Blog

28 Fevral bizim hər birimiz üçün möhtəşəm gün oldu, bizi Kitabevim kitab mağazasında (təşəkkür edirəm onlara) birləşdirən iki dəyər var idi:

Biri Aysel, biri isə kitab…

Mənim üçün Aysel kimdir?Aysel – Ay və Seldir! Ay kimi cəlbedici, valehedici, sevimli, gözəl, qaranlıqda işıq saçan, yolda mayak olan, ictimaiyyət və sosial toplum saydığımız insan okeanında qabarma və çəkilmələrə səbəb olan qadın, yazardır. Sel kimi isə cəsur, önündəki maneələri aşan, yuyub aparan, qorxmaz, mərd, cəsarətli, kəsərli sözü olan, aydın, təmiz, saf su kimi qəlbə malik olan bir xanım, yazardır…

İkinci dəyər olan kitaba gəlincə, həqiqətən də Günəşin düşmədiyi otaqlar var, cavabsız suallar, qaranlıq qalan mətləblər, susulması məsləhət bilinən məsələlər, işıqsız qalan yollar, sevgisiz qalan qəlblər kimi, antonimlər var, qaranlıq və işıq, sevgi və nifrət, yaxşı və pis, xeyir və şər kimi, qadın və kişi kimi…

Aysel xanım və onun yaradıcılığı ilə tanışlıq senzor.org saytı sayəsində olmuşdur.Rüfət Əhmədzadəyə minnətdaram. O saytda yerləşdirilən yazısı və piano arxasında güllü qırmızı don geyinmiş məsum və müsbət enerji, pozitiv verən bir xanım şəkli məni yaxşı mənada cəlb etdi, maraqlandırdı. Onun orada ardıcıl olaraq çıxan üç yazısını oxudum, çox bəyəndim “Çimərlik mədəniyyəti”, “Otel otaqları”, “Kirayələnmış fahişə” yazılarını çox sevdim, sosial şəbəkədə onu axtardım, tapdım, dostluq yolladım, bir həftə o, dostluğumu qəbul etmədi. Sonra isə qəbul etdi, biz dostlaşdıq, yazılarımızı oxuyub, müzakirə edirdik, oxşar fikirlər, düşüncələr, yazı tərzi və xarakterimiz bizi daha yaxınlaşdırdı, dost olduq, bacı olduq… Onun xətrini onu yaxından tanıdıqca, daha çox istəməyə başladım. Bir-birimizdən xəbərsiz bir-birimizi sayt redaktorlarına tövsiyyə edir, yazılarını yerləşdirirdik, ancaq sayta keçidi yollayırdıq sürpriz olaraq…

Aysel geniş qəlbə və tükənməz səbrə malikdir, operativdir. Yenibaxis.az saytının təsisçisi və baş redaktorudur, filoloq olmaqla yanaşı, oz bloq səhifəsi var bloqqer olaraq, ayselabdullazade.blogspot.com. Yazılarımı ilk olaraq, saytında yerləşdirən, redaktə edən, uzun yazılarımı səbrlə oxuyub, fikrini bildirən insandır, tənqidi də yerindədir, tərifi də…

Kitabı oxudum, çox sevinc, sevgi, maraq hissi ilə… Öz dəsti-xətti, üslübu ilə insanın ağlına və qəlbinə yol tapan yazılardır, düşündürən, yaşatdıran, hiss etdirən…

Oxumağa dəyər hər yazısını…

Bir çoxları yazılarına, hayqırtısına, qadın haqqlarını müdafiə etməsinə görə onu feminist və ya kişi düşməni saya bilər və yanılar… Onun ailəsində onun çox sevdiyi iki kişi var, Atası və qardaşı… Aysel, obyektiv insandır, düzü düz, əyrini əyri yazır, tənqid edəndə, qadınları da tənqid edir…

Ona bir yazıya, yazının başlığına görə qiymət verənlər, yazını oxumadan ancaq başlığa görə fikir bildirənlər, rəy və ismarıc yazanlar yanılırlar… Əslində, hər yazısında sevgi var, qayğı var, diqqət var, cəsarət, təbiilik, səmimilik var, məsumluq var… Ən əsası həqiqət var…

Rəsimlərində də rahatlıq, sevgi, gülüşündə səmimilik, baxışında dərinlik var… O, əsl qadındır… Yazılarının bir hissəsində yaşayan və yaşadan ictimaiyyət üçün bir az açıq, bir az qapalı insandır. Kitabı hər kəs oxumaq istər, amma onun dilini bilmək lazımdır, kitabda yazılanları anlamaq üçün hər sözü anlamaq, dərinliklərinə varmaq, o sözləri gerçəkləşdirib təxəyyülündə səhnələşdirmək lazımdır, sanki özünü o şeirdə yaşayan və yaşanılanların yerinə qoyursan, 3 d və 4 d effekti kimi… Bu qədər real, bu qədər canlı…

Şərqdə qadın olmaq çətindir, cəmiyyət, ictimai rəy və qınağa görə… Qadın doğulmamış, doğulanda da bəzi ailələrdə problem yaradır, yaşayır… Qadın ikinci insan kimi qəbul edilir hələ də… Qadının problemləri çoxdur, qadın doğulmaq çətindir əslində… Qadın doğulduğu andan mübarizədədir əslində… Qadına qoyulan tabu, məhdudiyyət, qadağalar, adlar, vurulan damğalar, atmacalar, haqsız qınaqlar, “olmaz”lar qadının təbii simasını dəyişməkdədir, qadın sıxıldıqca, təzyiqlərə məruz qaldıqca, deformasiyaya uğrayır sanki, o qədər dəyişir ki, süniləşir…

Aysel xanım, qorxmadan, çəkinmədən aktual sosial problemləri gündəmə gətirir, gündəlik həyatımızda yaşadıqlarımızı qələmə alır… Əslində, çətin nəsə yoxdur, hər şey, dili belə anlaşılandır, yadda qalandır və özünü sevdirəndir…

Paxıl insan deyiləm, yazar, tənqidçi kimi mübarizəmə tək çıxmışdım, zərbələr mənə gəlirdi, dəstəyim az idi, çox sevinirəm ki, Aysel və onun kimi cinsindən asılı olmayaraq, həqiqəti yazmağı bacaran digər yazar dostlarım- Elməddin Rahiboğlu, Kamran İsmayılzadə, Tural Sahab, Mələk Heydərova, Fatimə Hacıbəyli, Vasif Ayan var, güc birlikdədir, biz mübarizəmizdə tək deyilik, əbəs deyildir…

Bir yazımda yazmışdım, insanlar kitab kimidir, Aysel maraqlı, yeni məlumatlarla dolu, söz ehtiyatı olan, oxunaqlı, zəngin, dəyərli insan kitabdır, tənqidim odur ki, kitabın kiçikdir, yazıların az deyildir axı… Sən bitməz tomları olan ensiklopediyasan, kitabın da həcmcə böyük olmalıdır.

Onun yaradıcılığında xüsusilə sevdiyim şeirlər var, sanki özümə çox yaxındır, sanki özümü görürəm…

Güclü qadınlar bağışlamaz- bu fikirlə razıyam, güclü qadınlar bağışlamır, unutmur, sadəcə biganə olur və həyatına davam edir;
Sevdiyim ikinci kişisən- söhbət ilk kişi olaraq atadan gedir, qız övladı doğulanda ilk sevdiyi və bağlandığı kimi onun atasıdır, sonra sevgilisi-həyat yoldaşı, uşaqlarının atası;
Gedənlər həmişə unudanlar olmur- çox vaxt kimdən gedirsənsə, o, unudur, gedənlər getsə də, unuda bilmir, nə yaxşını, nə də ki, pisi…
Mən öldürdüyünüz qadınam- şərq dünyasında aktual problem olan-qadınla bağlı problemlər öz yerini tapmışdır;
Göz yaşlarım- düşündürücü, maraqlı yazıdır, eyni adlı yazımı-nəzirəmi yazmağa sövq etdi məni;
Həyat- Həyat dediyim yazısını nəzirə olaraq yazmağa ruhlandırdı məni;
Səninlə yaşlanmaq istəyirəm- hər bir kəs ömrünün sonuna və ölənədək sevəcəyi bir insanın olmasını və onunla yaşlanmaq istəyir. Bu hər bir kəsin arzusudur cinsindən asılı olmayaraq;
Baxış bucağı-çox maraqlı, düşündürücü, əsas problemləri, insanların düşüncələrini əks etdirən yazıdır;
Qadınam mən-çox doğru şəkildə vurğulanmış və cəsur etiraf və çağırışdır;
Məni aldatmaq asandır-sevən və sevməyi bacaran, saf qəlbli insanları sevən zaman aldatmaq çox asandır;
İnsan sifətləri-çox maraqlı, gerçəkliyi əks edən yazıdır;
Hər şey eynidir… Hər şey fərqli-bəzən elə olur ki, həyatımız və özümüzün fərqli olduğunu düşünürük yanlı olaraq, əslində eynidir, eyniyik, bəzən isə eyni olduğumuzu düşünürük, eynidir həyatımız, yanılırıq, əslində, fərqliyik, fərqlidir həyatımız. Hər şey eyni olduğu qədər də fərqli ola bilər və ya əksinə;
Qadın özləmi-qadın sevərsə, gözləyərsə, səbr edər. Səbri tükənməsin təki;
Sona çatmaq yenidən başlamaqdır-hər son yeni bir şeyin başlanğıcıdır;
Sənə inanmaq-hər kəs inanmaq istəyir, aldanmamaq istəyir;
Sonra get-çox cəsarətli bir çağırışdır, “get” sözünü hər kəs cürət etmir deməyə… Tənhalıqdan qorxur bəziləri, bəzisi isə atılmaq, unudulmaq istəmir. Gedəni sağlamazlar;
Get;
Bir qadını olmalı kişinin- qaın və kişi tərs mütənasib, antonim olsa da, bir-birini tamamlayır, hər bir kişiyə qadın, hər bir qadına bir kişi lazımdır;
Bir kişisi olmalı qadının.
Bu tədbirə gələn hər kəsə öz dərin minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm. Kitabı sevən, mütaliə edən, ziyalı və yaradıcı insanları, onlara dəstək olanları xüsusilə vurğulamaq istəyirəm “təşəkkür ismarıcım”da.

Aysel, valideynlərinə təşəkkür edirəm, vətənimizə belə layiqli, manqurtlaşmayan, vətənini, soykökünü unutmayan, sevən, zəngin mənəvi dünyaya, bitməz enerjiyə və söz ehtiyatına malik olan insan dünyaya gətirdiklərinə, bizi sevindirdiklərinə görə. Təşəkkür edirəm ki, bu gündə səni tək qoymadı ailən, bacın da, qardaşın da gəldi bu xoşbəxt gününə.

Aysel, sənə təşəkkür edirəm, mənə olan etibar, sevgi, qayğı, diqqətinə görə, məsuliyyətli iş olan təqdimatında giriş sözü demək və iki saatlıq təqdimatını aparmaq çox sevincli, fəxr edici bir işdir, həm də çox məsuliyyətli, ciddi… Həyəcanlı idim, kövrəlirdim, ağlamaq istəyirdim sevincimdən, güclə saxlayırdım özümü…

Aysel xanımı ilk kitabını çıxartması münasibətilə təbrik edirəm və uğurlar diləyirəm…

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, AYB və DGTYB üzvü,
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü

