RAHİLƏ VEYSƏLLİ – 65
Yazıçı, şairə, publisist, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü Rahilə Veysəllinin imzası ən azından sumqayıtlı oxuculara “Ruh didərgin, can ağlayır”, “Dünyada bir mizan var”, “Mən demirəm, ürək deyir”, “İkiyə bölünmüş dünyam” adlı şeirlər, “Vətən fədaisi” və “Həsrət yanğısı” adlı bədii-publisistik, “Dərd şələsi” adlı iki hissəli povestlər və “Günahdan doğulmuş müqəddəslər” (roman) kitablarından yaxşı tanışdır.
Göründüyü kimi Rahilə xanım Veysəllinin yaradıcılığı ədəbiyyatın bütün janrlarını əhatə edir və sadalanan doqquz kitab da son doqquz ildə nəşr edilərək oxucuların ixtiyarına verilib. Ancaq bu, o anlama gəlmir ki, Rahilə xanım Veysəlli yaradıcılığa ömrünün yarım əsrdən sonrakı dövründə başlayıb və bir neçə ildə bir-birinin ardınca bu qədər kitab nəşr etdirib. Rahilə xanım gənc yaşlarından yaradıcılığa başlayan və yazdıqlarını 30 ildən artıq bir müddətdə sandıqda dustaq həyatına məhkum edən qələm adamlarındandır. Amma günlərin birində qərara gəlir ki, bəli, artıq bu əsərlərə yaşamaq hüququ vermək lazımdır. Beləcə bu qərardan sonra “Ruh didərgin, can ağlayır”, “Dünyada bir mizan var”, “Mən demirəm ürək deyir” və “Dərd şələsi” (birinci hissə) kitabları zülmətdən gün işığına çıxır, ardınca da yeni yaradıcılıq axtarışlarının məhsulları olan “İkiyə bölünmüş dünyam” adlı şeirlər, şəhidlərimizin nakam ömür yolundan bəhs edən “Vətən fədaisi” və “Həsrət yanğısı” adlı bədii-publisistik kitabları yaşam hüquqi qazanır. \
Bir məsələni qeyd edim ki, əksər kitablarının redaktoru olduğumdan və bəzilərinə ön söz yazdığımdan Rahilə Veysəlli yaradıcılığı ilə yaxından tanışam. Təbii ki, hər bir kitab müəllif üçün çox əzizdir və insafən desək, Rahilə Veysəllinin nəzm əsərləri arasında yetərincə oxucu qəlbinə yol tapa bilən şeirlər var. Yurd-yuvasından ayrı düşən, Qarabağ müharibəsində neçə əzizini itirən, torpağı düşmən tapdağı altında inildəyən, gecələr yuxusu ərşə çəkilən şairənin bir şeirinə nəzər salaq:
Köçkün düşüb əsir oldum, a dağlar,
Səndə mənim əmanətim qalıbdı.
Ata yurdum, ana yurdum virandı,
Vətən adlı məmləkətim qalıbdı.
Bağça-bağsız nalə çəkib ağlaram,
El-obasız könlüm başın dağlaram.
Xan Araztək hey coşaram, çağlaram,
Əsarətdə ar, qeyrətim qalıbdı.
Ana vətən, ana torpaq canımdı,
Damarımda axan vətən qanımdı.
Azərbaycan şöhrətimdi, şanımdı,
Əsir yurdda çox sərvətim qalıbdı.
Vətən əsir, torpaq əsir, dağ əsir,
Bülbül əsir, bağça əsir, bağ əsir,
Yollarımı dərə kəsir, dağ kəsir,
Sözlərimdə həm firqətim qalıbdı.
Rahiləyəm, dözəmmirəm hicrana,
Gözlərimdən çeşmə dönüb leysana.
Nə deyim ki, üzü dönmüş dövrana,
Gəl, anacan, söz-söhbətim qalıbdı.
Bu şeir Rahilə Veysəlli poeziyasının letmotivini təşkil edir və oxucunu öz kövrək, yaralı hiss və duyğularının arxasınca çəkib aparır.
O cümlədən Rahilə xanımın kövrək notlar üzərində köklənmiş publisistik yazıları da maraqla oxunur. Bununla belə, mən hələ ki, “Dərd şələsi”, “Doğmalaşan yadlar” və “Viran könüllər” povestlərinin yer aldığı “Dərd şələsi” (birinci hissə) kitabını Rahilə Veysəlli yaradıcılığının zirvəsi sayıram. Ona görə də bu povestlər üzərində bir daha dayanmaq istəyirəm.
