Şəfa VƏLİYEVA: -“Gəncə mənim İrəm bağım…” (Müsahibə)

Müsahibimiz haqqında qısa bilgilər

Şəfa VƏLİYEVA (Şəfa Elxan qızı Vəliyeva) 1988-ci ildə Göyçə mahalının Dərə kəndində dünyaya göz açıb.2005-2009-cu illərdə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Gəncə filialının “İbtidai təhsilin metodikası və pedaqogikası” fakültəsində bakalavr dərəcəsi üzrə ali təhsil alıb. İlk kitabı kiçik həcmli hekayələrdən ibarət olan “Ümiddən olan qurbanlar” 2010-cu ildə işıq üzü görüb. “BUTA” -2012 Qadın yazarlar seminarının iştirakçısıdır.
2012-ci ildə Azərbaycan Respublikası Gənclər-İdman Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirlilən və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən həyata keçirilən ”Bölgə yazarlarına dəstək” layihəsi çərçivəsində “Bölgələrdən səslər” kitabında hekayəsi dərc olunaraq ilk dəfə Respublika səviyyəsində ictiamiyyətin nəzərinə çatdırıldı. 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən və həyata keçirilən “Vətən sevgisi sərhəddən başlamır, sərhəddə bitmir” layihəsi çərçivəsində işıq üzü görən “Bitməz könlümüzün Vətən sevgisi” antologiyasında şeiri dərc olunaraq ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılıb. 2015-ci ildə “Zərrələr” layihəsi çərçivəsində işıq üzü görən “Zərrələr” antologiyasında şeirləri dərc olunub.
“Qafqaz Media” İctimai Birliyi tərəfindən “Cəsarətli qələm” və “Peşəkar jurnalist” media mükafatlarına layiq görülüb. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən “Yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində “Ən sadə şəkil” hekayəsi Türkiyə türkcəsində Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin Tokat şəhərində fəaliyyət göstərən TOSAYAD (Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği) rüblük orqanı “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin yeni 40-cı sayında dərc olunub.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş məsləhətçisi və “Nəsr” bölməsinin redaktorudur.Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvüdür.Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birgə layihəsi olan 2-ci “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimidir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsüdür.Gənclər mükafatçısıdır.
2017-ci ildə“Poçtalyona məktub” adlı yeni şeirlər kitabı Bakıda “VEKTOR” Beynəlxalq Nəşrlər Evi tərəfindən 192 səhifə həcmində işıq üzü görüb.

-Şəfa xanım, bir müddət öncə “Poçtalyona məktub” adlı yeni şeirlər kitabınız işıq üzü gördü. Bu münasibətlə Sizi təbrik edirik, Sizə yeni-yeni yaradıcılıq uğurları diləyirik!

-Çox sağ olun, dəyərli qələm dostum! Yeni kitablarda görüşənədək…

– Nə üçün məhz “Poçtalyona məktub”?

-Türk dünyasının böyük alimi Sədnik Paşa Pirsultanlı (Tanrıdan rəhmət diləyirik!) həmişə deyərdi ki: “Şeirin özündən yurdu şirindi”… “Poçtalyona məktub” şeirimin də özündən çox mənə yurdu doğmadı. Onun necə “doğulması”, “boy verməsi”… Hər dəfə poçtun binasının yanından keçəndə o hissləri təkrar-təkrar yaşadığımın fərqindəyəm. Elə ona görə də ilk şeir kitabımın adını mənimçün əbədi olan hisslərin adıyla- “Poçtalyona məktub” şeirimin adıyla adlandırdım…

-Dövri mətbuat səhifələrində adət etmişik ki, Sizi “Şəfa VƏLİ” imzası ilə görək. Bəzən istər dövri mətbuatda, istərsə də inter-mediada yazılarınız “Şəfa VƏLİYEVA” imzası ilə yayınlanır. Bu hal Sizdə hər hansı bir rahatsızlıq hissi doğurmur ki?

-Yox… İlk dəfə mətbuatda elə Şəfa Vəliyeva imzası ilə çap olunmuşam. 2013-cü ildə DGTYB-nın nəşri olan “Bölgələrdən səslər-1” antologiyasında Ustad deyə müraciət etdiyim, sayın Əkbər Qoşalı adımı Şəfa Vəli olaraq qeyd etmişdi. O gün –bu gündür Şəfa Vəli oldum… Ustadın verdiyi təxəllüs mənə doğmalaşdı… Odur ki, istər Şəfa Vəli, istərsə də Şəfa Vəliyeva olsun, hər iki imza ilə çap olunan bir cümləm belə məni sevindirir…

-DGTYB Məsləhət Şurasının Başkanı Əkbər Qoşalının həyatınızda rolu və yeri?

-Sayın Əkbər Qoşalı həmişə mənim haqqımda danışarkən bu cümləni işlədir: “2012-ci ildə DGTYB-nin Gəncə səfərindən qazancımız Şəfa Vəli oldu”. Mənsə deyirəm: “Əgər 2012-ci ildə Əkbər Qoşalı Gəncəyə gəlməsəydi, mənim yaradıcılığıma diqqət ayırmasaydı, mən də bu günkü Şəfa Vəli olmazdım”…

-Məlumdur ki, Sizi dünyaya gətirən o nurlu insan-Güldərən Ana da şeirlər yazır və dövri mətbuatda şeirləri çap olunur. “Ruzigar”, “Gəncəbasar” və “525-ci qəzet”də şeirləri çap olunub. Gənc yazarlara dəstək olmaqla, yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin istedadlı nümayəndələri üçün nəşrə hazırlanan almanax və antologiyaların tərtibatçılarından biri olaraq, orta və yaşlı nəslin nümayəndələrinin də yazılarını özündə cəmləşdirəcək hər hansı bir kitab tərtib etmək istərdinizmi?

-Təbii, elə bir imkan olsa sevərək tərtibçi kimi bütüm gücümlə çalışardım. Amma, sözün düzü, anamın özünün kiçik həcmdə də olsa bir kitabı olmasını daha çox arzulayardım… Bir dəfə şair Elməddin Nicatla kiçik dialoqumuz oldu. Hansısa tədbirə anamla getmişdim. Elməddin Nicat mənə dedi ki, Şəfa, daha imzan tanınır. Böyük adamsan, niyə hər yerə ananla gedirsən? Cavabım bu idi: “Mən böyük adamam, doğrudu, amma anam məndən böyük şairdi”…

– Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən “Çağdaş Azərbaycan poeziyasının inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin Tokat şəhərində fəaliyyət göstərən TOSAYAD (Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği) yayın orqanı “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin yeni 45 sayında Güldərən ananın “Boynuma dolanan hicran qoluymuş” şeiri Anadolu türkcəsində dərc olunub. Bu uğurun əldə olunmasında Sizin əməyiniz danılmazdır.

-Elə deməzdim… Mən deyərdim ki, bu uğurun əldə olunmasında məhz sizin-Kənan Aydınoğlunun əməyi danılmazdır… (gülümsəyir)

-2012-ci il Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) nadir tapıntısı Şəfa VƏLİYEVA üzvü olduğu DGTYB ilə keçirdiyi xoş günlərə görə peşmançılıq hissi keçirmir ki?

-Əsla! Peşmançılığım ondadır ki, Gəncə-Bakı yolunu hər saat, hər könül istəyəndə getmək olmadığından doğma DGTYB-nin bəzi tədbirlərinə qatıla bilmirəm. DGTYB mənimçün artıq doğma bir ailədir. Elə bir ailə ki, Naxçıvandan, Şəkidən, Qazaxdan, Tovuzdan-Azərbaycanımızın əksər bölgələrindən üzvü var… Bu gün ürəklə bu sadaladığım məkanlara “ailəm var” deyib gedə bilirəmsə, bunu da mənə DGTYB qazandırıb.

-2017-ci il Şəfa VƏLİYEVA üçün hansı önəmli hadisələrin gerçəkləşməsi ilə yadda qaldı?

-“Bölgələrdən səslər-3” antologiyası işıq üzü gördü. ADAU-nun müəllimi İlham Ələkbərovla birgə əməyimiz keçən “Fəzanın cazibəsi” işıq üzü gördü. Tərtibçisi olduğumuz daha bir kitabın nəşrini gözləyirik… “Azərbaycan” jurnalının 7-8 saylı buraxılışında şeirlərim çap olundu. “Ulduz” jurnalında “Dərgidə kitab”da şeirlərim yer aldı. “Ustad” jurnalında məqalələrim və hekayələrim işıq üzü gördü. “525-ci qəzet”, “Ədəbiyyat qəzeti”, “Ruzigar” qəzetlərində yazılarım mütəmadi dərc olundu. Nəhayət, “Poçtalyona məktub”…İlk şeirlər kitabım… Məncə, bir yaradıcı adam üçün belə məhsuldar il böyük uğurdu…

-Hər il özünə əldə olunan uğurlar ilə bağlı hesabat verən və yeni əsərləri ilə oxucularının görüşünə gələn Şəfa VƏLİYEVA doğma Gəncəmizin ab-havası ilə bağlı əsərlər də yazmaq fikrindədirmi?

-“Gəncə mənim İrəm bağım…” Gəncə özü şeir kimidi. Hər küçəsində adam başqa, fərqli hisslər yaşayır. Şeirlərimdə, eləcə də hekayələrimdə Gəncə artıq bədiiləşib, obrazlaşıb. Bir dəfə şəhərarası mikroavtobusdaydım. İki məktəblinin söhbətini eşitdim. Biri o birinə deyirdi ki: “İnternetdə bir Şəfa Vəli adında qız var, şeirlərində Gəncə-Bakı “söhbətini həll edib”… Onlar məni üzdən tanımışdılar, ya yox, bunu bilmirəm. Amma, artıq imzamı tanımışdılar və Gəncə obrazını sevmişdilər… Çox xoş duyğu idi…

-Qələm yoldaşlarınız tərəfindən Sizinlə bağlı şeirlər və məqalələr yazıldı. Hər biri də qəlbindən keçən ən səmimi duyğu və düşüncələrini ifadə etdi. Bəs, Şəfa VƏLİYEVA kimə yazılarını həsr edir?

-Sağ olsun adımı unutmayan, bircə misramı da olsa sevən, bağrına basan dostlar! Mən isə… Yazılarımı kiməsə yox, nəyəsə-hansısa bir şeirə, hekayəyə, kitaba həsr edirəm. Mənimçün ürəyimi titrədən misranın müəllifinin kim olması arxadakı fon rəngidir. Əsas olan məni təsirləndirən, məni, yenə Sədnik Paşa demiş, dağa-daşa çırpan bədii əsərdi. Əgər o əsər məni silkələdisə, yeni yazı “doğulur”…

-Qarşıdan 31 Dekabr-Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və 1 Yanvar Yeni il gəlir. Yeni ilin şaxtalı, qarlı günlərinə hazır olan Şəfa VƏLİYEVAnın könlündən hansı arzu və istəklər keçir?

-“Yeni il, yeni… Yeni…
Mən səni istəyirəm…
Həmişə tər sevgimi-
Köhnəni istəyirəm…”

Bu bir şeirimdən parçadı… Qaldı yeni il arzularına… Elə arzularımı gətirsin özüylə, bəsdi…

Müsahibə apardı:
Kənan AYDINOĞLU,
Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin
Mətbuat xidmətinin rəhbəri,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.
Bakı şəhəri. 14 dekabr 2017-ci il.

Ülfət KÜRÇAYLI: “Özümü inandırmışdım ki, bacım harasa uçub gedib, bir müddətdən sonra qayıdacaq”

Ömrümün keçdiyi sahildən uzaqlaşdıqca” – Əliağa Kürçaylı – “Ədəbiyyat qəzeti”nin yeni layihəsi

“Ədəbiyyat qəzeti” yeni layihəyə start verir. “Ömrümün keçdiyi sahildən uzaqlaşdıqca”. Bu layihədə tanınmış qələm adamlarının yaxınları onlar haqqında xatirələrini bölüşəcəklər. İlk həmsöhbətimiz şair Əliağa Kürçaylının oğlu Ülfət Kürçaylıdır.

– Ülfət bəy, layihəmizin formatına uyğun olaraq gözəl şairimiz Əliağa Kürçaylı haqda xatirələrinizlə oxucularımızı tanış edəcəyik. Maraqlıdır, sizin üçün xatirə nədir?

– Xatirə… Bu, əslində itirdiklərimiz, daha həyatda heç vaxt əlimizin çatmayacağı anlardır. Xüsusən, sənin üçün əhəmiyyət kəsb edən nə iləsə əbədi vidalaşmaq, əlbəttə, insanı ağrıdır. Düşünəndə ki, bir saat, bir dəqiqə, hətta bir an əvvəl gördüyün, iştirakçısı olduğun hadisə, etdiyin söhbət bir də heç vaxt eyni ilə təkrarlanmayacaq, üzülürsən. Yəqin elə buna görə xatirələr bizim üçün qiymətli və şirindir. Əliağa Kürçaylı “Turac” şeirində dediyi kimi:

Gəl səninlə səhər-səhər
Seyrə çıxaq biz bir qədər.
Ömrümüzdən keçən günlər
Bir də dönmür dala, Turac!

Bunlar şirin xatirələrdir. Amma bəzən həyəcan, itki, məhrumiyyətlərlə dolu yaşadığın günlərdə xatirindən silinmir. İstəsən belə bunlardan qurtula bilmirsən.

– Uşaqlıq illərinizin atanızla bağlı ən işıqlı xatirələri hansılardır?

– Ən işıqlı xatirələr deyəndə, atamla bağlı əlbəttə ki, hər şey yadımdadır və bunlar, sözssüz, mənim üçün çox əziz anlardır.

– Məsələn…

-Məsələn, 60-cı illər idi. Yadımda deyil, məktəbə gedirdim, yoxsa yox. Amma o yadımdadır ki, Azərbaycanda Rusiya Poeziya günləri keçirilirdi. Moskvadan Rusiya yazıçı və şairlərindən ibarət böyük bir nümayəndə heyəti gəlmişdi. Poeziya gününün formatına uyğun olaraq hər gün haradasa bir tədbir keçirilirdi. Rusiyalı yazarları Azərbaycanın ən səfalı, ən gözəl yerlərinə aparıb qonaq edirdilər. Səhv etmirəmsə, nümayəndə heyətinə SSRİ Yazıçılar İttifaqının sədri, məşhur Sovet yazıçısı Konistantin Fedin başçılıq edirdi. Bir gün nümayəndə heyəti, tədbir iştirakçıları Astaraya yola düşdülər. Atam məni də özüylə apardı. Yadımdadır, Astaranın füsunkar təbiəti ilə yanaşı zəngin mətbəxi də qonaqları valeh etmişdi. Güclü yemək-içməkdən sonra hamı yatmağa getdi. Səhər atamla durub gördük ki, Fedin tək-tənha, bir əli belində, o biri əlini alnına dayaq edib, Astaraçay kənarında dayanıb ətrafı seyr edir. Ona sarı getdik. Birdən Fedinin gözü çayın hər iki tərəfində sahilə yığışmış qadınları aldı. Onlar körpələrini baş üzərinə qaldırıb bir-birinə göstərir, “sabahın xeyir” deyir, hal-əhval tuturdular. Bu mənzərəni xeyli nəzərdən keçirən Fedin nəhayət üzünü Kürçaylıya tutdu:

– Aliağa, bu iranlılarla bir -birinizi nə yaxşı anlayırsınız. Bayaqdan baxıram, qadınlar bir-biri ilə çox rahat danışırlar.

Kürçaylı çox ciddi tərzdə, aramla, belə cavab verdi:

– Konistantin Aleksandroviç, onlar iranlı olmaqla yanaşı, həm bizim soydaşlarımızdır, həm də bu tay astaralılarla qohum-əqrəbadırlar, dillərimiz də birdir.

– Bəs onlar o taya necə düşüblər?- deyə görünür tariximizdən bixəbər olan Fedin sadəlövhlüklə soruşdu.

– Onlar elə ömrü boyu orda yaşayıblar, Konistantin Aleksandroviç, sadəcə bizim xalqı, Araz boyu, Astaraçay boyu iki yerə bölüblər, – deyə anlatdı Kürçaylı.

-Sluşay, kak vı terpite! -söyləyən Fedin məsələni bir az da qəlizləşdirdi.

Bu yerdə Kürçaylı doluxsundu. Üzünü yana çevirib qeyzlə dodaqaltı öz-özünə dedi: Terpet eləməsəm, gərək səni yıxıb, təpiyimin altına salam!..

Araz, Astaraçay axır lal kimi,
Onlara çatırmı sözlərim mənim?
Gəzib-dolaşmaqdan sahil boyunca
Pozur bir-birini izlərim mənim!

Atamın bir çox Cənub həsrətli şeirləri də elə o vaxtlar qələmə alınmışdır.

-Uşaqlıq xatirələri heç bitməz, tükənməz…

– Elədir. Bir dəfə də, yadımdadır, məktəbin aşağı siniflərində oxuduğum vaxtlar idi. Ailəliklə hamımız atamı Moskvaya yola salırdıq. Qatarın yola düşməsinə az vaxt qalırdı. Kupedə oturub, söhbət edirdik. Elan olundu ki, ötürənlərdən xahiş olunur qatarı tərk etsinlər. 5 dəqiqdən sonra qatar yola düşəcək. Kürçaylı qalxdı ki, bəs yavaş-yavaş gedin, məndən nigaran qalmayın.

Elə o an qəfil soruşdum ki, ata, bəs, birdən kimsə yaddam çıxıb qalsa, onda nə olar?

Atam güldü, məni qucaqlayıb dedi:

– Qaqaş, bu dəfə tək getməliyəm. İnşallah, gələn dəfə səni də apararam, söz verirəm.

Gözlərindən və səsindən hiss olunurdu ki, özü də bizdən asanlıqla ayrıla bilmir… Ürəyi bizimlədir. Lap “Ürəyim” şeirində olduğu kimi:

Fit verib yoluna düzəldi qatar,
Qaldı bütün şəhər, dostlar, tanışlar….
…Gərib sinəsini tufana, qara
O gedir arxada qoyub düzləri
Ürəyim səssizcə düşüb yollara
qayıdır geri…

– Əliağa Kürçaylı sizin üçün ata olmaqdan əlavə kim idi?

– Qüdrətli şair, Vətənini hədsiz məhəbbətlə sevən vətəndaş və ləyaqətli bir kişi. Mən lap erkən yaşlarımdan onun gözəl şair olduğunu anlamışdım. Bunu o, özü də yaxşı bilirdi. Qəribədir, əsl şair, ömrünün elə bir çağına yetişir ki, özündə bunu etiraf etməyə ehtiyac duyur. Puşkin deyirdi: Mən şeirimlə özümə heykəl ucaltmışam”. Böyüklüyünü duyan Sabir də bundan yan keçməyib: “Bənzərəm bir qocaman dağa ki, dəryada durar…” Kürçaylı isə bu hissi belə ifadə edib:

Yox, təvəzökarlıq tutmur bu yerdə,
Şairəm, özü də yaxşısındanam.
Bunu yüz yol deyib tənqidçilər də,
Lap heç deməsinlər, məgər nadanam?!
Gücümü, qüvvəmi görmürəm məgər,
Məgər mən görmürəm yaxşını, pisi?
Öz zövqüm, mənimçün dünyaya dəyər
gəlsə də dünyanın min tənqidçisi….

Odur ki, atamı oğul kimi sevməklə yanaşı, ona vicdanlı şair və ləyaqətli insan kimi də hörmət bəsləmişəm. Ləyaqət, Kürçaylı üçün çox vacib məfhum idi. İnsan münasibətində bunu vacib kriteriya kimi qəbul edirdi. Əksər kitablarında “Ləyaqət” başlığı altında xüsusi bölmənin olması təsadüfü deyil. Ləyaqət və bütövlük. Bütövlük adında hətta Dövlət mükafatına layiq görülmüş, yaradıcılığının mühüm bir mərhələsini ehtiva edən, bir növ yekun, hesabat xarakteri daşıyan kitabı da var. Əlbəttə, bu iki anlayış Kürçaylı üçün xırda məişət çərçivəsini aşaraq geniş məna daşıyırdı.

– Ülfət bəy, ötən günlərə qayıdanda atanızın sizi daha çox əzizləməsi, yoxsa tələbkarlığı yada düşür?

– Əslində o, məni nə çox əzizləməz, nə də mütləq nəyisə tələb etməz, sıxışdırmazdı. Əlbəttə, uşaqlıqda mən də əzizlənmişəm, amma müəyyən dövrə qədər. Həddi-buluğa çatdıqdan sonra, oğlan uşağı olduğumdan mənimlə daha çox yoldaş, dost kimi davranır, söhbət edir, zəhmətə alışdırmağa çalışırdı. Lakin o da moizə şəklində yox, şəxsi nümunəsi vasitəsi ilə. Məsələn, bağda ağacları mənim yanımda budayır, peyvənd edir, dibini belləyir, meynələri lağanda edir, qoyunu kəsir, soyur, manqalı, samovarı qalayırdı. Deməsə də, bilirdim ki, istəyir bunları mən də öyrənim. Əlbəttə, indi evdə çox işin öhdəsindən özüm gələ bildiyim üçün ona minnətdaram. Amma bilirdim ki, üzdə bildirməsə də, məni çox istəyir və hər arzumu yerinə yetirər.

-Bəs uşaq şıltaqlığınız necə, olurdumu?

– Yox, mən onun qəzəbli olmasını heç yadıma gəturə bilmirəm. Şıltaqlıq isə olurdu, məsələn, bir gün bağda tutdum ki, bizi ova apar. Əvvəl razılaşmadı, dedi ki, a bala, Goradildə nə ov, rayona gedərik apararam. Baş beynini o qədər apardım ki, axırda dedi, yaxşı, get onda Sadıq əmiyə, Gəray əmiyə de, uşaqları hazırlasınlar (Sadıq Murtuzayev və Gəray Fəzli bağ qonşularımız idi). Xülasə, beş-altı oğlan uşağını maşınlara doldurub düzəldilər yola. Quş-zad nə gəzirdi. Maşınları boşuna ora-bura sürürdülər. Amma mən əl çəkmirdim. Axır o qədər dirəndim ki, atam məcbur olub maşından düşdü və işıq dirəyindəki sığırçınlara güllə atdı. O gün görüb-götürdüyümüz elə o oldu. Mən yenə əl çəkmədim. Maşınları dənizə tərəf sürdülər. Dənizdə çoxlu sayda ördək vardı, amma uzaqda idilər. Atam sahildə ölü bir qağayı gördü. Tez tüfəngi göyə tutub atəş açdı. Gəray Fəzli o başdan qaça-qaça gəlib soruşdu ki, Əliağa, vurdun? Atam yerdə ölü qağayını qaldırıb Gəray əmiyə göstərdi. Gəray Fəzli sevindiyindən bilmədi nə etsin. Sonralar Kürçaylı həmin əcaib ov günündən zarafatla “Heydərbabaya salam” üslubunda 10-15 bəndlik şeir yazdı. Hamımız əzbərləmişdik və məclislərdə uşaqlar həvəslə oxuyardılar. Heyif ki, indi yalnız iki bəndi yadımda qalıb:

Heydərbaba, Goradilin havası,
Sularında üzür ördək topası,
Adam istər əl uzadıb tutası
bizsə orda vurduq ölü qağayı
Bu əhvalat sevindirdi Gərayı.

O dedi ki, görən necə quşdu bu,
Hansı yerdən bu yerlərə uçdu bu,
Sağ idimi, yoxsa vurulmuşdu bu?
Bizim yerdə buna ördək deyirlər,
Soymayırlar, tüklü-tüklü yeyirlər…

Gördüyünüz kimi zarafatla, uşaqları əyləndirmək üçün yazdığı şeir də kifayət qədər mükəmməl alınıb.

– Əliağa Kürçaylının ətrafı geniş olub, deyirlər. Bəs dostları ilə münasibəti necə idi?

– Dostlarının sayı-hesabı yox idi, düz deyirlər. Sıralarında qələm dostları da çox idi. Qapımız qonaq üzünə həmişə açıq olub. Kürçaylı onların gəlişinə həmişə sevinirdi. Mənə elə gəlir ki, ümumiyyətlə, bizim evdə olan məclislər qonaqların sayına və deyib-gülmək əmsalına görə heç bir evdə olmayıb. Kürçaylı dost üçün canını verərdi, dost yolunda hər cür fədakarlığa hazır idi, amma qarşı tərəfdən də bunu həmişə umurdu. Biz bəzən hansı dostununsa müəyyən məqamda fikrimizcə, səhv etdiyini dilə gətirəndə, həmişə sözümüzü kəsir, onlar haqqında artıq-əskik danışmağa imkan vermirdi. Məncə, o birilərdən nisbətən az görüşsə də, ən ürək qızdırdığı, çətin məqamda ürəyini aça bildiyi dostları Sadıq Murtuzayev, eloğlusu Qəzənfər Hümmətov, Arif Məlikov və prokuror Hacı Rəhmanov idi.

Həyətdə kimi görsəydi, söhbət edər, zarafatlaşardı. Kürçaylını ümumuyyətlə zarafatsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Danışsam, çox vaxt aparar, bunu hamı bilir. Hətta Təzə Pirin mollasıyla da zarafatı var idi.

– Yəqin oxucu-şair münasibətləri olub…

– Yox, danışım biləcəksən. Demək, atam səhər alaqaranlıqda durub yazılarını şüşəbənddə yazardı. Saat da gözünün qabağında olardı. Bəzən görürdü ki, sübh namazından beş-on dəqiqə keçib, mollanın səsi gəlmir. Təzə Pir bizdən iki-üç tin yuxarıdadır axı. Aradakı evlər isə alçaq, bir-iki mərtəbəlidir. Yəni məscid qarşıda aydın görünür. Mənzilimiz 5-ci mərtəbədə olduğu üçün ordan da şüşəbəndimizi yaxşı görmək olur. Kürçaylı pəncərəni açıb, əlini ağzının yanına qoyub səhərin sakitliyində bərkdən “ıhı” edib səs salırdı. Molla buna adət etdiyi üçün, işarəni anlayır və tələsik minbərə qalxıb azan verməyə başalyırdı. Bir dəfə dedim ki, ay ata, sən kişini lap səksəkəyə salmısan. Dedi belə lazımdır, zalım hər gün bizə saatda kəf gəlir.

– Ülfət bəy, atanızı dost kimi, qonşu kimi, ata kimi xatırladız, bəs ailə başçısı kimi yaddaşda necə qalıb?

