“Biz akademiya bitirməmişik”, – sərkərdə Vasili İvanoviç Çapayev eyniadlı əfsanəvi filmdə belə deyirdi. Bəli,o, özü haqqında bu sözləri söyləyə biləcək yeganə adam deyildir. Tarixin səhifələrinə istinad etsək görərik ki, böyük şəxsiyyətlərin, tanınmışların, sözün həqiqi mənasında seçilənlərin, fərqli insanların çoxu nəinki ali təhsil, heç lazımi ibtidai təhsil də almayıblar. Lakin anadangəlmə istedad və təbiətlərindəki zəhmətkeşlik onları şöhrətin zirvəsinə qaldırıb.
Yaxşı xatirimdədir. Balaca olanda oxumağı bəhanə edib iş görməkdən imtina edəndə savadsız valideyinlərim əsəbləşər, nədənsə həmişə mənə M.QORKİNİN MƏTBƏXDƏ “ QAB YUDUĞUNU” deyərdilər…
Sonralar oxuduğum mənbələrdən, keçdiyim həyat dərslərindən aydın oldu ki, sən demə fitri istedad, vergili olmaq, başqalarından fərqli olmaq, nəyəsə başqalarından tez nail olmaq ( hər mənada) ULU YARADANIN möcüsəsidir və bu ONUN seçilmişlərə olan böyük bir ilahi məhəbbətinin, ilahi sevgisinin təzahürüdür.
Bu bizdə yoxdursa, bunun günahını qarşı tərəfdə, O ali məhəbbətdən yararlananlarda axtarmaq lazım deyil…
Gəlin sizinlə birgə çox pis təhsil almış ( hətta heç təhsil almamış) insanların necə böyük şöhrət sahibi olduqlarını birgə araşdıraq.
Orta məktəbi bitirə bilməyən məşhurlar…
Qrover Klivlend – ( ABŞ prezidenti)
Cozef Konrad – (ingilis yazıçısı)
Corc İstmen – (Amerika ixtiraçısı) “İstmen Kodak Komponi”nin sahibi, ilk fotoaparatı ixtira edib.
Pol Qoqen – (Fransız rəssamı)
Ernst Heminquey – (Amerika yazıçısı)
Rudyard Kiplinq – (İngilis yazıçısı və şairi)
Avraam Linkoln – (ABŞ prezidenti)
Con Rokfeller – (“Standart Oyl Komponi”nin sahibi)
Bernard Şou – (İngilis yazıçısı)
Harri S.Truman – (ABŞ prezidenti)
Corc Vaşinqton – (ABŞ prezidenti)
İbtidai məktəbi bitirə bilməyən məşhurlar…
Corc Qerşvin – (Amerika bəstəkarı)
Adolf Hitler – (Nasizmin 1 nömrəli lideri)
Cek London – (Amerika yazıçısı)
Stiv Makkuin – (Amerika kino aktyoru)
Frank Senatra – (Amerika muğənnisi və kino aktyoru)
İosip Broz Tito – (Yuqoslaviya F.R. prezidenti)
Rayt qardaşları: Orvill və Uilber Rayt – (Amerika ixtiraçıları, ilk təyyarəni ixtira etdiblər)
Heç məktəbə gedə bilməyən məşhurlar…
Çarli Çaplin – (İngilis rejissoru və kino aktyoru)
Çarlz Dikkens – (İngilis yazıçısı)
Tomas Edison – (Amerika ixtiraçısı, ilk elektrik lampasını ixtira edib)
Maksim Qorki – (Rus yazıçısı)
Henri M.Stenli – (İngilis səyyahı)
Mark Tven – (Amerika yazıçısı)…
və yüzlərlə belə faktlar sadalamaq olar….
Nursultan Nazarbayev də Dneprodjerzinsk texniki peşə məktəbində oxumuş, “Kazmetalurqstroy” trestində fəhlə işləmişdir.
İvan Alekseyeviç Bunin – rus yazıçısı və şairi, 1933-cü ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı İvan Alekseyeviç Bunin 11 yaşınadək evdə tərbiyə alıb, sonra isə cəmi 4 il gimnaziyada oxuyub.
