“Hamının atdığı yerdə Təkcə söz tutdu bu qızı!” – deyən Şəfa Vəlini SÖZ Prezident təqaüdünə, nazirlik mükafatına layiq olmağa qədər müşayiət etdi. 2017-ci ilin sonlarında isə “Poçtalyona məktub” da ünvanlandı. Həmin məktuba “Sənin kədərində miladdan öncə, Sənin sevincində işıq iliyəm…” – etirafları da əlavə olundu. Tamamilə orijinal və özünəməxsus misralardan ibarət şeirlər toplusu olan bu kitabda Şəfanın şeir dilində söyləmək istədiyi nağılları yer almışdır. “Güldüm… Gülüşüm də ağladı səni, Saxta təbəssümüm könül həyası…” – sətirləri kimi təkrarsız ifadələr kitabda yetərincədir. Əksər şeirlərində əvvəllər qarşılaşmadığımız yeni ifadələrlə rastlaşırıq. “Həsrətsiz sevmək də haram Ödəmişəm bu vergini” – tipli mükəmməl misraları olan şeirlərin yeganə qüsuru qafiyələnmə texnikasında olan “özbaşınalıq”dır. Bu o demək deyil ki, Şəfa əsl mükəmməl qafiyənin nə olduğunu bilmir. Çox yaxşı bilir. İnanmırsınızsa, bu bəndə diqqət edin:
İndi qaç görüm, ay ürək,
Bu taleyin biryarından.
Bəlkə, daha geri dönək,
Nağılların diyarından?
Bəli, Şəfa istəyəndə təkrarsız və bənzərsiz qafiyələr işlədə bilir. Daha bir nümunəyə baxaq:
Söz vermişəm gözlərinə
Yaraşacam damla-damla…
Qatıb ağu sözlərimə,
Göndərəcəm “xoş məramla…”
Bənddə həm yeni fikir, həm də yeni qafiyənin işlənməsi şeirin təntənəsi kimi qəbul edilməlidir. Çünki mükəmməl məzmun mükəmməl forma ilə daha cazibədar görünür. Onun yalnız məzmun mükəmməlliyinə hesablanmış misraları kifayət qədərdir. “Mən səndən gizlətdim məhəbbətimi, Axırda daş olub başıma dəydi” – kimi ifadələr təzəliyi ilə maraq doğurur. İnsanın diqqətini daha çox “başına dəysin” frazemi çəkir. Müəllif bu frazemi nə qədər həqiqi mənada verməyə cəhd eləsə də, sözün məcazi mənası dərhal nəzərə çarpır və fikri daha da gözəlləşdirən elə budur. “Mənim ayrılığım günah olmadı, Yad sığal görməmiş telə bənzədi” – sətirlərində “bənzəmək” feili işlənsə də, bu fikirlərin bənzərsiz olduğu göz qabağındadır. “Bağışla, bilmədim elə gün gələr, sevgi zirvəsinə çıxan yıxılar” misraları da zirvədən yıxılmaq mövzusunda yazılmış başqa şeirlərdən ilk baxışdanca fərqlənir. “Yazıq oldu arzular da, Mənim səni sevməyimdə” – etirafı isə səmimi olduğu qədər də fərqlidir. Arzuların yazıq olmasının səbəbkarı, daha doğrusu, günahkarı sevgi imiş. Hansı ki, o arzuları arzusuna çatdırmaq sevgidən umulurmuş. Bəlkə də, “Yaman çoxdu səndən küsən Ummadım ki küsə bilim…” etirafı da arzuların taleyindən nigarançılığı əks etdirir. Çünki dönüb keçmişə baxanda bunları görürük:
Xana qurdum ürəyimin odundan
Yanlış vurdu naxışları o gözəl.
Sevən qəlbə bir təsəlli ağıldan,
Nə mən dönüm xatirəyə, nə sən gəl.
Bəndin ilk misrasındakı xana sözü etnoqrafik cizgiləriylə yanaşı, od mənşəli olması ilə diqqəti çəkir. Odla oynamağa başı qarışan gözəl vurduğu naxışların yanlışlarını çox gec anlayır. Bir də onda ayılır ki…
Sən uzaq… Çox uzaq coğrafi bir kəşf,
Adasan, körfəzsən, dənizsən, nəsən?
Bəlkə, savannalar, tropik meşə?
Bəlkə də, zərif, incə bənövşə…
Ya bəlkə, quruca bir səhrasan sən?!
Diqqət yetirsək, bənddə coğrafi terminlərin necə ustalıqla poetikləşdirildiyini görmək olar. Ümumiyyətlə, Şəfanın şeirlərində ümumişləkliyi az olan sözlərin yerində işlədilməsi maraqlı alınır: “Gəl çatdır əcəlini həsrətin, Son qoy sənsizliyin melodramına…” və ya “Bizim xoş günümüz ölüb büsbütün, Saniyəölçənin rəqəmlərində…” Gətirdiyimiz misallarda melodrama və saniyəölçən sözlərinin şeirdə sınağının uğurlu alındığını söyləmək olar. Bu cür sözlərin işlədilməsi ilə yanaşı Şəfanın şeirlərində “sözyaratma” cəhdlərinin də şahidi oluruq:
Ürəyim yenə də susar, danışmaz,
Küskün kədərlərə məkanlıq eylər.
