Category: Müsahibə

Azərbaycanın Xalq artisti, Azərbaycan Akademik Opera və Balet Teatrının solisti, müəllim Fidan Hacıyeva Vokal Musiqi Məktəbinin nəzdində opera teatrı açmağa hazırlaşır. AZƏRTAC -ın müxbiri ilə söhbətində o, bu layihənin ideyasının necə yarandığı və onun həyata keçirilməsi ilə bağlı gedən işlər barədə danışıb.

– Fidan xanım, məktəbin nəzdində opera teatrı yaratmaq ideyası necə yarandı?

– Mənim çoxlu istedadlı tələbələrim var. Onlar məktəbi bitirir və getməyə yerləri yoxdur. Onlar isə səhnədə oxumaq istəyirlər. Məndə də gənc istedadlı opera müğənnilərimizi səhnəyə çıxarmaq fikri yarandı. 2024-cü ildə ilk Beynəlxalq Opera Festivalını təşkil etdim. İndi də məktəbimizin nəzdində opera tamaşaları, operalardan parçaları səhnələşdirmək, uşaq balet və uşaq opera tamaşalarını təşkil etmək qərarına gəldim. Mən artıq bu barədə Mədəniyyət Nazirliyi ilə danışmışam. Nazirimiz Adil Kərimli bu fikri dəstəklədi.

– Teatrın repertuarında hansı əsərlər yer alacaq?

– Teatrın repertuarında Azərbaycan və xarici əsərlərlə yanaşı, müasir və yeni operalar da yer alacaq. Bakı Musiqi Akademiyasının professoru, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, pianoçu, bəstəkar Könül Hüseynova ilə yaxın dostuq. O, şəhid pilot polkovnik-leytenant Rəşad Atakişiyevin həyat yoldaşıdır. O, vətənpərvər ruhda yazır, mən onun mahnılarını ifa etmişəm. Mən ona opera yazmağı təklif etdim. Onda artıq material hazır idi. Hazırda opera üzərində iş gedir və məktəbimizin nəzdindəki teatrımızın ilk tamaşası 2025-ci il Beynəlxalq Opera Festivalı zamanı nümayiş olunacaq. Həmçinin gənc truppa ilə “Arşın mal alan” tamaşasını Azərbaycan və ingilis dillərində səhnələşdirməyi planlaşdırırıq. Mən bir neçə heyət hazırlayacağam. Gənclərə kömək etməliyik ki, ölkəmizdə qalsınlar. Onlara burada özlərini ifadə etmək, özlərini burada reallaşdırmaq imkanı yaratmaq ki, bizi tərk etməsinlər. Onları öyrətmək və böyük səhnələrə çıxarmaq mənim missiyamdır. Mənim vəzifəm xalqımıza və bütün dünyaya bizim nə qədər istedadlı uşaqlarımızın, gözəl gənc opera müğənnilərimizin olduğunu göstərməkdir.

– Teatra kimlər cəlb olunacaq?

– Teatrda gənc istedadlarla işləyəcək rejissor, xoreoqraf və müəllimlər çalışacaq. Mən mütləq Azərbaycan Milli Konservatoriyasından tələbələri dəvət etmək istəyirəm – mən orada dərs deyirəm və orada tərkibin nə qədər güclü olduğunu görürəm. Onların gözəl xoru var. Biz müxtəlif səhnələrdə, eləcə də universitetlərdə, məktəblərdə çıxış edəcəyik. Düşünürəm ki, hətta səfərlər də edəcəyik. Biz onsuz da məktəbdə çoxlu konsertlər veririk, lakin bunlar artıq böyük opera tamaşaları olacaq. Bu, klassik musiqinin təbliğidir. Gənc opera müğənniləri bu musiqini bütün nəsillər üçün təbliğ edəcəklər.

– Siz ikinci Beynəlxalq Opera Festivalını qeyd etdiniz. Artıq ona hazırlıq gedir?

– Bəli, proqram artıq düşünülüb. Biz artıq orkestr məşqlərinə başlamışıq. Festivalın özü operalardan və operalardan olan parçalardan qurulacaq, maraqlı duetlər və triolar olacaq. Təbii ki, gənc istedadların ifasında yeni operanın premyerası 2025-ci il festivalının ən parlaq hadisəsinə çevriləcək.

Mənbə: https://azertag.az/

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL:

“Fəlsəfə – ruhun özünədərkidir.” (Əbu Turxan)

Aysel xanım, çox təəssüf ki, çoxlarımızın özünədərki ya yoxdur, ya da çox az faizdədir. Sizcə, bütün bəlaların kökündə bu dayanırmı?

CAVAB

-İndi çox eşidirik “Fərqindəlik” sözünü. Fərqindəlik insanın özünü yaxından tanımasıdır. İnsan öz gücünün fərqinə varır və həyatını dəyişir. Əsas istəməkdir. Şüurlu şəkildə düşünərək nə istədiyini bilməkdir. Din də deyir, elm də deyir ki istə, istəyinə nail olacaqsan. Əsas məqsədli olmaqdır. Arzulamaq, arzunun xəyalını qurmaq və istəyə çatmaq üçün çalışmaq. Yəni, nə istədiyini şüurlu şəkildə bilmək əsasdır. İnsan düşündüyü zaman insandır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.03.2024)

Mənbə: https://edebiyyatveincesenet.az/

“22 illik sənət fəaliyyətimdə heç bir zaman Mədəniyyət nazirliyinin Azərbaycan kinosunun inkişafı üçün atdığı addımlara ümidli şəkildə yanaşmamışam. Belə ki, nazirliyin layihələrinə nəzər yetirdikdə ordada  heç bir zaman istedadlı gənclərin özünü inkişafı, Azərbaycan kinosunun yeni mərhələyə dönəmi üçün atılan heç bir addımın uğurlu olacağına inamım olmayıb. Ta ki,  Orxan Fikrətoğlunun Mədəniyyət nazirliyinə Azərbaycan Respublikasının Kino Agentliyinə rəhbər təyin olunan günə qədər”Ətraflı

Bu sözləri Moderator.az-a tanınmış rejissor, aktyor Kənan M.M. bildirib. O qeyd edib ki, 

Orxan Fikrətoğlunun təyinatı Azərbaycan mədəniyyəti, xüsusən də kinosu üçün yeni bir mərhələnin başlanğıcı olacaq:

“Köhnə kino işçiləri onu əsil kino fədaisi kimi tanıyır. Orxan Fikrətoğlu cənab nazirimizin seçimi ilə kino müşaviri olduqdan sonra tamaşaçıların pərdəarxasını görmədiyi sənət adamları üçün isə ciddi ümid yeri olan çox şeylər baş verdi, ilk olaraq onu deyim ki, adamın mayası kino ilə yoğrulub. İnsan 4 ay içində nələr edə bilər və ya Orxan bəy 4 ay içində nələr etdi? Xatırlayıram ki,  Azərbaycan kinosunun taleyini Mədəniyyət nazirliyinin kino bölməsindən bir müəllim həll edirdi, məsələn bir ssenari verirdin elə yanındaca varaqlayırdı və deyirdi ki,  yox e bu xoşuma gəlmədi. Soruşanda niyə deyirdi nə bilim nəsə  tutmadı məni, bəyənmədim. Ay qardaş, belə kino taleyi həll elemirler ey. 

Amma Orxan Fikrətoğlunun  təşəbbüsü ilə  ssenari labarotoriyasi yaradıldı, bu bilirsiniz nə deməkdir? Misal üçün sizə bir ssenari daxil olur, ssenarinin hekayəsi çox gözəldirsə zəif olsa belə o ssenarini zibil qabına atmırlar. Həmin ssenarini labaratoriyada peşəkarların dəstəyi ilə inkişaf  eletdirirlər və ən qürurverici tərəfi isə bu labaratoriyanın rəhbəri,  dünyaca məşhur türk rejissoru Berlin kino festivalının qalibi Semih Kaplanoğludur 

Bu il Özbəkistan, Türkiyə, Azərbaycan ölkələri ilə  müştərək üç film çəkilir.

Belə ki, heç bir zaman baş verməyən bir möcüzədir bu. 16 film çəkilir, bu 16 rejissor 16 kamanda deməkdir. 

 Üstəlik  müsabiqə qalibinə 11 film, prosedur kursları açıldı. 

2022-ci ildə mədəniyyət nazirliyində mövcud olmayan Orxan bəy 2022-ci ilin borcunu, daha doğru qeyd etsək yeyintisini ödədi. 

Özbek kinomataqrafları Orxan bəyə Kino fədaisi medalı təqdim etdilər.

Mədəniyyət nazirliyinə gedən qaranlıq yolda uzaqdan görünən işığa yaxınlaşdım və bir Orxan Fikrətoğlu gördüm.

4 ay üstə gəl Orxan Fikrətoğlu bərabərdir kino yaşayacaq. 

Deyəsən inciyib -küsən bütün rejissorların kəffarəsini Orxan bəy ödəməli olacaq”.

Mənbə: https://moderator.az/

Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyində, bir neçə gün bundan əvvəl bir sıra yazıçılara və Yazıçılar Birliyinin işçilərinə evlər verilib. Sosial şəbəkələrdə, xəbər portallarında, xəbər saytlarında bununla bağlı müzakirələr aparılır, mülahizələr irəli sürülür. “Manşet.az” xəbər portalının məhz bu məsələ ilə bağlı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarla müsahibəsinin qəzet variantını oxuculara təqdim edirik.

– Anar müəllim, xoş gördük.

– Xoş gördük. Mən, təəssüf ki, saytları oxumuram, amma mənə məlumat verirlər. Və mən bilirdim ki, bu ev məsələsiylə bağlı qalmaqal olacaq. Ona görə də saytlardan zəng olan telefonlara cavab vermirdim. Gözləyirdim ki, bütün narazılar ürəyini boşaltsınlar, ondan sonra hamıya birdəfəlik cavab verim. Ona görə sizə təşəkkür edirəm ki, belə bir imkan yaratmısınız. Bu hadisələr haqqında müfəssəl danışmaq istəyirəm. Çünki bu, vacibdir. Görürəm, bəzi verilişlərdə deyirlər ki, yazıçılara niyə ev verilməlidir? Bunun bir cavabı var: ancaq ona görə ki, yazıçının iş yeri onun evidir. Başqa adamlar başqa yerdə işləyir, amma yazıçı evində işləyir, əsərini evində yazır. Və əgər böyük ailəsi olan, kiçik və böyük ailəsi olan yazıçının, heç olmasa, birotaq kabineti, iş yeri olmasa, o necə yazacaq? Ona görə yazıçıların ev almağı çox təbii bir şeydi. Mən 36 ildi Yazıçılar Birliyinin rəhbəriyəm və bu 36 ildə yüzə qədər yazıçıya mənzil vermişik. Bu qəribə görünə bilər ki, necə yəni, 100-ə qədər? Mən sizə izah eləyim: sovet vaxtında 40 nəfər Yazıçılar Birliyindən ev alıb, mənim vaxtımda. Mən Birliyin rəhbəri seçilən elə ilk ayda Məmməd İsmayıla dördotaqlı, İsi Məlikzadəyə üçotaqlı mənzil verdik. Daha sonra on yazıçıya rəhbərlikdən ev aldım. Müstəqillik dövründə isə, 60-a qədər ev alınıb. Mən hörmətli prezidentimiz Heydər Əliyevə müraciət elədim, Ramiz Rövşənə mənzil verdi. Sonra Yazıçılar Birliyinin təklifi ilə Mədəniyyət Nazirliyindən Elçin Hüseynbəyli mənzil aldı. Ondan sonra mən yenə də xahiş elədim, Mehriban xanımdan, məni qəbul elədi və mənim xahişimlə 7 mənzil verilməsi ilə bağlı tapşırıq verdi. Ondan başqa, biz Zərgərpalanda bir ev başladıq tikməyə, düzdü, o bitmədi, amma o evdən 34 adama mənzil pulu verildi. Prezidentə müraciət etdim, onun tapşırığıyla Bakının İcra başçısı Eldar Əzizov bizə torpaq sahəsi ayırdı. Bakı İcra Hakimiyyətinin təklifi ilə bir firmaya verdilər ki, bunlar tiksinlər. Bu evi tikdilər və həmin evdən müqaviləyə əsasən, müəyyən faiz, yəni bizə 21 mənzil verdilər – 6 birotaqlı və 15 ikiotaqlı. Evə görə isə Yazıçılar Birliyində 230 ərizə var. İndi bu döşünə döyənlər desin, 230 ərizəni 21 yerə necə bölmək olar ki, hamı razı qalsın? Bəziləri vay-şüvən qaldırır ki, niyə mən almadım, o aldı? Və ən çirkin üsullara əl atırlar ki, guya burda alver olub. Nə alver? Kimdi, alver edən? Mən heç kəsin dalında gizlənmək istəmirəm. Mən katiblərlə məsləhətləşirdim, deyirdim ki, təkliflərinizi verin. Amma son qərarı mən təkbaşına qəbul elədim və bunun məsuliyyətini də daşıyıram. Heç kəsdən də qorxmuram, çəkinmirəm və bunu izah edə bilərəm ki, nə cür verilib və kimə verilib. İndi yenə də imkan var ki, bir sahə ayrılsın bizə. Ancaq mən düşünürəm, əgər mənim başım bu qədər qalmaqal çəkəcək, üstümə bu qədər çirkab atılacaqsa Yazıçılar Birliyinə, özü də Yazıçılar Birliyinin öz içindən olan adamlar, işin içində olan adamlar, hətta ev alan adamlar tərəfindən. Bunlar da bunu alver kimi qələmə verirsə, belə adamlar üçün təzədən çalışmağa, vuruşmağa, əlləşməyə, bu qədər çətinliyə dözməyə dəyərmi?

2600 yazıçı var. Bu ev Yazıçılar Birliyinə verilib, bütün yazıçılara yox. Yazıçılar Birliyi, təbii ki, bizdən kənarda olan adamlara da ev verib, adbaad deyə bilərəm sizə. Görkəmli yazıçılardı, dramaturqdu, şairdi, tənqidçidi. Və eyni zamanda aparatda işləyən adamlara da ev verilib. Aparatda işləyən adam ayrı hardan ev ala bilər? Bu da vətəndaşdı da. Sürücü olsun, kadr şöbəsi olsun, ya müşavir olsun. Onu da deyim ki, televiziya ilə elan elədilər ki, Anarın müşaviri Rauf Aslanov yazıçı olmaya-olmaya Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. Rauf Aslanov Yazıçılar Birliyinin üzvü deyil. Amma ərizəsi var, hər bir vətəndaş kimi, onun da ev almaq hüququ var. Yaxud başqa bizim işçimiz 21 il bundan əvvəl ev alıb. 21 il ərzində bunun ailəsi artıb, böyüyüb, əri müharibə iştirakçısı, veteranıdır. Yaxşı, onun haqqı yoxdur, ev almağa?

– Anar müəllim, siyahıya toxunacağıq, az sonra. Mən bir məsələyə aydınlıq gətirmək istəyirəm ki, bu torpaq sahəsi verilmişdisə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sərəncamına, orda bir az daha hündür və ya iki bina tikilməsi mümkün deyil?

– Yox, iki bina mümkün deyil, daha hündür isə, bunu bilmirəm, mən inşaatçı deyiləm, bunu inşaatçılar təyin eləyir. Həm də, lap üçmərtəbə, hündür olsaydı belə, yenə 230 mənzil verə bilməzdik.

– Bəs nəyin əsasında, 21 mənzil, Anar müəllim?

– Çünki müqavilədə belədir ki, müəyyən faiz tikilən evlərdən bizə verilib və sahəni onlara verdiyimiz üçün, faizlə hesablayanda 21 mənzil olur.

– Anar müəllim, indi o siyahıda katibiniz də müsahibə verəndə demişdi, mən baxdım ona. Anar müəllimin məsləhəti ilə olub və siz də təsdiq elədiniz onu.

– Mən təsdiq edirəm, mən məsuliyyət daşıyıram, mən heç kəsin arxasında gizlənmək istəmirəm. Və bilirəm ki, Birliyin bəzi məsul işçiləri də bu günlərdə gizləniblər. Niyə gizlənirlər? Bizim gizli işimiz yoxdur ki…

– Anar müəllim, burda siyahıda, mən göz gəzdirdim. Bir neçə şəxsin adları var. Burda həm sizin sürücünüzün, həm İlqar Fəhminin katibəsi və digər şəxslərin adları var. Yəni bunlara necə verilib ev, hansı əsaslarla bölünüb?

