Müəllif: Delphi7

Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Rəhbərliyi Sizi, Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsini, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvünü, Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi ictimai birliyinin sədrini, ”Sözün Sehri” qəzetinin təsisçisini, Qubadlı Rayon İcra Hakimiyyətinin mətbu orqanı “Bərgüşad” ictimai-siyasi qəzetinin Baş redaktorunu, ”Qızıl qələm” və “Qızıl kitab” mükafatları laureatını, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin (gundelik.info) və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının (edebiyyat-az.com) Qubadlı bürosunun rəhbərini doğum gününüz münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə uzun ömür, möhkəm cansağlığı, xoşbəxtlik, işlərinizdə, ədəbi-bədii yaradıcılığınızda bol-bol uğurlar diləyir! Sevib, sevdiyiniz insanların əhatə dairəsində olun!

Mətbuat xidməti

Vaxtıdır

Ətəyini çırmalayıb gedir qış,
Düzdə mehin, dağda çənin vaxtıdır.
Danaqıran yal-yamazı bürüyüb,
Karlı oğlan, yüz pencənin vaxtıdır.

Gün əridir zirvələrdə sal buzu,
Yal-yamacdan şaqqıdayıb axır su.
El yığışıb qarşılayır Novruzu,
Al fidanın, tər qönçənin vaxtıdır.

Silkələnib yerlər açdı qırışın,
Yedik getdi kətəsini çirişin.
Çərtib çıxan quzqulağın, keşnişin,
Kəkoğlunun, mərövcənin vaxtıdır.

Əvəzoğlu, çıx dağlarla görüşə,
Hər tərəfdən ətir saçır bənövşə…
Göy çəməndə yan verməyə bir döşə,
Mütəkkənin, döşəkçənin vaxtıdır!..

Ay qadınlar, bayramınız mübarək,

Biz kişilər heç vaxt sizsiz olmasın!
Kaş həmişə sizi belə şad görək,
Hər gününüz al səhərsiz olmasın;
Biz kişilər heç vaxt sizsiz olmasın!

Qadın gülsə gözəlləşər bu dünya,
Gözəlliklə əməlləşər bu dünya,
Lap yenidən təməlləşər bu dünya,
Dodağınız təbəssümsüz olmasın;
Biz kişilər heç vaxt sizsiz olmasın!

Qoy Yaradan bəxtinizə yar olsun,
Hər arzunuz, diləyiniz var olsun,
Zülfünüzə sığal çəkən yar olsun,
Daş ürəklər məhəbbətsiz olmasın;
Biz kişilər heç vaxt sizsiz olmasın!

Heç bir yerdə görməmişəm bir qəşəng,
Yurdumuzun gözəlləri olantək.
Hər biriniz bir açılmış tər çiçək –
Bülbül olan qızılgülsüz olmasın;
Biz kişilər heç vaxt sizsiz olmasın!

Bakı şəhər Mədəniyyət Baş İdarəsi Yasamal rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin (MKS) M.Ş.Vazeh adına Mərkəzi Kitabxanası tərəfindən  “Vətənimizə virtual səyahət” layihəsi çərçivəsində “Ucara virtual səyahət” adlı videoçarx hazırlandı.

Yeni növ  koronavirus (COVID-19) infeksiyasını Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı “pandemiya” elan edib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Azərbaycan nümayəndəliyi koronavirus infeksiyasının törədə biləcəyi təhlükəni nəzərə alaraq əhaliyə müraciət edib.  ÜST bununla bağlı kampaniyaya başladığı #evdəqal həştəqi ilə insanları evdə qalmaqla həyatları xilas etməyə çağırıb.

 “Vətənimizə virtual səyahət” layihəsi çərçivəsində hazırlanan videoçarxlar həmçinin “Evdə qal” çağrşına dəstəkdir.

Rayonun iqlimi – yayı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quruçöl iqliminə aiddir. Təqdim olunan videoçarxda Ucar rayonu və onun görkəmli şəxsiyyətləri haqqında ümumi məlumat verilmiş, rayonun təbiəti, mətbəxi, tarixi abidələri, müasir binaları və parklarına aid fotolar əks olunmuşdur.

Videoçarxda Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş Ramal kənd sakinlərinin xatirəsinə ucadılmış abidə, Ucar rayonu 1941-1945-ci illər müharibəsi döyüşçülərinin xatirəsinə həsr olunmuş abidə, 416-cı Taqanroq diviziyasının şərəfinə ucadılmış xatirə abidəsi, Ucar rayon Su qülləsi, Bərgüşad kəndi nekropol baş daşı və s. abidələri əks etdirən fotolar verilmişdir.

Burada həmçinin Ucarın Qazyan, Qazqumlaq, Qulabənd və başqa kəndlərinin görüntüsü də təqdim olunmuşdur.

Videoçarx Ucar rayonunun Bərgüşad kəndində gözaçan el sənətkarı Aşıq Əhlimanın “Ucarım” mahnısı ilə müşayiət olunur.

Videoçarx aşağıdakı linkdə yerləşdirilib:

 “Vətənimizə virtual səyahət” adlı layihəyə daxil olan videoçarxları “Kitabsevər uşaqlar” Facebook səhifəsində və YouTube kanalında da izləmək mümkündür.

Layihə çərçivəsində  Azərbaycanın bir çox rayonları haqqında silsilə videoçarxlar hazırlanacaq.

Kök üstə budağı neçədi, bildim,
Budaqda yarpağı neçədi, bildim,
Salxımı, saçağı neçədi, bildim,
Bu yaşıl ağacın altı bizimdi.

Saçağı tərpənir tellərin kimi,
Yarpağı oynaşır əllərin kimi,
Düyməsi açılıb tüllərin kimi
Bu yaşıl ağacın altı bizimdi.

Bu sevgi, bu layla, bu beşik bizim,
Çəkər növbəmizi bu keşik bizim.
Nəyimizə lazım ev-eşik bizim?
Bu yaşıl ağacın altı bizimdi.

Su içər sevginin kökü ömürdən,
Sevgi əl üzməsin təki ömürdən,
Xoş bir xatirədi iki ömürdən,
Bu yaşıl ağacın altı bizimdi.

Könlümüz havalı, gözümüz də ac,
Gəncliyin havası başımızda tac.
Bir sənsən, bir mənəm, bir yaşıl ağac,
Bu yaşıl ağacın altı bizimdi.

Atəş Allahındı, isti Allahın,
Ocaq Allahındı, tüstü Allahın,
Bu yaşıl ağacın üstü Allahın,
Bu yaşıl ağacın altı bizimdi.

Dən kimi səpələ, toxum kimi ək,
Zəlimxan, bu anın ləzzətini çək.
Hələ bizdən sonra çoxu deyəcək:
“Bu yaşıl ağacın altı bizimdi”.

Bosniya və Herseqovinanın paytaxtı Sarayevo şəhərində böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri, filosof İmadəddin Nəsiminin seçilmiş əsərləri boşnak dilinə tərcümə olunaraq çap edilib. Kitabın tərtibçisi AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Əkrəm Bağırovdur.

Əlyazmalar İnstitutundan bildirilib ki, ön sözün müəllifi elmi müəssisənin direktoru, akademik Teymur Kərimlidir. Nəşrin məsləhətçisi institutun beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Nigar Babaxanovadır.

Qeyd edək ki, şairin əsərləri Sarayevo Universitetinin türkoloq-şərqşünasları tərəfindən tərcümə olunub.

Mənbə: http://edebiyyatqazeti.az/

Xəbər verdiyimiz kimi, Bakı şəhər Mədəniyyət Baş İdarəsi Yasamal rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin (MKS) M.Ş.Vazeh adına Mərkəzi Kitabxanasının fəxri oxucuları olan yazıçı və şairlər “Kitabxana – koronavirusa YOX deyir!” layihəsinə qoşularaq “Yazıçı və şairlər koronavirusla mübarizə edir” aksiyasını keçirir. Kitabxana yazıçı və şairləri ətrafına toplayaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 19 mart 2020-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılmış Koronovirusla Mübarizə Dəstək Fonduna və #EvdəQal kampaniyasına informasiya dəstəyi göstərir. 
Aksiya çərçivəsində yazıçı-publisist, şairə Sevinc Ağa Xəlilqızının (Basqallı) “Sağlam həyat tərzi – hər birimizin devizi olmalıdır” adlı hekayəsi, Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, yazıçı və şairə Gülarə Munisin “Çətin günlərin düşüncələri…” essesi oxuculara təqdim olunmuşdur.
M.Ş.Vazeh adına Yasamal rayon Mərkəzi Kitabxanasının təşəbbüsü ilə  keçirilən “Yazıçı və şairlər koronovirusla mübarizə edir” aksiyası davam edir. 
Kitabxananın Fəxri oxucusu, Qərbi Azərbaycan İcmasının Qadınlar Şurasının sədri, şairə-publisist, AYB-nin və AJB-nin “Qızıl Qələm” media mükafatçısı, BMT yanında Ümumdünya Sülh Federasiyasının “Sülh səfiri” mükafatı laureatı, “Vedibasar” qəzetinin redaktoru Nəsibə İsrafilqızının “Korona gəlir” şeri oxuculara təqdim olunur.

KORONA GƏLİR

Tanrı bəlasıdı vallah bu bəla…
Görün insanları salıb nə hala…
Baxmayıb yaşına, başına, bala…
İnsanın bağrının başını dəlir,
Bağla pəncərəni, korona gəlir…

Restoran,kafelər yeyib-tökdülər…
Doyub harınlayıb,tikib sökdülər…
Yolları bağlandı, indi çökdülər.
Dəyib daşdan-daşa başlar gicəlir,
Örtün qapıları, korona gəlir.

Nə məscid, nə molla var, nə QURAN,
Nə yaradan, nə yaşadan, nə quran,
İki əlli qapaz endirdi VURAN.
Dəstəmaz almadın, ruhun dilənir…
Sabunlu, spirtli korona gəlir.

Demədilər bu Allahdı, bu pirdi,
Soyunub-geyinmək pünhandı,sirdi,
Bəla gəldi, hamı yaşmağa girdi.
Ağız-burun nə gördüsə,iyrənir,
Açın gözünüzü, korona gəlir.

Allah bəla verdi, ağıllan dedi,
Bir az kitab oxu, ağıllan dedi,
Zəhrimar dadırsan, noğullan dedi.
Görüm hansı dərman karına gəlir,
Bağla bacaları, korona gəlir.

Ay Nəsibə, duman gələr, çən gedər,
Tanrı bir gün bu bəlanı səngidər,
Söz oxunar, şeir qalar, sən gedər.
Allaha sevgimiz hər an güclənir, 
-Ya Rəbbim, kömək ol! Korona gəlir,
Bu kədər, bu bəla bağrımı dəlir.
Allahım kömək ol, korona gəlir.

“Sarıl qələmə, səslən aləmə” çağırışı ilə qələm əhlinə üz tuturam. Xalqımızn birliyi, həmrəyliyi nəticəsində bu bəlaya güc gələcəyik.
                                                                                     Nəsibə İSRAFİLQIZI

Bakı şəhər Mədəniyyət Baş İdarəsi Yasamal rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS)  bir çox ölkələri bürümüş koronavirus infeksiyasi ilə bağlı bədii sözün gücünə arxanalaraq əhali arasında təbliğat işini gücləndirmək məqsədilə şair və yasıçıları ətrafına toplayaraq yeni “Kitabxana – koronavirusa YOX deyir!” layihənin həyata keçirilməsinə başladı. Kitabxana koronavirusla mübarizədə ətrafına şair və yazıçıları topladı və Koronavirusla Mübarizəyə Dəstək Fondunun tədbirlərinə qoşuldu. 
 Layihənin “Sağlam həyat tərzi – hər birimizin devizi olmalıdır” adlı ilk hekayəsini  kitabxanaya yazıçı-publisist, şairə Sevinc Ağa Xəlilqızı (Basqallı) təqdim etdi.
İlk “Çətin günlərin düşüncələri…” esseni isə M.Ş.Vazeh adına Yasamal rayon Mərkəzi Kitabxanasının Fəxri oxucusu Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, BMT yanında Ümumdünya Sülh Federasiyasının üzvü Gülarə Munis kitabxanamıza təqdim etdi.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı “pandemiya” elan etdiyi yeni növ koronavirus (COVID-19) infeksiyasının dünya gündəmini zəbt etdiyi bir vaxta qələmə alınan bu hekayə oxuculara mənəvi və psixoloji dəstəkdir.
Esse http://yasamal.cls.az/front/files/libraries/81/documents/217161714.pdf  ünvanda yerləşdirilib.

Marina Axmedova

İtburnu

Həyat möhkəm sürüklədi apardı,

Təsadüfən məni döndüyüm yerə.

Ürəyimdə buz bağlamış ümidlər,

Canlanıb ot kimi cücərdi yenə.

Əyildi təkər də çıxdı yolundan,

Sürət  ilə diyirləndi enişə.

Sanki sözlər necə gəldi, nizamsız

Tökülürdü sətirlərə təşvişlə.

Ürəyim də hey çırpındı sinəmdə,

Möcüzə gözləyən uşaq tək baxdı.

Sanki  birdən peyda olub hardansa,

Dikildi yoluma itburnu çıxdı.

Böyrümə ilişib tikanlarıyla

Cəsur-cəsur saxladı yıxılmaqdan,

Artıq lazım deyildi ki, anlayım

Bu şeytandan idi, yoxsa Haqqdan.

Sanki təzələdi qar fırçasıyla,

Döndüm ruhumda yüngüllük, təzəlik.

İtburnu isə dayandı təmkinlə,

Durdu tikanlarıyla həmişəlik.

***

Mənə

lazım deyil dərslikdən oxuyum

ölkənin tarixini, coğrafiyasını.

Doludur

müharibə ağrıları ilə ailəmin taleyi,

Ural dağlarından

Leninqrad şəhərinə kimi

bütün ağrı-acılar canlarında.