Çanaqqala zəfəri və ya 26 minanın türkanəliyi
İbrətamiz Çanaqqala savaşı haqqında mükəmməl əsərlərdən biri də Turqut Özakmanın “Diriliş Çanaqqala. 1915” romanıdır. Əsər dörd böyük hissədən ibarətdir. 1.Rus ruleti 2. Dənizin tutuşduğu gün 3. Hazırlıq 4. Diriliş birinci dönəm.
Əsərə ön sözü də müəllifin özü yazıb. Müəllif bu savaşı diriliş, Türkün geri dönüşü, milli mücadilənin və cumhuriyyətin, bir sözlə yeni Türkiyənin ön sözü kimi qələmə verir. Savaş olub bitəndən həmin döyüşə üç cür yanaşma olduğunu vurğulayır. Birincilər həmin zəfərdə Mustafa Kamalı yox sayaraq anlatmışlar. İkincilər M.Kamalın rolunu kiçiltməyə çalışmışlar. Üçüncülər Çanaqqala savaşını möcüzələr, kəramətlər sərgisi kimi anlatmışlar. Onların fikrincə, bu əskəri bir savaşın qələbəsi yox, ilahi, gizli bir gücün sayəsində qazanılmış zəfərdir. Ön sözdə o da qeyd edilir ki, hətta bəzi yazarlar savaşa Allahı da qatırlar. Belə ki, Tanrı Cavad paşaya röyasında çiçəklərlə bəzənmiş kəf və vav hərflərini göstərir. Bu ilahi işarətin anlamı əbcəd hesabıyla 26 deməkdir. Yəni paşaya ilahi xəbərdarlıq gəlir ki 26 mayını- sualtı partlayıcını dənizin dibinə döşət ki, qələbə qazan. Bu cür qəribə yozumlara qarşı müəllif əsaslı bir sualla müraciət edir: “Nədən yalnız Çanaqqala savaşında ordumuza yardımçı oldular, möcüzələr, xarüqələr yaratdılar, digər cəbhələrdə heç yardımçı olmadılar?!” Həm də bu qələbədən sonra savaş 9 ay sürdü, bir döyüşə tanrı himayədarlıq edirdisə o niyə 9 ay uzanmalıydı?! Müəllif son olaraq qərar verir ki, Çanaqqala da eyniylə milli mücadilə kimi bir yazarın xəyal gücünə ehtiyacı olmayan bir dastandır. Bu səbəbdən də yazar uzun illərin fundamental araşdırmalarının nəticəsi olaraq ortaya mükəmməl bir roman qoymuşdur.
Roman 27 Temmuz 1914, 27 Ekim 1914, 25 Temmuz 1915 tarixləriylə başlayır. Birinci hissədə ilk bir ildə baş verən hadisələrə diqqət edilir. Hər bir durum tarixi əsaslarıyla qabardılır. Bildirilir ki, 500 ildə qazanılan torpaqlar bir neçə həftə içində itirilmişdi. Dünya tarixində Qanuni dönəmindəki kimi zənginliyi, güclülüyü, gəlişimliliyi əldə etdikdən sonra bu zavallı duruma düşmüş tək bir dövlət yoxdu. Bununla yanaşı türk öz türlüyündəydi. Qərbin Türkiyə və türklər haqqında heç bir zaman doğru təxmin və tanıması olmayan siyasətçiləri yenə də çaşıb qaldılar. Müdhiş bir millilik, yurdsevərlik partlayışı oldu. Yazıçı bunu qabartmaq üçün elə epizodlardan sənətkarlıqla istifadə edir ki, bu da romanı daha da qüvvətləndirir. Kimsəsiz, yoxsul bir qadının da unudulmayacaq qəhrəmanlıq etdiyi yazarın diqqətindən yayınmır. O qadın yeganə varı olan saçlarını kəsib sataraq pulunu orduya verir. Bu da bir daha göstərir ki, xalq yüz illik durğunluğu üzərindən atmış, milli həyəcanı paylaşırdı.
Yazıçı birinci hissədə Çanaqqala zəfərinə gedən yolun müəyyən incəliklərinə də yer ayırmışdır. Məsələn Ədirnənin geri alınması, Ənvər bəyin bu münasibətlə milli qəhrəman kimi yaddaşlara çökməsi bütün yurdu düyün evinə çevirdi. Böyük dövlətlər bu oldu bitdini qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar.
Romanda üç əsas şəxsin tutduğu vəzifəsi xüsusilə qeyd edilir. “Çatalca Kolordusunun öncü birliğinin başında Kolordu Kurmay Başkanı Yarbay Enver Bey, Gelibolu Kolordusunun öncü birliğinde de Kolordu Kurmay Başkanı Yarbay Fethi Okyar ve Harekât Şubesi Müdürü Binbaşı M. Kemal vardı”. Bununla yanaşı ordu başına gətirilən əslən alman olan Liman von Sander Liman paşa deyə çağrılmağa başlandı. Özünəməxsus xarakteri olan bu qərbli hər kəsdən bir alman kimi davranmasını tələb edirdi. Onun qabalığı türk əsgər və zabitlərində milliyyətçi ruhunu daha da gücləndirdi. Türk paşalarından alman heyranı olaraq tanınan Ənvər paşa da ordu başına keçdi və Liman paşa anladı ki, Əvər paşa nə qədər alman heyranı olsa da, özünə daha çox heyrandı. O, yeni və gəncləşmiş bir ordu qurdu, Liman paşa Ənvər Paşa ilə hesablaşmalı olduğunu anladı. Birinci dünya müharibəsi başladı və türk ordusu da almanların tərəfdarı olaraq bu müharibəyə qatıldı. Rusiyadan sonra İngiltərə, Fransa və Belçika da rəsmən Osmanlı dövlətinə müharibə elan etdilər. Hətta Yaponiya da formal olaraq onlara qoşulacaqdı. Yazıçı bu yerdə bir məqamı xüsusilə qabardır. Savaş başlayar başlamaz Rus çarı Osmanlıda yaşayan erməniləri üsyan etməyə çağırdı.
Romanda ayrıca başlıq olaraq “Osmanlı- Almanya ilişkisinin özəti” də verilmişdir. Lakin biz əsas diqqəti məhz möhtəşəm Çanaqqala zəfərinin gedişatına yönəltmək istəyirik. “Çanaqqala Boğazı” adlanan hissəsdə əsas diqqəti çəkən döyüş hazırlığıdır. İstifadəyə yararsız bilib tulladıqları 13 top və digər lazımsız silahlar döyüş vəziyyətinə gətirildi. Hətta muzeyə göndərilmiş hava topları da istifadə edildi. Komandirlər Gəlibolu yarımadası ilə Ege dənizi ətrafını ovuclarının içi kimi bilirdilər.
Romanın birinci bölümü “Rus ruleti” adıyla təqdim olunur. Burada əsas hadisələr Sarıqamış fəlakətiylə bağlı olaraq cərəyan edir. Bu bölümdə yazıçı müharibənin hərbi-texniki gücüylə əsl vətəndaşlığın mənəvi durumunu ustalıqla qarşılaşdırır. Yüzbaşı Hilmi Şanlıtop əsgərlərinə son tapşırığını verir. “…Burada yenilmək başqa yenilgilərə bənzəməz… Düşmən güclü. Amma biz də çox qərarlıyıq. Çünki vətənimizi qoruyacağıq… Savaş zamanı kimsə yaralı və şəhidlərlə məşğul olmayacaq…”
İkinci bölüm “Dənizin tutuşduğu gün” adlanır. 19 Şubat saat 09.50-də ilk atış topçu zabiti yüzbaşı Harry Minchinin “Atəş!” əmriylə olur. Cornvallis zırhlısı-hərbi gəmisi tərəfindən atəş açılmasıyla Çanaqqala savaşı başlayır. Ağır topların atəşi saat 13.00-dək sürdü. Savaşın ikinci hissəsi saat 14.00-dan 17.30-a kimi davam etdi. Türklər 4 şəhid 11 yaralı vermişdilər. Bəlkə də, təsadüfi xoşbəxtlikdən beş gün hava çox pis keçdi. Türklər bu fürsətdən yararlanaq, saxta partlayıcıları keçidlərə düzdülər.
Yazar xüsusilə vurğulayır ki, bəşər tarixində ingilislərlə türklər ilk dəfə savaşacaqdılar. Fevralın 25-dən Çanaqqala dəniz savaşı yenidən başlandı. İlk olaraq saat 10.15-də düşmənin “Queen Elizabeth”i div toplarıyla Səddülbahir tobyasını atəş altına aldı. Romanın bu hissəsində müəllif hər günün saatbasaat hesabatını yazır. Döyüşlərin nə vaxt başlamasından tutmuş nə vaxt bitməsinə kimi böyük bir sevgi ilə təsvir edilir. Hər bir düşmən gəmisinin atdığı addım və onun necə cəzalandırılması böyük ustalıqla canlandırılır. Yazıçı bir məqamı da önə çəkməyi unutmur. Cavad paşa Erenköy körfəzinə ölü nöqtə adlandırılan yerə də mina döşəməyi əmr etmişdi. “Öylə sıradan bir şey kimi söyləmişdi ki, bu önərinin tarixin axışını etkiləyəcəyi düşünülə bilməzdi”. Nə qədər təhlükəli olsa da, bu tapşırıq yerinə yetirilməliydi. Yüzbaşı Nazmı Akpınarın rəhbərliyi altında “Nusrat” gəmisiylə əldə olan son 26 partlayıcını paralel olaraq Qaranlıq limanına tökdülər. Müəllif döyüşün taleyini həll edən həmin anları çox həyəcanlandırıcı şəkildə anbaan göz önündə canlandırır. “…Nusrat” mayın gəmisi mayınların arasında 100-150 metr aralıqda, 80 kq ağırlığındakı minaları su üzərindən təxmini 4,5 metr altına sıralayacaqdı. 11 minalanmış xətt çəkdilər və saat 8.00-da Çanaqqalaya döndülər”.
Yazıçı düşmən tərəfin də əsl simasını göstərməkdən çəkinmir. “Lord Kitchener sonucdan o qədər əmindir ki, Hamiltona gözəl şans diləməyə də ehtiyac duymadı. L.Kitchener türklər haqqında yanılırdı…” Birləşmiş donanmanın rəhbərliyinə Cardenin yardımcısı Amiral John Michael de Robek gətirildi. Əsas hücumun isə 18 mart Perşembe günü başlanmasını qərarlaşdırdılar. Onların planında yalnız bir cəhət nəzərə alınmamışdı. “Yurdunu anası kimi, qadını kimi, uşağı kimi sevən, canından əziz tutan çılğın Türklər…”
Birləşmiş donanma 3 hücum qrupu hazırlamışdı. Birinci qrup 4 ingilis hərbi donanması idi: “Queen Elizabeth”, “Agamemnon”, “Lord Leson” və “İnflexible”. İkinci qrup 4 fransız hərbi gəmisi idi: “Gaulois”, “Charlemagne”, “Suffren”, “Bouvet”. Üçüncü qrup 8 ingilis hərbi gəmisi. “Majestic”, “Ocean”, “Vengeance”, “Cornvallis”, “Canopus”.
Saat 10.30-da 18 üzən qala və 600 top marşla hücuma başladı. Saat 11.15-də həmin bənzərsiz savaş başladı. İlk atəşi Triumph gəmisi verdi. 35 dəqiqə aramsız atəş türklərə imkan vermədi. Dənizdə amansız döyüşlər gedən vaxtda başbakanlıqda böyük narahatlıqla gələn xəbərlər gözlənilirdi. Elə bu məqamda yazıçının bədii manevri maraqlıdır. O, Ziya Göyalpın ümidverici sözlərini də əsərinə daxil edir. “Biz indi Çanaqqalada vətənimizi qoruyuruq. Vətənini müdafiə edən əsgərin gücü silahin gücünü aşar. İngilis vətənini qoruyan türkü nə anlaya bilər, nə də yenə bilər…”
Saat 12-də fransız gəmilərinə də hücuma keçmək əmri verildi. Türk əsgərlərinə isə daha önəmli bir əmr verilmişdi. Tək mərmi belə boşuna atılmayacaqdı. Türklərin hədəfi dəqiq vuran ilk mərmisi 12.20-də “İnflexible” gəmisinin ön dirəyini parçaladı və beləcə uğurlu bombardman davam etdi. Yazıçı ən kiçik epizodlarla böyük həyəcan yaşatmağı bacarır. Topun çarəsiz qalmağı Ərdəmətli Seyidin heysiyyətinə necə toxundusa, 275 kiloluq mərmini topa təkbaşına qaldırdı. O cür ağırlığa yenilməməsi üçün yazıçı onun elə bir məğrur obrazını yaradır ki, bunu ancaq bir türk edə biləcəyinə heç bir şübhə qalmır. O, bu cür inadkarlıqla 3 mərmini topa yetişdirə bildi ki, həmin mərmilər “Bouvetin” gəmisini çevirməyə yetərli oldu. Həmin gəminin “Nusrat”ın hələ kəşf edilməmiş 18 minasına tuş gəlməyi ilə şiddətli bir partlayış oldu. Əsərin bu yerində yazıçı daha bir türk müdrikliyini nümayiş etdirir. “Fransız Zırhlısı Bouvet batır. Türk tabya və bataryaları qurtarma çalışmalarını əngəlləməməküçün bir yerdən əmr almış kimi hamısı birdən atəşi kəsdilər. Başqa uzaq hədəflərə yönəldilər…”
Saat 14.30-da “İnflexible” də savaşı davam etdirə bilməyəcəyini anlayıb geri çəkildi. Daha sonra fransız gəmisi Gauloisi vurdular. 3 saat içində türklər 5 düşmən gəmisini, necə deyərlər, oyundan kənarlaşdırmışdılar. İndi döyüş 11 düşmən gəmisi ilə türkün hikkəsiylə dolu 14 mina arasında gedirdi.
Saat 16.00-da “İrresidtible” də “Nusrat”ın tökdüyü minaya çarpılıb partladı. Daha sonra “Ocean” da minaya düşdü. Birləşmiş donanma hərbi gücünün yarıdan çoxunu itirmişdi. Amiral de Robek geri çəkilmə əmri verdi. Ümumiyyətlə, savaşın necə bitdiyini müəllif belə təsvir edir. “Birleşik Donanma da artık açıkça dönüşe geçmişti. O zaman inandılar. Gün batıyordu. Deniz de gök de kan kırmızıya kesmişti. Sabah marşlar çalarak Boğaza giren Birleşik Donanmanın gururlu zırhlıları, orta ve küçük savaş gemileri, torpidobotları, motorları, mayın arama-tarama gemileri -Hamilton’un deyişi ile bir cenaze korteji gibi- sessizce Çanakkale Boğazı’nı terk ediyorlardı. Sonunda onlar da yenilginin acı tadını tatmışlardı. Topçular şükür secdesine kapandılar. Bu zafer yüzlerce yıllık ezikliğe, emperyalizmi yenilmez sanmaya son veriyordu. Balkan yenilgisinin, Sarıkamış felaketinin, Süveyş fiyaskosunun cesaret kırıcı etkilerini silecekti. Emperyalistleri, parayı, çeliği, makineyi, barutu, kader sanılan zavallılığı, aşağılık duygusunu, Avrupa önünde emireri gibi durma alışkanlığını yenmişlerdi”. Ən təsirləndirici məqamlardan biri də odur ki, türk əsgəri uzun fasilədən sonra ilk dəfə zəfər yeməyi yedi. Yazıçı yenə də imperialist düşüncəsiylə millətsevərlik duyğusunu müqayisə edir. Cardenin qorxduğu nə vardısa başına gəlmişdi. “Üç zırhlı batmıştı, beş zırhlı ağır yaralıydı, bine yakın denizci kaybedilmişti. Donanma çökmüştü. Nasıl olmuştu bu? Eski İngilizlerin saygıyla andıkları “Koca Türk” geri mi dönmüştü?”. Romanın digər iki hissəsindən və tarixdən də bəlli olduğu kimi qocaman türklük yenidən dünya idarəçiliyində öz mövqeyini möhkəmləndirirdi.
Gülnar Səma

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, AYB və DGTYB üzvü,
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü

XX əsr Azərbaycan poeziyasının ömrü bütövlük simvoluna çevrilən nakam şairlərindən biri də Mikayıl Müşfiqdir. Onun müxtəlif məzmunlu lirik şeirləri, mənzum oçerk və mənzum nağıllarıyla yanaşı, “Çoban”, “Mənim dostum”, “Səhər”, “Sındırılan saz” kimi poemaları da var.
1933-cü ildə tamamlanan “Çoban” poeması xalq əfsanəsi əsasında qələmə alınmışdır. Əsər on yeddi parçadan və “Son”dan ibarətdir. Poema öz tarixinin memarı insana müraciətlə başlayır. Birinci hissədə əhvalatın baş verdiyi məkan barədə məlumat verilir. Hadisələr çox əski zamanlarda Azərbaycanın Abşeron civarında Quzğunun kənarında Səbayeldə baş verir. Əhalisinin yoxsul və ac olduğu xüsusi vurğulanan bu şəhərdə son dərəcə dəbdəbəli bir saray təsvir olunur.
İkinci bölümdə bəlli olur ki, həmin saray Quş xan adlı hökmdarındır. Quş xan saray tikilib qurtardıqdan sonra memardan soruşur ki, bundan da gözəlini tikə bilərdinmi? Ustanın “Yarada bilərdim, xan, Nə yapsa yapar insan”- cavabı xanı qəzəbləndirir. Xan o boyda sənətkarı qılıncla tən yarı böldürür.
Poemada əsas hadisələr üçüncü bölümdən sonra başlayır. Şair insan taleyi və onun xalqı qarşısındakı öhdəliklərini xanın qızı Mərcan obrazında ümumiləşdirir. Gözəlliyi və özəlliyi ilə heyranlarını məftun etmiş bu qıza çoxlu elçilər gəlir. Lakin atası elçilərə belə bir sual verir ki, qızın neçə xalı var? Əgər kimsə bu sualın cavabını bilsə, qız onundur. Əslində poemanın psixoloji düyünü də burada vurulur. Ata qızının elçilərinə məntiqə sığmayan sualla müraciət edir. Bunu sualın cavabı tapılarkən aydın görmək olur. Ola bilsin ki, o vaxtlar gənc yazar olan Müşfiq bu sualla yaratdığı obrazın qüsurlarını daha da qabartmaq fikrində olmuşdur. Ölkəni idarə edən bir xan, qızının bədənindəki xalların sayını yad kişilərdən soruşur… Lakin şair bu sualı verən obrazı belə səciyyələndirir.

Xan taleyə inanır,
Hər şeyi ondan sanır.
“İnsanın olsa baxtı,
Qızıldan olar taxtı.
Mən talesiz olsaydım,
Talesiz doğulsaydım,
Xan olmaz, qul olardım,
Muzdur, yoxsul olardım”.

Əsəri oxuduqca insanı belə bir sual düşündürür ki, doğrudanmı Quş xan kimilər tale tərəfindən hifz olunur. Bu cür qəddar və səfeh insanlar dünyaya hökmranlıq etmək üçünmü gəlmişlər?!
Növbəti bölümdə məlum olur ki, xanın qızı Mərcan tay-tuşlarıyla yay gələndə Xızı yaxınlığına yaylağa gedərmiş. Əsərin əsas mahiyyəti də yaylaq səfərində üzə çıxır. Çünki saray qızlarının gəzib dolaşdığı bu yerlərdə Dəmirdaş adlı igid çoban yaşayırmış. Şair öz qəhrəmanını daha yaxından tanıtmaq üçün əlavə haşiyələrə də yer verir. Bunlardan biri Dəmirdaşın qonşuluğunda yaşayan qızın bir neçə atlı tərəfindən qaçırılması və anasının ah-nalə etməsidir.
O həm də qavalda yanıqlı şikəstə oxumağıyla da heyranedicidir. Oxuyarkən o, soydaşlarının çəkdikləri zillətləri də, bir gecə Mərcanın onu gizlicə çağırmağını da xatırlayır. Şair əsərin bu yerində maraqlı bir manevr edir. Dramatik əsərləri xatırladan remarka kimi keçid verir. Qavalı çalanın kimliyini axtaran xan qızı üstü-başı yamaqlı çobanı görən kimi siyah gözlərindən atəş axır. Bu epizodda Mərcanla çobanın pyesvari dialoqu verilir. Həmin dialoqda qızın qavalın niyə belə qəmli olmasını soruşmasına çoban cavab verir ki, “Çünki el matəmlidir, Səbayel mahalında”. Şair onların dialoqunda qəribə bir söhbətləşmə təsvir edir. Sanki el içindən çıxmış oğlan qızın ona atəşlə baxan gözlərinin fərqində deyil. Dəmirdaş əsasən əzilən təbəqənin ağır güzəranından şikayətlənir.
Yeddinci bölümdə şair süjetə yeni bir epizod əlavə edir. Xan gözəl havada ova çıxdığı vaxt Qorxmaz adlı bir çoban da sürüsünü otarırmış. Xanla vəzir sanki adi bir oyun oynayırlarmış kimi həmin çobanı sərrast nişan almağın mərcini edirlər. Xan oxunu çəkir və hədəf nişan alınanda soyuqqanlı şəkildə yenə də öz məntiqsiz məntiqinə əsaslanır; “Görünür, baxtı yoxmuş, Tale ona soyuqmuş”. Şair hökmranların özbaşınalığını sərgiləyən bu epizodla həm də xanın fikirlərinə diqqəti çəkir. Doğrudanmı, tanrı Qorxmazı çoban olub, xanın bir nişan oxuyla ölməyi üçün yaradıb?! Doğrudanmı, bu cür səbəbsiz ölümlərə açıq-aşkar meydan verilir?! Bu suallara Dəmirdaş da cavab axtarmağa çalışır.

Neçin, neçin bu qansız
Qaçırır gündə bir qız?!
Xan yenə də qudurmuş
Neçin Qorxmazı vurmuş?

Şair yenə də onun bu fikirlərə qərq olmuş anlarını Mərcanla dialoqda verir. Mərcan ona da qaval çalmaq öyrətməyi xahiş edəndə çoban kinayəli cavab verir ki, atan dağlara daha gözəl ün salır. Lakin onun belə kinayələrinə baxmayaraq, Mərcan sevgisini gizlətmir, etiraf edir. Çoban isə səni mənə verməzlər deyərək qızı uyarır. Həm də xatırladır ki, atan səni xallarının sayını bilənə verəcək. Həmin epizodda şair Mərcanın diliylə qəribə bir eyham vurur; “Qoy deyim: Xallarım bu! Yetər, sıxma ruhumu”. Lakin “bu” deyə təqdim olunan sayın neçə olduğu yenə də bəlli olmur. Çoban qıza sevgisinin qarşılığında qəribə bir şərt qoyur; “Desəm atanı öldür! Ağlayan xalqı güldür. Edərsənmi?” – sualı oxucunu çaşdırır. Xalq içindən çıxmış oğlan doğrudanmı bir qızı öz atasının qatili etmək istəyir?! Belə qarışıq suallar oxucunu düşündürdüyü zaman cavabını oxuyuruq; “Edərəm, Ölümə də gedərəm!” Müşfiq kimi şair bir qıza bu cavabı verdirmək üçün hansı meyarlara əsaslana bilərdi?! Qızının atasına qarşı çıxmasını yeniliyin köhnəlik üzərində qələbəsi kimimi verib, yoxsa eşqdən gözü kor olan qız ata qatili olmağa belə razıdırmı? Ya bəlkə də, ədalətsiz sarayda da ədalətli varislər yetisə bilər şüarına əsaslanıb!? Yaxud da ədalət necə olur-olsun bərpa olunmalıdır prinsipinəmi güvənib, müəyyən etmək çətindir. Məsələyə belə də yanaşmaq olar ki, ata öz qızının məhəbbətini də qazana bilməyib. Bəs onda başqalarının səadətini düşünən, sevməyi bacaran bir qız öz atasına necə qıya bilər? Suallar çoxalır, fakt odur ki, qız atasını öldürməyə də razı olur. Lakin çoban məsləhət görür ki, hələ vaxtı deyil, əvvəlcə üsyan hazırlayaq.
Qız bildirir ki, yaxınlarda şəhərə köçəcəyik, bu gözəl yerlər sizə qalacaq. Çoban isə yenə də öz mövqeyində qalır ki, bizə yalnız bu gözəl dağ-dərə yox, həm də “O kor, o sağır kəndlər, Vergisi ağır kəndlər” qalır. Nədənsə xalqı təmsil edən bu el igidi insana kobud aşiq kimi təqdim olunur. Müəllif onun haqqında yazır ki, “Ələ almış Mərcanı, Hazırlayır üsyanı!” İnsanda belə təəsürat yaranır ki, bu üsyankar gənc onu sevən qızın hisslərindən öz planlarını həyata keçirmək üçün istifadə edir. Onların görüş səhnəsi belə təsvir olunur. “Girir ağaclıqlara, Görüşür sıra-sıra”. Yəqin ki, şair bu epizodu əbəs yerə verməyib. Axı qızın atası onun bədənindəki xalların sayını soruşacaqdı…
Süjetə maraqlı bir detal da əlavə olunur ki, vəzirin oğlu Gülçin də Mərcanı sevir. O da qızın bədənində neçə xal olduğunu bilmir. Bununla belə o, qızla evlənib hakimiyyəti ələ almağın xəyallarını qurur. Lakin bu xəyalların ənənəvi bir sonluğu görünür; “Yapacaqdır baş hərəm”. Yəni Mərcan da sadəcə hakimiyyətdə olanın bir neçə arvadından birisi olacaq. Baş hərəm olmaq isə onun hökmdar qızı olmağından miras qalıb. Vəzirin oğlunun da ürəyi o qədər genişdir ki, ora ürəyi istəyən qədər qadın yerləşdirə bilər.
Şair qızın atasına qarşı çıxmasına haqq qazandırmaq üçün əlavə epizodlara da yer verir. Bunlardan biri belədir ki, vergini verə bilməyən kəndlinin əl-ayağını bağlayıb döyürlər. Bunu görən Mərcan “Zavallını buraxın!” – deyə əmr edir. Gördüyü bu səhnə onda çobanın ədaləti bərqərar etmək planlarına bir az da həvəs yaradır, saraydan meyli dönür. Hətta digər hərəmlərin də sarayı zindan adlandırmağı onda saraya qarşı ikrah hissi oyadır. Başında sevda yeli əsən Dəmirdaş da “Əvvəl üsyan, sonra qız, Xanlığı yıxmalıyız!”- deyə düşünür. Həm də bu saray qızını dəfələrlə sınamaqdan sanki zövq alır. Ondan soruşur ki, başqa bir xan xalını tapıb desə, ona gedərsənmi? Qız isə qətiyyətlə cavabını verir ki, “Bir dəfə dedim ki, mən Səndən başqa heç kəsə Getməm başım kəsilsə!”
Müasir dövrdən baxanda Dəmirdaş dardüşüncəli kənd uşağı təsiri bağışlayır. Mərcan isə ziyalı bir təbəqənin elitar nümayəndəsi kimi qəbul edilir. Çoban bildirir ki, qızın saraydan qaçmasıyla heç nə dəyişməyəcək. Məsələni kökündən həll etmək lazımdır, xanlıq yıxılmalıdır. Qız onu xəbərdar edir ki, sabah başqa elçilər gələndə o da gəlib istəsin.
Böyük məclis qurulur. Xan sualını verir, bilməyənlər gedirlər. Qalır Gülçin və Dəmirdaş. Gülçin də sualın cavabını bilmir. Sıra çobana çatanda xanı gülmək tutsa da, sualını verir. Çoban dərhal cavab verir ki, “Qızın yeddi xalı var”. Xan soruşanda ki, haradan bilirsən, çonban cavab verir ki, “Yuxuda saymışam mən”. Verilən cavab düzdür, lakin təsdiq cavabı da doğrudurmu? Axı bu yuxunu hansısa xan oğlu görə bilməzdimi? Əslində yəqin ki, əsl səbəb onların gizli görüşündədir, ya da qız ona xallarının sayını düzgün deyibmiş. Hər halda sualı verən qızın atasıydı və düzgün cavabın da necə tapılacağını düşünməliydi. Lakin xanı başqa şey düşündürür. O, qızını bu çobana necə versin?! Axı o daha layiqli bir namizəd axtarırdı.
Bu yerdə şair xanın yenə də tale ilə bağlı düşüncələrinə ayna tutur. “Qazandığım bu şöhrət Bir çobana yaraşmaz. Yox, taleylə kar aşmaz”. Xan bu fikirlərdə ikən qızıyla çoban üsyanın planlarını cızırlar…
Vəzir həyəcanla xana qızının qaçırılması xəbərini verir. Sevgililərin arxasınca atlılar hücum edir. Sevgililər çabuk çaparaq Zığa çatırlar. Artıq getməyə yer qalmır, 3 tərəfi su alır. Onlar suya girməyə məcbur olurlar. Xalq kütləsi də hücuma keçib sarayı ələ keçirir, Quş xanı öldürür. Lakin Mərcanla Dəmirdaş Xəzərin sularında qərq olurlar. “Son”da şair oxucularına belə bir sual ünvanlayır; “Tarixdə dağılan saraylar azmı? Döyüşdə boğulan alaylar azmı?”

