“ATV KİTAB”IN NƏŞRİ OLAN “SƏSİNDƏN TANIDILAR PAYIZI” KİTABINI OXUDUM.
Saygyo yapon ədəbiyyatında tankaları ilə öz tarixini yazıb. Və bu tarix bəzək-düzəkli deyil.
Tarix özü bəzək düşkünüdür, bəzənməsə, gözə görünmək istəməz. Görünsə də… Vay o gündən ki, tarix bəzəksiz-düzəksiz gözə görünə! Bəşər övladı başını götürüb hara qaçar, İlahi?!
Yox! Elə beləcə olsa, daha yaxşıdı tarix – bəzəkli-düzəkli. Dünya tarixinin bütün səhifələri insan əlinin “əməyi” olan “ənlik-kirşandan” kasad deyil. Təkcə ədəbiyyat bəzəksizdi. Çünki ədəbiyyat özü yaranışdan gözəl olur, onun tarixi süsə ehtiyacı yoxdur, öz naxışları bəs edir. Yanlışları da naxış olur sözün.
Saygyonun tarixi də belədir.
Onun tankalarında daha çox xoşuma gələn ərik oldu. Ömrünün 30 ilindən artığını dağlarda yaşayan şair üçün ərik ağacı beynində çizilən xəyallı dünyanın ətridi, dadıdı. Onun dağdakı komasının yanındakı ərik ağacı bəzən dərd ortağı, bəzən təbəssümünün səbəbi, bəzən də saçlarıyla oynamaq istədiyi xəyali sevdalısıdı. Amma şair ərik ağacının tənhalığının təsəllisi olduğunu da etiraf etmək iqtidarındadır:
Necə ki, kənddə
Çəpər dibindəki
Əriklər sovulmayıb,
Ətir sorağıyla
Yolçu gözləyirəm.
Hər sulanan əriklə bir az daha ümid yaranır şair qəlbində ki, mütləq o yolçu gələcək. Bir gün yolların yuxusu pozulur, şairin yuxusu yozulur, o naməlum yolçunun yolu Saygyonun dağdakı komasının yanından keçir, ərik ətri onu yoldan eyləyir…
Çəpər dibindəki ərik
Xoş ətir saçır.
Və yol keçən biri
Məftun-məftun dayanıb durur.
Bunu heç vaxt unutma!
Tənhalığının min bir rəngini bir yaşıl cizgiylə qəfildən dəyişən yolçunun gəlişi o qədər möhtəşəmdir ki, şair onun koması önündə bir anlıq dayanıb ərik ətrini ciyərinə çəkməsini heç vaxt unutmaq istəmir. Bu anı təkrar-təkrar yaşamaq istəyir. Lakin yolçu sakitcə öz yoluna davam edir, komanın yanından təbəssümlə keçib gedir.
Bu gediş şairi incidir, küskün ürəyini bir az da küsdürür. Amma o, bədbinləşmək istəmir ərik ağacına baxa-baxa. Ona görə də növbəti təsəllisini uydurur:
Əgər bu bahar
Bu tikanlı çəpəri
Basıb gələrsə birisi
Əriyi qoxlamağa,
O, mənim dostumdu demək!
Dost da ki… Bu birhecalı sözün izahı hecalara, sözlərə sığmaz. Ümidlərə sığar təkcə, ümidlərə. Ümid-ümid yaşanır dost gəlişi, arzu-arzu su səpilir yollara, dost gələndə toz olmasın deyə. Şair ömrünün ərikli günləri dost gəlişinə boylanan baxışlarla sona yetir, ərik mövsümü başa çatır.
İkinci ərik mövsümünü şair Saqada qarşılayır. Burada o, monastır bağıyla üzbəüz dayandığı küçədə də ərik ətriylə “görüşür”. Bu görüş Saygyo üçün qərib xəyallara dalmaq olur. Bu görüş Saygyo üçün ürəyiylə söhbət etmək olur:
Nədir bu, sahibim?
Yoxsa, azacıq külək əsən kimi
Həyəcanlanırsan?
Hətta, uzaqdan belə
Şirindir ərik qoxusu.
Monastır bağındakı ərik ağacına baxdıqca şair öz kiçik komasını, köhnə çardağını xatırlayır. O çardağın bu mövsüm əriklə birgə sahibin yolunu gözləməsinə kövrəlir. Tikanlı çəpərin arxasından yola boylanan ərik ağacına sarı yol başlayır. Özündən əvvəlki koma sahibinin ərik əmanətini əzizləməyə borclu sanır duyğularını. Saygyo hələ yolun başlanğıcından əriyin ətrini duyur.
Necə doğmadır mənə
Bu uçuq çardaq…
Və yanındakı çiçəkləyən ərik…
Duydum-anladım qəlbini
Bu evin məndən əvvəlki sakininin.
Koması yanında ayaq saxlayan naməlum yolçunun hisslərini yaşayır koma sahibi. Ərik ətrini məğrur edənin bahar küləyi olduğu da burda ona aydın olur. Bu dəfə də küləyə minnətdarlığını bildirir:
Əriyin qoxusunu
Dayaz dərələrə sən yaydın,
Ey bahar küləyi!
Buraya gələn olsa,
Doyur onları bu tünd qoxuyla.
Bir səhər də bahar küləyi Saygyonu günəşdən qabaq oyadır, burnuna ərik qoxusu gətirərək. Tənhalığına oyanır şair. Kimsəsizliyindən qorxur. Bürünür darıxmağın kürkünə. Və ürəyindən keçəni dilinə gətirir:
Nə olar, tez gəl
Mənim bu tənha daxmama!
Əriklər çiçəkləyib.
O ətrin xatirinə
Yadlar belə qonaq gəlmişdi
indiyədək.
Hər ərik mövsümünü belə yaşayıb, belə yola salır Saygyo. Və hələ də bütün dünya onun tankalarını oxuduqca ərik ətrindən məst ola bilir. Bu məstliyin xoşhallığındadır Saygyonun ölümsüzlük sehri. Bacaran olacaqmı bu sehrdən qurtulmağı, görəsən?!