Təzad…

Sevinc və dərd bir arada.

Heç zaman

ürəyim parçalanmamışdı belə,

Heç nə

belə sevindirməmişdi qəlbimi,

Qələbə günündəki kim!

Qırmızı sətir

Bilmirəm nə istəyirsən,

Nə istəyirəm mən özüm.

Nə məktub yolladın mənə,

Nə yadda qaldı bir sözün.

Ruhumda bir sətir vardı,

Abzasdan qırmızı xəttlə.

Dodaqlarımdan çıxmadı,

İlişib qaldı həsrətlə.

Asılıb qaldı bilmədim

Hisslərimin harasında,

Heç bir şeyi dəyişməyən

Payız və qış arasında.

Ş.H.Məmmədovanın 1-ci dərəcəli “Əmək” ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinə görə Şəfiqə Haşım qızı Məmmədova 1-ci dərəcəli “Əmək” ordeni ilə təltif edilsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 29 mart 2020-ci il.

Mənbə: https://president.az

Teymur ƏHMƏDOV
AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun şöbə müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor,

(Əvvəli ötən sayımızda)
… Səhər dan yeri sökülməmiş Lvov hərbi bazasındakı tank korpusu müdafiə mövqeyi tutmaq üçün geri çəkilmişdi. Nəcəf öz vzvodu ilə ön cəbhəyə göndərilməsi haqqında raport vermişdi. Batalyon komandiri, qvardiya mayoru Romanov Nəcəfin şəxsi işində yazmışdı: “Nəcəf Nərimanov “ön mövqeyə göndərilməsi barədə dəfələrlə raport vermişdi. Yalnız özünün təkidli xahişindən və batalyon komandiri kimi mənim şəxsi binagüzarlığımdan sonra ön xəttə göndərilmişdir”.
Gülsüm xanım nə edəcəyini bilmirdi. Körpələr evinin Moskvadan Daşkəndə köçürülməsinə ciddi hazırlıq getməsi onun nigaranlığını artırmışdı. İki həftə keçsə də, Nəcəfdən bir xəbər yox idi. Bir gün Gülsüm xanım işdən evə qayıdarkən poçt qutusunda məktub gördü. Bu, Nəcəfin cəbhədən ilk məktubu idi. O, dərhal açıb oxumağa başladı:
“Ana, cəbhədən ikinci məktubumdur ki, yazıram. Bilmirəm alacaqsan, ya yox? Lvovdan necə çıxdığından nigaranam. Səhhətin necədir?.. On səkkiz gün ərzində cəbhədə çox şey görmüşəm. Amma indi bir qədər rahatam. Almanların vəziyyəti ağırlaşır. Biz yaxşı müdafiə təşkil etmişik…”
Gülsüm xanımda daxilən bir toxtaqlıq yarandı, pillələri tələm-tələsik çıxıb, qapını açdı. Mənzildə divanın üstündə əyləşib məktubu həyəcanla oxudu, öpdü, köksünə sıxıb, Nərimanovun portretinə baxdı, şükranlıq etdi. Ona elə gəldi ki, Nərimanov onun sevincinə şərikdi, məmnuniyyətlə gülümsəyir.
Nəcəf məktubunda yazmışdı: “Ümumiyyətlə, sakitlikdir. Biz möhkəm müdafiə təşkil etmişik. Çox şadam ki, alman dilini bilirəm, alman əsirləri ilə anlaşıqlı danışıram. Dünən 5 alman əsiri ilə jurnalistin qəzet üçün müsahibəsini tərcümə etdim. Əsirlər şaddırlar ki, onları güllələmirlər…
Onlarla 3 saata qədər söhbət etdim. Hamısı 21, hətta 19 yaşında gənclərdi. Müharibəyə nə üçün gəldiklərini bilmirlər, iki ildir döyüşürlər, cana gəliblər”.
1941-ci ilin son aylarında Cənubi-Qərb istiqamətində alman ordusunun sürətli hücumunun uğursuzluğu Adolf Hitler qərargahında ciddi narazılıq doğurmuşdu. 1942-ci ilin əvvəllərindən, cəbhədə qanlı döyüşlər gedirdi.
Düşmən qoşunları Moskvaya doğru can atırdı. Moskvanın müdafiəsi möhkəmləndirilmişdi. Məlumdur ki, bir çox idarə və təşkilatlar Orta Asiya respublikalarının mərkəzi şəhərlərinə köçürülmüşdü. Moskva uşaq evləri və idarə rəhbərləri də, o cümlədən, Gülsüm xanım Daşkənd şəhərinə köçmüş, burada fəaliyyətini davam etdirirdi. O, Moskvadakı qonşusu və rəfiqəsi Feliks Dzerjinskinin bacısı Yadviqa Edmundovna ilə fəal ictimai işə qoşulmuşdu. Leninqraddan və digər şəhərlərdən Daşkəndə köçürülmüş uşaqların qəbul edilib yerləşdirilməsi komissiyasında çalışırdı. O, xəstəlik ucbatından Moskvadan köçə bilməyən qonşusu Kuybışevin arvadı Olqa Nikolayevnaya göndərdiyi məktubunda yazırdı: “Daşkənd ikinci Moskva olmuşdur. Burada xeyli moskvalı vardır. İşim çoxdur. Nə gecəm var, nə gündüzüm. Uşaqlarla məşğul oluram. Müqəddəs işdir. Adam körpələrə baxanda ürəyi ağrıyır. Bu tifillərin günahı nədir? Nə qədər əziyyət çəkmişlər, əzab görmüşlər. Ölkə bu dəhşəti heç bir vaxt unutmayacaqdır”.
Gülsüm xanımın Nəcəflə əlaqəsi beş ay idi ki, kəsilmişdi. Cəbhədən ürəkaçan xoş xəbərlər eşidilmirdi. Gülsüm xanımın SSRİ Xalq Müdafiə Komissarlığına göndərdiyi teleqramlar əsasında Ordu siyasi idarələrinin axtarışları da nəticə verməmişdi. Ana sıxıntı və iztirablar məngənəsində idi.
Rəsmi sənədlərdən məlum olur ki, ağır döyüşlərin birində iki ayağından yaralanan Nəcəf çoxlu qan itirmiş, zəifləmişdi. Ona görə Saratov hərbi xəstəxanasında bir müddət müalicə olunur, komissiyadan keçəndən sonra Qorki şəhərində bərpa institutuna göndərilir. 1942-ci ilin baharında Moskvaya, evlərinə qayıdan kimi Daşkənddə yaşayan Gülsüm xanıma 30 mart 1942-ci il tarixli məktubunu göndərir: “Əziz ana! Mən çox şadam ki, səndən xoş xəbər eşitdim. Sən artıq bilirsən ki, mən sentyabrın 20-də (1941-ci ildə) hər iki ayağımdan yaralandım, dekabr ayınadək Saratov xəstəxanasında, sonra Qorkiyə göndərildim. İndi martın 10-dan burada, Moskvada bir ay müalicə olunacam…”
Nəcəf yeni rütbə alması, paqonlarına “3 kubik” vurması barədə anasına xoş xəbər verir: “Məni yeni rütbəmlə təbrik edə bilərsən. Deməli, indi mən “Baş texnik leytenantam, yadında saxla”.
Saratov şəhərindən göndərdiyi məktubun bir yerində yazır: “Ana, mən indi yeni döyüşə hazırlaşıram. Tezliklə, yəqin ki, sentyabrın ortalarında cəbhəyə gedəcəm. Sən eşidibsənmi, Qərb cəbhəsində almanlar darmadağın edilib, Cənub-Qərb cəbhəsində də onları vurmaq lazımdır. Almanları Qafqaza buraxmaq olmaz”.
1942-ci il avqustun axırlarında hərbi xəstəxanadan buraxılan günün ertəsi Nəcəf Nərimanov ölkənin Cənub-Qərb istiqamətində mövqe tutan general-leytenant K.V.Sviridovun mexanikləşdirilmiş korpusuna göndərildi. Həmin korpusun daxil olduğu Cənub cəbhəsi komandanlığının üçüncü qvardiya diviziyası mühüm tapşırığa hazırlaşırdı: Tufandan qabaq dəryada görünən sakitlik kimi döyüş meydanında da əməliyyat səngimişdi. Lakin Stalinqradda qarşı-qarşıya dayanmış hərbi hissələrdə müharibənin taleyini həll edəcək böyük döyüşə hazırlıq gedirdi. General-leytenant K.V.Sviridovun korpusu Stalinqradın yaxınlığında mövqe tutmuşdu. Qvardiya baş texnik leytenantı Nəcəf Nərimanov öz vzvodu ilə yorulmaq bilmədən korpusda tankların texniki vəziyyətini nəzərdən keçirirdi. Bu dövrdə Nəcəf Kommunist partiyası sıralarına qəbul edildi. Bundan xəbər tutan Gülsüm xanım ümumittifaq radiosu ilə çıxışlarının birində öz sevincini bildirdi. Oğluna ürək sözlərini çatdırdı:
– Mənim əzizim! Kommunist Partiyamızın üzvü olmağın haqqındakı xəbərin məni çox sevindirdi. Oğlum, səni ürəkdən təbrik edirəm! Vaxtın bu qədər tez keçdiyinə inana bilmirəm. Axı, lap bu yaxınlaradək sən pioner idin… İndi komandirsən, partiya üzvüsən. Sənin atan bu partiyanın sıralarında uzun illər boyu xalqımızın azadlığı və səadəti uğrunda mübarizə aparmışdır. O, gecə-gündüz işləməyi bacarırdı, dincəlməyi məsləhət görən həkimlərə qulaq asmırdı. Nəcəf, yadında saxla ki, sən Nəriman Nərimanovun oğlusan. Bilirəm ki, bunu bir dəqiqə də olsun unutmursan. Sənin öhdənə şərəfli vəzifə – vətəni faşist quldurlarından müdafiə etmək vəzifəsi düşmüşdür. Faşistlərin törətdikləri cinayətlərdən nə qədər qəzəbləndiyimi ifadə etməyə söz tapmıram. Bu vəhşilər bizim xoşbəxt həyatımıza qəsd etmişlər.
Mən, Şərqin mənim kimi minlərlə qadını yalnız Sovet hakimiyyəti illərində çadramızı atmış, oxumuş, işləmiş, övladlarımızı tərbiyə edə bilmişik. Sən yaşa dolmusan, mən təhsilimi başa vurmuşam. Deməli, biz uzun zaman xoşbəxt yaşaya bilərik. Müharibə başlandı və bizi bir-birimizdən ayırdı. Lakin düşmən xalqımıza heç vaxt diz çökdürə bilməyəcəkdir.
Əzizim, məndən nigaran qalma. Moskvadayam. Hamı qayğı göstərir…
Özünü necə hiss etdiyin barədə, işlərin haqqında mənə tez-tez yaz. Döyüş yoldaşlarına məndən salam yetir…
1942-ci ilin sentyabrında Alman ordusunun böyük zirehli dəstələri, yüzlərlə təyyarəsi həmləyə keçdi. Sovet ittifaqı marşalı V.İ.Çuykov yazır ki, çarpışmanın qızğın vaxtında “Alman faşist komandanlığı şəhərə daha üç təzə diviziya gətirdi, güclü zərbə qruplaşması yaratdı. Düşmən təyyarələrinin sayı əvvəllər də hər gün mindən çox olurdu, 1942-ci il oktyabrın 14-də isə rekord rəqəmə – 2540-a çatdı. Ətrafda hər şey alovlanırdı. Düşmən artilleriyası və aviasiyası neft çənlərini yandırırdı. Alova bürünmüş neft axırdı. Alovun hündürlüyü bəzən 800 metrə çatırdı. Elə bil torpaq da yanırdı, Volqa da…
Adama elə gəlirdi ki, nəinki torpaq, həm də səma bomba, mina, mərmi partlayışından sarsılır… Toz və tüstü dumanları günəşin işığını kəsir, gündüzü gecəyə çevirir. Bu alov dənizinin ortasında, arası kəsilməyən bombardmanlar içərisində sanki bütün canlılar məhv olmalı idi, insan əsəbləri bu cəhənnəm gərginliyinə dözməyə elə bil daha qadir deyildi. Lakin əsgərlərimiz dözə bildilər. Onlar öz mövqelərində sarsılmaz qala kimi dayandılar”.
Bütün dünyanın diqqəti ölüm-dirim müharibəsinə dikilmişdi. Gülsüm xanım da, ölkə vətəndaşları kimi Sovet Məlumat Bürosunun radio verilişlərini həyəcanla dinləyirdi. Nəcəfin bu tufanın mərkəzində olmasından xəbərsiz idi.
1943-cü ilin fevralında faşist strategiyasının iflası xəbəri dünya antifaşist müqavimət hərəkatında qələbəyə dərin inam yaratdı. Müharibənin gedişində dönüş yarandı. Əzilən alman ordusunun geriçəkilmə mərhələsi başlandı.
1943-cü ilin baharında Gülsüm xanım beş aydan sonra oğlu Nəcəfdən aldığı məktubdan onun Stalinqrad döyüşlərində olmasından xəbər tutdu. Nəcəf yazırdı:
“Əziz ana, mən də orada idim. Dörd ay orada qaldım. Göndərdiyin bağlamanı qışda, faşistlər bizi lap Volqaya sıxışdıran zaman aldım. Amma axırı yaxşı məlumdur. Biz sarsılmadıq. Stalinqrad alman qoşunlarının böyük bir qrupunun məzarı oldu”.
