Kamal Abdulla (tam adı: Abdullayev Kamal Mehdi oğlu) — dilşünas, ədəbiyyatşünas, yazar, ictimai xadim; filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi; Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Bakı Slavyan Universitetinin rektoru (2000-2014); Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Humanitar və İctimai elmlər bölməsinin akademik – katibi (2010-2014); Azərbaycan Respublikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri (2014-2017); Azərbaycan Dillər Universitetinin rektoru (1 iyun 2017-ci ildən); Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunun sədri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının “Türkologiya” jurnalının baş redaktoru; Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin Beynəlxalq Himayəçilik Şurasının sədri, Birinci dərəcəli dövlət müşaviridir. Azərbaycan Respublikasının Xalq yazıçısı (24.05.2019).[1]
Həyatı və fəaliyyəti
4 dekabr 1950-ci ildə Bakıda ziyalı ailəsində doğulub. Atası müəllim, anası həkim olub. 1968-ci ildə Bakıda 190 saylı orta məktəbi bitirib.
1968-1973-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alıb.
1973-1976-cı illərdə SSRİ Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutunun “Türk dilləri” şöbəsinin əyani aspirantı olub.
1977-ci ilin yanvar ayında Moskvada “Sintaktik paralelizm” (“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının dili üzrə) adlı namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir.
1984-cü ildə Bakıda “Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri” adlı doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.
1978 – 1983-cü illərdə Azərbaycan EA-nın Dilçilik İnstitutunda “Türk dillərinin müqayisəli tədqiqi” şöbəsində kiçik elmi işçi, baş elmi işçi, şöbə müdiri.
1983-cü ildən başlayaraq televiziyada “Azərbaycan dili”, “Qoşma”, “Dəfinə”, “Sözün sirri” kimi aylıq və həftəlik ədəbi-bədii, elmi-publisistik verilişlərin müəllifi və aparıcısı.
1984-cü ildə Xarici Dillər İnstitutunun “Ümumi və Azərbaycan dilçiliyi” kafedrasının müdiri.
1988-1990-ci illərdə Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun (Hazırda Azərbaycan Yaradıcılıq Fondu) sədrinin birinci müavini, 1990-ci ildə Fondun İdarə Heyətinin sədri.
1990-cı ildə M.F.Axundov adina Rus dili və ədəbiyyatı İnstitutunun “Ümumi və rus dilçiliyi” kafedrasının müdiri.
1993-cü ildən 2000-ci ilədək yenidən Xarici Dillər İnstitutunun “Ümumi və Azərbaycan dilçiliyi” kafedrasının müdiri.
1994-1995-ci illərdə Bursa (Türkiyə Respublikası) Uludağ Universitetinin “Türk dili və ədəbiyyatı” bölümünün professoru.
2000-ci ilin may ayında ölkə Prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə M.F.Axundov adına Rus dili və ədəbiyyatı İnstitutunun rektoru təyin edilib.
Yaradıcılığı
Elmi yaradıcılığı
Türk xalqlarının qədim epik ədəbiyyatları sahəsində araşdırmalar müəllifi.
Müxtəlif ölkələrin universitetlərində ( Rusiya – Linqvistik Universitet, Pedoqoji Universitet, Dilçilik İnstitutu; Türkiyə – Uludağ Universiteti, Ege Universiteti, Bahçeşehir Universiteti; Gürcüstan – Tiflis Dövlət Universiteti; Polşa – Varşava Universiteti; Fransa – İnalko Universiteti, Strasburq Universiteti; Almaniya – Mayns Universiteti, Humboltd Universiteti; ABŞ – Kolumbiya Universitetinin Harriman İnstitutu və başqalarında) “Ümumi dilçilik”, “Mətn sintaksisi”, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının kulturoloji aspektləri”nə həsr olunmuş mühazirələr və xüsusi kurslar aparmışdır.
Bir çox beynəlxalq simpozium, konfrans və kollokviumların təşkilatçısı və iştirakçısı.
