Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı
“Gələcək gün”romanında azadlıq hərəkatının inikası
* * *
Azərbaycan sovet ədəbiyyatının təşəkkülündə və inkişafında, yetkinləşib yeni yaradıcılıq axtarışlarında yorulmaq bilmədən yazıb-yaratmış yazıçılarımızdan biri də Mirzə İbrahimov olmuşdur.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsi minlərlə yaşıdı kimi Mirzənin də həyat yolunu işıqlandırır , onun ağır muzdur əməyinin və ehtiyacın girdabından qurtarır. O, mədəndə işləyən dayısının yanında yaşamağa başlayır. O, zaman yenicə açılmış ibtidai məktəbi, sonra isə fabrik – zavod təhsili verən məktəbini bitirərək sonsuz bir həvəslə yeni bir həyata başlayır, gündüzlər işləyərək, gecələr isə təhsilini davam etdirir. Elə o, zamandan kiçik hekayələr yazmağa başlayır.
1930 -cu İldə Mirzə İbrahimovun ” Qazılan buruq ” adlı ilk şeiri, elə həmin ildə “Aprel alovları” adlı almanaxda dərc edilir. Sonra Seyid Hüseyninin tövsiyəsi ilə onun “Zəhra” və “Mələk” hekayələri “Şərq qadını” və “İnqilab və mədəniyyət” jurnallarında çap olunur. 1931 -ci ildə Mirzə İbrahimov Azərbaycan Proletar Yazıçıları cəmiyyətinə qəbul olunur. Həmin ildə Maksim Qorkinin təşəbbüsü ilə təşkil edilən yazıçı briqadalarından birinin tərkibində o, Sovet İttifaqının tikilməkdə olan mühüm sənaye müəssisələrini gəzmiş, bu səfərin təəssüratı altında yazdığı oçerklərini 1932 -ci ildə “Giqantlar ölkəsi ” kitabında çap etdirir.
Mirzə İbrahimovun əsərləri dünyanın bir çox ölkələrində oxunan görkəmli, nasir, ədəbiyyatşünas, dramaturq, publisist kimi şöhrət tapmış, ədəbiyyatımızın inkişafında böyük xidmətlərinə görə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının sovet yazıçısı adını almışdır ( 1961 ).
Ədibin Yaradıcılığının ilk mərhələsi 1935-ci ildə qələmə aldığı “Həyat” pyesi o vaxtadək əsasən hekayə, oçerk və məqalələri ilə tanınan gənc yazıçının istedadının yeni bir sahəsinə nəzəri cəlb edir. Böyük dramaturq C.Cabbarlıdan sonra Azərbaycan sovet ədəbiyyatına onun güclü ənənələrini davam etdirəcək gənc dramaturqlar nəslinin gəlişindən xəbər verirdi.
” Həyat ” pyesində Azərbaycan kəndindəki yeni ictimai münasibətlər, köhnəlik qalıqlarına qarşı mübarizənin gərginliyi öz dramatik inkişafını tapmışdır.
Həyat, Abbas, Süleyman kimi hərəsinin öz xüsusiyyətləri olan surətlərin xarakterini dramaturq kolxoz kəndini irəli aparan qabaqcıl qüvvələrlə, mürtəce qüvvələr, vaxtı keçmiş, köhnəlmiş təsəvvürlər arasında davam edən şiddətli mübarizənin əsasında cərəyan etmişdir. M.İbrahimov “Həyat” surətində sovet adamlarının partiya işçilərinin nəcib sifətlərini açıb göstərməyə müvəffəq olmuşdur. Həyat iradəli bir kommunist, ağıllı, təmkinli, sayıq bir Azərbaycanlı qadındır.Məhz “Həyat” pyesi müəllifin dramaturji yaradıcılığında uğurlu bir əsər oldu. Sonralar onun “Madrid”, “Məhəbbət”, “Kəndçi qızı”, “Yaxşı adam”, “Közərən ocaqlar”, pyesləri M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında müvəffəqiyətlə tamaşaya qoyulmuşdur. Bu əsərlərdə müasirlərimizin parlaq surətləri yaradılmış, zəngin mənəvi aləmi, sağlam həyat tərzi göstərilmişdir.