– Bunlar doğrudur. Mənim sürücüm 16 ildi burda işləyir. Və burdan ev almayıb, hardan ala bilər? O da bir vətəndaşdı. Mən bayaq dedim, yenə təkrar edirəm: bu – bütün yazıçılara verilən ev deyil. Bu, Yazıçılar Birliyinə verilib ki, biz bölək. Biz də böləndə Yazıçılar Birliyindən kənarda olan görkəmli yazıçılarımıza, cavan yazıçılarımıza ev verməklə bərabər, işçilərimizə də ev vermişik. Əgər, mən bu 36 ildə 100 mənzil vermişəmsə, bir mənzil mənim özümə düşür, ya düşmür?

– Düşür.

– Əgər düşürsə, mən o mənzili sürücümə vermişəm. Kadr şöbəsinin müdiri Arifə xanım 21 il bundan qabaq ev almamışdı, evin pulun almışdı. O pulu da qaytarıb.

– Bundan əvvəlki ev bölgüsündə?

– Bəli, bundan əvvəlki.

– Anar müəllim, siz özünüz ev almısınızmı, Yazıçılar Birliyindən?

– Mən Yazıçılar Birliyindən 60 il bundan əvvəl iki otaq almışam, o vaxt Vaqif küçəsi 30-da düz on il yarızirzəmi evdə yaşamışıq.

– Sonra, deyəsən, Heydər Əliyev sizə ev verib?

– Heydər Əliyevə mən müraciət elədim, bəli, mənə ev verdi.

– Bu çox nəcib bir təşəbbüsdü. Anar müəllim, bax, burda bu qalmaqalların, bu yazılanların səbəbləri bax, elə bu sürücünün ev alması və bir neçə şəxsin bir neçə dəfə ev alması ilə bağlıdır.

– İki dəfə ev alması məsələsi belədir: kiminsə 20 il ərzində ikinci dəfə ev almağa ixtiyarı yoxdur? Əgər bunun ailəsi böyüyübsə, övladları ailə qurubsa, qızı ərə gedibsə, nəvələri olubsa, ev almamalıdır? Niyə?

– Onda belə başa düşdüm ki, sizə 230 dənə mənzil lazımdı ki, bu söz-söhbətlər kəssin.

– Əgər 230 mənzil alsan, 500 adam gələcək ki, bəs mən niyə almadım? Biri var, neçə il əvvəl ev alıb, evi alıb da, yaşayır da. İndi başqaları ev alanda gəlib vay-şüvən qaldırır ki, bəs mən evimi təmir edə bilmirəm. Bəs bütün bu illər necə yaşamısan? Əgər təmir edə bilməmisənsə, deməli, ancaq başqası alanda yadına düşür? Ancaq hikkədir ki, niyə başqası aldı, mən yenidən almadım. Niyə başqası alır?

Yazıçılar gərək cəmiyyətə örnək olsun. Bir cavan oğlan var, ona da ev vermişik. Deyir ki, mən bundan sonra da Anarı tənqid edəcəyəm. Çünki tənqid eləməsəm, deyərlər ki, yaltaqlıq eləyir. Bu məntiqdi?

– Bax, burda, Anar müəllim, siyahıda belə bir ad var; Şəmsiyyə Camalova… Yazırlar ki, İlqar Fəhminin katibəsidir.

– Burda ayrı-ayrı katiblərin katibələri yoxdur. O,  İlqarın qəbul otağında oturur. Ona görə də elə yazırlar. O, Yazıçılar Birliyində kompüter operatoru işləyir.

– Ümumiyyətlə, Anar müəllim, sizə bir şey deyim: sizin son vaxtlar təşəbbüs göstərdiyiniz, gördüyünüz işlər mediaya çıxan kimi, o saat təhdidlər başlayır. Bir çox insanlar yazırlar, mülahizələr irəli sürürlər, sizi tənqid edirlər. Hardan qaynaqlanır bu, Anar müəllim?

– Bu qaynaqlanmanın çox sadə səbəbi var; mən indi yaşıma görə az-çox tanınan adamam də… Ona görə də məni tənqid edəndə o tənqid edən adamı da tanıyırlar. Bu, görünür, onun tanınmağının yeganə vasitəsidir. Yəni, mən Anardan yazım, məni də tanısınlar.

– Yəni, sizin vasitənizlə özlərini tanıdırlar…

– Bəli, bəli…

– Konkret olaraq belə adamlardan bir neçəsinin adını çəkə bilərsinizmi?

– Mən o qarafikirli adamların heç birinin adını çəkmək istəmirəm. Hesab edirəm ki, onların heç biri adlarını çəkməli adamlar deyillər. Əgər yüz dəfə təkzib olunsa da ki, Anarın katibəsi ev almayıb, yenə də kor və kar kimi bu iftiranı təkrar edirlərsə, bunları adam saymaq olarmı?

– Müasir ədəbiyyatı necə qiymətləndirirsiniz?

– Yüksək qiymətləndirirəm. Bəzən mənə deyirlər ki, sən cavanlara yol açmırsan. Əksinə, mən ən çox cavanlara kömək edirəm. Mən Yazıçılar Birliyinə rəhbər seçiləndən sonra “Ulduz” jurnalını bütünlüklə cavanların ixtiyarına verdik. Orda, əvvəlcə, yaşlı insanlar redaktor olmuşdular. Rəşad Məcidin rəhbərliyi ilə gənc ədiblər məktəbi yaratdıq. Yeri gəlmişkən, Rəşad Məcidi xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, bu günlərdə mən onun arxalanmalı adam olduğunu bir daha gördüm. Heç kəsdən qaçmadan, gizlənmədən, obyektiv şəkildə açıq suallara açıq da cavab verdi. Ona görə də ona öz təşəkkürümü bildirirəm.

Hər il iyirmi nəfərə təqaüd veririk. Kitablarını çap edirik. Təqdimatını keçiririk. Səfərlərə göndəririk. Biz sözdə yox, işdə cavanlara kömək edirik. Mən başa düşürəm ki, ədəbiyyatın gələcəyi gənclərdi. Bu, təbii bir prosesdir. Mən hətta mənim əleyhimə yazan gənci belə başa düşürəm. Çünki mən onun yaşında olmuşam. Amma o, məni başa düşmür. Çünki o, mənim yaşımda deyil. Və mənim yaşıma gələndə məlum deyil o, məni başa düşəcək, yoxsa, yox.

– Siz də onların yaşında olanda o zaman yaşlıları tənqid etmisiniz?

– Biz heç kəsi təhqir etməmişik. Siz bir yerdə görə bilərsinizmi mən, tutalım, Mirzə İbrahimovu, Süleyman Rüstəmi, İsmayıl Şıxlını, Bəxtiyar Vahabzadəni, yaxud Qabili, Nəbi Xəzrini və ya başqalarını tənqid eləyim? Hansını tənqid etmişəm? Əksinə, hamısının haqqında xoş sözlərim, məqalələrim var.

– Belə demək olar ki, Anar müəllim, sizi indi ən çox gənclər tənqid eləyirlər…

– O da düz deyil. Gənclərin bir qismi, az bir qismi…

Əgər mən özüm haqqımda bir kitab çap etdirəsi olsam, orada haqqımda yer alan müsbət rəylərin doxsan faizi cavanların yazılarıdır.

– Yəni onlar hesab edirlər ki, sizin yaşınız çoxdur, yeri gəlmişkən, bu mənim sözüm deyil…

– Bəli…

– Siz yerinizi verməlisiniz gənclərə…

– Üç il də gözləsinlər də. Bu qədər gözləyiblər. Üç il də gözləsinlər… Onsuz da, mən demişəm ki, növbəti qurultayda öz namizədliyimi verməyəcəm. Mən sözümün ağasıyam. Və bunu da izah elədim ki, nəyə görə  bu Qurultayda namizədliyimə etiraz  etmədim, çünki dedim ki, mənim başladığım bəzi məsələlər var, onları bitirmək istəyirəm. Sovet vaxtında hər yerdə Yaradıcılıq evləri vardı. Əvvəllər Şüvəlanda da yazıçıların Yaradıcılıq evi vardı. Sonra onu qaçqınlara verdik. Axır vaxtlara qədər bir neçə qaçqın ailəsi yaşayırdı orda. İndi qaçqınlar üçün ayrıca evlər tikilib. Mən Prezidentə müraciət etdim. Və o bina təzədən tikildi. Çünki elə hala gəlmişdi ki, daha orada işləmək üçün heç bir şərait yox idi. Gələn ilin may-iyin ayına qədər o binanın yenidən tikilib təhvil veriləcəyinə boyun olublar. Deməli, yazıçıların bir yox, iki Yaradıcılıq evi olacaq. Biri Şüvəlanda, biri Şabranda. Şabrandakı artıq hazırdır və yazıçılar ondan istifadə edirlər. Nəhayət, yazıçılar üçün tikilən başıbəlalı ev. Mən bu üç işi görmək istəyirdim. İndi bu üç işi görüb qurtarandan sonra, ömür vəfa edərsə, qalıb XI Qurultaya qədər işləyərəm…

– Deməli, istefa vermək fikriniz var, Anar müəllim?

– Yox. Məni qurultay seçibsə, deməli, mən növbəti qurultaya da hesabat verməliyəm. Ona görə də mən gələn qurultayda hesabatımı da verəcəm, nə işlər görmüşük, onu da deyəcəm. Ondan sonra deyəcəm, xudahafiz! Bunlar demirdi, başqa adam gəlsin, gəlsin də. Mən çox böyük məmnuniyyətlə onlara kömək edərəm. Əgər mən eqoist adam olsaydım, deyərdim ki, mən gedəndən sonra bura lap dağılsın. Deyim ki, bax, gördünüz, mənim vaxtımda neçə il dağılmağa, parçalanmağa qoymadım, qorudum, jurnallarını saxladım, qəzetini saxladım, yazıçılara şərait yaratdım, mənim təkliflərimlə hörmətli Prezident onlara təqaüd verdi. Kitabları çap edildi. Amma məndən sonra dağıldı. Amma mən bunu istəmirəm. Əgər mən ömrümün 36 ilini bu Birliyə sərf etmişəmsə, onu qorumuşamsa, istəyirəm ki, məndən sonra da bu ocaq yaşasın. Əgər Yazıçılar Birliyi olmasa, o biri yaradıcılıq təşkilatları da olmayacaq. Və ədəbiyyatın yaşaması, ədəbiyyatın öz səviyyəsini saxlaması üçün Yazıçılar Birliyinin olması çox vacibdir.

– Anar müəllim, belə bir məlumat da almışam ki, sizi tənqid edən bir çox adamlara – onların içində gənclər də var, digərləri də – siz öz cibinizdən pul verirsiniz.

– Bəli… Olur o da. Özü də dəfələrlə. Hər ay.

– Belələri çoxdurmu?

– Çox deyil. Əvvəla, onu deyim ki, kirayədən mənə 500 manat pul verirlər, bu günə kimi mən o puldan bir qəpik olsun belə, özümə, ya kitabımın çapına xərcləməmişəm. Ancaq ehtiyacı olanlara verirəm. Bugünə qədər mən Yazıçılar Birliyinin hesabına bircə kitabımı çap etdirməmişəm. Yazıçılar Birliyinin hesabına heç bir səfərə getməmişəm. Yalnız xaricdən dəvət edib, yol paramızı verəndə gedirəm.

– Anar müəllim, başqa bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm… Bildiyimiz kimi, 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə Azərbaycan Ordusu bütün dünyaya səs saldı. Amma nədənsə, bununla bağlı bir film çəkilmədi. Yəni normal bir film, normal bir ssenari ortaya qoyulmadı. Və Azərbaycanda bir çox önəmli filmlərin ssenarilərini yazan bir insan kimi, belə bir ssenari yazmısınızmı? Nə baş verib? Niyə biz belə bir filmi ortaya qoya bilmirik? 

– Bir neçə məsələlər qaldırdınız. Çox vacib məsələlərdir. Ona görə mən hamısına bir-bir cavab vermək istəyirəm: Qarabağ məsələsi başlananda birinci reaksiya verən Yazıçılar Birliyi oldu. Qara Yanvar haqqında Moskvaya birinci biz yazdıq. Xocalı hadisəsi haqqında da elə. İndi də bu Qarabağ zəfəri haqqında biz böyük bir kitab çap etdirdik – “30 ilin həsrəti, 44 günün zəfəri”. Burda bizim görkəmli yazıçılarımızın Qarabağ haqqında məqalələri yer alıb. Kinoya gələndə isə, o sualınıza da cavab vermək istəyirəm. Mənim iki kino təhsilim var; həm rejissor kimi, həm də ssenarist kimi. 15 bədii filmim var. Bir neçə sənədli filmim var. Amma on ildir ki, kinostudiyanın qapıları mənim üzümə bağlıdır. 3 ssenari yazmışam – ikisini Mədəniyyət Nazirliyi qəbul edib. Heç biri çəkilmir. Prezidentin Sərəncamı var ki, Dədə Qorqud haqqında serial filmlər çəkilsin. Onu da mənə tapşırmışdılar. Yazmışam. O da çəkilmir. Başqa bir ssenarim də var – Cəfər Cabbarlı haqqında. Bunlar çəkilməyə-çəkilməyə mən indi təzədən neyləməliyəm? Birincisi, gərək, təklif olunsun ki, mən yazım. Təklif olunmaya-olunmaya mən yazım, onu da aparıb qoysunlar o rəfə ki, orda çəkilməyən filmlərin ssenariləri saxlanır…

– Anar müəllim, kim bağlayıb “Azərbaycanfilm”in qapılarını sizin üzünüzə?

– Dəfələrlə Mədəniyyət Nazirliyinə demişəm, dəfələrlə məktub yazmışam. Çox böyük hörmətlə yanaşırlar, çox böyük nəzakətlə yanaşırlar mənə. Çox sağ olsunlar. Amma çox böyük hörmətlə, çox böyük nəzakətlə mənim bir filmimi də çəkmirlər.

– Anar müəllim, mənim üçün çox maraqlıdı, siz Vətən müharibəsi ilə bağlı ssenari vermisiniz?

– Yox, Vətən müharibəsi haqqında mənim daha çox publisistik yazılarım var. Publisistika da bədii ədəbiyyat qədər əhəmiyyətli bir janrdı…

– Yəni siz mənimlə razısınız ki, belə bir yaxşı ssenari olmalıdır, yaxşı bir film çəkilməlidir…

– Əlbəttə, olmalıdır. Bəs demirlər, istedadlı cavanlar var? Kim cavanların əlindən tutub ki, yazmayın? Yazsınlar də!

– Çox önəmli bir nöqtəyə gəldiniz… Siz yeni Azərbaycanın tarixinin bir neçə filmlərinin ssenari müəllifisiniz. İndi də gənclərdən gözləyirsiniz?

– Əlbəttə, gənclərdən gözləyirəm! Deyirlər ki, bizi çap olunmağa qoymursunuz. Necə qoymuram mən? Çap olunursunuz. Saytlar sizin əlinizdə, bizə döşəyirsiniz, istədiyiniz qədər. Yaxşı əsər yazın, çıxın dünyaya də! Deyirlər, niyə bizim Nobel mükafatı alan yazıçımız yoxdur? Mən sual eləyirəm… Bizim 10 milyon əhalimiz var. Çinin əhalisi bir milyard yarımdı gərək ki. İki nəfər Çin yazıçısının adını çəksinlər ki, dünyaya çıxıb. İkicə nəfər. Çox demirəm. Çəkə bilərlər? Yox! Bir milyard insan yaşayır Hindistanda. Taqordan başqa, bir adamın adını çəkə bilərlər ki, dünyaya çıxıb? Yox! Yaxşı, bizdən nə istəyirlər? Çingiz Abdullayev dünyaya çıxıb, Allah ömür versin. Mənim dörd qitədə kitablarım çıxıb: Amerikada, Afrikada, Asiyada, Avropada. Sovet respublikalarının hər birində mənim kitablarım çıxıb. Amma mən bir dəfə də deməmişəm ki, mən dünya şöhrətli yazıçıyam. Ətim tökülür, belə söz eşidəndə.