2009-cu ilin noyabr ayında Strasburq (Fransa), Varşava (Polşa), Mayns (Almaniya) universitetlərində “Mifdən Yazıya və yaxud Gizli Dədə Qorqud” kitabının təqdimat mərasimləri keçirilmiş və prof. Kamal Abdulla bu universitetlərdə “Kitabi Dəd ə Qorqud”un poetikası” mövzusunda mühazirələr oxumuşdur.
Dilçiliyə dair “Проблемы синтаксиса простого предложения в азербайджанском языке” (Баку, Элм, 1983), “Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri” (Bakı, Maarif, 1999 – 2016-ci illər), “Azərbaycan dilində mürəkkəb sintaktik bütövlər” (müəllif qrupu ilə birgə), “Azərbaycanda rus dili” (İ.Həmidovla birgə), “Dilçiliyə səyahət və yaxud dilçi olmayanlar üçün dilçilik”, “Azərbaycanca danışaq” (Paris 2008, Buxarest 2010, Budapeşt 2011) kimi kitabları var.
Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbi tənqidə dair “Müəllif – əsər – oxucu” (Bakı, Yazıçı, 1985), “Əvvəl – axır yazılanlar” (Bakı, Yazıçı1990), “Yolun əvvəli və axırı” (Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1993), “300 azərbaycanlı” (Bakı, Mütərcim, 2007) kitablarında dünya ədəbiyyatının problematik aspektlərindən bəhs edilir, qədim və müasir ədəbi prosesin görünməyən tərəfləri işıqlandırılır.
“Лекции в Бакинском славянском университете” (Баку, Мутарджим, 2003) (“Bakı Slavyan Universitetində mühazirələr”) adlı kitabı (akad. A.Mirzəcanzadə ilə birlikdə) ədəbiyyat və poetika məsələlərinə həsr edilib.
Qorqudşünaslığa dair “Gizli Dədə Qorqud” (1991), “Sirriçində dastan və yaxud Gizli Dədə Qorqud – 2” (Bakı, Elm, 1999), “Mifdən Yazıya və yaxud Gizli Dədə Qorqud”, “Kitabi-dədə Qorqud” dastanının poetikasına giriş” (Bakı, 2017) adlı monoqrafiyalar yazıb nəşr etdirmişdir.
Akad. Kamal Abdulla 2015-ci ildə (prof. E.Ə. Nəcəfov ilə həmmüəlliflikdə) “Multikulturalizm” fənni üzrə “Multikulturalizmə giriş” (Bakalavr səviyyəsi üçün) və “Azərbaycan multikulturalizmi” (Magistr səviyyəsi üçün) tədris proqramları hazırlamışdır. O, “Azərbaycan multikulturalizmi” adlı ali məktəblər üçün dərsliyin elmi redaktoru (prof. E.Ə.Nəcəfovla birlikdə) və əsas müəlliflərindən biridir.
Elmi və publisistik məqalələri Azərbaycanda və ondan kənarda çap olunur.
200-dən çox məqalə, 20-dən çox elmi kitab, dərs vəsaiti və monoqrafiya müəllifidir.
Onlarla magistr, aspirant və doktoranta elmi rəhbərlik etmişdir.
Bədii yaradıcılığı
Kamal Abdulla “Yarımçıq əlyazma”, “Sehrbazlar dərəsi”, “Unutmağa kimsə yox…” romanlarının, şeirlər və hekayələr toplularının müəllifidir.
Dram əsərlərindən ibarət Azərbaycan, rus, türk dillərində bir neçə kitabı nəşr olunmuşdur. “Unutmağa kimsə yox” (Bakı, Azərnəşr, 1995), “Ruh” (Bakı, Azərnəşr, 1997), “Все мои печали” (Bakı, Mütərcim, 2009) adlı pyesler toplusu var.