Böyük prezident, Amerikanın milli qəhrəmanı, qulların xilaskarı Avraam Linkoln kasıb fermer ailəsində dünyaya gəlib. Bu səbəbdən də cəmi bircə il məktəbə gedib və yalnız oxumağı öyrənib. Birləşmiş Ştatların bəxtindən Linkoln böyük oxucu idi. Kitablara olan məhəbbət sayəsində əldə etdiyi bilikləri siyasi karyerasında tamamilə həyata keçirməsi onu ən görkəmli siyasi simalardan birinə çevirib.
Vinsent Van Qoq – dünya şöhrətli postimpressionist rəssam Vinsent Van Qoq Niderlandın cənubundakı balaca bir kənddə kənd pastorunun (protestant keşişi – tərc.) ailəsində dünyaya gəlib. Uşaqlıqdan qeyri-adi, qapalı və kədərli xasiyyəti ilə seçilən rəssam 7 yaşında kənd məktəbinə getsə də, bir ildən sonra oranı tərk edir.
Bir neçə ay evdə təhsil aldıqdan sonra balaca Vinsenti evdən 20 km-lik məsafədə yerləşən internat məktəbə göndərirlər. Bu gediş – sürgün uşağı dərindən yaralayır və rəssamın qəlbində ömürlük iz buraxır. Van Qoq bu məktəbdə xarici dilləri öyrənməyə başlayır – bu işdə xüsusi qabiliyyəti var idi – və ilk rəssamlıq dərsləri alır. 12 yaşında gözlənilmədən təhsilini yarımçıq qoyur, evə qayıdır və bir daha heç vaxt məktəbə getmir.
Fyodor İvanoviç Şalyapin – rus opera müğənnisi, Respublikanın (1918) ilk xalq artisti, kəndli oğlu Fyodor İvanoviç Şalyapin Kazanda anadan olub. Fedya hələ lap uşaqkən əvvəl çəkməçinin, sonra isə xarratın yanında sənət öyrənir.
Nəhayət, valideynləri onu məktəbə düzəldə bilirlər. Fyodor burada 4 il oxuyub ibtidai təhsil alır. O, çox xeyirxah insan olan müəllimi, böyük musiqi həvəskarı N.V.Başmakova da burada rast gəlir. İncəsənətə marağı da bu yaşlarında yaranır. Atası onunçün bazardan iki manata skripka alır və o, musiqi haqqındakı ən bəsit məlumatları mənimsəməklə bərabər öz-özünə çalmağı öyrənir.
İosif Brodski – XX əsr Amerika (rus) yazıçısı, 1987-ci ilin Nobel mükafatı laureatı İosif Brodski 1940-cı ildə Leninqradda dünyaya gəlib. Onun uşaqlığı hərbi mühasirə illərində keçib. Böyük şair səkkiz il məktəbə getsə də, yeddillik təhsili olub, çünki sinifdə qalaraq 7-ci sinfi iki dəfə oxuyub. Təhsil heç vaxt İosifin ürəyinə yatmırdı, odur ki, səkkizinci sinifdə məktəbdən ayrılır və “Arsenal” zavodunda frezerçi (frezer dəzgahında işləyən fəhlə – tərc.) kimi işləməyə başlayır.
Mixail Aleksandroviç Şoloxov – təhsilsiz dahilər siyahısındakı üçüncü Nobel mükafatı laureat idi. Yazıçı bu mükafata 1965-ci ildə kazakların həyatından bəhs edən görkəmli eposları “Sakit Don” və “Oyanmış torpaq” əsərlərinnə görə layiq görülüb. Miхail Aleksandroviç Şoloхov Rusiyanın cənubunda, Rostov vilayətindəki Veşenskaya stanitsasının Krijilino adlı kazak хutorunda, kiçik sahibkar ailəsində doğulub. Ali təhsil ala bilməyən yazıçı yük daşıyan, fəhlə, daşyonan işləyib.
Yazıçıya dünya şöhrəti qazandıran “Sakit Don” əsəri Birinci Dünya və Vətəndaş müharibələri illərində Don kazaklarının faciəvi həyatından bəhs edir. Bu əsəri çox vaxt XX əsrin “Hərb və sülh”ü adlandırırlar.