Mirzə İbrahimov ilk tənqidi məqalələrini hekayə və oçerklərini 30-cu illərdə yazmışdır. 1932-ci ildə beşilliklərin nəhəng tikintilərini və sosialist sənayesinin inkişaf sürətini öyrənmək üçün Ukraynaya Donbas şaxtalarında, Dnepropetrorski sənaye müəssələrində səfərdə olmuşdur.
“Qiqantlar ölkəsi” oçerklər kitabını həmin ildə qələmə almışdır. Azərbaycan Dövlət Elmi – Tədqiqat İnstitutunun iki illik hazırlıq şöbəsində təhsil aldıqdan sonra partiya onu Naxçıvan MTS siyasi şöbəsinə – “Sürət” qəzetinin redaktoru vəzifəsinə göndərmişdir (1933), “Həyat” (1935) pyesi də bu dövrün bəhrəsidir.
Ədibin İkinci Dünya müharibəsinin ağır sınaq illərində fabrik və zavodlarda, kəndlərdə, əsgəri hissələrdə odlu – alovlu çıxışları ilə qələbəyə düşmənə nifrət və qəzəb aşılayırdı. Akademik Dram Teatrında müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuş bu əsərdə müasirlərimizin parlaq bədii surəti yaradılmış, zəngin mənəvi aləmi, sağlam həyat tərzi göstərilmişdir.
Ədəbiyyat və incəsənətimizin bütün yaradıcı qüvvələri kimi M.İbrahimovun da Böyük Vətən müharibəsi illərindəki fəaliyyəti qızğın və səmərəli olmuşdur. O, uzaq Şərqdə olmuş “Vətən yolunda” qızıl əsgər qəzetini redaktə etmiş, bir sıra şeir, hekayə, oçerk və publisist məqalələrini çap etdirmiş, sovet vətənpərvərliyi mövzusunda “Məhəbbət” pyesinini yazmışdır.
“Gələcək gün” əsəri M.İbrahimovun ilk əhatəli nəsr əsəridir. 1948-ci ildə çap olunan bu əsər yazıçının özünəməxsus sənətkarlıq imkanlarına malik olduğunu göstərdi. İran Azərbaycanı zəhmətkeşlərinin istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsinin geniş bədii lövhələrdə əks olunduğu “Gələcək gün” romanında yazıçını xüsusi bir rəğbətlə yaratdığı Firudin surəti tezliklə Azərbaycan nəsrinin xarakterlər sırasında özünə layiqli yer tutdu.
İnqilabi mübarizənin alovları içərisində yetkinləşən, xalqın mənəvi yenilməzliyini təmsil edən Firidunu M.Qorkinin “Ana” romanındakı Povel Vlasov “Ovodakı” Artur, H.Ostrovskinin “Polad necə bərkidi” romanındakı Pavel Korçakin kimi mərd və mübariz ədəbi qəhrəmanlarla müqayisə etməkdə haqlıdırlar.
Yoxsul köməksiz Musa kişinin və ailəsinin timsalında yazıçı feodal zülmü altında inləyən, yerli məmurlardan olmazın işgəncələr görən İran kəndlisinin vəziyyətini ümumiləşdirirdisə də, Firudin surəti, hüquqları uğrunda mübarizəyə qoşulan mütərəqqi qüvvələri göstərmişdir. Firudin 30-cu illərin sonlarında, xüsusən ikinci dünya müharibəsi illərində İran zəhmətkeşlərinin milli – azadlıq əhval-ruhiyyəsinin öndə gedən bir surətidir. Firudin və onun məslək dostları xalq azadlıq hərəkatını genişləndirir, onu dünyanın tərəqqipərvər qüvvələrinin imperializim əleyhinə apardığı mübarizə ilə birləşdirirlər. Sosializm ideyaları, İranın Şimal qonşusu olan Sovetlər İttifaqında, xüsusən Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasında qısa bir müddətdə əldə etdiyi böyük ictimai – siyasi naliyyətlər Firudinin öz mühitinə daha aydın tənqidi nəzərlə baxmasına ölkəni sarımış ictimai bəlanın kökünü daha aydın görməsinə kömək edir, onun formalaşmasını sürətləndirir.
