Zaman insan üçün çox dəyərli nemətlərdən biridir. Hətta belə deyim var ki, “itirilən zaman geri qayıtmır”. İnsan bir çox şeyləri bərpa edə bilər, ancaq itirilən zamanı deyil. Ancaq zaman bu qədər həyati əhəmiyyətə malik ikən bir çox insan – uşaqdan tutmuş qoca insanlara qədər zamanının dəyərini bilmir. Zamana elə yanaşırlar ki, sanki zaman bitməz-tükənməzdir və onlar istədiyi kimi bu zamandan istifadə edə bilərlər. Bu cür insanlar zamana çox adi baxır, nəinki zamanı dəyərləndirmək haqqında düşünürlər, hətta vasitələr axtarırlar ki, zamanlarını necə öldürsünlər. Çox təəssüf ki, son zamanlar bu cür hadisələrin çox tez-tez şahidi oluruq.
Texnologiyanın çox yüksək inkişaf etdiyi dövrdə yaşayırıq. Texnoloji imkanlar sayəsində insanların həyatı çox rahatlaşıb və daha çox boş zaman qazanıblar. Demək olar ki, hər kəsin evində kompüter, telefon, paltaryuyan, qabyuyan və s. kimi vasitələr var. Əvvələr ev işləri üçün xanımların nə qədər vaxtı gedirdi. Eləcə də telefonu götürək. Bir neçə on il bundan əvvəl insanlar əlaqə saxlamaq üçün məktublaşırdılar. Bir yerdən başqa yerə məktub çatdırmaq üçün neçə gün lazım olurdu. İndi isə, demək olar ki, hər kəsin ən azı bir mobil telefonu var və istədiyi insanla bir neçə saniyə ərzində ünsiyyət saxlaya və sözünü çatdıra bilər. Bəs texnoloji inkişaf sayəsində insanlar qazandıqları bu zamanı necə dəyərləndirirlər? Qazandıqları zamandan faydalı istifadə edə bilirlərmi?
Görünən odur ki, insanlar zaman qazandıqca vaxtlarını dəyərləndirmək əvəzinə, zamanlarını öldürürlər. Məsələn, götürək metrodakı insanları. Yəqin ki, bir çoxunun buna şahid olmusunuz. Demək olar ki, hər bir insanın əlində bir telefon – həm gənclər, həm uşaqlar, həm yaşlılar – oyun oynayırlar. Hər şeyi unudaraq, bütün diqqətlərini telefona verərək o oyunu necə udacaqlarını düşünürlər. Yaxud da telefon, kompüter vasitəsilə əksər insanlar sosial şəbəkələrdən istifadə edirlər. Bəs burada məqsəd nədir? Ya insanlar boş yerə tanış olmaq üçün dost axtarırlar, ya ona-buna mənfi şərhlər yazaraq insanları təhqir edirlər … Bundan başqa, evdəki bir çox xanımları götürək, bayaq sadaladığım ki, paltaryuyan, qabyuyan, paltarqurulayan kimi bir çox nemətlər sayəsində qazandıqları vaxtları onlar da boş yerə sərf edirlər.