– Kürçaylı əsl Azərbaycan kişisinə xas olan bütün xüsusiyyətlərə malik adam idi. Bizim üçün səməndər quşu kimi özünü oda-közə vururdu. Darıxmağa qoymurdu. Bizi teatr tamaşalarına, kino-festivallara, gəzintilərə aparırdı. Hər yay bizi öz maşınında səyahətə çıxarırdı. Gürcüstanı, Şimali Osetiyanı, Abxaziyanı, Nalçiki, Soçini qarış-qarış gəzdirib. Maşınını uzaq Ukraynaya sürüb – Odessanın, Xarkovun, Kiyevin görməli yerlərində, səfalı meşələrində, göl kənarlarında bizə aylarla istirahət təşkil edib. Xüsusən, bacımın bir sözünü iki eləməzdi. Həm evin kiçiyi, həm qız uşağı olduğu, həm də gözü qaşı eyni ilə ona oxşadığı üçün. Bir də… Uşaq anadan olandan talesizlik onu qarabaqara izləyirdi.. Doğulanda həkimlər dartıb qıçını çıxarmışdı. Yaşıdları çiçəkləyən zaman uşaq bir qıçı gipisdə yerdə çabalamalı olmuşdu. Elə ona görə də gec ayaq açdı yeridi. Atam bizi İlisuya aparmışdı. Orda uşağı epilepsiya tutdu. Sonra boğazında zob tapıldı. Bir gün də Kürçaylı bizi Qara dənizdə böyük bir gəmiyə mindirdi. Gəmi Sevastopola tərəf üzürdü. Gecə yarısı uşağın kor bağırsağından güclü ağrılar tutdu. Təsəvvür edin, iki min sərnişinin üçində təkcə onda… Kürçaylı bütün gəmini ayağa qaldırmışdı. Nəhayət, kapitanla uzun çənə-boğazdan, savaşdan sonra gəminin kursunu oradan ən yaxın liman olan Yaltaya çevirməyə nail oldu. Sahilə enən kimi təcili yardım maşnı dərhal bizi xəstəxanaya apardı. Əməliyyat başladı, atam məni içəri buraxmadı. Xəstəxananın həyətində oturub gözlədim. On beş-iyirmi dəqiqədən sonra qapıda atamı gördüm. Bir neçə saatın içində başı tən ortadan gül kimi ağarmışdı… Odur ki Kürçaylı uzun illər bacımı uşaq kimi çiynində, boynunda, qucağında gəzdirir, ömrünün sonuna kimi əzizlyirdi. Evdə bir-birləri ilə quş dilində danışırdılar. O, fitlə nəsə deyir, bu anlayırdı. Bu fit çala-çala nəyəsə işarə vurur, bu başa düşürdü. Biz isə heç nə başa düşmürdük. Evdə hər gün bir-birlərinə kiçik məktublar yazırdılar. Bu qəbildən: “Sevimli qızım, İttifaqa getdim, tez qayıdacağam, darıxma”. Və ya: “Dədə, bu gün dərsimiz az olacaq, bizi gəzməyə apararsan”.

Bir gün bağda qonaqlıq idi. Bir azdan uşaqlar süfrədən çəkilib kənarda oynamağa başladılar. Bacım artıq təxminən yeddinci, səkkizinci sinifdə oxuyurdu. Oyunun ortasında uşaqlardan aralanıb qaça-qaça atamıza sarıldı. Atam da onu öpüb oxşamağa başladı. Atamın dostu Ramazan Rəcəblinin həyat yoldaşı Tahirə xalanın o anda anama söylədikləri indiki kimi qulağımdadır:” Şəhla, Əliağa düz eləmir, böyük qızdı, Sabah ondan necə ayrıla biləcək?!”.

Elə də oldu…. Atamın son nəfəsindən yarım saat keçməmiş Ülkər özünü həlak elədi…

Bu haqda ilk dəfədir ki, uzun uzadı danışıram. Xeyli vaxt anamdan gizlicə dolabın qapısını açıb bacımın paltarlarını iyləmişəm. Özümü inandırmışdım ki, bacım harasa uçub gedib, bir müddətdən sonra qayıdacaq. Bir evdə, ailədə 4 nəfər olasan və bir anda ikisini itirəsən… Buna dözmək çox çətindir…

– Ülfət bəy, xatirələriniz çox kövrəkdir, atalı, bacılı, analı günlərə qaytardım sizi, özüm də üzüldüm… Mövzunu bir qədər dəyişək. Deyin, Əliağa Kürçaylı bu qədər dostcanlı, həyatsevər olmasına rəğmən, qanıqara, yazıçı dostlarından incik olduğu vaxtlar olurdumu?

– Yox, Kürçaylı tez-tez inciyən, küsən insanlardan deyildi. Yalnız böyük-böyük məsələlərdə umduğu qələm dostlarında ləyaqətsizlik, yaxud səbatsızlıq, milli heysiyyətsizlik görəndə heyifslənirdi. Bunlara çox vaxt şeirlərində münasibət bildirirdi:

Bir zamanlar vardı ki,
Mərd idin, insan idin.
Sözünlə, söhbətinlə
ürəyə dərman idin.
…Sən riyadan, məkrdən
yalandan çox uzaqdın.
Saymaqla qurtararmı?_
Sən beləydin, beləydin
Bircə şeyə yanıram
Kaş o zaman öləydin…

Yaxud

Şair var, naşirə hər kəlmə başı
“Dərdin alım” deyir qadınlar kimi.
Baxıram gövdəsi dəyirman daşı,
Hərlənir sənətdə payı var kimi.

Kürçaylının bu misralarda kimlərə işarə etdiyini hamı bilirdi. Onlar özləri də bundan paylarını götürürdülər. Ümumiyyətlə, Kürçaylıya zarafatla “qırmızı Əliağa” deyirdilər. Həm yanaqlarındakı qızartıya, həm də sözü üzə dediyinə görə.

– Heç küsdüyü, incidiyi birisi olmayıb?

– Olub. Bütün mehribanlıqlarına baxmayaraq, qonşusu, qələm dostu şair Qabillə tez-tez küsüb barışırdılar. Özü də çox xırda şeylərin üstündə. Bir gün atamla Salam Qədirzadə bizim balkonda oturub yeyib-içirdilər. Bir azdan Qabil də çıxıb öz balkonlarında oturdu, başladı çay içməyə. Mənzili bir mərtəbə aşağıda, sağ tərəfdə idi. Qəti bu tərəfə boylanmır, sanki heç bunları görmürdü. İş Salam Qədirzadədən keçdi. Xeyli təbəssümlə Qabili nəzərdən keçirtdi. Sonra, “buna bax, heç bu yana baxmır, neyləyək, Əliağa?”, – dedi. Üçü də həmişə bir yerdə yeyib içərdilər. Üçü də bir-biri üçün darıxardı. Amma barışıq üçün üçün heç biri ilk addımı atmaq istəmirdilər. Nəhayət, atam məni çağırdı. Qabil nə üçünsə otağa keçmişdi. Gəldim. Kürçaylı Qabilin balkonunun küncündə düzülmüş balonları göstərib dedi: “Daşatanla o balonlardan birini vura bilərsən?”.”Əlbəttə”, – dedim. “Get onda gətir, vur” – dedi atam. Daşatanı gətirib nişan alıb, vurdum. Göyəm turuşusu olan balon aşağıdan deşilmişdi. Bənövşəyi su şorhaşorla yerə axmağa başladı. Salam Qədirzadə ilə atam gülməkdən uğunurdular. Salam əmi gülə-gülə dedi ki Qabili od götürəcək, sakuskası əldən getdi. Bir-iki dəqiqəyə balonda ancaq qupquru göyəm qaldı.Bir azdan Qabil balkona çıxdı. Balonu görüb diqqətlə, maddım-maddım baxdı. Sonra: – Bəyim, bu atdı ki” – deyib həyat yoldaşını çağırdı. Amma atamla Salam Qədirzadənin yuxarıdan gülərək ona baxdıqlarını görəndə özü də gülməyə başladı və əclaflar, sizin işinizdi, – dedi. Kürçaylı əl işarəsi ilə onu bizə çağırdı. Bir azdan üçü də əvvəlki kimi bir yerdə yeyib-içir, zarafatlaşırdılar..

Söhbətləşdi:
Faiq BALABƏYLİ

Mənbə: http://www.edebiyyatqazeti.az

“Gəncə özü şeir kimidir…” (MÜSAHİBƏ

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, AYB və AJB üzvü,
Prezident təqaüdçüsü, Gənclər müfakatçısı

“Kənardan baxınca ədəbi mühitdə cəmi iki tənqidçi görürəm” – ŞƏFA VƏLİ

Bu dəfə əyalətlərdəki ədəbi prosesdən danışacağıq. Paytaxtla müqayisədə bölgələrdə yazıb-yaradanların bütöv ədəbi prosesdəki rolundan, oradakı yaradıcılıq və dolanışıq durumundan. Müsahibim Gəncədə yaşayıb-yaradan Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü Şəfa Vəlidir. Onunla bölgələrdə fəaliyyət göstərən ədəbi dərgilərdən, nəşriyyatlardan, bir sözlə, ədəbiyyatın özündən danışmışıq.
Şəfa Vəli hafta.az-a müsahibəsində əyalət ədəbiyyatının bir sıra məziyyətlərinə toxunub:
– Bu gün bölgələrdəki ədəbi mühit sizi qane edirmi? Bölgələrdə qəzet və jurnallarda, online media portallarda nəşr olunmaq problem varmı?
– Ədəbiyyatın bölgəsi olmur. Bilirsiniz, ədəbiyyat və bölgə sözləri niyə uyuşmur? Çünki ədəbiyyat özlüyündə dünyadan böyük anlamdır. Bu sözləri hələ 2015-ci ildə yazmışam: “Mən ədəbiyyatı sevirəm. Fərqi yoxdur, ədəbi nümunə bir misra olsun, müəllifi hansısa dünya şöhrətli bir yazıçı olsun, ya da adicə kollec tələbəsi olsun. Ədəbiyyat ədəbiyyatdır, yazı yazıdır, şeir şeirdir, insan insandır. Mən heç vaxt hansısa xarici müəllifi oxuduğum üçün təkəbbürlənməyəcəm. Amma, anamın bir misrasını oxuyub qürurlanacam, Aləmzər Əlizadənin sevimli obrazını-Ruslanı tanımaqla qürurlanacam, “Adı Qəşəm”… adlı kitabı sevəcəm, “Uşaqkən quşlara daş atan oğlan”ın misralarına ağlayacam, “ayağı özündən qeyrətli çıxan” şəhidlərə yas tutacam, “bir məktub gözləyəcəm, bilim ki, ölməmişəm”, “Şamaelin toxumları”nı oxuyub Lamiyəni sevəcəm… Belə, xülasə, “ruhun badəsinə söz süzəcəm”, amma Azərbaycan qızı olaraq!” Burda missal çəkdiyim misraların müəlliflərinə baxaq: Aləmzər Əlizadə Gəncədə yazıb-yaradan gözəl şair və yazıçımızdır. Qəşəm Nəcəfzadə Bakıda yaşayır. Ruslan Dostəli Bərdədə doğulub-böyüyüb. Emin Piri və Sabir Yusifoğlu Sumqayıtda yaşayır. Elçin Aslangil hazırda Türkiyədədir. Taleh Mansur Qazaxdadır… Sizcə, ədəbiyyat inzibati ərazi vahidlərinin – bölgələrin xəritə üzərindəki çizgi-sərhəddini tanıyırmı? Təbii ki, yox! Elə isə biz niyə güclə, boğazından yapışıb ədəbiyyatı hansısa bölgədə “sıxıb saxlamalıyıq”?!
– Bölgələrdə nəşriyyatların vəziyyəti necədir? Keyfiyyətli kitab yayımlayan nəşriyyatlar varmı?
– Türk dünyasının böyük folklorşünas alimi Sədnik Paşa Pirsultanlının ömrünün son illərində nəşr etdirdiyi kitablarının bir çoxunun bədii redaktoru olmuşam. O kitabları biz Gəncədə, şəhər nəşriyyatında dərc etdirirdik. Bu gün həmin kitablar əlimdədir və inanın ki, ehtişamlı təqdimat keçirilən, aylarla gündəmdə qalan kitablardan daha keyfiyyətli, daha sanballı kitablardır. Sadəcə, yaxşı keyfiyyət üçün yaxşı da sərmayə olmalıdır. Təbii ki, o mətbəədə çıxan bütün kitablar Sədnik müəllimin kitabları kimi keyfiyyətli deyildi. Axı, “ucuz ətin şorbası olmur”. Keyfiyyətsiz kitablar kimin günahıdır? – sualını dilə gətirmək isə absurddur. Burda nə mətbəə, nə də müəllif günahkar deyil. Günahkar, birbaşa, dönəmin iqtisadi durumu hesab oluna bilər.
– Sizin bölgədə regional ədəbi mərkəz hara sayılır? Gənc yazarlar tez-tez toplaşa bilirmi?
– AYB-nin Gəncə filialında hər cümə gənclər günü elan olunub. Hər cümə saat14:00-da orda müxtəlif müzakirələr, gənc şairlərin yaradıcılığı, uğurları haqda fikir mübadiləsi aparılır. Bir ildən artıqdır ki, heç bir tədbirdə iştirak etmirəm. Bunun olduqca özəl səbəbləri var. Odur ki, sizə iki il əvvəlin durumundan danışa bilərəm. Mən Gəncəyə gələn yazarları, əsasən, Xan bağında qonaq edirdim… Orda, yaşıllıqların arasında oturub şeir oxumaq, gələcək planlardan, keçmiş uğurlardan danışmaq mənə həmişə xüsusi zövq verib. Çox zaman “ev sahibi” kimi Səadət Ələkbərova da yanımda olardı. Xan bağının şeirli qonaqları sırasında Fərqanə Mehdiyeva, Elçin Aslangil, Eldar İsmayıloğlu, Gülnar Səma, Elməddin Nicat, Ruslan Dostəli, İntiqam Yaşar, Səhər Əhməd də olub. Ümumiyyətlə, Gəncə özü şeir kimi bir məkandır. Burda gənclərin toplaşması və şeirləşməsi üçün heç bir maneə yoxdur, “vaxt azlığından” savayı…
– Əyalətlərdə kitab təqdimatları necə təşkil edilir? Gənc və orta nəsil yazarlarımız yetərincə oxucu toplaya bilirmi?
-Dədə Qəribin -Qərib Mehdinin kitablarını oxucular həmişə maraqla gözləyirlər. Bunu qəti deyə bilərəm. Neçə dəfə köşklərdən onun kitablarını soruşanların “yoxdur” sözünə necə heyfsiləndiklərinin şahidi olmuşam. Yəni, Gəncə ədəbi mühitinin yazarları üçün oxucu problemi olsa da elə də yüksək səviyyədə deyil. Gəncə hamının bir-birini tanıdığı yerdir. Burda kitab təqdimatı etmək paytaxta nisbətən daha asandır. Burda hansısa imzanı təkcə imza olaraq yox, şəxs kimi də tanıyırlar deyə, təqdimat da uğurlu alınır.
– Bölgələrimizdə ədəbi tənqidin durumu necədir?
– Kənardan baxınca mühitdə cəmi iki tənqidçi görürəm: Firəngiz İdrisqızı və Saleh Qurbanov. İkisi də olduqca savadlı, nəzəri cəhətdən əsərin dərinliyinə enə bilən, ədəbi nümunəni zərgər dəqiqliyi ilə incələyə bilən insanlardır. Başqalarını deyə bilmərəm, mən çox istərdim ki, bu iki insanın tənqid hədəfi mənim hansısa şeirim, yaxud hekayəm olsun.
– Paytaxtadı kitab təqdimatlarından nümunələr sizlərə də vaxtında çatdırılırmı? Bakıdan əyalətlərə kitabların göndərilməsi necə təşkil olunur?
– Beyləqanda yaşayıb-yaradan gənc şair Mücirəddin Mübarizoğlu öz ilk kitabını Bakıda nəşriyyatdan götürən kimi birini Gəncə avtobusuna vermişdi. Burdan götürdük. Adətən, DGTYB-nin nəşr etdirdiyi kitablar mənə çatası olur, onu da, əksərən, yolum Bakıya düşəndə götürürəm. Başqa müəlliflərin əksəriyyətindən, ötən bir il ərzində mənə çatacaq kitabları Gülnar Səmaya vermələrini rica etmişəm. Ən etibarlı mənbə kimi, Gülnar Səmadan götürmək çətin olmur.
– Bölgələrimizdə yetərli sayda kitab mağazaları, bukinistlər, kitab evləri fəaliyyət göstərirmi?
– Hələ tələbəlik illərindən “Knyaz Kitab klubu”na üz tutardıq. 2005-2009-cu illərdən danışıram. Sevindirici haldır ki, o mağaza hələ də işləyir. Bir də ötən il “Kitab evi”nin açılışına yaman sevinmişdik. O da bu ilin əvvəlində bağlandı. “Book-kafe”lər isə ağacdan sonrakı göbələk kimi bir də görürsən Cavadxan küçəsində açıldı, reklam-falan. Sevincək gedirsən, deyirlər iki gündü bağlanıb. Ya da Atatürk prospektində açılır, gedib görürsən ki, yerində yeməkxanadı. Hələ bilmirəm ki, Gəncədə, gerçəkdən “Book-kafe” var, ya yox? Ən yaxşısı GDU-nun və ADAU-nun kitabxanalarıdı. Çox zəngin olan bu kitabxanalarda tələbələr istənilən mövzuda kitab əldə edə bilirlər.
– Niyə kitab təqdimatlarında yazarın çevrəsində ancaq tanışları, şair və yazıçı həmkarları, bir də üç-beş oxucudan başqa heç kim olmur. Sizcə yazıçı və şair əhlini kim dolandırmalıdır?
– Bilirsiniz, biz indi oturub dolanışığımıza günahkar axtarırıq, amma etiraf etmirik ki, iki kitabdan sonar özümüzü “dahi” sayırıq. Bizdə nəşriyyatlar və naşirlər hələ o səviyyədə deyil ki, Demi Murun baş rolda oynadığı “Toran” filmindəki kimi 4 milyonluq müqaviləni bir povest üçün imzalayaq. Mənə elə gəlir ki, “peşəkar ədəbiyyat” anlamı da ancaq bizdədir. Bu nə sözdür? Bu nə deməkdir? Bir şair, bir yazıçı necə peşəkar ola bilər ki, kimdənsə yazdığına görə pul tələb etsin? Peşəkar daşyonan usta ola bilər, dülgər ola bilər, dərzi ola bilər. Yaradıcı insan peşəkar ola bilməz. Şair peşəkar olanda “belə” sözünün qafiyəsini avtomatik olaraq tapır: “elə”. Bu, yaradıcılıqdırmı? Poeziyadırmı? Əsla! Yaradıcılıq elə bir prosesdir ki, onun düzgün izahı yoxdur. Və yaradıcı insanların hər biri öz çörəyini qazanmağı bacarmalıdır. 2013-cü ildə “Gənc ədiblər məktəbi”ndə İlqar Fəhmi belə bir cümlə işlətmişdi:-Əvvəlcə ailənizi dolandırmağı düşünün, sonra şeiri. O, şeir yazma demirdi, o, şeirlə yaşamağın namümkünlüyünü izah edirdi. Qaldı, təqdimat məsələsinə. Bu gün təqdimatlar sanki, borc məsələsidir. “Mən getmişəm, o da gəlsin”, yaxud “o gəlib, gərək mən də gedim”. Məncə, problem müəllifin özündə yox, onun çevrəsindədir. Bu çevrə, təqdimata gələndə hər bir sözüylə, ədasıyla müəllifin boynuna “bax, yaxşı bax, mənəm ey, gəlmişəm ey” minnətini qoyur. Beləcə, o cür düşünməyəni də düşünməyə vadar edirlər. Mərd qovulur, namərd olur… Yenə problem dönüb-dolanıb naşir arqumentində mərkəzlənir. Amma, neynək ki, bizdə naşir məsələsi yox səviyyəsindədir…
– Ədəbiyyat saytlarının bugünkü durumu sizi qane edirmi? Saytlar arasında rəqabət qabiliyyəti necədir?
– Kənan Aydın sağ olsun, mənim yazılarımı özümdən xəbərsiz də olsa, pulsuz çap edir. Amma, elə sayt var ki, iki şeiri çap etmək üçün ödəniş tələb edir. Belə “pullu” saytların içində biz də düşmüşük ki, nə var, nə var, şeir yazmaqla məşğuluq, dolana bilmirik. Başqa ölkələrdə müəllifin bir cümləsini çap edəndə ona qonorar ödəyirlər, bizdə müəllifdən pul tələb edirlər. Rəqabət qabiliyyəti isə ancaq və ancaq xəbər saytları arasında mövcuddur. Ədəbiyyat saytlarının adminləri ancaq öz tanıdıqlarını, bayaqkı söz olmasın, öz çevrələrini çap etməklə məşğuldur. Burda hansı yüksək inkişafdan söhbət gedə bilər ki, hələ rəqabət qabiliyyəti də dəyərləndirilsin

Qazandıqları təcrübə tələbələri gələcək iş həyatına necə hazırlayır?–QƏRB UNİVERSİTETİNİN TƏLƏBƏLƏRİ CAVABLANDIRIR

Təhsil zamanı nəzəri biliklərlə yanaşı təcrübi bacarıqlara yiyələnmək gələcək karyera həyatında olduqca əhəmiyyətli rol oynayır. Nəzəri biliklərə üstünlük verilən auditoriyadan qaynar iş həyatına düşən gəncin özünü natamam hiss etməməsi üçün məhz təhsilillərində bu bacarıqları qazanması çox vacibdir.

Bu baxımdan Qərb Universitetinin ənənələri, formalaşdırdığı model effektivliyi ilə seçilir.Tələbələrin istehsalat təcrübəsinin ən yüksək səviyyədə təşkil olunması üçün ardıcıl tədbirlər görülür, yeni əməkdaşlıq platformalarına çıxış əldə edilir, yerli və xarici partnyorlarla müqavilələr və ən yüksək standartlara malik olan qurumlarda, şirkətlərdə təcrübə keçmələri təmin edilir.

Hazırda Qərb Universitetinin tələbələri Milli Məclisdə, bir sıra nazirlik və komitələrdə, AMEA-nın institutlarında, aparıcı banklarda və digər tanınmış şirkətlərdə təcrübə keçmək imkanına malikdirlər.

Bəs tələbələr bu imkanlardan necə yararlanırlar? Özləri bu barədə nə düşünürlər: İstehsalat təcrübəsi onlara nələr qazandırır? Qazandıqları təcrübənin gələcək iş həyatında nə kimi təsirlərini gözləyirlər?

Məhz bu suallar ətrafında hazırda müxtəlif qurumlarda, şirkətlərdə təcrübədə olan tələbələr arasında sorğu apardıq:

Aysel Mirzəyeva, İşgüzar-inzibatçılıq fakültəsi:

– Mən “Asan Xidmət” Mərkəzində təcrübə keçirəm. “Asan Xidmət”in xidmət standartları ilə tanış olmaq çox maraqlıdır, eyni zamanda deməliyəm ki, olduqca faydalıdır. Bu, əsl iş təcrübəsidir. Bu təcrübə bizi gələcək iş həyatına hazırlayır.

Şeripbay Rejepbayev, Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsi:

– Mən Bakı şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsində təcrübədəyəm. Tədbirlərdə fəal şəkildə iştirak edirəm, tədbirlərə hazırlıqla, idarənin fəaliyyəti ilə yaxından tanış oluram, iş prosesinə qoşuluram. Gələcək karyeramda bu təcübə dövründə qazandıqlarımın mühüm rol oynayacağına inanıram.

Səbinə Ağayeva, Qərb dilləri fakültəsi:

– Mən İçərişəhər Tarix Muzeyində təcrübədəyəm. Fikrimcə istehsalat təcrübəsi insana çox şey qazandırır. Bu, bizim daha yaxşı mütəxəssis olmağımızda çox böyük rol oynayır. Danılmaz faktdır ki, istehsalat təcrübəsi gələcək iş həyatımız üçün çox mühüm aspektdir.

Rüstəm Məmmədov, İşgüzar-inzibatçılıq fakültəsi:

– Özümü yeni nələrsə kəşf edən adam kimi hiss edirəm. Nəzəriyyə lazımdır, amma fakt odur ki, uğurlu karyera həyatı üçün təcrübə mütləqdir. Bu təcrübənin faydasını artıq indidən hiss edirəm.

Eltur Qasımov, Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsi:

– Hazırda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin Analitik İnformasiya şöbəsində istehsalat təcrübəsi keçirəm. İstehsalat təcrübəsi hər bir tələbənin həyatında böyük rol oynayır. Sırf bu təcrübə zamanı tələbələr karyeraları üçün lazım olacaq bilik və bacarıqları mənimsəyir və gələcəkdə daha güclü kadr olma şansı qazanırlar.

Məhəmməd Məhəmmədli, Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsi:

– İstehsalat təcrübəsi insanın gələcək həyatında böyük rol oynayır. Təcrübə zamanı qazanılan biliklər gələcəkdə karyera qurmaq üçün böyük təkandır.

Kamran Quliyev, Kompüter elmləri və dizayn fakültəsi:

– İstehsalat təcrübəsi tələbələrin lazımi təcrübə qazanması üçün böyük şərait yaradır. Bu təcrübə zamanı tələbələr mütəxəssislərlə təcrübə mübadiləsi apararaq daha da ixtisaslaşır və gələcəkdə daha məhsuldar fəaliyyət göstərirlər.

Aida Böyukzadə, Kompüterelmləri və dizayn fakültəsi:

– Elə Qərb Universitetinin özündə istehsalat təcrübəsi keçirik. Təcrübəmiz yeni başlayıb və bu qısa zaman ərzində çox şey öyrənmişik. İstehsalat təcrübəsi gələcək karyera üçün əvəzsizdir.

Leyla Abbasova, Kompüter elmləri və dizayn fakültəsi:

– İstehsalat təcrübəsi olmadan bir tələbə gələcək işinin necə olacağını təsəvvür edə bilməz. Təcrübə zamanı biz çox şey öyrənirik və bunu gələcəkdə öz işimizdə tətbiq edəcəyimizə inanırıq.

Səadət Abıyeva, Qərb dilləri fakültəsi:

– İxtisasımız üzrə keçdiyimiz istehsalat təcrübəsi bizim üçün böyük rol oynayır, inanıram ki, gələcəyimizə və karyeramıza böyük təsiri olacaqdır.

Görmə qabiliyyəti olmayan əlaçı tələbə: “Anam kitabı oxuyur, mən onun səsini telefonun diktofonuna yazıram və öyrənirəm”

“Dünya siyasi liderlərinin şəkillərini yığırdım, onların adlarını əzbərləyirdim”

Müsahibimiz gənc Amal Əkbərlini adi gənclər sırasından çıxaran görmə qabiliyyətinin olmadığı halda ali məktəbdə əlaçı tələbə kimi təhsil almasıdır.
1993-cü ildə Bakı şəhərində doğulub, orta təhsilini Nərimanov rayonu 5 nömrəli orta internat məktəbində alıb. 2014-cü ildə Qərb Universitetinin Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsinin Politologiya ixtisasına daxil olub, hazırda 3-cü kursda təhsil alır. Amalla elə təhsil aldığı Qərb Universitetində görüşdük.

– Orta məktəb illərində necə oxuyurdun?

– Bu suala cavab verərkən bir az qeyri-təvəzökarlıq etməli olacam, ancaq həqiqətdir ki, yaxşı oxuyurdum. Əlimdən gələni edirdim ki, yüksək nəticələr göstərim. Hətta 11-ci sinifdə oxuyarkən şərəf lövhəsində şəklim var idi, əlaçı idim.

– Orta məktəbdə oxuyarkən hansı istiqamətlərə xüsusi marağın var idi?