“Gümüş dövrün sirləri” tərcümələr toplusunun (rus poyeziyasının “gümüş dövr şairlərinin şeirlərinin tərcüməsi) müəllifidir (Bakı, Mütərcim, 2001). “Kədərli seçmələr” (Bakı, Mütərcim, 2002) adlı kitabında esseləri, şeirləri, hekayələri, tərcümələri, pyesləri toplanıb.
“Hekayələr” (Bakı, Mütərcim, 2009), “Labirint” (Bakı, Qanun, 2012), “Sirri-zəmanə” (Bakı, Mütərcim, 2014), “Edam vaxtını dəyişmək olmaz” (Bakı, 2017) adlı hekayələr toplusu çap olunmuşdur.“Yarımçıq əlyazma” romanı Bakıda ilk dəfə 2004-cü ildə çap edilib. Roman Azərbaycanda 2013-cü ildə təkrar nəşr edilib.
“Sehrbazlar dərəsi” romanı Bakıda ilk dəfə 2006-ci ildə çap edilib.
“Unutmağa kimsə yox…” romanı 2011-ci ildə Bakıda çap edilmişdir.
Müəllifin öz məktəb həyatından bəhs edən “Tarixsiz gündəlik” povesti 2005-ci ildə Bakıda çap edilmişdir. 2007-ci ildə bu povest «Открывая друг друга» adlı topluda “Дневник с заметками на полях” adı ilə rus dilində çap edilmişdir. “Tarixsiz gündəlik” povesti 2007-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun və Fondun rəhbəri Azərbaycanın Birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə «Əsərlər toplusu» adlı kitabda dərc edilib. 2007-ci ildə povest “Един към друг” adlı topluda “Дневник с бележки в полетата” adı ilə bolqar dilində çap edilmişdir.
“Yarımçıq əlyazma” romanının 2006-cı ildə Parisdə İnalko Universitetində, 2007-ci ildə Moskvada “Иностранная литература” jurnalının redaksiyasında, 2012-ci ildə Braziliyada (Paraiba Universitetində), 2013-cü ildə Avstriyada (Karl və Frants adına Qrats Universitetinin Alman dili və Ədəbiyyatı İnstitutunun təşkilatçılığı ilə), 2013-cü ilin noyabrında Londonda (Avropa Azərbaycan Cəmiyyətinin təşkilatçılığı ilə “Waterstones” kitab evində), 2014-cü ilin fevralında isə Berlində (Humboldt Universitetində) təqdimat mərasimləri keçirilmişdir.
Əsərləri xarici dillərdə[redaktə | əsas redaktə]
Pyesləri, hekayələri, romanları, esseləri və şeirləri Azərbaycanda və aşağıda qeyd edilən xarici ölkələrdə çap olunmuşdur:
1. ABŞ-da – ingilis dilində
2. Avstriyada – alman dilində
3. Fransada – fransız dilində
4. İtaliyada – italyan dilində
5. Braziliyada – portuqal dilində
6. Serbiyada – serb dilində
7. Monteneqroda – monteneqro dilində
8. Polşada – polyak dilində
9. Rusyada – rus dilində
10. Türkiyədə – türk dilində
11. Qazaxıstanda – qazax dilində
12. Qırğızıstanda – qırğız dilində
13. Gürcüstanda – gürcü dilində
14. Litvada – litva dilində
15. İranda – fars dilində
16. Yaponiyada – yapon dilində
17. Rumıniyada – rumın dilində
18. Macarıstanda – macar dilində
19. Misirdə – ərəb dilində
20. Bolqarıstanda – bolqar dilində
“Yarımçıq əlyazma” Fransada “Le Manuscrıt inachevé” adı ilə (Paris, L’Harmattan, 2005), Türkiyədə “Eksik El Yazması” adı ilə (İstanbul, Ötüken, 2006), Rusiyada “Неполная рукопись” (Moskva, Xroniker, 2006), Braziliyada “O Manuscrito İnacabado” adı ilə (João Pessoa, İdeia, 2009), Polşada “Zagadkowy Rękopis” adı ilə (Torun, 2009), Misirdə “رلمخطوط المبتو” adı ilə (Qahirə, 2012), Amerikada (“The Incomplete Manuscript” adı ilə 2013), Qazaxstanda “Толык емес колжазба” adı ilə (Astana, 2013), Avstriyada «Das unvollständige manuscript» adı ilə (Viana, 2013), Qırğızıstanda «Толук емес колжазма» adı ilə (Bişkek, 2014), İtaliyada “İl Manoscritto İncompleto” adı ilə (Roma, 2014), Monteneqroda “Nepotpuni rukopis” adı ilə (Podgorica, 2015), Yaponiyada (Suseyşa nəşriyyatı, 2017) çap edilib.