Mirzə İbrahimovun “Gələcək gün” romanında azərbaycanlı, fars, kürd zəhmətkeşlərinin birliyi irticanın hər cür rəzalətlərinə, Rza şaha qarşı mübarizədə inqilabçıların əlində çox güclü və sarsılmaz bir silah kimi istifadə olunur. Yaxın və Orta Şərq xalqlarının, o cümlədən İran Azzərbaycanı zəhmətkeşləri istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi mövzusunda yazanlar xüsusən Cənubi Azərbaycanın gənc ədəbi qüvvələr beynəlxalq hadisələrin bədii əksini verən “Gələcək gün” romanından yaradıcılıq yollarında səmərəli istifadə etmişlər.
Hələ 1957-ci ildə Məmməd Arifin qələmə aldığı “Azərbaycan sovet romanı” məqalələrində yazırdı: – M.İbrahimov “Gələcək gün” romanında təsvir olunan tarixi şərait, faktları yaxşı bildiyini, qəhrəmanların öz taleyini, xüsusən Firudinin daxili ən inkişaf etdiyini inandırıcı şəkildə açıb göstərmiş və bununlada “Gələcək gün” ün siyasi bir roman kimi “ədəbiyyatımızda yeni müvəffəqiyyətli bir addım” adlandırmışdır.
“Gələcək gün” romanının respublikamızdan uzaqlarda geniş yayılmasına, təqdir və tərcümə olunmasına dair çoxlu faktlar vardır. Belə insanlardan qardaş Türkmənistanın xalq yazıçısı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Berdi Kerbabayevin mülahizəsini qeyd etməklə kifayətlənməyəcəyik: – Əsər məni o qədər cəlb etdi ki, onu bir dəfəyə oxudum. Həmin andaca əsəri türkmən dilinə tərcümə etdim.- Yurdumda hər gün baş verən hadisələr qələmə sığmır… “Gələcək gün” romanın tərcüməsini və nəşrini ona görə borc bildim ki, romanda təsvir olunan hadisələr yüksək bədii təsir qüvvəsinə malikdir.Əsər oxucuya nəcib hisslər aşılayır.
50-60 illərin Azərbaycan nəsrinin inkişaf meyillərindən onda olan keyfiyyət dəyişikliklərindən söhbət gedərkən dövrün ilk səciyyəvi romanları sırasında M.İbrahimovun “Böyük dayaq” (1957) romanı gözlərimiz önündə canlanır. Bu əsər cəmiyyətimizin həyatında, xüsusən Azərbaycan kəndində insanların şüurunda və xarakterində əhəmiyyətli yenilikləri ilə geniş şəkildə əks etdirən ictimai – psixoloji bir romanıdır.
“Böyük dayaq”Sovet İKP-nın XX qurultayından sonra qələmə alınmışdır. Həmin dövürdə partiya ölkəmizdə şəxsiyyətə pərəstiş əleyhinə, ictimai həyatda mübarizəni genişləndirmişdir. Bu böyük tədbirlər xalqın ruh yüksəkliyinə səbəb olmuş və onu vətənimizin qüdrətini daha da artırmaqnaminə yeni əmək qəhrəmanlıqlarına səsləmişdir.
