Author: Delphi7

Prof. Dr. Ertuğrul YAMAN
(eyaman60@gmail.com)

Çanakkale Ruhu
Çanakkale Savaşı, yalnızca bir savaş değil; tarihe not düşülen, tarihin seyrini değiştiren ve eşine az rastlanır bir destandır. Çünkü o dönemde Osmanlı’nın hızlı bir çöküş̧ dönemine girmesini fırsat bilen “yedi düvel” âdeta Osmanlı’nın tepesine çökmüştür. İslâm ve Türk düşmanları, hepsi bir olup saldırıya geçmişlerdir. Mehmet Âkif, bu müthiş savaşı şöyle tasvir ediyor:

Şu Boğaz harbi nedir? Var mı ki dünyâda eşi?
En kesif orduların yükleniyor dördü beşi.
-Tepeden yol bularak geçmek için Marmara’ya-
Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya.
Ne hayâsızca tehaşşüd ki ufuklar kapalı!
Nerde-gösterdiği vahşetle bu bir Avrupalı’
Dedirir-Yırtıcı, his yoksulu, sırtlan kümesi,
Varsa gelmiş, açılıp mahbesi, yâhud kafesi!
Eski Dünyâ, yeni Dünyâ, bütün akvâm-ı beşer,
Kaynıyor kum gibi, mahşer mi, hakikat mahşer.
…
Kimi Hindû, kimi yamyam, kimi bilmem ne belâ…
Hani, tâuna da zuldür bu rezil istilâ!

Ne var ki hepsi bir olsa da bir Çanakkale’yi geçemediler. Nitekim topumuz tüfeğimizden çok ölümden korkmayan ruhumuzdu asıl serhaddimiz. Burada merak konusu olan, her açıdan üstün olan ordular karşısında Müslüman Türk Milletini ve onun şanlı ordusunu muzaffer kılan asıl güç nedir? Burada yedi düvelin aşamadığı yüce bir ruh tasvir ve tahlil edilecektir. Bu üstün ruhun en kısa özeti: Ya şehitlik ya gazilik; parolası ise ya istiklal ya ölümdür! Geliniz yine sözü Mehmet Âkif’e bırakalım:

Bomba şimşekleri beyninden inip her siperin;
Sönüyor göğsünün üstünde o arslan neferin.
Yerin altında cehennem gibi binlerce lağam,
Atılan her lağamın yaktığı: Yüzlerce adam.
Ölüm indirmede gökler, ölü püskürmede yer;
O ne müdhiş tipidir: Savrulur enkaaz-ı beşer…
…
Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasmından;
Alınır kal’â mı göğsündeki kat kat iman?
Hangi kuvvet onu, hâşâ, edecek kahrına râm?
Çünkü te’sis-i İlahi o metin istihkâm.
Zannedilir ki düşmanlar topla tüfekle mağlup edilir. Oysa, asıl güç göğsündeki imandır. Yüreğindeki cesarettir. Bu ruhu, Mehmet Âkif, şu dizelerde tasvir ediyor:
KORKMA!
Cehennem olsa gelen, göğsümüzde söndürürüz,
Bu yol ki Allah yoludur, korku bilmeyiz, yürürüz!
Düşer mi tek taşı sandın namus ocağının?
Meğerki savaşa giren son er şehid olsun.
Şu karşımızdaki mahşer kudursa, çıldırsa;
Denizler ordu, bulutlar donanma yağdırsa;
Bu altımızdaki yerden bütün yanardağlar,
Taşıp da kaplasa afakı bir kızıl sarsar;
Değil mi cephemizin sinesinde iman bir;
Sevinme bir, acı bir, gaye aynı, vicdan bir.

Çanakkale’nin geçilmezliğini anlayabilmek için de derin bir basirete ve tarih bilgisine ihtiyaç vardır. Nasıl ki Asr-ı Saadet döneminde bütün müşrikler el ele kol kola verip yüce dinimiz İslâm’ı yok etmek için toptan saldırmışlarsa, haçlı ruhu da bu intikamı Çanakkale’de almak istemiştir. Mehmet Âkif, Çanakkale’nin ciddiyetini ve önemini şöyle ifade eder:

Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
Gökten ecdâd inerek öpse o pâk alnı değer.
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi..
Bedr’in arslanları ancak, bu kadar şanlı idi.
Sen ki, a’sâra gömülsen taşacaksın… Heyhât,
Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihât…
Ey şehid oğlu şehid, isteme benden makber,
Sana âğûşunu açmış duruyor Peygamber.

Çanakkale Ruhu ve Mehmet Âkif’
Çanakkale’yi geçilmez kılan bu ruhu, Mehmet Âkif’in kendi hayatında, eşsiz eseri Safahat’ta ve gençlik tasavvurunda buluyoruz. Dolayısıyla Çanakkale’yi geçilmez kılan ruhu, tam olarak anlayabilmek için, Âkif’i, eşsiz eserini ve gençlik tasavvurunu yakından incelememiz gerekir. Âkif, Osmanlı gibi bir devin çöküşüne, Türkiye Cumhuriyeti gibi taze bir filizin kök salışına şahit olmuştur. O, hem acıların hem de umutların gölgesinde yetişmiş büyük bir ediptir. Mehmet Âkif, Türk edebiyatında yeri doldurulamayan eşsiz, çok yönlü bir sanatkârdır. Yeni kuşaklar, Mehmet Âkif’i genellikle milli şairimiz olarak tanımaktadırlar. Hâlbuki o, yeni kuşaklar tarafından örnek alınması gereken farklı özelliklere sahip zirve bir şahsiyettir. İdealist, sanatkâr, şair, hatip, devlet adamı, kahraman, âlim, bilge bir düşünce ve dava adamıdır.
Mehmet Âkif, kelimenin tam anlamıyla davasını yaşayan bir şahsiyettir: Onun hayatını ve ideallerini özetleyecek olursak şöyle bir benzetme yapılabilir: Âkif; İslâm’ın Hz. Ömer’i, Şark Dünyası’nın mütefekkiri, Türk milletinin alpereni, istiklâlin şairi, Türkçenin ve şiirin de üstadıdır.
Mehmet Âkif’in fikir köklerini araştırdığımızda Âkif’in daima geçmişle gelecek arasında bir köprü kurmaya çalıştığı görülecektir. Ancak o, kendisini hep mazide yaşıyormuş gibi hissettiğini söyler. Âkif, cimrilik, ikbal şımarıklığı ve kibri sevmezdi. Kalabalıklardan ve gösterişten hoşlanmazdı. Sevdiğini tam severdi, sevmediğinden uzak kalırdı. Güvenilir bir insandı. Her şeyinizi ona rahatça emanet edebilirdiniz.
Büyük bir idealist ve çetin bir mücadele adamı idi. Hiçbir şey için kimseye minnet etmez, kimseye boyun eğmezdi. Haksızlığa asla tahammül edemezdi ve hakka saygısı büyüktü. Parayı sevmezdi. Hayatı ve evi oldukça sadeydi. Az konuşur, çok sükût ederdi. İkiyüzlüleri sevmezdi.
Safahat ise, bir şiir kitabı, bir edebî metin olmak yanında, fikrî bir eserdir. Onda milletimizin; tarihi, yükseliş̧ ve düşüş̧ sebepleri, sıkıntıları; zekâsı, nüktesi, edebiyatı, şehri, ailesi, acıları ve sevinçleri… vardır. 1924 yılında yayımlanan “Âsım” isimli altıncı “Safahat”, şaire en büyük şöhretini kazandırmıştır. Manzum hikâye tarzında çok kuvvetli millî lirizmle yazılmış olan eserde, aydın ve vatansever Türk gençliği tasvir edilir. Şaire göre bu gençlik, Müslüman Türk’ün namusunu çiğnetmeyen, Türk milletini kurtaracak ve geleceğin Türkiye’sini de kuracak olan imanlı gençliktir.
İdeal Gençlik: Âsım’ın Nesli
Safahat’ın altıncı bölümü “Âsım”da, Mehmet Âkif, hayalindeki “ideal gençliği”ni anlatmıştır. Bu bölümde, Türk gençliğini, “Âsım’ın nesli” olarak nitelediğini ve o gençliğin ayrıntılı biçimde yazdığını görüyoruz. Safahat’ın “Âsım” bölümü, 2500 dizelik tek parçadan meydana gelmektedir. Şair, burada savaş̧ vurguncuları, köylülerin durumu, geçmişe bakış̧ anlayışı, eğitim-öğretim, medrese, ırkçılık, batıcılık, gençlik gibi birçok konu üzerinde durmaktadır. Âsım, Hocazade (Mehmet Âkif) ile Köse İmam arasında karşılıklı konuşmalar biçiminde kaleme alınmıştır.
Mehmet Âkif, idealindeki gençliği Âsım’ın Nesli olarak niteliyordu. Âsım, Mehmet Âkif”in ana hatlarını ayrıntılı olarak çizdiği ideal bir gençlik sembolüdür. O, vatanını, milletini, değerlerini ve tarihini sevmektedir. Haksızlığa tahammülü yoktur. Haksızlığa karşı susmayan, haykıran ve hatta bileği ile düzeltmeye çalışan bir gençtir Âsım. Güçlüdür ve bu gücünü şahsî çıkarları için değil, ülkesi, milleti, toplumun yararları ve geleceği için kullanmaktadır. Kavgası, toplumun yararınadır.
Âsım, bir semboldür. Müslüman Türk gençliğini temsil eder. İnancı tamdır. Ülkesini işgal etmek isteyenlere mücadele eder. Bunun en canlı örneği Çanakkale Savaşı’dır.
“Âsım’ın nesli… diyordum ya… nesilmiş gerçek;
İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecek.”
Âsım, bir bakıma Mehmet Âkif’in kendisidir. Vefakârdır. Sözüne sadıktır. Baytar mektebinde okurken sınıf arkadaşları ile sözleşirler. Kim önce vefat ederse geride kalanın çocuklarına diğerleri bakacaktır. Sözleşmelerinden yirmi yıl sonra arkadaşı vefat eder geriye iki çocuğu ile hanımı kalır. Âkif, son derece maddi sıkıntıda olmasına rağmen verdiği sözü tutar ve arkadaşının ailesine sahip çıkar.

