Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı
Ömrünü, gününü, bütün şüurlu həyatını Azərbaycanımızın bugünkü müstəqilliyinə, azadlığına həsr etmiş xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 90-illik yubileyi qeyd edilir.1925-ci il avqustun 16-da Şəki şəhərində anadan olmuş, Bəxtiyar Vahabzadə ibtidai təhsilə Şəkidə başlamış, lakin1934-cü ildəBakıyaköçdüklərinə görə təhsilini176-saylı məktəbdədavam etmişdir.Məktəb illərində şeir və dramdərnəklərinin üzvüolan
Bəxtiyar 1942-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində oxuyarkən Mir Cəlal Paşayevin rəhbərlik etdiyi ədəbiyyat dərnəyində fəal iştirak edir. O,1947-ci ildə univeristeti bitirib aspiranturaya daxil olur.1950-ci ildə “Səməd Vurğunun poeziyası” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etdikdən sonra, universitetdə müəllim işləməyə başlayır. Səməd Vurğun mövzusunda tədqiqatını daha da genişləndirmək üçün “Səməd Vurğunun yaradıcılıq yolu” adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə bir sıra adlara, incəsənət xadimi (1974), Azərbaycan SSR dövlət mükafatı laureatı (1976),“Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni”1984-cü ildə“Xalq Şairi”
fəxri adını almışdır. Müstəqillik illərində isə o,Mərhum Prezident Heydər Əliyev tərəfindən “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir.Şair yaradıcılığının ilk illərində az yazsada onun yazdıqları fikir zənginliyi ilə seçilirdi. Yaradıcılığının yetkinlik mərhələsi 60-cı illərə təsadüf etsə də qədim tarixə malik poeziyamızın ənənənələrinə sadiq qalmışdır.Şairin yaradıcılığında əsas yer tutan vətən və ana dili mövzusu onun şeirlərində də özünü biruzə verir. Məhz bu baxımdan o,sovet dövründə milli ruhlu şeirlərinə görə təqib olunurdu. Şairin “Bəsdir”, “Vətən var”, “Təyyarələr” şeirlərində vətən uğrunda mübarizəyə hazır döyüşçü idealınıyorulmadan sevə-sevə canlandırılmışdır.
Qarabağ hadisələrinin başlanmasından çox-çox əvvəlki bir dövrdə şair uzaqgörənlik göstərərək xalqımızın şəhidlik yaddaşını təzələmişdir. Yaradıcılığında vətən mövzusuna xüsusi yer ayıran şair milli və estetik idealı olan vətəndaş obrazı yaratmışdır. Bu baxımdan onun qələmə aldığı “Vətəndən-vətənə” şeirində vətənin bütövlüyündən danışılır.
Arazın bu tayı vətən,
O tayı vətən.
Vətəni görməyə amanım yox mənim.
Yox mənim deyərək o taylı bu taylı Azərbaycanın bütövlüyü və müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparmışdır. B.Vahabzadənin yaradıcılığında anadili mövzusu əsas yer tutur.
Şair yaxşı bilirdi ki, ana dilini sevmədən həqiqi vətən məhəbbətinə sahib olmaqolmaz.
Ana dilinin taleyi xalqın taleyi ilə ayrılmaz tellərlə bağlıdır. Sovet dövründə Azərbaycan dilinin süni şəkildə sıxışdırılıb rus dilinin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi üçün səy göstərilirdi. Lakin B.Vahabzadə bütün qüvvəsi ilə buna qarşı çıxırdı. O, “Mənim anam” şerində ana və dil anlayışlarını yanaşı qoyur, onların eyni məfhun olduğunu göstərməyə çalışmışdır.
Yox, mən heçəm, mən yalanam,
Kitab-kitab sözlərimin
Müəllifi-mənim anam.
Şairin 1954-cü ildə yazdığı “Ana dili” şeirində dilimizə xor baxanlara qəzəbi və nifrəti ifadə olunur:
Ey doğma dilində danışmağı ar bilən
fasonlu ədabazlar
Qəlbinizi oxşamır qoşmalar, telli sazlar,
Bunlar qoy mənim olsun,
Ancaq vətən çörəyi sizlərə qənim olsun.
deyərək öz ana dilinə xor baxanları qınayır və buna cavab olaraq“Latın dili” şerini yazır.Cənubi Azərbaycanda dilində təhsilin olmaması,bu dildə kitap çapının qadağan
olunması şairi çox narahat edir. O, “Gülüstan” poemasında bu məsələyə toxunmuşdur.
Şairin 1942-ci ildə yazdığı “Xəzan bülbülü”, “Şəbi hicran”, “Ağlar güləyən”, “Muğam” poemalarında qəm,kədər müşahidə olunur. Bu onunla bağlı idi ki, Şair sovet ideyalarının təbliğ edildiyi bir zamanda müstəqillik arzusu ilə yaşayan xalqın kədərindən bəhs edə bilməzdi. Bu səbəbdən o, Füzuli, Sabir kimi şairlərin kədərindən bəhs edərək mənsub olduğu millətin sovet zülmündən doğan kədərini dilə gətirmişdir.
“Gülüstan”, “Atılmışlar”, “Təzadlar”, “İstiqlal”, “Qiymət”, “Şəhidlər” və s. Vahabzadənin ən yaxşı poemalarındandır. Şairin sovet dövründə yazdığı poemalar həqiqi mənaları ilə yanaşı ikinci-simvolik məna daşımaları xüsusiyyəti ilə də yadda qalır.