– Çingiz Abdullayevin adına toxundunuz. Bu yaxınlarda televiziya kanallarının birində Çingiz Abdullayevin yazılarını çox pis formada tənqid etmişdilər.

– Tənqid sözünü işlətməyin. O, tənqid deyil, söyüşdü. Tənqid başqa şeydi… Tənqid o deməkdir ki, yazasan, Çingiz Abdullayevin filan əsəri zəifdir. Amma söyüş söyəndə, o, təhqirdi. Tənqidlə təhqir ayrı-ayrı şeylərdir.

– Necə görürsünüz, onda?..

– Görürəm ki, o təhqir eləyən adam cavab verməlidir. Ya sayt olsun, ya  da hər hansı televiziya kanalı… Dərəbəylik deyil ki, sən durub yaşlı bir adamın, məşhur bir yazıçının, dəyərli bir ziyalının əsərləri haqqında götürüb, ağzına gələni deyəsən, ya yazasan, sonra da deyəsən ki, bu tənqiddi. İndi, mən o sözləri təkrar eləmək istəmirəm…  Tənqiddi bu? Tənqiddisə, özünə aid olsun, o sözlər.

– Amma bundan əvvəl də Çingiz Abdullayev jurnalisti təhqir etmişdi, yadınızdadırsa, sizin qurultay zamanı… Bunu “bir-bir” hesab eləyə bilərik, Anar müəllim?

– Çingiz də düz eləməyib. Mən özüm də Çingizə dedim ki, təhqir eləmək lazım deyil. Amma sonra məlum oldu ki, o da Çingizə çox kəskin, pis cavab verib. O da var, yəni. Çingiz deyib, düz eləməyib. O da cavab verib, düz eləməyib. Amma sonra məsələ qaldırılanda ki, o adamı Yazıçılar Birliyinin üzvlüyündən çıxaraq, mən onu qorudum. Dedim, lazım deyil.

– Məhkəmə müstəvisinə gəlib də, o məsələ, mənim bildiyimə görə…

– Bir dəfə dərs olsun də! Bir dəfə dərs olsun ki, dərəbəylik deyil bu ölkə. Burda qanun var, qayda var. Burda  insanın ləyaqəti var. Bir adamın yaradıcılığı haqqında sən zir-zibil deyirsənsə, onda gərək, məhkəmədə cavab verəsən.

– Yəni məhkəməyə versə, siz Yazıçılar Birliyinin sədri kimi məsələyə necə baxardınız?

– Mən deyirəm ki, hər kəs cavabdeh olmalıdı, dediyi sözlərə, söyüşlərə.

– Siz həm işləyir, həm də çox tənqid olunursunuz…

– İşləyən adam tənqid olunar də!

– Yazıçılar Birliyi ətrafında bütün qalmaqallar, bütün söz-söhbətlər sizin və Çingiz Abdullayevin üzərindədi. Yəni, bu aqressiyanın səbəbi nədi, sizə və Çingiz Abdullayevə qarşı? Məsələn, digər şəxslər də var, digər yazıçılar da var Yazıçılar Birliyinin tərkibində…

– İndi, onlar yaxşıdı, biz pisik, yəqin də! Ayrı nə deyə bilərəm? Ancaq faktları dedim mən. Heç kəsin əleyhinə danışmadım. Özləri bilər. Mən Allaha inanıram. Həmişə də inanmışam. Bilirəm ki, Allah görür. Allah görür və Allah hərəyə də layiq olduğunu verir.

– Təşəkkür edirəm.

– Sağ ol!

– Minnətdaram ki, siz işinizin çox olduğu bir vaxtda bizə müsahibə verməyə razı oldunuz.

– Sağ olun.

– Siz də çox sağ olun.          

Söhbətləşdi: Əli Vəliyev 

Manset.az xəbər portalının təsisçisi və  baş redaktoru 

Hazırladı: Sərvaz Hüseynoğlu 

Mənbə: https://edebiyyatqazeti.az/

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Habil Yaşarın pedaqoq, şairə, yazıçı, qiraətçi və təlimçi Lalə Həsəncanla söhbətini təqdim edirik…

Öncə vurğulamaq istərdik ki, Lalə Həsəncan Təhsildə İnkisaf və İnnovasiyalar üzrə  6-cı Qrant Müsabiqənin qalibi, Azərbaycan Maarifçilər Asosasıyasının üzvü, İlin müəllimi kimi “Global Star Award” mükafatının laureatı və s. kimi bir sıra uğurlara imza atmış ziyalı xanımlarımızdan biridir. 

– Hər şeydən öncə bir pedaqoq olaraq bu günün təhsili haqqında fikiləriniz çox önəmlidir.

-Təbii ki, təhsil haqqında düşüncələrim genişdir. Təhsil bir dövlət üçün strateji  əhəmiyyət daşıyır. Bir xalqın inkişafı üçün ən əsas yol təhsildən başlayır. Təhsildə olan yüksək keyfiyyət əlbəttə ki, xalqın gələcək gücünü əks etdirir. Azərbaycan təhsilində də ölkəmizin gəncləri üçün müasir bir təhsil modeli yaradılıb. Təhsilin hər bir sahəsində göstərilən müsbət dəyişikliklər gəncləri inkişafa doğru aparır. Ölkəmizin gəncləri öz ölkəsi ilə yanaşı xaricdə təhsil almaq imkanı da qazandıqları üçün daha peşəkar kadr kimi fəaliyətə başlamaq imkanı qazanırlar. Bir müəllim kimi artıq 20 ildir ki, orta məktəbdə fəaliyyət göstərirəm. Peşəmi çox sevirəm. Ümumiyyətlə deyə bilərəm ki, uşaqlarla işləmək mənim üçün ayrıca bir zövqdür. Onların əhatəsində olmaq məni çox xoşbəxt edir. Hər bir şagirdə göstərdiyim sevgi, qayğı və onların mənə yaşatdıqları o əyləncə dolu anlar öz peşəmi daha da çox sevməyimə sövq edir. Bu gün bütün bunlarla yanaşı bu peşənin sahibi olmağımla qürur hissi yaşayıram. Bir müəllım öz peşəsini sevməyi bacarmalıdır ki, xalqının bugününü, gələcəyini düşünə bilsin. Vətənə peşəkar kadr yetəşdirmək hər bir müəllimin borcudur. Biz müəllimlər də öz növbəmizdə işimizi layiqincə yerinə yetirməyi bacarmalıyıq.

-Sizcə təhsilin inkişafı üçün hansı istiqamətdə işlər aparılmalıdır?

-Fikrimcə, təhsil istiqamətində son illərdə yetərli qədər islahatlar aparılır. Təhsilin davamlı inkişafı üçün genşmiqyaslı şərait yaradılır. Müasir dövrlə nəzərə alsaq yeni texnologiyalar və onların idarəetmə üsulları, layihələr, o cümlədən təhsil müəssisələrində maddi- texniki bazanın gücləndirilməsi, yeni məktəb binalarının tikilməsi keyfiyyətli təhsil strategiyalarından xəbər verir.

-Siz həm də yaradıcı insansınız. Şeir və hekayə yazarkən ilham mənbəyinizin konkret ünvanları varmıdır?

-Deyərdim ki, yox. Çünki şeir və hekyə yazarkən daxili hislərimin rahatlığı buna şərait yaradır. Yazmağı sevirəm. O an özümü sanki sehrli dünyada hiss edirəm. Bunu da mənim duyğusal bacarıqlarımın inikası olaraq hesab edirəm. Əslində, məqsədim bir yazıçı kimi yetişmək deyil. Bunun bir istedad olduğunu da bilirəm. Birinin öz istedadının fərqini görmək və bu imkanları üzə çıxartmaq, ruhən azadlıq qazanmaq üçün ərsəyə gətirdiyi əsərlər ona kifayət edir. Bütün bunlarla yanaşı isə qazandığımız böyük oxucu kütləsi bizlər üçün bir hədiyyədir.

-Xəyal dünyanızın genışlənməsinə səbəb olan hadisələr hansılardır?

-Təbii ki, oxucu tərəfindən sevilməyi və əsərlərinin genişmiqyasda tanınmağı bir yazarın daha fəal yazar kimi yetişməsinə səbəb olur. Bir yazar araşdırmalar, mütaliələr etməklə yanaşı öz xəyal gücünü də ortaya qoymaqla yeni əsərlər ərsəyə gətirməlidir.

-Yazmaq sizin üçün nə deməkdir?

-İlk öncə oxucuya ideyalarımı çatdırmaq. Daha sonra isə bir yazıçı kimi yazıb- yaratmaq.

 -Ən çox harada və nə zaman yazmağı sevirsiniz?

-Ən çox səssiz bir məkanda yazmağı daha çox sevirəm. Səssizlik  beyin gücümün fəaliyyətini artırır və daha çox düşünmə imkanlarımı genişləndirir. Həzin bir musiqi isə bu gücün dərinləşməsinə imkan yaradır.

-Yazıçı üçün zaman nə deməkdir?

-Zaman biz yazıçılar üçün vacib olan amillərdən biridir. Bəzən bir romanı yazmaq üçün saatlar, günlər, aylar və illərin keçməsi gərəkdir. Zaman bir yazıçı üçün keçmiş, indiki və gələcəyin bir baxış formasıdır. Yazılan əsərlərin məhz sujet xətti də  mövcud bir vaxtla əlaqələndirilir. Zaman insan düşüncəsi və şüurun ən uyğun göstəricisidir. Bunun üçün də yazarkən keçirdiyim hər an mənim üçün dəyərli bir zaman anı sayılır.

-Qiraət etdiyiniz şeirlərinizi siz özünüz seçirsiniz, ya müəlliflər özləri müraciət edirlər?

-Bəzən olur müəllif özü müraciət edir, bəzənsə mən özüm seçirəm. Daha çox müəllifin müraciət etməsini nəzərə alıram. Ancaq müəllifin şeirinə gəldikdə isə ozüm seçim etməyi üstün tuturam. Çünki şeirlər ilk öncə nitq üslubuma uyğun olmalıdır. Bir şeiri yaşayaraq səsli şəkildə çatdırmaq və onu insan ruhunu oxşayacaq şəkildə canlandırmaq qiraətimin ən yüksək təməlindən biri hesab edirəm.

-Hansı janrda kitablar oxuyursunuz və niyə bu janra üstünlük verirsiniz?

-Daha çox nəsrə:  roman və hekayələrə üstünlük verirəm.

-Sizcə, kitab oxumaq vərdişini qazanmaq üçün nə etmək lazımdır?

-Bu baxımdan özünü inkişaf etdirmək üçün davamlı və sistemli şəkildə mütaliə etmək lazımdır.

-Pedaqoq və yazıçı olmaq istəyən gənclərə hansı məsləhətləriniz var?

-Bildirmək istərim ki, hər bir insan öz xəyal və uğurunun mərkəzində özü durur. Görülən işlər və əldə etdikləri nailiyyətlər məqsədli bir vəhdət daşımalıdır. Maksimum nailiyyət və uğur üçün potensialından istifadə etməyi bacarmalıdır. Məqsədlərinin qarşısına məhdudiyyətlər qoymamalıdır. Ən əsası isə tutduğu yolda keyfiyyətli, uğurlu, inkişaflı bir  istiqamət qazanmağı bacarmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.09.2023)

Mənbə: https://edebiyyatveincesenet.az/

Hər vaxtınız xeyir olsun, istəkli oxucularımız. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qonaq otağında xoş gördük sizləri. Bu günün müsahibəsi Kubra Quliyevanın təqdimatında müasir Azərbaycan yazıçıları arasında qələmini məharətlə danışdıra bilib gənclərin sevimlisinə çevrilən, “Aciz qalan ulduzlar”, “XÇƏQ”, “Oğlan”, “Ən” və daha bir neçə əsərin müəllifi olan Məsudə Cabbarladır. Blits-müsahibəni nəzərinizə çatdırırıq. 

-Öncəliklə sizdən özünüzü qısaca tanıtmağınızı və bizə gələcəklə bağlı planlarınızdan bəhs etməyinizi istəyəcəkdim.

-Hər kəsə salam. Mən Məsudə Cabbar. 30 yaşım var, 9 ildir yazıçılıqla məşğulam. Ümumilikdə 7 kitab müəllifiyəm. Gələcəklə bağlı əsas hədəfim özümü və sənətimi mümkün olduğu qədər irəli aparmaq və daima yeniləməkdir.

-Sizcə, sizin əsərlərinizin qısa zamanda bu qədər sevilməsi və oxucu kütləsinə çatmasında əsas səbəb nə oldu?

-Zənnimcə, 9 il qısa zaman sayılmır, ilk kitabımdan etibarən kitablarım daima oxucuların maraq dairəsində olub. Ancaq çalışmışam heç zaman bu marağın sehrinə qapılmayım. Konkret səbəb göstərmək çətindir, ancaq düşünürəm ki, kəlmələrin insanların qəlbinə, ruhuna zənn ediləndən daha çox toxunma gücü var.

-Çox gözəl vurğuladınız. Elə isə özünüz mütaliə edərkən hansı yerli və xarici yazıçıların əsərlərinə üz tutursunuz?

-Bacardığım qədər yerli, gənc yazarların kitablarını oxuyuram. Əcnəbi yazarlar arasında qələmini sevdiyim bir çox yazar var. Ancaq daha çox elmi kitablar oxumağı sevirəm.

-Bu aralar geniş oxucu kütləsinə çatmış “Xoşbəxtliyə çatanda əldə qalanlar”kitabı xeyli maraq doğurmuşdu. Bəs siz özünüzü xoşbəxtliyə çatmış hesab edirsinizmi? Elə isə əlinizdə qalan nə oldu?

-Əslində bu mövzuda saatlarla danışmaq olar. Ancaq “X.Ç.Ə.Q” kitabında da qeyd etdiyim kimi, həyatda heç bir mövzuda yüzdə yüz sabit qalmaq mümkün deyil. Düşünürəm ki, hazırda həyatımda “məna axtarışı” illuziyasını dayandırdığım dönəmdəyəm. Bu səbəblə heç nəyi  itirmədiyim kimi, heç nəyi də tapmıram.

-Dəvətimi geri çevirməyib ünvanladığım suallara ətraflı cavab verdiyiniz üçün minnətdaram. Xeyirli günlər.

-Müsahibə mənim üçün də maraqlı oldu. Təşəkkür edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2023)

Mənbə: https://edebiyyatveincesenet.az/

بالطبيعة

نيجار عارف: الأرواح الحسّاسة تكتشف الجمال الخفيّ

حوار: علي العامري

ترى الشاعر الأذربيجانية نيجار عارف أنّ للفنون جذراً واحداً، واصفة إيّاها بأنها “أغصان لشجرة واحدة”، ومؤكدة أن “الأرواح الحسّاسة فقط هي التي تكتشف الجمالَ الخفيّ الذي لا يراه الآخرون”.

وتقول في حوار لـ “الناشر الأسبوعي” إن “الشعر هو عالم سحري وسري، أجد فيه نفسي، وترتاح فيه روحي”، مضيفة “الشعر جزء من حياتي، فهو موسيقى الصمت وألوان العتمة. لذلك، لا أستطيع تخيّل نفسي من دون الكتابة، وأعتقد أننا كشعراء نستطيع تغيير كثير من الأشياء في العالم، بقوة الكلمة ومن خلال نشر الأمل والحب”.

تظهر عناصر الطبيعة في قصائد نيجار عارف ابنة مدينة مينجاتشيفير، التي تعيش في العاصمة باكو منذ العام 2010. وتؤكد “أنا مغرمة بالطبيعة كثيراً، وهي تظهر في قصائدي، حتى أنني بدأت الكتابة بقصائد كرستها للطبيعة”، قائلة “يمكنني أن ألاحظ تنفس التربة، وروح المطر، وأجنحة الرياح”. وتتابع “أنا حالمة كبيرة، وإلّا لما أصبحت شاعرة، إذ يمنحني الحلم شعوراً أفضل من خلال اكتشاف معنى الحياة”.

