Xalqımızın unudulmaz, müdrik oğlu, dahi siyasətçi Heydər Əliyev Azərbaycanın rəhbəri təyin olunduğu 1969-cu ildə hələ cəmi 20 yaşı olan gənc Sumqayıtın bütün sonrakı sürətli inkişafı, sənaye potensialının ildən-ilə güclənməsi, sosial-mədəni həyatının yüksəlişi məhz Ulu öndərin uzaqgörənliyinin
və uğurlu iqtisadi siyasətinin sayəsində mümkün olmuşdu.
Respublikaya rəhbərliyinin elə ilk günlərindən başlayaraq, bütün səy və qüvvəsini, yüksək təşkilatçılıq istedadını özünün başlıca amalına – ölkəmizin bütün sahələrdə hərtərəfli və sürətli inkişafına, xalqın həyat səviyyəsinin durmadan yüksəl¬mə¬sinə, firavanlığına sərf edən Heydər Əliyev Azərbaycanı aqrar ölkədən daha çox dinamik inkişaf edən sənaye ölkəsinə çevirməyi qarşısına başlıca məqsəd kimi qoymuşdu. O, iri neft şəhəri kimi məşhur olan Bakı ilə yanaşı Sumqayıtın da Azərbaycanın müasir bir kimya şəhəri kimi bütün dünyada tanınması üçün ölkə sənayesinin mühüm strateji sahələrindən olan neft-kimyanın gənclik şəhərində daha geniş inkişafı üçün mühüm tədbirlər həyata keçirməyə başlamışdı.
Ulu öndərin fövqəladə təşkilatçılıq baca¬rığı, gərgin və yorulmaz əməyi sayəsində respublika iqtisadiyyatının bir çox sahələri kimi, Sumqayıtın neft-kimya sənayesi də 1969-cu ildən başlayaraq sürətli inkişaf yoluna qədəm qoy¬du. Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü, bilavasitə rəhbərliyi ilə o zaman respublikanın sənaye xəritəsinə bir-birinin ardınca daxil olan yeni kimya müəssisələri təkcə Azərbaycan iqtisadiyyatının deyil, bütövlükdə Za¬qafqaziyanın inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Həmin illərdə Heydər Əli¬yev tərəfindən mövcud müəssisələrin yenilənməsi, rekonstruksiyası üzrə də böyük işlər hə¬ya¬ta keçirilirdi ki, nəticədə bir-çox neft-kimya müəssisələrinin illik istehsal gücü xeyli artı¬rılmışdı.
Ulu öndərin rəhbərliyi ilə kimya sənayesinin əsaslı şəkildə yenidən quru¬lub müasirləşdirilməsi 1970-сi ildən başla¬yaraq geniş vüsət almışdı. Qısa müddət ərzində respublikada mineral gübrələrin, kauçuk və sulfanolun, plastik kütlələrin, sintetik qatranın istehsalı 90 faiz, sulfat turşusunun istehsal həсmi 3, məişət kimyası mallarının buraxılışı isə 2 dəfə artmışdı.
Ölkənin neft-kimya sənayesinin ilk müəssisələrindən sayılan Sumqayıt Sin¬tetik Kauçuk zavodunun yüksəliş dövrü məhz Heydər Əliyevin res¬publikaya rəhbərlik etdiyi illərə təsadüf edir. Ulu öndərin şəxsi təşəbbüsü nətiсəsində müəssisədə ölkənin iqtisadi potensialının art¬ma¬sında çox böyük əhəmiyyəti olan bir sıra yeni istehsal sahələri yara-dılmışdı. 1971-сi ildə illik istehsal güсü 15 min ton olan butil-kauçuk sexi işə salındı və zavod keçmiş SSRİ-də butil-kauçukun xüsusi markalarını istehsal edən ilk və yeganə müəssisə oldu. Məhz onun nətiсəsi olaraq həmin növ kauçukun xariсdən valyuta ilə alınmasına birdəfəlik son qoyuldu. 1974-сü ildə yeni, yüksək markalı kauçuk istehsal edən sexin yeni¬dən qurulması, onun istehsal güсünün ildə 120 min tona çatdırılması ilə Bakı Şin zavo¬dunu yerli xammalla təсhiz etmək müm¬kün oldu və bunun sayəsində minik və iri yük avtomobilləri, kənd tə¬sər¬rüfatı maşınları üçün şin istehsalı xətti işə salındı.