Âsım’ın Nesli’nin Özellikleri
1. İmanlı Gençlik
Âkif’e göre genç; imanlı, gayretli, mütevekkil olmalı; tembellik, hazıra konmak, hırs ve kıskançlıktan uzak durmalıdır.
“Allah’a dayan sa’ye sarıl, hikmete ram ol;
Yol varsa budur bilmiyorum başka çıkar yol.”
…
“İmandır o cevher ki İlahî ne büyüktür…
İmansız olan paslı yürek sînede yüktür!”
Mehmet Âkif, Kur’an’ı, insanı imanın özüne götüren bir kitap olarak görür. Kur’an doğru anlaşılırsa tüm sıkıntıların ortadan kalkacağına inanır. Allah korkusunun ve sevgisinin önemini vurgular. Allah korkusu olmadan hayatın düzen ve huzurdan uzak olacağını ifade eder. Peygamber sevgisini ve O’na bağlılığın önemini belirtir.
2. Ahlâklı Gençlik
Safahat, bir bütün olarak incelendiğinde, Mehmet Âkif’in idealize ettiği gençliğin en belirgin özelliklerinden birisinin de güzel ahlâklı bir nesil olduğu görülür. Âkif’e göre, bilgisiz ahlâk, miskinlik ve zayıflığa; ahlâksız bilgi ise, milletlerin ruhunun zehirlenmesine sebep olur. Mehmet Âkif, gençlerin, bilgi ve ahlâk sahibi olmalarının ancak tahsil ve terbiye ile mümkün olacağını bildiği için Türk gençlerine;
“Hadi tahsilini ikmale tez elden, hadi sen!
Çünkü, milletlerin ikbâli için, evlâdım,
Marifet bir de fazilet, iki kudret lâzım.”
diye seslenir. Bir başka dörtlüğünde ise, ahlaki erdemlere dikkat çeker:
NEVRUZ’A
“İhtiyar amcanı, dinler misin, oğlum, Nevruz?
Ne büyük söyle, ne çok söyle; yiğit işte gerek.
Lâfı bol, karnı geniş soyları taklid etme;
Sözü sağlam, özü sağlam adam ol, ırkına çek.”
3. Düşünen ve Aksiyoner Gençlik
Mehmet Âkif”in öne çıkan ve gençlerimize örnek gösterilmesi gereken en önemli vasfı ise bir düşünce ve hareket adamı olmasıdır.
“Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın, bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner, aşarım;
Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım.”
Yukarıdaki mısralar, bir milletin bağımsızlık, özgürlük ve kendine güven duygusunun ifadesidir. Mehmet Âkif, sözü ve eylemi birbiri ile tam uyum sağlayan ve buna aykırı davranışları asla affetmeyen nadir, örnek insanlardan biridir. Gençlere, düşünmelerini ve harekete geçmelerini özellikle tavsiye eder.
4. Ümitvar ve Gözüpek Gençlik
Âkif’in doğduğu ve yaşadığı zaman dilimi, hatırlanması bile insana üzüntü ve keder veren bir dönemdir. Üç kıtada egemen olmuş büyük bir medeniyetin kurucusu Osmanlı Devleti’nin yıkılış dönemidir. Üzücü olaylar üst üste gelmekte, kamuoyunda ümitsizlik hâkim olmaktadır. O ise, asla ümitsizliğe kapılmamış aksine halkını harekete geçirmek için cepheden cepheye koşmuştur. “İstiklal Harbi’nin manevi cephesinin önderi” sözü onun için yerinde kullanılan bir ifadedir. O, herkesin korkuyla karışık umutsuzluğa düştüğü bir dönemde gür sesiyle şöyle seslenir:
“Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak.
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.”
Âkif, Ankara’da Tacettin Dergâhı’nda bu mısraları yazarken ufukları karanlık, yıkılmakta olan bir vatanın geleceğine dair umut ışıklarını ateşliyordu. O, şehirden şehre, cepheden cepheye koşarak insanlara, ümitsizliğe düşmemelerini, güçlü ve ümitvar olmalarını ısrarla telkin ediyordu. Ama Âkif’in asıl ideali ülkenin geleceğinde söz sahibi olacak ruhen ve fizikî olarak güçlü bir nesil yetiştirmekti.
Âkif, gençlere ümitvar olmalarını telkin etmenin yanında gözüpek olmalarını da tavsiye eder.
“Zulmü alkışlayamam, zalimi asla sevemem;
Gelenin keyfi için geçmişe kalkıp sövemem.
Biri ecdadıma saldırdı mı, hatta boğarım…
—Boğamazsın ki!
—Hiç olmazsa yanımdan koğarım!
Üç buçuk soysuzun ardında zağarlık yapamam;
Hele hak namına haksızlığa ölsem tapamam.
Doğduğumdan beridir âşıkım istiklâle
Bana hiç tasmalık etmiş değil altın lâle….
Yumuşak başlı isem, kim demiş uysal koyunum?
Kesilir belki, fakat çekmeye gelmez boynum.
Kanayan bir yara gördüm mü yanar tâ ciğerim.
Onu dindirmek için kamçı yerim, çifte yerim.
Adam aldırma da geç git, diyemem, aldırırım;
Çiğnerim, çiğnenirim, hakkı tutar kaldırırım.
Zalimin hasmıyım amma severim mazlumu….
İrticaın şu sizin lehçede manası bu mu?”
Âkif, Türk gençliğinin ümitsizliğe düşmeyip azmi elden bırakmamalarını istemektedir. Ve gençliğe ümitsizliğe düşmenin, azmi bırakmanın doğuracağı tehlikeleri söyle haykırır:
“Atiyi karanlık görerek azmi bırakmak,
Alçak bir ölüm varsa eminim budur ancak!
Karşında ziya yoksa sağından, ya solundan
Tek bir ışık olsun buluver, kalma yolundan,
Âlem de ziya kalmasa, halk etmelisin, halk!
Ey elleri böğründe yatan şaşkın adam, kalk!”
5. Vatanperver Gençlik
Mehmet Âkif, vatan sevgisi konusunda, Türk gençliğine söyle seslenmektedir:
Bastığın yerleri ‘toprak!’ diyerek geçme, tanı:
Düşün altında binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları da alsan, bu cennet vatanı.”
…
“Sahipsiz olan memleketin batması haktır,
Sen sahip olursan, bu vatan batmayacaktır,
Nasıl tahammül eder hür olan, esaretine,
Kör olsun ağlamayan, ey vatan felâketine,
Cehennem olsa gelen, göğsümüzde söndürürüz;
Bu yol ki hak yoludur, dönme bilmeyiz, yürürüz.”
6. Milliyetperver Gençlik
Mehmet Âkif, gençlere hem dinî hem de millî değerlere sımsıkı sarılmayı telkin eder. Bunları korumanın bir zaruret olduğunu da şöyle belirtir:
“Oyuncak sanmayın! Ahlâk-ı milli, rûh-ı millidir,
Onun iflası en korkunç ölümdür: Mevt-i küllîdir.”
Mehmet Âkif, milletin varlığı ve bekası için mücadele noktasında çok ısrarcıdır. Bu konudaki en önemli delil ise, kendi hayatıdır. Doğal olarak Âsım’ın neslinden de bunu ister:
“Yurdunu Allah’a bırak çık yola;
“Cenge” deyip çık ki vatan kurtula…
Böyle müyesser mi gazâ her kula
Haydi, levend asker, uğurlar ola!”
…
“Türk eriyiz silsilemiz kahraman
Müslümanız Hakk’a tapan müslüman
Putları Allah tanıyanlar, aman
Mescidimin boynuna çan asmasın

Âmin desin hep birden yiğitler
Allahu Ekber gökten şehitler
Âmin! Âmin! Allahu Ekber
…
Âkif Türk Olarak Yaşadı
Evet, ona tam bir İslam şairi diyebiliriz. Kuvvetli, imanlı, ateşli bir İslam şairi! Fakat Türk daima başta kalmak şartıyla. Dört lisanı edebiyatıyla bilen Âkif, Türk olarak yazdı, Türk olarak düşündü, Türk olarak yaşadı ve nihayet Türk olarak öldü.
Âkif’in bir vak’asını hatırlarım: İlk milli kaynaşma ve savaşlarda üstat Balıkesir’e gelmişti. Onun samimi arkadaşlarından biri Gönen’e teşkilat kurmaya gitmişti. Dönüşünde o arkadaş dedi ki:
– ( )’ler Türklere cefa ediyorlar. Milli teşkilatı boğmaya çalışıyorlar.
Âkif’in o zaman hiç düşünmeden, kükreyerek verdiği cevap şudur:
– Orada bir Türk Ocağı açınız ve mücadele ediniz!
Âkif’in beraberinde bulunan İstanbul’dan gelen bir kişi, “Üstat, sizi Türkçü görüyorum.” demek istedi. Âkif’in ağzından alev gibi şu kelimeler çıktı:
– “Ya ne zannediyorsun? Türk’e hiçbir kavmin horoz olmasına tahammül edemem!”
Âkif, baba tarafından Arnavut, anne tarafından Özbek Türkü olsa da ruhen ve zihnen o Türk milletinin temsili bir şahsiyetidir. O, Türk milletine âşık, Türk vatanına tutkun ve Türkçenin üstadıdır.
7. Bilgili Gençlik
Mehmet Âkif, gençlerimizin ilim tahsil etmelerini, ilmî gelişmeleri takip etmelerini ve onlardan ilme önem vermelerini istemektedir. Gençlere;
“Bu cihetten, hani hiç yılmasın oğlum gözünüz,
Sade Garb’ın yalınız ilmine dönsün yüzünüz,
O çocuklarla beraber gece gündüz didinin,
Giden üç yüz senelik ilmi sık elden edinin,
Fen diyarında sızan namütenahi pınarı,
Hem için hem getirin yurda o nafi suları,
Aynı menbaları ihya için artık burada,
Kafanız işlesin oğlum kanal olsun arada”
diyerek seslenmiştir.
8. Çalışkan Gençlik
Mehmet Âkif, Safahat’ta sık sık Doğu ve Batı Dünyası arasında karşılaştırmalar yapar. Âkif, Doğu Dünyasının manevi yüksekliğine rağmen atalete düşmesini eleştirirken Batı Dünyası’nın disiplinli ve düzenli çalışkanlığını över. Mehmet Âkif, Âsım’ın neslinin ataletten uzak, çalışkan bir gençlik olmasını özellikle telkin eder:
“Sakın ey nûr-i dîdem, geçmesin beyhude eyyâmın;
Çalış̧, hâlin müsaitken, bilinmez çünkü encâmın.”
“Kim kazanmazsa bu dünyada bir ekmek parası,
Dostunun yüz karası, düşmanının maskarası”
9. Mert ve Âdil Gençlik
Mehmet Âkif, gençlerin mert ve gerçekçi olmasını, hak ve adalet konularında duyarlı olmalarını ister. Şahsi menfaat peşinde koşmayan, doğru bildiğini ne pahasına olursa olsun söyleyen, haksızlık karsısında susmayan bir ruh yapısına sahip olmasını bekler. Nitekim Âsım, yukarıda sayılan niteliklerin hepsine sahip bir gençtir.
10. Sporcu ve Sağlıklı Gençlik
Mehmet Âkif’in koşma, güreş̧, gülle atma, taş atma, yüzme, ata binme sporlarıyla uğraştığını; ancak, güreş̧ sporuna karsı ayrı bir ilgisinin ve sevgisinin olduğunu biliyoruz. İdealindeki Türk gençliğinin de Âsım’ın şahsında sağlıklı olmak için, sporla uğraşmalarını arzu etmektedir.