في طفولتها، كتبت أولى قصائدها بعنوان “الربيع”، قرأتها لأمها التي ظلّت سندها في خوض مغامرة الكتابة. وكانت قصيدتها فازت بمسابقة شعرية نظمتها مدرستها الابتدائية. وتؤكد “كانت والدتي أكبر داعم لي”.

مثل نهر كورا الذي يعبر من قلب مدينة مينجاتشيفير، خلال رحلة تمتد 1515 كيلومتراً من تركيا إلى جورجيا ليمرّ بالأراضي الأذربيجانية على امتداد 906 كيلومترات، تكتب الشاعرة نيجار عارف، مؤمنة بأثر الشعر الذي يرتحل عبر الترجمة من لغة إلى لغات عديدة. وتقول “من خلال الترجمة ترتحل الأفكار ويتحقق التبادل الثقافي بين الشعوب”، داعية إلى تنظيم مزيد من الفعاليات والمعارض والمهرجانات الأدبية المشتركة، مع تعزيز حركة الترجمة المتبادلة بين اللغتين العربية والأذربيجانية.

في الحوار تتحدث الشاعرة الأذربيجانية عن دور القراءة، موضحة أنها القراءة تتيح لها العثور على حلول حين تعترضها بعض المشكلات، مضيفة “يقدّم لي شخص ما كتاباً في ذلك الوقت، أو قد أبدأ بكتاب تأجّلت قراءته، وسرعان ما أجد إجابات أو حلولاً مخفيّة بين السطور”. وتُعدّ نيجار عارف رواية “الخيميائي” للكاتب البرازيلي باولو كويلو، الأكثر سحراً وتأثيراً في حياتها، مشيرة إلى العبارة الواردة في الكتاب، وهي “إذا كنت تريد شيئاً حقّاً، سيساعدك كل الكون للحصول عليه”. وتضيف “لقد ساعدني هذا الكتاب على عدم الوقوع في الاكتئاب، وعلى الإيمان بمعجزات هذا الكون الذي لم يقف أبداً في طريق أيّ هدف أسعى إليه”.

كما تشير إلى أهمية العزلة الاختيارية لها، قائلة إن “العزلة مهمة لأنها تحقق لي الاختلاء بنفسي حتى أتحدث مع روحي، وأصغي إلى قلبي، وأفهم ما يقوله عقلي”. وفي الوقت نفسه ترى أن “الحزن جزء أساسي من حياتنا، مثل الفرح والسعادة، فهو يجعلنا أقوياء وناضجين وعميقين”.

• ماذا تعني لك القصيدة، وما مدى حاجة العالم إلى الشعر؟

– الشعر هو عالم سحري وسري، أجد فيه نفسي، وترتاح فيه روحي، إذ أعبّر عن مشاعري وخواطري وأفكاري من خلال الكتابة لأشاركها مع آخرين. الشعر جزء من حياتي، فهو موسيقى الصمت وألوان العتمة. لذلك، لا أستطيع تخيّل نفسي من دون الكتابة، وأعتقد أننا كشعراء نستطيع تغيير كثير من الأشياء في العالم، بقوة الكلمة ومن خلال نشر الأمل والحب.

• أين عشت طفولتك، وما تأثير ذكرياتها على إبداعك؟

– لقد ولدت في مينجاتشيفير، وهي من أجمل المدن في أذربيجان، كنت أعيش هناك حتى تم قبولي في جامعة في العاصمة باكو. عندما كنت في الصف الخامس الابتدائي، فزت بالمركز الأول في مسابقة شعرية عن قصيدتي الأولى بعنوان “الربيع”، وعزز هذا الفوز ثقتي في الكتابة كثيراً. ولاحقاً تعرفت إلى الشاعر الشهير من مسقط رأسي، إيلشان عظيم، الذي كان يعقد اجتماعات مع مجموعة من الكتّاب الجدد أسبوعياً، يستمع إلى قصائدهم، ويدير بعض النقاشات الشعرية، ويقدّم لهم بعض النصائح، وينشر قصائدهم الجيدة في صحيفته “سوفقات”. لقد انضممت إليهم وكان لهذا الأمر تأثير إيجابي، وقد تم نشر بعض قصائدي في هذه الصحيفة، وتم تقديمي بصفتي شاعرة موهوبة.

• يبدو أنك مرتبطة بعمق بالطبيعة والحلم، ماذا يعني لك هذا؟

– نعم، أنا مغرمة بالطبيعة كثيراً، وهي تظهر في قصائدي، حتى أنني بدأت الكتابة بقصائد كرستها للطبيعة، حيث يمكنني أن ألاحظ تنفس التربة، وروح المطر، وأجنحة الرياح. أنا حالمة كبيرة، وإلّا لما أصبحت شاعرة، إذ يمنحني الحلم شعوراً أفضل من خلال اكتشاف معنى الحياة.

• هل العزلة ضرورية للقراءة والكتابة، وكيف ترين ذلك؟

– مهمة لأنها تحقق لي الاختلاء بنفسي حتى أتحدث مع روحي، وأصغي إلى قلبي، وأفهم ما يقوله عقلي. عندما أذهب إلى مكاني الصامت، تتلاشى كل الضوضاء الخارجية، وأتمكّن من التركيز جيداً بما يكفي للقراءة أو الكتابة والتفكير.

• الموت والفقدان والحزن، ثلاث علامات في قصائدك. ماذا يعني لك ذلك، خصوصاً أنك كتبت في إحدى قصائدك: “عندما غادرت/ أدركت أن/ الإنسان هو أكبر جبل جليدي/ يذوب لسنوات/ ويتدفق إلى الموت”.

– الموت هو الموضوع الرئيسي الذي دائماً ما جعلني أفكر، منذ المرة الأولى التي أدركت أنه لم يكن أيّ منا خالداً في هذا العالم. نحن نعيش لنحقق ذواتنا ورغباتنا وأهدافنا، ونبذل الجهد طوال حياتنا، لكننا جميعاً نموت في نهاية المطاف. قد لا أستطيع التصالح مع هذا الواقع أو الحقيقة، لكنني في الوقت ذاته أعتقد أن الحزن جزء أساسي من حياتنا، مثل الفرح والسعادة، فهو يجعلنا أقوياء وناضجين وعميقين.

• كتبتِ في قصيدة لكِ: “انظر إلى ساعة العالم/ إنها ساعة بطيئة/ إمّا أن الفرح يأتي متأخراً/ أو أن الحياة تغرق بالحزن”. كيف تنظرين إلى الزمن شعرياً وحياتياً؟

– الزمن مفهوم غريب ومعقد، فإذا تأخرنا عن شيء ما قد نفقده، وإذا نفد صبرنا ولم ننتظر، فإننا لن نحقق ما نريد.

• ما رأيك بتآخي الفنون وتراسلها عبر مختلف الأشكال الإبداعية؟

– أعتقد أن جذر كل الفنون هو نفسه، كما لو أنها أغصان لشجرة واحدة. لكنّ الأرواح الحسّاسة فقط هي التي تكتشف الجمال الخفيّ الذي لا يراه الآخرون.

• ما الكتاب الأكثر تأثيراً في حياتك، ولماذا، وماذا يعني هذا الكتاب بالنسبة لك؟

– هناك كثير من الكتب المؤثرة، لكن إذا كنا نتحدث عن الكتاب الذي أثّر فيّ وسحرني أكثر من غيره، فهو رواية “الخيميائي” للكاتب البرازيلي باولو كويلو. هناك جملة مثالية في هذه الكتاب لن أنساها أبداً، وهي “إذا كنت تريد شيئاً حقّاً، سيساعدك كل الكون للحصول عليه”. لقد ساعدني هذا الكتاب على عدم الوقوع في الاكتئاب، وعلى الإيمان بمعجزات هذا الكون الذي لم يقف أبداً في طريق أيّ هدف أسعى إليه.

• ما تأثير القراءة في حياتك، وما التغيير الذي أحدثته الكتب؟

– تساعدك قراءة الكتب أولاً على التعبير عن نفسك جيداً، لأنها تمنحك رصيداً كبيراً من الكلمات، والتي يمكنك استخدامها في التعبير. من ناحية أخرى، تمنحك المعرفة حول أشياء مختلفة، فأنت تتعلم شيئاً ما من كلّ كتاب. وبشكل عام تعزز الكتب آفاق عالمك. هل تعلم ماذا أفعل عندما أشعر بالقلق، أو إذا كانت لديّ مشكلة؟ أذهب إلى متجر الكتب وأختار كتاباً يجذبني، ثم أبدأ في القراءة. خمّن ماذا يحدث؟ أجد بالتأكيد إجابات عن أسئلتي هناك. وقد يقدّم لي شخص ما كتاباً في ذلك الوقت، أو قد أبدأ بكتاب تأجّلت قراءته، وسرعان ما أجد إجابات أو حلولاً مخفيّة بين السطور.

• ماذا تقترحين من أجل تطوير العلاقات الثقافية بين العرب والأذربيجانيين؟

– نحتاج إلى تنظيم مزيد من الفعاليات والمعارض والمهرجانات الأدبية المشتركة، مع تعزيز حركة الترجمة المتبادلة بين اللغتين العربية والأذربيجانية.

• تٌرجمت قصائد لك إلى لغات مختلفة، ما أهمية الترجمة في التقريب بين الشعوب؟

– أعتقد أن ثقافة كل بلد، تتجلى في أمثلتها الأدبية. ومن خلال الترجمة ترتحل الأفكار ويتحقق التبادل الثقافي بين الشعوب، ما يسهم في تعزيز التقارب من خلال الاطلاع على التاريخ والتراث والأدب والفكر والفنون. لا يمكن أن تقوم صداقة من دون معرفة بين الأشخاص وبين الشعوب أيضاً، ولذا تُعدّ الترجمة جسراً يربط بين الثقافات.

/////////// إطار ////////////

سحر “الخيميائي”

ترى الشاعرة الأذربيجانية نيجار عارف أنها حين تمرّ ببعض المشكلات، تلجأ إلى القراءة، إذ تجد إجابات أو حلولاً مخفيّة بين سطورها. وتقول إن الكتاب الأكثر سحراً وتأثيراً في حياتها هو رواية “الخيميائي” للكاتب البرازيلي باولو كويلو، مضيفة “هناك جملة مثالية في هذا الكتاب لن أنساها أبداً، وهي (إذا كنت تريد شيئاً حقّاً، سيساعدك كل الكون للحصول عليه). لقد ساعدني هذا الكتاب على عدم الوقوع في الاكتئاب، وعلى الإيمان بمعجزات هذا الكون الذي لم يقف أبداً في طريق أيّ هدف أسعى إليه”.

/////////// إطار /////////////////////////

5 قصائد للشاعرة نيجار عارف

• ترجمة: موزة الخرجي

(1)

مطر بشري

هنا المدينة،

التي يهرب منها الناس ويغادرون.

هنا الثلوج والأمطار،

تغسل آثار أقدامهم.

حتى الشمس التي تشرق كل صباح،

تهبّ رياح ناعمة

لا شيء يمكنه أن يزيل هؤلاء،

لا شيء يمكن تغييره.

يمتص الناس ذاكرتها

من وجهها المُبقّع.

يأخذون ألوانهم معهم

تاركين المدينة شاحبة.

كلّ مكان قاتم،

كلّ شيء تحوّل إلى حكاية رمادية.

يُمطر الناس من أعينهم

كلّ يوم

والذين يتبلّلون في قلب هذه المدينة

الذين لا يستطيعون الهرب

يُمطر البشر بغزارة،

تدور سيارات الإسعاف كالمظلات

تحت قطرات المرض.

في الليالي أو في الظهيرة

يتمايل الناس في منازلهم.

العالم بأسره ينهار من مكانه

ويسقط.

يوماً بعد يوم، أسبوعاً بعد أسبوع

تصبح الشوارع خاوية

الطرق والمقاهي ترى النهاية.

أكتاف المتاجر الثقيلة

سوف تنحني.

المباني الكبيرة، والمنازل الصغيرة

بين ذراعي المدينة

تسترق النظر بخوف من العمق العاري

خمول القرى يسافر إلى البلدان

تشعر الأشجار الوحيدة بالملل

الأزهار، والطيور، والمروج

من الأقدام المتربة لهذه المدينة

تفتقد الإنسان

من يعلم؟

ربما بلغاتها الخاصة

تهاجم

هذا الحجر الصحي المزعج والبغيض

الآن أصبحنا نعلم، يا أمّي

المدن والبلاد

يُمكن ان تصاب بالأمراض أيضاً

ماذا يمكنني أن أقول؟

لا تقلقي

كلّ شيء سيكون على ما يرام.

هناك آمال

تمتد حتى شعر هذه المدينة.

هناك أحلامنا تضع الأيدي على جبهتها

لتتحقق من درجة الحرارة.

ربما وجدنا أفضل علاج، يا أمي

الحب هو أفضل تدبير

كما كنت تقولين دائماً.

***

(2)

الرياح

أيتها الرياح التي تطرق الأبواب واحداً واحداً،

هل هذا هو الباب الذي تبحثين عنه،

هل هذا كافٍ بالنسبة لك؟

أين هي الآن

تلك الأبواب المفتوحة

من أيام الصيف الحارة والمشمسة؟

أين هي التي أحبتك،

لتتناولي العشاء معها وترتاحي

الأبواب التي كانت ترحّب بك

وتعاملك كضيفة؟

أيتها الرياح التي تطرق الأبواب باباً باباً،

أين أحباؤك الآن؟

الآن تحول الطقس إلى الشتاء،

هل أصبحوا باردين أيضاً؟

لا تطرقي، يا عزيزتي، لا تطرقي،

لا أحد يفتح بابه،

لن يهتم بك أحد، ولن يدعوك إلى منزله،

ليس بعد الآن.

مَنْ، أسأل، الآن بعد أن تغير الطقس،

ليدعوك؟

أذهبي يا عزيزتي، أذهبي.

فقط تجوّلي في هذه الشوارع الرمادية الباهتة

وحطّمي الأشجار اليابسة بغضب،

فقط انتظري، بينما يتحول الشتاء إلى الصيف،

أيتها الرياح العزيزة، أصدقاؤك سيعودون مجدداً مع الشمس.

***

​

(3)

الساعة بطيئة

انظر إلى ساعة العالم

إنها ساعة بطيئة

إمّا أن الفرح يأتي متأخراً

أو أن الحياة تغرق بالحزن.

حتى لو كان يتحدث ويضحك

مثل عجوز سعيد

ضحكات العالم عاجزة

كالماضي المنهك.

هو يتوسل أو يبحث

مع يدٍ متمنية.

ويمضي الأيام على المدرجات

مقاتلاً ضد الرياح.

بعيداً عن عين الكنّاس

تهبط ليليه.

مع المكنسة في يديه الخشنتين

يوقظ الشوارع النائمة.

هو سائق في حافلة

ومسافر في الأمنيات،

يبحث عن مصيره

مع أمل التغيير.

انطر إلى ساعة العالم

إنها متأخرة بساعة.

فلنضبطها من جديد،

من أجل حياة أفضل من الآن.

***

​

(4)

ركض وراء الطفولة

عيناي تنجرفان ببطء بعيداً عني،

وترى الأشياء من خلال النظارات مع تقدمي في العمر.

تمشي قدمي بخطوات متسارعة، تجري أمامي،

لأنها مستعجلة للوصول إلى طفولتي.

يبحث شعري المنفوش عن الأوقات التي كان بها ضفيرة،

لقد أصبح أبيض وعارياً كالشتاء،

يستدعي الوقت التجاعيد على وجهي ويديّ

من طريق إلى طريق حيث أشعر بالملل عاماً بعد عام.

هذه هي الطريقة التي أتقدم بها في السن، حكاية بعد الحكاية،

تتحول آلامي إلى أطفال مثل أطفالي،

يستمعون إلى قصصي والحكايات الخرافية،

لا تنزل حتى عن ذراعيّ وركبتيّ.

السنوات القديمة مثل النقاط السوداء والبيضاء،

تأتي وتبقى في أحجار النرد.

أخسر كل لعبة عمداً لأجل أن يفوز أحفادي،

في سن الشيخوخة، في سنوات “طفولتي”.