Narahatçılıqla oğlunun intizarını çəkən ananın ağır məqamda bu məktubu oxuduğu anda keçirdiyi hissi təsəvvür etmək çətindir. Gülsüm xanım məktubu oxuyan kimi, Nərimanovun iş otağına keçib Tanrıya böyük şükranlığını bildirdi. Amma qəhərdən özünü saxlaya bilmədi.
Donetskdən sıxışdırılıb çıxarılan alman hərbi hissələri geri çəkilirdi. Onların yeganə çıxış yolu Volnovaxa şəhərindən idi. Mexanikləşdirilmiş tank korpusuna alman hərbi hissələrinə ağır zərbə vurub Volnovaxadan çıxarmaq, düşmənin inadlı müdafiəsinə imkan verməmək əmr olunmuşdu.
Bu əmrin uğurla yerinə yetirilməsində general-leytenant K.V.Sviridovun mexanikləşdirilmiş korpusu misilsiz qəhrəmanlıq göstərdi. Volnovaxa şəhəri alındı. Alman hərbi hissələri darmadağın edildi.
Qvardiya baş texnik leytenantı Nəcəf Nərimanovun vzvodu dəmiryolu magistral qovşağını keçib müdafiə mövqeyi tutmuşdu. Nikolay Sazanov onu görüb maşını saxladı, Nəcəflə səmimi görüşüb tankçıları təbrik etdi. Sonra Nəcəfə dedi:
– Səni axtarırdım. Moskvaya göndərilməyin barədə əmr alınmışdır. Tez qərargaha get, general səni görmək istəyir.
Nəcəf vağzala çatmamış buludlu, tutqun havada 300 alman təyyarəsi göründü, Volnovaxaya çatar-çatmaz mərmi səpələdi. Ölümsaçan dağıdıcı mərmilər yeri-göyü titrətdi: Ərşə qalxan toz-duman çəkildikcə dağılmış dəmiryolu vağzalının, ətraf küçə və həyətlərin, inzibati binaların və evlərin xarabaları görünürdü. Yüzlərlə mübariz döyüşçü həlak olmuşdu.
Volnovaxa şəhəri döyüş meydanında Nəcəfin həlak olması xəbəri Gülsüm Nərimanovanı ildırım kimi vurdu. Böyük ana qəlbinin pünhan acı-ağrısını, zəmanəyə, bəşəri cinayətə, haqsızlığa, zülmə ittiham olan naləsini oxucuya necə təqdim edəsən? Müdrik Mövlana deyir: Şəhidə ağlamazlar!.. Ürək parça-tikə olursa nə etmək lazımdır?!
Ana ürəyi dözmədi, o, yataqda yarımcan oldu. Hər şeyi unutdu. Həkimlərin cidd-cəhdi hədər getmədi. Hər gün səhərdən-axşama şəfqət bacısı çarpayıda halsız uzanan xəstə Gülsüm xanıma xidmət edirdi: dərman içirər, təzyiqini ölçər, yeməyinə nəzarət edərdi.
Nəhayət, bir az yaxşılaşsa da, bütün günü yatağında susqun, halsız uzanan Gülsüm ana axşam çağları tənha qalanda xalatını geyinər, adyalına bürünüb Nəriman Nərimanovun iş otağına çəkilərdi: olub-keçən hadisələri düşünər, sızıldar, iztirab çəkərdi, için-için ağlardı. “Bundan sonra necə yaşaya bilərəm. Axı, necə yaşaya bilərəm…” Əlinə qələmi alıb nə isə yazmaq istəsə də, fikrini cəmləşdirə bilmirdi.
Bir gün için-için ağlaya-ağlaya xatirə dəftərinə taqətdən düşənədək nə isə yazdı: “Həlak olmuşdur… Nə böyük dəhşət. Axı, o, mənim gözümün ağı-qarası yeganə oğlumdur. Cəmi 24 yaşı var. İnsanın həyatının çiçəkləndiyi dövr. Ömründə heç nə görmədi… Qarşımda sual durur: bundan sonra necə yaşamalıyam? Yenidən necə ömür sürə bilərəm? Nəyə doğru can atmalıyam? Həyatımın məqsədi nədən ibarətdir? İndi heç kəsim yoxdur. Mənim üçün heç nə mövcud deyil: nə təbiətin gözəlliyi, nə də adamlar… hər tərəfdə dəhşətli boşluq yaranmışdır, hər şeyi təhrif olunmuş şəkildə görürəm… Məndə nə qədər qüvvə, inam vardı, hər gün nə qədər sevinc gətirirdi. Oğlumu gözləyirdim, səbirsizliklə gözləyirdim.
Lakin dəhşətli an gəlib çatdı. Hər şey yox oldu. Sanki dünya qaranlıqlaşdı, dünya mənə dar oldu. Ürəyim ağrıyır, hər tərəfdə gözümə qan görünür…
Nəcəf, mənim yeganə oğlum, fərəhim, sən haradasan, bu vəhşilər sənə nə etdilər? Axı, üç ildi ki, gözləyirdim. Sən qayıdacağına söz vermişdin. Məgər anaya verilən vədi bu cür yerinə yetirirlər?..
Oğlum həlak olmuşdur. O, mənim üçün hər şey idi, dost idi, ana idi, ata idi. Ömründə bir dəfə də mənə kobud söz demədi. Cəbhədən həmişə yazırdı: “Anacan, özünə fikir ver, mənə bundan başqa heç nə lazım deyil. Mən səni həmişə gümrah, cavan görmək istəyirəm. Qələbə ilə evə qayıtmaq – yeganə arzum budur”. Uşaqlıqda, atası öləndə demişdi: “Anacan, ağlama, görürsən ki, mən atama oxşayıram. Böyüyəndən sonra atam kimi olacağam. Yaxşımı? İndi məni öp, yoxsa mən də ağlayaram”. Bəs nə oldu, oğlum? Niyə sözünə dönük çıxdın, məni tək qoydun?..
Elə güman edirdim ki, Akademiyanı qurtaracaqsan, evlənəcəksən, mən nəvələrimi bəsləyəcəyəm. Axı, mən öz oğlumla fəxr edirdim, o, adi uşaq olsa da, mənim iftixarım idi. Dəhşətdir…”
Gülsüm xanım başını qaldırıb Nəriman Nərimanovun portretində onun qayğılı, kədərli baxışını gördü: fikrinə gəldi ki, Nəriman Nərimanov sağ olsaydı, ötkəm səslə deyərdi: “Gülsüm, özünü üzmə, ağlama. Nəcəfin ruhu yaşayır, onu incitmə”.
Gülsüm ananın vəziyyəti “təlatümlü cəmiyyət “dənizində” qayıqda tək qalan insanı xatırladırdı. Lakin o, müdrik, mübariz, möhkəm iradəli qadın idi. Nəriman Nərimanovun və Nəcəfin ruhu, onu əhatə edən qayğıkeş insanlar Gülsüm ananı sınmağa qoymadılar.
Kreml həkimlərinin ciddi səyi, qayğısı ilə birtəhər özünə gələn Gülsüm ana yataq xəstəsi olsa da, tək balasının faciəsi sorağında oldu. O, ilk məktubunu çox çətinliklə Nəcəfin cəbhə dostu Nikolay Sazanova yazdı: “Doğma oğlumun həlak olduğunu xəbər verdiyiniz məktubu aldım. Bu zərbə məni əzdi. Əgər yaşayıramsa, yalnız ona görə ki, ətrafımda milyonlarla ananın mənim vəziyyətimdə olduğunu görəndə ölməyə haqqım yoxdur”.
Ana öz məktubunda Nikolay Sazanovdan Nəcəfin başına gələn müsibətin təfsilatını öyrənmək istəyirdi: cəbhə həyatı, döyüş epizodları, düşüncələri, fikri və arzuları, hər şey onu maraqlandırırdı. “Əziz Kolya, ola bilər ki, ayrı yoldaşlar da onun haqqında bir söz desin. Siz başa düşürsünüzmü, oğlum haqqında deyilən hər nə varsa, hamısı mənim üçün necə əzizdir? Nəcəf özü barədə çox az danışırdı… Şəxsi dərdim ağırdı. Ancaq dərk edirəm ki, Vətənin mənafeyi hər şeydən üstündür, gərək bütün qüvvəmizi düşmən üzərində qələbəyə həsr edək. Bildiyimiz kimi, ağır xəstələnmişəm, yaza bilmirəm. Ona görə qısa məktubla Sizə müraciət edirəm. Oğlumu unutmayın, onun ölümü haqqında hər şeyi, nə öyrənə bilərsinizsə, hamısını ətraflı yazıb göndərin: o, harada dəfn olunub, kimlər iştirak edib, onun məktubu və bir sənədi qalıbmı? Nəcəfi son anda görən varsa, soyadını, ünvanını öyrənin. Əgər mümkünsə onlardan xahiş edin, oğlum barəsində gördüklərini mənə yazsınlar…”
Gülsüm xanım baş vermiş hadisənin təfsilatını öyrənmək məqsədilə Tank korpusunun komandanı, general-leytenant K.V.Sviridova da qısa məktubla müraciətində Nəcəfin məzarının qorunması barədə göstəriş verməsini, məzarın şəklini, dəfn olunduğu yerin ünvanını, əşyalarını (qeyd dəftərini, məktubları və s.), oğlunun təltifi barədə məlumatı göndərməsini xahiş edir.
Haşiyə: Tank korpusunun komandanı, general-leytenant K.V.Sviridov xüsusi hərbi poçt kuryeri ilə Gülsüm anaya Nəcəf Nərimanovun “Stalinqrad uğrunda” medalını, “I dərəcəli Böyük Vətən müharibəsi” ordenini və əşyalarını göndərmiş, öz imzası ilə rəsmi məktubunda yazmışdı: “Hörmətli Gülsüm Nərimanova. Sizin oğlunuz Nəcəf Stalinqrad vuruşmasında faşistlərə ilk güclü zərbə endirən hissədə xidmət etmişdir. Biz əmri yerinə yetirdik – almanları qovduq. Zərbəmizdən sonra Stalinqrad yaxınlığında Qızıl Ordunun ümumi geniş hücumu başlandı. Biz düşməni kənddən-kəndə, şəhərdən-şəhərə qovurduq… Vətənimizin ən yaxşı və ləyaqətli oğulları arasında sizin də oğlunuz vardı… İllər keçəcək, biz itkilərin ağrısını unudacaq, xarabazarları bərpa edəcəyik, lakin bəşəriyyəti faşizm təhlükəsindən xilas etmək üçün özlərinin həyatını Nəcəf kimi qurban vermiş Vətən oğullarını heç vaxt yaddan çıxarmayacağıq”.
Böhranlı, ağır günlərdə Gülsüm xanım tək-tənha qalmadı: dost-tanış, qohumlar ona mənəvi dayaq oldular.
Hər gün poçtalyon teleqram və məktublar gətirirdi. Qonaq otağında Nəcəfin hərbi geyimdə qara çərçivəyə alınmış fotoşəkli təzə-tər gül-çiçəyə qərq olmuşdu. Gülsüm xanım orada dəst-dəst yığılmış məktub və teleqramları hər gün gözdən keçirir, qovluqlara yığırdı. Səhhəti yaxşılaşmaqda olan Gülsüm xanımın həyəcanla, göz yaşı ilə oxuduğu təsəlliverici “başsağlıqları” onu həyata səsləyir, mənəvi dayaq olur, möhkəm və mübariz olmağı aşılayırdı. Gülsüm xanıma baş çəkən qohum-qonşu və yaxınlar da onun özünə gəlməsinə, sağlamlaşmasına çalışırdı.
Gülsüm xanım Bakıdakı və Tbilisidəki qohumlarına yazırdı: “Mən özüm başa düşdüm ki, yeganə çıxış yolu canını, qanını Vətənin müdafiəsinə Nəcəf kimi qurban verənlərə qayğı və nəvaziş göstərməkdir. Təəssüf ki, indi xəstəyəm. Amma sağalan kimi bu dəhşətli dərd üz verənədək işlədiyim hərbi xəstəxanaya gedəcəyəm”.
Kreml xəstəxanasının həkimləri son müayinədən sonra işə çıxmasına icazə verdilər. Həmin axşam Gülsüm xanım Nəriman Nərimanovun iş otağında Tank korpus komandanı, general-leytenant K.V.Sviridova məktub yazıb oğlu Nəcəfin məzarının səliqə-sahmana salınması, abidə qoyulması barədə müraciət edir.
Gülsüm xanım ertəsi günü hərbi xəstəxanada onu gözləyən rəfiqəsi Asya Kurskaya ilə görüşür. Onlar döyüş meydanından göndərilən, ağır yaralı döyüşçülərin qayğısına qalır, ağrı-acılarını yüngülləşdirmək, dərdlərinə şərik olmaq üçün bacardıqlarını əsirgəmirdilər: yaralılara konsertlər, əbədi-bədii gecələr; komediya tamaşaları, incəsənət xadimləri, tanınmış yazıçılarla görüşlər təşkil edirdilər.
Gülsüm xanım və Asya Kurskaya hamilik xidmətinə görə Moskva Şəhər Səhiyyə Şöbəsinin, Hərbi xəstəxana komandanlığının təşəkkür və fərmanlarına layiq görülmüşdülər.
Gülsüm xanım Nərimanova Moskva Şəhər Qırmızı Xaç Komitəsi hamilik komissiyasının üzvü idi. Eyni zamanda, Moskva Uşaq Evi Qəyyumluq Şurasının sədri vəzifəsində çalışırdı.