11. Uyanık Gençlik
“Süleymaniye Kürsüsünde” sesini biraz daha yükselten şair, cemaati uykusundan uyandırmak ve harekete geçirmek için milletin hem kalbine hem de aklına hitap eder. Batı Medeniyetinin terakkisi karşısında yılgınlık psikolojisinden kurtulmak isteyen Âkif, uyanmak gerektiğine inanır:
“Ey cemâat, yeter Allâh için olsun, uyanın…
Sesi pek müdhiş öter sonra kulaklarda çanın!”
Arzı oynattı yerinden yıkılırken Îran…
Belki bir kıl bile ürpermedi sizden, bu ne kan!
Hiç sıkılmaz mısınız Hazret-i Peygamber´den,
Ki uzaklardaki bir mü’mini incitse diken
Kalb-i pâkinde duyarmış o musîbetten acı?
Sizden elbette olur rûh-i Nebî davacı.
Ey cemâat, uyanın! Yoksa, hemen gün batacak.
Uyanın! Korkuyorum: Leyl-i nedâmet çatacak!
Ne vapurlarla trenler sizi bîdâr etti!
Sizi kim kaldıracak, sûru mu İsrâfil´in?
Etmeyin… Memleketin hâli fenâlaştı… Gelin!
Gelin Allâh için olsun ki zaman buhranlı”

Sonuç ve Değerlendirme
Sonuç olarak Âkif’in “Âsım’ın Nesli” diye tarif ettiği gençliğin özellikleri şunlardır: İnançlı, ahlâklı, gözüpek, her türlü tefrikadan arınmış̧, ayrı gayrı düşünmeyen, tek yürek olan, taklitçiliğe özenmeyen, vatan ve millet sevgisini her şeyin üzerinde tutan, eğitim ve öğretime önem veren, ümitsizliğe kapılmayıp azimli ve çalışkan bir gençlik…
Kısacası, onun tahayyülünde Âsım’ın Nesli; yiğit, cesur ve merttir. Dini, vatanı ve milleti için savaştan çekinmez. Ölümden korkmaz; şehit olacağına inanır. Çalışkan, mütevazı ve tok gözlüdür. Ciddi ve ailesine bağlıdır. İnce ruhlu, kalbi hassas ve merhametlidir. Marifet ve fazilet sahibi, bedenen sıhhatli, kuvvetli ve dayanıklı, sporla meşgul olan bir gençliktir. Bizim; millet ve devlet olarak böylesi bir gençlik idealini, kendimize model almamız tarihi bir zarurettir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki Çanakkale’yi geçilmez kılan ruh, Asım’ın Nesli’nde ifadesini bulan Türk gençliğinin ruhudur. Önemli olan o ruhu günümüze de taşıyabilmektir. Ve aslolan; biz kendimizden geçmedikçe kimse bizi geçemeyecektir!..

Yalnızlık inince gönül ufkuma
Bulunmaz dostumsun ıssız geceler
Denksin sen kırk yıllık eşim dostuma
Bulunmaz dostumsun ıssız geceler

Elim şakağımda dalıp kalınca
Kâbus eş oluyor hayal kurunca
Çıkışlar arayıp bulamayınca
Bulunmaz dostumsun ıssız geceler

Bulutlar çağınca kömürden kara
Kaysak tutmayınca bu müzmin yara
Sana sığınır bu garip fukara
Bulunmaz dostumsun ıssız geceler

Göstermezsin ele gözüm yaşını
Avutursun benim dertli başımı
Delilendiğimde her gün aşımı
Bulunmaz dostumsun ıssız geceler

Derdi, gam kederi dağıtansın sen
Olursun yazımda bir sulu sepken
Kanım donar, canım çekiliyorken
Bulunmaz dostumsun ıssız geceler

Alıştım ben sana, sen ise bana
Umudum bağlarım çöken akşama
Şafaklar atmazken hasretten yana
Bulunmaz dostumsun ıssız geceler

onaci@mu.edu.tr

GİRİŞ
Türk halkının “93 Harbi” (H.1293) veya “seferberlik” olarak adlandırdığı Osmanlı-Rus Savaşında, Plevne’nin ve Osman Paşa’nın özel bir yeri ve önemi vardır. Savaşın yankılarının bütün Türk coğrafyasına nasıl yayıldığı, türkülerde açık bir şekilde görülür. Osman Paşa ve Plevne Savaşı neden önemlidir? Dillerden düşmeyen ve Osman Paşa adına söylenen türkülerin sayıları neden bu kadar çoktur? Aradan nice on yıllar geçmesine rağmen, Plevne kahramanları niçin unutulmamıştır? Bu soruların cevabını tarihi kayıtlar yanında, Türk milletinin destanlarında veya kahramanlık türkülerinde aramak gerekir.
Savaşın geçtiği Balkan coğrafyasında, Plevne türkülerinin yoğun olarak söylendiği görülür. Plevne kasabasının bulunduğu Bulgaristan toprakları, Deliorman, Koca Balkan, Rodoplar, Varna, Kırcaali ve nereden derlendiği meçhul olan çok sayıda Plevne/Osman Paşa türküsü vardır. Savaş sonrası gazilerin kendi memleketlerine taşıdıkları türküler, dilden dile dolaşıp bütün Osmanlı coğrafyasına yayılır. Bunlardan biri Ordulu bir gazidir. Torununun kaleme aldığı hatıratlara göre dedesi, “Plevne Türküsü”nü gözyaşlarına boğularak söylemiştir.
Osmanlı’nın Müslüman ahalisinin yanı sıra Ukrayna’daki Hristiyan Urum Türkleri ve Moldova’daki Hıristiyan Gagauz Türkleri arasında, Plevne türkülerinin heyecanla söylendiği anlaşılmaktadır.
Balkan coğrafyası, tarih boyunca Türklerin pek çok savaşına şahitlik yapmış bir toprak parçasıdır. Plevne’den önce, Varna, Niğbolu, Silistre Savaşları Türk tarihinde önemli birer yere sahiptirler. Derleme yaptığımız Romanya’nın Dobruca Bölgesinde özellikle yaşlılar arasında, büyüklerinden dinlemiş oldukları kahramanlık türkülerini dillerinden düşürmedikleri görülmüştür. “Yaşa Mustafa Kemal Paşa” türküsü ise özel bir yere sahiptir. Türkiye dışında kalan toprak parçasında yaşayan Müslüman Türk ahalisinin ruhî durumlarını, tarihlerine ve Türkiye’ye bakışlarını bu türkülerden anlamak mümkündür.
Fuad Köprülü’nün söylediği gibi “…Bir milletin edebiyatı, millî ruhu ve millî hayatını göstermek için en samimi bir ayna sayılabilir” (Köprülü, 1981:1). Kahramanlık türkülerinin Türk tarihinde özel bir yeri ve anlamı vardır. Bu türküler arasında, “Sivastopol Önünde Yatar Gemiler,” “Ey Gaziler,” “Estergon Kalesi,” “Kırım’dan Gelirim,” “61’in Topçuları” gibi türküler sayılabilir. Osman Paşa türkülerinin de dâhil olduğu kahramanlık türküleri, gelecek kuşaklar için birer millî gıda oluşturur (Cebeci, 1969: 761).
Enver Behnan Şapolyo “Türk-Rus Savaşları Tarihi Gazi Osman Paşa ve Plevne Müdafaası” adlı eserinde şöyle demektedir: “Tarih, bir ahlâk dersidir. Ondan insan olan çok şey öğrenir. Mazi öğrenilmeden, istikbal hazırlanamaz. Geçmiş günlerin vakalarını da bize ancak tarih öğretir. Kanije müdafaası, Silistre müdafaası, Plevne müdafaası Türk hamasetinin en canlı ve şanlı sayfalarını teşkil etmektedir. Bu sayfaları bir kahramanın destanı gibi okumak her Türk çocuğunun milli bir borcudur, (…) Bu sebeple Plevne kahramanlarının savaşları bizde tarihi bir şuur, nihayet milli bir vicdan doğuracaktır. Nitekim, milli şuur Plevne’de doğdu. İstiklal harbinde muvaffak oldu. Atatürk’e rehber Gazi Osman Paşa olduğunu kendisi söylemiştir” (Şapolyo 1959:175).
Rusların hem Balkanlarda, hem de Kafkaslarda Osmanlıya karşı başlattığı savaş, yaklaşık iki yüzyıldır aralıklı olarak devam eden Osmanlı-Rus Savaşlarının bir devamıdır. Halk arasında 93 Harbi (24 Nisan 1877- 03 Mart 1878) olarak bilinen seferberlik dönemini başlatılmıştır. Osmanlının toptan seferberlik ilanı, imparatorluğun ayakta kalması adına gösterilmiş olunan bir dirençtir. Bu direnç Plevne cephesinde sembol olmuş ve bütün dünyanın dikkatleri bu küçük kasabaya çevrilmiştir.
Osman Paşa ve kahraman askerleri, 143 gün boyunca Plevne’yi tahkim etmiş, burayı kaleye çevirmiş, direnmiş ve Balkanların kış günlerinden birinde (10 Aralık 1878), teslim olmak yerine, askerce ölmeyi tercih etmiş, yarma harekâtına girişmişlerdir. Bu sayede Ruslar, Plevne savunmasıyla yaklaşık beş ay oyalanmış ve İstanbul’u alma hayallerinin önüne geçilmiştir.
Plevne Savaşı’nın halk arasında nasıl bir heyecana yol açtığı, Plevne türkülerinin birbirinden farklı ve birbirinden uzak coğrafyalarda yeni dörtlükler eklenerek söylenmesinden anlaşılmaktadır. Türküler, ortak heyecanı bir destana dönüştürmüştür.