***

(5)

الموسيقى أنا.. الكلمة أنت

لقد تحوّلتُ إلى بحر،

أمواج سطور متتابعة.

تحت الأمواج

تلعب الأسماك.

لقد تحوّلتُ إلى بحر،

في ساحل شِعري

أصبحت الصخور الحادة هشّة،

تأخذها بيدها الشمس.

لقد تحوّلتُ إلى بحر،

تطيرُ إلى السماء

الأحلام التي تشبه سفينة

تبحر في روحي.

لقد تحوّلتُ إلى بحر،

في قرّة العين

تلتفت إلى الجواهر

على المعصمين الرقيقين.

لقد تحوّلتُ إلى بحر،

الشعر مثل نباتات مائية،

الوقت على الشفتين

يستريح طويلاً، وطويلاً.

لقد تحوّلتُ إلى بحر،

أنت فقط البحر ذاته!

أنا موسيقى أغنيته،

وكلماتها أنت.

////// إطار /////////

مسارات

نيجار عارف، شاعرة من أذربيجان، من مواليد مدينة مينجاتشيفير. درست اللغة الإنجليزية في جامعة أذربيجان الحكومية التربوية، ودرست في مدرسة الكتّاب الشباب. عضو في اتحاد كُتّاب أذربيجان، والاتحاد العالمي للكتّاب الأتراك الشباب، والاتحاد الدولي للكتّاب في قرغيزستان، واتحاد كتّاب آسيا الوسطى، والمنتدى الدولي للإبداع والإنسانية في المغرب.

تُرجمت قصائد لها إلى لغات عدة، من بينها العربية، الإنجليزية، التركية، الروسية، الفارسية، الصينية، البرتغالية، الإسبانية، الهندية، والأوردو.

شاركت في العديد من المهرجانات والفعاليات الدولية، من بينها مهرجان الأدب الأوراسي في باكو عام 2019، ومهرجان ميديين الدولي للشعر في كولومبيا عام 2020، ومهرجان بانوراما الأدبي الدولي في الهند، 2020. كما شاركت في مشروع “رحلة الكلمة الأوروبية”، و”100 شاعر حول العالم من أجل الحب”.

Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.

Kulis.az rejissor Kənan M.M.-lə müsahibəni təqdim edir.

– Kənan bəy, son illər çəkilən filmlər və seriallar haqqında fikirləriniz necədir? Bu layihələrin keyfiyyəti sizi qane edirmi?

– Var film, var ekran əsəri… Bunlar başqa-başqa şeylərdir. Mən bir film çəkmək istəyəndə yaxınlarım, ətrafım, guya sənətdən anlayışı olanlar, xətrimi istəyənlər deyir ki, bu film izlənilməyəcək, tamaşaçı baxmayacaq, az pul qazanacaqsan. Yanaşmaya baxın: “Az pul qazanacaqsan”. Komediyaların dəbdə olduğu, partladan dönəmində belə mən “Qayıdış”ı çəkdim, hamı dedi ki, bu qədər komediyanın ortasında sən dəlisən, ürək edib dram çəkdin. Məsələ odur da, bir insan olaraq fərqim odur ki, hamının etdiyini etmək istəmirəm. Bir də ki, mən biznesmen deyiləm, sənət adamıyam. Məqsədim film ilə pul qazanmaq deyil, insanların izləməyidir. Bir məsəl var, bir əşya bir nöqtədə dəyərsizdisə, hər yerdə elə olmalıdır. Həqiqəti odur. Mənim filmlərim kinoteatrlarda baxılmır. Yutubda partlayır. Efirdə partlayır… Sonra yavaş-yavaş oralarda da baxılır. Çünki səndən öncə çəkilən zəif filmlərin sən də qurbanı olursan. O ki qaldı məni qane etməyə, heç kim bilmir ki biz hansı şərtlərdə film çəkirik, filmə nə qədər xərcləyirik.Ətraflı

• Hacı Şahinin dəfn yeri məlum oldu
• Məşhur müğənni vəfat etdi
• Henry Cavill Türkiyədə zəlzələdən zərərçəkənlərə 1 milyon dollar bağışladı

– Son vaxtlar Tik-tok sosial şəbəkəsində çox aktivləşmisiniz, enerjinizi tik-toka sərf etmək sizi narahat edirmi?

– Tik-tok mənim həyatımın koronasıdır. Həmin vaxtlara təsadüf etdi. Depressiyada idim. Vatsap, instaqram sənin yerin deyil deyə bir anlayış yoxdur. Çoxu dedi ki, tik-tokdan sonra sizi sevdik, sizə nifrət etdik. İnsan dəyişmir ki, inkişaf edir. O ki qaldı enerjiyə, kifayət qədər enerjiliyəm.

– Musiqi sahəsinə yaxşı kliplərlə gəlmişdiniz. Fuad Əlişovla, Ülviyyə Könüllə, eyni nəsildən hesab olunurdunuz. Düşünürlər ki, sizin karyeranız uğursuzluqla nəticələndi.

­­­­­­­­­- Axırıncı dəfə nə vaxt klip çəkdiyim yadıma gəlmir. Ülviyyə Könülün, Fuadın da nə zaman klip çəkdiyini xatırlamıram. Bu uğursuzluq deyil, telefonun ön kamerasının yaxşı çəkməyindən sonra baş verib. Artıq insanlar texnologiya ilə çox şeyi çəkə bilirlər. Düşünmürəm ki, bundan sonra mənim, Ülviyyə Könülün, Fuadın çəkdiyi klip kiməsə lazım olsun. İnsanlar kamera ilə özlərini çəkməklə və reklamla məşğuldurlar. Ancaq qeyd edim ki, mənim kliplərimdə süjet var idi. Həmişə kinoya meylli olmuşam.

– Azərbaycanda Kənan MM-in qədri bilinmədi?

– Hacı Şahinin bir sözü var, “biz öldürüb ağladan millətik”. Olar bir sualı da mən sizə verim?

– Buyurun…

– Bu ölkədə neçə rejissor var? 10 nəfər varsa məni onlar arasında xatırlayarsınız?

– Əlbəttə.

– Deməli nəsə etmişəm də… Kənan MM elədir, belədir… Bəyəm biz dinlədiyimiz müğənniləri, izlədiyimiz filimdəki aktyorları analiz edib sonra sevirik? Sənəti ilə, etdikləri ilə sevmirikmi?

– Elədir. Siz Türkiyədə “Savaşçı” serialında Azərbaycan zabiti obrazını canlandırmışdınız, bu sizi daha geniş kütləyə tanıtdı. Müəyyən mənada Türkiyədəki film sektoruna bələd oldunuz, vəziyyət onlarda necədir, bizdə necədir?

– Mən “Savaşçı”dan çıxdım, o məndən çıxmadı da… “Savaşçı”daykən mənə yazırdılar ki, səninlə fəxr edirik. Axı nə dəyişdi ki, burda olanda niyə fəxr etmədiniz? Burda nə mane olurdu? Məndə heç nə dəyişmədi ki, mənim qara qaşıma, gözümə aşiq olub orada saxlamamışdılar. Burda Kənan MM təkcə mənəm, orda isə nə qədər Kənanlar var, bilirsiniz? Şərtlər çətin idi, qalma səbəblərimdən biri o idi ki, sol qolumda Azərbaycan bayrağı var idi. Küçəyə çıxanda azərbaycanlı aktyor deyirdilər. Azərbaycan adı mənim adımdan öndə gəlirdi. Daha sonra yeni təkliflər də aldım, qala bilməməyimin yeganə səbəbi isə kimlərəsə qeyri-səmimi gələ bilər, amma and ola Allaha ki, Vətən sevdası, həsrəti oldu. Əşya yerini dəyişmir ki, insan yerini dəyişir, çətin idi.

– Peşmansınız?

– Düz etmədim, amma peşman deyiləm. Bu, elə bil 94-cü dəqiqədə penalı çölə vurmaq kimidir… Ancaq əlaqələrim davam edir, yəqin ki, yeni işlər görərəm orada.

– Çox yaxşı aktyor fakturanız var, niyə çəkilən son filmlərdə sizi görə bilmirik?

– Mən istedadlı olduğumun fərqindəyəm. Hər bir insan özü haqda həqiqəti bilir. Taratinonun yaxşı sözü var “ən yaxşı aktyorlar rejissorlardır”. Mən dövlət filmində Fuad Poladov, Qurban İsmayılovla oynayırdım. Eldar Quliyev “Babək”in rejissoru bizim müəllimimiz olub, həmin filmdə də rejissor o idi. O mənə heç nə demirdi. Yön vermirdi. Bu qürurverici idi. Çünki işi bilirdim.

Başqa rejissorlar məni çəkmir, öz işləridir. Mən yoluma davam edirəm, yeni layihəmiz var, uşaq oğrularından bəhs edir. Mövzu da çox maraqlıdır.

– Yaradıcı adamlar səbirsiz, fərqli və ərköyün olurlar. Sizi tanıyanlar düşünürlər ki, siz çox aqressiv xasiyyətə maliksiniz. Hətta sosial şəbəkələrdəki müzakirələrdə bəzən hirslənib söyüş söyürsünüz. Bütün bunlardan kənarda Kənan MM necə biridir?

– Mən öz toyumda qalstuk taxmayan adamam. Əslində, bəlkə də, taxmalı idim. Tələb olunan o idi. Bilmirəm, amma istəmədiyim şeyi edə bilmirəm. Söyüşə gəldikdə, hamı söyüşü bilir. Söyməyən, ya da özünü söydürmək istəməyən, söyüşü eşitmək istəməyən insan var. İmam Əli deyir ki, çox sərt olma, qırarsan, çox yumşaq olma, səni qırarlar… Orta olmalısan. Bəzən isə məcbursan ki, bəzi insanların dili ilə danışasan. Əksini etmək üçün səbir lazımdı, mən o səbrin adamı deyiləm. Ərköyün deyiləm, Naxçıvanda blokadada yaşamışam, 8 yaşımdan çörək növbələrinə durmuşam. Uşaqlıq görməmişəm. Bəlkə də, elə buna görə, indi ərköyün görünmək istəyirəm. O stressi atmaq istəyirəm üstümdən.

– Son dövrlərdə qadın qətllərin sayı çoxalıb. Xüsusən, müsəlman ölkələrində buna daha çox rast gəlinir. Siz bu barədə nə düşürsünüz. Qadın niyə döyülür? Ümumiyyətlə, qadın döyülməlidirmi?

– Qadın niyə döyülür, döyülməlidirmi? Yox, amma kişi də döyülməməlidir. Kişi qadını yumruqla vurursa, qadın kişini söz ilə, qabağına çayı atmaqla, sifət etməklə, telefonu üzünə söndürməklə vurur. İnsan şiddəti qoyaq bunun adını… Qadın, yaxud kişi yox… İnfarktdan ölən neçə qadın var? Kişilərsə çoxdur. Kişi ağlayıb içindəkilərini ata bilmir. Bəlkə də, ağlasa, bu şiddət olmaz. Evlilikdən sonra bu xüsusilə çox olur. Haqq vermirəm ha, qadına vurmaq olmaz. Həzrəti Əli deyir ki, qadın bəşəriyyətin anasıdır. Qadın vacibdir.

– Həyat yoldaşınız gözəl müğənnidir, sənəti ilə bağlı toylara, məclislərə gedir. Siz də çox mühafizəkar kişi təsiri bağışlayırsınız. Hətta bir dəfə lap çoxdan mənim yoldaşım toya getməyəcək ifadəsini işlətmişdiniz. Hazırda bu mənada balans necə qurulur? Evdə problemlər olurmu?

– Hamı bilir ki, evliyəm, 3 övladım var. Hüseyn, Fatimə, Zeynəb. Ailə haqda danışmaq istəmirəm.

– Bir neçə il öncə İlkin Həsəni ilə aranızda mübahisə yaranmışdı. Bu barədə mövqeyiniz yenə eyni qalıbmı?

– İlkin kiçik qardaşımdı hər evdə söz-söhbət olar. Mən belə baxıram. Uğurlarına sevinirəm hər birinin bu sənətin uğurudur şəxsi deyil. Adlarının önündə Azərbaycan varsa buna sevinirəm. Tanınmış insanlar öz paylaşımlarında diqqətli olmalıdırlar. Buna uğur da daxildir. Girin səhifəmə baxın. Mən qarşılıqsız hamının uğurunu paylaşıram. Amma onlardan bu dəstəyi görməmişəm. “Uman yerdən küsərlər”. Kamilləşdikcə isə insan hər şeyə normal baxır. Artıq hər şeyə hazıram və heç nə məni şoka sala, təəccübləndirə bilməz.

– Mütaliə edirsinizmi?

– Bədii əsərdən çox fəlsəfə və kəlamlar oxuyuram. Kəlam oxumaq hər kəsin başı üçün deyil, onun arxasında böyük dünya yatır. Üç kəlam var ki, məni dəli edir: “Öz səhifəsidir, qoy necə istəyir elə doldursun”. “Həyasını itirən insan, nə edirsə eybi yox”. “Mal yiyəsi, mülk yiyəsi, hanı bunun ilk yiyəsi”.

Mənbə: https://kulis.az/

Müsahibimiz gənc yazar, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gənclər Şurasının üzvü, Prezident təqaüdçüsü Şəfa Vəlidir.

– Özünü təqdim edəndə ən birinci cümlə hansı olur?

– “Mən Şəfa Vəliyəm”. Və xüsusi qeyd edirəm ki, “Vəli” təxəllüs deyil. Soyadım Vəliyevadır. Ustad dediyim Əkbər Qoşalı DGTYB nəşrlərində “-yeva”ya lüzum görməyəndən sonra yazılarımın sonunda qısaca “Şəfa Vəli” yazmağı seçdim. İkinci cümlə isə belə olur: “Şair, yazıçı, redaktor, müasir dövrdə “dolanmaq” üçün lazım gəlsə, korrektor”.

– Ədəbiyyat adamının qazancı nədir?

– Əvvəlcə, ədəbiyyatın özünün insanlığın qazancı olduğunu vurğulamaq istəyirəm. Çünki ədəbiyyatın təməlində xəyal etmək, ardınca da bu xəyal barədə düşünmək dayanır. Bir anlıq təsəvvür edəndə ki, bəşər xəyaldan da, düşünməkdən də yoxsul ola bilərdi, adamın ürəyi sıxılır. Onda bizim axırımız nə olardı? Və ən pisi də məhz bu suala ünvan tapa bilməzdik. Bu pəncərədən baxsaq, ədəbiyyat adamları olduqca  varlıdırlar. Yaza bilməyim, yaza bilməyimin dərkində olmağım mənə özgüvən verir, lazımlılıq hissi yaşadır. Bütün hissləri dəriniylə yaşamaq fərqliliyi belə, bir məqamda intihara “hələlik” deməyə səbəb ola bilir. Və bütün bunları, sadəcə, fəlsəfi təsir bağışlamaq üçün demirəm. Ədəbiyyat adamının özünü faş etməsi an məsələsidir. Ki, o bircə anın hökmünün nəyə qadir olduğunu hamı bilir. Məhz həmin anlarda özünü faş etməyən ədəbiyyat adamı mənimçün güclü deyil, sirlidir. Bunları bir kənara qoyaq, keçək “qazanc” sözünün maddi mənasına. Burda ümumi danışmayacağam; kiminsə gəlirindən danışmağı, o gəliri hesablamağı tərbiyəsizlik sayıram. Konkret olaraq, özümdən danışacağam. Ədəbiyyatdan bir yazar kimi, 1 manat da qazanmıram. Günahı çox yerdə axtarmışam; işsizlikdə, cəmiyyətin sosial qaydalarında, nəşriyyat sisteminin olmamasında və sair və ilaxır. Açığını deyim ki, hər bir “günahkar”ın günahını sübut etməkçün, ən azı, 2 arqument gətirə bilərəm. Lakin indi – 2023-cü ilin yanvar ayı üçün düşüncəm budur: “Kimdən işim keçir (keçə bilər)?” prinsipi ən böyük günahkardır. Mənə işi düşməyən (düşməyəcəyini də düşünən) bir naşir niyə mənim kitabımı çap eləsin ki?! Cümləmi bitirmə şəklim ona haqq verdiyimi göstərə bilər, amma bu prinsipə qəti şəkildə üsyan edirəm. Ədəbiyyatı da “işim keçər”ə bağlamağı bacardılar ha, “yazaraq dolanmaq” ümidinin xatirələrin içində büzüşməkdən başqa çarəsi qalırmı? Digər yandan, etiraf etməliyəm ki, daimi olmasa da, hərdən-birdən əlimə gələn qazanc yenə ədəbiyyata olan inam sayəsindədir. Ədəbiyyatın dünyanı xilas edəcəyinə inananlar məhz ədəbiyyatdan istifadə edərək öz həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq istəyirlər. Mənsə bu ürəyi gözəl, ümidi gözəl insanların kitablarını redaktə edirəm.