06.02.2016
Gülnar Səma

AYB, DGTYB və “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin üzvü,
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü

Orda, uzaqlarda bir yer var… Orda xoşbəxtlik var…Orda sevənlər “həsrət”, “hicran” sözlərini bilmirlər. Orda hamının bildiyi nağıllarda küpəgirən qarılar, divlər, zülmət sehrkarları yoxdur… Orda…

Oranın hara olduğunu da bilsək yaman olardı. “Hər kəs” və ya “heç kəs” olur həmişə dünyamızda. Nə qədər ki, özümüzün bu dünyaya gərəkli olduğumuzu bilirik, özümüzə güvənirik, onda “hər kəs” dünyamızın bir hissəsi, müəyyən dərəcədə anlamıdır… Ta o zamana qədər… O zamanda ürəyimizin “yükünü” çəkəmmirik. Düzü, çəkirik ey… Guya çəkməkdən başqa çarəmizmi olur?! Sadəcə, gözümüz dörd olur ki, görəsən, daha kim “ürəyini” söykəyəcək ürəyimizə? Bir də baxırıq, “heç kim” … Onda da başlayırıq üşüməyə… Elə bil Sinan padşahın qırx arşınlıq quyu-zindanının dibinə düşmüşük… “Bəxt” sözünü yalnız o qırx arşınlıq quyunun dibində yada salırıq. Oluruq: BƏXTSİZ…

“Bəxtsiz” olduğum bir zamanda Mehman Rasimoğlunun “Könlüm məhəbbətin harayındadır” kitabını vərəqləməyə başladım. Rastıma çıxan bu misraya “sığındım”…

Mən bəxti keçələm, sən qaravəlli…

Keçəllərin bəxti gözəl olsa da, qaravəllilər bitməzliyi ilə ürək üzə bilir bəzən…Dolayısı ilə, bəxtinə çıxan sevdalısının əlçatmazlığını demək istəyir Mehman burada. Özünü istəyinə çatmağının arzuları ilə aldatdığını da gizlətmir gənc şair. O qədər beynində vüsal ümidləri yaşayır ki…

Kölgəmi arxamda görsəm nə zaman,

Sanıram arxamca yar gəlir, gülüm…

Bundan sonrası onun qurduğu ümidlərdə yıxılmasıdı daha… Türk dünyasının görkəmli folklorşünas alimi, professor Sədnik Paşa Pirsultanlı “Koroğlu” eposundan danışarkən qəribə bir epizodu xatırlamışdı bir dəfə.

-“Koroğlu” eposundakı aşıq havalarını araşdırırdım. Gəlib, gəlib “Şirinqala” havasında, elə bil, üzü yoxuşa dirəndim. Koroğlunun adıyla bağlı bütün havaların ruhu döyüşkəndir, “ölləm-öldürrəm” deyir. Təkcə, “Şirinqala” adamı ağladır. Ağladır nədi ey… Adamın ürəyini çəkir. Dedim, görəsən, bu boyda paşalara, xotkarlara qan udduran Koroğlu nəyə ağlayıb belə? Bir gün yolum Tovuza düşdü. Getdim, “Şirinqala” əfsanəsini eşitdim. Onda anladım ki, adam kim olur-olsun, nəçi olur-olsun, onu nakam məhəbbət həmişə ağladır.

Sədnik Paşa Pirsultanlı düz deyirdi… Ayrılıq qoxan misralar qədər heç bir şeirə başını qoluna söykəyib ağlamırsan. Mehmanın da belə “çarəsiz”, “ayrılıqdan” qorxub boynunu bükən misraları var. O misralardakı ayrılıq qorxusu gənc şairi məcbur edir ki, üsyan etsin:

Ya gəl öldür məni, ya qır tilsimi,

Apar! Apar məni sən olan yerə…

Sevənlər o vaxt boynubükük olur ki, sevilənlər gedir, gedənlər dönmür… Dönən də artıq o sevgiyə layiq olmur. Və o gedişlə dönüş arasındakı zamanı “darıxmaq” feli ilə hərəkətə gətiririk. Yoxsa, o zaman keçmir… Yerindəcə dayanır… Mehmanın şeir dünyasında “darıxmaq” özü də hərəkət edir:

Darıxmaq gör məni nə hala saldı:

Gözümlə hər yerə səni düzürəm.

Bu göz önündə duran xəyallara aldandığını anlamağa da gecikmir şair. Qayıdıb bu xəyal quran aşiqə-öz daxilinə baxır… Özünün “aciz”liyini etiraf edir:

Bomboş çərçivəyəm-içimdə xəyal…

Nəhayət, onu tərk edənin uzaqlaşan siluetini bir daha gözlərinə həbs edir. Arxasınca ürəyindəki narahatlığını dilə gətirir:

Getdin?! Gözlərimin ağı, qarası,

Əlvida demədən hara gedirsən?!

Gedən yolçunun onun səsinə geri dönüb kinayəli baxışlarla baxmağını isə qəbul edə bilmir. Sevgisini dilinə gətirdiyi üçün bu istehzanı haqsızlıq sanır özünə:

Bülbül qondu öz gülünə-qovuşdu,

Mənim sənə “gəl” deməyim ar oldu?!

Mehman Rasimoğlunun məhəbbətin harayında olan könlü onun sevgisinə cavab verməyən sevdalısından küsə bilmir, qara sevda yolunda çəkdiyi cəfalarla qürur duyur:

Eşq halından can çəkişən aşiqdən söhbət düşəndə,

Şükür edir öz halına Məcnun Mehman olan yerdə…

Beləcə… Günlərdən birini də Tovuzlu Aşıq Əsəd Rzayevin nəticəsi Mehman Rasimoğlunun şeir dünyasına qatıb “ötürdüm” ömür yolundan… Şeir yolun uğurlu olsun, Mehman!

AYB, DGTYB və “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin üzvü,
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü

Saygyonun əriyi

“ATV KİTAB”IN NƏŞRİ OLAN “SƏSİNDƏN TANIDILAR PAYIZI” KİTABINI OXUDUM…

Saygyo yapon ədəbiyyatında tankaları ilə öz tarixini yazıb. Və bu tarix bəzək-düzəkli deyil.

Tarix özü bəzək düşkünüdür, bəzənməsə, gözə görünmək istəməz. Görünsə də… Vay o gündən ki, tarix bəzəksiz-düzəksiz gözə görünə! Bəşər övladı başını götürüb hara qaçar, İlahi?!

Yox! Elə beləcə olsa, daha yaxşıdı tarix – bəzəkli-düzəkli. Dünya tarixinin bütün səhifələri insan əlinin “əməyi” olan “ənlik-kirşandan” kasad deyil. Təkcə ədəbiyyat bəzəksizdi. Çünki ədəbiyyat özü yaranışdan gözəl olur, onun tarixi süsə ehtiyacı yoxdur, öz naxışları bəs edir. Yanlışları da naxış olur sözün.

Saygyonun tarixi də belədir.

Onun tankalarında daha çox xoşuma gələn ərik oldu. Ömrünün 30 ilindən artığını dağlarda yaşayan şair üçün ərik ağacı beynində çizilən xəyallı dünyanın ətridi, dadıdı. Onun dağdakı komasının yanındakı ərik ağacı bəzən dərd ortağı, bəzən təbəssümünün səbəbi, bəzən də saçlarıyla oynamaq istədiyi xəyali sevdalısıdı. Amma şair ərik ağacının tənhalığının təsəllisi olduğunu da etiraf etmək iqtidarındadır:

Necə ki, kənddə
Çəpər dibindəki
Əriklər sovulmayıb,
Ətir sorağıyla
Yolçu gözləyirəm.

Hər sulanan əriklə bir az daha ümid yaranır şair qəlbində ki, mütləq o yolçu gələcək. Bir gün yolların yuxusu pozulur, şairin yuxusu yozulur, o naməlum yolçunun yolu Saygyonun dağdakı komasının yanından keçir, ərik ətri onu yoldan eyləyir…

Çəpər dibindəki ərik
Xoş ətir saçır.
Və yol keçən biri
Məftun-məftun dayanıb durur.
Bunu heç vaxt unutma!

Tənhalığının min bir rəngini bir yaşıl cizgiylə qəfildən dəyişən yolçunun gəlişi o qədər möhtəşəmdir ki, şair onun koması önündə bir anlıq dayanıb ərik ətrini ciyərinə çəkməsini heç vaxt unutmaq istəmir. Bu anı təkrar-təkrar yaşamaq istəyir. Lakin yolçu sakitcə öz yoluna davam edir, komanın yanından təbəssümlə keçib gedir.

Bu gediş şairi incidir, küskün ürəyini bir az da küsdürür. Amma o, bədbinləşmək istəmir ərik ağacına baxa-baxa. Ona görə də növbəti təsəllisini uydurur:

Əgər bu bahar
Bu tikanlı çəpəri
Basıb gələrsə birisi
Əriyi qoxlamağa,
O, mənim dostumdu demək!

Dost da ki… Bu birhecalı sözün izahı hecalara, sözlərə sığmaz. Ümidlərə sığar təkcə, ümidlərə. Ümid-ümid yaşanır dost gəlişi, arzu-arzu su səpilir yollara, dost gələndə toz olmasın deyə. Şair ömrünün ərikli günləri dost gəlişinə boylanan baxışlarla sona yetir, ərik mövsümü başa çatır.

İkinci ərik mövsümünü şair Saqada qarşılayır. Burada o, monastır bağıyla üzbəüz dayandığı küçədə də ərik ətriylə “görüşür”. Bu görüş Saygyo üçün qərib xəyallara dalmaq olur. Bu görüş Saygyo üçün ürəyiylə söhbət etmək olur:

Nədir bu, sahibim?
Yoxsa, azacıq külək əsən kimi
Həyəcanlanırsan?
Hətta, uzaqdan belə
Şirindir ərik qoxusu.

Monastır bağındakı ərik ağacına baxdıqca şair öz kiçik komasını, köhnə çardağını xatırlayır. O çardağın bu mövsüm əriklə birgə sahibin yolunu gözləməsinə kövrəlir. Tikanlı çəpərin arxasından yola boylanan ərik ağacına sarı yol başlayır. Özündən əvvəlki koma sahibinin ərik əmanətini əzizləməyə borclu sanır duyğularını. Saygyo hələ yolun başlanğıcından əriyin ətrini duyur.

Necə doğmadır mənə
Bu uçuq çardaq…
Və yanındakı çiçəkləyən ərik…
Duydum-anladım qəlbini
Bu evin məndən əvvəlki sakininin.

Koması yanında ayaq saxlayan naməlum yolçunun hisslərini yaşayır koma sahibi. Ərik ətrini məğrur edənin bahar küləyi olduğu da burda ona aydın olur. Bu dəfə də küləyə minnətdarlığını bildirir:

Əriyin qoxusunu
Dayaz dərələrə sən yaydın,
Ey bahar küləyi!
Buraya gələn olsa,
Doyur onları bu tünd qoxuyla.

Bir səhər də bahar küləyi Saygyonu günəşdən qabaq oyadır, burnuna ərik qoxusu gətirərək. Tənhalığına oyanır şair. Kimsəsizliyindən qorxur. Bürünür darıxmağın kürkünə. Və ürəyindən keçəni dilinə gətirir:

Nə olar, tez gəl
Mənim bu tənha daxmama!
Əriklər çiçəkləyib.
O ətrin xatirinə
Yadlar belə qonaq gəlmişdi
indiyədək.

Hər ərik mövsümünü belə yaşayıb, belə yola salır Saygyo. Və hələ də bütün dünya onun tankalarını oxuduqca ərik ətrindən məst ola bilir. Bu məstliyin xoşhallığındadır Saygyonun ölümsüzlük sehri. Bacaran olacaqmı bu sehrdən qurtulmağı, görəsən?!

İNCƏ CİZGİ – 05.02.2014
İki kelime ne kadar yakındır, ne kadar bir-birine dolaşık. Sanki aynı şeymiş gibi birini diğerinin yerinde kullanırız bazı cümlelerde. Fakat derinden düşününce ince bir çizgi ile fark olduğunu anlarız. Aşık olmak ilk defa gördüyün birinin bilmediyin bir şeyinden etkilenmektir. Bir bakışından, bir gülüşünden ve ya sadece ani bir duruşundan. O an beynimize kazılan ve hep o şekilde hatıramızda çerçivelenen bir kare olur.
Bir bakışına ve ya içten bir tebessümüne aşık olursun. Sende yıllar geçse bile hep aynı kalır o tebessüm…Adı geçtiğinde o gülüşü yaşarsın yeniden. O senin için dünyada tek olan insana çevrilir, birtanedir zannedersin ve yalnızca sen bulmuşsundur. Her gün, her an düşünürsün. Her kese bu mutlulukla gülücükler saçarsın. Mantıklı düşünemez, yalnızca kalbinle karar verirsin, gözüne bişey görünmez, bir anlamda göre bilen bir körsündür artık. Tebrikler aşık olmuşsun!
Sevmek… Bu kelimenin anlamı çok derindir. Sevmek daha yüksekdedir, daha toz-pembedir sevince hayat. Sevmek biraz da bencillikten arınmaktır, halbuki aşık olunca insan bencilleşir, sadece onun olsun ister, paylaşamaz hiç bir şekilde. Oysa sevmek onun mutlu olması için çabalamaktır, seninle olmasa bile sadece mutlu olsun yeter deye bilmetir. Sevmek kalbinin onun mutluluğu ile çarpmasıdır.
Uzaktan, dokunmadan, duymadan, görmeden onu içinde hiss ede bilmektir. Ona sarılmadan o duygunun hayalini beyninde kurup yaşatmaktır. Nerde olursa olsun, seviyorsan sevmişsindir, ama aşıksan mesafelerin seni yorar, yanında olmayınca usanırsın, hırçınlaşırsın. Sevmekle aşık olmanın ince farkı budur işte. Sevdiyine aşık olursan, işte o zaman hayatda her şeyi kazanmış bir insansın. Sevmek ruha işler çünki ve ruh ölümsüzdür, sevginiz ölümsüz olmalı, ölümcül deyil… Ruhunla, var oluşunla ruhunu, var oluşunu sev….!