– İctimai-siyasi sahə mənim üçün çox maraqlı idi. Bu sahəyə uyğun olan fənlərə də xüsusi maraqla yanaşırdım. İctimai-siyasi mövzulara marağım o qədər böyük idi ki, bütün xəbərlər və siyasi proqramları izləməyə çalışırdım. Anam da burdadır, təsdiqləyər ki, hələ məktəbə getmirdim, başqa uşaqlar cizgi filmlərini izləyəndə, mən siyasi verilişlərə baxırdım. Hətta o qədər azarkeş idim ki, dünya siyasi liderlərinin şəkillərini yığırdım, onların adlarını əzbərləyirdim. Bu, mənim ən sevimli məşğuliyyətim idi. Əslində, heç əzbərləməyə ehtiyac da yox idi, o qədər informasiya buraxılışlarını izləyirdim ki, bütün liderlərin adları istər-istəməz yadımda qalırdı.
O vaxtlardan istəyirdim ki, ali təhsil alım və bu təhsil mütləq və mütləq ictimai-siyasi sahə ilə bağlı olsun – əlbəttə, bu, politologiya da ola bilərdi, siyasi jurnalistika da ola bilərdi, hər halda siyasətlə bağlı olmalı idi.
İndi peşə baxımından özümü çox xoşbəxt hiss edirəm.
Uşaqlar adətən ya müəllim olmaq istəyir, ya həkim, ya polis. Məndə isə bir qədər fərqli idi və şükür edirəm ki, arzuladığım sahə üzrə təhsil alıram.

– Amal, ali məktəbə hansı formada imtahan verdin?

– Şifahi imtahan verdim. Hamı kimi 5 fənn üzrə. Sadəcə, TQDK tərəfindən bizim kimi imtahan verənlərə xüsusi köməkçilər ayrılır, onlar imtahan verənin seçdiyi variantı cavab kartında qeyd edir.

– Dərslərə fiziki olaraq necə hazırlaşırsan?

– Anam kitabı oxuyur, mən onu telefonun diktofonuna yazıram və öyrənirəm. Bu vasitə mənə çox kömək edir. Həm də tez mənimsəyə bilirəm. Tam sağlam adamlar var ki, bir cümləni öyrənmək üçün on dəfə oxuyur, məndə elə problem yoxdur, yaddaşım çox yaxşıdır. Təhsil aldığım istiqamət mütaliə, geniş biliklər tələb edir. Ona görə elektron kitablardan da geniş istifadə edirəm. Yalnız dərslərə hazırlaşmaq kifayət etmir. Gələcək siyasi icmalçıya nələr lazım ola bilər: siyasi biliklərlə yanaşı, iqtisadi və coğrafi biliklər, tarixi biliklər və s. Buna görə də mən daim yeni məlumatlar toplamağa çalışıram. Bir gün ərzində 50 səhifədən çox kitab oxuduğum olub. O kitabları internetdən götürürəm və MP 3 faylına çevirməklə oxuyuram.
Anam mənə çox kömək edir. Biz ana-övlad münasibətlərindən əlavə həm də dostuq. Universitetə hazırlaşdığım illərdə oturub, evdə söhbət edərkən həmişə deyirdim ki, mən məcburi təhsil ala bilmərəm – tutaq ki, ictimai-siyasi elmləri sevirəmsə, heç vaxt riyaziyyat-fizika sahəsində, lap humanitar sahə olsun – hüquqşünaslıq sahəsi üzrə təhsil ala bilmərəm. Diplom xatirinə oxuya bilməzdim.

– Necə oxuyursan?

– Əla deyə bilərəm. Çalışıram ardıcıl olaraq yüksək nəticə göstərim.

– Hansı əlavə məşğuliyyətlərin var?

– Yazıram.

– Nəzm, yoxsa nəsr?

– Hər ikisi. Cızma-qara edirəm deyərdim. Yazmaq məni çox yüngülləşdirir. Bəzən kədərlənəndə, nədənsə təsirlənəndə yazıram. O düşüncəni adi sözlərlə ifadə etmək olmur, şeirə, hekayəyə və s. çevrilir. Bədii ədəbiyyatı, mütaliə etməyi də çox sevirəm. Az-çox musiqi ifa etmək qəbiliyyətim də var, məsələn, həvəskar səviyyədə qarmonda ifa edə bilirəm.

– Sentimentalsan, hər şeydən təsirlənənsən, özünə qapanansan, yoxsa qaynayıb-qarışan?
– Bu, həssas nöqtədir mənim üçün. Çox maraqlıdır ki, yaşıdlarımdan daha çox özümdən böyüklərlə, hətta 10-15 yaş böyüklərlə daha rahat ünsiyyət qururam, onlarla münasibətim daha yaxşı alınır.

– Müəllimlərinlə, tələbə yoldaşlarınla münasibətlərin necədir?

– Öncə deyim ki, Qərb Universiteti mənim ikinci evimdir. Burda özümü çox rahat hiss edirəm. Bizə yüksək səviyyədə təhsil verməklə yanaşı burada bütün tələbələrlə müəllimlər arasında səmimi-demokratik münasibət var. Universitetimizdə özünü inkişaf etdirmək üçün çox yaxşı mühit və imkanlar yaradılıb. Qiymətləndirmə şəffafdır, yaxşı oxuyan tələbələri stimullaşdırırlar – bu isə şübhəsiz, hər birimizi daha yaxşı oxumağa təşviq edir. Tələbə yoldaşlarımla da çox isti münasibətlərimiz var, məni özləri kimi qəbul edirlər, dostcasına münasibət göstərirlər.

– Politologiya sahəsində təhsil alırsan. Yəqin ki, müasir siyasətlə də maraqlanırsan. Dünyada siyasi kataklizmlər bir-birini əvəz edir. Bir gənc politoloq kimi səni daha çox nələr narahat edir?

– Bu sual ətrafında çox geniş danışa bilərəm. Dünyada baş verən siyasi proseslər çox mürəkkəb və ziddiyətlidir. Amma hər bir azərbaycanlı kimi məni də ilk növbədə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi narahat edir. Münaqişənin faktiki olaraq “dondurulmuş münaqişə”yə çevrilməsi cəhdləri çox acı təəssüf doğurur. Bəzi siyasi güclərin bu münaqişə ətrafındakı maraqları Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsinə mane olur. Ancaq görünən odur ki, Azərbaycan çox güclü diplomatik siyasət aparır, beynəlxalq nüfuzunu, mövqelərini gücləndirir və istənilən halda, haqq öz yerini tutmalıdır və tutacaq.

– Sənə stimul verən nədir?

– İlk növbədə, əlbəttə ki, yaxınlarım. Daha sonra təhsil aldığım sahəyə sevgim. Və məndə bir hissin daha qabarıq şəkildə özünü göstərdiyini hiss edirəm: liderlik hissi. Etiraf edirəm ki, bir az şöhrətpərəstəm. Əlbəttə ki, bu da bir stimuldur.

– Bəs əsas hədəf?

– Müəyyən yaşdan sonra ölkənin ən tanınmış politoloq və yazıçılarından biri olmaq. Bunun üçün də çalışıram.

– Yəqin ki, politoloq kimi efirdə görünmək, ictimai-siyasi verilişlərdə şərh vermək istərdin?

– Bəli, ən böyük arzularımdan biridir. Deyərdim ki, həyatda ilk müəllimim televiziya olub. Bu sahə üzrə təhsil almazdan öncə siyasi proseslərlə məhz daha çox televiziya vasitəsilə maraqlanırdım, nəzəri bilikləri isə burada – universitetdə öyrənməyə başladım. Çox istərdim ki, hətta televiziyada çalışım, müəllif proqramım olsun.

– Müasir politoloqlardan kimləri daha çox izləyir, nəsə öyrənməyə çalışırsınız?

– Dünyasını dəyişmiş Vəfa Quluzadənin şərhlərini çox diqqətlə izləyirdim. İndi isə müəllimimiz Fikrət Sadıqovu qeyd etmək istərdim. Fikrət müəllim ilk dəfə bizim auditoriyaya daxil olarkən yanaşı oturduğum qrup yoldaşıma dedim ki, hələ universitetdən çox-çox öncə onu tanıyır, rəğbət bəsləyirəmm. Belə tanınmış şərhçinin, maraqlı insanın müəllimimiz olması biz tələbələrə çox şey qazandırır. Deməliyəm ki, Qərb Universitetində belə müəllimlər çoxdur, biz bu fürsətdən istifadə etməliyik.

Amalı universitetə – dərslərə aparıb gətirən anası Durna Həsənovanın dediklərindən:

– Amal çox çalışqandır, istəklidir, çox böyük həvəslə hazırlaşır dərslərə. Evimizdə kitaba, təhsilə çox böyük maraq olub həmişə. Görünür, bu, Amala da keçib… Orta məktəb illərindən məktəbin bütün tədbirlərində Amal fəal iştirak edirdi.

Söhbətləşdi: Tural

Respublikanın əməkdar jurnalisti E.Məmmədov “Sumqayıtxəbər” portalının qonağıdır

Eyruz Məmmədovu oxuculara tanıtmağa ehtiyac duymuruq. Onu doğma şəhərimizdə və respublikada yaxşı tanıyırlar. Yazıçı-publisist kimi 20-dən artıq kitabı nəşr olunub, 6 sənədli filmin ssenari müəllifidir. Əsərləri türk, rus, alman, ingilis, ispan dillərinə tərcümə olunub. Bir neçə ədəbi-bədii mükafatın laureatıdır.
Bu gün Azərbaycanın Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin, Rusiya Beynəlxalq Jurnalistlər Assosiasiyasının üzvü, Respublikanın əməkdar jurnalisti E.Məmmədov “Sumqayıtxəbər” portalının qonağıdır.

Təvazökarlıqdan uzaq, əgər mən də anadan 50 il sonra dünyaya gəlsəydim, Azərbaycanın müstəqilliyini, iqtisadi və mədəni inkişafını, kommunist partiyasının süqutunu, tarixi şəxsiyyətləri ancaq dərsliklərdən öyrənə bilərdim. Çox yaxşı ki, hər şeyi gözlərimlə gördüm, maraqlı insanlarla ünsiyyətdə oldum. Bunun özü bir xoşbəxtlikdir.

Müsahibəni apardı:
Arif Ərşad,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü
“sumqayitxeber.com”

Qeyri-rəsmi müsahibə – hüquqşünas, filosof Ellada Bayramova

Layihəmin bugünkü qonağı ilə Fərdi İnkişaf təliminin təqdimatı zamanı tanış olsaq da, qısa zamanda yaxın və xoş ünsiyyət yaranmışdır. Bəlkə də oxşarlığımız və ortaq cəhət, fikirlərimiz çoxdur deyə. Bəlkə də, maraqlarımız və ortaq və dəyərli dostlarımız var deyə. Çünki bu cür tədbirlərə yoldankeçmə hər kəs gəlmir, fərd olaraq inkişaf etmək istəyən insanlar gəlir.
Layihəmə qonaq edəcək şəxs mənim üçün maraqlı olmalıdır. Verəcəyim suallara cavab vermə iqtidarında olmalıdır. Buna görə də hər kəsi bu layihəmə sala bilmirəm. Ellada xanım, fərqli düşüncə tərzinə görə də maraqlı insandır. İxtisasca hüquqşünasdır və öz biznesi vardır.

Sizin üçün Ellada Bayramova kimdir?
Tarixə iz sala biləcək potensialına malik olan bir şəxs

Ellada adının mənası “Mədəniyyət, tərbiyə” deməkdir, bu sözləri özünüzə aid edirsinizmi?
İkinci mənası “sübh çağı” deməkdir )) Özümə aid edirəm, eyni zamanda her şeyi öz adıyla cağırmağı da üstün tuturam.

Sizin üçün uğur düsturunun elementləri nədir?
Nə qədər əl catmaz olsa da, arzularına çatmaqdan dönməmək……

“Qızıl ortaqlıq, hər şey və ya heç nə” prinsiplərindən hansını seçirsiniz?
Ya hər şey və ya heç nə.

Sizcə təsadüflər zəruriyyətdən doğurmu?
Bəli , təsadüflərə inanmıram.

Həyat bir məktəbdir, bu məktəb sizə hansı dərsləri keçib?
Cox bahalı dərslər kecib, Oksfordda təhsil qiyməti ilə müqaisədə , Oksford heçdir)).

“Hər şərdə bir xeyir var” fikri ilə razısınızmı?
Bəli, praktikada şahidi olmuşam.

“İt hürər, karvan keçər” bu prinsipə riayət edirsinizmi?
98% hə , 2% elə məqamlar var ki, o itlərə həddini bildirmək zərurətdir.

Sonrakı peşimançılıqda fayda varmı?
Xeyr))

Sizcə susmaq razılıq əlamətidir, yoxsa yola vermək və ya mübahisələrdən qaçmaq?
Razılıq əlamətindən savayı, digər variantların hamısını qəbul edirəm.

Sizin üçün ən uğurlu sərmayə nədir?
Özümə etdiyim sərmayədir, hər zaman bəhrəsini görürəm)))

Sabah öləcəyinizi bilsəydiniz, nə edərdiniz?
“Heç vaxt etmərəm” deyə düşündüklərimi)))

Zaman içində səyahət maşınınız olsaydı, hansı dövr və məkana getmək istəyərdiniz və niyə məhz o zaman və məkanı seçirsiniz?
Dünyanın ilk olaraq yaradılış prosesinin bütün detallarını öz gözlərimlə görmək))

Əsl dost –xoş günün dostudur, ya dar günün?
Xoş günün )) Hər kəs tab gətirə bilmir, ağır imtahandır….

Maraqlı yazılar yazmaq, fəlsəfəni anlamaq, başqa bir yaradıcı istedadınız varmı?
Bəli… Bir cox yetənəklərim var … Hal- hazırda Almaniya universitetlərində dərs deyən, dünya üzrə məhşur olan alim, fəlsəfə müəllimim nələr deməzdi bu sualın cavabında haqqımda)) ( özümə də maraqlıdır J)

Tənqidə münasibətinizi bilmək olarmı?
Sağlam, tənqid olmasa inkişaf mümkün deyil))

Riski sevənlərdənsiniz, yoxsa riskdən qaçanlardansınız?
Sevənlərdən.

Sizcə Siz özünüzü yaxşı tanıyırsınızmı?
Xeyr…

Sizin dost və düşməniniz olan cəhətləriniz hansılardır?
Insanların qəlblərinin dərinlikdəkilərini oyrənmə qabiliyyətim, buna sevinirəm, bu çox dəyərli etimaddır, eyni zamanda, çox ağır yükdür…

Sizcə, sizin dost və müştəriləriniz Sizin yerinizdə olmaq istəyirlərmi?
Etiraf edənləri desəm, “bəli” demiş olaram…

İndiki gəncləri necə təsvir edərdiniz və onlara tövsiyəniz nə olardı?
Əksəriyyəti çox dayazdır… Tövsiyəm isə mütaliədir … Savadlı genafond qorxulu gücdür.

TÜRK DÜNYASINDA SEVİLEN BESTECİ SEVİNÇ TOFİQQIZI İLE SÖYLEŞİ

“Sevinç Tofiqqızı kimdir?” diye sorsam kendinizi nasıl anlatırdınız?
“Sevinç Tofiqqızı öncelikle Türk dünyasını, vatanını, milletini çok seven ve bu uğurda canını feda etmeye hazır olan bir Türk kadınıdır. Sonra bestecidir aynı zamanda da çocuklara müzik dersi vermektedir.” derdim.

Beste yaparken kimlerden destek ve teşvik gördünüz?
Her şeyden önce yüce Allah’ımın yardımıyla bugünlere geldim. Allah’ımın bana verdiği özgücümle ayağa kalktım. Allah’ın izniyle de bestecilik yolunda başarıyla azimle yürümeye devam ediyorum.

İlk albümünüz hangisidir?
İlk ışık gören birinci albümümün adı “Bir Meleyin Yürek Sesi”dir. Türk dünyası çocuklarına 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı için “Benim Meleklerim” adını verdiğim bir beste yaptım. Bu albümümde o eserimle beraber 12 kompozisiyam vardır:
1. Bir meleğin Yürek Sesi 2. Gözlere Nur Veren Melek 3. Benim Atatürk’üm 4. Unutulmaz anlar 5. Umut köprüleri 6. Sevgi Nağmesi 7. Hayaller Kanadında 8.Hasretindeyim 9. Arzular Prelyudiyasi 10. Benim Meleklerim 11. Rüyalar 12. Ayrılan Yollar… İkinci ve üçüncü albümüm de bu yakınlarda ışık yüzü görecek.

Besteleriniz sizin deyiminizle kompozisiyalarınız hakkında bilgi alabilir miyim?
Elbette… Kompozisiyalarım (bestelerim) şunlardır:

1.”Ulu Önderim Hatıralar” kompozisiya ve klipi Heyder Aliyev’in aziz hatırasına hesr olunur.
2. “İlhamlı Azerbaycan’ım”
Müzik: Sevinc Tofiqqizi (Cenab prezidentimiz İlham Aliyev’in ad günü için bu eseri besteledim.)
3. “Gözlere Nur Veren Melek”
Müzik: Sevinc Tofiqqizi (Bu kompozisiya ve klipi Zerife Hanım Aliyeva’nın aziz hatırasına hesr ettim.)
4. “Hocalı Feryadı”
Müzik: Sevinc Tofiqqizi (Bu kompizisiya ve klip Hocalıların aziz hatırasına hesr olunmuştur. Ayrıca bu klipin kompozisiyanın takdimi Susha İcra Hakimiyyetin Rehberi Bayram Seferov tarafından yapılmıştır ve büyük takdimata geçirilmiştir.)
5. “Umut Köprüleri”
Kompozisiya ve klip: Sevinç Tofiqqizi (20 Yanvar şehidlerimizin aziz hatırasına hesr olunmuştur.)
6.”Hasretindeyim”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi Kompozisiya ve klip: rejisör Rauf Sahiboglu. (Vatana olan sevgimi hesr ettim.)
7. “Kalbim Türkiye’m”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi (Bu kompizisiya klip Türk dünyası için bestelediğim eserimin kompozisya ve klibini TRT Avaz hazırladı, TRT Avaz ve TRT’nin diğer kanallarında yayımlandı.)
8. “Menim Meleklerim”
(23 Nisan bütün dünya çocuklarına hediye ettim. Müzik: Sevinc Tofiqqizi kompozisiya ve klipi bütün TRT kanallarında yayımlandı.)
9. “Can Azerbaycan” 2014 yılında Türkiye’nin değerli şairi Harika Ufuk’un“Can Azerbaycan” adlı şiirini besteledim. İki devlet, bir milletiz. Bu eser bu yönden Türk dünyası için çok değerlidir. En kısa zamanda aranjesini yaptıracağım ve klip çekerek size sürpriz yapacağım.
10. “Çanakkale” 2015
Çanakkale’nin 100. Yılı için güzel bir kompozisya eseri yazdım. Türk sefirliğinden diploma ödül aldım.
11.”Erdoğanlı Türkiye’m”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi kompozisiya ve klip (Türkiye’nin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a hesr ettim. Cumhurbaşkanımız için bu eseri hem besteledim ve hem de ona klip çektirdim.)
12. “Futbol Himni”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi Söz: Baba Veziroglu İfa(Yorum): Aslan Huseynov
13. “Mekke’de”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi Söz: Halk şairi Zelimxan Yagub. Bu mahnimi İbrahim Tatlises’e yazmıştım.
14. “Hayaller Kanadında”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi kompozisiya ve klip
15. ” Ya Tak Xocu S Toboy Poqovorıt” (Ben Seninle Konuşmak İstiyorum)Ve sonuncu bu yakınlarda yeni çıkan mahni sözleri Heyder Aliyev Fondunun Vitse prezidenti Leyla Aliyeva
Müzik: Sevinç Tofiqqizi İfa(Yorum): Ceyhun Bakinskiy tarafından seslendirilen mahnimdir.
16. “Yiğitler Yurdusun Ey Azerbaycan” Vatanperver mahni 2016
(Müzik: Sevinc Tofiqqizi Söz: Asif Fermanov Söyleyen Yorumcu: Aslan Huseynov ve Leyla Nur)
17. “Çağır Beni” 2016
(Müzik: Sevinc Tofiqqizi Söz: Hanim İsmayilqizi İfa-Yorum: Aslan Huseynov – Klip ve film Karabağ şehitlerinin hatırasına april dövüşlerinde şehit olanların anısına adadım. Hem beste yaptım hem de klipte ve filmde bir şehidin hanımını oynadım. Bu filmdeki başarım dolayısıyla ödül aldım. Bu film yurt dışında da oynatılacaktır.)
18. “Hayat Güzeldir”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi (Yeni kompozisiyam 2016)
Aldığım tüm ödüllerin dışında benim asıl ödülüm yaptığım bestelerin dilden dile dolaştığını ve severek dinlendiğini görmektir. Bu nedenle gurur duyuyorum.

Türkiye’de de çok sevilen ve tanınan bir hanım milletvekiliniz var. Ben de çok iyi tanıyorum, o da beni iyi tanır. Ganire Paşayeva Hanımefendi sizin de en iyi dostunuz, arkadaşınız… Onun eserlerine de beste yaptınız. Bu konuda bize bilgi verir misiniz?
Azerbaycan Milletvekili Sevgili Ganire Paşayeva Hanımın pek çok şiirini besteledim:

1. “Seni Gözleyeceğim” Yorumlayan sanatçı: Halk artisti Flora Kerimova, Mahni ve Klip Rejisörü Nail Naiboğlu
2. “Söyle senmisen? “ ( Söyle sen misin?) Yorumlayan sanatçı: Emektar Artist Manana Japaridze
3. Senin Olum” (Senin Olayım) Yorumlayan sanatçı: Nadir Qafarzade
4. “Qayit” Yorumlayan sanatçı: Akper Aliyev
5. “Söyle” Yorumlayan sanatçı: Aysel Alizade
6. “Seni uzaglardan sevmek de xowdur” (Seni Uzaklardan Sevmek de Zordur) Yorumlayan sanatçı: Emektar Artist Semed Semedov
7. “Aradım” Yorumlayan sanatçı: Shebnem Qehremanova
8. “Sensizlik” Yorumlayan sanatçı: Resad Ilyasov
9. “Deyılsen” (Değilsin) mus.Sevinc Tofiqqizi Yorumlayan sanatçı: Nuriyye Huseynova
Yorumlayan sanatçı: İlham Askeroğlu
10. “Turan Eli” Yorumlayan sanatçı: Aslan Huseynov (Türk dilli himn mahni)
11. “Görmürsen meni” (Beni Görmüyorsun) Yorumlayan sanatçı: Halk artisti Fidan Haciyeva
12. “Hardasan” (Neredesin) Yorumlayan sanatçı: Niyam Salami

Bestekârlık ve film alanındaki ödülleriniz hakkında bilgi verebilir misiniz?
Hatırladığım ödüllerimden bazıları şunlardır:

2009 yılında Oskar Medeniyet Gazetesi’nin “Qızıl Açar” Milli Musiki Ödülü
2010 yılında Bakü Geceleri Türkü Festivalinde “Çağır Beni” eserimle “En iyi Türkü Bestecisi” Ödülü (Müzik: Sevinc Tofiqqizi Söz: Xanim Ismayilqizi Yorumlayan sanatçı: Aslan Huseynov)
2011 yılında Azerbaycan ailesi film festivalinde bestekârı olduğum “İşıqlı Zülmət” filmi “En iyi film” ödülünü kazandı. (2011 yılında Heyder Aliyev Fondu. Azerbaycan Ailesi 2011 Filmler Festivalinde “Işıklı Zulmet” senetli filminde Müzik: Sevinc Tofiqqizi -Rejisör ve senaryo yazarı Mehsim Muellim’di. Bu filmde (Olimpiyat Şampiyonu) Paralimpiyaci İlham Zekiyev’in aile hayatından bahsedilmektedir.
Hayat Varsa, Hayat Dersi, Hayat Varsa, Qürur filmlerinde başrolde oynadım. 2012’de Hayat Varsa ile Kelimeyi Şehadet filmlerine göre “The First 2012″ yılının en iyi oyuncusu mükâfatına layık görüldüm. Bu mükâfat bana Ankara’da Milletvekili Nurdan Şanlı tarafından verildi.
2012’de”TheFirst 2012” ödülü yani “Yılın En İyi Oyuncusu Ödülü”
2013’te “Azerbaycan’ın En İyi Bestekârı Ödülü”
Ağustos 2014’te “Azerbaycan’ın En Çalışkan Bestekârı Ödülü”
Eylül 2014’te Türkiye’de “Türk Dünyası Hizmet Ödülü”
2014’te “Azerbaycan’ın En Sevilen Bestekârı Ödülü”nü 3. kez kazandım.
2014’te Ankara Etimesgut Belediyesinin her yıl düzenlediği “Uluslararası Anadolu Günleri Medeniyet ve İnce Sanat Festivali” çerçevesinde ödüllendirildim.

2014 yılının Eylül ayında Ankara Kültür Sanat Platformu Başkanı Sultan Özateş bana “Kültür ve Sanata Katkı Sağlayanlar Başarı Ödülü” takdim etti.
2014 yılında Azerbaycan Gençler Merkezi tarafından gençlerin en çok sevdiği bestekâr olarak seçilerek “Gençlerin Dostu “ödülüne layık görüldüm.
Rejisör Sirac Mustafayev’in “Bir Ovuc Torpag” (Bir Avuç Toprak) dizi filminin de bestekârıydım. Bu filmde de Rasim Balayev oynuyordu.
2014 yılında Millet Vekili Ganire Paşayeva tarafından “Fahri Ferman” “Azerbaycan ve Türk Dünyasının Değerli Sanatçısı” ve Azerbaycan- Türkiye Türk devletleri ve halkları arasında medeni alakaların oluşmasında gösterdiğim hizmetler çerçevesinde taltif edildim.
2015’te “Azerbaycan’ın En Çalışkan Favori Bestekârı Ödülü”nü aldım.
2015’te “Azerbaycan’ın En Sevilen Bestekârı Ödülü” nü aldım.
2015’te “Bakü Oskarı” film festivalinde “Yetim” filminin bestesiyle de “En İyi Bestekâr” ödülüne layık görüldüm.

2015’te Türkiye Cumhuriyeti Bakü Büyükelçiliği tarafından “Çanakkale” 100. Yılı için bestelenmiş Kompozisiya ile hazırlanan klipe göre Fahri Diploma ile taltif edildim.
2016’da “İki Devlet Bir Millet Türk Dünyası Hizmet Şeref Ödülü”nü Ankara Kültür Sanat Platformu Başkanı Sultan Özateş tarafından layık görüldüm.
2016’da Irak Kerkük Türkmenleri tarafından Türk Dünyası Kültür Sanat Platformu Onur Belgesi mükâfatına layık görüldüm.
2016’da Irak’ın Kerkük şehrinde (TERT) Türkmeneli Radyo Televizyonunun Rehberi Türkeş Salihi tarafından mükâfata layık görüldüm. Bu TERT Televizyonunda bütün bestelerim, kliplerim ve filmlerim yayınlanmaya devam etmektedir.

Bestekârlık dışında çalışmalarınız var mıdır? Bilgi alabilir miyim?
Ben Naci Çelik Berksoy tarafından 30 dakikalık kısa bir filmde oynamak üzere davet almıştım. “Kelime-i Şehadet” adlı bu filmde oynadım. Bu, benim ilk oyunculuk çalışmamdı. Film beni çok etkiledi. Günlerce etkisi altında kaldım. Bu filmdeki oyunculuğumla “The First 2012 ” ödülünü aldım. Yani yılın en iyi oyuncusu seçildim. Çok mutlu oldum.

