İnsan bir çətinlik və bir sıxıntı ilə qarşılaşdığında içində iki fərqli səs meydana gəlir. Bunlardan biri fədakarlığı, cəsarəti, gözəl əxlaqı və hər zaman Allahın dilədiyi şəkildə xeyir əmələ uyğun davranmağı bildirən vicdanının səsidir. Bu səsi dinləyən adam hər zaman üçün Allahın ən çox razı olacağı rəftara uyğun səbrli, özünü idarə etməyi bacaran, ləyaqətli, şərəfli, ağlı başında, nə etdiyini bilən yəni uzaqgörən insan olur. İkinci səs isə “var gücüylə pisliyi əmr edən” nəfsin səsidir. Bu səs insana üsyanı, düşmənçiliyi, hiyləni, səmimiyyətsizliyi, təkəbbürü, nankorluğu və qorxaqlığı pıçıldayır. Bu səsə tabe olanlar sonunda çox böyük bir itkiyə yəni əslində həm maddi, həm də mənəvi itgilərlə qarşılaşırlar. Bəzən ilk baxışda nəfsin səsini dinləyənlər uğurlu kimiymiş görsənə bilir. Elə əsl imtahanda buradadır. inanc sahibi olan bir vicdan mütləq hər şeyin sonunu, axirətini düşndüyü üçün Allahın hesab günündən heç kəsin qurtula bilməyəcəyi təfəkkürünə sahibdir. Yəni imandan uzaqlaşdıqca insanlar mövzuların sadəcə zahirini görməyi adət edirlər, inanc sahibləri isə daim mövzuların pərdə arxasını görürlər. Heç nəyə baxmayaraq isə, ləyaqəti və şərəfi ilə yaşayan insanlar Allah qatında dəyəri olan insanlar qismində anılırlar. Nəfsi üçün şərəf və ləyaqətdən uzaq bir həyat tərzi yaşayanlar isə həm dünyada, həm axirətdə özlərini alçaltmış olurlar.
İnsan hər şeyinin axarında getdiyi, bolluq və bərəkətin içində yaşadığı, sağlamlığının yerində olduğu, ya da heç bir əksikliyin olmadığı vəziyyətlərdə onsuz da rahatlıqla gözəl bir əxlaq nümayiş etdirə bilər. Amma əsl əhəmiyyətli olan, insanın zərərə uğradığı, ya da pis və tərs bir rəftarla, haqsız bir böhtan, incidici sözlərlə, maddi itkilərlə qarşılaşdığında yenə də gözəl əxlaqa uyğun bir rəftar göstərməsi, pisliyə yaxşılıqla cavab verməsidir önəmli olan. Çünki Rəbbimzin bildirdiyi kimi “Hər çətinlikdən sonra mütləq bir asanlıq var.” və bir digər ayədə Rəbbimiz sizi sınayaraq şəxsiyyətinizin gözəl yanlarını üzə çıxardırıq deyə bildirir. “Yaxşılıqla pislik eyni ola bilməz. Sən, ən gözəl olan bir tərzdə (pisliyi) uzaqlaşdır; o zaman, (görərsən ki) səninlə onun arasında düşmənçilik olan şəxs, sanki yaxın bir dost (un) olmuşdur.” (Fussilət surəsi, 34)
Və ya bir insanı sıxışdıraraq pis bir işə cəlb etmək istəyən insanlar da ola bilər. Sanki hər şey sənin əlehindəymiş kimi göstərən və səni pis bir işə məcbur buraxan hadisələr əslində vicdanın və insanın sahib olduğu gözəl xüsusiyyətlərin qarşısında heç də elə deyil. Əksinə tamamilə bunun bir sınaq olduğunu başa düşür. Daha da gözəl yaşayışı və qərarları ilə həyatına məna və saflıq qatır. Bu isə insanın inancı və qətiyyəti ilə mümkündür. İnsanın ən gözəl xüsusiyyəti onun iradə gücünün heç bir hadisədən və heç kəsdən asılı olmamasından irəli gəlir. Əlbəttə burada mənəvi dünyagörüşünə, dərin düşüncə tərzinə, bilik sahibi insanlara xas üstünlüklərdir. Yəni insan cahillikdən qurtulduqca başqalarının istəklərinə alət, işlərinə oyuncaq olmaqdan xilas olur.
“Haqqlısansa qorxma, Haqq səni qoruyar.” (Hz.Əli)
Günümüzdə insanlar Allahın daim haqqlıdan yana olduğunu unutduqları üçün, vəziyyətlərə uyğun olaraq dəyişiklik, yəni bir növ səmimiyyətsizlik göstərməyin, yalan danışmağın məqbul, həyatın çətinlikləri içində normal hal kimi qəbul olunacağını düşünürlər. Halbuki, bu səhv düçüncə illər sonra nəsillərin pozulmasına, mənəviyyatların zəifləməsinə gətirib çıxardır. Yəni hər vəziyyətdə daim doğrularla olmaq insanın varlıq səbəbidir.
Bir sözlə insan hər düşüdüyü vəziyyətdə şərəf və ləyaqətini qoruya bilər, təki insan bunu istəsin və insan olduğunu, şərəfli bir varlıq olduğunu, iradə və ağıl sahibi olduğunu unutmasın və Allaha sığınıb, daim Allaha güvənsin. Çünkü Allahın vəkil olması bəs edər.
Esmira Nizami qızı