O, bir insandır əslində, kənardan hər kəs onu heykəl bilir, kimin üçün isə sadəcə büstdür, sinədən yuxarıya baxır hər kəs ona, bir də kişilərin bəzisi üçün arzulanan qadındır, “dır-dır etmir”, susur, danışmır… Hiss və həyəcanları, fikirləri içindədir, onun dilini kimsə anlamır, səsini kimsə eşitmir…

O, içində ağlayır, bəzən yağış yağanda bəxti gətirir, üstü su olduğundan, kimsə anlamır ki, o, ağlayır, hər kəs onun simasındakı suyun yağışın suyu zənn edir…

O, bir qadındır… Cəmiyyətdə öz sözünü demiş, seçilmiş qadın… Kimin üçün isə dostdur, kimisi onunla fəxr edir, kimisi anlamayıb təhqir edir, söyür, heykəllərimizi də ələ salan, təhqir edənlər, söyənlər, anlamayanlar var, az deyil onların sayları axı…

O, həm Şeytana lazımdır, həm də Allaha… O, Allaha öz bildiyi kimi dua edir, qəlbinin səsini eşidə bilir, tənhalığa o qədər öyrəşmişdir ki, evində belə dəyişiklik etmişdir, mebellərin yerini təkbaşına dəyişmişdir, tənha adamın evinə bənzəyir indi evi…

Allah ona nə vermişdir, bilmir, amma Şeytana çox lazımdır ona verilən… Şeytan bir gün yuxusuna girir, digər bir gün xeyir mələkləri girir, bir gün qaranlıqda olur yuxusunda, bir gün aydınlıqda… O, insanları kitab kimi oxuyur, tanıyır, müşahidə edir, təhlil edir, susur… O, insanları anlayır, dinləyir, dəstək olur, əvəzini gözləmədən… Onda gizli nəsə var, tam anlaşılmayan, açılmamış, gizlilikdən çıxmayan… Özü də anlamır nədir… Allahdandırmı, Şeytandandırmı? Şeytan niyə belə ciddi cəhdlə onun qəlbini əlindən almaq istəyir? Şeytanla da az olmayıb ünsiyyəti yuxularında, aldatmaq istəyib o, Şeytanı düz 3 dəfə… Sonda verməyib qəlbini, məğlub olmayıb, itkiləri çox olsa da…

O, dindən üz döndərib, tanıdığı bircə varlıq Allahdır, qorxmur Allahdan, sevir…

Cənnətə və cəhənnəmə inanmır… Çəkə biləcəyi dərdi, yükü çəkir, şikayət də etmir… Razıdır həyatından… Ona həsəd aparanlar, paxıllıq edənlər də, az deyildir… Atırlar daşı, ləkələyirlər, üstünü cızırlar, nəsə yazırlar, heykələ etdikləri kimi, bircə soyundura bilmirlər, nə ruhunu görürlər, nə də iç dünyasını… Soyuqdur, biganədir kənardan baxan üçün… Əslində, içində nələr baş verir, özü bilir…

O, yazır, yazdıqca, sanki rahatlıq tapır, heykəl kimi quru, emosiyasız görünə bilər, selfi çəkmək istəyə bilərlər onunla, tanısalar da, tanımasalar da…

Heykəl kimi zahiri görkəmi çəkir insanları özünə… İçi kimisə maraqlandırmır… O, hər kəs üçün heykəldir, özü üçün isə sağ insan… Yaşamaq istəyən insan…

O, bir insandır, yanlışları da var, doğruları kimi… Özünü mükəmməl saymır, mükəmməl olmağa da can atmır… Nə varsa, onundur…

Onun içində tükənməz enerji vardır… Qapandıqca, qapanır, ictimai sima olsa da, son vaxtlar… O, susur, gözləyir… Həyatı davam edir… Eyni yerdə, məkanda, eyni simada, zaman ötür, o isə həminkidir, dəyişmir yerini, möqeyini… Köçürtməsələr, təmirə aparmasalar, yeri kiməsə lazım olmasa, yerindən məmnundur…

Heykəl kimidir, daşı atırlar, hər kəs onu sınmaz, möhkəm, güclü bilir, heykəl kimi… Ağrımır dəyən daşların yeri, yaralamır onu… Süni materialdandır sanki, nə yağış onu paslayır, nə qar, nə külək, çovğun ona maneədir, təhlükəlidir, nə də ki, günəş…

Atılan palçıq, çamır, üzərində qalan ləkələri də vecinə almır artıq… Çünki o, əslində əlçatmazdır, toxunsalar da, əl vursalar da… İç dünyası toxunulmazdır…

Cəmiyyət çoxluqdur, fərdlərdən ibarətdir əslində, hər bir fərd isə özünə görə fərdidir, amma kiməsə qarşı lazım olanda, elə birləşir ki, elə həmrəy olur ki, sözlə deyiləsi deyildir…

Cəmiyyətə maraqlıdır bu heykəlin keçmişi, gələcəyi, indiki dövrü… Niyə o, heykəldir?! Cansız Heykəl, Ruhsuz Heykəldir hər kəs digər bir kəs üçün anlamadığı zaman…

Əslində, o, hər kəs üçün canlı olmaq istəyir, kimsə biri olsun, toxunsun və onu canlandırsın, bezmişdir bir yandan heykəl olmaqdan… Bezmişdir hərəkətsizlikdən, təkrarçılıqdan, bekarçılıqdan, kimsə kənardan baxıb, anlasın ki, o, heykəl deyil, hamı kimi canlıdır, insandır… Amma tək istəmək yetmir bəzən… Səsini, hayqırtısını, onun daxili aləmini görə biləcək birisi çıxanadək, belə olacaqdır…

O, əslində bir insandır, kiminsə qızı, bacısı, anası, xanımı, sevgilisi, nəvəsi…

Günel Fərhadqızı

Gözlər qəlbin aynasıdır… Göz yaşları da qəlb dünyasını ifadə edər…

Peşəkar yalançı deyilsə, insanı gözləri, baxışları, göz yaşlarından tanımaq, anlamaq olar… Baxış, gözlər, göz yaşları olan yerdə, əlavə sözə yoxdur ehtiyac…

Göz yaşları… Onlar mənim sevincim, onlar mənim kədərimdir…

Göz yaşları… Onlar mənim neqativim, onlar mənim pozitivimdir…

Göz yaşları… Onlar mənimdir, paylaşmıram, paylaşmaram kiminləsə, nə xoş günümdə, nə də ki, dara düşəndə…

Göz yaşlarımda yaşayar uğurum, uğursuzluğum…

Qazancım da, itkim də göz yaşlarımda gizlənər çox vaxt…

Göz yaşlarım axar xoş günümdə də, xoş olmayan günümdə də…

Göz yaşlarımda var xoşbəxtliyim, gizlənmişdir bədbəxtliyim…

Söz gərəkməyən, sözlə ifadə edilməyən göz yaşlarımda vardır bir səbəb, səbəbsizlik…

Bəzən susub ağlayıram, için-için, sakitcə, boğuq səslə, kimsə eşitməsin deyə, bəzən bərkdən, qışqıraraq, bağıraraq, hönkür-hönkür ağlayaraq, göz yaşlarıma verirəm azadlığı… Ağlamaq olmur hər yerdə, hər kəsin yanında…

Göz yaşları bəzən zəifliyimdir, bəzən isə gücümdür…

Göz yaşlarım bəzən qaranlığım, bəzən isə işığımdır…

Göz yaşları duzlu sudur, axdıqca yandırar dərini, acışdırar, qızardar… Qəlbdə onun kimi zərifdir… Yanır, göynəyir, qızarır… Qəlbin də acısı var, sevinci var… Çünki göz yaşları kimi təbiidir…

Göz yaşları bir tələb, ehtiyacdır göz üçün, qəlb üçün, insanın özü üçün… Axdıqca göz yaşları tükənmir sanki, qurumur…

Qəlb varkən, döyündükcə, var, yaşayır, axır göz yaşları…

Sadəcə bəzən idarə edirəm onu…

Bəzən həbs edirəm…

Göz yaşları həm köləlikdir, həm də azadlıq…

Göz yaşları qəlbimdən gözümədək axan duzlu, saf, təbii sudur…

Günel Fərhadqızı

İnsan fərd olaraq ruh və bədəndən ibarətdir. Bizim orqanizmimiz xəstələndikdə onu bərpa etmək, sağaltmaq olur. Lakin ruhumuz xəstələndikdə isə ona yalnız Ulu Tanrıdan savayı heç kimin köməyi dəyə bilməz. Genetik olaraq lənətlənmiş, ruhu xəstəlikdən əziyyət çəkən, mənfur qonşularımız, insanlığa rəzalət olan Erməni terrorçuları tarix boyu öz çirkin niyyətlərini həyata keçirmək üçün fürsət axtarmış və ilk əldə etdikləri fürsətdə də xalqımıza ağır zərbələr vurmuş, türk xalqının soyqırımını reallaşdırmışlar. Azərbaycanlı olaraq biz isə əlimizə düşən ilk fürsətdə bütün düşmənlərimiz kimi erməniləri də bağışlamış, onlara öz isti yuvamızda, müqəddəs torpaqlarımızda sığınacaq vermişik. Suyumuzu içib, çörəyimizi yeyən nankor ermənilər öz çirkin niyyətlərini həyata keçirmək üçün növbəti dəfə 1992-ci ildə məqam tapdılar. Həmin gün, Azərbaycan və dünya tarixinə qanla yazılmış 26 fevral tarixidir.
Belə ki,1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecəErmənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Rusiyanın 366-cı motoatıcı alayının iştirakı ilə Xocalı şəhərini işğal edərkən, etnik azərbaycanlılara qarşı soyqırım reallaşdırıldı. Bu faciə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və dünya savaşından bəri baş vermiş ən dəhşətli genasiddir. Bu hadisələri təsvir etməyə belə insanın ruhu və ürəyi tab gətirmir. XX əsrin faciəsi adlandırılan Xocalı soyqırımı zamanı Azərbaycan xalqı minlərlə şəhid qurban vermişdir. Həmin tarixə qədər ən dəhşətli hadisələrin pik nöqtəsində Faşist Almaniyasının törətdiyi Xatın faciəsi dayanırdısa Erməni faşistlərinin törətdiyi Xocalı faciəsi ondan daha dəhşətli bir vandalizm aktı kimi dünya tarixinə yazıldı. Necə ki, Xatın şəhəri yandırılaraq məhv edilmişdi, həmin səhnəni məhz Xocalıda da reallaşdırırdılar. İnsanın ürəyini içindən ovan, ruhunu göynədən bu acı tarixdə-
fevralın 25-i axşam şəhər toplardan və ağır artilleriyadan şiddətli atəşə tutuldu. Nəticədə, fevralın 26-ı səhər saat 5 radələrində Xocalı tam alova büründü. Mühasirəyə alınan şəhərdə qalmış təqribən 2500 nəfər əliyalın dinc xocalılı Ağdam rayonunun mərkəzinə çatmaq ümidi ilə şəhəri tərk etdi. Amma bir günün içində yer üzündən silinən şəhəri tərk edən 2500 Xocalı sakinindən 613-ü düşmən gülləsinə tuş gəlib qətliamın qurbanı oldu. Bu soyqırım nəticəsində 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i qoca və qarı olmaqla – 613 nəfər Xocalı sakini xüsusi amansızlıqla qətlə yetirildi, 8 ailə tamamilə məhv edildi, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirdi. Düşmən gülləsinə tuş gəlib yaralanan 487 nəfərdən 76-sı uşaq idi. 1275 xocalılı əsir, 150 xocalılı itkin düşdü. İtgin düşmüş soydaşlarımızın taleyi ilə bağlı, bu günə qədər heç bir məlumat yoxdur.
Erməni terrorçuları qadınları uşaqları süngüyə keçirir, məsum körpələri dəmir çənlərə yığıb qaynaq edərək yandırır, 40 günlük qundağın başının dərisini soyur, sakinlərin gözlərini, dişlərini və dırnaqlarını çıxarırdılar. Erməni cəlladları bütün bu və sadalamağa tab gətirə bilmədiyim bir çox amansız cəza növlərini günahsız, dinc əhaliyə tətbiq edərkən sanki özlərini bir qəhrəman hesab edirdilər. Bu da onu sübut edir ki, həqiqətən bir xalq olaraq erməni xalqı ruhən xəstə və öz yalanlarına inanmış xalqdır. Erməni xalqının törətdiyi vandalizm, vəhşət dünya tarixində vəhşi əməlləri ilə iz qoymuş faşisti belə mat qoydu. Əslində Xocalı faciəsinə bənzər terror aktları bu gün də davam etdirilir. Zamanında Azərbaycanın haqq səsinə haray verməyən beynəlxalq güclər, böyük dövlətlər bu gün baş alıb gedən terrorun da qarşısını almaq iqtidarında deyillər. Səbəb sadədir. Xocalıda baş verən terror faktını vaxtında dünya birliyi tərəfindən pisləməli və qarşısı alınmalı idi.

Daha vicdanlı və diqqətli olaq

Hal-hazırda dünyada böyük qarışıqlıq və xaos hökm sürür. Bəzi ölkələrdə amansız müharibələr davam edir, insanlar aclıq çəkir, atılan bombalardan evləri yerlə-yeksan olur. İnsanlar hər gün ölümlə üzləşir və xilas olmaq üçün ölkələrini tərk edirlər … Bəzi ölkələrdə isə insanlar normal həyat sürür və baş verən hadisələri sadəcə kənardan izləyirlər. Onların əllərində imkanları olduğu halda, çətin vəziyyətdə olanlara, ailələrini və yaxınlarını itirənlərə heç bir yardım etmirlər. Hətta hər şeyini itirən və doğma yurdunu tərk edən qaçqınlara öz ölkələrində sığınacaq belə vermək istəmirlər.
Bəs insanları bu mənəvi boşluğa sürükləyən nədir? Niyə insanlar bir-birlərinə yardım etmək istəmirlər? Necə olur ki hətta özünü “müsəlman” adlandıran insanlar dünyada əziyyət çəkən insanlara kömək etmək imkanları olduğu halda, bu qırğınlara soyuqqanlı yanaşırlar və hətta onların ölkələrinə girməmələri üçün aksiyalar keçirirlər?
Yuxarıda verdiyim sualların cavabı, yəni bir çox insanın insanlıqdan kənar davranmasının səbəbi imansızlıqdır. İmandan, vidandan, Allah qorxusundan uzaq olan insanlar hadisələrə çox səthi yanaşır, hər şeyi dayaz düşüncələri çərçivəsində dəyərləndirirlər…
İman gətirməyən insan hər şeyin mərkəzində özünü görür və acaq özü üçün narahat olur. Dünyada böyük müharibələr olsa belə, bu onu maraqlandırmır, çünki onun üçün əsas özünün bu müharibədən zərər çəkməməsidir. Əgər belə insanların başına problemlər gəlsə, özü və yaxınları müharibə şəraitində qalsa, o zaman belə vəziyyətdən çox narahat olar və hər kəsin ona kömək etməsini istəyər. Ancaq insanın məsuliyyəti sadəcə yaxınları ilə məhdudlaşmamalıdır. O digər insanları da düşünməli, onları da təhlükədən qorumaq üçün tədbirlər görməlidir. Halbuki şəxsi rahatlığını düşünən insan çətinliklərlə qarşılaşan, həyat uğrunda mübarizə aparan insanların vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün heç nə etmir. Bu onu maraqlandırmır da. Bunun bəzi səbəbləri var.
Hər şeydən əvvəl, belə insan sülh şəraitində yaşayarkən bir anda müharibə mühitinə düşən qadınların, uşaqların və qocaların düşdüyü vəziyyəti anlamır. İnsanların bu vəziyyətinin əsil səbəblərini araşdırmır və bu problemləri aradan qaldırmaq üçün heç bir cəhd etmir. O yalnız var gücü ilə özünü xilas etməyə çalışır.
Digər tərəfdən, qəlbində Allah qorxusu olmadığı üçün dünyadakı qarışıqlıqları görsə də, Quran əxlaqının dünyada hakim olması üçün cəhd etmir. Əgər çətinliyə düşsə, ancaq özünü və yaxınlarını xilas etmək istəyir. Öz ehtiyaclarını təmin etmək, sıxıntı çəkməmək ona kifayətdir. Başqalarının nə vəziyyətdə olması, qorxu içində və aclıq təhlükəsi ilə yaşaması onun üçün əhəmiyyət daşımır.
Dünyadakı bu sevgisizlik, laqeydlik və vicdansızlığın yeganə yolu insanın Allahın dininə sarılması və Quran əxlaqını mənimsəməsidir. Yüksək əxlaqa yiyələnmək üçün Allahın Quran vasitəsilə bizə bildirdiyi əmrlərə riayət etməlidir. Nəfsinə kiçik pay belə ayırmamalıdır: gördüyü və eşitdiyi hər şeydən Allah qarşısında məsul olduğunu bilməlidir. Allaha necə hesab verəcəyini düşünməlidir. Ancaq Quranın əmrlərinə qarşı diqqətli olan şəxs bu mənəvi dərinliyi qazana bilər.
Beləliklə, hər bir insan ağılla düşündükdə və dünyadakı qlobal hadisələrə vicdanla yanaşdıqda bəşəriyyətin din əxlaqına ehtiyacı olduğunu dərhal anlayar. Əgər vicdanlı insan haqq uğrunda mübarizə aparmasa, laqeyd və eqoist insanlardan ibarət cəmiyyətin digər insanları da dinsizliyə sürükləyəcəyini dərk edər. Allahın razı olduğu gözəl əxlaqın yaşanmamasının cəmiyyətə vurduğu dərin yaraları görər və anlayar ki, bu yaraları sağaltmağın yeganə yolu din əxlaqını cəmiyyətdə hakim etməkdir. Bu məsuliyyəti anlayan insan əlindən gəldiyi qədər çalışar, bu üstün əxlaqla yaşamağı və insanların da yaşamasına vəsilə olmağı qarşısına məqsəd qoyar. Allah gözəl əxlaqlı möminləri Quranda belə müjdələyir:

Onlar özlərinə edilmiş xəbərdarlığı unutduqları zaman Biz pis əməlləri qadağan edən kimsələri xilas etdik… (Əraf surəsi, 165)

Xəyalə SƏFƏROVA

Qarabağda talan var,
Zülfün üzə salan var.
Getmisən tez qayıt gəl,
Gözü yolda qalan var.