İkinci Dünya müharibəsini qələbə ilə başa çatdıran ölkədə qıtlıq və çətinliklər hökm sürürdü. Bu dövrdə uşaq bağçaları, uşaq evləri, internat məktəblər bərbad vəziyyətdə idi. Gülsüm xanım qəyyumluq etdiyi bütün yerlərdə qayda-qanun yaratmaq üçün səhərdən-axşama dövlət idarə rəhbərləri ilə əlbəyaxa idi. O, tabeliyində olan uşaq evlərini, yetimxanaları təmir etmək üçün inşaat materialları, ərzaq, geyim əşyaları, yeməkxana üçün qab-qacaq və binaları qızdırmaq üçün yanacaqla təmin edirdi. Gülsüm xanım ömrünü bu xeyirxah işə həsr etmişdi. O, böyük hörmət və nüfuz sahibi idi. Səlahiyyəti çərçivəsində çox iş görürdü.
Gülsüm xanım həmsöhbəti, yaxın rəfiqəsi, Daşkənddən ardı-arası kəsilmədən ona məktub göndərən Yadviqa Edmundovna Dzerjinskayaya yazırdı:
“Bu hərb günlərində Moskva bir qədər sərt, işgüzar görünür. Ancaq Moskva xüsusi cazibədarlığını və əzəmətini saxlayır. Ədəbi və ictimai işə girişmişəm. Oçerklər, məqalələr yazıram. Sovet qadınları antifaşist təşkilatının daimi üzvlərindən biri olmuşam.
Bu hadisə çox qəribədir. Uşaq evinə və məşhur Rusakov xəstəxanasına getmişdim. Uşaqların hitlerçilərdən müdafiə olunmasına həsr edilmiş antifaşist mitinqdə həmin xəstəxana haqqında danışıldı. Məndən orada gördüklərim barədə yazmağı xahiş etdilər. Uşaqların vəziyyəti və onlara göstərilən qayğı mənə o qədər böyük təsir etmişdir ki, bu haqda ətraflı yazdım. “Rusakov xəstəxanasında” məqaləsini və İngiltərənin qadınlarına müraciəti xarici dillərə tərcümə edib radio ilə verdilər. Bütün bunlar həyatımı zənginləşdirir. Gördüyüm işdən razıyam”.
Bu qayğılar içərisində yaşasa da, Gülsüm xanımı bir an tərk etməyən, həmişə düşündürən Nəcəfin tək məzarı, onun vəziyyəti idi. Bu barədə müəyyən məlumatı olsa da, ana xəyalı pərvanə kimi Nəcəfin məzarı üstündə dolanırdı.
Gülsüm Nərimanovanı Volnovaxa Rayon İcraiyyə Komitəsinin işçiləri hörmətlə qarşıladılar. Onu rayon mərkəzindəki parka – Qardaşlıq məzarlığına apardılar. Ukrayna torpağının alman-faşist işğalından azad edilməsi uğrunda şəhid olan Sovetlər Birliyi xalqlarının döyüşçüləri burada dəfn olunmuşdular.
Gülsüm xanım “Qardaşlıq qəbiristanlığı”nda – məzarların üzərində təzə-tər gül-çiçək, hər tərəfdə səliqə-sahman, qayğı nişanəsi gördü. Məzarlığa baş əydi, göz yaşı yanaqlarını islatdı.
Nəcəf Nərimanovun məzarı qarşısında bir an dayandı, diz çökdü, sinə daşını qucaqlayıb hönkür-hönkür ağladı. Ana hıçqırıqla ürəyindən qopan sözlərlə oğlunu oxşayırdı. Onu müşayiət edən Volnovaxa Rayon İcraiyyə Komitəsinin məsul işçisi Yevdokiya İliniçna ona yaxınlaşıb ayağa qaldırdı, qucaqladı, xoş sözlərlə təsəlli verdi, pərişan saçlarını səliqəyə saldı, öpdü.
Gülsüm xanım Volnovaxa yaxınlığındakı Staro-İqnatevka kəndindəki Uşaq Evinə də baş çəkdi. Burada müharibədə valideynlərini itirmiş uşaqlar yaşayırdılar. Yetimxanada binanın təmirə, uşaqların geyimə, ayaqqabıya ehtiyacı vardı, dəftərxana ləvazimatı, mütaliə üçün bədii ədəbiyyat, dərslik çatışmırdı. Bu acınacaqlı vəziyyət Gülsüm xanımı narahat etdi.
Gülsüm xanım Volnovaxa rayon mərkəzindən uzaqda yerləşən Staro-İqnatevka kəndində meşəlikdə mənzərəli bir yerdə tikilmiş ikimərtəbəli Uşaq evinin rəsmi himayəçiliyini öz öhdəsinə götürdü. Moskvaya qayıdan Gülsüm xanım uşaq evinin təmiri, maddi təminat problemi (ərzaq, yanacaq, paltar, ayaqqabı), maşın alınması ilə ciddi məşğul oldu. İlk növbədə Uşaq evinə “Nəcəf Nərimanovun kitabxanası”nı hədiyyə göndərdi. Bu hadisə böyük sevinclə qarşılandı. Kitabxanada kitab rəflərinin girişində vurulmuş lövhədə Gülsüm Nərimanovanın uşaqlara müraciəti yazılmışdı:
“Nəcəf Nərimanovun sizin kitabxananıza göndərdiyim kitablarına görə sevindiyinizi eşidəndə mən də fərəhləndim. Kitab bilik mənbəyidir, insanın ən böyük və ən sadiq dostudur. Həyatınızda baş verən bütün hadisələr zamanı kitabdan istifadə etməyi öyrənin. Siz kitabdan bilik, müdriklik qazanacaq, həmişə vətənə sədaqətlə xidmət edəcəksiniz”.
Uşaq Evi kitabxanasının genişləndirilməsi təkcə Volnovaxa rayonunda deyil, bütün vilayətdə əks-səda doğurmuşdu. Uşaq evində yaşayan uşaqlar Gülsüm xanıma cavab məktubunda yazırdılar:
“… Əziz hədiyyəni – oğlunuz Nəcəf Nərimanovun kitabxanasından göndərdiyiniz kitabları aldıq. Diqqətinizə görə çox sağ olun. Hədiyyənizə cavab olaraq dərslərdən həmişə “dörd” və “beş” alacağımıza söz veririk. Bir nəfər də dərsdən geri qalmayacaqdır. Kitabxanamız daha da zəginləşdi. Fəxr edirik ki, orada oğlunuzun oxuduğu kitablar da vardır. Söz veririk ki, Nəcəf kimi olacağıq, Vətəni onun kimi sevəcəyik, bir-birimizə hörmət edəcək, namuslu, igid adamlar kimi böyüyəcəyik”.
Staro-İqnatevka Uşaq Evi Gülsüm xanımın qayğısı sayəsində vilayətdə ən nümunəvi tərbiyə ocağına çevrilmişdi. Uşaq Evinin məktəbliləri Volnovaxadakı “Qardaş qəbiristanlığı”nda iməciliyi ənənəyə çevirmişdilər. Nəcəf Nərimanovun məzarı üstündə həmişə təzə-tər gül-çiçək olurdu.
Volnovaxa İcraiyyə Komitəsindən Yevdokiya İliniçna Gülsüm xanıma göndərdiyi məktubunda Nəcəf Nərimanovun məzarının qaydaya salındığını, əklillər qoyulduğunu xəbər verir, sonda yazır: “Nəcəf Nərimanov qəlbimizdə yaşayır, onun qəhrəmanlığı unudulmayacaqdır. Volnovaxanın ən yaraşıqlı, geniş küçələrindən biri Nəcəf Nərimanovun adını daşıyır”.
Haşiyə: On il ötmüşdü… 1953-cü ildə Ukraynanın sərt dekabrında çovğunlu bir gündə Qvardiya baş texnik leytenantı Nəcəf Nərimanovun məzarı önündə 23 yaşlı, ucaboylu, başı açıq, əynində plaş bir gənc əlində tutduğu vərəqi təngnəfəs oxuyurdu… Bu, Nəriman Nərimanovun 1925-ci ildə 6 yaşlı oğlu Nəcəfə yazdığı vəsiyyətin əlyazması idi. Qadağalar dövründə gənc tədqiqatçı aspirant Vəli Məmmədov Bakı şəhərindən Volnovaxaya gəlib “Qardaşlıq qəbiristanlığı”nda şəhid həmyerlisini ziyarət edirdi”.
***
Taleyin dönüklüyü, həyatın sərtliyi və amansızlığı Gülsüm xanımı sındıra bilməmişdi. O, müqəddəs ideallar: vətənin və xalqın azadlığı, müstəqilliyi uğrunda mübarizədə şəhid olan ərinin və oğlu Nəcəfin ruhunu öz qəlbində iftixarla yaşadırdı.
Gülsüm xanım Nəriman Nərimanovun şəxsi arxivini sahmana salır, Nəcəfin məktublarını və şəkillərini, rəsmi məktubları ayrıca qovluqlara yığırdı. Gülsüm xanım N.Nərimanovun şəxsi arxivindən bir neçə qovluğu Azərbaycan Dövlət Muzeyinin ədəbiyyat və incəsənət arxivinə göndərmişdi.
Gülsüm xanım Moskva şəhərində qəyyumluq etdiyi uşaq evlərində müharibə dövründə ata-anasını itirmiş, sahibsiz qalmış yetimlərin maddi-rifah halının yaxşılaşdırılması, sağlamlığı, təlim-tərbiyəsi məsələlərinə nəzarət edir, çatışmayan hər nə varsa, onun gətirilməsini təşkil edirdi.
Gülsüm xanım səlahiyyəti və nüfuzu çərçivəsində gördüyü xeyirxahlıq işləri onu məmnun edirdi. Uşaq evlərində ona ülfət bağlamış körpələr öz tədbirlərində Gülsüm xanımın iştirak etməsinə çalışırdılar. Gülsüm xanımın şəxsi arxivində saxlanılan yüzlərlə dəvətnamə də fikrimizi təsdiq edir.
Gülsüm xanımın hərdənbir xəstələnməsi işin ahəngdar ritmini pozmuşdu, ona elə gəlirdi ki, fiziki gücü tükənir. Jurnalistik fəaliyyəti ilə məşğul olmurdu: Ümumittifaq radiosunda çıxışını dayandırmışdı. Mərkəzi mətbuatda ədəbi-publisist yazılarla çıxış etmirdi. Amma hərdənbir uşaq evlərinin vəziyyəti, işin təşkili və görüləcək işlər haqqında məqalələri dərc olunurdu. Böhranlı vəziyyətdən çıxmağın bir yolu vardı: müalicə və pəhriz.
Maddi cəhətdən çətinlik çəkən Gülsüm xanım Mərkəzi İcraiyyə İdarəsinə müraciət etməyə məcbur olur: O, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Şvernikə müraciətində 1919-cu ildən V.İ.Leninin sərəncamı ilə N.Nərimanovun ailəsinə Xalq Komissarları Sovetinin yeməkxanasından və poliklinikasından istifadə üçün verilmiş imkanın bərpasını xahiş edir.
Arxiv sənədlərindən məlum olur ki, N.Nərimanovun vəfatından sonra 1925-ci ilin yayında Gülsüm xanım və altı yaşlı oğlu Xalq Komissarları Sovetinin yeməkxanası və poliklinikası uçotundan çıxarılmışlar. SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi dörd il ötəndən sonra – 1928-ci il oktyabrın 28-də N.Nərimanovun himayəsiz qalmış ailəsinə təqaüd verilməsi barədə qərar çıxarmışdı.
Gülsüm xanım 1943-cü ildən sonra qıtlıq illəri oğlunun köməyindən də məhrum olmuşdu. Hipertoniya, əsəb pozğunluğu, mədə-ürək xəstəliklərinə düçar olan Gülsüm xanım “çox ağır maddi çətinlik şəraitində” yaşayırdı. O, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Şvernikə müraciətinin axırında yazırdı: “İlk dəfə olaraq köməklik məqsədilə Sizə müraciət edirəm.
Əgər mümkünsə, mənə maddi yardım göstərin və Kremlin yeməkxanasından 19-cu ildən aldığım yardımı bərpa edin. Həkimlər mənim şəhərdənkənar yerdə yaşamağımı məsləhət görürlər. Heç olmasa Moskva ətrafında pulu dövlət hesabına ödənilən 6 kvadratmetrlik bir otaq verin ki, yayda orada olum… Mənə belə yüksək təzyiqlə yayda şəhərdə yaşamaq çox çətindir…
Mən ərimin ölümündən sonra onun bütün qiymətli şeylərini muzeyə bağışlamışam. Oğlumun da bütün şeylərini və kitablarını uşaq evinə vermişəm.
Mənə belə bir sualla sizə müraciət etmək ayıbdır. Məni bağışlayın, Sizə dərin hörmətlə Nərimanova”.
Gülsüm ərinin vəfatından sonra 18 il oğlu Nəcəfə, həm də ata əvəzi olmuşdu: ağıllı-kamallı bir igid böyütmüşdü.
Ömrünü oğlu Nəcəfin boya-başa çatmasına qurban verən Gülsüm ana tək qalmışdı: ümidi, pənahı Nəcəf Nəcəfov 24 yaşında müharibədə şəhid olmuşdu. Qəriblikdə əbədiyyətə qovuşan oğlu Nəcəfin xiffətini çəkirdi, onun ayrılığına ana ürəyi dözmürdü. Gözünün işığı, ümid çırağı sönmüşdü. On il mübarizə apardı, Nəcəfin qəbirüstünün düzəldilməsinin nigarançılığını çəkdi. 1952-ci il mayın 1-də Volnovaxa rayon soveti qəbrin düzəldilməsi xəbərini verdi.
1953-cü ildə Gülsüm ana əbədiyyətə qovuşdu. Moskvada Voqankova qəbiristanlığında dəfn olundu.
Vətəndən çox-çox uzaqlarda, qəriblikdə Odlar Yurdunun üç müqəddəs şəhidi torpağa tapşırılsa da, qədirbilən xalqımız onları unutmur, əziz xatirələrini ürəklərində yaşadır. Allah onlara qəni-qəni rəhmət eləsin!