M.İbrahimov adi bir Azərbaycan kəndindəki kolxozun və onun adamlarının timsalında bu yenilikləri ümumiləşdirib əks etdirmişdir. “Böyük dayaq” əsərinin ideyasını çox açıq şəkildə ifadə etmişdir.Cəmiyyətdə yalnız o adam irəli gedib arzularına çatar, qalib gələ bilər ki, xalqa onun sağlam yaradıcı qüvvəsinə arxalanmış olsun. Bu cəhətdən romanın baş qəhrəmanı Rüstəm kişinin surəti çox ibrət götürülməlidir. Rüstəm kişi kollektivləşmə hərəkatının öndə gedəni namuslu zəhmət adamı, bacarıqlı kolxoz başçısıdır.Onun rəhbərlik etdiyi illərdə kolxozun təşkili təsərrüfatın möhkəmlənib irəli getməsi, zəhmətkeşlərin əməyi müqabilində bölünən məhsulun miqdarı xeyli artmış, kəndin mədəniyyəti yüksəlmişdir. Rüstəm kişinin adı hər yerdə qabaqcıl kolxoz sədri kimi ehtiramla çəkilir, onunla hesablaşırdılar. Lakin elə bir vaxt gəlib çatır ki, Rüstəm kişi qazanılan müvəffəqiyyətlərin əsl sahibi olan siravi kolxozçulardan, zəhmətkeş adamlardan uzaqlaçır.O,Yastı Salman kimi yaltaqların və ikiüzlülərin əhatəsində zəhmətkeşlərin ehtiyac və tələblərini görüb hiss edə bilmir, onların qayğısına qalmır. İş o yerə çatır ki, Rüstəm kişi kolxozun bütün naliyyətlərini öz adı ilə bağlayaraq lovğalanır. Artıq o, kolxoz idarə heyətinin üzvləri ilə, kənd ağsaqqalları ilə məsləhətləşmir, təkbaşına qərar qəbul edir.Rüstəm kişinin səhvlərindən biri də budur ki, hiyləgər araqarışdıranlara, yaltaqların yağlı dillərinə inanıb, ləyaqətli işçilərin səmimiyyətinə şübhə ilə yanaşır.Ona qarşı yönəlmiş hər bir tənqidi düşmənçilik hesab edən Rüstəm kişi xeyirxah adamları bədxahlardan seşə bilmir.Lakin bütün bu qüsurları ilə yanaşı, müəllif onun müsbət keyfiyyətlərini də açıb göstərir. Rüstəm kişi dövlətə, xalqa sədaqətlidir. O, təmiz və namuslu adamdır. Kolxoza, xalq əmlakına xor baxmır, işə ürəklə yanaşır.
Rüstəm kişinin ailədəki davranışı onun xarakterinin açılması üçün əhəmiyyətlidir. O, yeni ailə münasibətlərini asanlıqla qəbul edə bilmir. Oğlu Qaraşın Maya ilə ata-baba qaydası ilə toy etməməsi, qızı Pərişanın daim yeniliyə can atması Rüstəm kişinin xoşuna gəlmir. Əsərdəki hadisələrin məntiqi davamı kimi ətrafında fırlanıb yaltaqlananlar ona quyu qazır, onu uçuruma yuvarlatmaq istəyirlər. Rüstəm kişi yalnız həmin adamlar tərəfindən ölümcül yaralandıqdan sonra öz səhvlərini başa düşür, dostu ilə düşmənini tanıya bilir.Romanı oxuyarkən məhşur bir el məsəli yada düşür:-“Xalqa söykənən, dağa söykənər”. Bu ideyanı Mirzə İbrahimov Rüstəm kişinin ayılması, varlığın yeni ruhunu dərk etməsi yalnız onun şəxsi sarsıntısı, surətin fərdi duyğu və düşüncələr aləmində gedən bir ptoses kimi götürülmür, bunlarla yanaşı, eyni zamanda həyatın, cəmiyyətin dərinliklərindən çıxan Şərəfoğlu, Kərəm, Telli, Pəri kimi təmiz ürəkli, saf niyyətli geniş miqyaslı, qolu-budaqlı ictimai bir proses kimi təqdim olunur.Əsərdə böyük dayağı, xalqı cəmiyyətin müzəffər irəliləyişini məhz bu qabaqcıl və fəal insanlar müvəffəqiyyətlə təmsil edirlər. Digər tərəftə dayanan Yastı Salman,Yarməmməd, Lal Hüseyn kimilər isə müəyyən, konkret bir şəraitdə, ələ-ayağa dolanmağa imkan tapıb fəallaşsalar da, əslində heç bir perespektivi olmayan <<Çürük dayaq>> kimi məğlubiyyətə məhkumdurlar. Bütünlükdə bu surətlər 50-ci illərin ikinci yarsında Azərbaycan kəndindəki əməkçi insanların ümumiləşdirilmiş surətidir. Məhşur rus yazıçısı Konstaintin Fedin M.İbrahimov yaradıcılığının başlıca nümunələrini haqlı olaraq <