Qarabağ həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında şübhəsiz ki, ziyalılarımızın, ədiblərimizin də rolu böyükdür. Şairlərimiz və yazıçılarımız əsgərlərimizi ruhlandırmış, vətənə məhəbbəti tərənnüm edən əsərlər yazmış, qəhrəmanlarımızın şərəfli ömür yolunu işıqlandırmış, tarixi faktları yerində işlədərək vətəni və xalqı qarşısında öz vətəndaşlıq borcunu ləyaqətlə yerinə yetirmişlər. Görkəmli yazıçımız Hüseynbala Mirələmovun Xocalı faciəsinin 10-cu ildönümü münasibətilə 2002-ci ildə yazdığı «Xəcalət» povesti də bu baxımdan çox təqdirəlayiqdir.
Əsərin əvvəlində müəllif, doğma yurdlarından didərgin düşmüş soydaşlarımızın acınacaqlı həyatını, qarşılaşdığı problemləri gözlərimizin önündə canlandırmışdır. Vaxtilə öz yurdlarında geniş evlərdə yaşayan, məsul vəzilərdə çalışan bu insanlar indi yaşayış üçün yararsız şəraitdə məskunlaşmış, bir parça çörək üçün “qul bazarında” işləyirlər. Ən acınacaqlısı isə budur ki, «ətraf binalarda yaşayanlar bu hay-küylü, əsəbi adamlara ikinci dərəcəli “məxluq”lar kimi baxırlar», onların nə xeyir işinə, nə də şərinə şərik olurlar. Yazıçı Vətənin timsalında övladına dərman ala bilməyən qürurlu atanın keçirdiyi mənəvi iztirabları, Didar kimi çalışqan şagirdin sinif yoldaşlarının qarşısında yaşadığı şəraitə görə utanc yaşamasını çox real lövhələrlə təsvir etmişdir. Bununla da o, bu acı taleyi yaşayan soydaşlarımıza qarşı oxucularında təəssübkeşlik, mənəvi dəstək və başqa humanist hisslərin baş qaldırmasına nail olmuşdur.
H. Mirələmov bu əsəri vasitəsilə hadisələrin mahiyyətinə enərək tarixi faktları göstərmiş və milliyyətindən asılı olmayaraq bütün oxucularını düzgün nəticələr çıxarmağa səsləmişdir. Müəllif, vətənini müqavimətsiz təslim edibsiz deyənlərə cavab verərək əsərin lap əvvəlindən tarixi şəraiti real əks etmişdir: «…Müqavimətin xeyri yox idi. İki gün əvvəl Sovet əsgərləri fövqəladə vəziyyət rayonu komendantının əmri ilə kəndi ələk-vələk eləmiş, camaatın öv tüfənglərini də sonuncu pistona, gilizinədək yığmışdılar. Bu məlumat quduzlaşmış erməni yaraqlılarına çatdırılmışdı. Odur ki, hər tərəfdən hücuma keçmişdilər. Kəndi müdafiə edən cavanlar qərara almışdılar ki, axşam olan kimi arvad-uşağı mühasirədən çıxarsınlar. Ətraf qarla örtülmüşdü. Həmin il qış bərk gəlmişdi. Ayazlı gecələrdə sazaq insanın iliyinə işləyirdi. Bu qarda-boranda bir yana gedib çıxmaqmı olardı? Bu fikrin özü elə gecənin qatran zülməti kimi müəmmalıydı. Hər halda, başqa çıxış yolu da yoxuydu».
Bu səhfələri oxuyanda, yurdlarından didərgin düşmüş qaçqınlarımızın acı həyat hekayətlərini gözlərimizin qarşısında canlanır və biz müəllifin fikirləri ilə razılaşmaya bilmirik. Doğrudan da bu əliyalın insanların soyuqlu-şaxtalı qış gecəsində ailələrini, uşaqlarını sağ-salamat qurtara bilməsi belə böyük qəhrəmanlıqdır. Bundan əlavə yazıçı onu da qeyd edir ki, azərbaycanlılar burada yalnız vəhşiləşmiş ermənilərlə yox, həm də bizim vətənimizlə bağlı məkrli niyyətləri olan daha böyük düşmənlərlə savaşırdı. Bu düşmənlə savaşmaq üçün isə nə lazımi hərbi texnika, nə də hərbi səriştə var idi. Müəllifin özünün dediyi kimi: «Sadə bir həqiqətə diqqət yetirək. İndiyə kimi Azərbaycandan hərbi xidmətə çağrılanların doxsan-doxsan beş faizi tikinti batalyonlarına göndərilib. Onların hərbi sirlərə yiyələnməsinə imkan verilməyib».
Təəssüfləndirici haldır ki, müstəqilliymizi böyük qurbanlar bahasına qazandığımız həmin dövrdə Azərbaycanın daxili siyasətində də hərc-mərclik hökm sürürdü. Hökümət başına gah Sovert imperiyasının diktəsi ilə oturub-duran, gah da təsadüfən məsul vəzifəyə gəlmiş, heç bir siyasi səriştəsi olmayan adamlar gəlirdi. Bu isə onsuzda keçid dövrünü yaşayan dövlətin zəifləməsinə, həm də ordunun intizamsızlığına səbəb olurdu. «…Bakıda siyasi gərginlik artır, əhali Qarıqışlaq, Xocalı faciəsinin şokundan qurtula bilmirdi. Ölkə rəhbərliyi nəinki Qarabağı müdafiə etmək, heç öz hakimiyyətini qorumaq iqtidarında belə deyildi. Yazda siyasi mübarizə, hakimiyyət kreslosu uğrunda dartışma nəticəsində Azərbaycanın rayonları bir-bir işğal altına düşdü. Nəinki Xocalı qisası alınmış, üstəlik Şuşa getmiş, Laçın da işğal olunmuşdu. Bir-birinin arxasınca dəyişən nazirlər, digər səlahiyyət sahibləri bəylik taxtında əyləşibmiş kimi kişilikdən, qeyrətdən danışa-danışa acizləşir, çiyinləri üstündə onları hakimiyyətə gətirmiş xalqdan ayrı düşürdülər».
Povestdə tarixi faktlara əsasən ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin müxtəlif zaman dönəmlərində, siyasi rejimdən asılı olmayaraq vətən və xalq qarşısında etdiyi xidmətlərindən bəhs edilmişdir. Bundan əlavə yazıçı Heydər Əliyevi xalqın və vətəninin xilaskarı kimi səciyyələndirilə bilmişdir. Yazıçı, H.Əliyevin hələ Dövlət Təhlükəsizlik orqanlarında işlədiyi dövrlərdən xalqın müstəqillik ideyalarının carçılarına dəstək olmasını, Respublikanın I katibi işləyən zaman Azərbaycanın siyasi-iqtisadi inkişafında, bir çox zavod-fabriklərin tikilməsində, tələbələrin ali hərbi təhsil almasına rəvac verməsində böyük rolu olduğunu qeyd etmişdir. Bundan əlavə müəllif, H.Əliyevin dövlətimizin dar günündə bir çoxları kimi vətənini tərk etməyib vətəninə dönərək asayişi bərpa etməsini və erməni işğalının dayandırılmasıni da yüksək qiymətləndirmişdir.
Müəllif, hələ keçən əsrin əvvəllərində N.Nərimanov, C.Cabbarlı, S.S.Axundov və başqalarının təbliğ etdiyi xalqlar dostluğu ideyasının da carçısı olmuşdur. Yuxarıda adlarını sadaladığımız yazıçılar da erməni-müsəlman davasının xarici qüvvələr tərəfindən idarə edilən daşnaqların məkrli siyasətinin nəticəsi olduğunu göstərirdilər. Uzun illər dinc və mehriban qonşu münasibətində yaşayan bu xalqları zaman-zaman daşnaqlar öz fitnə-fəsadlarının qurbanına çeviriblər. Düzdür yazıçının da əsərdə qeyd etdiyi kimi daşnaqlar xadimədən tutmuş, orta məktəbdəki şagirdə qədər öz ideyalarını təbliğ edir, təhrif etdikləri tarixi dərs kimi keçirlər. Lakin bunların felinə uymayan, hətta qonşunu və ya dostunu dar məqamda ölümdən xilas edənlər olmuşdur.
Əsərdə daşnaqların hələ 60-ci illərdə xalqımızın başına gətirdiyi çirkin əməllərdən də söhbət açılmışdır. Burada Stepanakert Pedaqoji İnstitutunun dosenti Ərşad Qasımov, Eldar Zalıyev, Toğrul Mənzili kimi ziyalılar sərxoş ermənini öldürməkdə günahlandırılaraq edam cəzasına məhkum olmuş, bununla da daşnaqların urəyi soyumayib onları maşında diri-diri yandırmışdılar. Lakin çox keçmədən «Heydər Əliyev artıq Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri kimi, ermənilərin törətdiyi bu cinayətin açılmasına bilavasitə özü rəhbərlik etdi, günahkarların cəzalandırılmasına nail oldu. Azərbaycan respublikasına rəhbər seçiləndən sonra isə plenum çağırdı, vilayətdə erməni daşnaklarının törətdiyi vəhşiliyə siyasi qiymət verdi. Az vaxtda Xankəndində təzə abhava yarandı. İki xalq arasında millətçilik toxumu səpənlərin əksəriyyəti cəzasını aldı».
Ümumiyyətlə, Hüseynbala Mirələmovun «Xəcalət» povesti tarixi hadisə və faktlarla zəngindir. Burada Qırxqız dağı, Bağrıqan dağı, Marağa abidəsi və başqa yer adlarının etimologiyası, yaranması haqqında maraqlı məlumat verilir. Bundan başqa müəllif, xalqımızın Çar Rusiyasına qarşı mübarizə aparan müridizm hərəkatının üzvlərindən olan Mir Həmzə Seyid Nigaridən də böyük ehtiramla söhbət açmışdır. Məlum olduğu kimi nəqşibəndi təriqətinin mürşüdlərindən olan bu böyük şair qürbət eldə yaşayıb-yaratsa da doğma elini heç vaxt unutmamış, Qarabağın şəninə bir sıra şeirlər ithaf etmişdir. Povestin əsas qəhrəmanı olan Vətən və onun həyat yoldaşı Fərqanə 1937-ci ildə Qarabağdan Qazaxıstsana sürgün edilmiş minlərlə ailələrin övladlarındandır. Onlar vətəndən sürgün edilərkən təbərrik kimi Mir Həmzə Nigarinin əlyazmasını özü ilə aparmış və vətəninə qayıtdıqdan sonra da, yenidən qaçqın həyatında da onu göz bəbəyi kimi qoruyub saxlamışlar. Yaxşı ana şəhid olanda oğlu Vətənin onun başı üstündə məhz Həmzə Nigarinin Qarabağa həsr etdiyi şeirini oxuması da təsadüfi deyil. Yaxşı ana bu kitabı ömrü boyu qoruyub saxlamış və qaçan anda da ən zəruri sənədlərlə yanaşı bu kitabı götürmüşdür. Əsərin baş qəhrəmanı olan Vətənin bu kitabı oxuduqca yaşadığı gərgin anları, yol boyu Qarabağ şeirinin onu müşaiyət etməsi povestin ən təsirli yerlərindəndir: «Oxuduqca, əli üzülən doğma yerlərin bulaqları, barlı-bəhərli bağları, dərələri, meşələri, güllü-çiçəkli yamacları gözlərinin önündən keçirdi. Bir də nə vaxt bu yerlərə dönəcəyini düşünürdü. Nə qədər ağır anlar yaşasa da, içində bir inam ocağı közərirdi».

Gəlin, ey əhli-könül, artıb azarım, eşidin,
Yox rəvacım, kəsilib biinəzarım, eşidin,
Pozulub rövnəqi-gülzari-baharım, eşidin,
Qalmayıbdır, tükənib leylü-naharım, eşidin…
Dağlayıbdır məni bir laləüzari-Qarabağ,
Yandırıbdır məni bir nari-Nigari-Qarabağ.

H. Mirələmov əsər boyu xalq bayatılarından, məsəl və rəvayətlərindən də istifadə etmişdir ki, bu da əsərə daha da həyati, doğma çalarlar qatmışdır. Yazıçının digər əsərlərində olduğu kimi «Xəcalət» povestində də adlar xüsusi məntiqlə seçilmişdir. Müəllif də adlarla bağlı bu fikri öz əsərində belə təsdiqləmişdir: «Vətən bəlkə indiyəcən fərqinə varmamışdı ki, hər adın arxasında bir tarix var. Sən demə, bəzi adların doğuluşu da, yaranışı yaşanmış əzablar, insanın məruz qaldığı iztirablardır». Əsərin əsas qəhrəmanının adı Vətəndir. Vətən çoxlu müharibələr, qanlı vuruşmalar, sürgünlər görmüş Ana vətənin özüdür. Fərqanə-sürgünlərdə ömürlərini çürütmüş soydaşlarımızın ağrılı taleyidir. Didar, Qəmxar da bu zülmləri görmüş vətənin övladlarıdır. Murad-vətənin yolunda əzablara dözən, sonra onun köməyinə çatan və nəhayət Vətəni muradına çatdırandır.
Fikrimizi yazıçının bir fikri ilə tamamlamaq istərdik: «Bəstəkar Aram Xaçaturyan haqqında eşitmisənmi? “Spartak” baletini qədim “Cəngi”mizin notları əsasında yazıb. Azərbaycan musiqisindən yetərincə bəhrələndiyini etiraf edib. Day, Zori Balayanlar kimi ağına-bozuna baxmadan hər şeyi erməniləşdirməyib».
Bildiyimiz kimi Ermənilərin xalqımıza olan soyqırımı demək olar ki hər gün davam edir. Folklorumuzu, ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi, incəsənətimizi, milli mətbəximizi, adət-ənənlərimizi, qədim abidələrimizi həyasızcasına öz adına çıxardırlar. Gəlin torpaqlarımızın iyirmi faizindən çoxu erməni tapdağı altında qaldığı və minlərlə soydaşımızın qaçqın həyatını yaşadığı vaxtda ən azından bir oxucu kimi hərə öz vətəndaşlıq börcumuzu layiqincə yerinə yetirək, tariximizi öyrənək və ona sahib çıxaq!

Babayeva Məlahət Ramiz qızı
ADPU-nun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının müəllimi

“Qarı” düşmən dost olmaz.
“Kitabi dədə Qorqud “- qara donlu kafirlər haqqında azərbaycanlılara hələ 1300 il bundan əvvəl xəbərdarlıq etmişdir.