TÜRKÜLERDEN DESTANA
Plevne kahramanlığının türküsü, hem Plevne’deki askerlerce, hem de halk tarafından söylenmiş olmalıdır. Bütün bir Osmanlı coğrafyasının yanı sıra Kazakistan’a göç etmiş Gagauz Türklerinin Plevne türkülerini taşıdıkları anlaşılmaktadır. Plevne Türkülerinin Kerkük’ten Kazakistan’a, oradan Balkanlara dek Osmanlı coğrafyasını aşan bir övünç, bir kıvanç türküsüdür. Daha sonra bu türküler notalara alınacak, marş olarak bestelenecektir. İlk beste Mızıka-i Hümayûn’un bando şeflerinden Miralay (Albay) Mehmet Ali Bey (1825-1895) tarafından tahminen 1910 yılında yapılacaktır.
Plevne marşları yıllar içinde dokuz farklı dörtlükten hareketle bestelenir:
Sıra Dörtlükler Dörtlük
Sayıları
1 1,2,3. dörtlük 3
2 1,3,4,5. dörtlük 4
3 1,3,4. dörtlük 3
4 1,3, 6. dörtlük 3
5 7,8,9. dörtlük 3

Plevne türküleri içinde 11 heceli olanlar:
türkü 7 bent
türkü 3 bent (çeşitlemeleri var)
türkü 8 bent
türkü 2 bent

Plevne türküleri içinde 8 heceli türküler:
türkü 10 bent
türkü 9 bent
3-6 arası / 4 türküde 7 bent
7-9 arası / 3 türküde 6 bent
10-15 arası / 6 türküde 5 bent
16-26 arası /11 türküde 5 bent
27-31 arası / 5 türküde 3 bent
32-39 arası / 8 türküde 2 bent

Plevne türküleri içinde 11+ 8 heceli türkülerde 7 bendi 4 bentten oluşanlar:
türkü 7 bent
türkü 10 bent

Hece sayılarında kararlılık göstermeyen beş türkü yer almaktadır.
Plevne hakkında âşıklar tarafından söylenen üç yapma destan bulunmaktadır:
Âşık Hıfzı İsimsiz 46 dörtlük
Söyleyeni belli olmayan Destan-ı Gazi Osman Paşa 37 dörtlük
Âşık Boran Plevne Destanı 7 dörtlük

Türkülerin karşılaştırması sırasıyla bentler ve dizeler arasında yapılmıştır. Karşılaştırılması yapılan ve destanlaşan ilk yedi bent birden fazla söylenmiş, sonraki on beş bent bir kez söylenmiştir. Birden fazla dörtlükler arasında en çok kullanılan dize göz önüne alınarak önce dörtlük sonra türkünün bütünü oluşturulmuş, böylece türküden destana nasıl bir yöntem izlendiği gözler önüne serilmiştir. Farklı dizeler aynı sayıda söylenmiş ise, en eski yayım tarihi dikkate alınmıştır. Aşağıdaki sadece birinci dizenin örneği verilmiştir:
1. dize:
Tuna nehri akmam dedi 3.1.1 (üçüncü türkünün birinci bendinin birinci dizesi)
Tuna nehri akmam diyor 2.1.1 / 4.1.1 / 5.1.1 / 6.1.1. / 8.1.3 / 14.5.1 / 17.1.1 / 20.1.1 / 21.1.1 / / 27.3.1 / 32.1.1 /
33.1.1 / 38.1.1 / III.2.8.1
Tuna nehri akmam deyor 9.3.1
Tuna nehri aşmam diyor 9.3.1
Karadeniz akmam dedi 3.4.1 / 4.2.1 / 5.3.1 / 12.5.1/ 14.2.1 / 21.2.1 / 23.2.1 / 29.1.1 / 35.1.1 / 36.1.1
Karadeniz akmam diyor 1.3.1 / 11.4.1 / III.1.2.1 / III.2.2.1
Garadeniz akmam diyor 8.1.1
Garadeniz akmam deyor 39.2.1
Garadeniz akmam diyur 25.1.1
Kara Deniz akmam diy 31.1.1
Karadeniz akmam deyor 9.1.1
Hara deniz ahmam deyor 30.1.1
Kanlı Tuna akmam deyor 6.4.1 / 34.2.1
Kanlı Tuna akmam diyor 10.4.1 / 15.4.1
Duna teyler ahmam dedi 26.3.1
Osman Paşa sefer açtı 2.6.1 / 22.1.1
Dökülen kan döndü sele 2.7.1 / 22.2.1
Irmak gibi aksın kanı 2.8.1 / 22.3.1
Cihan şaştı bu savaşa 2.9.1 / 22.4.1
Ünü böyük Osman Paşa 8.2.1

Burada öne çıkan ve en çok kullanılan dize: “Tuna nehri akmam diyor”dur.
Sekiz heceli Plevne Türküleri farklı kelimeler, dizeler ve dörtlüklerle yeniden söylenerek tekrar karşımıza çıkmaktadır ve bunların toplam sayıları otuz ikidir:
-1-
Tuna nehri akmam diyor
Etrafımı yıkmam diyor
Ünü büyük Osman Paşa
Plevne’den çıkmam diyor
Birinci dörtlük farklı coğrafyalarda 47 kez kullanılır.
-2-
Tuna nehri akar gider
Etrafını yıkar gider
Şanlı Gazi Osman Paşa
Moskofları kırar gider
İkinci dörtlük farklı coğrafyalarda 30 kez kullanılır.
-3-
Olur mu beyler olur mu
Evlât babayı vurur mu
Padişahın zalimleri
Bu dünya size kalır mı
Üçüncü dörtlük farklı coğrafyalarda 17 kez kullanılır.
-4-
Ruslar Tuna’yı atladı
Karakolları yokladı
Osman Paşa’nın kolunda
Beş bin top birden patladı
Dördüncü dörtlük farklı coğrafyalarda 13 kez kullanılır.
-5-
Kılıcımı vurdum taşa
Taş yarıldı baştan başa
Ünü büyük Osman Paşa
Askerinle binler yaşa
Beşinci dörtlük farklı coğrafyalarda 10 kez kullanılır.
-6-
Plevne’nin ardı bayır
Bizlerde kalmadı hayır
Yok olası Damat Paşa
Yaktı bizi cayır cayır
Altıncı dörtlük farklı coğrafyalarda 6 kez kullanılır.
-7-
İstanbul’dan tel geliyor
Kadir Mevlâm dil veriyor
Padişah da pencereden
Baka baka can veriyor
Yedinci dörtlük farklı coğrafyalarda 6 kez kullanılır.
-8-
Kapandı Plevne’nin yolu
Düşman sardı sağı solu
Askerim çok cephanem yok
Yetiş Süleyman Paşa kolu
Sekizinci dörtlük farklı coğrafyalarda 4 kez kullanılır.
-9-
İstanbul’dan gelir kadı
Kalmadı dünyanın tadı
Şaşkın oldu zalim Kadı
Deli oldu deli kadı
Dokuzuncu dörtlük farklı coğrafyalarda 4 kez kullanılır.
-10-
İstanbul’un hanımları
Sedeftendir nalınları
Kör olası kâfir Moskof
Öksüz koydun yavrıları
Onuncu dörtlük farklı coğrafyalarda 5 kez kullanılır.
-11-
Kara kazan coştu derler
Dalga dalga aştı derler
Osman Paşa’nın askeri
Gece burdan geçti derler
On birinci dörtlük farklı coğrafyalarda 4 kez kullanılır.
-12-
Plevne’den toplar atıldı
İslâm Bulgar’a katıldı
Haberin olsun Sultan Hamit
Urum-elleri satıldı
On ikinci dörtlük farklı coğrafyalarda 3 kez kullanılır.
-13-
Tuna’ya köprü kuruldu
Askerin boynu vuruldu
Ağlaşın asker, ağlaşalım
Osman Paşamız vuruldu
On üçüncü dörtlük farklı coğrafyalarda 3 kez kullanılır.
-14-
İstanbul’un hanımları
Serbest gezer zalimleri
Kör olası Moskof’un
Bitme bilmez zulümleri
On dördüncü dörtlük farklı coğrafyalarda 3 kez kullanılır.
-15-
Tuna üstü esmez oldu
Kılıcımız kesmez oldu
Kör olasın Murat paşa
Cephanemiz yetmez oldu
On beşinci dörtlük farklı coğrafyalarda 2 kez kullanılır.
-16-
Karadeniz dalgalandı,
Orta yeri halkalandı,
Kör olası Damat Paşa,
Moskof ile ne laflaştı.
On altıncı dörtlük farklı coğrafyalarda 2 kez kullanılır.
-17-
Kaleden toplar atılır
Moskof İslâm’a katılır
Osman Paşa’nın elinden
Beş bin top birden atılır
On yedinci dörtlük farklı coğrafyalarda 2 kez kullanılır.
Sonraki dörtlüklerin her biri ayrı bir coğrafyada bir kez tekrarlanır.
-18-
Kahpe Moskof kesti yolu
Almak ister İstanbul’u
Plevne bir toprak kala
Düşman sarmış sağı solu
-19-
Bakın hele Balkanlara
Boyanmış hep al kanlara
Benziyor Türk askeri
Ateş saçan volkanlara
-20-
Türk’e pusu kurdu Moskof
Bunca yiğit vurdu Moskof
Osman Paşa karşı durur
Almak ister yurdu Moskof
-21-
Ağustosta açtı cengi
Görülmemiş daha dengi
Tuna’ya çok kan döküldü
Kıpkırmızı oldu rengi

-22-
Merdivenden indirdiler
Han sarayına bindirdiler
Kalk gidelim Osman Paşa
Bizi şimdi öldürürler
-23-
Kır atıma attım postu,
Çift tabanca elmas taşlı,
Gitme beyim öldürürler,
Bu vezirler her bir sözde.
-24-
Taş tabyaya toplar patlar
Osman Paşa istihkâm yapar
Süvariler çadır çarpar
Kâfir Moskof karşıdan bakar
-25-
Karadeniz [hep] kopuştu
Şipka Balkanı tutuştu
Bakın arkadaşlar bakın
Hızır mı bize yetişti
-26-
Karardı kazan karası
Karardı asker arası
Bugün bizi öldür [ür] (ecek)ler
Arkamızda süngü yar(a)sı
-27-
Çadırımız mavi beyaz,
Bu sene gelmedi mi yaz?
Aman kâtip haller yaman,
Beni başka deftere yaz.
-28-
Balkanları tez aşmalı
Kafkasya’ya ulaşmalı
Zafer için gece gündüz
Rabbimize yalvarmalı
-29-
Eğildim bir su içmeye
Atıma yollar biçmeye
Karşıdan Ruslar göründü
Utandım geri kaçmaya
-30-
Arabalar gelir geçer
Camları açar pencere
Osman Paşa’nın askeri
Sokak sokak yalım geçer
-31-
Karadeniz kararın yok
Gonce gülün timarın yok
Seni Moskof güle ürsün
Senin halden haberin yok
-32-
Çadırımın ipi yerde
Üstümüzde yeşil perde
Urun evlatların urun
Umudumuz yok geride