– Redaktə yaradıcılığa mane olurmu?

– “Hə” də desəm, “yox” da desəm, yalançı olacağam. Bəzən əlimdəki bir hekayəni, romanı redaktə edərkən özümə söz verirəm: “Bunu bitirim, müəllifə göndərim, oturub filan yarımçıq hekayəmi bitirəcəyəm”. Amma bir də başqa bir əsərin redaktəsinə başlayanadək o hekayə yadıma düşmür. Bu məqamda, redaktə mənə yazmaq üçün mane olmur. Başqa istiqamətdən baxanda isə belə qənaətə gəlmək olar: “Yadıma düşdüyü an o yarımçıq hekayəni bitirmək imkanımı əlimdən alan redaktədir”. Məsələn: Əli Rzazadənin “Uzaqdakı otaq” hekayəsini redaktə edəndən bu yana, “düymə-düymə” oynayan uşaqlarla bağlı bir hekayə yazmaq istəyirəm. Hələ hekayənin adına kompüterimdə fayl da açmamışam. Pıçıltıyla deyirəm bunu: Əli müəllimin hekayə, esse və şeirlərdən ibarət olan “Onun hekayəsi” kitabının nəşr tarixi 2022-ci ilin aprelinə aiddir. Bax, hekayə indi düşdü yadıma, indi də sənə müsahibə verirəm (gülür).

– Bildiyim qədər, detektiv əsərlər redaktə etmisən. Bu janr elədir ki, mütləqlik qorunmalıdır. Amma sənin qələmin bədiiliyə meyillidir. Mütləqlik yaradıcılığına nə qatır? Yaxud nəyi oğurlayır?

– İnsan gördüyü işdən nəsə öyrənir: ən inkar edilməz mütləqlik budur. Qaldı bədiiliyə, bircə cümlə ilə fikrimi ifadə etməyə çalışacağam. Ədəbi əsərin hər biri – janrından asılı olmayaraq, bədii olmağa məcburdur. “525-ci qəzet”də yayımlanan “Ədəbiyyatla bağlı kim nə düşünür?” adlı silsiləmin 3-cü yazısında bu haqda bir az “söylənmişəm”, hətta Adam Hallın təsvirindəki bədii zənginlikdən misal da çəkmişəm. Qaldı ki, müasirlərimiz olan detektiv yazıçılara, əksəriyyətinin bir problemi var: sona tez çatmaq. Hərdən redaktə prosesində bu sonun gəlişini məhz bədiiliklə “gecikdirirəm”. Uğurlu da alınır. Yəni mütləqlik mənim yaradıcılığıma təmkin qatır, mən də onu bədiiliklə bəzəyirəm. Detektiv janrı sevirəm. Amma oxumağı… Nə vaxtsa detektiv janrda nəsə yaza biləcəyəmmi, bilmirəm. Hərçənd, “Azərbaycanın ən gözəl oxucularından biri” dediyim Vəfa xanım Məmmədova “Xətir üçün” hekayəmi oxuyandan sonra yazmışdı ki: “Səndən roman gözləyirəm”. Onun bu əminliyindən sonra özümü roman yazmaqda gecikmiş kimi hiss etməyə başlamışam.

– Səncə, yazılarında demək istədiyini oxucu anlayıbmı?

– Burda, ən birinci, oxucu amilinin ədəbiyyatın mövcudiyyəti üçün önəmini müzakirə etmək yerinə düşər. Bəribaşdan deyim ki, müzakirəmiz açıq qalacaq. “Oxucu olmasa, ədəbiyyat yaşamaz” fikri də doğrudur, “oxucusuz da ədəbiyyat mövcuddur” fikri də. Yəni oxucunun olmasını bilmək yazan üçün xoşbəxtlikdir, növbəti əsərə başlamaq həvəsidir, özünütənqid vasitəsidir. Amma heç kimin oxumayacağını bilsəm belə, yazmaqdan əl çəkə bilmərəm. 5-ci ilə keçir ki, hekayələr kitabımın çap olunması arzusunun başını tumarlayıram. Və bu o demək deyil ki, çap olunub oxucuya çatmırsa, mənim hekayələrim mövcud deyil, yaxud bundan sonra hekayə yazmamalıyam. Qaldı ki, demək istədiyimin oxucuya çatmasına, bundan, yəqin ki, heç vaxt əmin olmayacağam. Bir dəfə bir şairin şeirləri haqqında yazı yazmışdım. Oxuyandan sonra heyrətlə demişdi: “Heç mən özüm bilmirdim ki, şeirim bu mənaya gələ bilər”. Onda anladım ki, müəllif nə yazır-yazsın, oxucu öz gördüyünü görəcək, öz anladığını anlayacaq. Bizimki, bir növ, istinad vermək, istiqamət təyin etməkdir. Yolçu (oxucu) o cığırda nə tapacaq, hansı gülü xoşlayacaq, hansı otu ayağıyla əzəcək, biz bunu bilə bilmərik.

– Real həyatdan götürdüyün obrazlarla üz-üzə gələndə hansı hissləri keçirirsən?

– Demək olar ki, əsərlərimdəki obrazların 90%-i real həyatdan götürülüb. Və onlarla üz-üzə gələndə susmalı olduğumu hiss edirəm. Ağzımı açsam, özümü faş edəcəyəm, sanki… “Bankın dördüncü mərtəbəsi”ndəki milliyyətcə rus olan xadimə ilə hər axşam rastlaşırdım, salamlaşırdım və su dolu vedrəni daşımaqda, ayaqaltını çırpmaqda dəfələrlə ona kömək etmişdim. Elə də çox söhbət etməmişdim, amma daxilindəki hiyləgərliyi “görürdüm”. Hekayə “Ruzigar” qəzetində çıxdı, həmin qadının əri oxudu və üz-üzə gələndə mənə dedi: “Mən də səni sakit qız bilirdim”. Və sakitcə başını sinəsinə əyib gözlərini yumdu. Bildim ki, arvadına heç nə deməyəcək… Əslində, o kişinin o andakı susqunluğu elə bir hekayə idi… “Günəş məktəbə gəlir” hekayəsinin qəhrəmanı bacımdır. Müəllim Rüstəm Əhmədov hazırda Şamaxıda yaşayır və hekayəni oxuyub. Mənə heç nə deməyib, amma hekayə çap olunandan, bir neçə həftə sonra feysbukda mənə dostluq atdı. Bildim ki, kövrəltmişəm onu. “Xətir üçün”dəki obrazların əksəriyyəti realdır və çoxu kənddəki keçmiş qonşularımızdır. Usum obrazının ağacları eşitmək, hiss etmək qabiliyyəti olduğunu da özümdən uydurmamışam; əsl adı Rüstəm olan, hamımızın Usum dediyi odunçu mənim sinif yoldaşım olub və bu günədək onun qədər təbiətlə iç-içə yaşaya bilən insana rast gəlməmişəm. Bircə, icazənlə, “Vampirin essesi”ndəki müəllimin adını çəkməyim. Tez rəhmətə gedib. Uşaqlarının gözlərindəki kədərdən utanıram…

Şahanə MÜŞFİQ

Mənbə: https://525.az/

“Azərbaycan” jurnalının 1991-ci il, 12-ci nömrəsində çap edilmiş bu müsahibə yazıçı Mirzə İbrahimovun 80 illik yubileyinə həsr olunub. Müsahibəni Vaqif Yusifli götürüb.

Kulis.Az həmin müsahibəni, bəzi məqamlarının bu gün üçün də maraqlı olduğunu nəzərə alaraq, ixtisarla təqdim edir.

– Mirzə müəllim, indi verəcəyim sual yəqin ki, sizi təəccübləndirməyəcək. Söhbət 37-ci ildən gedir… Siz 1935-1937-ci illərdə Leninqraddakı Şərqşünaslıq İnstitutunun aspiranturasında təhsil almısınız. Sonra Bakıya qayıdıb Opera teatrının direktoru, Xalq Komissarları Soveti yanında incəsənət işləri idarəsinin rəisi vəzifəsində çalışmışsınız. Bu, o illər idi ki, repressiya maşını Azərbaycanda böyük sürət götürmüşdü və təbii ki, bütün bu hadisələr sizin gözlərinizin qarşısında baş verirdi. Hər bir düşünən ziyalının başı üstündə Damokl qılıncı asılmışdı. O illəri necə xatırlayırsınız?Ətraflı

• Ayaqları tutuldu, haqqında şayiələr yayıldı, sənətdən getmək istədi – Xalq artisti hansı tamaşasına heç vaxt baxa bilmədi?
• Qazpulunu ödəyə bilməyən Əlisa Nicat
• Məşhur aktrisa vəfat etdi

– Oğlum, o illər çox mürəkkəb, qorxulu illər idi. Elə bir dövr idi ki, hadisələrin bu cür sürətlə dəyişməsinə, dünən mətin inqilabçının, yaxud xalqın sevimlisi olan bir sənətkarın bu gün “xalq düşməni” kimi ifşa edilməsinə inana bilmirdik. Şübhə ürəyimizi didib-tökürdü. Hər gün Ənvər Məmmədxanlı ilə bu barədə söhbət edirdik, tez-tez bir-birimizdən soruşduq: niyə adamları tuturlar, niyə belə amansızlıq edirlər?

Əslində bütün tutumlar, sürgünlər qabaqcadan, ssenari üzrə hazırlanmışdı, icraçılar da məlum idi. Lakin bu işin surətli gedişi, sərt mexanizmi üçün münbit zəmin yaranmışdı. Hamı bir-birini satırdı, paxıllıq, dargözlük o dərəcəyə çatmışdı ki, sən demə, çoxu fürsət axtarırmış – dostunu, qardaşını ələ verməyə.

– Mirzə müəllim, vaxtilə “Azərbaycan” jurnalında Fatma Qədrinin xatirələri çap olundu. O yazının bir yerində (həmin hissəni o dövrdə çap edə bilmədik) Fatma Qədri yazırdı ki, 37-ci ildə məni işdən çıxardılar, heç kim qorxusundan salamımı almırdı, hansı tanışıma, dostuma rast gəlirdimsə, üzünü yana çevirirdi. Ancaq bir gün küçədə Mirzə İbrahimovla rastlaşdım. O, məni yanına çağırdı, halımı soruşdu, vəziyyəti öyrənəndən sonra kömək əlini uzatdı, beləliklə Dram teatrına qayıtdım… Bu doğrudurmu?

– Yadımdadır. Hətta Fatma xanıma harada rast gəldiyimi də xatırlayıram. Kommunist küçəsinin tinindəydi. O vaxt İncəsənət işləri idarəsi bura yaxın idi, Ali Sovetlə Akademiya arasında bir dalanda yerləşirdi. Təkcə Fatma Qədriyə yox, başqalarına da kömək eləmişəm. Bir dəfə Mirzağa Əliyev yanıma gəldi. Gördüm ki, çox pərişandır. Dedi ki, ay Mirzə, məni işdən çıxardıblar, hansı bir səyyar teatra isə göndərmək istəyirlər. Özü də “xalq düşməni” adı ilə. Hələ bir qarnıma da işarə edib deyirlər ki, bu, Nikolay piyidir, əridəcəyik onu.

Mirzağa Əliyev barədə lazımi idarələrlə danışdım, onun böyük aktyor olduğunu, Azərbaycan səhnəsinin bir də ona bənzər komik yetirməyəcəyini söylədim və deyəsən, inandılar mənə. Möhsün Sənaninin başına da belə bir oyun açmışdılar. Bir gün Gəncədə, “Sərdar” bağında gəzəndə İran konsulu girib qoluna. Dərhal DTK-ya xəbər çatıb. Gəldi yanıma. Kömək əlini uzatdım. İndi özün fikirləş, adamların çoxu necə tutulub…

Səməd Vurğun barədə o zaman çox söz-söhbət gedirdi. Bağırov öz kabinetində bir dəfə ona əl uzatmadı, dedi ki, get, sənin əllərin qanlıdrı. Və o da yadımdadır ki, Bağırov sonra məni çağırıb Səməd haqqında soruşdu: “Səməd Vurğun haqqında padvalda yatanlar danos veriblər”. “İnanmayın! Səməd elə bir istedaddır ki, Azərbaycan xalqı bir də bu nəhənglikdə sənətkar yetirməz” – dedim.

Səmədi çox dara çəkiblər, hətta deyiblər ki, sən rus xalqının düşmənisən. Səməd özünü itirməyib: “Mən rus ədəbiyyatının incisi – “Yevgeni Onegin”i öz xalqımın dilinə çevirmişəm” cavabını verib. Məni də çox məcbur elədilər, onun haqqında nəsə danos yazım, vicdanımı itirmədim, dedim, yazaram, ancaq həqiqəti!

– Bəs, Mirzə müəllim, bu qədər ki, ziyalılarımız qırıldı, bada getdi, heç bir yerdə, heç zaman etiraz etmədiniz?

– Etirazımız yaratdığımız obrazlarda görünürdü. “Vaqif” pyesində Qacarın monoloqunu xatırlayırsanmı: “Mənim vicdanım da, qəlbim də qandır, dünya qan üstündə bir xanimandır!” Mənim “Gələcək gün” romanında yaratdığım Rza şag obrazı elə bu etirazın ifadəsi deyilmi?

– Mirzə müəllim, mənim 37-ci ildə bağlı sualı verməkdə məqsədim var. İndi arxivləri qaldırır, bir-bir sənədlərə baxır və xalqın gözündə mələk görünənlərin bir çoxunun paxırları açılır. Bu baxımdan özünüzü rahat hiss edirsinizmi?

– İnsan dünyaya bir dəfə gəlir. Mən özümü bu barədə tam arxayın hiss edirəm. Heç bir sənəddə mənim imzama rast gəlməzsiniz. Buna görə xalqın gözünə dik baxıram.

– Bir sual da verəcəyəm: Qanlı yanvar hadisələri zamanı Azərbaycan yazıçılarından bir çoxu partiya biletindən imtina etdilər. Hətta yadıma gəlir ki, sizə də zəng edib partiya biletini atıb-atmayacağınızı soruşdular.

– Doğrudur. Amma mən “yox” cavabı verdim. Bilirsənmi, heç bir partiya havadan yaranmır, müəyyən ictimai zərurətdən meydana gəlir. O cümlədən, Kommunist partiyası. Onun proqramı var, nizamnaməsi var. Lakin partiya sıralarında çoxlu karyeristlər, vicdansızlar, rüşvətxorlar, xalqın qanını içənlər var. Yadında saxla, partiya rəhbərliyində çox zaman namuslu adamlar həllədedici rol oynamayıblar. Əksər vəzifəli adamlar bir məqsədlə o vəzifəyə gəliblər: rüşvət alsınlar, kapital toplasınlar. Mənim Seyid Hüseyn haqqında yazdığım bir məqaləni oxu. Orda da mən S.Hüseynin “Daxiliyyə naziri” hekayəsi ilə Çexovun “Xameleon” hekayəsi arasında bir yaxınlıq olduğunu göstərirəm. Müəllim nazirə deyir ki, yüz yaşında pristav da, qubernator da rüşvət alır. Nazir isə cavab verir ki, burada qeyri-adi bir şey yoxdur, xariqüladə olardı ki, deyəydin qubernator rüşvət almır. Bütün milli bəlalarımız kökü rüşvətlə bağlıdır.