Beş film çevirdim: Birinci filmim az önce sözünü ettiğim “Kelime-i Şehadet”adlı bana ödül kazandıran kısa metrajlı film… İkinci filmim “Oğurlanan Çocuk”yani “Çalınan Çocuk”; üçüncü filmim “Hayat Dersi”; dördüncü filmim ise “Qurur”yani “Gurur”; beşincisi “Yetim” 2015
“Yetim” adlı filmin başrol oyuncusuydum. Hem anne rolünü oynadım hem de bu filmin bestecisiydim. Bu film festival için özel olarak çekilen ön beş dakikalık kısa metrajlı bir filmdi.
Sonra başka dizilerden de davet aldım.”Senden Sonra” dizisinde Vekil rolünde, sonra 2015 “Bakü Oscarı Film Festivalinde “Yetim” filmindeki ana rolünde hem de filmin bestekârına göre de festivalde üç ödül kazandım.
Bana vakit ayırdığınız için çok teşekkür ederim. Başarılarınız daim olsun. Okurlarımıza son olarak söylemek istediğiniz bir şey var mı?
Ben bütün Türk Dünyasının her zaman birlik beraberlik içinde olmalarını canı gönülden arzu ediyorum. Allah, Türk’ü korusun diyorum. Türkiye benim ikinci vatanımdır. Size de bu güzel röportaj için çok teşekkür ediyorum.

HARİKA UFUK
TÜRKİYE
ARALIK 2016

Baba VƏZİROĞLU: “Bu gün də özümü ya şagird, ya da tələbə hiss edirəm” (Müsahibə)

“Bu gün də özümü ya şagird, ya da tələbə hiss edirəm”

Dəyərli oxucular, hər zaman yaradıcı insanların, məhşurların həyatı, iş fəaliyyəti hər birimizin maraq obyekti olub. Belə məhşurlardan da gənclər üçün ən çox maraq doğuran nəğəmkar şair, respublikanın əməkdar incəsənət xadimi, söz memarı Baba Vəziroğludur. Müasir cəmiyyətin ədəbi zövqünün formalaşmasında Baba Vəziroğlunun əvəzsiz rolu, danılmaz xidmətləri vardır. Hər birimiz üçün olduqca maraqlı olan böyük şairimizlə müsahibə hazırlamağa qərar verdim. Söhbətimiz olduqca səmimi keçdi və xoş təsüratlarla yaddaşımıza həkk olundu. Bu arada baş tutan olduqca səmimi ünsiyyətə və göstərilən yüksək qonaqpərvərliyə görə böyük Baba müəllimə dərin minnətdarlığımı, sonsuz sayğılarımı ifadə edirəm.

Olduqca gözəl təbiətdə böyümüsünüz. Şair olmaq üçün təbiətin də rolu varmı? İnsan şair olmağı öyrənməlidir, yoxsa elə şair doğulmalıdır?

Təbiəti bir o qədər də qabartmaq lazım deyil məncə. Təbiət şair olmaq üçün lazım olan vavib amil deyil. Afrikada da məncə şair olmaq olar. Əsas insanın daxili aləmi zəngin olmalıdır. Sənətin mənbəyi, mənşəyi ilahidən gəlir. Şairlər, ümumiyyətcə yaradıcı insanlar Allah tərəfindən seçilmiş insanlardır. Sənəti sıradan olan insanlar yarada bilmir. Allah tərəfindən seçilmiş insanlar da gərək ki, onlara həvalə olunmuş bu olduqca çətin və məsuliyyətli missiyanı lazımınca yerinə yetirsinlər. Necə ki, müqəddəs kitablar vəhynən xüsusi insanlara, peyğəmbərlərə gəlirdi, eləcə də sənət ilahi tərəfindən seçilmiş insanlara gəlir. Müqəddəs kitabda da yazıldığı kimi şairlər seçilmiş insanlardır, peyğəmbərlərdən sonra allah ən yaxın insanlar hesab olunur. Sənət adamları həm xoşbəxtdirlər, həm də bədbəxtdirlər. Xoşbəxtdirlər ona görə ki, Dostayevski demişkən “insana xoşbəxtlik üçün nə qədər xoşbəxtlik lazımdırsa, bir o qədər də bədbəxtlik gərəkdir. Yəni xoşəxt olmaq üçün həm də bədbəxtdirlər. Bədbəxtdirlər ona görə ki, bu ağır və ağrılı missiyanı həyata keçirməyə məhkumdurlar. Yəni bütün ətrafda baş verənləri və baş verməyənləri belə içindən keçirib sənət əsərinə çevirməlidirlər. Onları kağıza köçürməli, rəngə çevirməli, yaxud da nota köçürməlidirlər. Bu mənada bədbəxtdirlər.

– Bildiyimiz kimi şairlərin əksəriyyəti duyğusal olurlar, maraqlıdır ki, Baba Vəziroğlu həyatda necə bir insandır?

Təkcə şairlər deyil, ümumiyyətcə insanların bir çoxu duyğusal ola bilər. Şairlərin bir özəlliyi var ki, həmin duyğuları sözə çevirə bilirlər. Hisslərini bədii formada çatdıra bilirlər. Amma elə insanlar var ki, həmin hissləri yaşadıqda gücləri yalnız göz yaşlarına çatır. Allah onlara elə bir şans verməyib ki, yaşadıqlarını şeirlə, sözlə ifadə edə bilsinlər. Bu baxımdan da şairlər xoşbəxtdirlər. Çünki öz hisslərini sözə çevirə bilirlər. Bəzi insanlar şairlərdən daha hissiyatlı və duyğusaldırlar. Amma onlar həmin hissləri insanlara çatdıra bilmirlər. Ürək xəstəliklərinin çoxu da elə ondan yaranır. Ürəkləri dərd içində əriyib gedir. Baxırsan ki, bizdən də qat-qat istedadlı insanlar var. Onların bir az da olsa şansı olmayıb ki, öz yerlərini tutsunlar. Yəni istedadlı olmaqla yanaşı insana həmidə bir bəxt gərəkdir. Əsas odur ki, lazımı vaxtda, lazım olan yerdə omağı bacarmalıyıq. Tanınmış insanlar heç də qazandığı nüfuza görə qürrələnməməlidir. Biz bilməliyik ki, bizim həm də bəxtimiz gətirib.

– Yəqin ki, ədəbi məclislərdə olursunuz. “Dağ Çiçəkləri”ədəbi məclisinin üzvü olmusunuz.

Ədəbi məclislər son zamanlar azalıb. O zamanlar ədəbi prosesin qızıl çağlarında çox olub. Məşhur və məlun keçid dövrü gəldi, bir çox dəyərlər itdi, kriteriyalar ləğv olundu. Son zamanlarda allaha şükür olsun ki, yenidən bir canlanma var, ənənələr icra edilir, kitab təqdimatları keçirilir. Bizim şair dostlarımızın, yazar dostlarımızın kitablarının təqdimatı keçirilir. Amma yenə də əvvəlki kimi çox deyil. İndi bütün o ünsiyyətləri mavi ekran (İndi onu da rəngarəng ekran əvəz edib) əvəz edir. Təqdimatlarımızı soyuğ ekranla bölüşürük. Nə yaxşı ki, mən son zamanlar respublikanın bütün ali məktəblərində, orta məktəblərdə, hərbi hissələrdə, zavod və fabriklərdə görüşlər keçirirəm. Görürəm ki, ekran canlı ünsiyyəti əvəz eləmir. Canlı ünsiyyətdə insanlar öz münasibətlərini birbaşa ifadə edirlər. Bu tamam başqa bir aləmdir. Müxtəlif simalar görürsən. Bəzən narazı sifətlər, simalar olur. İnsanlar öz adekvat münasibətlərini bildirirlər. Bu da yaxşıdır, bu da gözəldir. Mən son zamanlar televiziya görüşlərinə bir o qədər də vaxt ayırmıram. Daha çox canlı görüşlərdə oluram. Adətən cəbhə bölgəsində, hərbi hissələrdə, həbsxanalarda görüşlərdə oluram və hiss edirəm ki, şeirə, ədəbiyyata bu gün daha çox tələbat var. Sevinirəm ki, onların mənə tələbatı var. Xüsusi ilə də gənclər arsında. Mənim oxucularımın əksəriyəti gənclərdir. Gəncliyin bir qızıl təbəqəsi var ki, onlar elmə, ədəbiyyata, olduqca maraqlıdırlar. Respublikanın əksər orta məktəblərində görüşlərdə olmuşam. Vaxt azlığından bəzi görüşlərə gedə bilmirəm.
O zamanlarda həyata atılmaq, vətəndaş olmaq üçün mərhələlər vardı. İlk olaraq oktyabryat olurdun, sonra pioner, sonra komsomol olurdun. Bunlar cəmiyyətdə yer tutmaq üçün lazım olan mərhələləridir. Eləcə də ədəbi camidə, ədəbi aləmdə müəyyən mərhələləri keçməli idin ki, gəlib lazım olan mərhələyə çatasan. Müəyyən məktəbləri keçmək mütləq lazımdır. Birdən birə gəlib Əli Kərim, Rəsul Rza, Mirzə Ələkbər Sabir olmaq olmaz. Hamı bu dərnəklərdən başlayır. Bütün kitablarda bu ədəbi dərnəklər vardı. Mən kənddə yaşayırdım. Bizim üz tutucağımız məkan İsmayıllı rayonunun Zəhmətkeş Qəzetinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Dağ çiçəkləri” ədəbi məclisi vardı. İsmayıllı ədəbi, gəncliyi, ədəbi nəsli bu mənada obrazlı desək hamısı Musa Yaqubun şinelindən çıxıb. İstisnasız olraq. Təbii ki, ondan öncə də yazarlarımız vardı. Əbülhəsən kimi xalq yazıçısı. Amma onlar Paytaxtda olurdular. Musa müəllim isə uzun illər əyalətdə yaşadı. Rayonuna, kəndinə arxa çevirmədi. Neçə-neçə gənc nəsilləri müəllim kimi yetişdirib. Onalara həyata vəsiqə veribdir. Musa müəllim böyük maarif işçisi, məktəb direktoru olub. Eyni zamanda da ədəbi nəsil yetişdirib. Mən o zamanlar 30 km yolu günəşdə də, yağışda da, qarda da çox zaman piyada gəlirdim. bir təsadüf olmasa idi yenə də piyada qayıdırdım kəndimizə. İndi çox razıyam ki, mən o çətinliklərə, yağışa, qara dözüb, Musa müəllimin ədəbi məktəbini bitirdim. “Dağ çiçəkləri” ədəbi məclisini orta təhsillə müqayisə etsək ibtidai məktəbdir.
Sonra təbii ki, Ədəbiyyat aləmində öz yerini tutmaq üçün böyük məktəblər gəlir, Bakı məktəbi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin mühiti gəlir. Mənim bir xoşbəxtliyim də odur ki, mən bir müddət Bakıda təhsil aldım. Azərbaycan dövlət Universtitetində Jurnalistika fakultəsində təhsil aldım. Sonra ən böyük qazancım Moskvada Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda təhsil almağım oldu. Mən onu ömrümün qızıl səhifələri sayıram. Moskva mühitinin mənim həyatımda, cəmiyyətdə və ədəbiyyatda mövqe qazanmağım üçün böyük rolu oldu. Azad demokratik Moskva mühiti, gözəl müəllimlər, geniş dünya görüşü… Moskva mühiti bütün sahələrdə özünü göstərib. İstər tibb sahəsində olsun, istər ədəbiyyat sahəsində bütün sahələrdə öz tövhəsini verib. Adlı-sanlı həkimlərimiz həmin mühitin yetirmələridir.
Rəhmətlik Rafiq Tağı özü Moskva mühitini keçmiş ziyalı idi. Mən onunla dostuq etmişəm. Rafiq Tağı mənim tərcümeyi-halımın böyük bir hissədsini əhatə edir. Cabir Novruz, Əli Kərim və digər bir çox ziyalılarımız Moskva mühitinin ədəbi yetirmələri olublar.
Sonra Bolqarıstanda ali təhsil kursları, Bolqar dili ədəbiyyatı və tərcüməsi ali kurslarını bitirdim. Bütün ömrüm boyu da oxuyuram. Bu gün də oxuyuram, rəsmi statuslu bir yerdə oxumasam da Baba Vəziroğlu institutunu oxuyuram. Həmin institut gündə neçə kitab tövsiyə edirsə o kitabları da oxuyuram. Bu gün də özümü ya şagird, ya da tələbə hiss edirəm. Maddi qidalar kimi hər gün o mənəvi qidanı mən almasam özümü ac hesab edirəm.

– Sizin daha çox sevgi mövzusunda yazdığınızı bilirik, maraqlıdır ki, belə şeirləriniz öz ünvanı varmı?

Bilirsiniz bəzən sevgi deyəndə çox dar, məhdud çərçivədə başa düşülür. İki əks qütblü insanın bir-birinə münasibəti kimi anlaşılır. Mən sevgi deyəndə dünyanı yaradan bir hissiyat başa düşürəm. Görürsünüz Allah-təala heç nəyi bir-birinə gözə görünən bağlarla bağlamayıb. Amma kainatı elə yaradıb ki, hər şey bir birinə bağlıdır.O, gözəgörünməz bağların adı sevgidir. Sevgi iki insanın bir-birinə münasibəti ola bilməz. Sevgi dostluğa, sədaqətə, insanlığa, sonsuz kainata, torpağa, doğulduğun ocağa münasibətdir. Bu mənada düz deyirlər: Baba Vəziroğlu sevgi şairidir. Böyük mənada düzdür ki, sevgisiz həyat ola bilməz, sevgisiz yaşamaq olmaz. Düşünsək ki, Azərbaycanda Vətənpərvərlik mövzusunda yazılan mahnıların,əsərlərin 70%-dən çoxunun müəllifi mənəm, o zaman deyərsiniz ki, elə siz Vətənpərvərlik şairisiniz. Heydər Əliyev haqqındakı kontatalar yazmışam, araporiyalar, aodalar yazmışam. Mübariz Tağıyevin oxuduğu Vətənpərvərlik mahnılarının 99%-ni mən yazmışam. Amma görünür sevgi mövzusu insanlara daha yaxın olduğu üçün, ona daha çox meyilllidir gəncliyimiz, oxucularımız. Mən nəğmələr, şeirlər sözünü çox işlədirəm. Yazdığım şeirlər hmısı nəğməyə çevrilib. Kitab çıxarmağa belə tənbəllik edirəm. Deyiləndə ki, kitab çıxart, deyirəm ki, bir kitabı neçə adam oxuyur. Minlərlə, on minlərlə adam oxusun. Amma bu gün yazırsan sabah nəğməyə çevrilir və milyonlarla insan onu dinləyir. Yəni ki, o ən populyar üsuldur, janrdır. Bu mənada böyük mənada sevgi şairiyəm amma məhdud çərçivədə başa düşülməməlidir.
Mənə elə gəlir ki, sənət insanı elə sevgi insanıdır. Sevgisiz heç nə etmək olmaz. Allah insanları bütün canlılardan fərqli yaradıb. Ona sevgi bəxş edib. Sevgi və qəm hissləri yalnız insana məxsus hisslərdir. Böyük əsərlərin çoxu qəmdən yaranır. Bəzən şairllərin gözlərinin qəmli olması insanlarda sual doğurur. Onun cavabı bundadır ki, görünür poeziyanın ən böyük çalarları qəmin arxasında gizlənib. Doğrudur xoşbəxtlik adlı mütləq bir məfhum yoxdur. Xoşbəxtlik nisbi olur, onun konkret bir resepti olmur. Yer kürəsində yaşayan 7 milyard insanın hərəsinin öz xoşbəxtlik resepti var. Mən belə düşünürəm ki, mütləq xoşbəxtlik insanlara lazım da deyil. Məşhur bir ifadədədə deyildiyi kimi; “Mənə bir ovuc içi qədər xoşbəxtlik yetər”.

– İsmayıllı ədəbi mühiti çağdaş dövr Azərbaycan ədəbiyyatı üçün böyük sənətkarlar yetişdirib. Musa Yaqub, Baba Vəziroğlu kimi söz memarları oxucunun tam zövqündə olan sənətkarlardı. Sizə paxıllıq edənlər çoxdurmu?

Qısqanclığı hiss edirik. Amma onlar açıq demirlər axı ki, biz nə üçün belə davranırıq, nə üçün qısqanırıq. Həm regional, həm populyarlıq baxımından olar. Amma Musa müəllimi qısqanmağa dəyər də… Hər kəs başını aşağı salıb işini görsün. Əgər o qısqanclıqlara, daldan atılan daşlara, paxıllıqlara məhəl qoysaq bütün vaxtımızı dəyərsiz,mənasız şeylərə sərf etmiş olarıq. Sən düz yolunu get, kənardan gələn səslər dəyərsiz və mənasızdır. Mənim məşhur bir frazam var; Pis adamlarla mübarizə aparmaq mümkün deyil. Pis adamlarla pis hava kimi barışmaq lazımdır. Pis adamlarla mübarizə aparmaq, qışın soyuğunda küçəni elektrik sobası ilə isitmək istəyinə bənzəyir. Pis adamlarla mübarizə aparmağa dəyməz, faydasızdır. Mən vaxtında bu həqiqətə gəlmişəm. Mənim kitablarımdan birinə “Dünya dəyməz göz yaşına” adını seçməyim də elə bu həqiqətdən irəli gəlir. Bu o, deməkdir ki, dünyadan umma. Sənin bir damla göz yaşın dünyadan daha dəyərlidir. Gecə-gündüz deyirik; vəfasız dünya, bivəfa dünya… Söyürük, danlayırıq, sonra da dünyadan küsürük. Uman yerdən küsərlər. Sən nəyə görə umursan ki, nə üçün də küsəsən. Bu mənada vaxtında bu həqiqətə gəlmişəm. Mən öz yolumla gedirəm və getdiyim karvana əminəm. Hərdən dar düşüncəli, dünya görüşü zəif olan insanlar özlərini çox bilmiş hesab edirlər. Hansı ki, daxili aləmi olduqca boş və dəyərsizdir. Beş günlük dünyadır. Bizim nə qədər vaxtımız var ki, cəmiyyətdən təcrid olaq? Gərək bu beş günlük dünyada sənin kiməsə pislik etməyə vaxtın olmasın. Hər kəsdən təcrid olunub yaşamaq olmaz. Axı həyat bizə ikinci dəfə yaşamaq şansı verməyəcək. Bəzi insanların özlərini təcrid etməsi, xüsusi təbəqənin nümayəndəsi hesab etməsi, Hindistanda buna kasta deyirlər, ən zəhləm gedən cəhətdir. Allah bizi bərabər yaradıbsa sən özünü necə fərqli təbəqələrə aid edə bilərsən? Bu ömürdür. Ömrünü gərək normal insan kimi yaşayasan.
Mən daxili dünyası boş olan insanlarla ünsiyyət qurduqda yoruluram və özümə gələ bilmirəm. Mənim əsasən ünsiyyət qurduğum insanlar yaradıcı insanlardır. Mənim dostlarım rəhmətlik Rafiq Tağı, Kamal müəllimdir. Kamal müəlimlə bir-birimizi yarım kəlmədən də başa düşürük. İki sənətkar dostluq edəndə, xüsusi ilə də bir şairlə bir bəstəkarın dostluğundan tamaşaçılar qazanır. Çünki gözəl mahnılar əmələ gəlir. Mənim mindən artıq şeirimə musiqi bəstələnib. Bunların da ən uğurluları Kamal müəllimlə iş birliyimizdən yaranıb. Çünki bizim zövqümüz, baxışlarımız uyğundur. Ona görə də ən xit mahnılarımız yaranıb. Musiqi də kino kimi çox qəliz sənətdir. Gərək ki, olduqca dəqiq və həssas olasan. Hər şey dəqiq olmalıdır. Sən bəstəkarın yazdığı musiqinin poeziyasını duymalısan, ya da ki, bəstəkar şairin yazdığı şeirlərin ritmini duymalıdır. Bir də ki, musiqinin uğurunda onu təqdim edəcəyin ifaçının da rolu önəmlidir. Bəzən çox mahnıların şansı da ona görə gətirmir ki, ifaçısı düzgün seçilməyib. Bu baxımdan Kamal müəllimlə biz ifaçını dəqiq seçirik. Bizim son zamanlar Alim Qasımov üçün yazdığımız “İlahi”, “Xatirədir”, Nəsibə xanımın ifasında “Səndən nigaranam” kimi mahnılar bütün dünyaya yayılıb. Bu da bizim dünyaya baxışlarımızın üst-üstə düşməsindən irəli gəlir. Fizikada buna tezliklər deyilir. Tezliklər bir-birinə uyğun gəlir.

– Günümüzün gənc yazarlarından əsasən kimləri oxuyursunuz?

Bəli gənc yazarları oxuyuram. Sosial şəbəkədə izlədiklərim də olur. Biz gənc yazarlarla tez-tez görüşürük. Çay süfrəsində söhbətlər edirik. Hamısının kitablarının təqdimatında iştirak edirəm. Gənclər mənim oxucularımdır, mən də onların oxucularıyam. Əvvəl hamısını oxuyuram, daha sonra imzasına bələd olduğum bir çox yazarlar olur ki, onları davamlı olaraq izləyirəm. Bəzi imzaları oxuyuram amma daha sonra bir kənara qoymalı oluram. Bəlkə də onlar da yaxşı yazardılar. Sadəcə mənim yazarım deyil. Belə hamıs mənim dostlarımdır. Salam Sarvandan tutmuş, Aqşin Yeniseyə qədər, Günay Yunusdan tutmuş, Sevinc Çılğına qədər. Qanturalı, Şəhriyar, Dilgorani və digərləri. Yadıma düşdükcə deyirəm. Mən daha çox oxucu olmağa çalışıram. Bir zamanlar ədəbiyyatımızda durğunluq dövrü idi. Mən həmin dönəmdə əvvəllər oxuduğum ədəbiyyatları, əsasən də Rus ədəbiyyaıtnı təkrarladım. Çexovu, Dostayevskini və digərlərini. Daha sonra ədəbiyyatımızda bir çiçəklənmə dövründə normal əsərlər yaranmağa başladı. Hal-hazırda da Rus dəbiyyatı ilə yanaşı gənc yazarlarımızı da oxuyuram. Maşallah hər dəfə təzə bir kitab oxuyuram. Bu da məni sevindirir.

Deyirlər Heydər Əliyev ən ağır anlarında belə “Xalq Heydər söyləyəcək” mahnısını arzulayıb.

Bəli, o mahnı çox işıqlı bir mahnıdır. Bəzi insanlar elə bilir ulu Öndərin ölümünə həsr olunub. Amma elə deyil. Mən sonralar izah etdim ki, ölümü haqqında elegiya deyil. 75 illik yubileyi ərəfəsində hədiyyə etdiyimiz əsər idi. Bu mahnı Ulu Öndərimizin əbədi yaşar olmasını göstərir. Əsərdə sabaha inam, gözəl ovqat, həyat eşqi var. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da biz mahnını hədiyyyə edərkən görmüşdük ki, mahnı Heydər Əliyevin çox xoşuna gəlmişdi. Amma o özü biruzə vermədiyi üçün biz də biruzə verməmişdik. Amma nə yazıq ki, H. Əliyevin ömrünün son günlərində o mahnını çox sevdiyinin şahidi olduq. O mahnını dinləmək istəmişdi. Kamal müəllimlə biz o mahnını diskə köçürtdük və xəstəxanaya göndərdik. Nə yazıq ki, və nə xoş ki, biz artıq ömrünün son günlərində Heydər Əliyevin o mahnını çox sevdiyinin şahidi olduq. Üzülürdük ki, böyük insan son günlərini yaşayır. Eyni zamanda da bir müəllif kimi, qürur hissi keçirirdik ki, deməli bizim yazdığımız əsər o qədər ürəyincə olub ki, onu bir də dinləmək istəyib. İkili bir duyğu yaşamışdıq. Həm ağrılı, həm də qürur verici hisslər idi. Həyatımızın böyük parçası sanki əbədiyyətə qovuşurdu. Mən Heydər Əliyev Haqında başqa bir şeir də yazmışdım. Şeirimdə də qeyd etmişdim ki; “Biz sənin qədrini bilmirik hələ!” Mahnıda da qeyd olunduğu kimi; “Zirvələr uzaqdan uca görünür”. Biz H. Əliyevin nə cür xilaskar olduğunu bilmirdik hələ. Ölkəmizin taleyində bu şəxsiyyətin nə cür bir tale yüklü rol oynadığını bilmirdik. 2003-cü ilin məşum dekabr ayında bu böyük insanı itirəndən sonra hisss etdik ki, biz doğurdan da onun qədrini layiqincə qiymətləndirə, onu olduğu kimi dərk edə bilməmişik. Doğrudan da zirvəyə uzaqdan baxdıqca onun ucalığını daha dərindən dərk etməyə başladıq.

-“Məhəbbətlər çoxalır,
Ürək sözü azalır,
İlk məhəbbət məktubu
Bircə dəfə yazılır”.
İlk məhəbbət məktubunuzu xatırlayırsınızmı?

Doğrudan da belədir. İnsanlar daha çox insanları sevdikcə, daha çox öz sevgisini paylaşdıqca artıq ürəyin sözü bitir, tükənir. Və düşünür ki, duyğularının, sevgisinin hamısını ilk məktubda qoyub. Bu da hər şeyin insan həyatında bir dəfə baş verməsindən irəli gəlir. Məhşur frazada deyilir ki; “Axan çaya bir dəfə girmək olur.”Bəli ilk məhəbbət, ilk müəllim, ilk doğulduğun koma da yeganədir. Heç bir şey həyatda təkrarlanmır.

– Sevgiyə doğru yol gedirəm, hələ çatmamışam demişdiniz. Çata bildiniz?

Yox, əlbətdə ki, yox. Çatsaydım həyat bitərdi. O yol bitməz. Çatsaydım mən indi sizinlə söhbət edə bilməzdim.(Gülür) Mənim bir kitabımın adı da “Ömrümüzdən uzun yol”dur. İnsan ömrü boyu yol gedir, axtarışdadır. O yol bizim ömrümüzdən çox-çox uzundur. Hətta ömrümüz bitəcək, o yol davam edəcək. Bəlkə ruhumuz gedəcək, bəlkə xatirəmiz gedəcək, bəlkə adımız, əməllərimiz gedəcək. Əbədi yoldur o yol. Bayaq H. Əliyev yolundan danışdıq. O yol bitmədi ki, o yol davam edir. Bu gün o yolu onun ardıcılları, başda möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev olmaqla, layiqli davamçıları gedirlər. Azərbaycan xalqı şəxsiyyətlərdən, rəhbərlərdən asılı olmayaraq, həmin yolla gedəcək. Eyni zamanda mən belə düşünürəm ki, yol bitərsə insan da tükənər, yaradıcılıq da tükənər, yəni mütləq boşluq yaranar.

– Sizin üçün istirahət nədir?