Rəşad MƏCİD
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin gənclərlə iş üzrə katibi, “525-ci qəzet”in baş redaktoru

Qala – Adam

Hər adamın sığınmağa
Bir qalası olsun gərək.
Bu qaynaşan pis gözlərdən
Bir xilası olsun gərək.

Nicat yoxdu bolca vardan –
Hündür divar, dik hasardan!
Adamı daş adamlardan
Qala – Adam alsın gərək!

Bu gələn gözəl, əladı
Yeriyən, gəzən qaladı.
Bəlkə də təzə bəladı
Dinsin görək, gəlsin görək!!!

BİR DƏ GƏLMƏYƏCƏK…

(Bu şeirə Əməkdar artist Xumar Qədimovanın bəstələdiyi və ifa etdiyi mahnı çox məşhurdur. Qadınların sevimlisidir)

Elə möcüzələr yaratmısan ki,
Elə dəqiqələr yaşatmısan ki,
Olmayıb heç onun yüzdə biri də
Nə mənim dünyamda,
nə bu dünyada.

Sən elə telləri qırıb getmisən,
Sən elə yaralar vurub getmisən,
Təpəri yoxdu ki, dözüb dayansın,
Nə mənim dünyamın,
nə bu dünyanın.

Qəfil gəlişinlə suç eləmisən
Sənsiz keçən ömrü puç eləmisən
Vurmayıb heç zaman belə qar-yağış
nə mənim dünyamı,
nə bu dünyanı.

Bilmədim iblissən, ya mələk, Qadın,
Ətri, gözəlliyi çiyələk Qadın.
Bir də gəlməyəcək sənintək Qadın
Nə mənim dünyama,
nə bu dünyaya.

O

(Bu şeirə Xanım İsmayılqızı mahnı bəstələyib)

Baxma ki, sakit dayanıb,
Qəfildən götürər səni!
Qoparıb dostdan, tanışdan
Evindən itirər səni.

Qaldırıb göyün qatına,
Mindirər şahlıq atına.
Dad gətirib həyatına,
Cənnətə yetirər səni.

Əlində yarağın qalmaz,
Dəftərin, varağın qalmaz,
Heç nəyə marağın qalmaz,
İşini bitirər sənin.

Quruyarsan bulaq kimi,
Bezər, doyar uşaq kimi,
Bir qırıq oyuncaq kimi
Qaytarıb gətirər səni!

GƏL

Nəyə lazım artıq zəhmət, əziyyət? –
Orda onu, burda məni tovla gəl.
Adımızı eyni yerdə qeyd elə,
İkimizə eyni mesaj yolla gəl.

… Fikir vermə, zarafatdı sözlərim,
Yenə gülsün, işıq saçsın gözlərin!
Qayıt yenə əvvəlkitək şipşirin,
Dillərində bir şan təmiz balla gəl.

Olan oldu, keçən keçdi, qəzaydı,
Tanrı gərək elə belə yazaydı.
İndi daha beyin açıq, göz aydın,
Geri boylan, vallah qayıt, vallah, gəl.

NƏ FƏRQİ…

(Bu şeirə Aysel Kərim musiqi bəstələyib. Əməkdar artist Gülüstan Əliyeva ifa edib)

Gedirsənsə, nə fərqi var, ya səssiz,
ya sözümü, baxışımı yozub get.
Nə fərqi var, azad burax, çox inan,
ya da yoxla, addımımı pusub get.

Bu sevginin nənnisində biz uşaq,
bitibdisə ha sarmaşaq, qovuşaq.
Fərqi yoxdu, ya candərdi barışaq,
ya da inci, ya da çığır, küsüb get.

Nə iblisim, nə mələyim deyilsən,
ümid dolu gələcəyim deyilsən.
İndən sonra ta gərəyim deyilsən,
fərqi yoxdu, ağlayıb get, susub get.

YAXIN GƏLMƏRƏM

Sel kimi kökümdən qopartdın məni,
Bir də şırnağına yaxın gəlmərəm.
Cadunu canıma yaydı öpüşün,
Odlu dodağına yaxın gəlmərəm.

Sandım gül qoxulu ilk bahar imiş,
Gördüyüm ilğımmış, yayda qar imiş.
Sehrli qoynunda tilsim var imiş,
Sirli qucağına yaxın gəlmərəm.

Qarışdı saçımın qarası, ağı,
Oldu barmaqların rahat darağım.
Bir də barmağına dəyməz barmağım,
Bir də dırnağına yaxın gəlmərəm.

Atdım yaddaşımı nimdaş çarıqtək,
Soyundum sevgimi boz arxalıqtək,
Çırpınıb əlindən çıxdım balıqtək,
Bir də qarmağına yaxın gəlmərəm.

NƏ İDİ?

Gözlərini döyə-döyə baxarlar,
Anlamazlar bu toxunan nə idi?
Yüz qoxunu qovalayan bu ətir,
Bu təzə dad, təzə xanə nə idi?

İşıq səpdin, nurla doldu dağ, dərə,
Min rəng verdin boz-bulanıq günlərə.
Atlananda qırğı kimi kəhərə
Çaşdılar, bu özgə xına nə idi?

Niyyətini gülüşünlə pərdələ,
Qocasını, cavanını fəth elə.
Qəfil yox ol, hamısını tərk elə,
Mat qalsınlar, bu fırtına nə idi?

QİSAS

Adamı göyə qaldırıb
Sonra ki, yerə vururlar.
Elə bir sıfır artırıb
Sonra sıfıra vururlar.

Gedir, qalmır izi, tozu,
Hər gələn bir yerə yozur,
Adını lap başdan pozub
Lap, lap axıra vururlar.

Kündə kimi ovxalayıb,
Əzib, büküb, buxovlayıb,
Qışda buz üstə tullayıb,
Yay vaxtı qıra vururlar.

VAXTIM QALMADI

Ha çalışdım, ha yenə
Çatmadım sən gedənə,
İncimə, bircə dənəm,
Yenə vaxtım qalmadı.

Ümidlə baxdım göyə,
Kaş əqrəblər əriyə,
Kaş saatlar geriyə
Dönə, vaxtım qalmadı.

Vəhşidilər nədilər,
Dənlədilər, diddilər
Vaxtımı da yedilər,
Sənə vaxtım qalmadı.

QAYIDIR

Yenə nəğmələr qayıdır, –
Hər sətri səs-səs dirilir,
Damarımda qan tərpənir,
Canımda nəfəs dirilir.

Yadırğadığım o sözlər
Yenə geri dönür bir-bir.
Çoxdan unutduğum hisslər
Gizli-gizli boy göstərir.

Yenə hamıdan gizlicə
Çəkdiyim təlaş qayıdır.
Yenə ürəyimə həsrət,
Gözlərimə yaş qayıdır.

Yenə dünya yaşıllaşır,
Payızın düz ortasında.
Yenə uşağa dönürəm
Ömrümün günortasında.

Taledən ən dadlı töhfə,
Ən ləzzətli bar qayıdır.
Tanrı, insafına şükür,
Yenə də bahar qayıdır.

DÖNDÜM

Səndən qıraqda həyat yox,
Desələr də vardı – döndüm.
Qaçdı ağzımın ləzzəti,
Damağımın dadı, döndüm.

Nə cadular, nə ovsunlar,
Gücləri yox, saxlasınlar.
Məni ən gözəl oyunlar,
Əyləncələr yordu, döndüm.

Bir nəfəs qalmadı canda,
Dörd bölündüm darıxanda –
Qol bir yanda, baş bir anda
Mənəm – məğlub ordu, döndüm.

GET

“- Nə olar, qal da bir az
– Burda nə var ki, qalım”.

(Bu şeirə Əməkdar artist Tünzalə Ağayeva mahnı bəstələyib, özü də ifa edib)

“Sağ ol” demə, vida etmə,
Zamandısa, vaxtdısa, get.
Getməyinin gərəkliyi
Qalmağından çoxdusa, get.

Bir mən qalım, bir dərd-sərim,
Hədər oldu çəkdiklərim.
Pıçıltıyla dediklərim,
Yaddaşından çıxdısa, get.

Qaysaqlanar yenə yaram,
Sızlamaram, ağlamaram
Səni yoldan saxlamaram –
Soldusa get, sağdısa get.

Bir sözünlə mənalıydı,
Gülüşünlə mənalıydı.
Mənə sənlə mənalıydı
Sənə məna yoxdusa, get.

SƏNƏ GÖRƏDİR – SƏBƏBİ SƏNSƏN

(Bu şeirə Əməkdar artist Xumar Qədimova musiqi bəstələyib, adını da “Səbəbi sənsən” qoydu. Özü də ifa etdi. Mən də kitabın adını şeirin yeni adıyla adlandırdım)

Özümü hamıdan güclü sanmağım,
Durduğum yerdəcə qanadlanmağım,
Mənim sevinməyim, ya şadlanmağım
Hamısı, hamısı sənə görədir.

İndi ucadadır yeri taxtımın,
Qızıl dövranıdır indi vaxtımın
Sınıq taleyimin, bağlı baxtımın
Açılan qapısı sənə görədir.

Qalmayıb qəlbimin daha gileyi,
Qəmli çəmənimin açıb çiçəyi
Payızın ortası yazın gəlməyi –
Bu bahar havası sənə görədir.

Ancaq uçulur dam – sən olmayanda
Dərdə dözmür adam sən olmayanda
Hamını sancıram sən olmayanda
Ruhumun davası sənə görədir.

***

Sənsiz qaldım, qəlbimin
Artdı qəmi – darıxdım.
Yanına qayıtmağın
Yetdi dəmi – darıxdım.

İnsafı yox gecənin
Qərib, soyuq gecənin
Oyanaraq gecənin
Bir aləmi – darıxdım.

Yer sıxdı birdən-birə,
Dərd axdı birdən-birə
Darıxdım birdən-birə
Vəhşi kimi darıxdım.

Azərbaycan Respublikasının Prezident Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü,
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Sumqayıt Bürösunun Rəhbəri

KİMDİ MƏNİ SƏSLƏYƏN

Tanrım, görən mən kiməm,
Nəçiyəm bu dünyada?-
Bir payı quru torpaq,
Üç payı su dünyada!

Adım Peyğəmbər adı,
Özüm adi bir adam.
Bir də bu adilikdən
Bezib çıxan fəryadam.

Qənşərində durduğum,
Aynadakı mənəmmi?
Ruhum mənə dardımı,
Mən ruhuma binəmmi?

Əvvəl-axır deyilən
Bir ölçü-biçi varmı?
Varsa bəs ölçüsüzlük
Nədi, bilmək olarmı?

Bu cismi-can varlıqdı,
Yoxluq divanəsiyəm.
La İlahə İlləllah!-
Kimdi məni səsləyən?!

BU DİVARIN O ÜZÜNDƏ

Bu divarın o üzündə,
Bir nazlı mələk uyuyub.
Gecə gərib qanadını,
Üstündə lələk uyuyub.

O xanədə nə var – oyaq,
Döşəmədən tavanacan.
Qapı, pəncərə, dörd divar,
Çimir almaz sabahacan.

Odasının yörəsində
Yüz hoqqadan çıxır külək.
Donub qalıb pəncərədə,
«Heyrət ey büt!…» – oxur külək.

Tanrı tamaşası nədi –
O mələyi görən bilir.
Günəş ondan ötrü çıxır,
Ay ondan ötrü yüksəlir.

…Divarların bu üzündə,
Qismətim qubardı mənim.
Hər yan gözəllikdi, Tanrım,
Hər yanım divardı mənim.

ÖLÜMƏ SÖYKƏNMİŞ ADAM

Sevgiyə layiq dostun yox,
Nifrətə layiq düşmənin.
Nə layiqsiz adamsan sən –
Bə sənin nəyin var, nəyin?!

Nə dərdindən ölənin var,
Nə öldürmək istəyənin.
Zalım adam, aciz adam,
Bə sənin nəyin var, nəyin?!

Maddım-maddım nə baxarsan,
Bu Yer sənin, bu Göy sənin.
Səninkilər sənin deyil,
Bə sənin nəyin var, nəyin?!

Nə haqqını tanıyırsan,
Nə nahaqdan yox köməyin.
Haqlı adam, haqsız adam,
Bə sənin nəyin var, nəyin?!

Nə ağ bayrağın yellənir,
Nə gəlir qanlı köynəyin.
Amalın yox, amacın yox,
Bə sənin nəyin var, nəyin?!

Yaşa dolmaq yaşamaqmı,
Yaşanıb tükənmiş adam?
Yaradandan utan barı,
Ölümə söykənmiş adam!

NƏ GÜNAHIN YİYƏSİYDİM

Nə günahın yiyəsiydim,
Sallanıb, çıxdın qarşıma?
Gəldin – gözümü, könlümü,
Küməmi yıxdın qarşıma.

Sən kiminsə halalısan,
Sənə belə baxmaq olmaz!
Göz qadağa qanmır, xanım,
Sənə evdən çıxmaq olma!

Belə də baxış olarmı?! –
Pah… obana-elinəcən!..
Davasan, qansan, xatasan,
Dırnağından telinəcən!

Xuda canalan yaradıb,
Ta sənə ad lazım deyil.
Valiyə deyək: – Şəhərə
Daha cəllad lazım deyil!

Sən qisas yeri deyilsən,
Aralıqda batar qanım.
Bu dəfə mənə rəhm elə,
Allahı sevərsən, xanım!

KÖHNƏ GÖZƏLLƏMƏ

Tanrım, bu gözəli sən yaradıbsan,
Nurdan yoğurubsan mah camalını.
Tullayar tacını ayaqlarına
Görsə dərgahında şah, camalını.

Onu görənlərin gün deyil günü,-
Görürsən ərşdəki fəryadı, ünü…
Meh vurub oynadır siyah zülfünü,-
Gah köksünü örtür, gah camalını.

Məni bu heyrətdə bir az da əylə,
Ahımı xəcər et, bağrımı teylə –
Qanımı qaşına vəsməlik eylə,
Bəzəsin çəkdiyim ah camalını.

* * *

Oturub ömrün içində
Çiçək şəkli çəkirəm.
Yalan rəngləri götürüb
Gerçək şəkli çəkirəm.

Çəkirəm ciyərlərimə
Faniliyin ətrini.
Məndən əziz tutan varmı
Bu faninin xətrini?!