Mənbə: https://kulis.az/

Sentyabr sarısında havalanan bir yarpaq misalı yerini-yurdunu qəribsəyir şair ömrü. Və bu ömürdən keçənlər yadımıza nağıllardakı “ən yüyrək nədir?” sualını salır. “Şəkinin payızı gözəl olur…”-demişdi şair Hədiyyə Şəfaqət. İl boyu mamırı əksilməyən divarlara düşən gün işığı sarı olmur Şəki payızında; rəngsiz olur. Amma… O mamırlı divarların hamısı adamı yaşadığı “indi”nin əlindən çəkib alır, illərin, əsrlərin başı üstündən yelləyir, yelləyir, bir hovurda uşaqlıqda oxuduğu hansısa kitabın ucu qatlanmış, saralmış, kövrəlmiş vərəqlərinin arasına atır…
2021-ci ilin payızında Bəxtiyar Vahabzadənin əlyazmalarının arasında tapmışdım özümü. Bu dəfə isə Mirzə Fətəli Axundzadənin qələmdanına baxmağa tələsdim.
Uşaqkən elə bilirdim ki, Axundzadəni tanımayan adam yoxdur. Böyüdükcə, cild-cild kitablarla daha çox dərdləşdikcə təəssüflə bir şeyin dərkinə vardım: Axundzadə irsi, şəxsiyyəti hələ də tam olaraq araşdırılmamış qalıb. “Araşdırmaq kimin borcudur?” sualını dəfələrlə öz-özümə vermişəm, amma bir dəfə də olsun cəsarətlə, ucadan: “Mənim!”-deyə bilməmişəm….Və bəlkə də, heç vaxt deyə bilməyəcəyəm. “Çünki” ilə başlayan cümlələri “n” qədər quraram, imkanlarımı, imkansızlıqlarımı ömür tərəzisində təkrar-təkrar çəkə bilərəm, sonda yenə əliboş qalacağıma olan əminliyimə yeniləcəyəm.
…Böyük mütəfəkkirin Şəkidə yerləşən ev muzeyinin həyətindəki büstünə baxa-baxa bu pessimist düşüncələrə qapılıram.
– Xoş gəlmisiniz!
Səsə geri çevrilirəm. Yenə həmin xanımdı-muzeyə ilk dəfə gələndə məni qarşılayan, bu muzeyi mənə sevdirən, Axundzadəyə olan ehtiramı gözlərindən oxunan baş fond mühafizi Sevda Rəhimova.
– Xoş gördük! Yenə güzgüyə baxmağa gəlmişəm.
– İstəyirsiniz, birinci ekspozisiya zalına baş çəkin.
– Aha…
Tələskənliyim üçün utanıram. Ürəyimdə isə Sevda xanımın muzeyin mistik ab-havasını pozmamaq üçün gələn qonaqların ziyarətini nizamlamasını təqdir edirəm.
İçəri keçirik. Gözlərimi qapıdan sola-ədibin yazı masasına çevirirəm. Baxışlarım qələmdana kilidlənir. Ramiz Həsənoğlunun rejissorluğu ilə çəkilmiş “Sübhün səfiri” (2012) filmi düşür yadıma. Axundzadənin öz əsərlərinin obrazlarını necə tanımasını, indi oxuyanda bizi gülümsədən hadisələrə şahid olduqca içində göynəyə dönən qocaman təəssüfünü xatırlayıram.
– Buyurun, əyləşin, – deyir Sevda xanım.
Çəkinğənliklə baxıram və yazı masasının yanındakı stulda otururam. “Görəsən, bu stulda – ədibin sağ tərəfində qızı Nisə xanım əyləşirmiş, yoxsa oğlu Rəşid bəy?” – deyə bir sual keçir ağlımdan. Amma Sevda xanıma başqa sual verirəm:
– Muzey nə vaxtdan fəaliyyət göstərir?
–1940-cı ildən. Azərbaycanda ilk ev muzeyidir.
– Görəsən, təşəbbüskarı kim olub?
–Təşəbbüskarının kim olmağı barədə heç bir məlumat verə bilməyəcəyəm, təəssüf ki. Mirzə Fətəli Axundzadənin anadan olduğu ev 1800-cü ildə tikilib. Şərq üslubunda olan ev tikildiyi dövrdə necəydisə, elə də qalıb. Sonradan evə heç bir əlavə edilməyib. Bu ekspozisiya zalı isə 2012-ci ildə-ədibin 200 illik yubileyi ərəfəsində tikilərək istifadəyə verilib.
– Bu yazı masası Tiflisdən gəlib?
–Yox, bu evdə olub. 1940-cı ilədək qohum-əqrəba tərəfindən qorunub. Sonra ev muzey kimi fəaliyyətə başlayıb. İndi burda da (ekspozisiya zalını nəzərdə tutur), evdə də olan əşyaların çoxu elə evin öz əşyalarıdır. Qohumlar qoruyub saxlayıblar.
– Sədaqətli qohumlar imiş.
– O vaxt insanlar indiki kimi deyildi. Maddiyyat güdmürdülər. Evin muzey olmasında da, əşyaların olduğu kimi təhvil verilməsində də əsas məqsəd dahinin gələcək nəsillər tərəfindən tanınması olub. Məsələn, sizin sevdiyiniz bu qələmdan, bu mürəkkəbqabı… Təsəvvür edəndə ki Mirzə məhz bu masada, bu qələm-mürəkkəblə yazıb öz maarifçi fikirlərini, adamda qəribə hisslər oyanır. Həm fəxr edirsən, həm də bu əşyaları qorumağa, gəcələk nəsillərə tanıtdırmağa borclu olduğunu dərk edirsən.
– Sonradan əlavə edilən eksponatlar varmı?
– Təbii ki… 600-ə yaxın eksponat var muzeydə. Bir qismi burda sərgilənir, bir qismi evdədi. Fond otağında olanları da var. Vaxtaşırı eksponatları dəyişirik ki, tez-tez gələn ziyarətçilər hər dəfə fərqli şeylər görə bilsin. Ekpsonatlar sırasında eləsi var ki, sonradan bizə hədiyyə olunub.
– Axundzadənin istifadə etdiyi əşyalardandır o hədiyyələr?
– Yox. Amma onun doğulduğu, böyüdüyü dövrə aid əşyalardı. Məsələn, tutaq ki, mən gedirəm anamgilə, orda qədimi bir güzgü görürəm. Hansı ki, müasir dövrdə onlar “köhnəlmiş” sayılır. Mənimçünsə həmin əşya tarixin bir parçasıdır. Tez götürüb gətirirəm, eksponatlar siyahısına əlavə edirəm. Eləcə də muzeyimizin direktoru Ulduz xanım, digər işçilər… Bəlkə də, bizim muzey işçisi olmağımız tarixi məna kəsb edən əşyalara fərqli yanaşmağımıza səbəb olur. Amma əminliklə deyə bilərəm ki, hədiyyə olunan, sonradan əlavə edilən eksponatların sayı çox deyil.
– Ədibin öz kitabxanasından olan kitablardan varmı burda?
– Yox… Onun mütaliə siyahısını bilmək mənə də maraqlı olardı.
Sevda xanımın çöhrəsinə kədərli bir təbəssüm çökür. Yenə yadıma düşür Axundzadə irsinin dərininə enə bilən qəvvasların, demək olar ki, yox dərəcəsində olması… Təəssüfümüz də, kədərimiz də, içimizdə özümüzü günahlandırmağımız da eyni ölçüdədir Sevda xanımla…
– Sonradan özünün nəşr olunan kitablarından gətirilib bir az. Kitabxanasından heç nə yoxdur. Əlyazmaları da yoxdur, sadəcə, yazılarının bəzilərinin fotosurəti var.
– Hamısı Tiflisdədir?
– Heç orda olmamışam. Amma bilirəm ki, ordakı eksponatların sayı burdakından azdır. Burda evin özü də eksponatdır.
– Tiflisdəki eksponatlarla burdakıları, belə deyək, dəyiş-düyüş edə bilərsiniz? Ki, oraya getməyə imkanı olmayanlar ədibin əşyaları ilə tanış olmaq imkanı tapsın. Eləcə də ordakılar burda olanları görə bilsinlər.
– Bu, maraqlı təklifdi, amma mümkün olub-olmayacağı zamana bağlıdır. Mən özüm Əlyazmalar İnstitutunda ezamiyyətdə olmuşam. Yeni, muzeyə əlavə olunası, daha doğrusu, bizdə olmayan heç nə tapmamışam.
– Kaş muzeyin təşəbbüskarı haqqında da azacıq məlumat əldə edə bilək…
– Kaş… Düşünürəm ki, bir Axundzadəsevər olub, yəqin. Bəlkə də, qohum-əqrəbadan kimsə olub. Evin sovet dönəmindən qorunmasının özü böyük işdi. Əslində, bura ilk ekspozisiya zalı deyil. İlk zal sovet vaxtı tikilib. Çox primitiv formada idi. Yayda isti, qışda soyuq olurdu. Üstü dəmirdən, yan divarları şüşədən idi. İşçilər üçün ayrıca otaq yox idi. Bir Axundzadəsevər insan var: Səbuhi müəllim. Bir gün muzeyə baş çəkməyə gəlmişdi, zalın get-gedə daha da bərbad hala düşdüyünü gördü. Lazımi yerlərə müraciətlər ünvanladı, diqqət çəkdi. Beləcə, 2012-ci ildə prezidentin sərəncamı ilə bu yeni zal tikildi. Əslində, ilkin fikirlərdə eksponat sayılan evin də ekspozisiya zalının içində olması nəzərdə tutulurdu. Beləcə, ev yağışdan qorunmalıydı. Amma o fikir elə fikir olaraq da qaldı. Yenə şükür, indi işçilər üçün ayrıca otaq da var. Hərçənd, bəzi ziyarətçilər müasir zalın qədimi ab-havaya malik evə yaraşmadığını dilə gətirirlər. Amma zal necə olmalıdır bəs? Bu qədər eksponat o balaca evə sığmır axı. Burda elə rəsmlər, elə əşyalar var ki, evin zirzəmisindən çıxarmışıq, təmizləmişik, gətirib zala qoymuşuq.
– Axund Hacı Ələsgərin evi harda olub, görəsən?
– Dəqiq deyə bilmərəm. Amma əvvəllər burda-məhlənin bir az aşağısında köhnə ev vardı. Ehtimala görə, Axund Hacı Ələsgərin evi olub. Axundzadənin uzaq qohumu olan Zemfira xanım deyirdi ki, ora mənim nənəmgilin evi olub.
– Necə qohumluğu çatır Zemfira xanımın ədibə?
– Desəm ki, bunu da dəqiq deyə bilməyəcəyəm, yəqin, məni günahlandırmazsınız. Bilirsiniz, bəzən insan nələrisə özü danışır və sən anlayırsan ki, o, səndən heç bir sual gözləmir. Ona görə də Zemfira xanımın öz danışdıqları ilə kifayətlənirəm. Amma hər halda burdakı evin Axund Hacı Ələsgərə məxsus olması ehtimal edilirsə və Zemfira xanımın nənəsi bu evin sakini olubsa, qohumluğa şübhə etmək olmaz. Hətta bir söz deyim, “Sübhün səfiri” filmində həmin evin bir divarı kadra düşüb. Üstəlik, həmin evin sökülməsi üçün məhz Zemfira xanımdan rəsmi icazə alınıb.
– Zemfira xanım Şəkidə yaşayır?
– Yox, Bakıda yaşayır. Çox nəcib, nəzakətli və ziyalı xanımdır. Hər il gəlir muzeyə. Bir dəfə bir söz dedi, heç unuda bilmirəm. Dedi: “Hansı il mən muzeyə gəlmədimsə, bilin ki, artıq bu dünyada yoxam…” Biz onun yolunu hər il səbirsizliklə gözləyirik.
– Tanrı ömür versin! Soyuna-kökünə vəfalı olmaq da bir xüsusilikdir…
– Hə…
İkimizin də baxışları yol çəkir… İkimiz də dünənimizə olan vəfa borcumuzu xatırlayırıq, vəfalı olub-olmamağımız barədə özümüzü sorğu-sual edirik… Və yenə cavabsızdır suallarımız…
– Axundzadənin nəslinin davamçıları da belə vəfalı olaydı kaş… – İnsanın daim günahkarı kənarda axtarması instinktinə yenilməyim üçün mənə lazım olan cəmi bir neçə an imiş…
– Gəlin. – Sevda xanım ayağa qalxıb qarşıdakı divara yaxınlaşır.
Tələsik özümü onun yanına çatdırıram.
– Baxın, bu şəkildəki ədibin qızı Nisə xanımın nəticəsidir. Adı Pərirux Parsinecatdır. 1982-ci ildə ədibin 170 illiyi keçiriləndə Pərirux xanım öz həyat yoldaşıyla gəlibmiş. Baxın, şəkil də evin qarşısında çəkilib.
– İndi harda yaşayır Pərirux xanım?
– O vaxt Yaponiyada, Tokioda yaşayırmış. Əri universitetdə professor imiş. Həmin vaxt, yəni 1982-ci ildə Pərirux xanımın Parsi adında 11 yaşlı oğlu varmış. Hazırda həmin oğlan hardadır, nə işlə məşğuldur, bilmirik. Bu yaxınlarda diplomat, alim, tarix elmləri doktoru Həsən Həsənov növbəti dəfə muzeyin qonağı oldu. Şəkli görən kimi dedi: “Bu xanımı o vaxt mən axtarıb tapmışdım, Yaponiyadan dəvət etmişdim”. Sonradan əlaqələr itib… Heç kimi də qınamaq olmur; hamının öz həyat qayğıları, öz ömür naxışları var.
– Nəvələr, nəticələr də sürətlə yadlaşır…
– Bəlkə də, həyat bunu məcbur edir…
– Sizin üçün muzeyin ən dəyərli eksponatı hansıdır? – Söhbətin yönünü dəyişməyə borclu hiss edirəm özümü…
– Əl ağacı! – Sevda xanım birnəfəsə deyir və əl ağacının qoyulduğu stendə yönəlir: – Baxın, burdadı. O dövrdə əl ağacı, bir növ, xarakter simvolu idi. Məhz buna görə də o dahi insanın əli dəyən əşyaların içində mənə ən dəyərli gələn əl ağacıdır.
– Mənimçünsə…
– Nanə xanımın güzgüsü! – Sevda xanım gülümsəyir: – Mənim siyahımda o güzgü əl ağacından sonra gəlir.
– Bəs gələn ziyarətçilərin ən çox diqqətini çəkən hansı eksponatlardır?
– Qılınc, əl ağacı, kəmər, qələmdan, qrammofon… O qədər adam təəssüflə başını bulayıb ki: “Kaş biləydik ədib bu qrammofonda nəyə qulaq asıb”. Heyif ki, işləmir qrammofon. Təmir edən usta yoxdur deyə, təmir etdirə bilmirik.
– Bu daş kitabları kim hazırlayıb? – Əlimlə qarşıdakı masaya işarə edirəm.
– Heykəltəraş Məzahir Əliyev. Ədibin daşa həkk olunmuş portretini isə bizə şəkili həkkak İsmayıl Paşayevin nəvəsi hədiyyə edib. Bu örtük də əl işidi, ailəyə aiddir.
– O vaxt necə də səbirli olub insanlar. Saatlarla bir masa örtüyünün üstündə işləyiblər. Bəlkə də, günlərlə…
– Yenə günahı ataq həyatın boynuna. İndi bizim işimizin yarısını texnologiya görür, bir başqa texnologiya isə vaxtımızı alır. – Bunu deyib Sevda xanım təəssüflə başını bulayır.
Bu dəfə gülümsəmə sırası məndədir. Və düşünürəm: “Gülümsəmələr də insanın öz duyğularının üstünə örtdüyü örtük deyilmi?!”
– Bura ədibin əlifba layihəsinə həsr olunmuş guşədi. – Sevda xanım əli ilə divardakı çərçivəli fotosurətləri göstərir: Axundzadə əlifbanı sadələşdirmək üçün 3 layihə hazırlayır. Xatirələrində yazır: “Əlifbada bir nöqtə sözü “olum” və “ölüm” kimi dəyişə bilir”. Elə ona görə də ədib istəyib ki, həmin nöqtələr atılsın, əlifba sadələşsin, sadə insanlar da oxuyub anlaya bilsin. 1863-cü ildə ədib Türkiyəyə gedir və əlifba layihəsi orda müzakirə olunur. Layihəsi qəbul olunmur. Bu yağlı boya ilə çəkilmiş rəsm məhz həmin hadisəni əks etdirir. Burdakı yağlı boya ilə çəkilmiş rəsmlərin müəllifi Tofiq Kərimovdur. Ədibin rəsmini isə Əməkdar rəssam Teymur Rzayev 2012-ci ildə muzeyə hədiyyə edib. Xalça-portreti 1982-ci ildə peşə məktəbinin tələbələri toxuyub.
– Miniatür kitabı da var ədibin? – Stenddə marağımı çəkən kitabı ovcumun içinə alıram.
– Ən sevdiyim kitabıdır! “Puşkinin ölümünə Şərq poeması”dır.
– Evə keçək?
– Güzgünü görməyə tələsirsiniz? – Sevda xanım mehribanlıqla deyir və əliylə ekspozisiya zalının çıxış qapısını göstərir.
Sevincək çıxıram qapıdan, düşürəm pillələri, yüyürürəm və… Və dayanıram böyüklüyünü anlatmaq üçün söz tapmadığım ədibin doğulduğu evin önündə.
– Bu evi Axundzadənin öz atası Məhəmmədtağı tikdirib. O, Təbriz yaxınlığındakı Xamnə qəsəbəsində kəndxuda olub. Bir gün orda kəndli iğtişaşı baş verir, kəndxuda kənddən uzaqlaşmağa məcbur olur, ticarət məqsədilə Şəkiyə gəlir. Həmin dövrdə karvansara ticarət mərkəzi idi. O vaxt gediş-gəliş indiki kimi asan deyildi. Məhəmmədtağı burda qalmağa məcbur olur. Burda məhlə alır, 1800-cü ildə bu evi tikdirir. Sonra da Axund Hacı Ələsgərin qardaşı qızı Nanə xanımla evlənir. Mirzə Fətəli 1812-ci ildə məhz bu evdə dünyaya göz açıb. Sonra Məhəmmədtağı Nanə xanımla oğlunu götürüb Xamnəyə qayıdır. Amma Nanə xanım ərinin birinci arvadıyla yola gedə bilmir. Məcbur olur, oğlunu da götürüb Şəkiyə qayıdır. Burda da dövrün ziyalılarından sayılan Axund Hacı Ələsgər onlara himayədarlıq edir. Bundan sonra ədibin ömrünə Mirzə Şəfi Vazeh daxil olur. Ona xəttatlıq öyrədən gəncəli ziyalının Mirzə Fətəlinin həyatında böyük rolu olub.
– O məşhur sual-cavab…
– Hə… 1834-cü ildən sonra həyatı Tiflislə bağlıdır ədibin.
– Bəxtiyar Vahabzadənin ev muzeyinin direktoru Elşən Zəkəriyyəbəyli ilə söhbətimizdə belə bir söz demişdi: “Bəxtiyar Vahabzadə Şəkidə qalsaydı, Bəxtiyar Vahabzadə olmazdı”. Bu fikri Axundzadənin Tiflis yaşamına aid etmək mümkündürmü?
– Başqa cür deyərdim: “Balaca Fətəli İranda böyüsəydi, indi dahiliyinə heyran olduğumuz mütəfəkkir, “Tatar Molyeri” olmazdı”. Tiflis isə o vaxt Zaqafqaziyanın mədəni paytaxtı idi. Təbii ki, mühit ədibin şəxsiyyətinə, düşüncələrinə, yaradıcılığına təsir eləmişdi.
– Heyif ki, şəcərəsindən tanıdığımız, bildiyimiz kimsə yoxdur.
– Axund Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənən Axundzadənin 13 övladı olur. Mənbələrə görə, yalnız ikisi-Nisə xanım və Rəşid bəy sağ qalır.
– Bir yerdə oxumuşdum ki, iki qızı sağ qalır: Seyrəbəyim və Nisə xanım. Amma məlumatı doğruluğuna əmin olmaq üçün əlimizdə heç bir istinad nöqtəsi yoxdur.
– Ümidim böyükdür. Çox qısa vaxtda Axundzadə irsindəki kölgəli məqamlar da gün işığına çıxar, ədəbiyyat tariximizin görkəmli nümayəndəsi, dramaturgiyamızın banisi olan bu dahi insan haqqında daha ətraflı məlumat ala bilərik. Hətta doğum günü belə qarışıqdır dahinin. Məsələn, internetdə, bəzi mənbələrdə 12 iyul kimi qeyd olunur. Bizsə hər il iyunun 30-da qeyd edirik. Hansı tarix dəqiqdi? Hansı mənbəyə istinadən dəqiqləşdirə bilərik? Bilinmir…
– Faciəmiz ondadır ki, bizdə araşdırmaçılar da bir-birindən xəbərsiz araşdırır. Tapdıqları mənbələri qarşılaşdırmırlar.
Evə daxil oluruq. Divar dibindəki nimdərlərə, döşəkçələrə, rəflərdəki mis, çini qablara göz gəzdirirəm. Nanə xanımın güzgüsünə baxıram… Üçüncü dəfədir ki, bu güzgünün önündə dayanıram. Amma özümü bu güzgüdə gördüyüm yadıma gəlmir. İndi özümü görmək ümidiylə başımı daha da irəli əyirəm. Yenə mən yoxam o güzgüdə… Dəmir barmaqlıqlı pəncərənin önündə oturmuş, qarşısına sevdiyim qələmdanı qoymuş kiçik Fətəlini görürəm.
– Sevda xanım, bilirsiniz, nəyi bilmək istəyirəm? Yaradıcılıq, xüsusən də şeir elə bir şeydir ki, o, insanın ruhunda var. Necə ola bilər ki, Fətəli burda – bu evdə, bu pəncərədən təbiəti seyr edə-edə heç nə yazmasın?
– Yazmış olar. Mən də həmişə bunu fikirləşirəm. Amma əlimizdə heç nə yoxdur; nə bir parça kağız qalıb o illərdən, nə də dildə-ağızda hansısa şeiri. Bəlkə də, bu, onun şeirinin qəliz dili ilə bağlıdır. Axı el dilinə daha yaxın olan nümunələr el yaddaşında qalır. Axundzadə isə dövrün ədəbi normalarına uyaraq yazıb.
Kiçik evdəki böyük səyahətim nə qədər çəkir, bilmirəm. Burda zamansızlıq hökm sürür… Evdən çıxıram, bir az daha kənardan baxıram bu evə; çardağa qalxan torpaq pillələrinə, zirzəmisinin taxta qapısına… Birdən pilləkənin yanındakı suvağın ovulduğunu görürəm. Əyilirəm ki, daha diqqətlə baxam.
– Şəki nəmişlik zonadır axı, gur yağışlar vurur evin divarına, suvağı tökülür. – Sevda xanım hayıfslanaraq deyir.
Evin başına fırlanıram, zirzəmisinə baş çəkməyi də unutmuram. Nə axtarıram burda? Bilmirəm ki…
Darvazaya çatanda Sevda xanım deyir:
– Əvvəl burda Şəki memarlığına uyğun tağlı darvaza da olub. Sonra sökülüb. Yolun başındakı “Səbuhi” bulağında isə rəqəm qarışıqlığı var. Bir tərəfində 1812-ədibin doğum ili yazılıb, digər tərəfində isə bulağın tikilmə tarixi-1982. Bu rəqəmlərin Axundzadənin doğum və ölüm tarixi olduğunu düşünənlər də tapılıb.
– Yəni Axundzadə haqqında məlumatsız olan azərbaycanlı var?
– Heyif ki, var… Ölkənin başqa bölgələrindən danışmıram, elə Şəkinin özündə də bu muzeyi tanımayanlar var. Elə olur ki, gələn qonaqlar muzeyi çox çətin tapdıqlarını deyirlər. Halbuki Xan sarayına ən yaxın ev muzeyi buradır. Di gəl, tanıyan, səmtini bilən azdır. Bir tərəfdən düşünürsən ki, hamının öz qayğısı var. Digər tərəfdən isə, qınamaya bilmirəm ki, bir xalqın həyatında dönüş nöqtəsi yaratmış mütəfəkkir yaddan çıxır. Axı indinin məktəblisi, gənci Axundzadəni tanımasa, gəlib onun doğulduğu evi görməsə, gələcəkdə öz övladına bu dahini necə anladacaq? Ancaq internetdəki natamam məlumatlarla?
Sualına cavab verə bilmirəm Sevda xanımın. Mən də o natamam məlumatlardan daha artıq nəsə bilmirəm axı… Günahkarcasına boynumu bükür və sağollaşıram.
Dramaturgiyamızın, ədəbi tənqidimizin banisi olan, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə “Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflər”in siyahısına daxil edilən Mirzə Fətəli Axundzadə haqqında oxuduğum pərakəndə məlumatlardan biri də budur: “Qafqaz canişininin yanındakı nüfuzundan istifadə edərək çar hakimləri tərəfindən sürgün edilmiş Q.Zakirin və övladlarının həbsdən, sürgündən azad olunmasına nail olmuşdur. O həmçinin Qarabağın son hakimi Mehdiqulu xanın arvadının və qızı Natəvanın irslə bağlı hüquqlarını müdafiə etmişdir. Eləcə də Gəncə xanlığının hakimi Cavad xan Ziyadxan oğlunun çar qoşunları ilə döyüşdə həlak olmasından sonra onun mal-mülkünün bir hissəsinin varislərinə qaytarılmasına nail olmuşdur”.
Xan sarayının divarı boyunca üzü Yuxarıbaşa qalxa-qalxa düşünürəm ki, görəsən, nə vaxtsa ev muzeyində ədib haqqında bildiklərimizin istinad nöqtəsi-mükəmməl bir araşdırma mövcud olacaqmı?
P.s. “İnternet əsri”nə güvənib sosial şəbəkədə Axundzadənin kötücəsi Parsi Parsinecatın axtarışına çıxdım. Bir sosial hesab tapdım, qısa mesaj yazdım və 2 həftə cavab gözlədim. Cavab gəlmədi… Tapdığım Hafiz Əhmədovun 2019-cu ildə Parsidən aldığı bir müsahibə oldu ki, orda da kötücənin öz ulu babası haqqında dediyi ən ağır çəkili sözlər bunlar idi: “Mirzə Fətəli Axundzadəni insanları “qutunun kənarında” düşünməyə məcbur edən və ənənəviliyə meydan oxumaq istəyən bir insan kimi təsvir edərdim”.
Söhbətləşdi: Şəfa Vəli (Şəki, sentyabr 2022)