XI əsdə yaşamış,dünyanın isti soyuğunu görmüş,acı-şirini dadmış,çarpışmalar,çəkişmələr şahidi və iştirakçısı olmuş qoca bir atanın –Ziyarilər xanədanının son hökmdarı Unisürülməali Keykanusun öz ogluna yazdığı vəsiyyət və nəsihət kitabı olan “Qobusnamə”də deyilir “erməni bədfel ,kündəbədən, oğru, gözügötürməyən ,bir ayağı qaçmaqda olan ,əmrə baxmayan ,yersiz hay-küy salan ,vəfasız,riyakar,söyüş sevən ,ürəyi xıltlı ,ağasına düşməhçilik edəndir. Ümumiyyətlə,onlar başdan-ayağa müsbətdən çox mənfiyə yaxındırlar”
A.S. Puşkin onlar haqqında qısa lakonik bir tərif vermişdir:”Sən riyakarsan,sən ikiüzlüsən,… çünki sən ermənisən”
XIX əsrin əvvəllərində Qafqaza səfər edən dahi fransız yazıçısı A.Düma deyirdi:”..Var dövlətlərini gizlətməyi üstün tutmüşlar,.fikir və duyğularını gizli saxlayan,hiyləgər, kələkbaz adamlara çevrilmişlər…..Azərbaycanlı ilə bir şey barədə sövdələşəndə ondan imzalanmış sənəd tələb etməyə ehtiyac yoxdur.Söz verdi ,qurtardı.”
Çox təəssüflər olsun ki,xalqımızın taleyinə də belə mənfur xislətə malik olan bir xalqla qonşu olmaq qisməti yazılıbmış.Bu bədxah qonşuların əlindən həmvətənlərimin başı çox müsibətlər çəkmiş, hüquqları tapdalanmış və bu yaramaz hərəkərlər mərhələ- mərhələ təkrar olunmuşdur
Acizanə,yazıq görkəmləri ilə özlərini azərbaycanılara yazıq ,əzabkeş xalq kimi tanıdan bu insanlar vaxtilə torpaqlarımızda hissə -hissə sığınacaq tapmış ,sonralar isə”Ayağıma yer edim,gör sənə nə eyləyim”prinsipi ilə yaşayaraq məskunlaşdıqları torpaqları özününküsəşdirmək iddiasına düşmüşlər. Dağlıq Qarabağı müvəqqəti olaraq öz qara pəncələrinə keçirdikdən sonra ətraflara da əl atmağa başladılar. Tarix boyu Azərbaycan xalqı çətin sınaqlarla qarşı-qarşıya gəlmişdir. Bu sınaqlara mədliklə sinə gərən xalqım bəzən uğursuzluqlara da uğramışdır. Əslində bunlara uğursuzluq demək,məncə çox ağır günah olar. Bunlar uğursuzluq deyil, faciədir,insanın insan qanına susaması kimi dəhşətli faktlardır.
Həyatda hər kəsə yaşamaq hüququ,azadlıq və təbii sərvətlərdən istifadə hüququ verilmişdir.Allah Azərbaycandan heç bir neməti,təbii sərvətlərı,gözəllikləri əsirgəməmişdir.Başı dumanlı Azərbaycanımın azadlığı da,gözəlliyi də özünə qənim kəsilmişdir.Tarixin müəyyən mərhələlərində əsarət altında,satqın,vicdansız insanların hakimiyyəti altında olduğumuzdan Allahın bizə verdiyi nemətlərin qədrini bilməmişik. Dostu-düşməndən ayıran zaman təzyiqlərə məruz qalmışıq. Oyandıqda isə çox gec olmuşdur.Artıq torpaqlarımız alınmış, soydaşlarımız didərgin salınmış,tariximiz qanlı səhifələrlə dolmuşdur.Tarimizin səhifələrini vərəqlədikcə Xocalı fəryadının sədaları qəlbləri göynədir,ürəkləri sızladır. İlahi insan nə qədər quduzlaşar,nə qədər günahsız qanlar axıdarmış!?Azərbaycan xalqı hələ yenicə erməni qəddarlığının şahidi olmuşdur. Hələ xalqımın gözlərində yaş qurumamışdı “20 Yanvar”ın günahsız qurbanlarının,Qarakənd səmasında düşmən gülləsinə tuş gələn say-seçmə oğulların faciəsini yaşayan xalqımızın qəlbində daha dərin bir yara açıldı .Xocalının taleyi də Xocavəndinkinə bənzədi.
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalının adı Ermənistanın Azərbaycana qarşı ədalətsiz müharibəsinin qanli səlnaməsinə daxil oldu.Hər şeydən bixəbər xocalılar nə biləydilər ki, Xocalı şəhəri də qara siyahiya düşüb və onu əldə etmək üçün hər cür ağılasığmaz cinayətlər törədiləcək. O gün Azərbaycan xalqının ən faciəli günlərindən biri oldu. O gecə ağılasığmaz dəhşətlər yaşandı. Vətəniminən dilbər güşələrindən biri olan Dağlıq Qarabağdan sonra xalqımız bir daha Xocali üçün qan axıtmalı imiş.
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda öz dəhşətləri ilə dünyanı heyrətə gətirən ,tarixin yaddaşına qanla hopmuş Xatın, Xirosima, Nakasaki,Sonqmi kimi faciələri öz dəhşətləri ilə geridə qoyan bir faciə baş verdi. O gecə “Böyük Ermənistan” xülyasina düşən ermənilər Xocalıda misli-bərabəri olmayan bir soyqrım törətdilər.Bu bir terror aktı idi . Biz o gecənin bir şahidi olsaq da o dəhşəti ifadə etməyə şözlərin gücü çatmır.Ancaq hadisələri ifadə etdikcə ,düşmənə nifrətimiz çoxalır.O gecə saaat 17 radələrində Xocalının göyləri top atəşindən qara, yerləri isə qan rənginə boyandı.Qəfil hücumdan pərən-pərən olmuş ,gülləyə,mərmi yağışına tuş olmuş insanların harayı ,fəryadı göyə bülənd oldu. Fəqət bu iniltilər ,nalələr insanlıqdan çıxmış ,quduzlaşmış qonşulara(mən bu fəlakəti törədənlərə insan deyə bilmirəm) təsir etmədi. Ağabəyim ağanın ,Xurşidbanu Natəvanın vətəni göylərində dolaşan nigaran ruhları da bu faciədən dəhşətə gəldi. Görəsən bu qorxulu yuxumu idi ? Ya doğrudanmı düşmən bu qədər quduzlaşarmış? Həmin gecə erməni quldurları Rusiya imperyasının Xankəndində yerləşən 366-cı moto atıcı alayı bölmələrinin iştirakı ilə Xocalını gülləbaran etdilər.O gecə yeddi min əli silahsız ,özü günahsız əhalinin taleyinə qara bulud çökdü. Yeddi min əhalinin altı yüz on üç nəfəri vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Min iki yüz yetmiş beş nəfər götürüldü,min nəfərdən artıq günahsız insan düşmən gülləsinə tuş gəldi.Səksən üç nəfər uşaq ,yüz altı nəfər qadın, yetmiş nəfər qoca,yetmiş altı nəfər yeniyetmə qız və oğlan ,iki yüz yetmiş səkkiz nəfər cavan oğlan və qızın həyatına son qoyuldu.Minlərlə insanın Tanrı vergisi ,tale yazısı olan ömür- gün payını yarıda qoyan cəlladların qəlbində tanrı qorxusu yoxdurmu ,Allahım!Güllə yağışına tutulan o gecənin ah nalələri daşı, torpağı da ağlatdı. Daş qəlbli canilər isə insani hisslədən qat-qat uzaqlarda idilər
Meşələr quduzlaşmış canlılardan qaçan insanlar üçün son sığınacaq oldu. Kimi burada dondu, kimi güllələndi ,kimi isə itgin düşdü. Son sığınacaq olan agacların gövdəsinə insan qanından naxışlar vuruldü. Xocalının taleyi bax beləcə ən ağılasığmaz işgəncələrlə ermənilərin əllərinə tapşırıldı. Əhaliyə amansızcasına divan tutmuş,şəhəri yerlə yeksan etmiş ermənilər heç kəsə,qocaya,qadına rəhm etmədilər.İnsan nalələri,ah-vay səsləri, iniltilər, haraylar imdad çağırışları onların vicdanlarını rahatsız etmədi. Əksinə, insanları öldürməklə kifayyətlənməyən ermənilər bu zavallılara qeyri-insani cəza üsulları ilə də əziyyət verdilər. Öldürməklə ürəkləri soyumayan kafirlər insan cəsədləri üzərində əməliyyat aparırdılar, ölülərin burnunu kəsdilər , gözlərini çıxardılar, başlarının dərisini soydular, bədən üzvlərini parça-parça etdilər.Ölüm, namuslu ölüm onların işgəncələindən çox yazşı bir qurtuluş idi.
Rus imperiyasını özlərinə ən güclü dayaq bilən Rəhim Qazıyev, Ayaz Mütəllibov kimi vicdansız ,şərəfsiz, heysiyyatsız nankorlar hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmamaq üçün vətəni,xalqı satdılar Bu faciənin əsl günahkarı oldular. Çünki faciədən bir ay əvvəl “Xocalı harayı” başlığı altında gedən məqalədə xocalıların hər tərəfdən sıxışdırıldığı ,hər an təhlükənin artması barədə verilən məlumatlar da bu hakimiyyət düşgünlərini ayılda ,bir tədbir görməyə sövq edə bilmədi. Ermənilər də bu fürsəti əldən vermədilər. Onlar yeddi min ənalisi olan,üstəlik xeyli qaçqının pənah gətirdiyi bir şəhərinvə onun əhalisinin taleyinə biganə qaldılar. Onlar ananın gözü qarşısında övladını yerə çırpdılar. Ana çün bundan böyük əzab varmı? Bu günahsız əhaliyə heç kəsin köməyi olmadı. Allahım, bəs sənin ədalətin harada ini ? O gecənin dəhşətlərini anlatmaq üçün sözlər yetməz. Bircə faktı yada salmaq istəyirəm. Meşələrə pənah aparan insanlar orada da amansız ermənilərin puskusuna rast gəlir, ya güllələnir,ya da əsr alınırdılar. O ayazlı, şaxtalı gecədə çöllərə səpələnən insanları quduz it kimi axtarıb tapır və amansızcasına qətlə yetirirdilər. Öz yaxınları ilə birgə meşəyə qaçan və hərisliklə meşələri gəzərək insan ovuna çıxmış düşməni duyuq salmasın deyə ağlayan körpəsini öz əli ilə boğan və yenidən qoynuna basaraq qaçan anada nə qədər böyük fədakarlıq varmış İlahi? Çox böyük çətinliklə yırtıcıların pəncəsindən qurtaran zaman övladını torpağa tapşırmaq istəyən ana üçün möcüzə baş verir.Uca Tanrının möcüzəsi,Tanrı sevinci, tale qisməti. Körpə sağ qalmışdı .
Qarabağ hadisələrinin iştirakçısı ,ermənilərin ən çox sevdiyi ideoloqlardan biri Zori Balayan “Ruhumuzun dirçəlişi adlı kitabında Xocalıda törətdikləri soyqrım haqqında yazır:”Biz Xaçaturla ələ keçirdiyimiz evə girərkən 13 yaşlı bir türk uşağını pəncərəyə mismarlamışdılar. Türk uşağı çox səs –küy salmasın deyə,Xaçatur uşağın anasının kəsilmiş döşünü onun ağzına soxdu. Daha sonra 13 yaşındakı türkün başından, sinəsindən və qarnından dərisini soydum,Saata baxdım,türk üşağı 7 dəqiqə sonra qan itirərək dünyasını dəyişdi.Ruhum sevincdən qürurlandı.Xaçatur daha sonra ölmüş türk üşağının cəsədini hissə- hissə doğradı və bu türklə eyni kökdən olan itlərə atddı”
Daha bir erməni müəllif ,David Xerdiyan “Xaç uğrunda “ kitabında fəxrlə xatırlayır:”Səhərin soyuğunda biz Daşbulaq yaxınlığındakı bataqlıqdan keçmək üçün ölülərdən körpü düzəltməli olduq. Mən ölülərin üstünə getmək istəmədim. Buna görə podpolkovnik Ohanyan mənə bildirdi ki,qorxmayım. Mən ayağımı 9-11 yaşlı qız meydinin sinəsinə basıb addımlamağa başladım. Mənim ayaqlarım və şalvarım qan içində idi.Və mən beləcə 1200 meydin üstündən keçdim.”
Xocalı əhalisinin halı o qədər acınacaqlı ıdi ki, onların meyidlərinə belə baxmaq olmurdu.Yaxşı ki, xalqımızın igid ,ölümün gözlərinə dik baxa bilən qorxmaz oğulları var. Reportyor Çingiz Mustafayev o gecəni tarixin salnaməsinə yazmaq, bütün dünyaya erməni təcavüzünün dəhşətlərinin nəticələrini bəyan etmək və hər bir Azərbaycan vətəndaşının yaddaşına bu faciəci əbədi yazmaq üçün faciə zonasına yollandı. Hönkürtü sədaları altında lentə köçürülən kadrları həyacansız izləmək mümkün deyil.
Çingiz Mustafayevin fədakarlığı sayəsində xarici jurnalistlər də baş verən faciə yerinə getmiş ,cinayəti öz gözləri ilə görmüşlər. Günahsız əhalini təhlükəsiz yerə aparan Əlif Hacıyev, Fəxrəddin Musayev ,Maşallah Abbasov, Aqil Quliyev kimi öğullar bizim qəlbimizdə əbədi yaşayacaqlar.
“Bütövlükdə Azərbaycan xalqına yönəldilnmiş Xocalı soyqrımı öz ağılasığmaz qəddarlığı , qeyri- insani cəza üsulları ilə bəşər tarixində tayı- bərabəri olmayan bir vəhşilik akdıdır. Bu soyqrımı ,eyni zamanda bütün bəşəriyyətə qarşı tarixi bir cinayyətdir” deyən ulu öndərimiz ,Azərbaycanın mərd oğlu H. Əliyevin fərmanı ilə hər il fevralın 26-sı saat 17.00- da sükut dəqiqəsi elan edilmişdir.Bu faciəni bütün dünyaya tanıtmağa çalışmışdır.
Deyirlər qisas qiyamətə qalmaz.Biz Azərbaycanlılar da bu günün gələcəyinə öz varlığımız kimi inanırıq. Boğulmuş körpəyə yenidən həyat verən Tanrı möcüzəsi yenə baş verəcək. Haqq- ədalət bərqərar olacaq. Axı həqiqəti axar suya bənzədiblər babalarımız. Gec- tez hardan olsa çıxacaq deyiblər.O gün gələcək. Artıq o yola aparan izlər açılmaqdadır.Artıq ölkəmizin mənafeyinin daha ali, üçün daha əlverişli mövqedən müdafiə edilməsi üçün imkan yaranmışdır.Bunun bariz nümunələrindən biri Amerikada keçililən anım gününə hətta amerkalılar da qoşulmuşlar.
Dünyanın xəritəsinə baxsaq,çox kiçik,lakin qəlbimizdə dünya qədər yeri olan Azərbaycanımızı dünyaya tanıtmaq üçün,haqq yolunda olduğunu sübut etmək üçün xarici dil müəllimlərinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Mən keçən il Fransada kursda olduğum müddətdə bir çox ölkələrdən gəlmiş müəllimlərə özümlə apardığım xəritədə göstərərək Azərbaycan həqiqətlərini bir az da olsa anlatmağa çalışmışam.
Yeni təhsil qanunun geniş vüsət aldığı bir dövrdə bütün fənnlərin bir- birinə və həyata inteqrasiyasını nəzərə alaraq, biz müəllimlər daha səhv edərək ,səhviindən öyrənən ağıllı insanlardan çox hadisələri əvvəlcədən dəyərləndirib,onu həyata sintez edərək yenisini yaradan daha mükəmməl insanlar, şəxsiyyyətlər tərbiyə etməyə çalışmalıyıq.Çünki,səhv edib onu düzəltməklə məşğul olan ağıllı insanlar ölkəmizi ,təbiətimizi və cəniyyətimizi özləri də bilmədən korlamışlar.
Bir müəllim kimi mən ermənilərin törətmlş olduqları vəhşilikləri əyani şəkildə göstərməkdən bir qədər uzaqlaşaraq ,onların gözlərindən çox ruhlarına ,mənəviyyatlarına təsir etməyə çalışıram.Çünki qan, ölüm görən şagirdlərdə qan tökmək ,öldürmək hissləri aşılanır.Ermənilərin tam əksinə olaraq (Məsələn: bir milçək öldürən erməni uşağı ana,mən bir türk öldürdüm deyir.) işğal altında olan torpaqlarımızın qaytarılmasına siyasi yolla nail olacağıq.Vətənimizin tarixini ,coğrafi mövqeyini,mədəniyyətini,adət-ənənəsini bilən ,onu xarici dildə sərbəst şəkildə ifadə edə bilən gənc nəsil torpaqlarımızın siyasi yolla geri qaytarılmsına nail olacaqdır.Mən buna tam əminliklə inanıram.

Xasməmmədova Tahirə Oruc qızı,
İ.Qayıbov adına Qazax şəhəri 3 saylı tam orta məktəbinin ingilis dili müəllimi

Ədəbiyyatlar:

1)”Kitabi Dədə Qorqud”Azərbaycan dövlət nəşriyyatı. Bakı 1962.
2)”Qabusnamə”Azərbaycan Elmlərv Akademiyası.Baki 1963.
3)Aleksandr Düma “Qafqaz səfəri”Bakı Yazıçı 1985.
4)Zori Balayan “Ruhumuzun dirçəlişi”
5)David Xerdiyan “Xaç uğrunda “
6)Google az.Xocalı soyqırımı.
e- resurslar: Google Khojaly massacre.
http://www.human.az http://chodschali.de/ http://www.justiceforkhojaly.org/ http://www.khojaly.net/ http://www.khojaly.org.az/ http://www.azerigenocide.org

“The Khojaly genocide with its inconceivable cruelty and inhuman punitive methods, was completely targeted against the people of Azerbaijan and represents a barbarian act in the history of humankind. At the same time, this genocide was a historical crime against humanity.”
Heydar Aliyev

The Khojaly genocide is one of the most terrible and tragic pages of Azerbaijan history.
İn February 1992, an unprecedented genocide was committed against the Azerbaijani population in Khojaly. This bloody tragedy, which became known as the Khojaly genocide, involved the extermination or capture of the thousands of Azerbaijanis; the town was razed to the ground. Over the night from 25 to 26 February 1992 the Armenian armed forces with the help of the infantry guards regiment No. 366 of the former USSR implemented the seizure of Khojaly – a small town situated in the Nagorno-Karabakh region of the Republic of Azerbaijan with the total area of 0.94 sq. km. and the population before the conflict of 23,757.
The Armenian armed forces and foreign military units spared virtually none of those who had been unable to flee Khojaly and the surrounding area. As a result, 613 persons were killed, including 106 women, 63 children and 70 elderly people. 1,275 inhabitants were taken hostage, while the fate of 150 persons remains un- known to this day. In the course of the tragedy 487 inhabitants of Khojaly were severely maimed, including 76 children not yet of age. 8 families were completely wiped out, 25 children lost both parents, and 130 children one of their parents. Of those who perished, 56 persons were killed with especial cruelty: by burning alive, scalping, beheading, gouging out of eyes, and bayoneting of pregnant women in the abdomen.
The Khojaly genocide was one of the most terrible stories in the history of the Armenia-Azerbaijan, Daghlyg Garabagh conflict since 1988.
Large-scale bloody campaign of genocide against Azerbaijanis, which continued for two centuries led to destruction of hundreds of villages, which were razed to the ground, and thousands of Azerbaijani people were killed with great brutality. At the result of ethnic cleansing, genocide and aggression of Armenians against Azerbaijan, carried out consistently for a long period, thousands of people were displaced from native lands and homes.

Note^ Khojaly genocide ,armenian terror
VICTIMS OF ARMENIAN TERROR

“When I and Khachatur entered the house, our soldiers had nailed a 13-year-old Turkish child to the window.He was making much noise so Khachatur put mother’s cut breast into his mouth.
I skinned his chest and belly. Seven minutes later the child died. As I used to be a doctor I was humanist and didn’t consider myself happy for what I had done to a 13-year-old Turkish child. But my soul was proud for taking 1 percent of vengeance of my nation.
Then Khachatur cut the body into pieces and threw it to a dog of same origin with Turks. I did the same to three Turkish children in the evening. I did my duty as an Armenian patriot.
Khachatur had sweated much. But I saw struggle of revenge and great humanism in his and other soldiers’ eyes. The next day we went to the church to clear our souls from what done previous day.
But we were able to clear Khojali from slops of 30 thousand people.

This text is from Zori Balayan’s book “Revival of our souls” from 1996 , pages 260-262. This paragraph is the most disgusting thing I have ever read. I haven’t even heard of an Armenian response to this paragraph. A nation proud of a massacre is joyfully dropping a note to the history!

The crime should not remained without punishment. Armenian millitary-political agression must be condemned by world community.

Ülkər PİRİYEVA,
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı

Fevralın 24-də Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində (BMM) Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu, Gənclərin Mənəvi İnkişafı İctimai Birliyi və Azərbaycan Tarixçiləri İctimai Birliyinin birgə təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş “Xocalı: soyqırım tariximizin son faciəsi” adlı elmi konfrans keçirilmişdir.

Gənclərin Mənəvi İnkişafı İctimai Birliyinin sədri Ramiq Vəliyev tədbirin açılışını etdikdən sonra şəhidlərin xatirəsi 1 dəqiqəlik sükutla yad edilmiş və dövlət himnimiz səsləndirilmişdir.

Tarix İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı, AMEA-nın müxbir üzvü Yaqub Mahmudov Xocalı soyqırımına həsr olunmuş konfransda açılış nitqi ilə çıxış etmişdir. O, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə qəsbkar ermənilərin Xocalıda azərbaycanlılara qarşı törətdikləri dəhşətli qırğınlardan danışıb: “Xocalı soyqırımı Azərbaycan xalqının XX əsrdə üzləşdiyi dəhşətli faciələrdən biridir”.

O, bildirdi ki, Xocalı faciəsi 200 illik qanlı tariximizin son soyqırımıdır: “Məkrli ermənilər “Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyası ilə zaman-zaman işğalçılıq, qəsbkarlıq siyasəti aparmışlar. Əsrlər boyu, xüsusilə 1918-ci ildə ermənilər Bakıda, Qubada, Şamaxıda, Lənkəranda və digər şəhər və rayonlarımızda xalqımıza qarşı soyqırımı həyata keçirib, minlərlə insanı – qoca, qadın, uşaq və gəncləri qanlarına qəltan ediblər”.

Y.Mahmudov qeyd etdi ki, bizim məqsədimiz bu gün ağır və dəhşətli cinayəti yada salıb ruh düşkünlüyü yaratmaq deyil, bunlardan ibrət dərsi almaqdır: “İbrət dərsi ondan ibarətdir ki, Azərbaycan xalqı vahidləşməli, birləşməlidir. Bütün dünya azərbaycanlıları üçün bir vətən var, o da Qarabağdır. Həmin vətəndən düşmən qovulub, məhv edilib çıxarılmalıdır”.Daha sonra tədbirdə Türkiyənin keçmiş təhsil naziri, Yeni Türkiyə Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (YTSAM) rəhbəri Həsən Cəlal Gözəl, Türkiyənin İpək Universitetinin İnsan və Cəmiyyət Elmləri fakültəsinin dekanı Kamal Çiçək, Türkiyənin millət vəkili Mücahit Daloğlu çıxış etdilər.Tədbirdə çıxış edən Milli Məclisin deputatı Elman Nəsirov isə bildirdi ki, Xocalı soyqırımı həm də beynəlxalq terror aktıdır: “Xocalı soyqırımında beynəlxalq terrorizmi şərtləndirən bütün amillər mövcuddur”.

Elmi konfransda tarixçi-alimlər Nazim Mustafanın “Ermənilərin 1905-1906-cı illərdə Cənubi Qafqazda azərbaycanlılara qarşı törətdikləri kütləvi qırğınlar”, İlqar Niftəliyevin “1918-1920-ci illərdə İrəvan quberniyasında azərbaycanlıların soyqırımı”, Natiq Məmmədzadənin “1918-1920-ci illərdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində azərbaycanlıların soyqırımı”, Vaqif Abışovun “Bakı qəzasında türk-müsəlman soyqırımı”, Güntəkin Nəcəflinin “1917-1920-ci illərdə Şərqi Anadolu, Naxçıvan və İrəvan bölgəsində ermənilərin türk-müsəlman əhaliyə qarşı törətdikləri soyqırımlar”, Kamran İsmayılovun “Zəngəzur bölgəsində azərbaycanlıların soyqırımı (1918-1920-ci illər)”, Cəbi Bəhramovun “Xocalı soyqırımı Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş 1918-ci il Mart soyqırımının davamıdır” və İradə Məmmədovanın “1917-1920-ci illər İrəvan bölgəsində ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımları Türkiyə arxiv sənədlərində” mövzularında məruzələri maraqla dinlənilmişdir.