Kimsə bilməz nə çəkdirir
Mənə mən çəkdiklərim.
Ölümlərə cücərirlər
Olmağa əkdiklərim.

Dəryalar mənə çəkilir,
Tufanlar məndən qopur.
Başıma odlar ələnir,
Ruhuma sular hopur.

Şəkillənir qələmimdə
Doğulmamış bir adam.
Mən şair deyiləm, yavrum,
Mən bir dəli rəssamam.

YADINA DÜŞDÜM

Bu gün hardan doğdu belə? –
Gör kimin yadına düşdüm!
Şükür sənə, görk eləyən,
Görkümün yadına düşdüm!

Qoşuldum ağlar səsinə,
Çəkildim çağlar səsinə.
Səs verdi dağlar səsinə,-
Ərkimin yadına düşdüm!

Aldatdı şeytan nəfəsi,
Atdım məni sevən kəsi.
Hər gün məni lənətləsin,
Hər kimin yadına düşdüm.

NECƏSƏN

Mənim səndən uzaqlarda
Yamanda halım, necəsən?
Özgəsinə qismət olan
Cahı-cəlalım, necəsən?

Yalana döndü gerçəyim,
Ay gözəlim, ay göyçəyim.
Çəmənim, çölüm, çiçəyim,
Pətəyim, balım, necəsən?

Daşam yolun üstə bitən,
Nə sirdi anlamaz yetən.
Gözü, könlü dil-dil ötən,
Dilləri lalım, necəsən?

Zər-zibam, ləlim, gövhərim,
Yaqut-Yəmən, simu-zərim,
Barmaqları bəxtəvərim,
Başı bəlalım, necəsən?

Üzün dönməz mənə sarı,
Özündən muğat ol barı.
İbrahimin sitəmkarı,
Necəsən, zalım, necəsən?

BİLƏM

«Mən ölsəm ağlayarsanmı?…»
Sən ölsən, ağlamaq nədi?-
Özümü öldürə billəm.
Dostu yandırıb, düşməni
Ölüncə güldürə billəm.

Önündə qurub məhşəri,
Heyrətdə qoyub bəşəri,
Mənəm deyən aşiqləri
Tarixdən sildirə billəm.

Zəhər deyib şirin cana,
Boyanıb qızıl-al qana.
Bir daha dövrü-dövrana
Eşq nədi – bildirə billəm!

Şairə-jurnalist-publisist Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin Naxçıvan Muxtar Respublikası Bürosunun Rəhbəri, “Qızıl qələm” media mükafatı laureatı

D Ö V R A N S I Z

Açıb doğma yurdda ilk bahar gülü,
Nərgizlər bəzəyib çəməni, çölü.
Gül- gülü səsləyir, bülbül- bülbülü
Açılıb bayram süfrəm sevdasız, yarsız,
Qovuşduq Novruza bu il Dövransız.

Hər zaman sevərdi toyu, düyünü,
Nəzm ilə söylərdi təbrik sözünü.
Sevincdən coşardı hər bayram günü
Deyildi bu qədər qəddar, amansız,
Necə rəva bildi, qaldıq Dövransız?.

Süfrədə rəsmiylə qaldıq göz- gözə,
Bir hacət qalmadı kəlməyə, sözə.
Ürək daş ola ki, bu dərdə dözə
Bu ömür necə keçsin baharsız, yazsız?
Fələk bizi qoydu yarsız, Dövransız…

Təsəlli edər dostlar, bəzən də danlar,
Sevdası yarım qalan bu dərddən anlar.
Qəlbdə qövr eləyir Onlu anılar
Bilsəm də yaşam yox- boransız, qarsız,
Hər günüm bir ildir nazlı Dövransız…

TALEHSİZ ŞAİR
/”Düşüncələrim” – silsiləsindən/

Bağım, bağçam evim uçdu, töküldü,
Təməli boş imiş, kökdən söküldü.
Nə qədər arzumun boynu büküldü
Bu qada, bu bəla gəldi haradan?
Əl üzdü taehsiz, şair dünyadan.

Uymadı əl çirki, dünya malına,
Düşmədi var- sərvət qalma- qalına.
Heç xilaf çıxmadan saf amalına
Qıymadı adına söylənsin- nadan,
Əl üzdü taehsiz, şair dünyadan.

Olmadı göz yaşın, qadasın silən,
Olmadı doğması, üzünə gülən.
Olmadı qədrini, qiymətin bilən
Don geyib ismətdən, abır, həyadan,
Əl üzdü taehsiz, şair dünyadan.

Bir ömür gecəni- gündüzə qatdı,
Səfalət içində yazdı, yaratdı.
Illərlə yazdığı sandıqda yatdı
Olmadı nəşr edən, dərc edib yayan,
Əl üzdü taehsiz, şair dünyadan.

Aldığı təqaüd çatmadı dada,
Bitməmiş çox əsər, getdi hey bada.
Sədası çevrildi haqlı fəryada
Etmədən kimsəyə dərdini bəyan,
Əl üzdü talehsiz Dövran dünyadan.

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş məsləhətçisi, Prezident təqaüdçüsü, Gənclər müfakatçısı

Həqiqət, sadəcə, qavramdır. Biz onu reallıqda görəmmirik, əllə tutammırıq. Ona görə də həqiqət hamı üçün fərqli olur.

Ədəbi əsərdən tam olaraq reallıq gözləmək mümkün deyil. Hadisələrin mahiyyəti real həyatda baş verənlərlə eyni ola bilər, amma ən azından, müəllif adları dəyişmək haqqına sahibdir. Ədəbi əsərdəki istənilən uydurma müəllifin azadlıq ölçüsüdür. Bəzən bu ölçü hüdudsuz görünür, lakin mütləq və mütləq dəqiq xətli bir sərhədi vardır. Bəli, dəqiq xətli. Çünki girinti-çıxıntılar incəsənəti xaosa döndərə bilər. Yaradıcılıq, yaratmaq istəyi məhz kainatın mövcud xaotik nizamından qaçmaq istəyindən doğan təbii instinktdir. Bəzi insanlar üçün yazmaq xarakterə çevrilir və hər əsərdə yenilənir, yenilənir… İnstinktlər bizə yaradılışdan verilən ən böyük hədiyyədir. Xarakteri isə biz özümüz qazanmışıq və qazana-qazana da gedirik. Eynilə immun sistemimizin müxtəlif virus və xəstəliklərə qarşı möhkəmləndiyi kimi…

***

Cerom Devid Selincerin qızı xatirələrində yazır: “Atam düşünürdü ki, istedadsız adam incəsənət sahəsini seçməklə küfr edir, təmiz, müqəddəs bir şeyi korlayır”. Doğrudanmı, ədəbiyyat korlana bilər? Axı, ədəbiyyat adlı həqiqətin nədən ibarət olduğunu, sərhədlərinin harda bitdiyini heç kim bilmir… İtirilmiş krallıq xəzinəsi kimi daim axtarılan “əsl ədəbiyyat”ı kim necə korlaya bilər? Öz hisslərini gündəliyinə yazan yeniyetmə bir qız, yoxsa sınıq-salxaq xəttiylə xaraba qalmış yaddaşında xatirələrini axtaran bir qoca? Məncə, heç biri… Yazmaq onların da haqqıdır və heç kim zəmanət vermir ki, nə vaxtsa onların yazdığı bir-iki cümlə hansısa romanda qarşımıza çıxmayacaq, biz onu sevməyəcəyik…

Ədəbiyyatı “bulvar ədəbiyyatı”, “işsizlərin ədəbiyyatı”, “küçə ədəbiyyatı”, “yeraltı ədəbiyyat” kimi “ayamalarla” təqdim etmək bütün dövrlərdə olub. Amma hələ də bu “ayamaların” konkret olaraq nəyi ifadə etdiyini izah edən tapılmır. Madonna uşaq ədəbiyyatı yazanda da, Sezen Aksu öz şeir kitabını nəşr etdirəndə də üsyançılar və inkarçılar vardı… Amma sevinən, oxuyan, qonşudan borc aldığı pulu o kitablara verən də az deyildi… Bu məqamda Müşfiq Şükürlünün “Yazıçı olmağa iddialı nankor oxucular” adlı yazısını xatırlayıram: “Yazmaq ki yazıçının ibadətidir, necə axı yazma deyər… Yazmaq ki seçimdir. Seçimsə azadlıq deməkdir…” Sonra da düşünürəm ki, görəsən, özünə “elit ədəbi tənqidçi” deyən biri çıxıb Madonnaya “kitab yazma” desəydi, Madonna da onu “azadlığıma müdaxilə edir” iddiasıyla məhkəməyə versəydi, həmin məhkəmədə kim qazanardı?

… Yaddaşını itirən bir xəstəyə müxtəlif şəkillər göstərməklə nəyisə xatırlayıb-xatırlamadığını test edirlər. Bunu “görsəl yaddaş” adlandırırlar və mütəxəssislər yaddaşın bərpasında əhəmiyyətli olduğunu vurğulayır. Ədəbiyyat da belədir; hansı əsəri zehnində yaşayırsansa, hansı əsərin içində “itib-batırsansa”, onu xatırlayırsan, onunla yaşayırsan… Özünü vərəqlərində itirdiyi kitab oxucunun ehtiyacıdır. Bu gün dünyanın hər yerində nəşriyyatlar məhz oxucunun ehtiyacına hesablanmış kitabları nəşr etməkdə həvəslidir. Tamam, burda iqtisadi maraqlar var, anlayıram. Bəs, nəşriyyatların geri itələdiyi əlyazma qovluqları? Onları yazanların da ehtiyacı düşünülürmü? Məncə, yox… Bu da yazıçının faciəsidir… Yazmaq ehtiyacı ödənməyəndə yazmaq eşqiylə dəliyə dönənləri sağlığında dəliyə, öldüyündə dahiyə döndərən də bizlər deyilikmi?! Elə bizik… “Nə yazıldığının, necə və nəyə yazıldığının önəmi yoxdur çox vaxt. Sadəcə, yazmaq ehtiyacının ödənilməsi vacibdir bəlkə də… Bəli, yazmaq ehtiyacdır, ehtiyacdan ötə əlacdır… Hətta, könlün antibiotikidir… Nizamlı və davamlı olmalıdır”- deyə yazır Kübra Aydın… Haqq verirəm ona… Yazmaq kiminə görə dəlilik olsa da, kiminə görə yaşamağın açarıdır…

***

Günahlandırılan yazıçı olmağı heç kim istəmir. Amma oxucunun şəhadət barmağının ucu həmişə yazıçıya tərəfdir: istər günahkar axtarışında, istərsə də xilaskar axtarışında… Bəzən düşünülür ki, yazıçının tək günahı “yaxşı yazmamağındadır”. Bəzən bu sözü lap kobudlaşdırırlar; “filankəs yazmağı bacarmır…” Alt qata enəndə, Xəstə Qasım demiş, “qəvvas olub dəryaya baş vuranda” “yazmağı bacarmaqdan” daha çox şey tələb olunan yazıçıya adamın yazığı gəlir… Kənan Hacının fikrincə, “yazıçı ideoloq olmazdan əvvəl humanist olmalıdır”. Burda fikirlərin qladiator döyüşünə çıxdığını görməmək mümkün deyil. Zaman-zaman bütün ideologiyalar ədəbiyyatdan süzülüb; ya ideologiyalar ədəbi abidə qazanıb, ya da ədəbi edama məhkum edilib. Bütün bunların arxasında dayanan da yenə insanın “canı yanmağı”, ibarəli desək, empati bacarığıdır. Düzdür, bu gün insanı “bəşərin əşrəfi edən” duyğunun məhz sevgi olduğunu, sevginin də empatinin rüşeymi olduğunu, bütün bunların da ümumi terminlə humanistlik adlandığını bilməyən qalmayıb. Yenə də yazıçı ideologiyasını Femidanın görməyən gözlərinin önündə yelləmək ədalətsizlik olardı…

Ədalət demişkən, görəsən, ədəbiyyat adildirmi? O, öz həqiqət axtarışında nə vaxtsa haqlının haqqını haqsıza qurban verirmi? Təlatümlü düşüncədir… Bəlkə də, qorxunc düşüncədir… “Dünya ədəbiyyatının dünyaları” essesində Deniz Gündoğan İbrişimin dediyinə görə: “…daim bir təxəyyül gücüylə ictimai, mədəni və fərdi çərçivədə oxucunu və dünyanı formalaşdırma gücünə sahibdir ədəbiyyat…” Bəs niyə məktəbin “ən yaxşı oxuyan şagirdi”nin on ildən sonra həbsxanaya düşmə ehtimalı yox deyil? Öz qüdrətiylə ədəbiyyat onu xilas edə bilməzdimi? Məncə, yox… Nə qədər qüdrətli olursa-olsun, ədəbiyyat insanın seçimlərini diqtə eləmək gücünə malik deyil… Özünü “oxucu” hesab edən hər kəs Pompey əfsanəsindən xəbərdardır və “insanın insana olan sevgisinin mücərrədliyə ünvanlanan bütün sevgilərdən daha dərin” olduğunu, bu sevginin öldürmə qüdrətini bilir. Yenə də həyatla savaşda öz sevgisi və ehtirasıyla silahlanır. Həmin an insanlıqdan çıxıb bir ağac donunda olanları seyr etdikdə ədəbiyyat heç də adil təsir bağışlamır… Nə yaxşı ki, ağac deyilik!