Yaradıcı insanlar üçün istirahət şərti bir şeydir. Beyin 24 saat işləyirsə hansı istirahətdən danışmaq olar. Dəyərli şairimiz Ramiz Rövşən demişkən;
Gəl əl-ələ tutub gedək,
Dərdimiz olmayan yerə,
Bu Ramizi aparın siz,
Bu Ramiz olmayan yerə.
İstirahət üçün hara hetsən də qayğıların, düşüncələrin də səninlə gedəcək. Elə yer mövcud deyil ki, bütün dərdlərini, sevincini, dostlarını hər şeyi burada qoyub oraya istirahətə gedəsən. Mütləq istirahət olmur. sadəcə məkanı, iş rejimini dəyişmək olur, bu da bir çox hallarda istirahət təsirini bağışlayır. Başqa insanları bilmirəm, bəlkə də onlar tam təcrid oluna bilərlər. Amma yaradıcı insanlar, təcrid oluna bilmirlər. Çünki beyin 24 saat çalışır. Söhbət yazmaqdan getmir, beyinin çalışmağından, düşünməkdən gedir. İnsanların münasibətini, təbiətdə baş verən hər şeyi beyin emalından keçirir. Nə bilmək olar, bəlkə istirahət elə bu deməkdir. İnsan düşünərkən emal etdiklərini də kağıza köçürməklə boşalır və həmin zamanın özü bir mənəvi istirahətdir. Necə ki, səmada buludlar dolur, göy guruldayır və nəhayət buludlar bir-birinə dəyir, şimşək çaxır buludlar da boşalır. buludlar da özünü o zaman ifadə edir.
Amma mən istirahəti əsasən təbiətdə olmaqla, ağac dibi belləməklə edirəm. Təbiyiliyi, təbiətlə təmasda olmağı çox sevirəm. Saxta, süni heç nəyi sevmirəm. O cümlədən də insanlar arasında təbii olanlarını sevirəm. Şair də təbii olmalıdır. Misal olaraq Musa Yaqub. Musa müəllim ona görə mənim gözümün işığıdır. O. olduğu kimi görünən, göründüyü kimi olan sənətkardır. Bir sözündə, baxışında saxtalıq görməzsən. Nə var odu. Sənətin gücü onun təbiyiliyindədir. Səmimiyyət olmayan yerdə ürəyə girmək olmaz. “Ürəyin açarı səmimiyyətdir.” Kiminsə ürəyinə girmək istəyirsənsə ora yalnız səmimiyyətin açarı düşə bilər.

– Sözlərinə ən çox mahnı yazılan şairsiniz. Onlar sizi tapırlar, yoxsa siz onları tapırsınız?

Bu lap çoxdan olub. Yadımdan çıxıb kim-kimi tapıb. Yəqin ki, bir şans yaranıb, şairlərlə musiqi aləminin qovuşduğu bir məkan olub. Mən ilk mahnımı gənc yaşlarımda yazmışam. Universtitetin Jurnalistika fakultəsində, I kursda oxuyurdum. Həmin vaxtlarda bəstəkalarımızdan Firəngiz Babayeva, Oqtay Rəcəbov ilə tanış idim. İlk mahnımı ölməz sənətkarımız Şövkət Ələkbərova oxumuşdu. Bəlkə də mənim uğurlarım elə ordan başladı ki, mənim mahnılarımı böyük sənətkarlar ifa ediblər. Sonra bu davam etdi. Demək olar ki, dövrümdə yaşayan bütün bəstəkarlarla mahnı yazmışıq. Telman Hacıyev, Ramiz Mirişli, Elza İbrahimova, Oqtay Rəcəbov, Eldar Mansurov, Firəngiz Babayeva, Faiq Sücəddinov, İmruzə xanım, Mobil Babayev, Elçin İmanov … bütün hmısı ilə əməkdaşlıq etmişik. Son vaxtlar da Kamal müəllimlə. Bütün böyük sənətkarlarla işləmişəm. Şövkət Ələkbərova, Rübabə Muradova, Akif İslamzadə, Mirzə Babayev, Flora Kərimova, İlhamə Quliyeva, Alim Qasımov, Arif Babayev və digər bir çox böyük sənətkarlarımızla birgə çalışmışıq.

– Baba müəllim, müsahibələrinizin birində belə bir fikrinizə rast gəldim ki, mətbəxdə qab, paltar yuyan qadın sevgi obyektiniz ola bilməz… Həmin fikiriniz ikimənalı qarşılanıb.

Bu mənada demişəm ki, poeziyanın obyekti konkret bir məkan və ya konkret bir insan ola bilməz. Çünki konkret yazılar publisistikaya, sənədli filmllərə aiddir. Bu da jurnalistikanın sahəsidir. Amma poeziyada hər hansı bir obrazı necə təsvir edə bilərsən? Bir qadın, ilahi sevgi haqqında konkret obraz ola bilməz. Hardasa bir neçə əlamətlləri özündə birləşdirsə də poeziyada təsvir olunan obraz konkret bir qadın deyil. Məsələn anadan daha yüksək, anadan daha doğma bir varlıq yoxdur. Mənim də ana haqqında şeirlərim var. Hətta ana haqqında yazdığım şeirlər belə mənim mərhum anama aid deyil. Ümumilikdə analar üçün yazılıb. Yəni poeziyanın anası bir ana deyil, poeziyanın sevgisi bir qadın deyil. Bu mənada demişəm ki, şair həmişə öz sevgi obyektini göylərdə axtarır. Yəni ilahi varlıq kimi təsvir olunur. Sonra misal çəkmişəm ki, konkret qadın ola bilməz. Məsələn qab yuyan qadın, evdar qadın, kosmanvt qadın və s. sevgi obyekti həm bu qadınların hamısıdır, həm də heç biri deyil demişəm. Şairlər ilahi varlığı vəsf edir. Minlərlə, milyonlarla şair vəsf edir amma o bitib tükənmir. Konkret qadın obrazı olsaydı tükənərdi. Şair ömrü boyu sevgi axtarışında olur. Şairin bir xoşbəxtliyi də ondadır ki, o axtardığı o sevgini tapa bilmir. Səhrada miraj yəni ilğım axtaranlar kimi şair də ömrü boyu təşnə olub, maraqla öz sevgisini axtarır. Tapsa sona çatar.

– İndiki gənclərə məsləhətiniz nə olardı? Yaradıcı gənclər hansı yolla getsələr daha səmərəli olardı?

Yolların ən gözəli öz yolunla getməkdir. Hər insanın öz yolu var. Doğrudur gənclik çağlarında bu yol bir cığırdan başlayır. Amma həmin cığırla irəlilədikcə görürsən ki, bir yola aparıb çıxarır. Həmin cığır böyüyüb bir yol olur. Həmin yola gedib çatmaq üçün isə M.Ə. Sabir, S. Vurğun kimi sənətkarların yolunu, ümumiyyətcə öz yolunu tapana kimi ədəbiyyatımızda olan bütün yolları öyrənmək, daha səmərəli olardı.

Müsahibəyə razılıq verdiyiniz üçün sizə minnətdaram.

Siz sağ olun.

Elnarə GÜNƏŞ,
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı xüsusi müxbiri,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,
İsmayıllı rayonu

“Yaxşı həkim olmağın bir neçə qızıl qaydaları var”

“Onlar məni cəzalandırmasaydılar mən istənilən nəticəni əldə edə bilməzdim”

Bu Günkü müsahibim, sənətinə və şəxsiyyətinə dərin hörmətlə yanaşdığım Əbdüllətif Maqsudovdur. Həmişəki kimi həkimin qəbullunda xəstələri vardı. Xəstəni müayinə edib, lazımı təlimatları verdikdən sonra mən Əbdüllətif həkimin kabinetinə daxil oldum və həkimdən müsahibə almaq istədiyimi bildirdim. Çox sağ olsun iş qrafikinin sıx olmasına baxmayaraq müsahibəyə razılıq verdi. İnanıram ki, bu dəfəki müsahibəmiz də olduqca maraqlı alınacaq.

– Əbdüllətif həkim el həkimi adı qazanıb. Bunun üçün uzun və olduqca çətin bir yol keçib. Çünki bütün həkimləri eyni deyimlə tanımazlar. Bəllidir ki, qazandığınız böyük hörmət və ehtiram, keçdiyiniz çətin və şərəfli yolun çəkdiyiniz əziyyətlərin bəhrəsidir. Yaxşı həkim olmağın sirri nədədir?

– Yaxşı həkim, yaxşı müəllim və yaxud da digər sahələrdə çalışan insanların yaxşı adını qazanması üçün işinin mütəxəssisi olmaq gərəkdir. Yaxşı həkim olmağın bir neçə qızıl qaydaları var, əvvəla gərək həkim savadlı və məsuliyyətli, düzgün, humanist olsun və ən başlıcası nəfsinə qalib gəlməyi bacaran əsil insani keyfiyyətləri özündə birləşdirən bir şəxs olsun. Həkimin mütəxəssis kimi formalaşması üçün, onun uzun müddət praktik təcrübəyə malik olması vacibdir. Hər bir həkim yaxşı psixoloq olmalıdır. Təcrübədən göründüyü kimi müxtəlif düşüncəli, müxtəlif xarakterli xəstələr müxtəlif problemlərlə, həkimə müraciət edirlər. Xəstələrin içərisində Əqli-ruhi problemlərdən əziyyət çəkənləri də olur. O zaman Həkim xəstənin öz xarakterinə və problemlərinə uyğun onunla davranmağı bacarmalıdır. Necə deyərlər: “Hərə ilə öz dilində danışmağı bacarmalıdır. Bəzən emosional xəstələr olur ki, onlarla da dil tapmalı olursan. Yaxşı həkim vətəninə, xalqına, insanlığa, xidmət etməyi bacarmalıdır.

– Bildiyim qədər ziyalı bir mühitdə böyümüsünüz.

-Bəli, 1956-cı ildə İsmayıllı rayonunun Diyallı kəndində ziyalı ailəsində doğulmuşam. Atam Kolxoz sədri işləyirdi, Qardaşlarım, bacılarım da ali təhsillidirlər. Böyük qardaşım Neft-Kimya İnstitutunu bitirib. Kiçik qardaşım Aviasiya akademiyasını bitirib. Dayılarım da Uzun illər Bakı şəhərində yüksək vəzifələrdə çalışıblar. Ailə tərkibimiz də həkimlərdir. Oğlum, gəlinim həkimdirlər.

– İstədiyiniz ixtisası ala bilərdiniz. Amma həkim oldunuz. Bu sizin uşaq yaşlarından formalaşan arzu və planınız idimi? Yoxsa ki, həkimlik arzusu sizdə hansısa bir zərurətdən yaranıb?

– Doğrudur dediyiniz kimi istədiyim ixtisasa yiyələnə bilərdim. Çünki orta məktəbi yüksək nəticələrlə bitirmişəm. Bütün qiymətlərim “5” olurdu. Oxuduğum illərdə iki dəfə “4” qiyməti almışam. Və mən bu günə qədər mənə aşağı qiymət yazan müəllimlərimə minnətdaram. Onlar məni az qiymət yazmaqla cəzalandırmasaydılar mən istənilən nəticəni əldə edə bilməzdim. Mənim həkim olmaq hələ uşaq yaşlarından planımda var idi. Ona görə də Yalnız bu ixtisasın dalınca getdim. Qaldı ki, həkimlik arzusu məndə haradan formalaşmağına, kiçik yaşlarımdan Kəndimizdə çalışan Feldşer Əziz həkim vardı. Bizlərdə kiminsə səhhətində əngəl yaranan kimi Əziz həkimə müraciət edirdik. Mən onun xəstələrə necə can yandırdığını gördükcə bu sahəyə olan marağım daha da artdı. Və mən gələcəkdə həkim olacağıma qərar verdiyimdə V-VI siniflərdə oxuyurdum. Həmin vaxtlar Tibb İnstitutuna daxil olmaq çox çətin idi. Mən də 1973-cü ildə Tibb İnstitutuna daxil olmadıqda sənədlərimi Universitetin Biologiya Fakültəsinə verdim və daxil oldum. Lakin Həkim olmaqda qərarlı idim deyə sənədlərimi geri götürdüm. Bir il müddətinə soyuducu zavodunda çalışdım. İnstituta hazırlaşdığım müddətdə bütün xərclərimi öz qazancım ilə idarə edirdim. Növbəti il Allaha şükürlər olsun ki, mən bu çətinlikləri dəf edərək Diyallı kəndindən ilk Həkim statusu alan məzun oldum. Yaxşı bilirsiniz ki, Diyallı təhsildə öz sözünü demiş məkandır. Sinfimizdə oxuyan 25 məzundan 19-u ali məktəbə daxil olmuşdu. Mən özüm təhsil aldığım illərdə Biologiyadan keçirilən I Respublika Olimpiadasında üç dəfə birinci yeri tutmuşam. İşlədiyim illərdə də kənddən 6 nəfər məzunun tibb institutuna hazırlaşıb daxil olmasına köməklik göstərmişəm.

– Hal-hazırda pedaqoq kimi də fəaliyyət göstərirsiniz. Həkimlik sənəti daha çətin və məsuliyyətlidir, yoxsa ki, müəllimlik peşəsi?

Bilirsiniz, bütün peşələrin özünəməxsus çətinlikləri, məsuliyyət dərəcəsi, ağırlığı olur. Eləcə də həm həkimlik, həm də ki, müəllimlik sənətləri. Öz işinin peşəkarı olanlar üçün heç bir sahə çətin olmaz. Amma bəllidir ki, peşəkarlıq özü də uzun illərin təcrübəsini tələb edir. Yaxşı həkim insanların fiziki cəhətdən sağlamlığına xidmət edir, sağlam fiziki imkanları olan və gözəl əhval-ruhiyyəsi olan, normal psixoloji durumu olan, xoşbəxt bir cəmiyyət formalaşdırır. Yaxşı müəllim isə insanların psixi, tərbiyəsini təmin edir. Cəmiyyətin savadlı, dünya görüşlü və ruhən sağlam olmasına xidmət edir. Nəticə etibarı ilə hər iki sənətdə çalışan insanlar cəmiyyətin sağlam və firəvan formalaşmasına, xalqın rifahına xidmət edir. Mənim üçün hər iki sənət sevimli və məsuliyyətlidir.

– İlk təyinatınızı haraya aldınız?

İlk təyinatımı İsmayıllıya Təcili Tibbi Yardım Məntəqəsinə vermişdilər. Daha sonra Təzəkənddə işlədim. Bu günə qədər qazandığım bütün nəaliyyətlərimin təməli də Təzəkənddən başlandı.
Bütün arzularımızı reallaşdırmağa nail olmuşuq. Belə ki, insan öz arzularını reallıqlara əsaslandırarsa, yəni düzgün strategiya qurarsa təbii ki, xoş nəticələr əldə edəcəkdir.

– Siz bir sıra fəxri adlara layiq görülmüsünüz. Aldığınız mükafatları bilmək maraqlı olardı.

Hamısını saya bilməsəmdə deyə bilərəm ki, mənim gördüyüm işlər dövlətimiz tərəfindən layiqincə qiymətləndirilir. Məsələn Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Dövlətçilik siyasətini uğurla həyata keçirdiyinə görə “Şəfalı Əllər” diplomuna, “Xalq və Azərbaycan Naminə” Fəxri Diplomu ilə təltif edilmişəm. Həmçinin Rayon İcra Hakimiyyəti və Rayon Səhiyyəsinin də bir neçə fəxri fərman və diplomlarına layiq görülmüşəm. Bütün verilən dəyərlərə görə Dövlətimizin Başçısına, Səhiyyə Nazirliyinə və Rayonumuzun başçısına minnətdarlığımı bildirirəm. Bir həkimin ən böyük uğuru onun humanistliyi, düzgünlüyüdür.

– Azərbaycanın bu günkü səhiyyə durumunu necə qiymətləndirirsiniz?

Uzun illərdir ki, səhiyyədə çalışan insan kimi deyə bilərəm ki, Səhiyyəmizin ən möhtəşəm vaxtıdır. İndi Azərbaycan səhiyyəsi yüksək səviyyədə inkişaf edib. Ölkəmizdə ən son tibbi avadanlıqların və peşəkar həkim kontingentinin səyləri nəticəsində dünyanın ən ağır və riskli sayılan açıq əməliyyatlar da artıq ölkəmizdə aparılır. Əvvəllər əhali müayinə və müalicə üçün xaricə üz tuturdusa artıq insanlar öz ölkəsinə müayinə və müalicə olunurlar. Eləcə də bölgələrdə, hətta ən ucqar kəndlərdə belə ən müasir avadanlıqlarla təmin edilmiş həkim məntəqələri xidmət göstərir. Bir sözlə dövlətimiz xalın sağlamlığına olan xidmətləri dəfələrlə artırıb. Səhiyyəmizə Dövlət tərəfindən külli miqdarda vəsait xərclənir. Nəticə etibarı ilə isə İnkişaf etmiş Avropa ölkələri ilə müqayisə olunacaq qədər inkişafımız var.

– Hərbi komissarlığın həkim kontingentinə rəhbərlik etmək nə dərəcədə çətindir? Bu sahədə çalışan həkimlərin üzərinə hansı məsuliyyət düşür?

Hərbi Həkim Komissiyasının sədri olmaq böyük məsuliyyətdir. Ekspert komandaya rəhbərlik edən həkim olduqca diqqətli və məsuliyyətli çalışır. Axı biz vətənimizi əsgərlərimizə əmanət edirik. Gərək əsgərlərimizin tam sağlam olmasında əmin olaq. Hərbiyə tam sağlam kadrlar göndərməliyik. O zaman əmin ola bilərik ki, vətənimizin müdafiəsi əmin əllərdədir.

– Azərbaycanda uşaqlar arasında ən çox rast gəlinən xəstəliklər hansılardır?

Hərbi Hazırlığa qədər bir neçə dəfə müayinələr keçiririk, bu zaman məlum olur ki, bütün dünyada olduğu kimi ölkəmizdə də uşaqlar arasında bir sıra xəstliklər geniş yayılıb. Bunlardan Ürək-damar sisteminin xəstəliklərini, qan azlığı xəstəliklərini, cırtdanboyluluq, əsəb-sinir xəstəliklərinin adını çəkmək olar.

– Cırtanboyluluğun yayılma səbəbləri nədir?

Tibbdə Talikovo adlanan sindiromdur. Hipofiz vəzinin fukisyasnın pozulmasından yaranan xəstəlikdir. Çəkisi 0,5-0,6 qram olan vəzin düzgün işləyə bilməməsidir.

– Son zamanlar televiziyalarda peyvəndlə bağlı anti-reklamlar göstərilir. Buna görə də bir çox valideyn övladının peyvənd olunmasını istəmir. Bu nə dərəcədə düzgündür?

Peyvənd uzun illərin təcrübəsidir. Peyvənd olunmuş insan yenidən həmin xəstəlikdən əziyyət çəkmir. Dövlətimizin peyvəndin proflaktikası ilə bağlı öz qanunları var. Doğrudur peyvəndlərin sayı artıb. Amma gəlin razılaşaq ki, xəstəliklərin də sayı artıb. Peyvənd həmin xəstəliklərdən sığorta vasitəsidir. Uşağın gələcək sağlamlığı üçün bir zəmanətdir.

– Normal qidalanmaya bir həkim kimi münasibətiniz necədir, idmançı necə qidalanmalıdır?

Sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq insanın sağlam olmasına zəmin yaradır. Əsəb-sinir sisteminin sakit olması, insanların həyat şəraiti düzgün qurulduqda risk faktorları aradan qalxır.

– Hansı sualı eşitmək istəyərdiniz?

Görünür siz bizim sahəni yaxşı bilirsiniz. Suallarınız o qədər əhatəli oldu ki, məncə zəruri olan sualları səsləndirdiniz.

Sonda Əbdüllətif həkim sizə müsahibəmizə vaxt ayırdığınız üçün dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Olduqca çətin və bir o qədər də şərəfli, əsil həyat eşqi verən sənətinizdə sizə daim yüksək zirvələri fəth etməyinizi arzu edirik. Yüksək uğurlarınızı qeyd etmək ümidi ilə, sağ olun. Allah amanında.

Elnarə Günəş
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının xüsusi müxbiri,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü

Cavanşir Feyziyev “Qərbdə Roma imperiyasını türklər məğlub edib

Zaman yaşadığımız hadisələr arasında apardığımız müqayisədir desək,yanılmarıq.Əgər insan yaddaşı olmasaydı, hazırki anı yaşayacaq nə vaxt,nə də vədə anlayışı yəqin ki,meydana gəlməyəcəkdi.
Zaman elə bir məfhumdurki,cavanlıqda irəli,qocalıqda geri çəkmək istəyirsən.İnsan həyatı boyu,zamanın hər anında öz mövqeyini,yerini və unudulmaz dəqiqələrini təqvimdə nişanlayır. Bu bəzən xəyalımızdakı təqvimdə qeyd olunur. Ona görə nişanlayırıq ki,keçən zamanı qaytara bilməsək də o,tarixdə yaşadıqlarımızı bir daha xatırlayaq.
Onunda xatırlamaq istədikləri məqamlar az deyil. Məndə yaranan təəssüratdan başlayacağam. İlk görünüşdən həddindən artıq soyuq və sərt təbiətli adam olduğunu zənn etdim…

Cavanşir Əyyub oğlu Feyziyev 1963 cü ildə Şəkinin Böyük Dəhnə kəndində anadan olub.İbtidai məktəbi 1970-1980 illərdə oxuyub.1991 ci ildə Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutunun tərcümə fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib,elə həmin ildən,1994 cü ilə qədər Azərbaycan Respublikasının tərcümə kafedrasında müəllim kimi çalışıb.

1994-1998 ci illərdən müxtəlif xarici təşkilatlarda həm tərcüməçi,eləcə də bir çox layihə rəhbəri kimi fəaliyyətdə olub.Daha sonralarsa şəxsi biznesini yaradıb. “AVROMED”şirkətinin təsisçisi və direktoru.Mediaya açıq adam,jurnalistlərin dostu.
IV vəV cağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı,Beynəlxalq Münasibətlər və Parlamentlərarası Əlaqələr komitəsinin üzvü, Cavanşir Feyziyev.

Necəki, söhbətə girişdik haqqındakı ilk təəssurat beynimin qaranlığında yox oldu.Görünür əbəs deməyiblər:-“Elə adamlar axtarın ki,onlarla söhbət yaxşı kitaba bərabər olsun,elə kitablar oxuyun ki,filosoflarla söhbəti xatırlatsın.O günü,o saatı itirilmiş hesab edin ki,həmin gün heç nə öyrənə bilmədiniz”Əziz oxucular,onunla müsahibəni təqdim edirik.

-Xos gördük sizi Cavansir məllim.Yaşadığımız yay mövsümü ovqatınıza necə təsir edir?

Fəsillərin hər biri gözəldir. Yayda insanlar istirahətə daha çox köklənirlər.Qışın ətalətindən, ab-havasından yayda tam cıxmaq istəyirlər.
Nəzərə alsaq ki,istirahət yayın yalnız bir hissəsini təşkil edir, deməli bu mövsümün digər gözəlliklərini axtarmalıyıq.Mənə görə yayda günlərin uzun olması daha çox işləməyə,yaradıcılığa vaxt sərf etməyə sövq edir.Bir sözlə yayı mən də bir çox insanlar kimi sevirəm. Əsas odur ki, fəaliyyət üçün fəsillərin heç bir fərqini axtarmayasan və hiss etməyəsən.

-Aqillər söyləyiblər ki,bacardıqca söz deyib,söz eşitməkdən çəkinmə.Bəşər övladı da söz vasitəsilə ünsiyyət qurdu,öyrəndi, maaafirləndi.Bəs siz, jurnalist peşəsinə olan məhəbbətinizə görə,eləcə də bu günki mövqeyinizə əsaslanıb sözə necə dəyər verərdiniz?

Mənə görə söz,insanla kosmos arasında bir rabitədir.Çünki bu dünyada hər bir insanın öz kosmik aurası ,göylərlə öz rabitəsi var.İnsanları biri-birinə yaxınlaşdıran,cəmiyyətə cevirən məhz elə sözdür.Tarix boyu söz haqqında dahilər hikmətli kəlamlar deyiblər.Dünya klassikləri sözə dünyəvi dəyər veriblər.Söz hər zaman insanlığa xidmət edib. Dilimizə keçən fikirlərdə yer alan, böyük filososfların dərin məna daşıyan ifadələri var. Əsrlər boyu belə olub. Hikmətli söz bəşəriyyətə xidmət edib.Bəzən sitat gətirəndə,antiq dövrdə yaşamış hansısa filosofun söylədiyi bir sözü misal gətiririk.Bu günə kimi milyardlarla insan yaşayıb və onlar da özlərini sözlə ifadə ediblər. Yəni söz , insanlığın yaşı artdıqca bir tapıntı olacaq .

-Yeri gəlmişkən, bu gün söz söyləyənmi çoxdur yoxsa dinləyənmi?

Fikirlər müxtəlif ola bilər. Mənə görə bəlkə də , zamanın tələbinə uyğun bu gün söz deyən daha çoxdur. Mütləq ki,deyilən sözün çəkisi olmalıdır. Saatlarla,günlərlə danışmaq olar.Amma bunların içərisində faydalı ola biləcək sözü eşitməliyik ,buna ehtiyac daha çoxdur. Reallıq isə budur ki, gərəkli sözlərin ümumi sayı, deyilən sözlərin sayı qədər deyil.Ona görə bizim ziyalılarımızın çiyinlərinə daha çox yük düşür.

-Müasir dövrdə yaşayiriq.İnsanların maraqları çoxalır.Bəzən insanları nəyəsə inandırmaq elə də asan olmur. Yəni,özünüzdə dediyiniz kimi, ziyalının qarşısında çox böyük məsələlər dayanır. Sual yaranır,müasir Azərbaycan cəmiyyətində ilk növbədə ziyalının görəcəyi iş nədir?

Bəşəriyyətin yaranışı boyu,bütün dövrlərdə ziyalı aparıcı zümrə olub.O, elm yaradıb,dünyagörüşü formalaşdırıb,ziyalı böyüyən nəsli istiqamətləndirib. Məncə elə bəşəriyyətin inkişafı elə ziyalılardan asılıdır.Zaman-zaman ziyalıların ictimai,siyasi səhnədən geriləməsi nəticəsində həmin ərazilərdə böyük fəlakətlərin yaşandığını görmüşük.Ona görə də ziyalının məsuliyyəti hamıdan çoxdur.Bəzən mən müşahidə edirəm ki, bir ziyalı ailədə , valideynlərin hər ikisi savadlı,ali təhsilli insanlardır. Amma onların övladları savadsız böyüyür. Doğrusu bu hal məni çox sarsıdır.Mən belə gənclərimizlə rastlaşanda təəssüflənirəm.Necə olmasa hər hansı savad səviyyəsinə catan ailədə uşağın təhsilsiz olması bir yalnışlıqdır.Təsəvvür edin ki, bu dediyim mənfi hal xüsusilə müəllim ailəsində baş verirsə, mən daha çox təəccüb edirəm və heçdə müsbət yanaşmıram. Müəllim,digər peşə sahiblərinin özlərini,övladlarını oxutduğu,savad verdiyi halda öz evində,ailəsində övladı ali təhsil almırsa,o zaman cəmiyyətin geriləməsi başlayır.Cəmiyyətin nə qədər çox üzvü savadlı olarsa,bir o qədər həyatımız irəli gedər.Məs, Böyük Britaniyada bir ildə təxminən doqquz yüz minə yaxın abituriyent olur. Onların yetmiş faizinin aldıqları qiymət A və B olur. Bizim dillə ,əla və yaxşı qiymətlər.Bu inanılmaz bir uğurdur,qələbədir.Orta məktəbi bitirən gənclərin yetmiş faizi məhz bu qiymətlərlə ali məktəblərə qəbul olurlar.Təsəvvür edin, bu göstəricilərlə ali məktəbi oxuyub bitirən gənc,cəmiyyətə necə böyük fayda verir. Ona görə də bir çox dəyərlərin üstünlük təşkil etdiyi cəmiyyətlər məhz o cəmiyyətlərdirki,orada ziyalılıq daha yüksək səviyyədədir.Bəzən bizim cəmiyyətdə elə yaşlı adamlara rast gəlirəm ki, onlar gənclərin ali təhsil almasını bir o qədər də vacib hesab etmirlər.Gənc nəslin hər hansı bir peşəyə yiyələnməsilə kifayətlənirlər. Bu tamamilə yalnışdır,cəmiyyəti geriyə cağırmaqdır. Azərbaycan yüksək texnologiya əsrində yaşayır,hər bir işi sürət həll edir. Heç şübhəsiz ki, qazanılan uğur sürətə bağlıdır.Nə qədər bizim gənclər sürətli düşünüb daşınsalar bir o qədər də ziyalılıq artacaq,inkişaf olacaq.