“Dərd şələsi” kitabına yazdığm ön sözdə də qeyd etdiyim kimi, “hər üç povestdə xeyirlə şər, haqq ilə nahaq, olana şükür edənlərlə harınlar, milli mentaliteti yaşayış norması qəbul edənlərlə bu çərçivəyə sığmayanlar paralel inkişaf edir. Hətta ikincilər müəyyən müddətə qədər üstünlük də qazanırlar. Ancaq Xasay kişi, Rəşid müəllim, Qədir, Əli müəllim, Şəfiqə, Dilarə, Rəna, Ramilə, Sabir, Ağabacı kimi insanların timsalında müəllif hələ hər şeyin tükənmədiyinə, haqqa zaval olmadığına inanır, oxucuya gec-tez ədalətin zəfər çalacağı hissini aşılaya bilir və əsər boyu buna nail olur da. Əslində bütün baş verənlər cəmiyyətdəki eybəcərliklərin insan şüurunda inikasından başqa bir şey deyildir inamına söykənən müəllif, bu təzahürlərin aradan qaldırılması yolunu şüur və düşüncələrdə aparılan islahatlarda, qəlblərdəki kin-küdurətin yerini iman və mərhəmət işığının tutmasında görür. Hər üç əsərdəki hadisələr sona kimi psixoloji-dramatik gərginliklə davam edir. Müəllifin bir müsbət cəhəti də ondadır ki, oxucunu tez-tez gözlənilməzliklərə şahid etməklə intizarda saxlaya bilir.” (“Dərd şələsi”, “Azəri” nəşriyyatı, 2015.)
“Dərd şələsi” kitabındakı eyniadlı povestdə roman motivləri üstünlük təşkil etdiyindən, həmçinin qəhrəmanların torpaqlarımızın işğaldan sonrakı taleyi, eyni zamanda müəllifin özünün də birbaşa əsərdəki hadisələr və surətlərlə bağlı olduğundan və oxucuların da müraciətlərini nəzərə alaraq bu əsərə yenidən qayıtmaq və əsərin ikinci hissəsini yazaraq mükəmməl bir romana çevirməyə ehtiyac duyulurdu. Beləcə, Rahilə Veysəlli uzun müddətli gərgin axtarışlardan və araşdırmalardan sonra əsərin ikinci hissəsini min zəhmətlər bahasına araya-ərsəyə gətirərək oxucuların ixtiyarına verdi, bununla da Qarabağ müharibəsi mövzusunda yazılmış azsaylı əsərlərin sırasına bir əsər də əlavə edilmiş oldu.
“Günahdan doğulmuş müqəddəslər” romanı isə Rahilə Veysəllinin son illərdə qələmə aldığı və həcm etibarı ilə, hələ ki, ən böyük əsəridir. Özünəməxsus faciəvi-dramatik, mənəvi-psixoloji gərginliklərlə dolu süjet xəttinə malik olan əsər bütövlükdə ibrətamiz həyat hekayəsini xatırladır. Əsərdə cərəyan edən hadisələr məkan olaraq Azərbaycanda baş verir və ümumilikdə günümüzün reallıqlarını əks etdirir.
Təbii ki, hər bir qələm adamı hansısa bir əsər üzərində işləyərkən qarşısına bir məqsəd qoyur və əsərin süjet xəttini də qoyulan məqsədə çatmaq üzərində qurur, hadisələrin gedişini də bu məqsədin ruhuna uyğun istiqamətləndirir. Güman edirəm ki, əsəri oxuyan hər bir oxucu qarşıya qoyulan məqsədə çatıldığını görəcək, bunun üçün müəllifin hansı bədii üsullara əl atdığının canlı şahidinə çevriləcəkdir. Əsərin bir müsbət xüsusiyyəti də ondadır ki, burada hər nəslin nümayəndəsinin ibrət və dərs ala biləcəyi yetərli təsirli, nüfuzedici, düşündürücü məqamlar var. Əsərin əsas qəhrəmanı Nərgiz olsa da və bütün hadisələr əsas etibarilə onun ətrafında cərəyan etsə də, romanın hər bir personajının həyatı ayrıca bir ömür dastanıdır. Kamal, həyat yoldaşı Sona, övladları Orxan, Şahin müəllim, Elxan, Mustafa, Əli, Səmayə nənə, Nəriman, Eldar, həyat yoldaşı Fatma, yeganə övladları olan Zaur, əsərdə baş verənlərin təməlini dərs dediyi məktəbdə vicdansızcasına, çirkincəsinə gördüyü işlə qoyan Şiraslan və digər personajların hər birinin ömür yolu ayrıca bir povestin mövzusudur. Onu da deyim ki, əsər bir-birindən fərqli, bir-birindən qəribə, bir-birindən maraqlı hadisələrlə o qədər zəngindir ki, müəyyən məqamlarda müəllifin süjet quruluşuna, düşüncə tərzinə, məsələlərə yanaşma və müdaxilə yönünə, hadisələri müəyyən sonluğa bağlamaq qabiliyyətinə heyrətlənməyə bilmirsən.