***

Oxucu termin kimi ayrıca müzakirə olunmalıdır. Yazılan əsərlərin, nəşr edilən kitabların taleyini “müəyyən etmək” qədər hökmlü olan oxucu kimdir? O, nəyi oxuyur? Niyə oxuyur? Qarşı-qarşıya dayansaq, bu sualları özümə də ünvanlaya bilərəm: Mən nəyi yazıram? Niyə yazıram? Özümün özümə cavablarım çoxdur, ən qısacası isə budur: “Bilmirəm…” Çünki yazmağın mənası da insanın missiyası qədər naməlumluqda çoxdan azıb… Hər gün tapılan yeni cavablar təxəyyülümüzdə yaşayan “böyük həqiqət”ə tərəf sürüklənərkən əlimizə keçənlərdir…

“Ədəbiyyatın ən sadə və çox yayılmış düsturu budur ki, əgər oxuduğu əsər oxucuya tanış gəlirsə, personajları özü kimi hiss edirsə, deməli, əsər alınıb”. Bunu Şahanə Müşfiq deyir… Fikir olaraq doğrudur, hətta illərlə deyilmiş fikirləri sadə bir düstura çevirdiyinə görə Şahanəyə təşəkkür düşür. Bu düsturdakı yeganə naməlum əmsal yazıçının özünü buxovlamasıdır. Oxucuya xoş gəlmək üçün fikirlərini çərçivəyə salmaq, öz-özünə qadağalar qoymaq yazıçıya uğur qazandıra bilər, hətta bu, necə deyərlər, günah sayılmır. Amma yazı alma bağı deyil ki, yazda-payızda budamağa, calamağa ehtiyac duyulsun… Yazı böyürtkən kolu kimi qollarımızı sıyıranda, kol dibindəki bənövşəyə dönəndə, yarpağında şeh düymələnmiş yemlik təki parıldayanda daha dürüst olur. Həyatın hər köşəsində dürüstlük axtara-axtara yazıçıdan fikirlərinə maska taxmağı tələb edən oxucunu qazanmaq faciəm olardı, yoxsa uğurum? Bilmirəm…

Şahanə Müşfiq “Bəzən yazarlar “oxucu yoxdur” – deyib şikayətlənirlər. Oxucu isə susmaqla kifayətlənir” cümlələrini yazmaqda da haqlıdı. Oxuduğunu “vaxt öldürmək”, “gün keçirmək” vasitəsi sayan bir oxucu üçün hayqırmaq, haray çəkmək yazıçının dəliliyidi, cəsarəti yox. O yazıçı qəhrəmandır ki, özüdür, fikirlərini buxovlamır, budamır, sinəsi tənqidçilərin tənqidinə, oxucuların təhqirinə hədəf olanda kürkünə bürünmür… Amma qəhrəmanlar da uzunömürlü olmur… Qısa ömürlərindən geriyə isə əfsanələr qalır. Rəşad Məcidin təbirincə desək, “əfsanələri dəyişmək olmaz”.

Təhsil Problemləri İnstitutunun Kurikulum Mərkəzinin böyük elmi işçisi, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin müəllimi, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Məsul katibi

Mənim nə gülüşüm, nə göz yaşım var,
Doğru bildiyiniz yalan adamam.
Sevincin, şadlığın tamına baxıb,
Özünə tamarzı qalan adamam.

Hər gün əlçim-əlçim buluda dönüb,
Özü-öz başına yağan yağışam.
Bayırdan qurulu saray görünüb,
Könlü içəridən talan adamam.

Məni tanımağa çalışma, adam,
Sənə tanışamsa, özümə yadam.
Nə qoruya bildim, nə də saxlaya,
Bir ömrü əlindən salan adamam.

Geriyə dönməyə yolmu qalıb ki?!
Bütün körpüləri oda atanam.
Sevinci əlindən havayı verib,
Qəmi qucaq-qucaq alan adamam.

07.03.2016.

Təhsil Problemləri İnstitutunun Kurikulum Mərkəzinin böyük elmi işçisi, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin müəllimi, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Məsul katibi

Bütün sətirlərim incidi məndən,
Bir şair qəlbini sındırdığım gün.
Didildi, dağıldı ruhum içindən,
Bir şair qəlbini sındırdığım gün.

Nə dedin bal dilim acıya döndü,
Getdiyim düz yollar əyildi bütün.
Dünyanın mən adlı işığı söndü,
Bir şair qəlbini sındırdığım gün.

Mən ki istəməzdim qəlbini yorum,
Bənd oldu dilimə atdığın düyün.
Yarandı içimdə dibsiz uçurum,
Bir şair qəlbini sındırdığım gün.

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü

İlahi, canım çox yandı,
Mənimki də oddan çıxır.
İlahi, verdiyin ömrü
Sürmədikcə yaddan çıxır.

Göy uzaqdı deyə qalxır,
Dizin döyə-döyə qalxır.
Ruhum elə göyə qalxır
Elə bil, qanaddan çıxır.

Qaranlığın son gecəsi,
Günəş üzü, gün təzəsi.
Günlərimin ən təzəsi
Sən demə ən altdan çıxır.

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü

Mən hardan baxıram? -Sükut içindən,
İnsan sükutundan da bəlli olur.
Üzümü göylərə tutub durmuşam,
Sağ olsun, Tanrı da təsəlli olur.

Külək döyəclədi, yağış islatdı,
Payız ağacıyam, çöl ortasında.
Nə məndən keçən var, nə mən keçdiyim,
Elə bir yolam ki, yol ortasında.

Eh! Sən də anlaya bilmədin məni,
Gözlərim səninçün sirr düşərgəsi.
Hardasa, uzaqda səslənir indi
Ölüm paltarında vida şərqisi.

Sevgilim, qulaq ver gələn fəğana,
Dinlə, gör nə deyir bu dəli-dəli.
Çəkim saçlarımı gözümdən yana-
Bax, necə çağırır, Hu… dəli-dəli.

Sözün sözüm idi, andındı andım,
Əydin, əyilmədim, amma ki, sındım.
Mən odsuz-ocaqsız yandıqca yandım,
Çilə atəşimə su dəli-dəli…

Burada bir dəli qulun oynayır,
Axtarır tapammır yolun, oynayır.
Düşüb ortasına gölün oynayır
Sonuncu rəqsini qu dəli-dəli…

Bir ağrı, bir acı atıbdı çəngəl,
Gözümün önünü tutubdu çən, gəl.
Kim gəlmir gəlməsin, ölurəm, sən gəl,
Məni göz yaşınla yu, dəli-dəli…

Adilə Nəzər 21.03.2020

Bilirsənmi, darıxmağın yöntəmini,
İçin boyda çöl olarsan.
Qaldırırsan saatları başın üstə
Bir gecəni nuş etməyə yad gəzərsən,
Çölündəki özgələrdə od gəzərsən,
Çölündəki özgələrdən əl umarsan.
Bilirsənmi,
Darıxanda
Bir baxışda min ah olar,
Bir ümiddə neçə-neçə günah olar.
Bilirsənmi, darıxanda cığır düşər
yanağından bir işığa,
o işıqda güzgülənər xəyal-xəyal sevişmələr,
puçurlanar saçlarında bir gecənin min günahı,
puçurlanar buxağında bir öpüşün
bir ah boyda min tamahı.
“Ah” səsinə bədən-bədən uçunarsan,
bir ah boyda
savab edən günahkarsan!
Bilirsənmi,
Darıxınca bir gecədən bir səhərə kölgə düşər,
O kölgədən pəncərənə
Neçə-neçə dalan düşər,
şəhər düşər,
ölkə düşər…
Adam-adam, əlsiz-əlsiz
qol açılar, əl uzanar,
uzun-uzun yol yeriyən
baxışların yerə düşər,
bir ürəkdən,
bir bədəndən,
bir torpağa
yol salınar.
Bilirsənmi,
darıxınca için-için sökülər,
Göz yaşında gülər adam
Bilirsənmi,
Qara gecə bəyaz olar
O bəyaza bükülər,
Bir gecədə ölər adam!
Bilirsənmi,
darıxmaqdan ölər adam!
Bilirsənmi,
darıxmaqdan ölər adam!

Şeyit-Xanum Alişova

Ad günü – həyatımın başlanğıc günü,

Parlaq, təntənəli keçməlidir

bu günüm…

Dostlarımdan eşitdim ki,

 getmisən hədiyyə almağa,

nə axtarırsan orda?

Anlamıram,

donluq parçamı seçirsən yoxsa?

Nə alsan qəbulum,

nə alsan dəyərlidir mənə.

Lakin

bütün bunlar mənasız.

Əgər sevirsənsə,

bu günü

mənimçün gözəlləşdir, parlat,

rəng qat mənim bu günümə.

Ən gözəl hədiyyə özünsən,

özünü gətir mənə!

Gözlənti

Səssizlik. Gecə. İşıldaquşların parıltısı.

Havanı qırıb tökür nəfəs,

Parçalanır qara gecə, ruhum darmadağın.

Uzaqdan addım səsi gəlir,

uzanır yerdən ulduzlara qədər,

artır səslər, böyüyür, şar kimi şişir get-gedə,

şişdikcə çəkir içinə qarşısına çıxan hər şeyi

Ağacları. Daşı. Quşu.

Atılır, tullanır, burulur

Pilləkənin qara divarlarında

Sanki duyur, işıqlanır pillələr,

əks-səda verir, doldurur gurultu evi

Sən! Bu sənsən!

Qalxacağam  qaranlıqdan tufan kimi,

Axacağam qapılara şəlalə tək,

Çəkiləcək qapı,

İtaətkar dalğalar çəkiləcək,

Bosağada  isə

 durub gecə divar tək.

Dəmirdən. Betondan. Büsbütün.                                                      

***

Açılmadı

gül açılmadı

mən kədərlənməyim deyə,

Uçdu

arı uçdu

qorxdu ki, məni sancar,

soldu rənglər,

batdı hər yer rəngsiz qumda.

Bircə işçi arıdır

paslanmış neştəri ilə

bal axtarır uzaqda.

Suya düşən xəyallarım,
Gün gülmədi üzünüzə.
Hardan əsdi, hansı tufan
Qum üfürdü gözünüzə?

Suya düşən xəyallarım,
Od tutdu su, yandı qar da.
Həvəslə qurulmuşdunuz
Harda boşluq oldu, harda?

Suya düşən xəyallarım,
Sizi ki gerçək sanmışdım.
Mən onsuz sizə qədər də
Belə qor alıb yanmışdım.

Suya düşən xəyallarım,
Qarşınızdan su axmadı.
Elə yıxdı sizi yıxan
Nə çəkdiyimə baxmadı.

Öldü sonuncu ümid də
Üzündən zalım dostların.
Yalnızlıq daha əfzəlmiş
Yüzündən zalım dostların.

Min düşmən üstünə hürsə,
Dərd etmə ürəklər birsə.
Araz qurşağından, Kürsə
Dizindən zalım dostların.

Cücərtməyir su hər dəni,
Qəbul etmir bu pər dəni.
Tanrım, qaldır bu pərdəni
Üzündən zalım dostların.

08.03.2019.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mingəçevir bölməsinin sədri

Yoxmuş insanlığın “əlinin duzu”,
Yaxşılıq nədənsə tez yaddan çıxır.
Xoş söz əritməsə qəlbdəki buzu,
Sonda qaşınmayan yerdən qan çıxır.

Şirin xəyallarla ovunur insan,
Kim deyir yalanın ömrü az olur?
Ürək heydən düşüb üzüləndə can,
Adamın çöhrəsi tanınmaz olur.

Ömrü uzun imiç nisgilin-qəmin,
Dərd əhli bilir ki, sızlamaq nədir.
Nədənsə əzəldən bir ağlı kəmin,
Bəxti yeyn olur-çox qəribədir…

Sönür əzəl-axır od da, ocaq da,
Şan-şöhrət çoxunu yaman çaşdırır.
Zülmət kök atanda küncdə-bucaqda,
Şüşə parçası da göz qamaşdırır.

Vaxt-vədə bir yeyin köhnə fırfıra,
Qarışıq səslərdən baş gicəllənir.
Yerlər səhv düşəndə pozulur sıra,
Əcəl qəfil gəlir, kəsilir hənir.

Gizli bir ucu var hər müşkül işin,
Ürək korun-korun yanan ocaqdır.
Sevinc-qüssə yüklü ömür sərnişin,
Ölümsə sonuncu dayanacaqdır.

Harda qaldı o xoş günlər, zamanlar,
Nə tez ötdü sevinc dolu səhərlər,
Yaddan çpxmaz gülüm vallah, o anlar
Zülüm varmı ayrılıqdan de, betər.

Ah çəkməkdən dilim, ağzım alışır,
Unutmadım ay fəfasız mən səni.
İndi fikrim o yollarda dolaşır,
Niyə axı tez unutdun tez məni.

Eşqin ilə çox nəğmələr yazmışam,
Ürəyimdə yuva qurub həsrətin,
Qatarından ayrı düşən bir quşam,
Qulağımdan getmir sözün, söhbətin,

Çox dözmüşəm həsrətinə, qəminə,
Ömrüm boyu ürəyimdə yerin var,
Heç bilmirəm nə söyləyim, mən sənə,
Səni deyib öləcəyəm ey nigar.

Pərvanəsiz yaşayarmı söylə şam,
Bir vaxt mənə can deyərdin axı sən,
Bu şeiri sənin üçün yazmışam,
Darıxanda bu şeirimi oxu sən.