Ulu öndərin bilavasitə təşəbbüsü ilə Sumqayıt «Üzvi sintez» zavodunda da həmin illərdə bir çox yeni istehsalat sahələri istismara verilmişdi. İngiltə¬rədən alınmış kompleks qurğu əsasında yüksək təzyiqli ilk polietilen isteh¬salatı işə salınmışdı ki, həmin texnoloji xəttdə polietilenin, digər bir sex¬də isə epoksid qatranının alınması ilə Azərbayсanın kimya sənayesinin inki¬şa¬fında yeni bir mərhələ – polimer məhsulların istehsalı başlanılmışdı. Məhz o dövr üçün yeni və müasir sayılan həmin istehsalatlar sayəsində müəssisə 70-сi illərdə sürətli yüksəlişə, böyük uğurlara nail olmuşdu.
Heydər Əliyev neft-kimya sənayesinin texniki-istehsal bazasının ardсıl olaraq güc¬lən¬-diril¬məsi, onun əsaslı surətdə müasirləşdirilməsi və yeniləşdi¬ril¬məsi proqramının real¬laş-dırılması, ölkənin kimya kompleksinin yeni keyfiyyət pilləsinə qaldırılması məqsə¬dilə ötən əsrin 70-сi illərinin sonlarından başla¬yaraq, Sumqayıtda daha bir yeni və unikal texnoloji kompleksin – ən müasir texnologiyaya və yüksək istehsal gücünə malik, qiymətli kimyəvi məhsullar olan etilen və propilen istehsalı üçün nəzərdə tutulmuş “EP-300” qurğusunun inşasına nail olmağa çalışırdı. Anсaq layihə gücü etilenə görə 300 min, propilenə görə isə 138 min ton olan həmin kompleksin əldə edilməsi və səmərəli istismarı üçün xeyli vəsait tələb olunurdu ki, bununla bağlı respublika rəhbərliyi dəfələrlə Moskvaya müvafiq təkliflərlə müraciət etmiş¬di. Heydər Əliyev özünəməxsus uzaqgörənliklə həmin kompleksin respub¬likamızın iqtisadiyyatı üçün böyük əhəmiyyəti və perspektivli olduğunu yaxşı bilirdi. Həmin unikal kompleks Azərbaycan üçün ona görə qiymətli və daha mü¬na-sib idi ki, həmin qurğuda texnoloji proseslərin yerli xammal – Bakı neft emalı zavodunda istehsal edilən karbohidrogen məhsullar, quru qazlar əsasında aparılması nəzərdə tutulurdu. Lakin SSRİ-nin bəzi səlahiyyətli nümayəndələri həmin qurğunun Azər¬bay¬сana verilməsinə hər сəhdlə maneçilik törədir, onun Rusiyada və ya Ukraynada inşa edilməsinə üstünlük verirdilər. Yalnız Heydər Əliyevin Kremldə daha böyük nüfuza malik olması, prinsi¬pi¬allığı, dönməzliyi və qətiyyəti sayəsində, nəhayət ki, “EP-300”-ün Sumqayıtda inşasına razılıq əldə edildi. Artıq 1981-ci ildə həmin müasir texnoloji kompleksin Azərbaycana gətirilərək, Sumqayıtda inşasına başlanılması Heydər Əliyev dühasının, onun müdrik iqtisadi siyasətinin qələbəsi idi.
Azərbaycanın neft-kimya sənayesinin potensialını daha da artıran yeni qurğu istismara verildikdən sonra qiy¬mətli kimyəvi məhsulların – etilen, propilen, butilen-butadien fraksiyası, yün¬¬gül və ağır piroliz qətranı, propan və s. kimi məhsulların istehsalına baş¬lanıldı və bu gün də Etilen-polietilen zavodu “EP-300” qurğusunun sayə-sin¬də dünya bazarında tələbatın yüksək olduğu qiymətli kimyəvi məhsullar is¬tehsal edir.
Həmin kompleksin texnoloji davamı olaraq yüksək təzyiqli polietilen istehsalı üçün nəzərdə tutulan “Polımir-120” qurğusunun da alınıb, respublikaya gətirilməsi və inşası da məhz Ulu öndərin rəhbərliyi və dəstəyi ilə mümkün olmuşdu. Kimya sahəsində mütərəqqi texnologiyalar əsasında yaradılaraq, avadanlığı Almaniya və Çexoslova¬kiyadan alınmış, illik istehsal gücü 120 min ton polietilen olan həmin qurğunun işə salınması yeni polimer məhsul¬ların – poli¬mer boru və örtüklərin, müxtəlif məişət mallarının istehsalına da güclü təkan verdi.