M.İbrahimovun əsərlərinin başlıca mövzusu Azərbaycan xalqının tarixi və onun müasir həyatı ilə, Vətənimizin daha xoşbəxt gələcəyi uğrunda aparılan böyük mübarizə ilə üzvü surətdə bağlıdır.Təbiidir ki, xalq tarixinin mühüm mərhələləri, onun həyatında Sovet hakimiyyəti illərində baş vermiş köklü dəyişikliklər və hərtərəfli inkişafı, adamların xarakterinə, həyat və məişətinə dərindən daxil olmuş yeni xüsusiyyətlər, xalqlarımız arasında gündən-günə möhkəmlənən dostluq və qardaşlıq ədibin dönə-dönə müraciət etdiyi mövzulardır.Özünə məxsus yaradıcılıq üslubuna, sənətkar dəstixəttinə malik olan M.İbrahimovun ən yaxşı əsərləri yalnız müasir və aktual mövzularda yazıldığı üçün deyil, həm də yüksək ideya-bədii keyfiyyətlərinə, onlarda təsvir edilən canlı insan xarakterlərinə, həyati bədii surətlərə görə ümumsovet ədəbiyyatının görkəmli nümunələri ilə bir sırada durur:Akademik M.Arifin düzgün müşahidə etdiyi kimi, mənəvi təmizlik M.İbrahimovun müsbət qəhrəmanları üçün əsas insani keyfiyyətdir. Bu cəhətdən ədibin <
Tarixi simalar olan H.Q.Çernişevski, M.F.Axundov, N.Nərimanov deyil, başdan-başa yazıçının öz bədii təxəyyülünün məhsulu olan dəmirçi Vəfadar, xalçaçı Cəfər, Hürü xanım, müəllim Sahib, tələbə Nataşa və başqaları da əsərdə dərin məhəbbət və emosionallıqla təsvir olunmuşlar. Onu oxuyanda bir daha iftixar edirsən ki, bizi azadlığa əbədi işığa çağıran məhz bu cür geniş ürəkli, yüksək əqidəli, böyük ictimai amallı, öz məqsədi uğrunda həyatını belə əsirgəməyən gözəl insanlar qoymuşlar. Burada işıq, nur anlayışının rəmzi mənada elə azadlıq demək olduğunu nəzərə alsaq əsərinə “Pərvanə” adı verməkdə ədibin izlədiyi məqsəd bizə bir daha aydın olur. Surətlərin taleyinə və psixologiyasına yazıçı müdaxiləsinin incə təzahürüdür.Azаdlıq mücahidlərinin və sonralar onların ardınca getmiş minlərcə başqalarının əməllərinin məhsulu olan quruluşumuzun daha böyük məhəbbətlə sevir, onun ali məqsəd uğrunda mübarizədə özümüzü bir daha səfərbər hesab edirik. Əsərdəki müasirliyin kökü də elə bununla bağlıdır. Kiçik bir oşerkdə M.İbrahimov kimi sənətkarların əsərlərini əhatə etmək, onun yaradıcılığındakı mövzu fikir, duyğu və obrazların bədii əksindən ətraflı danışmaq mümkün deyildir.Odur ki, yazıçının ədəbi ictimaiyyət və oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanmış “Gülbətin”, “Xosrov Ruzbeh” “Pərvizin həyatı” və digər povestlərini, yaradıcılığının ilk illərindən başlamış son vaxtlaradək yazdığı maraqlı hekayələrini xüsusən “Mədinənin ürəyini” qeyd etmək kifayətdir.