On illik kölə… İncəsənət köləsi. Düşünürdüm ki, bu qadın birdən-birə haradan yadıma düşdü? Sonra xatırladım…
Türkiyədə elmiliyi, savadı ilə böyük ajiotaj yaratmış 10 yaşlı Atakanın çıxışlarını dinləyirdim ötən həftə. Beş ay ərzində 250 fəlsəfə kitabının oxunması, balacanın dolu-dolu danışması başımı dumanlandırmışdı. Nitsşe belə dedi: “Aristotel, Platon, filan fəlsəfəni daha çox bəyənirəm, ən böyük istəyim təhsil sistemində dəyişiklik etmək istəyidır, mənə mükəmməl təhsil verin, rica edirəm” deməsi və s. sözlərin, fikirləri möhtəşəm idi. Bu uşaq möcüzədir..
Qeyri-adi danışığından əlavə, gözlərinin forması, böyüklüyü də diqqətimi çəkmişdi. Bəli, məhz həmin an məşhur xanım rəssam yadıma düşdü. Vaxtilə izlədiyim tablolar qarşısında yenidən heyrətlənmək üçün Google-da axtarış verdim. Bir daha böyük gözlər kolleksiyasını izlədim. Görəsən, bir rəsmdə istənilən canlı üzərində bu böyüklükdə gözləri çəkmək Marqaret Keanın – əsl adı Peqqi Doris Xokinsin nəyinə lazım idi?
Yadımdadır, səkkiz il, bəlkə də on il bundan öncə psixologiya təhsili alan bir iş yoldaşım məni psixoloji test etmək üçün, yer üzərində mövcud olmayan bir canlı çək, söyləmişdi. Maraqlı gəldi mənə. Tez əlimə qələm alıb kağız üzərində olduqca böyük qulaqları və böyük gözləri olan bir canlı çəkmişdim. Çəkdiyim əcaib məxluqa diqqətlə baxan xanım, sən informasiya almağı çox sevirsən. Çəkdiyin cizgilərin ən böyüyü gözlər və qulaqlardır, demişdi. Demək, sənin mənəvi ehtiyacın danışmaqla yox, bolluca görmək və eşitməklə ödənilir. İçindəki informasiya almaq aclığı belə qulaqların və gözlərin çəkilməsinə səbəb olub, söylədi.
Marqaret Keanın rəsmlərindəki hədəqəsindən çıxmış böyük gözlər də, əslində, çox şey deyir izləyicisinə. 1960-cı ildən başlayaraq 10 il ərzində sərgilənən rəsm əsərlərinin üzərində Marqaretin yox, həyat yoldaşı Uolter Kinin imzası görünürdü. Qadın istedadsız əri üçün rəsm əsərləri çəkirdi. Bütün dünya Marqaretin yox, dırnaqarası istedad yiyəsi olan Uolterin əlini öpürdü, ona heyranlığını bildirirdi. O vaxta qədər ki, pərdəarxası həyatda kölə olan Marqaret üsyan edərək həyat yoldaşının deyil, bu rəsm əsərlərinin həqiqi müəllifi özü olduğunu bəyan edir. Əri həyasızcasına deyilənləri təkzib edəndə və qadının istedadsız birisi olduğunu bağıranda və qadının onu şərləməsini dedikdə, zavallı qadın məhkəməyə üz tutur.
Məhkəmə mübarizəsi söz oyunu üzərində – müttəhim və hakimlik üzərində qurulmur. Qadın və kişi salonunda üz-üzə əyləşdirilir və izləyicilər ər və arvadın qarşılarına qoyulmuş tablolarda kimin daha gözəl rəsm əsəri çəkəcəyini gözləyirlər. Vaxt tamam olur. Cənab Uolter heç nə bacarmır. On illik tənbəllik ona bildiklərini də unutdurmuşdu. Marqaret isə eyni çevikliklə növbəti möhtəşəm əsərini yaradır və bütün dünya bundan öncə ərinin imzası ilə getsə belə rəsm əsərlərinin müəllifinin Marqaret olduğu həqiqətini qəbul edir. Bu vaxta qədər susqun və böyük gözlərin müəllifinin nə demək istədiyi aydın olur. O susurdu, sadəcə, eşidilməyini istəyirdi…
Yaradıcılıq sarsıntıdır. Ən böyük sənət əsərləri, ən gözəl romanlar, ən gözəl şeirlər sarsıntıdan yaranır. Çünki səni duyacaq bir insan olmadıqca bunun lal həllini tapmaq istəyirsən. Ona görə yazdığın, yaratdığın nümunələr sənin danışan dilinə çevrilir. Əlinə tablosunu alıb məcnuntək dolaşan Səttar Bəhlulzadə kimi çox susursan, amma yaradırsan. Onun da böyük və mənalı gözləri var idi…
Mən indi bilirəm ki, niyə ərəb, fars qadınlarının gözləri belə gözəl olur. Mən indi bilirəm ki, niyə susan insanların gözləri belə gözəl olur, ifadəli olur, danışqan olur…
Cəmiyyətlər qadınları kilidlədikcə itirir. Bu, birmənalı olaraq belədir. Kölə qadın heç vaxt azad ruhlu, azad təfəkkürlü insan yetişdirə bilməz. Bu, mümkün deyil.
Əhməd bəy Ağaoğlu “İslamlığa görə və islamlıqda qadın” tədqiqatında yazır: “Müsəlmanların qurtuluşu, onların maddi və mənəvi, hətta siyasi dirçəlişi sadəcə olaraq iki məsələnin: qadın məsələsinin və əlifba islahatının həll edilməsiylə bağlıdır. Bu günün müsəlman qadını ancaq sərbəst və şüurlu ana, həyat yoldaşı olmaq şərtilə sosial vəzifələrini faydalı bir şəkildə yerinə yetirə bilər. Ancaq bu şərtlər altında o, uşaqlarına sosial yaşamda çox əhəmiyyətli olan sağlam bir xarakter və iradə, yüksək duyğular və sağlam düşüncələr aşılaya bilər.
Ona gerçək inkişaf imkanı verməyən boğucu hərəm havasının içində tamamilə bir bitkiyə oxşar, həm də tənbəl bir yaşayış sürən qadın irqin tənəzzülündə də birinci dərəcəli rol oynayır. Əlifbanın çətinliyi oxuma-yazma təhsilinə bərk əngəl olduğundan müsəlmanların ağıl və ürəklərinin aydınlanmasına aparan yolları qapayır. Qadın və əlifba… Bax budur, müsəlman dünyasının onu yavaş-yavaş ölümə sürükləyən iki başlıca düşməni, iki əlacsız xəstəliyi…”.
Bütün zamanlarda qadına münasibət bir ayrı formada özünü büruzə verib. Elə Əhməd bəy Ağaoğlunun eyni kitabında oxuyaraq İslamdan öncə qadına edilən dəyərsiz münasibətin tərəflərini görmüş oluruq. Əslində, Hz.Musa üçün ən böyük sosial toplum fironun əlinin altında işləyən qullar idisə, İsa təlimini də eşidən öncə kasıb təbəqə idisə, elə Məhəmməd də heç bir sosial statusu olmayan qadına güvənərək bu yola çıxır. Bəlkə də mübahisəli səslənə bilər. Amma söyləmək istədiklərim var. Nələrisə gerçəkləşdirmək üçün kütləyə ehtiyac duyulur. İstənilən zamanlarda, istənilən konsepsiyanı həyata keçirmək üçün. “Braxmanın ayaqları” yazımda da eyni məsələyə ötəri toxunmuşdum. Kasta qanunları kodeksindən çıxış edəndə indusların ağız büzməsi ilə ifadə etdikləri bütün (büt) ayaqları olan kütlə möhtəşəm Braxmanın ən lazımsız hissəsi kimi çirkin və iyrənc xarakterizə olunur. Amma həmin bəyənilməyən kütlə – ayaqlar həm də bədənin, orqanizmin, cəmiyyətlərin hərəkətverici qüvvəsidir. Sadəcə, onlar bəzən ayaq olduqlarını unudurlar. Elə firon məktəbini keçən Musa da bütün bilgilərdən hali olunca, elmi, siyasəti, fəlsəfəni və s.-yə yiyələndikcə həm də səltənət istəyinə düşür. Amma fironun qanı bir, canı bir övladı olmadığı üçün hakimiyyətə keçmək nəsibinin olmayacağını anlayır. O səbəbdən də Musa alternativ variant olaraq kütləni seçir. Qulları seçir. Onları inandırmağı bacarır və böyük bir qüvvəyə daldalandığını hiss edir. Bəli, qızıl dana xəyanəti olsa belə, ara-sıra aclıq imtahanı ilə onları üz-üzə qoyaraq istədiyi məcraya gətirə bilir. İlahi, axı hər şey həm də belədir! Eynilə İsa kimi, eynilə Məhəmməd kimi.
O Məhəmməd ki, onun gətirdiyi islahat köhnə beyinləri, köhnə düşüncəni narahat edirdi. Cəmiyyət, daha doğrusu, köhnə hakim təbəqə reformaya hazır deyildi. Məhəmməd isə inadkarcasına hər şeyin onun istədiyi kimi olacağına çox inanırdı. Nazik səndəlləri ilə evindən çıxanda yolunun üstünə səpilən qaratikanlar ayaqlarını qana bulaşdırırdı onun. Bu yaraları qadınlar sarıyırdı. O qadınlar ki, Məhəmməd onlara, Cənnət sənin ayaqların altındadır, – deyirdi. İlahi, hər şey eynilə beləydi. O qadınlara Məhəmməd tərəfindən təlqin olunan bu psixoloji güc onlarda özünəgüvən yaradırdı. Qadın dərk edirdi, mənim çağamı, qız balamı heç kim diri-diri torpağa gömə bilməz, – deyirdi, üsyan edirdi artıq. Evlərin qızları, qadınları, həyat yoldaşları ayılmağa başlayırdı. Oyanış nə gözəldir!
Türk qadınının həyat tərzində vəziyyət başqa cür idi. İslam bizim torpaqlara qədəm qoyana qədər türk qadını kişisi ilə birgə at çapırdı, döyüşlərdə iştirak edirdi, Amazon ruhuna sahib idi. Diplomat qadın olaraq kişilərdən heç də geri qalmadığını hər hərəkətilə sübut edirdi. Dillərdə əzbər olmuş gender bərabərliyi mərhələsini ulu nənələrimiz, ulu babalarımız çox gözəl bilirdi. Kimsə kimsənin haqqına və azadlıq sərhədinə daxil olmurdu. Qadının və kişinin yolu və mövqeyi bəlli idi. Onun bürünməyə, sarınmağa, gizlənməyə ehtiyacı yox idi. O, gerçək idi, o, var idi, o, qəhrəman idi. Elə bu bacarığı, bu hökmranlığı, mərdliyi yadelliləri qorxutduğundan ərəb dünyasından çox-çox fərqli olan türk qadını gerçəkliyini mifə çevirmək üçün, müti qadın cəmiyyətinin müti insan yetişdirmə istəyinə arxalanaraq tamamilə doğru olmayan müsəlman ideologiyası – qadını kilidləmək metodikasını gerçəkləşdirmək istəyirlər bizim üzərimizdə. Bu çanaq bizim başımızda çatlayır. Bu, Məhəmmədin öyrətdiyi, təbliğ etdiyi ideologiya, islahat platforması deyildi. Sadəcə, tarixi məsələlər, hegemoniya – yerlərdə bərqərar olmaq istəyi bu prosesi labüd etdi. Cəmiyyəti məhv etmək istəyirsənsə, qadını məhv et.
Böyük siyasi, tarixi gəlişmələrdən sonra Müsəlman Şərqinin ilk Cümhuriyyəti parlaq zəka sahiblərinin yardımı ilə türk qadını ruhunu üzə çıxardı, ona kimliyini xatırlatdı, ona seçki hüququ verdi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə də Rəsul idi, elçi idi…
Əhməd bəy Ağaoğlunun eyni məqaləsində yazılır: “Müsəlman dünyasını oyandırmaq üçün, onu mədəni millətlər cəmiyyətinə qatmaq üçün şiddətli bir sarsıntıya ehtiyac var. Müsəlmanların da, öz təkamül mərhələlərini keçirmələri, aralarından iradəli, cəsur və fədakar bir adamın çıxması gərəkdir. Belə bir islahatçı bilavasitə müsəlmanlıqda, onun tarix və ənənələrində bərəkətli bir torpaq tapacaqdır. Təkrar edək: nə “Quran”, nə şəriət şəxsən yeniliyə əngəl deyildir. Ancaq bunların təbliğatçıları – üləmalar və şeyxlər şəxsi mənafeləri naminə müsəlmanlığa mədəniyyətlə uzlaşmayan bir mahiyyət verməyə çalışmışlar. Misir islahatçısı Məhəmməd Əli, Misir şeyxlərini və üləmasını üç cərgə əsgərlə mühasirəyə aldığı sarayına toplayıb, layihəsini hazırladığı İslahat fərmanına ölüm qorxusu altında qol çəkdirərkən bunu çox yaxşı anlamışdı”.
Tarix səhifələrimizi vərəqlədikcə Azərbaycan qadını stixiyası bir ildırım kimi bizi vura bilir. Hətta görünməsi mümkün olmayan zamanlarda belə o qadınlar adlarını qızıl hərflərlə tarix səhifələrinə həkk etdirir. Varlığı, kimliyi bilinməsə də o qadınların dilindən qopmuş bayatılar, nəğmələr, laylalar indiyənə qədər eyni qadın zərifliyi ilə dilimizdə səslənir. “Oxuma!”, “yazma!”, “danışma!” deyilsə də o qadınlar xalça naxışları arasında danışıb, yazıb, oxuyub.
Dünyanın çirkli qanunları nə etsə də bu gerçəkliyi gizlədə bilməyəcək. Yaranışı Adəmin mifik qabırğasından gəlsə belə, əyri bumeranq kimi uzaqlara atılıb unudulmağa çalışdırılsa da yenidən həqiqət kimi cəmiyyətlərə qayıdacaq qadın. Hər dəfəsində də doğuluşu, özünü xatırlaması möhtəşəm olacaq. Külündən yaranan, dəfələrlə ölən və dəfələrlə dirilən Simurq quşu kimi alovlar içindən bərqərar olmağı bacaracaq. Qadınlıq xarakterinin nə olmasını bildirərək Sara Xatun kimi, Nüşabə, Tomris ana kimi, Tuti Bikə kimi, Natəvan kimi, Həcər kimi, sadiq Burla xatun kimi, Şükriyyələr, Hənifələr, Gültəkinlər, çoxu kimi zühur edəcək. Hər dəfəsində də bəli, mən qadınam, sözünü mərdi-mərdanə deyə biləcək.

Mənbə: http://edebiyyatqazeti.az/