Bakıda 2006-cı ildə işıq üzü görmüş sufi dərvişlərin həyatından bəhs edən “Sehrbazlar dərəsi” romanı “Büyücüler deresi” adı ilə İstanbulda, “Долина Кудесников” adı ilə Sankt-Peterburqda (“Zlatoust”, 2010), “Stebukladarių slėnis” adı ilə Litvada (Vilnüs “Edukologiya” 2013), həmçinin 2013-cü ildə Yaponiyanın “Miçitani” nəşriyyatında çap edilmişdir.
Moskvada «Господин дороги» adlı şeirlər və pyeslər toplusu nəşr edilmişdir (Москва, Риф Рой, 2004).
2014-cü ildə Moskvada son illərdə qələmə aldığı hekayələri toplanmış «Платон, кажется, заболел…» toplusu 2016-ci ildə “Qızıl Delviq” mükafatına layiq görülmüşdür.
Pyesləri Azərbaycan, Gürcüstan, Estoniya teatrlarında səhnəyə qoyulmuşdur.
“Gəlin azərbaycanca danışaq” kitabı 2008-ci ildə Parisdə fransız dilində (Parlons Azerbaidjanais. L’Harmattan, 2008, Mişel Malerblə həmmüəlliflikdə), Rumıniyada rumın dilində (Sa Vorbim Azerbaidjana. İdeea Europeana, Buxarest 2010) Macarıstanda macar dilində (Budapeşt, 2011, prof. Mariya Keneşi ilə həmmüəlliflikdə) nəşr edilib.
Təkrar nəşrlər:
“Yarımçıq əlyazma” – “Le Manuscrıt inachevé” adı ilə Fransada (Paris, L’Harmattan, təkrar nəşr: 2013), “Eksik El Yazması” adı ilə Türkiyədə (İstanbul, Ötüken, təkrar nəşr: 2014), “İl manoscritto incompleto” adı ilə İtaliyada (Roma, İoleggoperche, təkrar nəşr 2015). “Неполная рукопись” adı ilə Rusiyada “Романы” kitabında (Москва, Художественная литература, 2013) və «Под сенью Карагача» kitabında (Москва, Художественная литература, 2016) təkrar nəşrlər həyata keçirilib.
Haqqında yazılanlar[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycanda Kamal Abdulla haqqında “Kədərin sirri” (müəllifi Elçin Səlcuq), “Kamal Abdulla: seçimin morfologiyası” (müəllifi Asif Hacılı), “Kamal Abdulla: Yazıdan mifə” (müəllifi Rüstəm Kamal), Türkiyədə “Kamal Abdullanın əsərləri Türkiyə türkcəsində” (müəllifi Mehman Musaoğlu), Rumıniyada « Камал Абдулла: Философия полноты» (müəllifi Lyudmila Bejenaru) adlı kitablar çap olunub.
Elmi və bədii yaradıcılığı ilə bağlı Rusiya, Türkiyə, Fransa, İtaliya, Braziliya, Polşa, Litva, ABŞ, Qazaxstan, Qırğızıstan, Yaponiya və başqa ölkələrdə məqalələr çap edilib.