-Biznes sahəsindəki uğurunuz nə ilə bağlıdır. Maraqlı budur ki, siz,şəxsi biznesinizi hələ tələbə olarkən qura bilmisiniz?

Əmək fəaliyyətinə müəllim kimi başlamışam.Amma jurnalist olmaq ən böyük arzum idi. Hələ məktəbli olduğum vaxtlarda,o dövrün uşaq mətbuatında müxtəlif səpkili məqalələrim çap olunurdu.Bu məşquliyyət mənim ürəyimdə jurnalistikaya olan həvəsi yaratdı və düşündüm ki,jurnalist olsam, həm də pedaqoq kimi jurnalistikanı tədris edərəm. Beləcə hər iki arzumu reallaşdıraram.Amma o zamanlar belə bir qayda vardı ki,hüquq və jurnalistika fakultələrinə sənəd vermək üçün iki illik əmək təcrübəsi tələb olunurdu.Yəni ,orta məktəbi bitirən kimi dərhal işləmək lazım idi. Eyni zamanda həmin yaş dövrü hərbi cağirişla üst-üstə düşürdü.Bütün bunları götür-qoy edib, jurnalistika fakultəsinə sənəd vermək fikrindən daşındım , pedaqoji sahəyə üz tutdum və Xarici dillər universitetinə qəbul oldum. Bu mənim həyatımda önəmli rol oynadı.Belə bir addım atdığıma görə sonralar da çox sevinirdim. Çünki, xarici dil bilmək və həmin dillərdə ünsiyyət qurmaq mənə maraqlı gəlirdi Görünür əbəs söyləməyiblər , “Necə dil bilirsənsə,o qədər insansan”..Ali məktəbi bitirdiyim illər həm də Azərbaycanla bir çox xarici dövlətlərin sərhədlərinin açıldığı dövrlərə təsadüf etdi.Həttda, sovetlər dövründə mən, ilk dəfə Moskvada,Fransa səfirliyində elan olunan bir müsabiqədə qalib gəldim və məni təcrübə keçmək üçün Fransaya göndərdilər. O zamanlar sovet gənci üçün Fransa mühiti,cəmiyyəti müəmmalı idi. Orada olduğum müddətdə sanki kəşf etdim.Ən azından anladım ki,əsl sosializm və kommunizm nədir.Həttda fransızlarla danışanda da təccübümü gizlətmirdim. Bir sözlə bizim yaratmaq istədiyimiz kommunizmi,fransızların yaratdığını elə onların özlərinə deyirdim. Əslində həyat çox mürəkkəbdir və bu mürəkkəblikdə ən faydalı olanı seçmək, ilk növbədə insandan böyük iradə tələb edir. Mən zamanında seçdiyim yoldan bu gün də razıyam. Bayaq dediyim kimi ali təhsil aldıqdan sonra, oxuduğum instituttda qalıb müəllim işlədim və bu arzum da həyata keçdi. Hamıya yaxşı məlumdur ki, müstəqilliyi qazanmaq istədiyimiz ilk illərdə Azərbaycanda iqtisadi,siyasi, hərbi vəziyyət çox gərgin idi. Elə bir dövrdə bizim ölkədə xarici təşkilatlar da fəaliyyət göstərirdi. Mən də, dörd illik pedaqoji fəaliyyətimi dayandırıb, həmin xarici təşkilatlarla əməkdaşlığa başladım. Xarici dili yüksək səviyyədə bilməyim,Beynəlxalq təşkilatlarda həm tərcüməçi, eləcə də müəyyən layihə rəhbəri kimi işləməyimə imkan yaratdı.Daha sonralar isə yeni quruluşun ,yeni cəhətləri üzə cıxmağa başladı.1993 cü ildə ümummillli liderimiz Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra,atəşkəs imzalandı,quruculuq işləri başladı,ölkədə sabitlik formalaşdı.Beləcə, sabitlik mühitində insanlar yeni elementlərlə qarşılaşdılar.İnsanların öz bilik və bacarıqlarını tətbiq etmək üçün hər cür şərait və imkan yarandı. Bu mənada özəl biznes sektoru açıldı. Həyatım boyu çətin və məsuliyyətli işlərə can atan adam kimi yeni bir sahəyə üz tutmağı fikirləşdim. Belə də oldu. Beynəlxalq səviyyədə biznes layihəsi irəli sürdüm. Mən dünyanın bir çox tanınmış şirkətləri ilə əlaqə yaratdım və Azərbaycanda həmin şirkətlərin yaranması təşəbbüsünü irəli sürdüm.Bu lahiyə əsasında da bir çox tanınmış şirkətlər Azərbaycana gəldi və ölkəmizdə yaranmış bu yeni sektorda işləməyə başladı.Özəl sektorun həddən artıq maraqlı cəhətləri və iş prinsipi məni cəlb etdi. Bir necə il müxtəlif xarici şirkətlərdə çalışdıqdan sonra, mən də öz şəxsi şirkətimi yaratmaq fikrinə düşdüm.Bir məqamı da qeyd edim ki,hələ tələbəlik illərində mən, özəl fəaliyyət təşəbbüsümü reallaşdıra bilmişdim. İlk tədris və tərcümə mərkəzini yartmışdım.Bu da xarici dillər institutunun nəzdində fəaliyyət göstərirdi. Həmin dövrlər sovet ittifaqının xarici ölkələrlə sərhədlərinin açılması, xariclə əlaqəni intensivləşdirdi. Bu isə bizim mərkəzə olan tələbatı artırdı. Tərcümə mərkəzinə müxtəlif yerlərdən tərcümə sifarişləri daxil olurdu. Bu sifarişləri mən özüm, tələbə yoldaşlarım, həttda müəllimlərim yerinə yetirirdik. Bunun müqabilində də əlavə gəlir qazanırdıq. Bu həm bizim maddi gəlir əldə etməyimizə, eyni zamanda biliklərimizi sınaqdan keçirməyə kömək edirdi.Bu hiss məni ruhlandırırdı və mən həyatımda yeni və çətin işlərə doğru irəliləyirdim.

-Cavanşir müəllim,bir qədər də fəaliyyətinizin qələmə.yaradıcılığa bağlı olan məqamlarına toxunaq.Bu il yeni kitabınız ictimaiyyətə təqdim olunub. “Türk dövlətləri birliyi, Qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli”adlı bu yeni nəşr eyni zamanda Qazax dilinə tərcümə olunub və Türkiyənin bir çox universitetlərində təqdimatı keçirilib. Monoqrafiyanın vacib cəhətlərindən biri də yeni dünya düzənində türk toplumunun vahid orqanizm halında fəaliyyət göstərməsi zərurətinin konkret faktlarla isbatlanmasıdır. Müəllif olaraq, hələki kitabla tanış olmayan oxucularımıza bir qədər məlumat verərdiniz?

Əvvəla onu deyimki,bu kitabın ideyası ümumtürk birliyi ilə əlaqəlidir. Bu ideyanı irəli sürməyə məni vadar edən məqamlar var. Təxminən 30-40 il əvvəl böyük dövlətlərdə qlobal iqtisadiyyat anlayışı formalaşmağa başlayanda,bunu bir çox alimlər hətta, filosoflar inkar etdilər.Milli dövlətlərin ziyanına olan bir proses kimi dəyərləndirdilər.Amma buna baxmayaraq zaman öz işini gördü və bu gün dünyada elə bir insan tapılmaz ki,iqtisadi qloballaşmanı inkar etsin. Zaman-zaman iqtisadi qloballaşma öz arxasınca siyasi qloballaşmanı cəkib gətidi.Çünki,iqtisadiyyatsız siyasət və ya əksinə,siyasətsiz iqtisadiyyat olmur.Bunlar biri-birilə sıx bağlıdır. Hələ on il əvvəl mən elmi işimi kordinasiya şurasında təsdiqlədəndə ,elmi işimin adında qlobal siyasət sözü olduğu üçün mənə etiraz bildirdilər və dedilər ki,qlobal siyasət yoxdur. Mən, avropa universitetlərində yüzlərlə qlobal siyasət kafedrasının fəaliyyət göstərdiyini və orada minlərlə alimin çalışdığını, onların məhz qlobal siyasət üzrə mütəxəssis olduğunu bildirdim.
Bu gün dünyada yeddi mindən çox beynəlxalq təşkilat var ki,onların da fəaliyyəti, işi, məramı qlobal müstəvidə aparılır. Düşünürəm ki, bütün bunların qarşılığında qlobal siyasətin mövcudluğu bir faktdır və bu fikir artıq qəbul olunmağa başlayıb.Əslində bu yeni bir analyış deyil.Hələ iki yüz il öncə, Emanuel Kant dünyanın dialektik inkişafının vahidə doğru getdiyini söyləyib.Yəni. bizdən asılı olmayan səbəblərdən, insanlığın xarakterindən,bəşəriyyətin tələblərindən irəli gələn xüsusiyyət, dünyanın vahidə doğru inkişafını şərtləndirir.Söhbətimizin əvvəlində dediyim kimi,zəka artır, ziyalılıq artır,elmi-texnoloji nailiyyət inkişaf edir və bu biliklər daha geniş orealda yaranmağa başlayır.Düşünürəm ki, belə bir şəraitdə qloballaşma qaçılmazdır.Siyasi qloballaşmanın ilk nümunəsini biz, Avropa birliyində görürük. Bu birlik eyni sivilizasiyaya mənsub xalqların yaratdığı dövlətləri özündə birləşdirir. Bu çox təbii şəkildə və fundamental əsaslara dayanan bir birlikdir. Bəzi şərhçilər deyirlər ki, Avropa birliyi dağılacaq,onun gələcəyi yoxdur.Mən bunu qəbul etmirəm. Çünki,Avropa birliyinin yaranma prinsipləri doğrudur,məntiqlidir.Məsələn Sovet birliy ilə Avropa birliyini müqayisə etdikdə görürük ki,sovet birliyi müxtəlif sivilizasiyalara mənsub xalqları, sovet ittifaqı çətiri altına toplamışdı və onlardan vahid sovet xalqı yaratmaq istəyirdi. Bu mümkün olmadı və Sovet ittifaqı parçalanıb çökdü.Avropa birliyi isə eyni sivilizasiyaya,eyni mədəniyətə mənsub xalqları yəni,Roman kültüründən qaynaqlanan xalqların yaratdığı dövlətləri bir araya gətirib. Onlar Türkiyənin həmin birliyə daxil olmasının əleyhinədir.Mən bunu çox gözəl başa düşürəm və eyni zamanda qəbul edirəm.Çünki,Türklər Roman deyillər,onların bu mədəniyyətə aidiyyatı yoxdur.Əgər Türkiyə ,Avropa birliyinin üzvü olsa,daha sonra diğər sivilizasiyaların yaratdığı dövlətlərdə bu birlriyə üzv olsa, bu birliyin gələcəyi şübhə altında qala bilər. Ona görə də bütün bunlaradan çıxış edərək, gələcək üçün düşünməliyik.Rusiya,Avrasiya birliyi ideyasını on beş il əvvəl ortaya atıb. Bu ideya intensiv şəkildə Kreml səviyyəsində dəstəklənir.Həttda, bu ideyanın başqa ölkələrdə lobbiçiliyini həyata keçirirlər. Rusiyanın, Avrasiya birliyinə daxil olma ideyasının müəllifləri olan bir necə rus filosofu,eləcə də Rusiaya prezident aparatının məsul işçisi Aleksandr Duqin belə hesab edirki,Avrasiya birliyində təkcə Slavyan sivilizasiyası deyil, eyni zamanda Avropa qitəsində yaşayan bütün xalqların dövlətləri iştirak edə bilər. Bu mənada onlar qitənin tarixi baxımından birinci mərhələni keçməmiş,ən son mərhələ barədə düşünürlər.Mənə elə gəlir ki, hər bir sivilizasiya öz arasında birləşməlidir.Hər halda buna zəruriyyət daha çoxdur. Slavyanlar-slavyan ittifaqı olaraq,Türklər-türk ittifaqı kimi,eləcə də diğər xalqlarda, mədəniyyətlərdə,sivilizasiyalarda öz mədəniyyətləri çərçivəsində birləşməlidirlə ki,daha sonrakı mərhələdə onlar vahid dünya təşkilatının mühüm bir kompanentinə çevrilə bilsinlər.Əgər öz içərilərində bunu edə bilməzlərsə o zaman vahid dünya sistemində belə yerini tuta bilməzlər.Məhz bu məsələ məni çox natrahat edir. Ona görə də,Türkiyənin, Avropa ittifaqına artıq iyirmi beş ildən artıq bir müddətdir ki, cəhtləri məni narahat edir.Çünki bir gün dünyanın mütləq sivilixasiyaların təmsilçiliyi hesabına idarə olunacagına inanıram. Bu gün ki dünya idarəçiliyi özünü doğrultmur və zamanın tələblərinə cavab vermir.Ona görə də dünyada xaos, konfliktlər, qarşıdurmalar, müharibələr baş alıb gedir. Bu gün mövcud olan BMT-nin Təhlükəsizlik şurası dünyada da baş verən problemlərin öhdəsindən gələ bilmir.Yerinə düşən bir misal,Rusiyanın,Suriya hadisələrinə dair təhlükəsizlik şurasındakı müzakirələr zamanı veto qoyması,Suriyada beş yüz min insanın həlak olmasına səbəb oldu.Yarım milyon insan həlak olur,ona görəki, qəti onun sivilizasiyasına aidiyyatı olmayan,digər bir sivilizasiyanı təmsil edən bir lider Rusiya müvafiq qərarın qəbul olunmasına bir veto qoydu.Mən belə hesab edirəm ki, dünya belə idarə oluna bilməz. Yaxın onillikdə mütləq BMT formatında islahat aprılacaq, dünya idarəçiliyi yeni bir fazaya keçəcək. Həl halda, yeni bir qurum yaradılmasına ehtiyac var. Bu qurumun ən ideal variantı isə,müxtəlif sivilizasiyaları təmsil edən dövlətlərin birgə idarəçiliyi ola bilər. Əgər belə bir şərait yaranarsa,o zaman bizi həmin idarəçilikdə kim təmsil edə bilər? Sözsüzki, biz hansı birliyə aidiksə,hansı ittifaqa daxiliksə əlbəttdə, həmin ittifaq bizi təmsil edəcək.Bu baxımdan,əgər Avrasiya birliyinin üzvü olarıqsa bizi, Slavyanlar təmsil edəcək. Odur ki, “Türk dövlətləri birliyi: Qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli” kitabımda da bu məsələyə geniş aydınlıq gətirmişəm. Düşünürəm ki, Türk birliyinin yaradılması bir güc mənbəyinə cevriləcək, dünyanın yeni idarəcilik sxemində bizim öz təmsilçiliyimizi təmin edəcək. Ona görə də Türkiyənin nə Avropa birliyinə üzvlüyü,nə də Azərbaycanın ,Qazaxıstanın və ya başqa türk dövlətlərinin Avrasiya birliyinə üzvlüyü bizi qane etməməlidir. Biz öz birliyimizi yaratmalıyıq. Buna kifayət qədər əsaslar var.Bizim ümumi tariximiz var,bizim ümumi sərhədlərimiz mövcuddur,ümumilikdə 250 milyon türk əhalisi var.Əgər iqtisadi nöqteyi-nəzərdən məsələyə yanaşsaq, 6 türk dövlətinin malik olduğu təbii sərvəti təstiq olunan, bu günki dəyəri 28 Avropa ölkəsinin malik olduğu və dəyəri təstiq olunmuş sərvətindən iki dəfə çoxdur. Sadəcə,elmi-texnoloji vasitələr Avropada olduğu üçün biz,öz təbii resurslarımızı onlarla birlikdə işləməyə məcburuq. Ona görə də təhsil çox vacibdir.Düşünürəm ki, bu kitabı bütünlükdə Türk dövlətlərində təbliğ etmək,anlatmaq çox vacibdir. Bizim tariximizdə bütün Avrasiyanın demək olarki, sahibinin türklər olduğu dönəmlər var.Qərbdə Roma imperiyasını türklər məğlub edib,Şərqdə Cin,Hindistan Türk imperiyalarının tabeçiliyi altında yaşayıblar.İndi türklər niyə bu qədər biri-birindən ayrı ,biri-birinə biganə olmalıdır? Bu məsələ müasir dövrümüz üçün çox zəruridir. Ümumtürk özünü dərk etmə vərdişinə ən azından cəhd etməlidir.Gələcəkdə də dünya sivilizasiyasında, vahid dünyanın formalaşmasında türklərin adını ,yerini və rolunu təmin etmək mümkün olsun

-Söylədiklərinizin əsasında gələcək layihələr dayanır.Bu daha çox Azərbaycan gəncinin görəcəyi iş olacaq.Arenadan baxanda müasir Azərbaycan gəncliyinin real mənzərəsi sizə nə deyir? Səmimi fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı.

Səmimi deyəcəyəm.(gülümsünür)Adətən, bir sıra adamlar bu günki gəncliyə bir qədər könhə fikirlərlə yanaşırlar. Bir növ gənc nəsildən narazılıq bildirirlər.Mən bunun tamamilə əleyhinəyəm.Əslində bu, bizdən əvvəldə belə olub.Atalarımız bizdən narazı olub,babalarımız atalarımızdan narazı olub.Amma bu tendensiyanı nəhayət bir yerdə durdurmalıyıq və tamamilə yoxa catdırmalıyıq.Əlbəttdə bu günki gəncliyin idrak ,təfəkkür səviyyəsi ötənlərə nisbətdə daha çoxdur.Onların informasiyaya açıq olması,həttda qabaqlaması hərtərəfli düşünməyə və bilik əldə etməyə şərait yaradır. Birinciliyə imza atan gənclərimiz də az deyil. Həttda onlar hansısa bir ixtiranın müəllifidirlər. Elmə,texnikaya yenilik gətirirlər. Azərbaycan gəncliyi artıq dünya miqyasında tanınır, sözünü deyə bilir. Demək olar ki, bu gün gənclik üçün məsafə,sərhəd yoxdur.Bir sözlə potensiallı gənclərimiz var. Gənclik eyni zamanda təhsil arxasınca dünyanın o biri başına gedir.Məsələn, ABŞ, İngiltərə kimi ölkələrdə nə qədər azərbaycanlı gənclər aparıcı universitetlərdə təhsil alırlar. Bunların hər biri artıq gələcəyin mütəxəssisidir.Sevindirici haldırki,bu gün xaricin istənilən özəl sektorlarında, maliyyə sistemlərində azərbaycanlı gənclər fəaliyyət göstərir. Bu da Azərbaycan gənclərinin dünyaya cıxışına imkan verir.
Eyni zamanda onlar həmin cəmiyyətdə öz ölkələrini yəni, Azərbaycanı təmsil edirlər.Digər bir tərəfdən bu gənclər yeni həyat kriteriyalarını Mən hesab edirəm ki,Azərbaycanın bu günki gəncliyi son dərəcə qiymətli bir zümrədir.

-Statistiklər hesab edirlər ki,insan müəyyən yaşdan sonra ötənləri daha tez-tez xatıralayır. Hisslərdən ayrılıb söz demək, bəzən adama ömrü yenidən yaşayırmış kimi görünür.Bu mənada insan ilkinliyindən,nəcib duyğulardan danışanda torpağa,yurd yerinə,köyünə, kəndinə bağlı olduğunu mütləq anır. Biz bilirik ki,əslən gözəl Şəkidənsiniz. Yurd yeri insan üçün təkcə məkan deyil, həmdə qorumaq istədiyi xatirədir. Bəlkə o mürgülü xatirələrin əlindən tutaq,bir qədər də ötənlərə boylanaq?

Doğulub, böyüdüyüm yerlər,o zamanlar məni əhatə edən insanlar yaddaşımın ən dərin qatlarında iz salıb. Bu sanki sirrli sehirli,maraqlı,möcüzəli bir qovluqdur.Bütün insanlar kimi mən də vaxtaşırı bu qovluğu açıram,vərəqləyirəm.Yəqin çox az adam tapılar ki,lap körpə cağlarını xatırlasın. Görünür bu, mənim güclü hafizəmlə bağlıdır. Hələ,yeriyə bilmədiyim yaş dövrüm yadımdadır.Valideynlərimin məni,necə biri-birinə ötürdüyü və yaxud haqqımda onların nə isə dedikləri,üz ifadələri,bunlar daha çox epizodik olaraq xatirəmdədir. Yaşım tədricən artdıqca, sonraki yeniyetmə cağlarım bəlkə də günbəgün xatlrlaya bilərəm. Həqiqətən də yaşımın üstünə yaş gəldikcə hiss edirəm ki, mən doğulduğum evdən başlamış,yaşadığım bölgəyə,
oranın insanlarına necə ürəkdən bağlıyam və hesab edir Şəkiyə çox tez-tez gedirəm.Hər dəfə də ürəyimdən şıltaqlıq keçir,bəzən bir bəhanə axtarıram ki, bir gün daha artıq qalım. Fəaliyyət dairəmiz,müxtəlif qayğılar,cavabdehliklər və s məsələlər ,həyat boyu bizi yerimizi dəyişməyə məcbur edir.İnsan hər şeyə dözdüyü kimi buna da dözür.Yer üzərində insanların axını çox sürətlənib. Məs, 30-40 il əvvəl Şəkidə yaşayanlar,Bakıdakı ailə üzvlərinə çox uzaqda yaşayırmış kimi baxırdılar.İndi isə, Bakıdan, Böyük Britaniyaya uçmaqda, elə Şəkiyə getmək qədər yəni, 5 saat vaxt aparır.Yaxud nəzərə alsaq ki, 70-80 il əvvəl bizim babalarımız faytonla Yevlaxdan, Şəkidən, Qəbələdən hər hansı bir bölgədən həftələrlə Bakıya yol qət edirdilərsə, görün cəmi bu zaman müddətində necə böyük bir proqress baş verib.İnsanlar artıq, okeanlar üzərindən bir qitədən,digərinə cəmi 8-10 saat ərzində təyyarə ilə uça bilir. Belə hesab edirəm ki,insan özündən asılı olmadan,obyektiv mövcudluğun tələbinə uyğun olaraq,ətrafındakılara uyğun, hər zaman adaptasiya olur. Yeganə dəyişməyən, heç zaman itirilməyən bir məfhum bizim xatirə dolu ömür sandığımızdır. Hansıki nə qədər yaşlansaq belə dönüb-dönüb geriyə baxmaq istəyirsən.Mənə elə gəlir ki,bu hər birimiz üçün faydalıdır. Həyatda elə adamlar varki,onlar keçmişlərini xatırlamaq istəmirlər.Amma yaxşı və pis nə varsa bunlar yaşananlardır. Biz zaman-zaman buna nəzər salmalıyıq.Yaxşı xatırlayıram, valideynlərim həmişə deyərdilərki,axşam yatağa uzananda,öz-özünə bir hesabat ver. Keçirdiyin günü saf-çürük et,düşün , bu gün gördüyün işləri yadına sal. Yalnışlığını, doğru saydığını araşdır. Fikirlərində,xəyallarında düşün.Hesabat ver və mütləq ki, səhvini gələcəkdə təkrar etməyəcəyinə özünə söz ver. Bu xatirələr,tövsiyyələr bu gün kimi mənim yadımdadır və gözlərimin qarşısındadır.Bu vərdişim məni özümə qarşı tələbkar etdi və yəqin heç inanmazsınız ki, bunu mən həyatı boyu hər gün edirəm.Uşaqlığımla,gəncliyimlə bağlı xatırlanmalı gözəl,xoş məqamlar çoxdur.
Mən çoxuşaqlı ailədə böyümüşəm. Üç bacı, üç qardaşıq. İl ərzində elə tarixlər varki, valideynlərimizin doğum və anım günlərində biz hamımız ata evinə qayıdırıq. Həttda öz ailələrimiz,evladlarımızla birgə.O zaman mütləq uşaqlıq xatirələri yada düşür, dilə gəlir.Mən də öz növbəmdə istəyirəmki övladalrım eləcə də baci və qardaşlarımın uşaqları da həmin ənənəni davam etdirsinlər. Adam nə qədər öz keçmişinə,onu dünyaya gətirən valideynlərinə həttda dünyada olmasalar belə, ehtiramla yanaşarsa bu onun övladları üçün də bir örnəkdir.

Cavanşir Feyziyevin bir insan,bir millət vəkili olaraq düşündüklərilə,əməlləri arasında nə qədər məsafə var?

-İnsanın kimliyindən,mövqeyindən asılı olmayaraq onun sözünün ,düşüncəsinin ,əməlinin vahid bir məkanda bulunmasının tərəfdarı və tələbkarıyam. Bunu əlbəttdə birinci özümə aid edirəm.Heç kim deyə bilməzki mən nə zamansa bir cür düşünüb, başqa cür qərar verim,danışım, yaxud hərəkət edim. Təvazökarlıq olmasın, mən özümü obyektiv insan hesab edirəm. Həyatımın hər məqamında bu mənim köməyimə gəlib. Bəzən insanlar arasında münaqişələr,ixtilaflar baş verir . Bu daha çox onların sözü ilə dediyiniz o düşüncənin əks istiqamıtlərə yönəlməsindən irəli gəlir. Bu həyatda önəmli bir məsələdir. Ona görə də mən hələ gənc yaşalarımdan bu üç vacibli məsələni özümdə görmək istəmişəm. Həllinə gücüm catamyacaq işə söz də vermirəm. Yaxud,düşündüyüm hər hansı bir fikri dolayısı ilə, ya da ikibaşlı ifadələrlə, izahlarla söyləmirəm. Bəzən məndən inciyən adamlar da olur. Fikirləşirlər ki,niyə bu qədər sərt,yaxud açıq, bu qədər birbaşa deyirəm?.Məncə də elə doğru davaranış qaydası elə budur. Çünki insan ilk növbədə özünü aldatmış olur.Səhvə,səhv; düzə,düz deyə bilmiriksə hər bir fərd yenə cəmiyyətə bir mürəkkəblik gətirəcək,dolayısı ilə yenə bu ağırlıq onun özünə qayıdacaq. Ona görə də səmimiyyətin tərəfdarıyam və bunu hamıya məsləhət görürəm.Çünki ədalətli insanın mükafatını həyat özü mütləq verir. Əzəldən təbiətin hökmü belədir.

Hobbiniz var?