M.İbrahimov öz qələm dostları arasında ədəbiyyat tarixi və tənqid, bədii yaradıçılığın, nəzəri problemləri sahəsində müntəzəm məşğul olması ilə fərqlənir. 1945-ci ilin baharında,respublikamızda Sovet Hakimiyyətinin qələbəsinin 25-ci ilində Azərbaycan SSRİ Elmlər Akademiyası təsis edərkən bu böyük elm ocağının ilk akademikləri arasında görkəmli yaradıcı ziyalılarımızdan S.Vurğun və Ü.Hacıbəyovla yanaşı M.İbrahimov da vardır. Bir sıra elmi, tənqidi məqalələrin müəllifi olan yazıçı hələ müharibədən əvvəl görkəmli ədib C.Məmmədquluzadəyə və həsr olunmuşdur, “Böyük demokrat” adlı monoqrafiyasını çap etdirmişdir.
“Həyat və ədəbiyyat”, “Xəlqilik və realizm cəbhəsindən”, “Gözəlliyin qanunları ilə”, “Aşıq poeziyasında realizm”, “Ədəbi qeydlər” kitablar da M.İbrahimovun tənqid və ədəbiyyatşünaslıq sahəsində apardığı tədqiqatın bəhrələridir.Onun Moskvada çapa buraxılmış “Ədəbiyyat haqqında qeydlər” (1971) kitabında ədəbiyyat tarixinin müasir prosesin və ədəbi tənqidin mühüm yaradıcılıq problemləri qaldırır, qabaqcıl sovet yazıçısının aydın ictimai estetik idealı mövqeyındən, konkret və inandırıcı ədəbi fakt və təhlillər əsasında elmi əsaslarla şərh olunur. M.İbrahimov tənqid və tədqiqat xarakterli əsərləri ədəbiyyatda, onun ictimai vəzifələrinə,vətəndaş, kommunist yazıçı münasibətinin ardıcıl ifadəsidir.
“Ədəbiyyat haqqında qeydlər” kitabı ilk baxışda ayrı-ayrı məqalə və tədqiqlərdən ibarət məcmuə təsiri bağışlayır.Lakin, daxilən ideya-estetik konsepsiyasının vahidliyi ilə bir-birinə çox bağlı olan və tamamlayan bu əsərlər geniş və ümumi bir mənaya malikdir. Yazıçı müasir və klassik sənətkarların yaradıcılıq təcrübəsinə əsasən realizm inkişafı, onun romantika ilə əlaqəsi, klassik sənətin gücü qarşılıqlı təsir və zənginləşməsi kimi problemləri öz tədqiqatının predmetinə çevrilmişdir.
Ədibin fikrincə hazırki mərhələdə bədii sənətkarlıq məsələləri, ədəbi əsərlərin estetik keyfiyyətini yüksəltmək tələbləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Nə üçün? sualına müəllif “həyatın gözəlliyi – incəsənətin gözəlliyi” məqaləsində cavab verərək izah edir ki, bunun səbəbi müasir gerçəkliyimizdə insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə gözəllik qanunlarının dərin nüfuz etməsidir. Yeni ədəbiyyat və incəsənət məsələsini, sənətkarın bədii ustalıq meyarının nədən ibarət olduğu məsələsini necə başa düşməyimizdən asılıdır. Çox mühüm bədii estetik anlayışların birtərəfli şərhi bizi başlıca məqsədimizdən, əsl yüksək bədii əsərlər yaratmaq məqsədimizdən uzaqlaşdıra bilər. Məsələn, tənqiddə, o cümlədən Azərbaycan Sovet ədəbi tənqidində də elə bir hallar olmuşdur ki, bu və ya digər əsərlərin mövzuca aktuallığı toxunduğu sosial problemlər ötəri qeyd edilmiş bədii sənətkarlığın xarakter obraz, sujet, kompozisiya kimi vacib xüsusiyyətlərinə lazimi əhəmiyyət verilməmişdir.