Vahabzadənin mənzun dramları bir növ Səməd Vurğunun ən-ənələrinin davamçısı kimi qeyd olunmuşdur.Onun “Vicdan”, “İkinci səs”, “Yağışdan sonra”, “Yollara iz düşür” pyesləri nəsrlə, “ Fəryad” pyesi isə nəzmlə yazılmışdır.Bu pyeslər uğurla səhnəyə qoyulmuşdur.
Bundan başqa şairin 1990-cı ildə qələmə aldığı “Şəhidlər” poeması qanlı 20 yanvar hadisələrinə həsr olunmuşdur. Şəhidlər poeması uğurla səhnələşdirilmiş və tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır.
Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Dağlıq Qarabağ münaqişə ocağına çevriləndə şair vətəndaş mövqeyini nümayiş etdirmiş,onun çağrışları ümumxalq mitinqlərində yüz minlərlə insanın qarşısında eşidilmişdir.
“Özümüzü kəsən qılınc” pyesi “Dədə Qorqud” dastanının motivləri əsasında yazılmışdır. Qədim türk tayfalarının arasında hökm sürən düşmənçilik özümüzü kəsən qılınc kimi təqdim olunmuşdur. Şairin bir sıra əsərlərində olduğu kimi burada da tarixdəki düşmənçiliyi göstərərk xalqı birliyə çağırır.
Bəxtiyar Vahabzadə ingilis şairi Corc Bayronun “Abidos gəlini” poemasını, A.S.Puşkin, M.Y.Lermantov, N.A.Nekrasov və başqa rus klassiklərinin şeirlərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. O, ancaq öz vətəndaş əqidəsinə uyğun olan əsərləri tərcümə etmişdir.Bu baxımdan şairin şeirləri də türk, rus və.s dillərə tərcümə olunmuş,eyni zamanda bir neçə kitabı Moskvada rus dilində çap olunmuşdur.
Azərbaycanın ikiyə bölünməsi S.Vurğun, M.Şəhriyar, S.Rüstəm kimi şairlərin yaradıcılığında olduğu kimi B.Vahabzadənin də yaradıcılığında kədərlə xatırlanmışdır. O, Azərbaycan xalqının bir dövlət halında birləşmək idealını daim önə çıxarmışdır. Şairin “Gülüstan” poemasında Azərbaycanın ikiyə bölünməsi haqqında danışmağın qadağan olunduğu bir dövrdə qələmə alınmışdır. Bunu nəzərə alaraq şair 1959-cu ildə poemanı Bakıdan uzaqda-Şəkidə buraxılan rayon qəzetində dərc etdirir. Lakin poemanın səsi tez bir zamanda hər tərəfə yayılır, müəllifə millətci damğası vurularaq nəzarətə götürülür. Lakin B.Vahabzadə bu poemaya görə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmur.Lakin 1963-cü ildə Azərbaycan xalqı Gülüstan müqaviləsinin 150 illiyini bayram kimi qeyd etməyə məcbur edilir.
Bu poema müəllifə şöhrət qazandırır. Əsər Azərbaycanın Sovetlər İttifaqının tərkibində olmasına etiraz kimi yazılmışdır. Azərbaycanın birliyi və istiqlalı uğrunda çarpışan Səttar xan, Şeyx Məhəmməd Xiyabani və Pişəvərinin əziz xatirəsini yad edərək müstəqillik istəyini dilə gətirir. Müəllif Azərbaycanı bölən tərəfləri yad adlandırır, bir xalqın əvəzinə qərar vermələrinə qəzəblə etiraz edərək deyir:
Bir deyən olmadı, durun ağalar!
Axı bu yurdun öz sahibi var.
Siz nə yazırsınız bayaqdan bəri,-
Bəs hanı bu yurdun öz sahibləri?
Vətənin parçalanmasına etirazını bildirən şair bunu Tomrislərin, Koroğluların,
Babəklərin ruhuna təhqir sayır. O, ildırımın çaxmasını dünyanın titrəməsini arzulayır. Babaların qan bahasına qoruduğu əmanət olan Vətənin yadların əli ilə bölünməsinə qəzəblənir və deyir:
Babaların şəni, şərəfi, əlbət,
Bizə əmanətdir, böyük əmanət…
Yoxmu qanımızda xalqın qeyrəti?
Belə saxlayarlar bəs əmanəti?
Müəllif müqavilənin imzalandığı kağıza basılan möhürü Azərbaycanın köksünə vurulan dağ hesab edir. O, müqavilənin yazıldığı kağızı sərhəd dirəklərini, xalqı ikiyə bölən Araz çayını qınayır.
Şair ölkənin ikiyə bölünməsinin tarixə, mədəniyyətə, ədəbiyyata da böyük zərbə olduğunu qeyd etmişdir. Sonda müəllif nikbin görünür. O, qeyd edir ki, bir xalqı, milləti ancaq kağız üzərində iki yerə bölmək mümkündür. Can bədəndən ayrıla bilmədiyi kimi bu xalq da bir olacaqdır.
Böl kağız üstündə, böl gecə-gündüz,
Torpağın üstündə dirəklər də düz.
Gücünü, əzmini tök də meydana,
Qoşundan, silahdan sədd çək hər yana.
Torpağı ikiyə bölərsən ancaq
Çətindir bədəni candan ayırmaq!
Azərbaycanın bütövlüyü, müstəqilliyi uğrunda bütün həyatı boyu mübarizə aparmış Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin xatirəsi bu gün də 90 illik yubileyi ərəfəsində hörmətlə anılır və yad edilir.