Dört dizeden oluşan türküler otuz iki adettir. Yapılan karşılaştırmada, bir türkünün Osmanlı coğrafyasındaki ahali tarafından nasıl destanlaştırıldığı görülür. Toplam otuz iki bentten oluşan bu destan, şimdiye kadar bilinenlerden farklı bir destan olma özelliğini taşımaktadır. Anonim olan türkülerin – dağılmış bir bütünün – parçaları bir araya getirilerek destan ortaya çıkarılmıştır. Tamamen kendi doğallığı içinde Osmanlı ahalisinin düşünce ve duygularını uzun uzun dile getiren bir destan, yapma değil doğal bir destan örneğidir.
Eserin son bölümünde, tarihin edebiyatla, türküyle örtüşüp örtüşmediği araştırılmıştır. Plevne Savaşı’nın içinde yer almış, asker, doktor ve gazetecilerin şahit oldukları anılarını ile tarihçilerin yazdıkları ışığında Plevne türküleri karşılaştırıldığında, türkülerin tarihi tamamladığı görülür. Üstelik savaşı yaşayan asker şair veya şairlerin savaş süresinde neler hissettikleri, hangi psikoloji içinde bulundukları daha iyi anlaşılmaktadır.
Plevne türküleri, bir savaşın ağıtı değildir. Bir kahramanlığın destanıdır; savaşta uzun mücadeleler sonunda çaresiz kalmış ve yarma harekâtına girişip mağlup olmuş bir ordunun kendilerinden sayıca çok üstün bir orduya karşı, yenilgilerin sebeplerinin sorgulandığı, ümitlerin hayal kırıklıklarına dönüştüğü, yardım beklentilerinin, askerin hissiyatının dile getirildiği türküler destanlaşmıştır.
Savaşın akışını anlatan türküler, bir ordunun nasıl kahramanlık gösterdiğini, yenildikten sonra nasıl vakur bir tavır içinde olunduğunu, asker ve halk arasındaki yankısını göstermesi bakımından son derece önemlidir. Bütün bir milletin ruhunu yansıtan isimsiz ozanların maşeri vicdanlarında söze dökülmüş edebi, tarihi bir sayfadır.
Plevne Savaşı’nı izleyen Batılı gazeteciler, Plevne’deki Türk askerlerinin günlük yaşamlarından da söz ederler. Ordugâha dönen askerlerin akşam karavanasından sonra, birkaç saat dinlendiklerini, ardından meydanda bir ateş etrafında bağdaş kurup türküler söylediklerini, birbirleriyle muhabbete koyulduklarını, askeri bir bandonun Plevne sokaklarında bir aşağı, bir yukarı marşlar çalarak dolaştıklarını yazmışlardır (Furneaux 1999:45).
Plevne Savaşı neden yitirilmişti? Osman Paşa neden kıskanılmıştı? Şahsi ihtiraslar, toprak ve savaş kaybının önüne mi geçmişti? Süleyman Paşa kolu neden yetişmemişti? İngilizler yardıma mı geleceklerdi? Türk askerine ve Osman Paşa’ya neden ve kimler hayran olmuşlardı?
Plevne Savaşını takip eden Batılı bir gazeteci, Birinci Plevne Savaşında vatan için, nasıl can verildiğini şöyle anlatır: “Çalan hücum borularıyla Türk askerleri yoğun saflar halinde tepelerden aşağı doğru saldırıya geçtiler. “Allah! Allah!” sesleriyle birbirine yaklaşan bu iki büyük gövde çarpışan iki tren gibi birbirine girdi. Ortalık bir anda karıştı. Çığlıklar, haykırışlar ve küfürler içinde insanlar birbirlerini bıçaklıyor, süngülüyor, baltalıyor ve boğuyordu. Can çekişirken bile toprağın üzerinden ikişer üçer birbirlerine sarılıp debeleniyorlardı. Boğuşmakta olan bu yoğun kalabalığın ortasında süngülerin ve dipçiklerin inip çıktığını görüyorlar, süvarilerin kılıçları havada daireler çizerek etrafındakilerin kafalarına iniyordu. Savaş sancakları rüzgârda dalgalanıyor, atlar şaha kalkıyor, atlar devriliyordu. İnsan denen hayvanla kaynayan bir kazan yeryüzündeki cehennem, şeytanların başkaldırışıydı bu boğuşma” (Furneaux 1999:58).
Kahramanlık türküleri, epik destan geleneğini uzak geçmişten günümüze taşımaktadır. Kahramanlık türküleri ile epik destanlar arasındaki fark, yüzyıllar içinde olağanüstülüklerin yerini daha gerçekçi bir anlatıma taşımasıdır. Kahramanlık türküleri, destanlar kadar uzun olmayan bentlerle yaşanmış olayları anlatır. Destanlarda olayların dizelerle resmedilmesi geleneği, halk hikâyelerinin manzum bölümleri ile devam eder. Kimi zaman bu manzum bölümler müstakil birer türkü olarak söylenir. Kahramanlık türküleri en eski anlatma geleneğini canlı kılmaya devam eder.
Yarma harekâtının başarısız olduktan sonraki durumunun özetleyen dörtlük şöyledir:

“Karardı kazan karası
Karardı asker arası
Bugün bizi öldürecekler
Arkamızda süngü yarası”

Savaşın yenilgisi sonrası askerin vaziyetini Rus gazeteci şöyle anlatır: “…Ayaklarında ayakkabı yerine bir miktar paçavra vardı. İçinde en ziyade mes’ut olanları birer çadır parçası ellerine geçirmişlerdi ki, onun içine sıkı sıkı sarılmışlardı. Türk askeri açlıktan ve soğuktan ölüm derecesine geldikleri ve hiçbir tasviri kabul olmayan bir paçavradan başka giyecek bir şeyleri olmadığı halde yine vakurane ve hayata aldırış etmeyen vaziyetlerini hiç bozmamışlardı. Bize karşı hiçbir şeye muhtaç değil gibi görünmek istiyorlar, bütün bu sefaletlerle alay eder gibi bir hal gösteriyorlardı.”
Asker şairler, zaman zaman padişaha, sadrazama, serdara nasihatler vermiş, kimi zaman ordunun halinden şikâyet etmiş, halkın veya askerin durumunu anlatmışlardır. Elden çıkan kalelerin matemini tutmuş, ordu düşman karşısında gevşediğinde isyan etmişlerdir (Boratav 2000:88). Plevne türkülerinde bir yandan kahramanlıkların öyküleri anlatılırken, diğer yandan imdat gelmemesi üzerine kızgınlıklar dile getirilir. Türküler bütün yalınlığı, insan sıcaklığı ile söylenir. Osman Paşa adının türkülerde çokça söylenmesi, onun asker ve halk tarafından ne kadar sevildiğini gösterir. Plevne türkülerinin bir diğer adı da Osman Paşa türküleri oluverir. Halk türkülerinin doğduğu tarih, yer ve ilk söyleyeni genellikle bilinmez (Güney 1956:10; Kúnos 1978:30).
Macar Türkolog İ. Kúnos 1970’lerde sular altında kalmış olan Adakale’de derlemeler yaparken Plevne türküsünü dinledikten sonra, gözyaşlarını tutamaz. Türküyü söyleyen çocuğa: “Başka yok mu?” diye sorduğunda: “Bir daha söylerim, ama dikkat et ki başkaları işitmesin,” der. Çocuk Plevne türkülerini söylerken etrafından çekinir. Yanındakiler ise telaşlanır. Bu türkünün yasak olduğu, kimseye söylememesi gerektiği Kúnos’a tembih edilir (1978:26-30). Plevne Savaş’ından yaklaşık on yıl sonra Balkanlarda böyle bir ortam oluşacaktır.
SONUÇ
Destanlar güçlünün güçsüzü yenmesiyle gerçekleşmez, tam tersine güçsüz olanın güçlüyü yenmesi veya dize getirmesiyle oluşur. Plevne Savaşı, savaş teknolojisindeki farklıkları, asker sayısının orantısızlığı göz önüne alındığında bir destandır. Plevne’de az sayıda asker çok sayıda askere karşı başarılı olmuş, bu başarı üç kez tekrar edilmiştir. Türküler kendi doğal ortamlarında tekrar edilip bir heyecanı paylaşarak yayılır. Bu sırada çeşitlemeleriyle birlikte yeni eklemelerle yaygınlaşır. Plevne’den 143 gün boyunca geniş bir Osmanlı coğrafyasında haberlerin beklendiği savaş ortamında, heyecan içindeki halk arasında söylenen türküler, tarihin derinliklerinden getirilen destana dönüşür.
Tarih, kahramanlık türkülerinden de öğrenilebilir. Plevne, Yemen ve Çanakkale türküleri, içimizdeki tarihi heyecanı yaşatmaya, diri tutmaya devam ediyor. Bu türküler tarihe karşı vefa borcumuzu en canlı sahneleriyle yeniden hatırlatıyor.
Osmanlı’nın geniş coğrafyasında, bütün bir ahalisi tarafından söylenen Plevne türkülerin doğal bir destana nasıl dönüştürdüğü tebliğ olunur.

