, minarəmə çıxıb o gözəl avazı yenidən şəhərə yayanı görmədən ölmərəm..!”
Minarənin səthi bir az tünd görünürdü. Bayaq fotoaparatı ona tuşlayan yabançı qa­yıdanda minarəyə baxdı. Əlini məscidin divarına toxundurdu, nəm ovcuna hopdu. Xeyli tə­əccüblə minarəyə baxıb, ehtiyatlı şəkildə bir neçə şəkil çəkdi. Belə isti yay günündə binanın daşlarının nəmliyi görünür, onu təəccübləndirmişdi. Amma bunun səbəbini bircə kölgə, bir də onun Yiyəsi – Tanrı bilirdi… minarə illər sonra doğma “qonağ”ın “gəliş”inə ağlayırdı: daş-daş…

Natiq Səfiyevin “Afrika xalqlarının nağılları” kitabı 2013-cü ildə “Təknur” nəşriyyatı tərəfindən 84 səhifə olmaqla, 200 tirajla dərc olunub.Kitabın redaktoru Azərbaycan Xarici Dillər Universitetinin müəllimi Güntəkin İlyasovadır.
Afrika qitəsində çoxlu xaqlar yaşayır.Onlardan hər birinin özünəməxsus folkloru vardır.Bu kitabdakı dilimizə çevrilmiş nağıllar ibrətamiz, tərbiyəvi xarakter daşıması ilə hər kəsi özünə cəlb edir.Topluda 25 xalqın 40 nağılı toplanmışdır.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, “Qızıl qələm” media mükafatı laureatı, Azərbaycan mətbuatında 50 ildən artıq yazıları ilə çıxış edən görkəmli və istedadlı yazıçı-publisist Natiq Səfiyevin “Afrika xalqlarının nağılları” kitabı geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

“NAKAM ŞAİRLƏR” adlanan yeni kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun maliyyələşdirdiyi layihə çərçivəsində hazırlanıb.
Nəşrin tərtib və ümumi redaktəsi Əkbər QOŞALIya aiddir. Nəşrin məsləhətçiləri prof.dr. Almaz ÜLVİ və Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin baş redaktoru Dəyanət OSMANLI, rəy verənləri isə DGTYB Təsisçilər Şurasının üzvü, “Fəxri gənc” ödülü laureatı dos.dr. Rəsmiyyə SABİR, Azərbaycan Vətən Müharibəsi Veteranları Birliyinin Sədr müavini Mübariz HACIOĞLU və “Birlik” dərgisinin baş redaktoru İlqar İLKİNdir.
Kitabda gənc yaşlarında həyata gözlərini əbədi yummuş yeni nəsil Azərbaycan şairləri haqqında bilgilər və şeirlərindən örnəklər verilib. “Ömrü özünə yaşamayan” şəhid şairlərin şeirlərinin də yer aldığı nəşrdə “nakam” sözü onların fiziki ömürlərinin qısa sürdüyünü, Ədəbiyyatımıza daha çox töhfələr vermək, uğurlar qazandırmaq potensiallarının olmasına bax¬mayaraq, həyatdan erkən köçdüklərini ifadə edir. DGTYB-nin bu nəşri… məhz özləri həyatda olmayan – həmişəgənc şairlərin yaradıcılığına müraciət etməsi ilk növbədə özləri həyatda olmasa da, sözləri həyatda olanlara vəfa borcundan irəli gəlir… eləcə də, onların hər birinin xatırlanmağa haqları olduqlarının etirafıdır…
21 yaşlı Ülvi Bünyadzadənin şəhid olmamışdan xeyli öncə öz əli ilə yazdığı “AND” kitaba “önsöz” yerinə verilib.
Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökümət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən həyata keçirilən “Yeni nəsil Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği” layihəsi çərçivəsində “Çağdaş Azərbaycan ədəbi qurumları” kitabının növbəti sayı nəşrə hazırlanır.Layihənin rəhbəri Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin Təsisçilər Şurasının başqanı Əkbər Qoşalıdır.Layihə çərçivəsində Azərbaycanda fəaliyyət göstərən peşəkar ədəbi yaradıcılıqla məşğul şəxsləri birləşdirən qurumlar, dərgilər, qəzetlər; saytlar; ədəbiyyatşünaslıq üzrə istisaslaşmış elm-tədqiqat ocaqları; ədiblərin ev muzeyləri, Poeziya Evləri; nəşriyyatlar; eləcə də represiya qurbanı olmuş Azərbaycanlı ədiblər, şəhid Azərbaycan şairləri barədə bilgilər “Çağdaş Azərbaycan Ədəbi Qurumları”nda kitablaşdırılacaq.
Qeyd edək ki, “Çağdaş Azərbaycan Ədəbi Qurumları” kitabının I nəşri 2009-cu ildə “Turan evi” nəşriyyatı tərəfindən 118 səhifə olmaqla, 450 tirajla dərc olunmuşdu.DGTYB başqanı Əkbər Qoşalının hazırladığı kitabın redaktorları Rəsmiyyə Sabir, İlqar İlkin və Namiq Hacıheydərli olmuşdu.

“Elimiz.günümüz”

“Elimiz.günümüz” elmi-ədəbi, mədəni-kütləvi, publisistik qəzetqəzeti ayda bir dəfə 16 səhifə olmaqla 1033 tirajla dərc olunur.Qəzet Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır.Əlyazmalar geri qaytarılmır.Qəzet redaksiyanın kompyuter mərkəzində yığılıb səhifələnir və “Azərbaycan” nəşriyyatında çap olunur.Müəlliflərlə redaksiyanın mövqeyi üst-üstə düşməyə bilər.Dərc olunan materiallara müəlliflər cavabdehdirlər.

Tiraj: 1017
Dövrülüyü: ayda 1 dəfə
Təsisçi və baş redaktor: Qiymət MƏHƏRRƏMLİ
Tərtibatçı: Oqtay ORUCLU
“Elimiz.günümüz”qəzetinin dərc olunan növbəti buraxılışını əldə etmək istəyənlər aşağıdakı ünvana müraciət edə bilərlər:
Website: htttp://edebiyyat-az.com
E-mail: Qiymet_549@box.az
Əlaqə telefonları: (012) 537 22 04; (050) 345 60 93; (055 781 61 72
Ünvan: Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri, Yasamal rayonu, Mətbuat prospekti, 529-cu məhəllə, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 6-cı mərtəbə