Rus yazarları arasında öz dərin intellektiylə tanınan Anton Çexov isə uşaq ikən dərslərə çox da maraq göstərmirmiş. Bioqrafları bu günahı yazarın atasının ayağına yazırlar. Onun işlətdiyi dükandakı rəflərdə ərzaq məhsullarıyla (çay, konfet, sabun, duzlu balıq) yanaşı, kerosin, dərmanlar, civə, azot turşusu, strixnin və bu kimi mallar qarmaqarışıq halda düzülərdi.
Dükanda spirtli içkilər də satıldığından atası balaca Antonu dərsə getmək əvəzinə, əl-ayaq işlərində çalışdırırmış, oğurluq olmasın deyə, ona alıcılara göz qoymağı tapşırırmış. Hər cür iylə dolu dükanda, yeyib-içən, söyüşən, hətta dalaşan əyyaş müştərilərin əhatəsində gənc gimnazistin oturub, dərslərə hazırlaşması, diqqətini nəyə isə cəmləməsi son dərəcə ağlasığmaz idi. Həm də dükanın içi adətən soyuq olduğundan Antonun barmaqlarının ucları donurdu.
Sübh saat beşdə dükanı açan uşaq yarıyuxulu halda oturub, atasının işə çıxmasını gözləyirdi. Atası isə kefinə görə işə başlayırdı. Dükandakı cansıxıcı növbəsini başa vuran Anton, aydın məsələdir ki, dərs oxumağa deyil, tay-tuşlarıyla oynamağa yollanırdı. Mövsümdən asılı olaraq, o, ya çayda çimirdi, ya da xizək sürürdü.
Bütün bu səbəblər üzündən onun gimnaziyada qabaqcıl şagird kimi ad çıxarması imkansız idi. Hətta o, iki dəfə sinifdə də qalmışdı: üçüncü sinifdə coğrafiyadan və riyaziyyatdan, beşinci sinifdə isə yunan dilindən qeyri-kafi qiymətlər aldığı üçün yuxarı sinfə keçməmişdi. Maraqlı cəhət burasıdır ki, gələcəyin dahi yazıçısı heç ana dilindən də orta qiymət, yənı «4» almağa həmişə nail olmurdu, dəftərlərində daha çox «üç»lərə rast gəlinirdi.
Kübar ailənin övladı olan Uinston Çorçil uşaq yaşlarından təhsilə, dəftər-kitaba nifrət bəsləyirdi. Öz memuarlarında o, bu barədə belə yazır: «Dayəmlə ilk qiraət kitabımı oxuyub bitirmədən mən bu əziyyətdən qurtulmaq üçün evdən qaçmağı uyğun bildim».
Bəli, əziz oxucum bunları yazmağa nədən qərar verdiyimi soruşmaq istəsəniz böyük təəssüf hissi ilə qeyd edə bilərəm ki, buna səbəb bu gün dövri mətbuatda, saytlarda maddi maraq naminə hər hansı bir Azərbaycanlı ziyalısının şərəf və ləyaqətini aşılayan yazıların verilməsidir. Nədən bizlər beləyik?
Yuxarıda qeyd etdiklərimə əlavə olaraqhamımızın yaxşı tanıdığı milyonçu Hacı Zeynalabdin Tağıyevi yadınıza salmaq istəyirəm. O, on yaşından bənnanın yanına usta köməkçisi, 12 yaşından daş yonan, 15 yaşından isə bənnalıq etməyə başlamışdı…
Bu gün reytinqi olmayan saytlar əlində iki ali təhsil ocağının diplomu olan DGK-nin əməkdaşı Nazim Məmmədov haqqında səviyyəsiz yazılar dərc edirlər. Onun diplomunun özəl olması önə çıxarılır. Halbuki əsl, tanınmış, keyfiyyətli insan olmaq üçün heç də diplomun olması əsas şərt deyil. Bir insan ki, millətinin dərdinə yanıb ziyalısına, milli-mənəvi dəyərlərinə qiymət verirsə, bu yöndə əlindən gələn köməyi edirsə ondan artıq nəsə gözləməyə haqqımız yoxdur.
Əldə etdiyim məlumata görə N. Məmmədov qədim Ordubad diyarına, eləcə də Vətən məhəbbətinin gənclərə aşılanmasında böyük rolu olan neçə kitabın, dərginin ərsəyə gəlməsində yardımçı olub. Bu gün onun gözəl şeirlərinə yazılmış yüzdən artıq mahnıları vardır. Şairin sevimli xalq şairimiz N. Həsənzadənin dəyər verib, qiymətləndirdiyi – “ Baharı görmədim, qışım tez düşdü” kitabına yazdığı ön sözə diqqətyetirmək kifayətdir ki, onun necə bir insan olması haqqında məlumata malik olasan.