MAMAM
Türkmen dilinde mamam büyükanne demektir.
Mamam, şimdi o tarihe tanıklık etmiş çizgi çizgi yüzüyle bize gülümserken bu yaşayan hafızanın sadece benim biricik Mamam olarak kalması diğer insanlara yapılan büyük bir haksızlık olur diye düşündüm.
Torununun, çocuklarının cıvıltısında o manidar gülümseme ile huzur bulurken tarihe tanıklığını kaleme almanın önemi benim için büyük olacaktı. Böylece hayata kalıcı bir çentik atacaktık. Bu düşünceyle ruhuma mutlulukla beraber bir huzur sanki konuk geldi.
Afganistan, Pakistan, İran ve Türkiye’yi gören yaşayan gözleri ve yüreğiyle konuşup söyleşmek için duygularımın sesinde, ayak izinde düştüm Mamamın peşine. Mamam çocukluğumun, hayallerimin prensesiydi. Hayat hikâyesini dinlerken en çok dedemle evlenme bölümünü dinlemekten büyük keyif alırdım. Her dinleyişimde aynı heyecanı yaşardım.
Gönül ülkemdeki en nadide güzelliklerden biri olan Mamam gençliğinde uzun, ince endamlı, esmer, çok güzel bir kızmış. Saçlar simsiyah, beline kadar uzunmuş. Onu hayallerimde hep gece saçlarıyla sonsuzluğa uzun uzun bakarken resmetmişimdir.
Çocukluğumdaki en büyük iz kendisidir. Yeme, giyinme, yatma, kalkma adabından tutun da kişisel bakıma kadar her şeyi torunlarına bizzat kendisi öğretmiş örnek olmuştur. Gönül ülkemin mimarı, en zarif ressamıdır kendisi. Hayatı yaşamanın adabını öğrendiğim Türkmen nenesi Mamam şimdi 92 yaşında. Ondan dinlediklerimi kâğıt ve kalemin şahitliğine bırakıyorum şimdi.
Kumrugül Türkmen AKIN:
-Mama nerede doğdun, bize aileni anlatır mısın?
Mamam:
-Ailem, Rusya’daki Bolşevizm ihtilalinin Türkmenistan’ı olumsuz etkilemesi sonucu göç etmek zorunda kaldı. Afganistan’ın kuzey bölgesine Ruslar Türkmen dilini, kültürünü, örfünü, âdetini, gelenek ve göreneklerini dinini, inanışını değiştirmek için Türkmenler üzerinde kominizim rejimi uygulamak istediler. Biz bunu kabul etmek istemedik, bunun sonucunda da bize karşı yıpratma politikası başlattılar ve aile büyüklerimiz Türkmenistan’dan göç etmek zorunda kaldılar.
Ben Afganistan’ın kuzeyinde yani kuzey Türkistan’da Şıvırgan Eyaleti’nde doğmuşum.
Çok kalabalık ve mutlu bir aileydik dört erkek, dört kız kardeşin altıncısı olarak dünyaya gelmişim. Babam nüfuzlu bir insandı, varlıklıydı ailesine ve biz çocuklarına düşkün bir kişiydi. Annem de tam bir Türkmen alımıymış ben doğmadan önce ölmüş bu yüzden annesiz büyüdüm.
-Nasıl bir çocukluk yaşadın Mama?
-Çok mutluyduk, kalabalık bir aileye sahip olmak mutluluk ve güç kaynağı idi benim için. Kardeşlerimle yaşlarımız yakın olduğu için bir arkadaş gibi davranırdık birbirimize. Mutlu bir çocukluğum oldu. Türkmenlerde büyük veya küçük bütün kızlar halı dokurlar. Güzel halı dokumak bir Türkmen kızı için yetenek ve kültür göstergesidir Bu yüzden diğer kız kardeşlerimle beraber günün belli saatlerinde halı dokuduk. Her Türkmen’in evinde bir odası halı tezgâhı olarak düzenlenmiştir. Bu yüzden Türkmen deyince akla ilk gelen halıdır. Tabi bir de dünyaca ünlü Türkmen atlarına binmenin ve halı dokumanın dışında bahçemizde oyunlar oynardık. Meyve bahçelerimiz çok güzeldi meyvelerimiz bal gibi tatlı olurdu. Kayısı, şeftali, üzüm, nar hepsi ayrı ayrı güzeldi. Ayrıca güzel bahçemizde oynadığım oyunları dün gibi hatırlıyorum Aşık oyunu oynardık mesela. Şimdiki çocuklar oynuyorlar mı bilmiyorum ama eskiden beştaş oyunu oynarlardı. Biz taş yerine aşık kullanırdık. Aşık koyun ve keçi gibi hayvanların ayak bileklerin de bulunan bir kemik türüdür. Bizim zamanımızda haftada bir koyun kesilirdi Kalabalık bir aile idik, bu yüzden aşık kemiği bulmakta hiç zorlanmazdık. Hatta herkesin ayrı renklerde beş aşık kemiği olurdu. Kime ait olduğunu bilmek için aşığı boyardık. Tıpkı bu aşık kemikleri gibi benim çocukluğumda rengârenk geçti.
-Türkmenistan’dan atalarınız neden göç etmişler?
-Türkmenistan adı üstünde Türkmenlerin öz yurdu. Rusya’da Bolşevizm ihtilali olunca Türkmenler üzerinde Ruslar kominizim rejimi uygulamak istediler, Konuşmamızın başında bundan bahsetmiştik zaten. İnsanların dinleri, namusları söz konusu olunca bu değerleri koruyabilmek için öncelikle özgür olmaları gerekir. Yerel savunmalar yapan yakınlarımız akrabalarımız olmuş ancak sonları hazin olmuş. Ya bir daha haber alınamamış veya öldürülmüşler. Bu zorluklar karşısında duramayacağımızı anlayan atalarımız öz ata yurtlarını terk etmek zorunda kalmışlar. Ben buna hicret diyorum, tıpkı Peygamberimiz gibi biz de doğup büyüdüğümüz, sevdiğimiz toprakları dönüp dönüp bakarak yaşlı gözlerle bırakmak zorunda kaldık. Çünkü onlar vatan sevgisinin imandan olduğunu biliyorlardı. Tekrar öz yurtlarına dönmek için ant içmişler. Ailem Türkmenistan’dan Afganistan’ın Şıvırgan şehrine yerleşmiş. Ben ve kardeşlerim Afganistan’da doğmuşuz.
-Nasıl evlendiniz?
-Babam hâli vakti yerinde hatırı sayılır bir Türkmen beyiydi. Çocuklarını evlendirirken de evlenmeyi isteyen kişilerin nesebine ve ahlâkına bakardı. Kendimden büyük ağabey ve ablalarım evlendirilirken bunlara dikkat ettiğini gözlemledim babamı. Büyük ablamın eşi çok zengin, çok fazla tarlası ve toprağı vardı. Bir gün tarlalarını ve topraklarını kontrol etmeye gidiyor Yanında da çok sevdiği bir arkadaşı var. Öğlen yemek vakti olunca yemek getiriyorlar eniştem ve arkadaşına. Eniştem haşlanmış yumurtayı çok severdi. O zamanlar ben ablamın yanında kalıyordum. Yemek gelince sofra açılıyor ki çeşit çeşit güzel yemekle ve bir de küçük bir mendile sarılmış tuz var.
Eniştemin arkadaşı sofranın güzelliği karşısında şaşırıyor, şaşkınlığı tuzu görünce daha da artıyor. Sonra hafifçe gülümseyerek enişteme yumurtanın yanına tuzu kimin koyduğunu soruyor. Eniştem de baldızım diyor. Misafir de tam size göreymiş deyince benim kısmetim orada dedene bağlanıyor. Bu olaydan sonra deden defalarca görücüler gönderiyor bize. Sonunda babam ikna oluyor.
Deden Türkmenistan’ın Lebap yöresinden bir Türkmen. Çocuk yaşta güçlükleri yaşamış. O dönem yani güçten önce din eğitimini almaya başlamış Afganistan’a geldikten sonra dini eğitimi tamamlayarak molla sıfatını almış. Dini bilgisi, ahlâkı çok güzel olduğu için toplum onu saymış ve sevmiş. Aynı zamanda Astragan kürk ticareti yapan bir tüccar. Bu kürk dünyada çok önemlidir ve pahalıdır. Kürk ticareti dedene çok para getiriyor.
Benden önce üç hanımla evlenmiş, bunlardan iki tanesi benimle evlenmeden önce ölmüş bir tanesi de benimle evlendikten sonra öldü ama bu hanımlardan pek çok çocuk ve torun olmuş. Bizim yaşadığımız büyük yerleşim yerlerine kışlağ denirdi. Bizim kışlağ sadece senin dedenin soyunun devamı olan insanlardan oluşuyordu.
-Mama düğünün nasıl oldu?
-Evlendiğimiz zaman deden 40 yaşlarındaydı, ben ise henüz 25 yaşındaydım. Bu evlilik benim rızamla oldu onu uzaktan görmüş ve hayran olmuştum. Ayrıca zekâ ve yeteneğe değer verişi onunla evlenmek istememin başlıca sebebi olmuştu. Çünkü ben de zekâ, yetenek konularına çok önem verirdim. Yumurtanın yanına tuz koymayı akıl etmem, onun dünyasındaki muhteşem tahta oturmama sebep olmuştu. Deden çok uzak bir bölgede oturuyordu yani şimdi Tokat ile Sivas gibi. Düğünümüz çok güzel oldu Türkmenler gümüşe çok değer verirler, gümüş güç derler. Düğün öncesinde onun kalabalık sülalesi defalarca bize gelip hediyelerini takdim ettiler. Şimdiki gibi araba yoktu o dönemlerde bu yolculuklar atların develerin sırtında yapılırdı düğünümde çok fazla altın ve gümüş takıldığını hatırlıyorum Babamın hayır duası ile uğurlandım ana ocağından. Düğün alayı deve kervanlarından oluşuyordu. Beni kecebeye bindirdiler. Kecebe devenin sırtına konulan iki odacıktan oluşur. Düğünlerde gelin ve yengesi deve sırtındaki bu araçla eşinin bulunduğu yere gelirler. Çok uzun bir yolculuktan sonra dedenin bulunduğu yere geldik O zamanlarda damadın düğün alayına katılması hoş karşılanmazdı. Dedenin yanına geldikten sonra da düğün üç gün üç gece devam etti.
-Nasıl bir evlilik yaşadınız?
-Ben dedene karşı her zaman sonsuz bir hayranlık ve saygı duydum, bunun nedeni onda gördüğüm güzel ahlak ve tabiatındaki asaletti. Aşk bu olsa gerek. Benden önceki üç hanımı, onlardan olan çocuklar olunca mal mülk, servet, dini bir ağırlık bütün bu saydıklarım dediğini hiç dünyalaştırmamış, bilakis bir ağırlık mütevazılık vermişti. Bu yüzden hane halkı ve kışlığımızdaki yediden 70’e herkes dedeni sever ve başı üstünde tutarlardı. Ben de onun gölgesini gördüğüm zaman bile huzur duyar sırtımı sanki yıkılmaz dağlara yasladığımı sanırdım. Hayatımı onun ellerine bırakmıştım çünkü bana huzur veriyordu. O kadar çok maddi ve manevi sorumlulukları vardı ki çok az zaman paylaşabiliyorduk. Beni hep mutlu etti, ondan incindiğimi hiç hatırlamıyorum. Tüccar olduğu için değişik ve uzak yerlere gidiyor ve oralardan değişik hediyeler getiriyordu. Şimdi o değerli hediyelerin çoğunu torunlarıma verdim en değerlileri de sen de.
-Kaç çocuğunuz, kaç torunumuz oldu?
-İlki olan iki kız hayatta olan çocukların iki tane doğduktan sonra öldüler. Senin baban Mustafa Kul amcan, Mehmet Emin, büyük halan Reymegül, küçük halan Gülkamer, Reymegül kızımı tam 38 yıl görmedim. Bundan dört yıl önce Türkiye’ye ziyaretimize geldi. Belli bir süre kaldı. Sonra ailesinin yanına geri döndü. Dört çocuğumdan 20 tane torunum var. Torunlarımın ise 40’a yakın çocukları oldu.
-Mama çocuklarınızı büyütürken nelere dikkat ettiniz?
-Dualı büyütmeye çalıştım her şeyden önce. Mayasında dua olanın geleceği aydınlık olur derdi büyüklerim. Bir çocuğun davranışı önünde gördüğü insanlara göre şekilleniyor. Çocuklarımıza davranış, ahlâk, asil olmaları konusunda eğitim verdim. Asalet kavramı biliyorsunuz soy veya bağlılık ile ilgili değil tamamen davranışlarının güzelliği ve tutarlılığı ile ilgili. Ben çocuklarını yetiştirirken çok az ve öz konuştum. Daha çok model oldum. Çevrelerinde uygun gördüklerini bünyelerine almalarını istedim, onlarda bunu yaptı. Çocuklarımla ve onların yetiştirdikleriyle de onur duyuyorum, çünkü hepsi iyilik için toplum değerlerimiz için koşturuyorlar. Bu canların hepsi benim hepsi tek başına bir iyilik ordusu kurabilecek kadar güçlü çocuklar.
-Afganistan’dan ne zaman neden göç ettiniz, o zamanki hislerinizle bize ışık olur musunuz?
-1979’da Ruslar Afganistan işgal ettiler. Amaçları Afganistan’da kominizim rejimi uygulamaktı. Türkmenistan’da bizi yok etmek için yaptıklarını, fazlasıyla Afganistan’da yaşayan Türkmenlere de yaptılar. Amaçları Türklüğü ortadan kaldırmaktı. Rahmetli deden ölüm döşeğinde soyundan olan ve kışlağındaki tüm insanlara kol kanat gerecek olan kişinin baban olduğunu açıkladı ve vasiyet etti. Önemli yazışmalarında kullandığı bir mührü herkesin gözü önünde babana verdi. Babanın büyük amcaları da vardı. Deden özellikle babanın başa geçmesini istemişti çünkü her şeyle kendisine en çok benzeyen oğlu babandı. Baban daha 10,12 yaşlarında iken dedenle beraber uzak diyarlara giderlerdi. Babana yaptığı işleri bizzat göstererek yaşatarak öğretirdi. Baban çocukluğunda bile sanki büyük biri gibiydi. Ailemizle ilgili önemli kararlar alınacağı zaman deden babanı asla yanından ayırmazdı. Baban da gördüğü bu izzet ikram sevgi ve saygı karşısında şımarmadı, bencilleşmedi. Fabrikalarımız yeni açılmıştı. Evimizin etrafını iki adam boyu saran duvarlar vardı. Huğlu derdik biz bu yapılara, evimizin dışında misafirlerin kalması için büyük bir misafirhane yapılmıştı. Buraya ülkenin değişik yerlerinden tüccarlar gelir, istedikleri kadar misafir olurlardı. Bütün eş dost, akrabalar haftada en az bir kere bir araya gelerek ziyafetler çekerdik. Baban o dönemlerde çok genç, kabına sığamayan, delifişek bir delikanlıydı. Ona her bakışımda Allah’ıma şükür ederdim, her şeyi bu kadar mı güzel olur bir insanın derdim. Boyu pusu yüzündeki anlamlı güzellik zekâsı yetenekleri beni alır geleceğe götürürdü.
Ruslara karşı yerel direnişler yapıldı. Bunlar mücahitlerdi, biz de destekledik. Bir gece hiç unutmuyorum gecenin sabaha kavuşacağı bir zamanda Rus askerleri bizim evimizi bastılar, çoluk çocuk neye uğradığımızı şaşırdık. Babanı dışarı çıkardılar. Askerler birbirlerine Rusça bir şeyler söylüyorlar bağırıp çağrışıyorlardı. Ne dediklerini anlamıyorduk, babanı itip kakmaya başladılar. Baban bütün gücüyle karşı çıkıyordu. En son bir asker babanın çenesine silahın dipçiğiyle vurmaya başladı. Sanki yüreğimi koparmışlardı. Şimdi bile yemek yerken babanın lokmaları çiğnerken çenesinden gelen sesi duymuşsundur, bu ses işte bu dönemdeki işkenceden kalma. Sonra diğer Rus askerleri de çullandılar oğlumun üstüne. Oğlumu dertop edip arabaya yüklediler ve götürdüler. Ondan sonra babanı uzun süre göremeyecektim. Koskoca huzurumun üstüne sanki bir bomba düşmüştü O gün sen gökyüzüne baka baka ağlamıştın.(Onu dün gibi hatırlıyorum çocuk hafızamda.) boğazımda düğümler feryat figan baka kaldık oğlumun arkasından. Bekledik ama gelen giden olmadı.
Aylar birbirini kovaladı ama oğlumu benden alan Ruslar bir daha oğlumu geri getirmediler. Başkent Kabil’de bir hapishanede tutuyorlarmış yüreğimin özünü. Abdülkerim Bey de aynı hapishanedeymiş. Mahdum Bey, Türkmenlerin lideriydi. Afganistan’daki yönetim döneminde milletvekilliği yapmış bir şahsiyetin aynı hapishanede olması bana azıcık da olsa umut vermişti. Çünkü Mahdum Bey ile baban birbirlerini çok severlerdi. Bizler ise dışarıda babanı merak ederek yaşıyorduk. Sonra, hapishaneyi ziyaret edilebileceğimizi söylediler. Biz de çıktık yola oğlumu görmeye, seni de götürmüştüm. Bilmem hatırlıyor musun(evet hatırlıyorum o yolu hapishanenin önündeki su aklarını yaprak toplayan küçük Afgan kızları hâlâ gözümün önünde.) Bütün çaba ve uğraşlarımıza rağmen babanı göstermediler bize. Gözyaşlarımız da boğulduk adeta. Senin ellerinden tutarak gerisini geri döndüm, bin bir umutla gittiğim yollardan.
Hanemizde sonsuz bir hüzün ve suskunluk vardı. Çünkü oğlum başımın tacı soyunun devamı yoktu. Görmeye alıştığım, gönlümün gönendiği, varlığım varlığımdan ayrılıp gitmişti. Bütün bunların sebebi babanın bir Türkmen lideri oluşuydu. Peki, Ruslar neden babanı hapse atmışlardı.
Mücahitler Ruslara karşı yerel direniş örgütleri kurmuşlardı. Baban ve baban gibi düşünenler bu örgütlere para ve silah yardımı yapıyorlardı. Evimizde gömme dolaplar vardı. Silahları, mücahitleri bu dolaplarda saklıyorduk. Ruslar bunu öğrendiği için babanı alıp götürmüşlerdi. Zaman geçti aylar ayları kovaladı. Sonra bir gün baban çıkageldi. Bütün sülale sevinçten bayram ettik. Bundan çok kısa bir zaman sonra da göç yolunu tuttuk. Bütün o ihtişamı, malı mülkü, özümüzden olan her şeyi geride bırakarak düştük yollara. Yanımıza sadece kişisel eşyamızdan oluşan küçük bir bohça alabilmiştik. Dünyalık olanı yine dünyaya bırakarak namusunuza, dinimize, varlığımıza bir ziyan gelmemesi için hicreti tercih ettik tıpkı Peygamberimiz gibi.
-Mama Türkiye’ye nasıl geldiniz?
-Afganistan’dan çıktıktan sonra Pakistan’a ve İran’a gittik. Baban tüccar olduğu için buraların yapısını iyi biliyordu. Buralarda da küçük gruplar halinde Türkmenler yaşıyordu. Göçün Türkmenlerin kaderi olduğunu düşünmeye başlamıştım bugünlerde. Pakistan’a Türkiye’den heyetler geldi ve Abdülkerim Mahdum Bey ve babanla görüştüler. Afganistan Türklerinin, Türkiye’ye gitmesi hususunda İstişareler yapıldı. Türkiye, Türk yurduydu. Büyüklerle yapılan istişarede Türkiye’ye göç kararı alındı. Uçaklar geldi Türkiye’den. Pakistan’dan bizi almak için Türk Devleti bizi çok önemsedi, adeta baş üstünde tuttular. Müteşekkiriz. Türkiye geldikten sonra da aynı yakınlık hassasiyet kendi yurdumuz saymışız gibi devam etti. Bizim için evler yapıldı. Biz babanın işleri dolayısıyla İstanbul’a taşındık Türk aile yapısını, sosyal hayatı tanımamız öğrenmemiz için İstanbul bizim için ideal bir şehir oldu.
-Mama bizlere son olarak neler söylemek istersin?
-Hayat bir akış. Bu akışta güzel şeyler götürmek lâzım yanında. Bunun içinde Allah’ın bize bahşettiği akıl ve yeteneklerimizi güzel kullanmamız gerekiyor. Bunu yapabilirsek başarılı oluruz ama hayattaki en önemli şey yaşayabilmek için bir evinin olması. Bu ev bizim için bir vatan. Vatanı kollayıp, gözeten, üzerindeki milleti, ailesinin geleceğini, geçmişini düşünen, düzenleyen bir de baba lâzım. Bu baba devlet oluyor. Bizim başımıza gelenlerin sebebi devletsizliktir. Bu yüzden yaşadığınız cennet vatanın devletini, milletini, her şeyini çok sevin iyi sahip çıkın, çünkü devletsizlik babasızlıktır.