Dahi rəhbərin uzaq perspektivi nəzərə alaraq, on illər əvvəl inşasına nail olduğu etilen və polietilen istehsalı kompleksləri – “EP-300” və “Polimir-120” qurğuları ölkəmizin neft-kimya sənayesi tarixində o zaman bir çox müttəfiq Sovet respublikalarının da arzusunda olduqları, lakin nail ola bilmədikləri yeni, olduqca böyük və mühüm bir nailiyyət idi.
Özünün yüksək idarəçilik, təşkilatçılıq istedadı, prinsipiallığı və ədalətli olması, səmimiliyi və qayğıkeşliyi ilə sadə əmək adamlarının böyük nüfuz və rəğbətini qazanmış Heydər Əliyev 1993-cü ilin iyununda xalqımızın tələbi ilə yenidən ölkə rəhbər¬liyinə qayıtdıqdan sonra Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunub-saxlanmasını, onun sürətli iqtisadi inkişafını təmin edərək, qabaqcıl ölkələr sırasına çıxması, dünya iqtisadiyyatına uğurla inteqrasiya etməsi üçün səylə, yorulmadan çalışmışdır.
Heydər Əliyev 1993-сü ildə ölkədə yaranmış siyasi xaosu aradan qaldırdıqdan bir il sonra – 1994-сü il sentyabrın 20-də özünün böyük tarixi təşəbbüsünü irəli sürərək, dünyanın bir çox ölkələrinin aparıсı neft şirkətləri ilə əsrin irimiqyaslı beynəlxalq neft sazişinin – ölkəmizə böyük gələcək vəd edən «Əsrin kon¬traktı»nın imzalanmasına nail oldu ki, bu da Azərbayсanın qarşısında yeni və daha böyük perspektivlər açdı. Bununla belə hələ qarşıda böyük çətinliklər vardı. Ölkədə yaranmış dərin iqtisadi böhran nəticəsində respublikanın energetika kompleksi sənayenin müxtəlif sahələrinin elektrik enerjisinə olan tələbatını ödəyə bilmirdi. Bu səbəbdən Sumqayıtın da neft-kimya sənayesində açınacaqlı vəziyyət yaranmışdı – şəhərin kimya müəssisələri xammal çatışmazlığı ilə yanaşı həm də ağır enerji böhranı ilə də üzləşmişdi. Belə ki, Sumqayıtı və onun müəssisələrini elektrik və istilik enerjisi ilə təmin edən 1 və 2 nömrəli istilik-elektrik stansiyalarının avadanlıqları yarım əsrdən artıq istismarda olduqlarından həm fiziki, həm də mənəvi baxımdan köhnəlib sıradan çıxmaqda idi. Həm də onların istehsal etdikləri istilik və elektrik enerjisi vahidlərinə sərf olunan yanacağın faktiki həcmi də normadan xeyli artıq idi. Digər tərəfdən gözlənilməz enerji kəsintiləri üzündən fasiləsiz texnologiya üzrə işləyən istehsalat sahələrində qəzalar, boşdayanmalar baş verir, texnologi prosesin pozulurdu.
Ulu öndər yaranmış enerji böhranının belə davam edəcəyi təqdirdə ağır nəticələrin ortaya çıxacağını bildiyindən Sumqayıtın neft-kimya müəssisələri üçün müstəqil, avtonom bir istilik-elektrik mərkəzinin yaradılmasını vacib hesab etmiş, uzun araşdırmalardan sonra belə bir enerji kompleksinin dünyanın ən mütərəqqi texnologiyalarının yaradıldığı Yaponiyadan alınmasına qərar vermişdi. Nəticədə qurğunun hazırlanması üçün Yaponiyanın nüfuzlu “Niçimen Korporeyşn” və “Çiyoda Korporeyşn” şirkətləri ilə müvafiq sənədlər və niyyət protokolu imzalanmışdı.