Maraqlı hər nə varsa diqqətimi cəlb edir. Bu yaşıma qədər müxtəlif hobbiərim olub amma onlar mən də,iç dünyamda kök sala bilməyib,zaman-zaman dəyişib.İndi daha çox mütaliəyə vaxt ayırıram.Vaxtıyla maşınlara həvəs göstərmişəm.20 il bundan öncə, Formula1 yarışlarından ötrü dünyanın bir çox ölkələrinə səfər etmişəm. Azərbaycanda da bu yarış keçirildi. Bu ölkəmiz üçün böyük və uğurlu siyasi bir hadisədir. Dünya xəritəsinə nəzər salsaq, bu yarışın cəmi 24 ölkə də keçirildiyini görərik.Bu gün Azərbaycan da onlardan biridir. Respublikamız ərazisinə görə digər supergüc dövlətlərindən çox kiçik olsa da, nəyə qadir olduğunu sübut etdi. Diğər tərəfdən Azərbaycanın dünyaya tanıdılması işində belə tədbirlər mühüm rol oynayır.
Bir qədər əvvəl hobbiddən danışırdıq.Hələ lap kiçik yaşlarımdan rəsm çəkməyə həvəs göstərirdim. Məktəbimizdəki rəsm dərnəyinə də üzv olmuşdum. Oxuduğum məktəbin ədəbiyyat kabinetində əyani vəsaitləri mən çəkmişdim. Azərbaycan ədəbiyyatının klassik nümayəndələrindən tutmuş,o dövrün müasir yazarlarının portretlərini,əsərlərindən eskizləri mən çəkmişdim. Sonralar bu bacarığı qızım Leylada gördüm.O da kiçik yaşlarından rəsmə həvəs göstərirdi. Hələ ikinci sinifdə oxuyanda Respublika üzrə keçirilən rəsm müsabiqəsində birinci yeri qazandı və təhsil nazirliyi tərəfindən mükafata layiq görüldü. Hobbi dedikdə bir zamanlar həvəs göstərdiyim ekstrim idman növlərini xatırlayıram. Bu idamana nəinki maraq göstərmişəm həttda, onların bəzilərilə məşqul olmuşam. Bunların hər birini zamanında hobbi kimi böyük həvəslə izləmişəm.Hər bir insanın daxilində major və minor notlar var. Bəlkə də elə bu səslərin hesabına həyatımız qurulur,idarə olunur. Şəxsən mən intuisiyama borcluyam . Təbiətən daha çox maksimalist və proqmatik adamam. Bu mənada görəcəyim iş ən yüksək səviyyədə həm başlamalı eləcə də nəticələnməlidir. Ümumiyyətlə yeni işə, fəaliyyətə başladığımda onun beş il,on il sonra nə ilə nəticələnəcəyini düşünməsəm və intuisiyama güvənməsəm o işə başalmıram.

Cavanşir müəllimlə araşdırılası məsələlər daha da çoxdu.Onun düşüncələrində qlobal məsələlərə də,fəlsəfi ümumiləşdirilmələrə də,sosial-ictimai məqamların araşdırılmasına, həlli yollarının tapılmasına xüsusi maraq güçlüdür. Söhbətin əvvəlində də dediyim kimi,ilk təəssuratımdan fərqli olaraq daha yapışıqlı və ünsiyyətcil olduğuna əmin oldum. Ona cansağlığı və uğurlar arzulayıram.

Sitarə İsmayıl
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,
Azərbaycan radiosunun əməkdaşı

Yazıçı-jurnalist Eyruz Məmmədovun “Zöhra və Kənan” romanı ətrafında polemik söhbət

-Eyruz müəllim, sizin “Azəri” nəşriyyatı tərəfindən “Zöhra və Kənan” adlı romanınız çapdan çıxmışdır. Əsər İraqda gedən müharibədən bəhs edir. Bu mövzuya toxunmağınız nədən irəli gəlib?

-Mən bütün müharibələrin əlehinəyəm və onları lənətləyirəm. Atam ikinci dünya müharibəsinin iştirakçısı olub. Onun xatirələrindən, bədii, sənədli filmlərdən, kitablardan müharibənin bəşəriyyətə vurduğu ziyanın heç bir mənəvi və hüquqi çərçivəyə sığmadığını hamı kimi, mən də anlamışam, dərk etmişəm.
2004-cü ildə Amerika-ingilis qoşunları İraqa daxil oldular və dünyaya bəyan etdilər ki, bu ölkədə olan nüvə silahını ləğv etmək niyyətindədirlər. Əfsuslar olsun ki, bu, ağ yalan idi. Qərb dövlətlərini nüvə silahı yox, İraqın nefti maraqlandırırdı, buna da nail oldular. Əgər İraqda həqiqətən nüvə silahının olması Amerika administrasiyasını narahat edirdisə, onda Koreyada olan atom bombasının olması və hətta onu sınaqdan keçirməsi görəsən qərbi niyə narahat etmədi?

-Çünki Koreyada neft yoxdur.

-Doğru buyurursunuz. Amerikanın sabiq prezidenti Corc Buş öz yerini Barak Obamaya təhvil verəndən sonra mətbuat konfranslarının birində dedi ki, mənim prezidentlik dövrümdə səhvlərimdən biri İraqa qoşun yeritməyim olub. Onun etirafını qeyri-səmimi qəbul etdim.

-Əsərinizdə yəqin ki, Amerikanın İraqa qarşı yeritdiyi siyasət əks olunub, eləmi?

-Elədir. Məni bu mövzuya gətirən internet şəbəkəsində bir xronoloji kadr oldu. Amerika əsgərlərinin İraqda yerli əhaliyə qarşı amansız rəftarı. Adam bu səhnələri görəndə dəhşətə gəlir. İstər-istəməz yeni bir əsər yazmaq qərarına gəldim. Müharibənin dəhşətlərini, ağır və amansız döyüşlərini, dini və mədəni abidələrin qəddarcasına dağıdılmasını, ana və bacıların göz yaşlarına laqeyd münasibət bəsləmələrini, yerli əhalinin düşmənə qarşı necə şücaətlə müqavimət göstərməsini qələmə almağa çalışdım.

-Bunula belə, romanda məhəbbət motivləri güclüdür.

-Doğru buyurursunuz. Mənim ümumiyyətlə bütün poemalarım məhəbbət mövzusundadır. “Zöhra və Kənan” da istisna deyil. Burada iki gəncin saf və təmiz sevgisindən danışılır. Lakin qanlı müharibə buna mane olur. Romanda müharibənin fonunda insan taleyinin necə dəyişdiyini, dağıldığını, əziz insanlara qarşı xəyanətin, iki aşiqin faciəli həyatından geniş söhbət açılır.

-Müharibə şər qüvvədir, məhəbbət isə bəşəri mövzudur. Minilliklərdir ki, xeyirlə-şər arasında mübarizə gedir. Kim qalib gələcək?

-Bu sualın konkret cavabı yoxdur. Dünya durduqca müharibələr səngimiyəcək. İnsan şüurlu olsa da, onun beyin qatlarında elə impulsiv neytronlar var ki, insanın bütün həyatını, xarakterini, hərəkətlərini özünə tabe elətdirir. Onların həyat mənbəyi qandır, insan ölümüdür, göz yaşlarıdır. Var dövlət, hegemonluq hərisliyidir. Onlar bununla zövq alırlar. Afrikada Pol Pote rejimini yadınıza salın. Bu adam insanları diri-diri timsahlara yem verirdi və bundan həzz alırdı. Alman faşizmini xatırlayın. İnsanları “Osvensim”, “Buhenvald” düşərgələrində diri-diri sobalarda yandırırdılar. Bunu edənlər iblis donuna girmiş şər qüvvələri deyildimi? Çox vaxt insan zəkası aqressivliyə meyl edir. Müxtəlif bioloji, kimyəvi silahlar icad edir. Bu silahlar da insan tələfatına gətirib çıxarır.Məgər insan zəkası xərçəngin,şəkərin,qiçsin, hepatitin və sair xəstəliklərin qarşısını ala bilməz?

-Demək istəyirsiniz ki, insan zəkası ancaq aqressivliyə xidmət edir?

-Elə deməzdim. İnsan proqressivliyə can atır. Yeni texnologiyalar icad edir. İnternet buna sübutdur. Bununla belə, əgər biz deyiriksə xeyirlə-şər daima mübarizədədir, demək, aqressiv və proqressiv qüvvələr arasında da mübarizə gedir. Mən ikincilərin tərəfini müdafiə edirəm, birincilər insanları fəlakətə, müharibəyə sürükləyir. İraqda aparılan müharibə buna misal idi. Məgər iraqlılar dinc, əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq istəmirdilər? Oğluna toy etmək istəyən atanın evinə tabud gəlir. Buna nə ad vermək olar? Aqressiv qüvvənin istəyi və qəddarlığı. Mən müharibəyə nifrət edirəm.

-Siz İraqda gedən müharibədən roman yazmısınız. Axı, Azərbaycan da müharibə şəraitində yaşayır. Torpaqlarımızın 20 faizi düşmən tərəfindən işğal olunub. Qarabağla bağlı yeni əsər üzərində işləmək fikriniz varmı?

-Bu məsələ məni çox düşündürür. Mən 28 ildir ki, 1988-ci ilin fevral ayının 28-29-da Sumqayıtda baş verən hadisələrin tədqiqatçısıyam. 10-yaxın kitabım nəşr olunub. Üç sənədli filmin ssenari müəllifiyəm. Bu filmi çəkmək üçün 4 il Moskvada, Sank-Peterburqda, Smolenskdə, Xarkovda, Stavropolda, Budyonovskda olmuşam. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Siyasi bürosunun üzvlərindən təxminən 70 faizi ilə görüşlərim olub. Mən hələ tanınmış demokratları, politoloqlarI, jurnalistləri demirəm. Bilirsiniz biz Qarabağ müharibəsinin üst tərəflərini görürük. Alt qatlarda nələr baş verdiyindən bixəbərik. Məndə bəzi məlumatlar var ki, bu qatların açılmasına xidmət edə bilər. Lakin bununla kifayətlənmək istəmirəm. Araşdırmalarımı davam etdirirəm. Gələcəkdə yazacağım pomanımın həqiqiliyinə oxucular tərəfindən inanmasını istəyirəm.

-Qayıdaq “Zöhra və Kənan” romanına. Müharibə və məhəbbət. Romantik məhəbbət məcarasından da yaza bilərdiniz. Topsuz-tüfəngsiz. Qansız-qadasız.

-Mən qeyd elədim ki, müharibələri lənətləyirəm. Müharibə baş verirsə, bu o demək deyil ki, insanların ülvi hissləri ölür, daşlaşır, əksinə, sevgi öz gücünü, saflığını, əbədiliyini sübut edir. Hətta məhəbbətin sonluğu faciə ilə bitsə belə. Həyatda ümidsizliyə qapılmaq gərək deyil, əksinə, ümidli olub öz məhəbbətini axtarıb tapmalı, qorumalı, yaşatmalısan. Əfsuslar olsun ki, bu çox vaxt insanın özündən asılı olmur. İctimai mühit, dövlətlərarası intriqalar, müharibə insan taleyini çox dəyişir. Belə bir mühitdə məhəbbəti qorumaq olduqca çətindir.

-Zöhra obrazı haqqında danışsanız pis olmazdı.

-Məmnuniyyətlə. Bu cavan qız olduqca saf, istiqanlı və kövrək bir qızdır. Bununla belə, qəlbində illərlə yığılıb qalmış, ata-anasının ölümünə səbəb olmuş bir qrup insanlara qarşı bir nifrət, mən deyərdim, qisasşılıq alovu ilişib qalmışdı. Qarşısına Kənan çıxmasaydı, bu alov onun özünü məhv edəcəkdi. Zöhra nə qədər mülayim və mehriban olsa da, bir o qədər cürətli və qorxmazdır. Gözəl arzularla yaşayır. Şirin xəyallara qapılır. Lakin həyatın amansız qanunları da var. Hadisələr iki gəncin qarşılıqlı məhəbbəti ilə başlasa da, sonluqda gənc qızın faciəsi ilə bitir.

-Sizin əsərinizdə, əgər belə demək mümkündürsə, “qəhrəman”lardan biri də Əl-Fəlluca şəhəridir. Bu şəhər yazdığınız kimi yerlə-yeksan edilmişdir.

-Sizin sualınıza əsərin obrazlardan biri olan norveç jurnalistinin sözü ilə cavab vermək istəyirəm. “Bu şəhər mənə Stalinqradı xatırladır. Universitet illərində həmin döyüş səhnələrinin xronikasını görmüşdüm. Sonra internet vasitəsilə dəfələrlə baxdım. Əl-Fəlluca Stalinqrad olmasa da, hər halda həmin şəhəri xatırladır”. Amerika-ingilis qoşunları İraqa daxil olanda Əl-Fəlluca şəhərində böyük bir müqavimətə rast gələcəklərinə inanmırdılar. Şəhərə üç dəfə hücum təşkil edildi, hər üçündə də iraqlılar düşmənləri şəhərə girməyə qoymadılar. Bu, iraqlıların fədakarlığından, mübariz olduqları haqqında çox çey deyir.

-Mütalə edirsinizmi?

-Bəli. Bir neçə ay ərzində Sevindik Mehmanın “İşğal” epopeyasını, türk yazıçısı Əlif Şəfəqın “Eşq” romanını və “Van Qoqun qardaşı Teoya yazdığı məktublar”oxumuşam.

-Razı qaldınızmı?

-Bəli. Bilirsiniz hər bir kitab istər maraqlı, istərsə də zəif olsun, fərqi yoxdur, əgər həmin əsərdə xırda bir detal insanı düşündürə bilirsə, demək həmin kitabı qiymətləndirmək olar. Hamıya balta çalmaqla uğur qazanmaq mümkün deyil. Oxucunun zövqü və seçimi var. Onun daxili aləminə, hisslərinə və duyğularına hansı əsər cavab verirsə, bizdən soruşmadan kitab mağazasından istədiyi kitabı alacaq.

-Son vaxtlar bədii ədəbiyyatda vulqar sözlərə, hətta ədəbziz ifadələrə rast gəlirik. Sizin münasibətinizi bilmək istərdik.

-Yaralı yerimə toxundunuz. Dünya klassik ədəbiyyatını kifayət qədər oxumuşam, onlardan bəhrələnmişəm. Onların yaradıcılığında sözə qiymət, hörmət, etika görmüşəm. Nədir, məgər onların əsərlərində küçə söyüşlərinə və yaxud ifrat dərəcədə insanın hisslərinə toxunan və qıcıqlandıran söz və ifadələrə rast gələ bilərsiniz? Yox! Təəssüflər olsun ki, Avropa ölkələrinin müasir yazıçılarının bir çoxunda bu əxlaqsızlıq deyimlər çox işlənir. Həmin kitablar azərbaycan dilinə tərcümə olunur. Bu xoşagəlməz hal bizim ədəbiyyata da keçib. Bəzi yazıçılarımızın əsərlərində bunu görmək mümkündür. Ədəbiyyatımız əxlaqi keyfiyyətlərimizin qorunmasına xidmət etməlidir. Fikir verin, bir tərəfdən deyirik ki, Avropa standartlarına uyğun yaşamalıyıq, digər tərəfdən deyirik ki, Avropa standartları bizə lazım deyil, çünki əxlaqımızı pozur. Əgər bu belədirsə, niyə yaxşını qoyub pisi təbliğ edirik? Pasqalın gözəl bir kəlamı var: “Əxlaqı tərbiyə edən ən nadir kitab – vicdandır. Onunla tez-tez məsləhətləşmək lazımdır”. Mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatımıza əxlaqsızlığı gətirənlər hərdən öz vicdanları ilə üz-üzə dayanıb ondan məsləhət almalıdırlar.

-Dediyiniz kimi ədəbiyyata əxlaqsızlıq gətirilisə, belə çıxır ki, sözün qiyməti aşağı düşür?

-Söz heç bir vaxt qiymətdən düşə bilməz. Onu hörmətdən salanlar var. Söz hikmətdir, kamillikdir, zirvədir. Qətran Təbrizinin gözəl bir kəlamı var: “Söz ruhun ölçüsü, ağıl sözün tərəzisidir”. Ədəbiyyatımıza “vulqarizm” cərəyanını gətirmək istəyənlər görünür mizan tərəzini itiriblər.

-Bir gün Leninə xəbər verirlər ki, Vatikanın kitabxanası yanır. Lenin belə cavab verir: “Əgər siz Viktor Hüqonun “Səfillər” romanını xilas etmiş olsanız, deməli, bütün kitabxananı xilas etmiş olursunuz. Siz hansı kitabı xilas edərdiniz?

-“Qurani Kərimi”.

-Gənclərimiz dinə çox meyl edirlər.Buna necə baxırsınız?

-Bunu alqışlamaq lazımdır. İslam dini elm və məktəb, tərbiyə və əxlaqdır. İnsan öz həyatını bu prinsiplər əsasında qurmalıdır. Təəssüflər olsun ki, bunu hamı dərk etmir. Bəzi adamlar bildilər, bilmədilər “Qurani Kərim”də olmayan sözləri və yaxud ufadələri bu müqəddəs kitabdan sitat gətirdiklərini söyləyirlər. Onların səmimiliyinə inanmıram. Belə yanaşma düzgün deyil. Bu, “Qurani Kərim”ə, İslam dininə hörmətsizlikdir.

-Bu gün İslam dövlətləri alov içindədir.

-Doğrudur. İslam dini dünyada inkişaf etməkdədir. Bu da bir çox qərb dövlətlərini narahat edir. Müəyyən qüvvələr var ki, ən yüksək dairələrdə İslamın dünyada nüfuzunu azaltmaq üçün təxribatlar yaradır, çirkin təbliğatla məşğul olurlar. Vaxt gələcək İslamı qəbul etməyənlər günah işlətdiklərini başa düşəcək və İslamı qəbul etməyə məcbur olacaqlar. Buna tam əminəm. Fikir verin: Fransada gənclərin əksəriyyəti kəbin kəsdirərkən müsəlmançılığı qəbul edirlər. Bu da Fransa hökumətini ciddi narahat edir.

-“Zöhra və Kənan” romanında da dinlərin qarşılaşması motivlərinə rast gəlmək olur.

-Elədir. Əsərdə xristian qızı Cenni azərbaycanlı Kənana rast gəlir və ona vurulur. Burada qəribə bir şey yoxdur. Bundan əlavə romanda dinlər qarşı-qarşıya qoyulmur, əksinə, hər bir dinə hörmətlə yanaşılır. Bunu əsərin qəhrəmanlarının dilindən də eşitmək olar. Hətta onlardan biri deyir ki, mənim dinim dostluqdur, qardaşlıqdır.

-Hal-hazırda nə üzərində işləyirsiniz?

-Romanımın birini nəşriyyata təhvil vermişəm. Yeni əsər üzərində işləyirəm, qurtarmaq üzrəyəm.

-Yəqin ana xəttini məhəbbət təşkil edir, eləmi?

-Düz tapmısınız.

-Oxucu məktubu alırsınızmı?

-Bəli.

-Nə yazırlar?

-Çoxlarını əsərlərin qəhrəmanlarının taleyi maraqlandırır. Türkiyədən Almaz Səmatürk məktubunda“R.S.” romanımın ikinci hissəsinin yazılmasını xahiş edir.

-Yerinə yetirəcəksiniz?

-Mən həmin xanıma cavab yazmışam. Romanlarda yaratdığım qəhrəmanların sonrakı taleyini çox vaxt oxucuların ixtiyarına buraxıram. Bununla mən oxucuları düşünməyə, qəhrəmanların həyatına düzgün yanaşmalarını istəyirəm. “Nə üçün? Necə? Niyə?” suallarına özlərinin cavab tapmasını istərdim.

-Yazanda köməyinizə nə gəlir?

-Hər bir yazarın müxtəlif yanaşmaları var. Gülməli olsa da, klassiklərdən birinin həyatından misal çəkmək istərdim. Məşhur fransız yazıçısı Dodo əsərlərinin çoxusunu həyat yoldaşı ilə mübahisə edəndən sonra yazırmış. Balzak isə Motsart və Betxovenin əsərlərinə qulaq asandan sonra ilhama gəlirmiş. Hemunquey ovdan qayıdandan sonra əlinə qələm alırmış. Bəzi yazıçılar təbiətlə təmasda olandan sonra masa arxasına keçir, bəziləri qəhvə və yaxud çay içir. Çoxlu misallar çəkmək olar.

-Spirtli içkiləri unutdunuz.

-Bəli, belələri az deyil.

-Bəs sizi ruhlandıran nədir?

-Sualınızı Hötenin bir fikri ilə cavablandırmaq istəyirəm. Dahi yazırdı: “Mən musiqiyə qulaq asdıqdan sonra daha yaxşı işləyə bilirəm”.

-Sirr deyilsə, daha çox hansı musiqiyə üstünlük verirsiniz?

-Burada elə bir sirr yoxdur. Azərbaycanın lirik musiqisi ruhumu təzələyir, beynimdə olan yad fikirləri uzaqlaşdırır, yorğunluğu canımdan çıxarır. Məhz bundan sonra cümlələr biri-birinə cilalanır.

-Bir məsələdə fikrinizi bilmək istərdik. Ədəbi mühiti izləyirsinizsə, yazarlar arasında ikitirəliyin yarandığını hiss edərsiniz. Qısqanclıq, paxıllıq baş alıb gedir. Bu haqda nə deyərdiniz?

-Mən bütün sahələrdə sağlam qısqanclığın tərəfdarıyam. Bilirsiniz xalqın gözü tərəzidir, yaxşını pisdən seçməyi bacarır. Çox vaxt yaxşılar abır-həya edib kənara çəkilirlər, hörmətdən düşmək istəmirlər. Əks tərəf isə ancaq özünü düşünür, yeri gələndə utanmadan, çəkinmədən başqalarını ədalətsiz şəkildə təhqir edir, alçatmağa çalıçır. Burada müdriklərimizin sözü vacibdir. Tarixdə belə bir hadisə olub. Turgenev Tolstoyu duelə çağıranda bunu Hekrasova xəbər verirlər. Bilirsiniz ki, Nekrasov “Sovremennik” jurnalının redaktori idi və ədəbi mühütin ağsaqqalı sayılırdı. O, bu xəbəri eşidən kimi ətrafında olan bir neçə yazıçını götürüb Turgenevlə Tolstoyu barışdırmağa gedirlər. Nekrasov orada belə bir söz işlədib: “Sizin hər biriniz Rusiyanın nəhəng yazıçılarısınız. Dueldə biriniz ölsəniz, Rusiya xalqı öz böyük yazıçılarından birini itirə bilər”. Bu sözdən sonra iki böyük yazıçı öz səhvlərini başa düşüb, barışırlar. Şükürlər olsun ki, bizdə duel yoxdur, amma paxıllıq, acı dil var. Mənə elə gəlir ki, hər bir kəs öş işinə cavabdeh olmalıdır. Başqasının işinə qarışmaq düzgün deyil. Şərəf və ləyaqəti alçaltmaq isə Allah qarşısında günahdır.

-Gənclərə nə oxumağı məsləhət görərdiniz?

-Dünya klassik ədəbiyyatını. Əgər hər hansı bir gənc intelektual sahibi olmaq istəyirsə, öz mənəvi dünyasını zənginləşdirmək fikrindədirsə mütləq çoxlu mütaliə etməlidir. M.Qorki deyib: “Həmişə öyrənməli, hər şeyi bilmək lazımdır. Nə qədər çox bilsən, bir o qədər güclü olarsan”.

-Həyatınızda hansı prinsipləri əsas tutursunuz?

-Yaxşıya yaxşı demək lazımdır, pisə pis. Bundan əlavə aşağıdakı şüar həyatımın əsas prinsipini təşkil edir. “Çox oxu, çox gəz, çox eşit, düzgün qərar qəbul et!”

-Sevdiyiniz yazıçı və şair kimdir?

-Dostayevski və Şəhriyar.

Müsahibəni apardı:

Arif Ərşad,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü

Müsahibimiz SOCAR-ın “Azərikimya” İstehsalat Birliyinin Etilen-polietilen zavodunun direktoru Oqtay Niftəliyevdir

“Azərikimya” İB-nin 2015-2019-cu illər üçün əsas hədəfi mövcud istehsalatların modernizasiyası, yeni tikiləcək Polipropilen (PP) və yüksək sıxlıqlı Polietilen (HDPE) istehsalatlarının tələb olunan miqdarda və keyfiyyətdə xammal¬la təmin edilməsinə və EP-300 istehsalatının effektivliyinin artırılmasına yönəldilmişdir

– Oqtay müəllim, bu gün “Azərikimya” İstehsalat Birliyi, onun əsas İstehsalat müəssisəsi olan Etilen-polietilen zavodunda son 6 il ərzində görülmüş işləri, həyata keçirilmiş tədbirləri konkret faktlarla necə ifadə etmək olar?