Yine duman almış Palandöken’i
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle
Türküler bağrımda bir gül dikeni
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

Yükseklerde öten hüma kuşumuz
Issız gecelerde can yoldaşımız
Sen söylerken göğe değer başımız
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

İşimiz yok bizim hasetle, kinle
Gam, kasavet dağıt gür nefesinle
Yüce endamınla yiğit sesinle
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

Dadaş göğümüze bir velvele sal
Ruhu coştur, çürük aklı yele sal
Birbirine girsin gerçekle masal
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

Bir şehir bilirim taşı kehribar
Erkeği Köroğlu, kızları Nigâr
Ey şahin bakışlı, edası kibar
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

Bir şehir bilirim iniş yokuştur
Çifte minaresi nakış nakıştır
Aşılmaz yolları borandır kıştır
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

Sen susarsan göğümüzü yas alır
Pasinler’i duman alır, pus alır
Türkülerle uzun yollar kısalır
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

Erenler yoldaşı Mehmet Çalmaşır
Bize maveradan haberler taşır
O söylerken bize susmak yaraşır
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

Kar erisin yaylalara göçülsün
Yamaçlarda mor menevşe açılsın
Ricâ et Râci’ye o da koşulsun
Kerem et Mükerrem bir türkü söyle

-31 Mart 2018 tarihine vefat eden Türk halk müziğinin sevilen ismi sanatçı Mükerrem Kemertaş’ın aziz hatırasına-

Sevgi dolu halleriyle
Beni çeker çakır çeşme
Deniz gibi gözleriyle
Maviş bakar çakır çeşme.

Mahzun duruşuna bakma
Doyurulmuş derde gama
İçin için çağlar ama
Sessiz akar çakır çeşme.

Gariptir yok dayanağı
İçe akar göz ırmağı
Kendi derdidir kaynağı
İçme; yakar çakır çeşme

Hıçkırığı dinsin hele
Ateşini versin yele
Bülbül gibi gelsin dile
Dertler döker çakır çeşme

Coşkuluydu daha önce
Güller açardı gülünce
Hasret kaldı o sevince
Beller büker çakır çeşme.

Dönecek demiştim dosta düşmana
Unutmuş olsan da, suçun yok senin.
Hasretin çığ gibi düştü bu cana
Düşse de bir tanem, suçun yok senin.

Hazana büründü gönlümde bahar
Figanlar kopmuşsa, suçun yok senin.
Arayıp sormadın bu güne kadar
Soranlar sağ olsun, suçun yok senin.

İçimdeki özlem bir volkan gibi
Sönmek bilmiyorsa, suçun yok senin.
Gelirsin sanmıştım güller açınca
O güller açmıyor, suçun yok senin.

Saçımdaki aklar sevdanın yükü
Keder vurgunsam, suçun yok senin.
Uykusuz gecemin her sabahında
Gözlerim yorgunsa, suçun yok senin.

Niye böyle bizi öksüz bıraktın
Seni seven gönülleri hep yaktın,
Acıları bize miras bıraktın,
Ah be Usta, yakışmadı bu Sana.