Bir çox xanımlar televiziyalardakı mənasız, insana heç bir əxlaqi tərbiyə aşılamayan seriallara, yaxud da proqramlara baxaraq vaxtlarını keçirirlər. O proqram qurtarıb bu kino başlayır, bu kino qurtarıb o biri başlayır …. və beləcə baxırlar ki, o gün bitib. Bir çox baxıdıqları verilişlər və kinolar nəinki insana yaxşı yöndə nəsə qazandırır, hətta insanlara sevgisizlik, nifrət, qəddarlıq, eqositlik, qısqanclıq aşılayır. Bu cür şeyləri izləyən insanlar da o əxlaqı həyatlarına tətbiq edirlər. Məsələn, son zamanlar diqqət edirəm bir çox seriyalı kinolara: qadınları duyğusal, uşaq kimi məsuliyyətsiz hərəkət edən, hər hadisədən təsirlənən, aciz, hər zaman həyat yoldaşına və ya sevgilisinə sığınan, tez-tez ağlayan, küsən, nəyi nə üçün istədiyi bilinməyən insan kimi göstərirlər; kişiləri isə sərt, soyuqqanlı, sevsə də, sevgisini bildirməyən, hislərini gizlədən insan kimi təqdim edirlər. Bunu da insanlara elə gözəl bəzəyib göstərirlər ki, sanki “yaxşı” insan belə olmalıdır. Bəs bu təlqinlər hansı məntiqə sığır? Niyə qadınlar aciz, hər hadisədən təsirlənən olmalıdır ki, yaxud da kişlər elə duyğusuz? Kişi də, qadın da bərabərdir, hər ikisi gözəl əxlaq göstərməklə məsuliyyət daşıyır. Qadınlar da güclü iradəli, problemli hadisələrə çıxış yolu gətirən, çox ağıllı ola bilərlər, yaxud da kişilər də sevgi dolu, mərhəmətli, istiqanlı ola bilərlər. Kim qadınlar və kişilər bu xarakteri uyğun bilib onlara belə həyatı təlqin edir? Sonra da insanlar arasında sevgisizlik, mərhəmətsizlik hakim olur. İnsanlar nə qədər nemət içində olsalar da, şükür etməyi bacarmırlar və o kinolardakı həyatı yaşayaraq xoşbəxt olacaqlarını sanırlar və əlbəttə ki, ola bilmirlər. Allah bir Quran ayəsində qadının da, kişinin də gözəl əxlaq göstərməkdə eyni məsuliyyət daşıdığını belə bildirir:
Mömin olaraq yaxşı iş görən kişi və qadınlara əlbəttə gözəl həyat bəxş edəcək və etdikləri ən yaxşı əməllərə görə onları mütləq mükafatlandıracağıq. (Nəhl surəsi, 97)
İnsanların zamanını öldürmək işində məşhur olan yerlərdən biri də çayxanalardır. İnsanlarla dolu olan, siqaret çəkildiyi, səs-küylü, domino, nərdtaxta oynanaraq keçirdikləri vaxt. Bu cür məkanları həm şəhərlərimizdə, həm də kəndlərimizdə görə bilərik. Kişilər burada başlarını elə qatırlar ki, sanki hər şeyi unudub orada qarşıdakı insanı məğlub etməklə qəhrəmanlıq edirlər.
Yuxarıda insanların necə vaxtlarını itirdiklərinə aid sadəcə bir neçə nümunə verdim. İnsanların bir çoxu zamanın nə qədər dəyərli olduğunu bilmir. İtirilən zaman heç vaxt geri qayıtmır. Allah bizə bir neçə on ildən ibarət yaşayacağımız ömür bəxş edir. Elə insan tanıyırsınızmı ki, o insan ömürlük yaşasın. Hər kəs bir gün mütləq öləcək. Odur ki, zaman uzun görünsə də, çox dəyərlidir, ən dəyərli nemətlərdən biridir. Keçmişə baxanda illərimizin necə sürətlə ötdüyünü görürük. Qızıl ustaları qızılın necə dəyərli olduğunu bildikləri üçün qızılın tozunu belə atmırlar, ondan da istifadə edirlər. Zaman isə qızıldan da qiymətlidir. Hər saniyəmiz, hər dəqiqəmiz, hər saatımız çox qiymətlidir. “Zamanımızı necə öldürək əvəzinə, zamanımızdan necə istifadə edək”, – deyə düşünməliyik. Bir də zamanı öldürərək özlərinə müvəqqəti əyləncə axtaran insanlar da əsla bundan xoşbəxt olmurlar. O əyləncələri də çox qısa olur, vicdanən də çox narahat olurlar. İnsan bir də itirdiyi zaman əvəzinə, nələr qazana biləcəyini düşünməlidir. Məsələn, metroda kitab oxuya bilərik, önəmli hadisələr haqqında düşünə bilərik, bizə ehiyacı olan insanlara kömək edə bilərik, Allaha dua edə bilərik, dünyagörüşümüzü, elmimizi artırarıq, əksik yönlərimiz üzərində düşünüb onları necə düzəldəcəyimizi fikirləşərik və s … Zamanın bir gün bitəcəyi an vardır, önəmli olan isə o an zamanı Allah qatında zamanımızın hesabını verə bilək inşaAllah.