Sənin yoxluğuna yenə alışmaz,
Amma sənsizlikdə sultanlıq eylər.
Bənddə işlədilmiş “məkanlıq” sözü dilimiz üçün qeyri-ənənəvidir. Yəni leksik şəkilçi artırılsa da, söz yenə öz əvvəlki “məkan”ını saxlayır. Sadə sözlə düzəltmə sözün arasında heç bir yeni məna fərqi nəzərə çarpmır. Bununla belə, onun şeirlərində ən ağlagəlməz sözlərin poetik tərəfini üzə çıxarmağa ciddi cəhd edildiyini görmək olur: “Kim dedi bu qisməti poz, Bəxt yazan da bitərəfdi”. Əsasən siyasi motiv ehtiva edən bitərəf sözü bu misralarda ədalətpərəstlik anlamında işlənmişdir.
Şəfa müraciət etdiyi mövzudan asılı olmayaraq öz hisslərini, özünəməxsusluğunu poetikləşdirməyə meyilli yazardır. O, sanki hər şeirinə bir parçasını hopdurur. “Öpüm yatım şəklini Yolun düşsün yuxuma” və ya “Ayrılığın əvvəli Mənim sonuma qaçır” kimi nümunələr məxsusi yaşamın obrazlaşdırılmasıdır. Bəzən isə özünü bütövün tərkib hissəsi kimi anladır. “Bizim dövrün ayrılığı Bircə günə olur boyat…” – sətirlərində olduğutək. “Mən səni tərk etmədim, Səndən qabağa düşdüm” və ya “Yiyəsiz sevdanın saçı pırtlaşıq, Daha indən belə hörüyə gəlməz…” misralarında isə dilimizin poetik imkanlarının genişliyi nümayiş olunub. Təbii ki, ilk baxışdan “pırtlaşıq” sözünü poetik anlamda heç cür təsəvvür etmək olmur, lakin gətirdiyimiz nümunədə xüsusi ustalığın bəhrəsi göz qabağındadır. Başqa bir şeirində isə sırf Şəfaya məxsus bir ölçü vahidi ilə tanış oluruq:
Gözlərimin sevinci
Boyun-buxunun qədər…
Gözündəki sevinci
Yozdu yuxun nə qədər?
İndiyə kimi sevincin ölçü vahidi olaraq ən müxtəlif meyarlardan istifadə olunub. Bu cür yüz ölçüb bir biçmək də Şəfanın qismətinə düşüb. “Bu səhnə mənə tanışdı Yaraşar alqışlarıma” – sözlərində isə səhnə və alqış sözlərininin bir-biri üçün tamamlayıcı vuruq olduğunu peşəkarcasına göstərib. Səhnə əslində tamaşanın oynanıldığı yerdir, alqışlar isə səhnəyə yox, oradakı tamaşaya ünvanlanır. Həmin misrada isə metaforik köçürmənin gözəlliyi alqışa layiqdir. Təbii ki, misrada səhnə sözü həm də əvvəllər nə vaxtsa baş vermiş bir hadisənin təkrarı anlamına da gəlir. Yaxud da “Adımı əyninə geyən Bəzənən qara mərmərə” – misralarında başdaşı haqqında indiyə kimi deyilməmiş tamamilə orijinal bir qənaətə gəlinir. Haradan biləsən ki, “adın daşlara yazılsın” qarğışı başdasını bəzənməyə həvəsləndirirmiş. Şəfa o qədər özünəməxsus müşahidələr aparır ki, sonunda bu qənaətə gəlir: “Həyatla qumar istəsən Oyunda basabas olur”.
Şəfa Vəli “Poçtalyona məktub” kitabında əsasən sevgili şeirlərini bir araya gətirsə də, ictimai mövzulu olanlarla yanaşı vətənpərvərlik mövzulu olanlara da rast gəlmək olur. Bunlardan biri də Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimova ünvanlı şeirdir ki, müəllif qəhrəmanını tapındığım ərənim kimi təqdim edərək “Sevgisini torpağıma sərənim…” sözləri ilə öyür. Şəfa bir yazar olaraq hər müraciət obeyktində bir yaşam izi buraxır. “Bəxtsiz Bakı nağılım, Bağışla ki, xoşbəxtəm” misralarından da göründüyü kimi sonda xoşbəxtliyə sahiblənməyin sevincini yaşamaq olur. Şəfa xoşbəxtlik duyğularını qələmilə çox həzin bölüşərək səmimi etiraf edir ki, “Uçuram… Hey uçuram… Buludlanıbdı sözlər”.
2018