– Ötən 6 il ərzində SOCAR-ın dəstəyi ilə həyata keçirilən tədbirlər «Azərikimya» İB-də həm istehsalat, həm də insan amili baxımın¬dan yeni bir canlanmaya və yüksəlişə səbəb ol¬muş¬dur. Aparılan əsaslı təmir və yenidənqurma işlərinin nəticəsi olaraq, istehsalatların elektrik enerjisi ilə fasiləsiz və etibarlı şəkildə təchizatına imkan yaranmış, elektrik enerjisi, buxar və qazın itkisinin qarşısının alınması ilə xeyli həcm¬də kimyəvi məh¬sula, həmçinin enerjidaşıyıcılara – elektrik və istilik ener¬jisinə, suya və qaza qənaət edilmiş, istehsal olunan əmtəəlik məhsulda enerjidaşıyıcıların xüsusi çəkisi əhəmiyyətli dərəcədə azalmış, bu da məhsul çıxımının artmasına və onun maya dəyərinin minimuma enməsinə səbəb olmuşdur. Həmçinin respubli¬kadaxili və xarici ölkə istehlakçıları¬ baxımından tələ¬ba¬tın artdığı yüksək təzyiqli polietilen, propilen, texniki və mütləqləşdirilmiş izopropil spirtinin, müxtəlif kimyəvi fraksiyaların istehsal göstəri¬ciləri kifayət qə¬dər geniş¬lənmişdir.
SOCAR-ın strukturuna daxil edildikdən sonra rəhbərliyin tapşırığına əsasən “Azərikimya” İstehsalat Birliyində zəhərli və zərərli, müvafiq standartlara cavab ver¬mə-yən, şəhərin ekolo¬giyasına mənfi təsir göstərən bütün istehsalatlar – SAM, Sintetik kauçuk, Üzvi sintez zavodları ləğv edilmiş, səmərəli işləyə bilən isteh¬salat sahələri isə yenidən qurulmuşdur.
Rəhbərlik etdiyim Etilen-polietilen zavodunda son dövrdə aparılan yenidənqurma və modernizasiya işlərini aşağıdakı kimi təsnifatlandırmaq olar:
– Yeni Azot-oksigen kompleksi tikilib istifadəyə verilmişdir. Bu kompleks zavodun azot və oksigenə, Təmir-tikinti İdarəsinin isə oksigenə olan tələbatını tam həcmdə və yüksək keyfiyyətlə ödəməyə imkan vermişdir. Ötən qısa müddət ərzində layihə gücündə və ahəngdar işləyən yeni kompleksdə azot və oksigen istehsalı üçün elektrik enerjisi sərfi, nəzərdə tutulduğu kimi, əvvəlki qurğuda olduğundan 5 dəfə az olmuşdur. Ekoloji təmizliyi ilə də seçilən yeni kompleksin işə salınması sayəsində müəssisə üzrə xeyli miqdarda vəsaitə qənaət edilməsinə nail olunmuşdur.
– Azot-oksigen komplek¬si ilə paralel olaraq Etilen-polietilen zavodunda innovativ texno¬logiyalar əsasında yaradılmış müasir tipli Susoyut¬ma qurğusunun istifadəyə verilmə¬si¬ də EP-300 kompleksinin ahəngdar işini təmin etmiş, iqtisadi cəhətdən ilkin proqnozları doğ¬rult¬¬muşdur. Əvvəlki qurğudan fərqli olaraq, hər 1000 m3 suyun soyudulması prosesi zamanı bir saat ərzində 80-100 kvt, bir ay ərzində isə 1500 mqvt-a qədər az elektrik ener¬jisi sərf edilmişdir ki, bu da il ərzində xeyli miqdarda vəsaitə qənaət olunması deməkdir. Bir saat müddətində suyun sərfi də əvvəlki qurğuya nisbətən 130 m3 az olmuşdur. Ən başlıcası isə odur ki, yeni qurğunun istifadəyə verilməsi ilə müəs¬sisənin EP-300 kom¬pleksinin stabil, etibarlı fəaliyyəti təmin edilmişdir.
– Zavodumuzda istismara verilmiş yeni qurğulardan biri də Mütləqləşdirilmiş izopropil spirti sahəsidir. Fəaliyyəti tamamilə dayandırılmış sahədə demək olar, bütün qurğu və avadanlıqlar yenidən qurulmuş, yeni operator binası tikilmişdir. Görülmüş işlər kimyaçıların əmək şəraitinin yaxşılaşması ilə yanaşı, 2 ədəd kalonun və 10 ədəd nasosun istismardan çıxarılması sayəsində xeyli miqdarda enerjidaşıyıcılarına qənaət olunmasına zəmin yaratmışdır.
– Ötən il həmçinin Etilen-polietilen zavo¬dunun İstehsalata və keyfiyyətə nəzarət, həmçinin Sənaye-sanitar sahələrini özündə birləşdirən yeni laboratoriyası əsaslı təmir və yenidənqurma işlərindən sonra istismara verilmişdir. Laboratoriyalar Rusiya və Almaniya istehsalı olan müasir tipli cihaz və xromatoqraflarla təchiz olunmuşdur ki, bununla da ətraf mühitin insan orqanizminə təsir istiqamətlərini, zərərli və təhlükəli istehsalat amillərini, ekoloji vəziyyəti, istifadə olunan suyun çirklilik dərəcəsini, atmosferə atılan tullantıların miqdarını və s. ASTM standartlarına uyğun analizlər aparmaqla dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur.
– Etilen-polietilen zavodu ərazisində həyata keçirilən layihələrdən biri də gündəlik gücü 2600 m3 olan yeni istehsalat tullantı sularının təmizlənməsi qurğusunun tikintisidir. Bu qurğunun inşa edilməsinin əsas məqsədı Xəzər dənizinə atılan suların maksimal təmizlik həddinin təmin edilməsi və təmizlənmiş suyun irriqasiya istifadə olunmasıdır.

– Möhtərəm Prezidentimiz ötən il Sumqayıta səfər edərkən Sizin zavoda da gələrək kimyaçılarla görüşmüş, burada iki qurğunun açılış mərasimində iştirak etmişdir.

– Tamamilə doğrudur, biz kimyaçılar ölkə başçısının diqqət və qayğısını həmişə öz üzərimizdə hiss etmişik. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev ötən ilin oktyabr ayının 25-də Sumqayıta səfəri çərçivəsində bizim zavodda da olmuş, iki yeni qurğunun işə salınması mərasimində iştirak etmişdir. Prezidentin açılış mərasimində iştirak etdiyi propan-propilen fraksiyasının kükürdlü birləşmələrdən təmizlənməsi məqsədini daşıyan, layihə gücü 10 t/saat olan qurğunun istismara verilməsi nəticəsində propan-propilen fraksiyası birbaşa sobaya deyil, qələvi ilə təmizləndikdən sonra qazayırma bölməsinə ötürülür ki, bunun da nəticəsində məqsədli məhsul olan propilenin digər məhsullara çevrilməsinin qarşısı alınır, bununla da xeyli miqdarda qələviyə qənaət edilir. Prezident İlham Əliyevin açılış mərasimində iştirak etdiyi ikinci qurğu isə butan-butilen fraksiyasının hidrogenləşməsi qurğusudur. Qeyd edim ki, hər iki qurğunun layihəsi “Azərikimya” İB-nin Xüsusi konstruktor bürosu tərəfindən hazırlanmış, tikintisi isə Birliyin Təmir-tikinti İdarəsi tərəfindən həyata keçirilmişdir. Layihə gücü ilkin mərhələdə 120 min t/il, sonrakı mərhələlərdə isə 250 min t/il olması nəzərdə tutulmuş yeni qurğuda piroliz prosesindən əvvəl butan-butilen fraksiyasının hidrogenləşməsi aparılır ki, nəticə etibarilə piroliz prosesində alınan məhsulların yüksək faizli çıxımına nail olunur.

– Sumqayıt kimya sənayesinin inkişafında Ümummilli lider Heydər Əliyevin xidmətlərini unutmaq olmaz.

– Böyük minnətdarlıq hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, Sumqayıt şəhəri, onun kimya sənayesi, burada yaşayan insanlar həmişə dahi rəhbər Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində olmuşdur. Ulu öndərin Sumqayıt sənayesi, o cümlədən şəhərin neft-kimya sənayesinin inkişafı, bütöv¬lükdə Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən qüdrətlənməsi, respublikamızın dünya¬nın tərəqqi etmiş ölkələri sırasında yer alması, xalqımızın maddi-rifah halının durma¬dan yaxşılaşması üçün göstərdiyi xidmətlər misilsizdir. Məhz Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan iqtisadiyyatında kimya kompleksinin roluna xüsusi əhəmiyyət verdiyindən, özünəməxsus müdriklik, qətiyyət və inadkarlıqla SSRİ-nin o vaxtkı rəhbər orqanlarında Azərbaycanın neftçıxarma və neft-kimya sənayesində əsaslı yenidənqur¬manın inkişafı üçün xüsusi hökumət qərarlarının qəbul edilməsinə nail olmuşdu.
Xalqın təkidli tələbi və istəyi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra xammal və enerji böhranı üzündən çox ağır vəziyyətə düşmüş kimya sənayesinin funda¬men¬tal dəyişikliklər və yeniliklər tələb etdiyini, ilk növbədə etibarlı enerji təminatına ehtiya¬c olduğunu nəzərə alan Ulu öndər 1998-ci ildə Yaponiyaya səfəri zamanı müstəqil Azərbay-canın tarixində ilk dəfə olaraq dövlət zəmanəti ilə dəyəri 95 milyon dollar olan Buxar-generator kompleksinin alınmasına nail oldu ki, bu da ölkənin neft-kimya sənaye¬sinin inkişafında dahi rəhbərin ən böyük xidmətlərindən biri kimi yadda qalmaqdadır. Heydər Əliyev yaponiyalı mütəxəssislərlə 1999-cu il martın 24-də yeni kompleksin təməlqoyma mərasimində, 2001-ci il iyulun 7-də isə açılış mərasimində iştirak edərək, bütün Sumqayıt kimyaçılarını bu əlamətdar hadisə münasibətilə təbrik etmişdi. Bu dahi insanın uzaqgörənliyinin nəticəsi olaraq Buxar-generator kompleksi nəinki kimya sənayesini tənəzzüldən xilas etdi, hətta «Azərikimya»nın bu günü üçün etibarlı enerji təminatının yaradılmasında, Sumqayıtda kimya sənayesinin inkişafı üçün yeni bir mərhələnin başlanmasında mühüm vasitə oldu.
Yeri gəlmişkən, bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm ki, bir müddət bundan öncə SOCAR-la Avropanın ən böyük enerji şirkəti olan UNIPER (EON) şirkəti arasında istər Azərbaycanda, istərsə də region ölkələrində enerji sahəsində birgə layihələrin icrası ilə bağlı müştərək müəssisənin yaradılması haqqında memorandum imzalanmışdır. Memorandum çərçivəsində ilk layihə kimi bizim Etilen-polietilen zavodunda Buxar Generator Kompleksinin enerji effektivliyinin artırılması və əlavə enerji istehsal edilməsi məqsədi daşıyan yeni buxar turbogenerator qurğusunun tikintisi ilə bağlı müqavilə də imzalanmışdır. Mövcud Buxar-generator kompleksi 32 MVt enerji istehsal etməli olduğu halda, hazırda yalnız 14 MVt istehsal edə bilir. Yeni Turbogenerator qurğusu tikilib istismara veriləndən sonra Buxar Generator Kompleksinin gücü 30 MVt-a çatdırılacaq və həmçinin izafi buxar hesabına əlavə 38 MVt (ümumilikdə 68 MVt) elektrik enerjisi istehsal ediləcəkdir ki, bununla da “Azərikimya” İstehsalat Birliyi elektrik enerjisinə olan tələbatını tam ödəyəcək və artıq qalan elektrik enerji SOCAR-ın digər müəssisələrinə ötürüləcəkdir.

– Sizdə gənclərin işə qəbulu ilə bağlı vəziyyət necədir?

– Dövlətimizin gənclər siyasətinə uyğun olaraq, SOCAR-ın bütün idarə və müəssisələrində olduğu kimi, “Azərikimya” İstehsalat Birliyində də gənc mütəxəssislərin hazırlanması, yerləşdirilməsi, karyera yüksəlişi məsələləri daim diqqət mərkəzindədir. Onlar bu gün kimya sənayesinin ən vacib və məsul sahələrində əhəmiyyətli dərəcədə təmsil olunurlar. Kadr resurslarının gəncləşdirilməsi artıq bir tendensiyaya çevrilmiş və davamlı xarakter almışdır. Gənclər kimya sənayesinin gələcəyi ilə bağlı strateji hədəfləri daha dəqiq görə bilərlər. Gənclərin təşəbbüskarlığının dəstəklənməsi, hər bir işçinin inkişafı üçün bərabər şəraitin yaradılması və onların karyera yüksəlişinin ədalət prinsiplərinə əsaslanaraq həll olunması prioritet məsələlərimizdəndir. Biz bu sahədə iki istiqamət üzrə iş aparırıq. Birinci istiqamət müəssisəmizin ixtisaslı gənc fəhlə kadrları ilə təminatı, ikinci istiqamət isə ali təhsilli gənc mühəndis-texniki işçilərlə təminat.
Müəssisəmiz üçün ehtiyac duyulan ixtisaslı fəhlə kadrlarının hazırlanmasında SOCAR-ın Təlim-Tədris və Sertifikatlaşdırma İdarəsinin Sumqayıtda müasir üslubda yaradılaraq yeni avadanlıqlarla təchiz edilmiş Təlim-tədris Mərkəzinin dəstəyindən istifadə edirik. Bu mərkəz həm bizim üçün, həm də SOCAR-ın digər struktur bölmələri üçün müxtəlif yönümlü peşələr üzrə ixtisaslı gənc fəhlə kadrları hazırlayır. Bu tədris mərkəzlərində təhsil alan şagirdlərə aylıq təqaüdün verilməsi, xüsusi geyimin, gündəlik naharın təşkili və son olaraq Sifarişçı şirkət tərəfindən işlə təminat digər mərkəzlərlə müqayisədə fərqli və üstün cəhətlərdəndir.
Artıq Sumqayıt Təlim-Tədris Mərkəzini müxtəlif ixtisaslar üzrə bitirmiş 200-ə yaxın gənc bizim Etilen-Polietilen zavoduna, bir qismi isə Təmir-tikinti İdarəsinə işə qəbul olunmuşdur. Həmçinin bu müddət ərzində orta hesabla 100-lə əməkdaşımız da buradakı ixtisasartırma və ikinci peşəyə yiyələnmə kurslarında iştirak edərək biliklərini artırmışdır.
Mühəndis-texniki işçilərə gəlincə isə deyə bilərəm ki, biz respublikanın 4 aparıcı universiteti ilə əməkdaş¬lıq edirik. Ötən il bu universitetlərdə İnsan Resursları Departamenti ilə Pilot layihə çərçivəsində görüşlər keçirərək, 200-ə yaxın tələbəni bu layihəyə cəlb etdik. Onların arasında fərqlənən gəncləri Birliyimizin müəssisələrinə istehsalat təcrübəsinə dəvət edərək, bir aylıq təcrübədən sonra işi daha yaxşı mənimsəyənləri və imtahandan uğurla keçənləri işə qəbul etdik.
Bundan başqa əməkdaşlıq etdiyimiz universitetlərin tələbələri üçün hər ilin yayında ilkin olaraq “Azərikimya” İB-nin müəssisələrində, konkret olaraq bizim zavodda, sonradan isə “Petkim Petrokim¬ya Holding” şirkətində təcrübələr təşkil edir, bu təcrübələrin sonunda tələbələr tərəfindən verilmiş ən yaxşı səmərələşdirici təkliflər üzrə müsabiqələr keçiririk. Məqsədimiz həm tələbələr arasından özümüzə gələcək əməkdaş seçimi aparmaq, həm də tələbələrə kimya sənayesini tanıtmaqla, onların bu sahəyə marağını artırmaqdır. Təqdi¬rəla¬yiq haldır ki, gənc mütəxəssislərin bir qismi ali təhsillərini başa vurduq¬dan sonra onlar üçün artıq doğmalaşmış olan «Azərikimya»da bir mütəxəssis kimi çalışmaq istəyində olduqlarını bildirirlər. Ötən dövr ərzində bu qəbildən olan 20 nəfər gənc mütəxəssis Birliyimizin müəssisələrinə işə qəbul olunmuşdur. Ümumilikdə isə işə qəbul olunmuş 400 nəfərin 103 nəfəri ali təhsilli kadrlardır.
Bir məsələni də qeyd edim ki, bizdə yeni işə başlayan gənc kadrların hər biri təcrübəli işçilərə həvalə olunur, onlar üçün altı aylıq xüsusi tədbirlər planı hazırlanır və bu müddət ərzində onların tam püxtələşməsinə nail olunmağa çalışılır. Eyni zamanda təqaüd yaşına yaxınlaşan işçilərimizə də həm yeni kadrlardan, həm də bir neçə illik təcrübəsi olan işçilərdən təhkim edirik. Məqsədimiz ondan ibarətdir ki, həmin işçi təqaüdə çıxana qədər öz yerinə onu əvəz edə biləcək etibarlı kadr hazırlaya bilsin.

– Etilen-polietilen zavodunda işçilərin əmək şəraitinin və sosial rifah halının yaxşılaşdırılması istiqamətində hansı addımlar atılır?

– «Azərikim¬ya» SOCAR-ın struktur tərkibinə daxil edildikdən sonra çətin və mürəkkəb peşə adamları olan kimyaçılarımızın iş və məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması, istehsalatda onların əmə¬yi¬nin və sağlamlığının müha¬fizəsi, təhlükəsizliklərinin təmin edilməsi sahəsində də ciddi dəyişikliklərə, müsbət dönüşə nail olunmuşdur. İşçilərin əmək və məişət şəraitinin müasir tələblərə uyğun olması üçün Etilen-polietilen zavodu, onun Etilen istehsalatı və Məhsulun qəbulu, saxlanılması və hazır məhsulun buraxılması sahəsi üçün inzibati və məişət binalarının müasir tələblər səviyyəsində yenidən qurulması, geniş və işıqlı yeməkxanalar, əməkçilərin iş yerlərinə çatdırılması üçün xüsusi olaraq müa¬sir, komfortlu avtobusların ayrılması və s. kimyaçılarımıza göstərilən diqqət və qayğının real nəticəsidir. Hazırda zavodun “Polimir-120” istehsalatında və “Azərikimya”nın təmir bazası sayılan Mexaniki-təmir sahəsində yeni inzibati və məişət binalarının tikintisi davam etdirilir. Bu binaların tikilib istifadəyə verilməsi sayəsində yüzlərlə əməkçinin sosial-məişət şəraitində müs¬bət dönüşə nail olunacaqdır.
Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində kimyaçıların iş və əmək şəraiti xeyli yaxşılaşmış, əmək haqları son altı ildə dörd dəfə artırılmış, bütün işçilərlə əmək müqaviləsi imzalanmış, fərdi mühafizə vasitələri ilə 100 faiz təmin olunmuşlar. “Paşa Sığorta” ASC ilə 07 yanvar 2013-cü il tarixində bağlanmış müqavilə əsasında müəssisəmizin bütün işçiləri könüllü tibbi sığortalanmışdır. İl ərzində hər bir işçi sığorta şirkəti ilə əməkdaşlıq edən respublikamızın 40-a yaxın tibbi klinikalarında 50 min manat dəyərində müayinə və müalicədən bəhrələnmək imkanı əldə etmişlər.
Bir məsələni də xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, sosial məsələlərin həlli təkcə “Azərikimya”nın müəssisələrində çalışan işçilərlə məhdudlaşmır. Müəssisələri¬mizdən yaşa və əlilliyə görə, həmçinin güzəştli şərtlərlə təqaüdə çıxmış 150 nəfərə yaxın sabiq işçi də Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasında tibbi xidmətdən istifadə etmək üçün qeydiyyata alınmışdır. Həmçinin hər ilin bayram və əlamətdar günlərində veteran işçilər yad edilir, onlara bayram sovqatları təqdim olunur. Qürur mənbəyimiz olan şəhid kimyaçılarımızla bağlı da bir məsələni qeyd etmək istərdim. Torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda qəhrəmancasına vuruşaraq şəhid olan kimyaçılarımızın sayı 57-dir. Onların xatirəsini əbədiləşdirmək üçün bir vaxtlar “Üzvi sintez” zavodunda xatirə kompleksi tikilmişdi. Bu zavod ləğv olunandan sonra belə qərara gəldik ki, yeni layihə əsasında, daha mükəmməl formada bizim Etilen-polietilen zavodunun qarşısındakı geniş meydançada yeni abidə-kompleksi ucaldaq. Yaxın günlərdə bu abidə-kompleksin tikintisinə start veriləcəkdir.
Əminliklə deyə bilərəm ki, bir neçə onilliklərlə müqayisədə insanların sosial-rifah halı müqayisəolunmaz dərəcədə yaxşılaşmış, ətraf mühitin çirklənmə dərəcəsi xeyli azalmış, Sumqa¬yıtın hamını narahat edən ekoloji vəziyyətində ciddi dönüşə nail olunmuşdur.

– Oqtay müəllim, ekologiyadan söhbət düşmüşkən, bəs sizdə ekoloyi məsələlər və tullantıların idarə olunması ilə bağlı vəziyyət necədir? Bu istiqamətdə hansı layihələr, tədbirlər həyata keçirilir?

– “Azərikimya” İB-nin idarə və müəs¬sisələrində ekoloji tarazlığı qoruyub saxlamaq, atmosferə, su hövzələrinə, torpağın üstünə və altına çirkləndirici maddələrin atılmasını minimuma endirmək məqsədilə mütəmadi olaraq tədbirlər planı hazırlanaraq səmərəli ekoloji layihələr həyata keçirilir. Müəssisələrdə davamlı ekoloji monitorinqlər aparılır, su, torpaq və atmosfer hava¬sından nümunələr götürülərək təhlil olunur, çirklənmə dərəcəsi dəqiqləşdirilərək müvafiq qabaqlayıcı addımlar atılır. SOCAR-ın tabeçiliyinə verildikdən sonra Birliyin Səthi aktiv maddələr və “Üzvi-Sintez” zavodlarında istismar fəaliyyəti zamanı ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində heç bir ekoloji norma, qayda və standartlara uyğun olmayan, ekoloji və fiziki cəhətdən köhnəlmiş qurğu və avadanlıqlar istismar edildiyindən və buna görə də atmosfer havasının xlor, hidrogen-xlorid, ammonyak və s. maddələrlə həddən artıq çirkləndiyindən, eyni zamanda ətraf mühitə göstərilən digər neqativ təsirlərə görə həmin müəssisələrin fəaliyyəti dayandırılmışdır. Birliyin strukturuna daxil olan digər müəssisə¬lərdə isə köhnəlmiş və istismara yararsız qurğuların bir qismi tamamilə sökülmüş, digərlərində isə rekonstruksiya işləri aparılmaqla müasir tələblərə cavab verən istehsal sahələri yaradılmışdır.
Müəssisəmizdə istehsal fəaliyyəti zamanı istər-istəməz müxtəlif çeşidli spesifik tullantılar formalaşır və bu tullantılar da SOCAR-ın ekoloji siyasətinin “sıfır tullantı” prinsipinə uyğun olaraq idarə olunur. Müxtəlif çeşiddə formalaşan təhlükəli tullantıların müasir tələblərə uyğun olaraq saxlanması, utilizasiyası, zərərsizləşdirilməsi və ya digər emal üsullarının seçilməsi üçün “Azərikimya” İB-də Texniki-İqtisadi Əsaslandırma sənədi hazırlanmış və müvafiq qurumlara təqdim edilmişdir. Son beş ildə formalaşan müxtəlif çeşidli tullantıların hamısı ETSN-nin Təhlükəli Tullantılar Poliqonuna, SOCAR-ın “Tullantı mərkəzi”nə, Sumqayıt “Təmizlik” departa¬mentinə təhvil verilərək zərərsizləşdirilmişdir.
“Azərikimya“ İB ilə “Global Alliance on Health and Pollution” (GAHP) təşkilatı arasında imzalanmış anlaşma memorandumuna uyğun olaraq, ləğv olunmuş “Üzvi zintez” zavodunun “Suötürmə məntəqəsi”ndə müxtəlif növ kimyəvi şlamlarla və neft məhsulları ilə çirklənmiş 2 ha ərazidə monitorinq işləri aparıldıqdan sonra tullantılar ETSN-nin “Təhlükəli Tullantılar” poliqonuna daşınmış, təmizlənmiş ərazidə abadlıq işləri aparılaraq 1200 ədəd ting əkilmiş, ərazidə damcı suvarma sistemi quraşdırılmışdır. Həmçinin, qaz və maye karbohidro¬genlərinin qaz¬laşdırılması, sıxılması, saxlanılması sahəsi istismara yararsız avadanlıqlardan, tullantılardan azad olunmuş, neft məhsulları ilə çirklənmiş 4 hektar ərazidə torpaqlar bioremediasiya üsulu ilə təmizlənmiş və ərazidə 5000-dən çox müxtəlif növ ağac-kol tingi əkilmişdir.
Onu da qeyd edim ki, Etilen-Polietilen zavodunun ərazisində tullantıların standartlara uyğun idarə olunması məqsədilə müəssisənin ərazisində «Tullantıların Müvəqqəti Saxlama Mərkəzi»nin layihə sənədləri hazırlanmışdır ki, bu layihənin reallaşması ilə «Azərikimya» İB-nin müəssisələrində formalaşan istehsalat və digər tullantıların mərkəzləşmiş şəkildə qəbulu, ilkin çeşidlənməsi və müvafiq tələblərə riayət olunmaqla SOCAR-ın Tullantı Mərkəzinə daşın¬ması həyata keçiriləcəkdir.
2010-cu ildən bəri hər ilin yaz və payız aylarında davamlı olaraq hər həftənin şənbə günü kimyaçıların könüllü iməciliyi keçirilir və hər dəfə də bu iməciliklərdə yüzlərlə kimyaçı iştirak edir. Hər iməcilikdə də 500-1000 ədəd arası ağac əkilir. Ümumilikdə isə son beş il ərzində “Azərikimya“ İB tərəfindən sənaye zonasında 100 mindən artıq ağac və kol bitkiləri əkilmişdir. Birliyin ağac-kol tinglərinə olan tələbatının ödənilməsi üçün müəssisəmizin daxili ərazisində illik istehsal gücü 50 min ting olan açıq şitilxana kompleksi fəaliyyət göstərir ki, bu şitilxanada Abşeronun yaşıllaşdırılmasında istifadə olunan ənənəvi ağac-kol növləri ilə yanaşı, bu iqlim şəraitinə asanlıqla adaptasiya oluna bilən və Azərbaycanın Qırmızı Kitabına salınmış 12 növ nadir və nəslikəsilmək təhlükəsi olan ağac-kol bitkiləri yetişdirilir.

– “Azərikimya” İstehsalat Birliyinin, rəhbəri olduğunuz Etilen-polietilen zavodunun sabahını necə görürsünüz?

– SOCAR-ın rəhbərliyi və dəstəyi ilə “Azərikimya” İB-nin 2015-2019-cu illər üçün əsas hədəfi mövcud istehsalatların modernizasiyası, yeni tikiləcək Polipropilen (PP) və yüksək sıxlıqlı Polietilen (HDPE) istehsalatlarının tələb olunan miqdarda və keyfiyyətdə xammal-la təmin edilməsinə və EP-300 istehsalatının effektivliyinin artırılmasına yönəldilmişdir.
Bu layihələr 3 mərhələdə həyata keçiriləcəkdir.
Birinci mərhələdə propilenin məhsuldarlığının artırılması – propilenin ayrılması bölməsinin məhsuldarlığının 136 min ton/il-dən 180 min ton/il-ə yüksəlməsi, hidrogenin zənginləşdirilməsi qurğusunun tikintisi (PSA) ilə hidrogenin qatılığının 90 %-dən 99.9 %-ə artırılması, propilenin və etilenin təmizlənməsi qurğusunun tikintisi ilə istehsal olunan propilenin və etilenin tərkibində olan zəhərli maddələrdən (arsen, civə, fosfin, və s.) təmizlənməsi, EP-300 istehsalatında pnevmatik idarəetmə sisteminin yeni sistemlə əvəz olunması nəzərdə tutulur. Bu mərhələdə məqsəd PP və HDPE qurğularını yüksək keyfiyyətli və tələb olunan miqdarda xammalla təmin etməkdir.
İkinci mərhələdə “EP-300” qurğusundakı 2 etan və 9 nafta olmaqla ümumilikdə 11 piroliz sobasının 6-da rekonstruksiya işləri aparılacaq və ya 2 yeni soba inşa ediləcək, butan-butilen fraksiyasının tam hidrogenləşdirilməsi qurğusu tikiləcək, selektiv hidrogenləşmə blokunun reaktorları yenisi ilə əvəz olunacaq, kompressorlar rekonstruksiya olunacaq və optimallaşdırılacaqdır. Bununla da piroliz sobaları qaz xammalı ilə işləyəcək, əsas məhsulların çıxımı artacaqdır.
Üçüncü mərhələdə “EP-300” istehsalatında yeni rəqəmsal idarəetmə sisteminin (DCS) tətbiqi başa çatdırılacaq, köməkçi qurğuların və infrastrukturun modernizasiyası – enerji effektivliyinin artırılması, xammal və məhsul anbarlarının genişləndirilməsi, kommunikasiya xətlərinin təkmilləşdirilməsi işləri həyata keçiriləcəkdir. Bu isə istehsalatın təhlükəsiz işini təmin edəcək, enerji və xammala qənaət etməyə imkan yaradacaqdır.

– Geniş və maraqlı müsahibəyə görə təşəkkür edirəm.

Rafiq Oday,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri,
Respublikanın Əməkdar jurnalisti

Fotolar Vüqar Abdullahındır