Gənclərin Mənəvi İnkişafı İctimai Birliyinin Mətbuat xidməti

Allah imanını, nurunu, sevgini artırsın.Allah Sizə dərin, sarsılmaz iman nəsib etsin.Sonsuzadək sevdiyi qulları ilə birlikdə etsin!

Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin Rəhbərliyi Sizi, yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin istedadlı nümayəndəsini və qələm sahibini, gənc xanım yazarını doğum günü münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə uzun ömü,möhkəm cansağlığı,xoşbəxtlik, ədəbi-bədii yaradıcılığınızda bol bol uğurlar diləyir! Dodaqlarınızdan gülüş, yanaqlarınızdan təbəssüm əskik olmasın!
Sevib, sevdiyiniz insanların əhatə dairəsində olun!

Mətbuat xidməti

AYB və DGTYB üzvü

Azərbaycan ədəbiyyat tarixi çox qədimə dayanır. Əsrlər keçdikcə görkəmli ədəbiyyat nümayəndələri doğulmuş, yaşamış və yaratmışlar. Şifahi xalq ədəbiyyatı mərhələlərlə yazılı ədəbiyyata çevrilmiş , bununla da dahi Azərbaycan şairləri Nizami, Füzuli, Xəqani, Nəsimi və başqaları dünya ədəbiyyatına dəyərli əsərlərini töhfə etmişlər.
Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında da tanınmış simalar çoxdur. Onların hər birinin öz dəsti-xətti, yazı üslubu var. Yaradıcılığı haqqında danışacağım şəxs İlham Qaliboğludur.O, əsasən klassik ədəbiyyat nümunəsi olan qəzəl janrında şeirlər yazır. Eyni zamanda qoşmaları da diqqət cəlb edir.
İlham Qaliboğlunun 2009-cu ildə “daş qəfəs” adlı şeirlər kitabı işıq üzü görüb. Təsadüfən bu kitab əlimə düşdü və oxudum, dayanmadan birnəfəsə . Biri-birindən gözəl şeirlər insanın ruhunu oxşayırdı. Dəfələrlə oxuduqdan sonra qərara gəldim ki, bu kitabdan bəzi şeirləri təhlil etməyə çalışacam. Onu da qeyd edim ki, kitabda müxtəlif mövzulu şeirlər yer alıb. Müəyyən qüsurlar və qramatik səhvlər də var.

Yenə də aldı, Xuda, göy üzünü qarə bulud,
Üz tutub dəstə iləgörən gedir harə bulud?

Gəzmə son nöqtəsini boş yerə, sonsuzdu səma,
Hara baxsan görəcəksən yenə bir parə bulud.

Düşmüşəm hicr oduna, od götürübdür cəsədim,
Çətin etsin mənim bu dərdimə bir çarə bulud.

Nola bir rəhmi gələ son qoya bu ayrılığa,
Ala qoynuna məni tez yetirə yarə bulud.

Tutdu mahın üzünü, sanki aldı ağuşuna,
Qoymadı zahir ola sabitü-səyyarə bulud.

Azacıq nur saçırdı könlümə ayın işığı,
Gizlədib ayın üzün çəkdi məni darə bulud.

Hər tərəf oldu duman, İlham, azdın öz yolunu,
Əcəba, qoydu səni gör necə avarə bulud.

Bu şeirdə əsas hədəf buluddur. Müəllif buludların dəstə ilə hara getdiyini Xudadan soruşur. Müəmmalı, sonsuz səmanıtəsvir edir. Xitab edərək, səmanın son nöqtəsini axtarmamağı məsləhət görür. Cisminin alışıb-yandığını, buludların da onun bu yanğısına əlac etmədiyini vurğulayır. Yalvarırmışcasına buluddan onu yarına yetirməsini istəyir. Ayın qarşısını kəsən buludu belə təsvir edir: “ Tutdu mahın üzünü, sanki aldı ağuşuna”. Buludun ayı ağışına alması poetik cəhətdən uğurlu işlənmiş ifadədir. Müəllif sonrakı beytdə bildirir ki, ayın işığı az da olsa könlümə düşürdü. Amma bulud ayın üzünü gizlətdi, məni də nursuz qoydu. Əksər hallarda buludlu havalar həm də dumanlı olur. Son beytdə dumanlı havada öz yolunu azan, pərişan olmuş şair təsvir olunur.
Başqa bir qəzəlində şair deyir:
-“ Şair, oxu öz şerini aqillər içində,
Olmaz sözünün qiyməti cahillər içində.”
Söz insanlar arasında vahid ünsiyyət vasitəsidir.Şeir də sözlərin mükəmməl formada, intizamlı və obrazlı düzülüşüdür. Şair bu beytdə sözün, şeirin dəyərini bilən insanlar arasında söylənməsini istəyir. Cahil insanın şeirə dəyər verə bilməyəcəyini vurğulayır.
İlham Qaliboğlunun “daş qəfəs” adlı şeirlər kitabındakı şeirlərin çoxu sevgiyə həsr olunub.

“ O pəriçöhrəyə hey cəhd edirəm, yetmir əlim,
Necə ki, şöləsi yetmir günəşin ayə tərəf.” -bu beytə nəzər saldığımız zaman görərik ki, şair yarın əlçatmazlığını ustalıqla təsvir etməyi bacarıb. Günəşin şəfəqləri ayı görmədiyi kimi, yaxalaya bilmədiyi kimi, canana əl uzadan şairin də əlinin boşa çıxması göstərilir. Çox gözəl bənzətmədir.
Elə həmin qəzəlin beşinci beyti də belədir:
-“Qəm içrəyəm, tapır məni harda dərd-qəm var isə,
Yağanda yağar, məsəldir, dolu dəryayə yağar.”
Bu beytdə dərdin-dərd gətirdiyi,sevincin-sevinc gətirdiyi vurğulanır və bütün qəmin gəlib, yenə bu qəmli şairi tapdığı təsvir olunur. Şair burada şifahi xalq ədəbiyyatının nümunəsi olan məsəldən də istifadə edib. “Dolu dəryaya yağar”-belə bir məsəlimiz var. Yenə çox uğurlu bənzətmə edərək, dərdin dərli adamı tapmasını və dolunun dəryaya yağmasını göstərib.

“Ey dost, elə bir bəndəyə dərdini aç ki,
Faş eyləməsin sirrini sirdaş, başa düşsün.”
Şair bu beytdə dostuna müraciət edir və sirrini hər sirdaşa açmamağı məsləhət görür. Bəzən insanın dost bildikləri belə insanı anlamır. Sirrini ona açdığın zaman səni qınayır və səni hər kəsin gözündən salmaq üçün həmin sirrdən istifadə etməyə çalışır. Bu beytdə hər dost kimi görünənə inanmamaq fikri önə çəkilib.
“ O qədər canlar alıb naz ilə, yoxdur hesabı,
Heç cənabi-Əzrayıl almayıbdı can bu qədər.”
Bu şeirdə cananın nazı-qəmzəsi əsas diqqət kəsb edir. Bir gözəlin öz nazı ilə çox canlar aldığı vurğulanır cə Əzrayılın belə bu qədər can almadığı bildirilir. Bu bənzətmə də poetik cəhətdən çox gözəl və yerində işlədilib.

“Ay batıb, zülmətə qərq olsa cahan, qəm yeməyin,
Ondan da nurlu olan, şölə saçan mah, anadır.”
Bu beytdə şair ana müqəddəsliyini, aliliyini qabarıq şəkildə göstərir. Ay batıb, bütün dünya zülmətə bürünsə belə qəm etməyin deyən şair, ananın aydan da nurlu olduğunu bildirir. Zülmət gecələrin ən doğru yol göstərəni, qaranlıqları aydınladanı Ay işığı olduğu kimi, övladın da çətin günlərinə əlac edən anadır. Ana mövzusu İlham Qaliboğlunun şeirlərinin əsas motividir. Bu da onun anasını nə qədər çox sevdiyini göstərir. Elə həmin qəzəlin başqa bir beytində deyir:
– “Zahida, qalma naçar itirsən o qibləni sən,
Al qüsul, qıl namazı, səmti-qibləgah anadır.”

Bu beytdə ana o qədər müqəddəs tərənnüm olunur ki, hətta şair zahidə yol göstərərək bildirir:-ibadət etmək istədiyin zaman qibləni itirib naəlac qalsan, anaya üz tut və onun qarşısında namaz qıl. Əslində şair burada gizli şəkildə onu demək istəyir ki, övlad həmişə ananın qarşısında baş əyməlidir, diz çökməlidir.

“Mən tapmadım eşqinlə yanarkən bir içim su,
Gər olsa da indən belə Zəmzəm daha gecdir.”

Bu beytdə şair cananın eşqindən alışıb-yandığını və bir içim suya həsrət qaldığını vurğulayır. Burada həm cismani yanmaq, həm də həsrətdən, ruhən yanmaq nəzərdə tutulub. Yetərincə yarın eşqiylə yandığı zaman susuz qaldığını vurğulayan şair, bundan sonra Zəmzəm suyu içsə belə gec olduğunu deyir.
Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi, İlham Qaliboğlunun həm də gözəl qoşmaları var.
Kiminə pay verir, kimdən pay alır,
Kiminin muradı gözündə qalır,
Qardaş, hər dəqiqə bie hava çalır,
Bilinmir ziliynən bəmi dünyanın.
Bu bənddə şair dünyadan gileylənir. Dünyanın etibarsız, ədalətsiz və fani olduğunu bildirir. Dünya gərdişinin gizli olduğunu, insanın sonra başına nə gələcəyinin bilinmədiyini, muradların gözlərdə qaldığını, kiminə qismət verib, kiminin qismətinin əlindən alındığını vurğulayır.
Asan həyat yolu keçməyən şairin ağrısı- acısı şeirlərindən bəlli olur. Həyatın ona çəkdirdikləri çılpaq şəkildə göz önündədir. Daim haqq-ədalət axtarışında olan şairin axtardığı ədaləti tapmayanda keçirdiyi hisslər şeirlərinə də yansıyıb.
İnanıram ki, “Daş qəfəs” kitabı oxucuların ürəyincə olub və şeirsevərlərin masaüstü kitabıdır.

İslam dinində keyfiyyət

Gözəlliklər – gözəl məkanlar, yeməklər, quşlar, uşaqlar, bitkilər, əşyalar … hər kəsin çox sevdiyi nemətlərdir. Dünyada elə insan ola bilməz ki, bu gözəlliklərdən zövq almasın və ətrafında, həyatında gözəlliklər görmək istəməsin. Yüksək zövqə malik insanlar, bu gözəlliklərdən zövq almağı və gözəllikləri yaratmağı bacaran insanların da varlığı ayrı gözəllikdir.
Təəssüf ki, cəmiyyətimizdə “gözəllik”, “keyfiyyət”, “estetika” kimi anlayışlarla İslam sözünü birlikdə eşitmək, demək olar ki, qeyri-mümkündür. Hətta bir çox müsəlman ölkələrində “kasıb olmaq, köhnə paltar geyinmək, çirkli yerdə yaşamaq, baxımsız olmaq” müsəlman xüsusiyyəti kimi qəbul edilir. Kim ki nə qədər bu şeylərə əməl edərsə, sanki o insan ən təqvalı, dünyadan və nəfsindən keçmiş mömin hesab olunur. Bu məqalədə də ələ aldığım mövzu İslamda gözəlliklərin yeridir. Bəs İslam dini belədirmi? İslam bizdən nə tələb edir?
Gözəl geyinmək, incəsənətə və estetikaya dəyər vermək müsəlmanların ən bariz xüsusiyyətlərindən biri olmalıdır. Çünki hər bir müsəlman İslam dininin təmsilçisidir. Müsəlman da geyimi ilə İslamı təmsil edir. Məsələn, gənc bir qız düşünün. Bu qız baxımlıdır, gözəl geyinir, musiqiyə qulaq asmaqdan zövq alır, saçlarının baxımına diqqət edir. Əgər bu qız bir xurafatçının yanına getsə və “mən İslam dinini yaşamaq istəyirəm, bunun üçün nə etməliyəm” – deyə soruşsa, alacağı ilk cavab “get, əyin-başını düzəlt, örtün, dünyəvi zövqlərdən uzaq dur” – deyiləcək. Bəs belə bir qız İslamı yaşamaq istəyərmi, o İslamı ki, xurafatçılar elə göstərir ki, “nə gözəl geyim, nə musiqi, nə incəsənət, nə də keyfiyyət” var. Əlbəttə ki, heç kəs istəməz. Məhv dünyada ateizmin geniş yayılmasının səbəblərindən biri də xurafatçıların təqdim etdiyi bu “İslam dini”dir.
Bir dinin mənbəyi həmin dinin haqq kitabıdır. İslam dininin də mənbəyi Quran və Quranı təbliğ edən və həyatına tətbiq edən Peyğəmbərimizdir. Gəlin Quran və Peyğəmbərimizin həyatındakı gözəlliklərə verilən dəyərə baxaq:
Allahın Peyğəmbəri (səv): «Allah-Taala gözəldir və gözəlliyi sevir. Nemətinin nişanəsini bəndəsində görməyi də sevir. .. ». (Kənzul-ummal, hədis 17166)
Allahın Peyğəmbəri (s.a.v.v.): «Allah-Taala möminin öz qardaşlarının yanına səliqəli və bəzənmiş halda getməsini sevir». (Məkarimul-əxlaq, c.1, səh.85, hədis 1)
Bu hədislərdən də gördüyümüz kimi, Peğəmbərimiz (səv) həmişə gözəlliyə, gözəl və təmiz geyinməyə, estetikaya diqqət çəkmiş və ətrafındakı möminləri də buna təşviq etmişdir. Hədislərdən də görünür ki, Peyğəmbərimiz (səv) dövrün ən gözəl və müasir paltarlarını geyinmişdir. Bəzi mənbələrdə daima yanına daraq, güzgü, misvak, diş çöpü, qayçı, sürmə qabı kimi əşyalar götürdüyü bildirilir. Bundan başqa, Allah Quranda təmiz paltarlar və gözəlliklərlə bağlı bunları bildirir:
«De: Allahın öz bəndələri üçün yaratdığı zinəti və təmiz ruziləri kim haram buyurmuşdur? De: Bunlar, dünyada iman gətirən üçündür, Qiyamət günündə isə yalnız möminlərə məxsusdur». (Əraf surəsi, ayə 32)
Libasını təmizlə! Pis şeylərdən uzaqlaş! (Müddəssir surəsi, 4-5)
Həm Qurandan, həm də peyğəmbərimizin hədislərindən göründüyü kimi, İslam dini insanları gözəl olan hər şeyə təşviq edir. Demək ki, gözəl, səliqəli və təmiz geyinmək Quranın bildirdiyi ibadətlərdən biridir. İnsanları yaradan Allahdır, onların nələrdən xoşlanacağını da bilən Allahdır. Allah insanlara gözəlliyi xüsusilə sevdirib, niyə İslam dini vasitəsilə bunları haram etsin ki?! Əlbəttə ki, Allah qulları üçün bu gözəllikləri yaradıb, insanların şükür edərək bu nemətlərdən istifadə etməsi də Allahın sevdiyi əməllərdən biridir. Möminlər gördükləri hər gözəlliyin Allahın gözəlliyinin bir təcəllisi olduğunu bilir və bu gözəlliklər onların qəlblərini fərəhləndirir. Gözəlliklərin daha yaxşı fərqinə varmaq isə Allahı daha çox anmalarına və şükür etmələrinə səbəb olur.
Beləliklə, müsəlman şükür edərək və verilən hər bir nemətin Allahdan gəldiyini bilərək bu dünyada gözəl yaşayacaq, bu dünyada cənnət mühiti yaratmaq üçün cəhd edəcək. Odur ki, gəlin həm gözəl və üstün əxlaqımızla, həm də yaratdığımız estetik və keyfiyyətli mühitlə İslamın necə gözəl din olduğunu dünyaya göstərək.