M.İbrahimov haqlı olaraq bu qənaətdədir ki, ədəbi hadisələrə etinasız yarımçıq münasibət sönük əsərlərin meydana çıxmasına səbəb olur. Indi bədii əsərdə mövcud ideya və məzmunla yanaşı bədii forma məsələsi də diqqət mərkəzindədir. Yaradıcı fikirdən, yaradıcı fantaziyadan kənarda həqiqi sənət əsəri təsəvvür etmək qeyri-mümkündür.Əsl sənət əsrlərində bədii keyfiyyət və sənətkarlıq,dərin ictimai ideya, böyük kamil forma deməkdir. M.İbrahimov tənqidinin estetik təhlil və qiymət meyarı belədir.
Müəllifin tənqidi təfəkkürünü anladığı ədəbi aləm cox cəhətlidir və rəngarəngdir. Bu aləmin nə qədər geniş və zəngin olduğunu təsəvvür etmək üçün təkcə bunu qeyd etmək kifayətdir ki, burada realizm,onun ədəbiyyatda, xalq poeziyasında inkişafı kimi nəzəri məsələlərlə yanaşı, eyni zamanda Nizami, Füzuli, Vaqif, M.F.Axundov, N.Vəzirov, C.Məmmədquluzadə, Ə.Sabir, N.Nərimanov, Ü.Hacıbəyov kimi klassiklərimiz haqqında rus ədəbiyyatının Belinski, Çernişevski, Tolstoy, Çexov kimi ədibləri haqqında eləcədə öz müasir qələm və məslək yoldaşları olan C.Cabbarlı, S.Vurğun, H.Mehdi, R.Rza, S.Rəhman haqqında yazdığı məqalələr mühüm yer tutur.
M.İbrahimov müasir yazıçıların sosializm-realizminin zənginliyi uğrunda apardığı axtarış və mübarizədən, ehtirasla, inandırıcı tənqidçi təfəkkürü ilə danışır. Məsələn o, H.Mehdinin realizmini “partiyalı”, döyüşən realizm hesab edərək, onun müsbət qəhrəman yaradıcılığı təcrübəsini, yaxud R.Rzanın poeziyasına xas vətəndaş fəallığını, ictimai məzmun dərinliyini və bədii fikir novatorluğunu yüksək qiymətləndirir. M.İbrahimovun S.Vuğun haqqında, xüsusilə onun poeziyasında realizmin təzahür xüsusiyyətləri haqqında fikirləri çox maraqlı və diqqətəlayiqdir. M.İbrahimova görə S.Vurğun realist idi; o, dövrün, günün vacib məsələləri ilə yaşayırdı. Lakin eyni zamanda heç vaxt xırdalıqların, adiliyin əsiri deyildi; S.Vurğun həmişə qabağa baxırdı. O, reallığı fakt və hadisələrin ümumi inkişaf qanunlarını, fəlsəfəsini dərk etməyə can atırdı.Onun hiss, fikir və xəyalları həmişə yeni-yeni yüksəkliklərə qalxırdı.
Mirzə İbrahimovun Böyük Vətən Müharibəsi illərindəki publisist fəaliyyəti xüsusilə diqqəti cəlb edir. Müharibənin başlandığı gün o,”Faşizm məhv ediləcək!” adlı məqalə yazıb, səhəri qəzetdə çap etdirmiş və bu əsərində faşizmin yırtıcı simasını, onun əsəslandığı antihümanist mahiyyətini açıb göstərmiş, düşmən üzərində qələbəyə, xalqımızın qüvvətli inam hissini ifadə emişdi.
