Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Sumqayıt Bürosunun Rəhbəri
1996-cı ildə nəşr olunan bu əsər Soyuq Müharibədən sonrakı dövrdə qlobal siyasətin, mədəniyyətin və kimliyin mahiyyəti haqqında gərgin müzakirələrə və müzakirələrə səbəb olmuşdur. Hantinqtonun əsərindəki mərkəzi tezisi, Soyuq Müharibənin sona çatmasının liberal demokratiya bayrağı altında sülh və əməkdaşlığın yeni dövrünü açacağını irəli sürən zamanın hökm sürən paradiqmasına meydan oxuyur. Bunun əvəzində Hantinqton iddia edirdi ki, Soyuq Müharibədən sonrakı dünyada münaqişənin əsas mənbələri çoxlarının proqnozlaşdırdığı kimi ideoloji və ya iqtisadi deyil, mədəni sivilizasiyadır.
Hantinqtona görə, dünya fərqli sivilizasiyalara bölünür, hər biri ümumi dəyərlər, inanclar və mədəni ənənələr toplusu ilə xarakterizə olunur. Qərb, İslam, Konfutsi, Hindu, Slavyan-Pravoslav və Latın Amerikası sivilizasiyaları kimi bu sivilizasiyalar qlobal siyasətin əsas tikinti blokları kimi qəbul edilir. Hantinqton irəli sürmüşdür ki, gələcəkdə münaqişələr milli dövlətlər və ya ideoloji bloklar arasında deyil, fərqli dünyagörüşləri və maraqları olan müxtəlif sivilizasiyalar arasında olacaq.
Hantinqtonun tezisinin ən mübahisəli tərəflərindən biri fərdiyyətçilik, demokratiya və insan haqlarına önəm verən Qərb sivilizasiyasının universal olmadığı və dünyanın digər bölgələrinə asanlıqla ixrac oluna bilməyəcəyi fikridir. O, Qərb dəyərlərinin qeyri-Qərb sivilizasiyalarına sırımaq cəhdlərinin dünyanın bir çox yerlərində kimlik siyasətinin və dini fundamentalizmin yüksəlişində göründüyü kimi yalnız nifrət və münaqişələrə səbəb olacağını müdafiə etdi. Hantinqtonun “sivilizasiyaların toqquşması” ilə bağlı proqnozu həm təqdirə, həm də tənqidə məruz qalıb. Tənqidçilər iddia edirlər ki, onun tezisləri qlobal siyasətin mürəkkəbliklərini çox sadələşdirir və iqtisadiyyat, ideologiya və güc dinamikası kimi digər amillərin rolunu nəzərə almır. Digərləri onu mədəniyyətləri əsaslandırmaqda və sivilizasiyaları bir-birinə qarşı qoyan bölücü dünyagörüşünü təbliğ etməkdə ittiham edirdilər. Bununla belə, danılmazdır ki, “Sivilizasiyaların toqquşması” bizim beynəlxalq münasibətlərə və müasir dünyada münaqişənin dinamikasına baxışımıza davamlı təsir göstərmişdir. Artan millətçilik, populizm və şəxsiyyətə əsaslanan siyasətlə əlamətdar olan bir dövrdə Hantinqtonun ideyaları qlobal hadisələri formalaşdıran əsas qüvvələri anlamağa çalışan bir çox alim və siyasətçi ilə rezonans yaratmağa davam edir.
Yekun olaraq, Samuel Hantinqtonun “Sivilizasiyaların toqquşması və dünya nizamının yenidən qurulması” Soyuq Müharibədən sonrakı dünyada münaqişə və əməkdaşlığın təbiəti haqqında ənənəvi müdrikliyə meydan oxuyan əsas əsər olaraq qalır. Onun əsərinin tənqidi tərəfləri olsa da, kitabın davamlı aktuallığı qlobal siyasətin təhlilində mədəni və sivilizasiya amillərinin nəzərə alınmasının vacibliyini vurğulayır.