Xəyalə SƏFƏROVA

Qorxu insanın ən güclü hissidir. Qorxu hissi nişan alındıqda insanlar adi vaxtlarda edə bilməyəcəklərini edir, normal şəraitdə düşünə bilməyəcəklərini düşünürlər. Mühakimə yürütməkdə çətinlik çəkir, müstəqil düşüncədən məhrum olurlar. Bu səbəbdən də cəmiyyətdə qəzəb yaratmağa çalışanlar daim bu qorxu hissindən istifadə etməyi qarşılarına məqsəd qoyurlar. Buna da, adətən, müvəfəq olurlar.
Terror deyildikdə xalq arasında ilk ağla gələn şey zorakılıq və öldürmədir. Halbuki fransızca “terreur” sözündən gələn və latın mənşəli olan terrorizmin əsl mənası “qorxudan titrəmə” və ya “titrəməyə səbəb olmaqdır”.1 Dolayısilə terrorda məqsəd cəmiyyətləri həmişə qorxuda saxlamaq, yəni cəmiyyət içində siyasi məqsədli qorxu yaratmaqdır. Şiddət qorxunun yollarından sadəcə biridir. Bu bəzən təzyiq, üstünlük, təhdid, şantaj etmə kimi üsullarla də təmin edilə bilər. Belə bir şəraitdə qorxu hüquq və ədalət kimi legal anlayışların önünə keçir, insanları əsir alır və onların gündəlik həyatlarına hakim olur. Qorxunun hakim olduğu cəmiyyətlər artıq aralarında millət və birlik anlayışlarını itirməyə başlayır, “biz və başqaları” anlayışını inkişaf etdirib bölünür, zaman keçdikcə məhsuldarlığını, yaradıcılığını, zövqlərini itirir. Müəyyən bir müddət sonra cahil və əsəbi insanlar daha əsəbi hala gəlir, fanatiklər daha da fanatikləşir. Azadlıq əleyhdarları hüquq müdafiəçilərinin önünə keçir. Bir az yaxından baxdıqda, cəmiyyət içində parçalanma istəyən “başqalarına” tab gətirə bilməyən, digər etnik mənsubiyyətlərə, dinlərə və baxışlara qəzəblə baxanlar bu qorxu şəraitindən ən çox istifadə edən insanlar halına gəlirlər.
İllərlə terror fəlakəti ilə iç-içə yaşamış Yaxın Şərq cəmiyyətləri bu qorxunun hansı nəticələrə səbəb olduğunu, cəmiyyət içində necə dəhşətli mənzərə yaratdığını zaman keçdikcə gördülər. Terrorizmin geniş yayıldığı ölkələrdə ixtilafların baş verməsi, müsəlmanların öz aralarında belə bölünməsi terrorun həm səbəbi, həm də nəticəsidir. Müsəlmanlar öz aralarında ittifaq etmədikcə radikallaşma və terrorun inkişaf etməsi üçün daha rahat şərait yaranmış, terror artdıqca da müsəlmanlar arasındakı parçalanma daha da şiddətlənmişdir. Bundan başqa, qorxunun təkan verdiyi şiddət və qəzəb daha da güclənmişdir. Bu qəzəbinin böyük hissəsinin Qərbə qarşı olduğunu da burada xatırlatmaq lazımdır.
Avropada terror qorxusunu da bu aspektlərdən qiymətləndirmək lazımdır. Uzun müddətdir ki, Yaxın Şərqdə davam edən radikal və ya kommunist terror Avropa siyasətçiləri tərəfindən göz ardına vurulmuş, radikalizmə qarşı yalnız bombalarla cavab verilmiş, kommunist terror isə nəzərə alınmamışdır. Hazırda Avropa bu qorxu mühitini özü yaşayır. İllərdir yolda gördüyü bir çantaya şübhə ilə baxan, avtobusda tərləyən insanları canlı bomba zənn edən, kütləvi yaşayış sahələrinə girməkdən çəkinən Yaxın Şərq cəmiyyətlərinin yaşadıqları dəhşəti bəlkə də ilk dəfə anlayır. Lakin bu məqamda çox diqqətli olmaq lazımdır. Çünki qorxu, şiddət havadarlarının daim hədəf aldığı nəticədir.
Avropa mədəniyyəti azadlıq, demokratiya, insan hüquqları, incəsənət, musiqi, elm kimi gözəllikləri ilə dəyərli mədəniyyətdir. Yaxın Şərq insanlarının qorxu kabusunu yaşamalarını istəmədiyimiz kimi, Avropa xalqlarının da bu qorxunu yaşamasını istəmirik. Bu səbəbdən bu xəbərdarlıq nəzərə alınmalıdır: bir cəmiyyətdə qorxunun artırılması yolu ilə qəzəbli insanlara meydanın boş buraxılması, irqçilərə imkan verilməsi, İslam düşmənlərinin yolunun açılması, daha çox zorakılıq istəyənlərin intensivləşməsinə şərait yaradılması böyük fəlakətləri özü ilə birlikdə gətirəcək. Bu, həmin cəmiyyət daxilində azadlıqlara son qoyulması deməkdir. İllərdir insan hüquqlarının qalası halına gəlmiş gözəl Avropa mədəniyyəti qəzəbli insanlar ucbatından bu xüsusiyyətini itirə bilər. Şiddəti dəstəkləyən irqçi və qəzəbli insanların artdığı, qorxu içindəki Avropa cəmiyyəti yeniliklərin öncüsü ola bilməz, kəşflər edə bilməz, elmdə inkişaf edə bilməz. Sənətdə mükəmməl əsərlər yaradıla bilməz, memarlıqda estetika və zərafət olmaz, texnologiya, sənaye kimi sahələrdə yeni ideyalar inkişaf edə bilməz. Sağlam düşüncə ilə hərəkət etmə qabiliyyətini itirər. Ancaq qorxar, gizlənər, şübhələnər və daha çox qorxar.
Belə böyük bəlaya qapı açmamaq üçün bilinməlidir ki, qorxu güclü ola bilər, amma sevgi daima qorxunu məğlub edir. İnsanların sevgi ilə birlik olmaları, dostluğu möhkəmləndirmələri və siyasətçilərin zorakılığı zorakılıqla dəf edəcəkləri inancını bir kənara qoymaları bunu dərhal təmin edəcək. Şiddət yaradan qrupların şiddətlə son qoyulacağına inanmaq ağılsızlıqdır. Keçən 20 il zorakılığın heç bir nəticə vermədiyini, əksinə, şiddəti daim bəslədiyini bizə sübut edib. Bu vəziyyət bəzi ağıllı cəmiyyətlərə məlumdur. Ötən günlərdə İngiltərədə ingilis hökumətinin Suriyada İŞİD hədəflərini vurmaq planına qarşı həyata keçirilən “Dont bomb Syria” (Suriyanı bombardman etməyin) etirazları minlərlə insanı bir araya toplamış güclü etirazlardır.2 Bu etirazların artması insanların və siyasətçilərin sevgi cəmiyyətləri yaratmasına daha rahat şərait yaradacaq.
Artıq siyasətçilər terror təşkilatlarına qarşı silah tuşlamaq əvəzinə onları dəyişdirəcək maarifləndirmə siyasətinə cəmlənməlidirlər. Terror və şiddətə həqiqətən son vermək və öz cəmiyyətlərini bu qara dəlikdən xilas etmək istəyirlərsə, bunu daha əvvəl heç tətbiq etmədikləri və qəti nəticə gətirəcək elmi bir yanaşma ilə həyata keçirməlidirlər. Artıq zorakılıqdan deyil, sülhdən danışmalıdırlar. Sevgi və sülhdən müharibə və qarşıdurmaların çox olduğu vaxtlarda danışmaq lazımdır. Sülhdən və çözümdən danışan insanlar olmadığı müddətcə, zorakılığın həyatımıza hakimiyyətini qarşısını almaq çətindir.
1)https://en.wikipedia.org/wiki/Terrorism
2) http://www.theguardian.com/politics/2015/nov/28/thousands-attend-protests-against-uk-airstrikes-on-syria
Adnan Oktarın «Arab News»də dərc edilən məqaləsi:
http://www.arabnews.com/columns/news/849176

İnsanların çoxu, demək olar ki, hər gün yedikləri yeməklərin, gəzdikləri məkanların, əyləncələrinin fotolarını sosial şəbəkələrdə paylaşır. Burda pis bir şey yoxdur, anormal olan bu insanların bir çoxunun dünyanın müxtəlif bölgələrində sırf aclıqdan nə qədər insanın ölməsindən xəbərsiz olmasıdır… Xəbərdar olsalar belə, etinasız yanaşmalarıdır.
Dünyada insan haqlarından danışılır, amma bu barədə danışanlar insan haqqlarının nə olduğunu, hansı haqqları müdafiə etdiklərini unudublar. Dünyanın gözü önündə Yərmuqda, Madayada insanlıq dramı baş verir, insanlar aclıqdan it-pişik yeyir.
Suriyada insanların aclıqdan ölməsi adi hala çevrilmişdi, yaxın zamanda isə mediaya sızan şəkillər diqqətləri Madayaya cəlb etməyi bacardı. Son zamanlarda burada insanların qidasını otlar təşkil edirdi, amma soyuqdan otlar da quruyanda insanlar tamamilə aclığa tərk edildilər. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi və BMT- nin etdiyi yardımlar isə yetərli deyil.
Bu zaman problemə başqa yöndən yanaşmaq lazım gəlir, insanlarda yaranan laqeydlik, sevgisizlik, qəddarlığın yerinə mərhəmət, sevgi, qayğıkeşlik hisslərini oyatmaq. Problemleri mumkun qədər ictimailəşdirib cəmiyyətdə qınaq yaratmaq. Bu, bəlkə də problemin həll yolu deyil, amma zülmün daha çox yayılmasının qarşısını az da olsa almış olur.
Medianın üzərinə bu məsələdə böyük məsuliyyət düşür. Xəbərlərdə, verilişlərdə, müzakirələrdə daha çox sevgi, mərhəmət aşılayan söhbətlərə, mövzulara yer verilməli, insanların vicdanlarını oyadacaq şəkildə proqramlar hazırlanmalıdır. Ətrafına qarşı həssas, incə düşüncəli olan cəmiyyət formalaşdırmaq lazımdır. Dünyanın bir çox yerində aclıqdan, soyuqdan əziyyət çəkən insanlar, körpələr varkən, geyindikləri geyimləri və ya hazırlanan yeməkləri bəyənməyib mübahisə edən insanların olduğu verilişlər əvəzinə televiziya kanallarında, internet səhifələrində yardim mahiyyətli, gözəl əxlaqdan bəhs edən yayımlar verilməlidir.
Dünya sizin gördüyünüz kimi dəbdəbədən ibarət deyil, bir də görmədiyiniz yaxud, görmək istəmədiyiniz üzü var, müharibələrin, aclığın hökm sürdüyü dünya. Və düşünməyin ki, bütün bu dəhşətlərdən sığorta olunmusunuz.
İnsanlardan istənən bacardıqları qədər bu insanlara yardım etmələridir, kim necə bacarırsa. Ən azından sadəcə bir dua ilə…

Aysel Vəlizadə

Hadisələri xeyir gözü ilə dəyərləndirməmək, daim narahatlıq və qorxu içində olmaq, ümidsizlik və kədər imanın qəlbə tam yerləşmədiyinin əlamətidir.

Hadisələri xeyir gözü ilə dəyərləndirməmək, daim narahatlıq və qorxu içində olmaq, ümidsizlik və kədər imanın qəlbə tam yerləşmədiyinin əlamətidir. Möminin isə heç nəyə kədərlənməməsi, bədbinliyə qapılmaması onun Quran əxlaqını doğru anladığının göstəricisidir. Hadisələrə xeyir gözü ilə baxmaq, əslində, cəmiyyətdə əksər insanların tez-tez dilə gətirdiyi ifadədir. İnsanların çoxu baş verən gündəlik hadisələrdə “bir xeyir var” və ya “xeyirdir inşaAllah” kimi sözlərdən istifadə edir. Ancaq bu ifadə, əsasən, ya vərdişdən, ya da xalq arasında ənənə olduğuna görə işlədilir. Halbuki bu insanların əksəriyyəti hər işə xeyir gözü ilə baxmağın, əslində, nə demək olduğunu və necə tətbiq edildiyini dərk etmir.

İnsanın yaxşı və ya pis, müsbət və ya mənfi kimi görünən bütün hadisələrə mütləq xeyir gözü ilə baxması Allaha səmimi imanından və mühüm bir həqiqəti bilməsindən irəli gəlir. Bu həqiqəti dərk etmək insana dünya və axirətdə böyük uğur qazandırır, həyatına rahatlıq verir.

Allaha iman gətirən bir insan çatışmazlıq və ya xəta kimi görünən hadisə ilə qarşılaşdıqda bunun özü üçün mütləq ən xeyirlisi olduğunu bilir. Qədərə iman gətirdiyinə görə “heyif”, “kaş ki” kimi sözləri həyatından tamamilə çıxarır. Yəni “bu hadisə xeyirlidir, lakin növbəti dəfə eyni səhvi etməyim, bu hadisədən ibrət götürüb doğrunu edim”, – deyə düşünür.

İnsan yenidən eyni çətinliklə qarşılaşsa və ya eyni səhvi etsə belə, hər şeyin xeyir və hikmətlə yaradıldığını əsla unutmamalı və növbəti dəfə doğru olanı etməyə niyyətlənməlidir. Hətta eyni hadisə dəfələrlə təkrarlansa da, müsəlman bunun xeyir olduğunu bilməlidir. Çünki bütün hadisələr ən kiçik təfərrüatına qədər Rəbbimizin nəzarəti altındadır.

Axirətdə peşman olmamaqİnsan Rəbbimizdən fasiləsiz olaraq xeyir və hikmət gəldiyini bilsə, qəlbi rahat olar. Bu həqiqəti qavramaq mömin üçün böyük nemətdir. Dindən uzaq yaşayan insan mənfi kimi görünən hər hadisəni öz əleyhinə dəyərləndirdiyinə görə daima sıxıntı çəkir. Mömin isə daima hikmət və xeyir gözü ilə baxmağın sevincini yaşayır.

Hadisələrə şər gözü ilə baxmaq Quran əxlaqına ziddir və insanın axirətdə peşman olmasına səbəb olar. Çünki Allahın müəyyən etdiyi qədər qüsursuz yaradılmışdır.

İnsan tələskən olduğuna görə bəzən başına gələn hadisədəki xeyiri dərhal görməz. Həmin an bunu görə bilmədiyinə görə də öz zərərinə olan şeydə inadkarlıq edə bilər. Allah Quranda insanın bu tələskən cəhətini bildirmişdir: “İnsan (özünə) xeyir dilədiyi kimi, şər də diləyir. Doğrusu, insan tələsəndir”. (İsra surəsi, 11)

Halbuki insan doğru və yaxşı hesab etdiyi şeylərdə israr etməməli, bunları əldə etmək üçün tələsməməli, Allahın qarşısına çıxardığı hadisələrdəki xeyir və hikmətləri görməyə çalışmalıdır. Məsələn, maddi imkanının artmasını istəyən insan bunun üçün səy göstərər. Ancaq səyinə baxmayaraq bu istəyi reallaşmaz. Əgər insan bu vəziyyəti öz əleyhinə zənn edərsə, yanılar. Əlbəttə, hər kəs Allah yolunda sərf etmək üçün qazancını artırmağa çalışar və bunun üçün dua edər. Ancaq bu, həyata keçmirsə, deməli, böyük xeyir var. Bəlkə həmin şəxsi əldə edəcəyi var-dövlət Allahın yolundan azdıracaq, şeytanın tələsinə salacaq. Belə bir hadisənin ardında insanın yaxın zamanda görəcəyi və ya axirətdə qavrayacağı bir çox xeyir gizlənə bilər.

Hər insan həyatında çatışmazlıq kimi görünən hadisələrlə qarşılaşmış, sonra bu hadisələrin nə qədər xeyirli olduğunu görmüşdür. Ancaq unutmaq olmaz ki, insan çatışmazlıq kimi görünən hadisələrin xeyirli tərəfini həmin vaxt qavramaya bilər və hadisələrin xeyrini illər sonra öyrənə bilər və ya heç öyrənə bilməz. Bəlkə də Allah qarşısına çıxan çətinliyin xeyrini ona axirətdə göstərəcək. Təvəkkül etmiş və qədərə təslim olmuş insan hər hadisəni xeyir gözü ilə dəyərləndirməli və Allahdan razı olmalıdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, xeyir gözü ilə baxmaq hadisələrə laqeyd yanaşmaq demək deyil. Əksinə, insan başına gələn hadisələrdə əlindən gəldiyi qədər tədbirli olmalı, hər yola əl atmalıdır. Cahiliyyə əxlaqında hər hadisəyə laqeyd qalan bəzi insanlar var. Belə insanlar həm laqeydliklərinə, həm də sadəlövh hərəkət etdiklərinə görə ağıllı davranmazlar. Allah bir ayədə belə bildirir:

Yer üzündə baş verən və sizin başınıza gələn elə bir müsibət yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl o, yazıda olmasın. Şübhəsiz ki, bu, Allah üçün çox asandır. Bu, sizin əlinizdən çıxana kədərlənməməyiniz və sizə də verilənə sevinib qürrələnməməyiniz üçündür. Allah özünü bəyənən, (özü ilə) fəxr edən heç bir kəsi sevməz! (Hədid surəsi, 22-23)

Dünyanın hər yerində – Fələstində, İndoneziyada, Şərqi Türküstanda, Patanidə, Misirdə, Suriyada və s. müsəlmanların şiddət və zülm içində yaşadıqları məlumdur.

Əksər müsəlman ölkələrində müharibə və daxili iğtişaşlar hələ də davam edir. Bu müharibələrdə yüz minlərlə silahsız insan həyatını itirmiş, qadınlar təcavüzə uğramış və işgəncə görmüş, milyonlarla müsəlman yurd-yuvalarından didərgin düşmüş, şikəst qalmış, yaxınlarını itirmişlər. Hələ də məsum uşaqlar güllələrə hədəf olur, körpələr qundaqda qətlə yetirilir, qaçmağa çalışanların əksəriyyəti həyatlarını itirirlər. İnsanlar görülməmiş vəhşiliklə üzləşirlər…

Dünyanın hər yerində – Fələstində, İndoneziyada, Şərqi Türküstanda, Patanidə, Misirdə, Suriyada və s. müsəlmanların şiddət və zülm içində yaşadıqları məlumdur.

Müsəlmanların yaşadığı bir çox ölkədə qadınlar və uşaqlar zülmə məruz qalır, əziyyət görürlər. Müsəlmanlar tək-tək müstəqilliklərini itirir. Vicdanlı insanların onlara yardım etməsini gözləyir, amma səslərini eşitdirə bilmirlər.

Əziyyət görən və şəhid edilən bu müsəlmanların varlığından hər kəs xəbərdardır. Çünki hər gün qəzetlərdə və televiziyalarda bu biçarə, zavallı, kimsəsiz və ehtiyac içindəki insanların rəsmlərini və ya videolarını görürük. Bir çoxları bu insanların düşdüyü vəziyyətə görə onlara acıyır. Ancaq bir müddət sonra danışdığı mövzunu və ya baxdığı kanalı dəyişdikdə, ya da oxuduğu qəzetin səhifəsini çevirdikdə onların varlığını unudur. Bir çoxu bu insanları çətin vəziyyətdən xilas etmək üçün kömək etməyi, müsəlmanların bir-birilərinə görə məsuliyyət daşıdıqlarını düşünmürlər. “Dünyada o qədər zəngin, güclü ölkələr və ölkə başçıları varkən bu insanları xilas etmək mənəmi qalıb?” düşüncələri ilə məsuliyyəti başqalarının üstünə atırlar.

Bu cür insanlar “evimdə və işimdə problem yoxdur, ticarətim yerində, uşaqların məktəbində də hər şey qaydasındadır” – deyərək kənara çəkilməyi üstün tuturlar. Halbuki bu davranış yalnızca dünyaya böyük hərisliklə bağlanan, keçici və çox qısa həyatında dünya mənfəətlərinin arxasınca qaçan insanlara məxsusdur. Müsəlman səssiz qaldığı və fikrən mane olmadığı bu zülmün bir gün özünə də böyük zərər verəcəyini unutmamalıdır. Bir ucu özünə dəyməyən şiddətə səssiz qalmağın böyük vicdansızlıq olduğunu bilməlidir. Xüsusilə də mənasız məsələlərdə “aslan” olanların bu cür vacib hadisə ilə qarşılaşarkən məsuliyyəti başqalarının üstünə atması ciddi əxlaq pozğunluğudur. Allah rizası üçün cəhd etməli olduğu halda, zülm görən müsəlmanları yalnız buraxmaq, “o ölkədən bizə nə, biz öz ölkəmizə baxaq” məntiqi ilə hərəkət etmək, kənardan hadisələrin sakitləşməsini seyr etmək səmimi və həqiqi müsəlmanlıq deyil.

Hər bir vicdanlı müsəlman zülm görən insanları xilas etmək məsuliyyətini şəxsən hiss etməlidir. Həll yolu isə çox asandır: müsəlmanlar tezliklə bu fitnəyə qarşı birlik olmalıdır. Bütün müsəlmanların bu məsuliyyətinə Uca Allah belə diqqət çəkmişdir:

Sizə nə olub ki, Allah yolunda və: “Ey Rəbbimiz! Bizi əhalisi zalım olan bu şəhərdən çıxart, bizə Öz tərəfindən bir himayəçi təyin et, bizə Öz tərəfindən bir yardımçı təyin et!” – deyən zəif kişilər, qadınlar və uşaqlar uğrunda cəhd etmirsiniz? (Nisa surəsi / 75)

Firuzə Həsənzadə