Müharibədən sonra yerinə yetirdiyi bir sıra ictimai vəzifələr, xüsusi sülh uğrunda fəal mübariz kimi Sovet İttifaqında və ölkəmizin xaricdə göstərdiyi fəaliyyət M.İbrahimovun publisist çıxışlarını sayca xeyli artırdığı kimi, onların əhatə dairəsini də genişləndirmi.dir. Avropanın sosialist ölkələri, habelə Finlandiya, İran, Hindistan, Kipr, Brima, İndoneziya, Tailand…
M.İbrahimovun doğma vətənimizin sülh elçisi kimi gəzdiyi ölkələrin ixtisarla göstərilmiş siyahısıdır. Bu səfərləri yazıçının başqa əsərləri üçün mövzu verdiyi kimi, bir sıra dəyərli məqalələrin meydana gəlməsinə də səbəb olmuşdur. Müharibə qızışdırıcılarının mənfur niyyətlərinin ifşası, dünyanın hər yerində sadə zəhmət adamlarının sülhü, azadlığı və istiqlaliyyəti qorumaq əzmi bu məqalələrin əsasını təşkil edir. “Xalqların arzusu”, “Azadlıq mübarizəsi” və sair məqalələrində Mirzə İbrahimov sadə, aydın bir dildə oxucuları beynəlxalq aləmin rəngarəng hadisələri ilə tanış edir.
Mirzə İbrahimovun publisit məqalələrinin böyük bir qismi ölkəmizdə kommunizm quruculuğu məsələlərinə, sovet xalqlarının gündən-günə möhkəmlənən dostluq və qardaşlıq münasibətlərinə, yeniliyə həsr olunmuşdur.
Mirzə İbrahimovun mükəmməl publisist əsərləri, həmin məsələlərdə qal-dırılan mühüm problemlər,poetik dil,böyük təsir qüvvəsi onun adını so-vet ədəbiyyatının ən yaxşı publisistləri sayılan Aleksey Tolstoyun, İlya Erenburqub, Səməd Vurğun, Georgi Markovun və Aleksandr Çaykoviskinin adları ilə yanaşı çəkilir.
M.İbrahimovun əsərləri indi dünyanın bir çox xalqlarının dillərində mütailə edilir. Onun təkcə “Gələcək gün” romanı iyirmidən çox dildə tərcümə olunmuşdur.Yazıçı dünya ədəbiyyatının bir sıra görkəmli nümayəndələrini, o cümlədən Şekspirin “On ikinci gecə”, “Kral Lir”, Molyerin “Don Juan” A.P.Çexovun “Üç bacı”, A.N.Ostrovskinin “Quduz pullar”,N.Q.Çernişevskinin “Nə etməli” romanını Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.
M.İbrahimov yorulmaz ictimai xadim, SSRİ Ali Sovetinin demək olar ki, bütün çağrışlarına deputat seçilmiş; ədib təqribən 40 il müddətində Azərbaycan zəhmətkeşlərini Vətənimizin yüksək qanunvericilik orqanlarında ləyaqətlə təmsil etmişdir. Bir sıra məsul ictimai və dövlət vəzifələrində çalışan M.İbrahimov xoş məramla dünyanın bir çox ölkələrində olmuş, təkcə nəsr, dram və publisit əsərlərində deyil, beynəlxalq konqreslərinin xitabət kürsülərindən sülh və xalqlar dostluğunu təmsil etmişdir.
Sovet ədəbiyyatının inkişafi sahəsində böyük xidmətlərinə, yorulmaq bilmədən davam etdirdiyi ictimai fəaliyyətinə görə M.İbrahimov iki dəfə Lenin ordeni ilə, habelə digər orden və medallarla təltif edilmiş,SSRİ Dövlət mükafatı laureatı adına layiq görülmüş, Sosialist əməyi qəhrəmanı adı verilmişdir.
Uzun illər keçməsinə baxmayaraq ədibin əsərləri sevilir və qiymətləndirilir!
Yazıçıya oxucusunun verdiyi qiymət onun əbədi xoşbəxtliyidir!.
İstifadə olunmuş ədəbiyyat:
1.(M.Cəfər 1930-1940-cı illərdə ədəbiyyat)
2.(Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, III cild, Bakı 1957)