Duayendi o yüreğin bizlere,
İlham verir, aşk doğardı sözlere
Sana bakar, mısra, beyit, her hece,
Ah be Usta, yakışmadı bu Sana,

Her şiirde ırmak olup çağlardın,
Hüzün basar, için için ağlardın,
Yazınca da ta derinden dağlardın
Ah be Usta, yakışmadı bu Sana

Aşk deyince tek hece de şairdin,
En tepede, en zirve de hep birdin,
Hem yürekli, delikanlı bir erdin,
Ah be Usta, yakışmadı bu Sana

Adın kaldı gonca kızıl gülünde,
Tadın kaldı, şairlerin dilinde,
Yâdın kaldı, şu mübarek elinde,
Ah be Usta, yakışmadı bu Sana,

Seher vakti uzadıkça uzuyordu. Yorganın bir ucunu kolunun arasına öbür ucunu sızlayan omzuna çekti. Gözlerini kapatıp uykuya dalmayı umdu, ama boşuna. Yastığı yukarı iteledi yorganla beraber üstüne kayıp gün ışığının karanlığı kovuşunu izlemeye başladı. Aynada önce kara bir gölge, sonra silik bir şekil olarak gördü kendini. Martıların haykırışları, yalnızlığıyla baş başa kaldığı o sabahı çağrıştırıyor, zaman orada durmuş ya da geri sarıyordu. Ani bir kararla kalktı, hırkasını giydi. Kurabiye yapmalıydı, cevizli, üzümlü, bol tarçınlı.
Her şeyden iki ölçü kattığı hamurdan, rastgele kopardığı parçaları şekil vermeden tepsilere dizdi. Yoksa kıtır kıtır olmazdı. Nergis Hanımın adını şeklinden alan perişan kurabiyelerinin sırrı buydu aslında. Tepsileri fırına ikişerli yerleştirip orta ayarda pişirdi. Mutfak masasına yaydığı sofra bezinin üzerine boşalttı. Gazoz da almalıydı, Özer limonlu sever. Camın önünde duran anahtarı aldı dışarı çıktı. Ardından kapanan kapı sesiyle aklındakiler uçup gitmişti. Anahtarı deliğe taktı. Eve mi girecekti, yok, okula gidip Özer’i almalıydı. Hay Allah çok geç kalmıştı. Merdivenleri indi. Sokağa çıkıp okula doğru yürüdü. Bekçi kulübesinin önünde durdu. Bahçe hareketliydi, eşofmanlı çocuklar yakan top oynuyordu. Duvarın beton çıkıntısına oturdu. Topun elden ele geçişini izlerken bir ara oyuna girmeyi düşündü ama hemen vazgeçti. Güneşten tepesi yanmıştı, iki elini başına doladı, kolları yoruluncaya kadar öylece kaldı. Yanında sesler çoğalmış yabancı yüzler bekleşmeye başlamıştı. Her gün gördüğü insanları niçin tanımıyordu. Başkaları gelmiştir belki bu gün. Özeri almaya dedesi gelse ötekiler de onu tanımazdı. Bahçeden duyulan müziğin ardından, çocuklar dışarı boşaldı. Minikler annelerinin elinden tutup giderken Özer’e odaklanmış zihni bulandı. Oraya niçin gelmişti? Eline dayanarak doğruldu, nereye gideceğini bilmeden yürümeye başladı. Otobüs durağında bekleyenlerin arkasına, kuyruğa girdi. Hırkasının cebini yokladı. Ne jeton vardı ne de para. Panikledi. Eve geç kaldım. Param yok desem, olmaz, dilenci miyim? Yasemin hep böyle yapıyor. Çantamı alma kızım diyorum. Dinleyen kim. Nevzat duymasın. Koskoca banka müdürünün karısı para mı dilenir. Yürüsem daha iyi olacak, binalar ne kadar yüksek? Korkmazlar mı camdan bakarken? Bahçeli ev gibisi yok.
***
Dış hatlar terminalinden sarı taksilere doğru yürüyen genç adam, bir eliyle valizini çekerken diğer eliyle kulağına yapıştırdığı telefonu tutuyordu.
“İndim. Öğleden sonra arkadaşlarla buluşacağım. Israr etme anne, kalamam. Anlaştığımızı sanıyordum. Durmadan yeni bir şey çıkarıyorsun. Şimdi taksiye biniyorum, kapatmam lazım.”
Gömlek cebinden çıkardığı adresi direksiyonda bekleyen taksiciye gösterdi. Adam kapıyı açıp indi. Valizi bagaja yerleştirdi. Kâğıtta yazan adrese gitmek üzere yola çıktılar.
Taksici, trafik yoğunluğunu bahane ederek epeyce dolaştırdıktan sonra adrese geldi. Genç adam her şeyden habersiz tarife ücretini ödedi. Teşekkür edip indi. Otomatik açılan bagajdan valizini aldı. Gökdelenlerin yanında gecekondu gibi görünen üç katlı binaya doğru yürüdü. Açık bırakılmış demir kapıdan geçti. Asansör olmadığını unutmuştu. Hatırlaması uzun sürmedi. Yukarı doğru kıvrılarak çıkan merdivene baktı, valizi kucağına kaldırıp tırmanmaya başladı. Annesi ne doldurduysa üçüncü kata çıktığında kolları ve bacaklarında güç kalmamıştı. Zile bastı, aynı anda kilide takılı anahtarı gördü. Çevirip içeri girdi, mis gibi kurabiye kokuyordu. Bu ev, çocukluğu, rahmetli dedesi ne kadar gerilerde kalmıştı. Seslenerek mutfağa yürüdü, “Anneanne ben geldim.”
***
Nergis Hanım soluğu kesilene, bacakları tutulana kadar dolaştı. Bahçesinde güller, fesleğenler olan tek katlı evini arıyor bulamıyordu. Etrafı dev gibi binalar doldurmuştu. Kızını düşünüyor kendi kendine söyleniyordu. Çantamı ruj için aldığını bilmiyorum sanki. Baban yakalayacak göreceksin. Yanından gelip geçenlerin onunla ilgilenecek zamanları yoktu. Herkes bir yere yetişme derdinde koşturuyordu. Kalabalığın arasından bulduğu boşluğa kaydı. Arkasından birinin yaklaştığını, elini omzuna atıncaya kadar fark etmedi. “Nergis teyze, ne arıyorsun burada?” Geri döndü.
“Eve gidiyorum,” derken yabancı biriyle konuşuyormuş gibi baktı.
“Ah ah. Yine ilaçlarını almadın değil mi? Dur bakayım yeni bant yapıştırdın mı?” Sırtını göğsünü kontrol etti.
“Seni tanıdım, çantamı ne yaptın, beş parasız kaldım.”
“Yapıştırmamışsın, ne çantası, uçmuşsun yine hadi gel hastaneye girelim.”
Aklı iyiden iyiye karışmıştı, Hastanenin yanına ne zaman niçin gelmişti bilemiyordu.
“Sen hemşiresin. Ayşe’nin kızı.”
“Ayşe değil Hülya’nın. Neyse, doktor görsün, sonra eve gideriz olur mu?”
***
Genç adam ikinci kurabiyeyi ısırırken telefonu çalmaya başladı. Annesi görüntülü arıyordu. Kamerayı önce kurabiyelere sonra yüzüne tuttu.
“Anneannem evde yok ama hazırlıklar tam, anahtarı kapının üstünde bırakmış.”
“Sakın o gelmeden gitme.”
“Bir saate arkadaşların yanında olmam lazım, gelir herhalde, olmadı not yazar masaya bırakırım.”
“Arkadaşlarını yeni görüyorsun sanki.”
“Bilmiyormuş gibi konuşma anne, Clarice var orda. Çakallar sarmıştır etrafını. Bütün gün burada bekleyemem.”
***
Hastanede Nergis Hanımın yükselen tansiyonu düşürüldü Alzheimer bantları yapıştırıldı. Zihnindeki sis dağılmış algıları normale dönmüştü. “Evden çıkarken para almamışım,” dedi mahcup bir tonla. “Ne kadar harcadıysan gidince veririm kızım.”
“Hallederiz, şimdi bir an önce çıkalım. Bu kadar hastane yeter. Yarın sabah yine buradayım.”
Küçük bir çocuk gibiydi. Her atakta beyin hücrelerinin bir kısmı ölüyor demişti doktor. Bu kadar yakındı demek. İmkânsız olduğunu bile bile, aklı onu tamamen terk etmeden, kızıyla torunuyla birlikte yaşamayı diledi. Belki mucize olur buraya yerleşmeye karar verirlerdi, kim bilir? Kızın koluna girdi eve gitmek üzere yola çıktılar. Yolun karşısına geçip minibüse bindiler. Yürüyerek bir hayli yol kat etmişti. Bakkalın önüne gelince, inmek için sürücüye seslendi. Minibüs ani bir frenle durdu, kapı açıldı kız kolundan yakalamasa kaldırıma yapışacaktı
“Niçin erken indin. Dikkat etsene düşecektin az kalsın.”
“Limonlu gazoz alacağım bakkaldan, Bu gün Özer gelecek, çok sever.” Kız yine aklının gittiğini düşündü. Ama ses çıkarmadı. Özer adını duymuştu annesiyle Kanada’da yaşıyordu.
“Paran yoktu, dur ben vereyim,” dedi, çantasından çıkardığı bozuklukları uzatırken.
“Ödünç alıyorum. Hepsi ne tuttuysa annene söyle.” İyi en azından aklı yerindeydi.
“ Nergis teyzecim borç tamam, söylerim merak etme.”
Evin önüne geldiler, demir kapı içe doğru açıldı. Soluk benizli bir delikanlı dışarı çıktı. Karşıdan gelenleri görünce duraksadı. Nergis Hanıma baktı, bir elinde gazoz şişesi kollarını açmış bekliyordu. Ona doğru yürüdü. “Anneanne, nerde kaldın, az daha görüşemeyecektik,” diyerek kucakladı. Heyecandan ağlamaya başlayan Nergis Hanım, elindeki şişeyi uzattı, “Bak limonlu gazoz aldım, çok severdin küçükken.”
Böyle ayaküstü konuşup ayrılmak doğru olmazdı, ama Clarice’in yanında olmak da istiyordu. Kız üstüne tuz biber ekti. “Nergis teyze bu gazozu alabilmek için tüm şehri dolaştı, haberiniz olsun,” deyip yanlarından ayrıldı. Nergis Hanım, torununun koluna girdi, rahmetli dedesine ne çok benziyordu. “Hadi evimize gidelim, sana en sevdiğin kurabiyelerden pişirdim.” dedi. Küçük adımlarına eşlik etmeliydi Özer. Bir zamanlar onun yaptığı gibi. Anahtar hala kapının üstündeydi, içeri girdiler. Önce mutfağa geçtiler, kurabiyeleri yeni görüyormuş gibi sevinerek seslendi, “Anneanne bunlar harika olmuş, ne çok yapmışsın.”
“Olsun giderken götürürsün artanı. Beslenme çantana fazladan birkaç tane kor arkadaşlarına da ver derdim okula giderken, kıyamaz, geri getirirdin.”
“Pintiymişim baya. Bitmesinden korktuğum içindir belki de,” derken onu böyle bırakamayacağını düşündü, Clarise’e haber vermeliydi. Telefonu eline aldı ara butonuna bastı, dış kapı zır zır ötmeye başladı. Bir eli kulağındaki telefonda kapıya yürüdü, gözetleme deliğinden baktı. Clarice, çantasında çalan telefonu çıkarmaya çalışıyordu. Ona buranın adresini verdiğini hatırlamıyordu. Kapıyı açtı, soran gözlerle baktı. Clarice, “Söylemem, annene söz verdim,” diyerek anneanneye doğru yürüdü.
Heyecanın bu kadarını ilaçlarını almışken bile kaldıramazdı Nergis Hanım. Clarice’i içtenlikle kucaklarken, “Bak Yasemin bir daha çantamı alma, hem nerdesin, sabahtan beri seni arıyorum,” dedi. “Öyle habersiz çekip gitme, perişan kurabiye yaptım, yanına bir çay demleyiver, baban da gelir birazdan, hep beraber yiyelim.”