“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, AYB və AJB üzvü,
Prezident təqaüdçüsü, Gənclər müfakatçısı
Yəqin ki, əksəriyyətiniz Umberto Ekonun “Özgə adda qızılgül” məqaləsində tərcümə məsələləri haqda fikirləri oxumusunuz. Elə isə, günümüzdə bizə tərcümə ilə gəlib çatan əsərləri də oxumusunuz. Onda, mənim dediyim bir-iki fikir sizi qıcıqlandırmaz. Çünki, mən tərcümədən oxuduğum əsərlərin böyük bir qisminə artıq qıcıqla yanaşıram. Ən əvvəl tərcümə ilə bağlı məni hikkələndirən Artur Konan Doylun detektiv hekayələri oldu.
Təsəvvür edin, tərcüməçi necə diqqətlidirsə, “Gümüşü şimşək” hekayəsində eyni ad iki dəfə çəkilir. Oxucu o adamın kim olduğunu anlaya bilmir. Çünki, hər dəfəsində Doylun başqa-başqa obrazlarının adı kimi oxuyuruq. Əlac qalır ki, kitabevim.az-dan Artur Konan Doylun kitablarının Türkiyə nəşrlərini alıb oxuyasan. Elə də edirəm. Türkiyə nəşrlərini ən az yeddi-səkkiz manatdan alıb oxuyan bir oxucu üçün “bizim dildə qızılgül” yarıqiymətə olsa da, satış göstəricisi çox aşağı olur. İkinci bir kitab Şekspirin seçilmiş əsərləri idi. Bayağı sözlər, hecasız, qafiyəsiz sadəcə alt-alta düzülmüş yarımçıq cümlələr, obrazın hadisələrin mərkəzində məntiqsiz hökmləri…Əgər internetdən yenə “Hamlet”in türkcə tərcüməsini tapıb oxumasaydım, Şekspiri mütaliə etməkdən özümü məhrum etməkdən başqa çarə qalmırdı…
Tərcümə çətin prosesdir, çox çətin. Yadımdadı, 2010-cu ildə Tasmaniya pələngləri haqda kiçik mətni rus dilindən tərcümə edirdim. Hərfi-elmi tərcümə normal alınmışdı. Amma, yazı ürəyimcə deyildi. Bir neçə saat komputerin qarşısında mətnə baxdım, sənədi açıb-bağladım, nəhayət, çatışmayanı tapdım. Tasmaniya pələnginin təbii imkanlarını, şəraitə uyğun instiktlə necə hərəkət etdiyini anlatmaq üçün elmi terminlər, sadə cümlələr bəs etmirdi. Axı, bizim dilimiz öz zənginliyi ilə öyünəbiləcək qüdrətə sahibdir. Nə haqda istəsək dolğuncasına məlumat verə bilərik. Elə də etdim. Dilimizin imkanlarından istifadə edərək yazının bədii təsir gücünü artırdım. Əla nəticə idi!
Mən bu gün bir oxucu kimi tərcüməçilərdən məhz bunu gözləyirəm. İstəmirəm onlar şeirdəki “ay” sözünü elə olduğu kimi qəbul edib ona toxunulmazlıq mandatı yaratsınlar. Bilməlidirlər ki, dilimizdə “aypara”, “hilal”, “bədirlənmiş ay” kimi kəlmələrlə yanaşı, “gecənin gözəli”, “zülmət padşahının sehrli çırağı” kimi əsərin bədii gücünü artıracaq ifadələr də mövcuddur. Məgər, demək istəyirsiniz ki, bizim dövrümüzdə dilimizi bilməyən təsadüfi adamlar tərcümə ilə pul qazanır?! Mən buna inanmaq istəmirəm… Elə bu səbəbdən də tərcüməçilərin oxucu və müəllif qarşısındakı vicdan günahlandırmalarını iki yerə bölüb bir payını da redaktorların boynuna qoymaq istərdim. Daha bunu da pıçıldamayın ki, o tərcümə olunmuş əsərlərin altına redaktor adı xətir üçün yazılır. Dedim axı, inanmaq istəmirəm… Bir yazar kimi mən “bizim dildə qızılgül” ətrini duya bilmirəmsə, nə vaxtsa əsərlərimin “özgə adda qızılgül” kimi öz ətrində qalacağına necə ümid edə bilərəm? Və sonda: “İlahi, sən məni tərcüməçilərdən qoru, əsəri oxumayıb çap edən redaktorlarla özüm bacararam”!