Almaniyanın Mayns Universiteti və Folkenştayn Cəmiyyəti ilə birgə 2009-cu ildən həyata keçirilən “Kitabi Dədə Qorqud” və “Nibelunqlar haqqında nəğmə” adlı Beynəlxalq layihənin ideya müəllifi və təşkilatçılarından biri;
Türk Dil Qurumunun həqiqi fəxri üzvü;
Ukrayna Beynəlxalq Kadr Akademiyasının həqiqi üzvü (akademiki);
Rus PEN-klubunun (Moskva) üzvü;
MŞPU-nun (Moskva Şəhər Pedaqoji Universitetinin) fəxri doktoru;
Poltava İqtisadiyyat və Ticarət Universitetinin fəxri professoru;
Sofiya Universitetinin ali mükafatı – “Mavi Lent Fəxri Nişanı” (“Honorary Blue Ribbon Insignia”) laureatı;
Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, akademiki;
Rusiyanın Ural Federal Universitetinin fəxri doktoru;
Gürcüstanın Təhsil Elmləri Akademiyasının həqiqi üzvü.
Mükafatlar və Təltiflər[redaktə | əsas redaktə]
3 dekabr 2015-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasında təhsil sahəsində səmərəli fəaliyyətinə görə “Şöhrət” ordeni;
2007-ci ildə Rusiya Federasiyasının Puşkin medalı;
2007-ci ildə Azərbaycanda Humay mükafatı;
2007-ci ildə 525-ci qəzetin “İlin romanı” adlı mükafatı;
2007-ci ildə Monitorinq qrupunun “İlin ədəbiyyat adamı”;
2009-cu ildə Azərbaycanla Çexiya arasında münasibətlərin inkişafında mühüm roluna görə “Karl Kramej” medalı;
2009-cu ildə Polşa Respublikası prezidenti Lex Kaçinski tərəfindən təqdim edilən “Böyük Xaç” kavaler ordeni;
2009-cu ildə Polşanın müsbət simasının formalaşmasındakı mühüm xidmətlərinə görə Polşa Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinin Xüsusi Diplomu;
2010-cu ildə Dədə Qorqud Milli Fondunun “Dədə Qorqud Milli Mükafatı” “Azərbaycan dünyası” beynəlxalq jurnalının “Vətən övladı” qızıl medalı;
2010-cu ildə III Nəsimi Milli Ədəbiyyat Müsabiqəsində “Yarımçıq əlyazma” romanına görə “Son 10 ilin ədəbi əsəri” mükafatı;
21 may 2015-ci ildə İranın Təbriz şəhərində Qafqaz Universitetləri Birliyinin (KUNİB) 5-ci konqresində “Elmi fəaliyyətə görə” mükafat;
21 sentyabr 2015-ci ildə “Yarımçıq əlyazma” romanı İtaliyanın ən böyük fondlarından biri Rikardo Tanaturri Fondunun təsis etdiyi “Scanno” mükafatının (“Skanoprize”) ədəbiyyat üzrə xüsusi prizi;
2016-cı ildə Rusiyanın məşhur “Художественная литература” nəşriyyatı tərəfindən çap edilən “Platon, deyəsən, xəstələnib…” (“Платон, кажется, заболел…”) hekayələr kitabına Rusiyada ədəbiyyat üzrə təqdim olunan “Qızıl Delviq” mükafat;
2017-ci ildə Şərqi Avropada ilin ən bacarıqlı şəxslərini seçən Regional Agentlik və onun nəşr etdiyi “Euromanager” jurnalı tərəfindən “Müasir dünyanın dini, irqi və etnik ayrı-seçkilik kimi problemlərindən əziyyət çəkən Avropa regionunda multikulturalizm ənənələrinin inkişaf etdirilməsi sahəsində xidmətlərinə görə” mükafat.
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
↑ “Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət xadimlərinə fəxri adların verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 may 2019-cu il tarixli Sərəncamı” (azərb.). president.az (25 may 2019). 25 may 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 may 2019.