Ümumiyyətlə, Rahilə Veysəllinin nəsr əsərlərində “bundan sonra nələr baş verəcək” marağı oxucunu daim intizarda saxlayır ki, bu da əsərin dəyərini artırmaqla sonacan oxunmasını zəmanət altına alır.
“Həyatda heç nə cəzasız qalmır” dilemması üzərində qurulan əsərdə xeyirlə şərin, haqla nahaqqın mübarizəsi ön plana çəkilmiş, pisliyin də, yaxşılığın da heç vaxt itməməsi, bumeranq kimi nə vaxtsa edənin üstünə qayıtması, qarşısına çıxması, haqqın nazilsə də üzülməməsi, ədalətin həmişə zəfər çalması bu əsərdə də təkzibolunmaz dəlillərlə öz ifadəsini tapmışdır.
Əsərin əsas qəhrəmanı olan Nərgiz xanım, anası hələ məktəbdə oxuyan zaman müəllimi Şiraslan tərəfindən təcavüzə məruz qalması nəticəsində dünyaya gəlsə də, günahı olmadığı halda həyatın min bir əzabına düçar olaraq zillətlər çəksə də, özü də bir başqa formada anasının taleyini yaşasa da, bu günahdan doğulmuş övladına bağlılığı onun həyat eşqinin sönməsinə güc gəlir. Anası kimi özünü intihara sürükləmir. Allahdan ümidini üzməyərək yaşayır. Öncə balasının, tibb universitetini bitirəndən sonra isə minlərlə insanın xilaskarına çevrilir. Yaxşı insanların əhatəsində olması zalımların ona etdiklərini arxa plana keçirir. Və beləcə Bakının küçələrində kimsəsiz, tənha, kirayədə qalan bu məsum, bu yazıq, bu binəva qız nəhayətdə öz ağlı, düşüncəsi, dərrakəsi, biliyi, savadı, ətrafındakılara xoş münasibəti və səmimi davranışı, hər şeyin yerini bilməsi, yaxşını pisdən ayıra bilmək bacarığı, nəhayətdə paklığı, təmizliyi, mənliyini və mənəviyyatını qoruyub saxlaya bilməsi ilə böyük bir saraya, dəyərli bir ömür-gün yoldaşına, həmçinin özü kimi yaxşı, sağlam və doğma insanları bir araya gətirməklə böyük bir ailəyə sahib olur.
Güman edirəm ki, yazıçının gəldiyi qənaət budur: bu böyük saray Azərbaycan, bu saraya cəm olanlar isə Azərbaycan vətəndaşlarıdır. Bu sarayda – vətənimiz Azərbaycanda ancaq yaxşılara, bu vətəni canı, qanı ilə sevənlərərə, onu göz bəbəyi kimi qoruyanlara, işıqlı gələcəyi üçün əlindən gələni əsirgəməyənlərə, şanını, şöhrətini dünyaya yayanlara, ömürlərini bu vətənin adına, ünvanına layiq yaşayanlara həmişə yer vardır. Yerdə qalanlar – əyrilər, yalançılar, riyakarlar, tamahgirlər, haqqa asi olanlar, var dövləti hər şeyi bilənlər, “mən salim olim, cümlə cahan batsa da, batsın” deyənlər, xəbislər, bədxahlar, düşmən dəyirmanına su tökənlər ya islah olunmalı, ya da Eldarın taleyini yaşamaqla sıradan çıxmalıdırlar. Çünki Azərbaycan bizim ümumi evimizdir və bu evin də hər yükü bizim çiynimizdədir. Bizsə bu yükü müqəddəs borc kimi şərəflə, vicdanla, qürurla və məsuliyyətlə daşımalıyıq…
Mən bizə bu müqəddəs hissləri aşılayan “Günahdan doğulmuş müqəddəslər” romanına görə qələm dostumuz Rahilə Veysəlliyə təşəkkürümü bildirirrəm.
Bu gün Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, bir sıra media mükafatları laureatı Rahilə xanım Veysəllinin 65 yaşı tamam olur. Bu yubiley münasibətilə mən qələm dostumuzu, ürəyi mərhəmət hissi ilə dolu olan bu gözəl insanı, etibarlı dostu öz adımdan, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin bütün üzvləri adından səmini-qəlbdən təbrik edir, sağlam can, problemsiz ömür-gün və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Rafiq Oday,
şair, publisist
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi
Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri,
respublikanın Əməkdar jurnalisti