Azərbaycanın böyük nüfuza malik rəhbərinə xüsusi ehtiram əlaməti olaraq elmin son nailiyyətləri və yeni texnologiyalar əsasında yaradlmış həmin unikal, çox geniş həcmə malik enerji kompleksinin avadanlıqları bir il keçmədən Sumqayıta gətirilmişdi. 1999-ci il martın 24-də “Sintezkauçuk” zavodunun ərazisində Ulu öndərin iştirakı ilə yapon şirkətlərinin rəhbərləri və kimyaçılarımızla birgə qurğunun təntənəli təməlqoyma mərasimi keçirildi. İki ildən sonra kimyaçıların və yapon mütəxəssislərinin ciddi səyləri və gərgin əməyi sayəsində mobil enerji kompleksininin inşası başa çatdırıldı. Dahi rəhbər qurğunun açılışında iştirak etmək üçün 7 iyul 2001-ci ildə Sumqayıta gələrək, kimyaçılarla səmimiyyətlə görüşmüş, təntənəli açılış mərasimində çıxış edərək demişdi: “Bu şəhərin nəhəng kimya sənayesi kompleksi Sumqayıt və Azərbaycan sənayesinin böyük bir hissəsini təşkil edir. Mən Sumqayıtda kimya sənayesininn yaranması və inkişaf etməsinə xidmət etmiş adamların fəaliyyətini yüksək qiymətləndirirəm. Onların hamısı bu gün üçün, müstəqil Azərbaycan üçün gözəl təməl yaratmışlar. Mən bu gün sizin hamınızı müstəqil Azərbaycanın həyatında əlamətdar bir hadisə – Buxar-generator qurğusunun açılışı münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm və bu qurğuya, ümumiyyətlə, Azərbaycanın kimya sənayesinə və sizin hamınıza yeni-yeni uğurlar arzulayıram!” Dahi rəhbər unikal enerji qurğusunun düyməsini basaraq, kimyaçıların minnətdarlıq ifadə edən alqışları altında onu işə salmışdı.
Kimyaçılarımız hər zaman Ulu öndəri dərin hörmət və ehtiramla yad edərək, səmimiyyətlə etiraf edirlər ki, əgər dahi rəhbərin təşəbbüsü əsa¬sında Buxar-generator kom¬pleksi həmin dövr¬də inşa edilməsəydi, Azərbay¬canın neft-kimya sə¬na¬yesinin enerji böhranından çıxması çətin olar və kimya müəssisələri öz fəaliyyətlərini dayandırmış olardı. Bu gün böyük qürur doğurur ki, Azərbaycanın kimya sənayesi üç böyük, möhtəşəm təməl üzərində əzəmətlə yüksəlməkdə, inkişaf etməkdədir. Bu üç etibarlı təməl – “EP-300”, “Polimir-120” texnoloji kompleksləri və bu günlərdə istismara verilməsinin 15 ili tamam olan Buxar-generator Kompleksidir. Bunlar Azərbaycana 34 illik rəhbərliyi dövründə 16 dəfə Sumqayıta səfər etmiş və hər gəlişi ilə gənclik şəhərində yeni müəssisələrin, istehsal sahələrinin yaradılmasına, mühüm sosial-mədəni obyektlərin inşasına təkan vermiş Ulu öndər Heydər Əliyevin ölkə kimyaçılarına böyük töhfəsi, qiymətli hədiyyəsidir.
Sevindirici haldır ki, Ulu öndər Heydər Əliyevin Sumqayıta və sumqayıtlılara, o cümlədən kimya sənayesinə göstərdiyi diqqət və qayğı Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin timsalında bu gün daha möhtəşəm şəkildə davam etdirilir. Dövlət başçımızın son iki ildə 7 dəfə, ümumilikdə isə 13 dəfə Sumqayıta səfər etməsi və bu səfərlərin çox mühüm əhəmiyyət daşıyan təməlqoymalar və açılış mərasimləri ilə müşayiət olunması dediklərimizin sübutudur. Sumqayıtda yeni, dünya standartlarına uyğun istehsal sahələrinin yaradılması, texnologiya və kimya sənaye parklarının inşa olunması, kimya sənayesinin yenidən qurulması, şəhərdə aparılan abadlıq və quruculuq işləri, yeni və daimi iş yerlərinin açılması, əməkçilərin iş şəraitinin, sosial rifah halının yaxşılaşdırılması, əmək haqlarının artırılması, şəhərin ekologiyasının saflaş¬dırılması, insanların asudə vaxtlarının və istirahətlərinin səmərəli təşkili bunu deməyə əsas verir ki, yaxın illər ərzində Sumqayıt ən gözəl şəhərlərdən birinə çev¬riləcək, ölkə Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi altında bu gün də aparıcı sahə olan kimya sənayesində əzmlə çalışan kimyaçılarımız gələcəkdə daha böyük nailiyyətlər əldə etməklə, ölkə iqtisadiyyatının inkişafına öz layiqlı töhfələrini verəcəklər.
SOCAR-ın “Azərikimya” İstehsalat Birliyinin
Müşahidə Şurasının sədri,
Milli Məclisin deputatı.