“Xainlər olubdur, var, olacaqdı
Onlar xəyanətdə xar olacaqdı.
Yaxşıya bir Allah yar olacaqdı,
Oğul, səbrin olsun, bir az asta ol!
(N. Məmmədov)…
… Bu cür nəsihətnamələr klassik ədəbiyyatımızda, dastanlarımızda, aşıq şeirimizdə həmişə geniş yer tutmuş, onlardakı fəlsəfi ümumiləşdirmlər və müasirlik ruhu bu gün belə öz bədii dəyərini saxladığına görə bizi heyran qoyur.”.. N.Həsənzadə kiçik bir hissəni diqqətə çatdırmaqla N.Məmmədovun ünvanına daş atanlara şairin öz şeiri ilə cavab verir. Bu gün şairin sevə-sevə oxunan – “Ordubadım”, “Apar məni”, “Gözəlləşən Bakı”, “Mən necə bağban olaram?” və s. mahnılarını nəinki musiqisevərlər, eləcə də onun arxasınca danışanlar da sevə-sevə dinləyirlər…
Gəlin, əzizlərim bir-birimizə silah tuşlamayaq. Onsuz da bu fani dünyada hər tərəfdən üstümüzə silahlar tuşlanıb. Rəhmətlik C. Novruzun dili dilə desək” İnsanlara sağlığında qiymət verək!”
Bir arzum var, ay adamlar, qoyun deyim,
Sağlığında qiymət verin insanlara,
Yaxşılara sağlığında yaxşı deyin,
Sağlığında yaman deyin yamanlara.
Yalnız, yalnız sağ olanda,
Hər kəs əsl qiymətini bilər onda,
Bu sözlərim düz olmasa töhmət edin.
Sizdən rica eləyirəm milyon kərə,
Şairlərə sağlığında hörmət edin,
Sağlığında heykəl qoyun ölməzlərə…
Gələcəyə çox da ümid bağlamayın,
Sözünüzü sonralara saxlamayın.
Zəhləm gedir sonralardan,
Vaxtsız dinən zurnalardan,
Boşboğazdan, avaradan,
Toydan sonra nağaradan.
Sağlığında sevindirin təmizləri,
Siz həyatda bu amalla addımlayın.
Sağlığında ifşa edin xəbisləri,
Satqınlara sağlığında satqın deyin,
Tülkü deyin tülkülərə, aslan deyin aslanlara.
Sağlığında qiymət verin insanlara…
Hər kəs bilsin öz yerini necə sağdır,
Bu, pislərin həyatını qısaltmaqdır,
Yaxşıların həyatını uzatmaqdır…
Bu nədəndir ölən kimi,
qəlbimizdə Adamlara sevgi, hörmət aşıb-daşır.
Ölən kimi yaxşılar da yaxşılaşır,
Yamanlar da yaxşılaşır…
Çirkinlər də təmiz olur ölən kimi…
Yadlar belə əziz olur ölən kimi…
Xatirələr söyləyirik, nekroloqlar qollayırıq,
Hamısını ucdantutma yaxşı deyib o dünyaya yollayırıq.
Bu gecikmiş xeyir-dua kimə gərək?
Bundan məzar böyüyəcək, ya ölənmi diriləcək?
Xoşum gəlmir bu köhnəlmiş adətlərdən, xoşum gəlmir…
Bu sərdaba sevgilərdən, hörmətlərdən xoşum gəlmir.
İstəmirəm vaxt-vədəsiz şöhrəti mən,
Bir an ömrü milyon qızıl ölüm gələ, dəyişmərəm…
Diri üçün iynə boyda hörməti mən
Ölü üçün min heykələ dəyişmərəm…
Düz deməsəm, onda məni bağışlayın,
Üz tutaram uşaqlara, qocalara, cavanlara,
Sağlığında qiymət verin insanlara,
Yaxşılara sağ olanda yaxşı deyin,
Sağlığında yaman deyin yamanlara…
Nazilə Rafiq,