Xalq yazıçısı Anara yeni işıq üzü görmüş “Söz dünyası” beşcildliyinin üçüncü və dördüncü cildləri haqqında suallar

“Anarın obrazları… hər konkret situasiyada öz real xislətləri ilə çıxış edirlər. Anar polifonik yazıçıdır”. Bu sözlər tənqidçi Aydın Məmmədova məxsusdur. Mən bu polifoniyanı “Söz dünyası”nda toplanmış obrazlara da aid edərdim. Əkrəm Əylisli, Vahid Əziz, Kamil Vəli Nərimanoğlu, Seyran Səxavət, Salam və bir çox digərləri konkret situasiyada “öz real xislətləri ilə çıxış edir” və istər sizə, istərsə də AYB-yə münasibətdə fikir dəyişkənliyinə yol verirlər. Seyran Səxavətə verdiyiniz “Görək illər keçdikcə dəyişən və dəyişməz dəyərlər, dəyişən və dəyişməyən münasibətlər necə olur. Mənim mövqeyim 2003-cü ildə necəydisə, indi də elədir. Bəs, sənin?” sualını çoxlarına ünvanlamaq olar. Amma əgər Heraklitin diliylə desək, hər şey axır, hər şey dəyişirsə, dəyişməmək mümkündürmü? Və insan fasiləsiz dövr edən dəyirmanın pərlərinə ilişib fırlanan Servantes qəhrəmanı kimi zaman qarşısında aciz deyilmi?

– Dəyişən və dəyişməyən sifətlər haqqında əvvəlki suallarına cavab verərkən fikrimi bildirmişdim. Bu sualında isə razılaşmadığım məqam odur ki, Don Kixotu heç də zaman qarşısında aciz qəhrəman saymıram. Xəyalpərəstlik, illüziyalar aləminə qapılmaq, başqa bir zaman və məkanda yaşamaq zaman qarşısında acizlik deyil.

– Polemik ovqatın bütün dramatizmi ilə yanaşı, opponentlərinizə qarşı bəzən təbəssüm, bəzən təəccüb, bəzən isə şiddətli gülüş doğuran yumorunuz da özünü büruzə verir. Məsələn, Vahid Əzizin “Mən erməni gülləsi qarşısında oturanda onlar (yəni Anar və Fikrət Qoca – Ə.C.) hardasa kabab yeyib bığlarını yağlayırdılar” sözlərinə belə bir dəqiqləşdirmə verirsiniz: “Nə mən, nə də Fikrət bığ saxlamırıq”. Gülüş burda qarşı tərəfin ciddi cavab almaq haqqını itirməsinə işarədir, yoxsa problemin həll olunmazlığına?

– Əleyhdarlarımın (mən onları nə düşmən, nə də bədxahlarım adlandırmaq istəmirəm) bəzən mənə elə iradlar tuturlar ki, onlara ciddi cavab vermək gülünc olardı. Gərək gülə-gülə cavab verəsən. Məsələn, bir əski dostum deyəndə ki, “Anarı elə yandıracam külü Fəxri xiyabana çatmasın”, buna necə cavab vermək olar? Şairin sözləriylə cavab verdim: “Sən yanmasan, mən yanmasam, biz yanmasaq, nasıl çıxar qaranlıqlar aydınlığa”.

– Kamil Vəli təxminən 20 il öncə təklif edib ki, Dədə Qorqud haqda ikinci filmin ssenarisini Anar, Mövlud Süleymanlı və Altay Məmmədov birgə yazsın və siz bundan imtina etmisiniz. Yaradıcılıq praktikanızda şərikli müəlliflilik faktı olubmu? Ümumən Qonkur qardaşları kimi iki və daha artıq şəxsin birgə əsər yazmasına necə baxırsınız?

– Kamil Vəliyə alim kimi hörmətlə yanaşsam da, bu təklifi absurd idi. Axı, nə Mövlud, nə Altay Məmmədov bu mövzuda əsər yazmaq fikrində olmayıblar. Bu mövzunu mən təklif etmişdim. Nədi, gərək mən hörmət bəslədiyim o yazıçılara müraciət edəydim ki, belə bir yazı yazmaq istəyirəm, gəlin siz də qoşulun. Mən yalnız ilk gənclik illərində Maqsud İbrahimbəyovla birgə iyirmi dəqiqəlik “Dəniz” sənədli filminin ssenarisini yazmışam, bir də Araz Dadaşzadəylə bir yerdə R.Taqorun kiçik “Bağban” kitabını tərcümə etmişəm, Vəssalam. Başqa heç kəslə müştərək yaradıcılıq işlərim olmayıb.

– “Söz dünyası”nın dördüncü cildində Mansur Vəkilovun sizi bir insan kimi dəqiq səciyyələndirən bu sözləri var: “Ziyalılıq, incə təbiətlilik Anarın ümdə keyfiyyətidir, hərçənd ki, bu, əqidə möhkəmliyini istisna etmir… ən əvvəl anasından gələn həlimlikdir. Nigar xanım gözəl şairə olmaqla bərabər, rəhmdil, münəvvər qadın idi. Anarın xasiyyətindəki möhkəmlik isə atası Rəsul Rzadandır”. Heç sevmədiyiniz “Anam Nigar, atam Rəsul” abreviatura açıqlamasını xatırladan bu qısa arayışla razısınızmı?

– Bu xoş sözlər üçün rəhmətlik Mansura minnətdaram. Uydurma “Anam Nigar, atam Rəsul” abreviaturasının bu mətləbə dəxli yoxdur.

– Vaqif Nəsib isə sizin Rəsul Rzadan fərqli cəhətinizi yazır: “Rəsul Rzada orta mövqe yox idi, ya yaxşı idi, ya da pis… Təəssüf ki, bu cəhət Anarda çatışmır. Anar liberaldır”.

– Vaqif Nəsibin o qədər müxtəlif sifətləri var ki, bilmirsən hansına üz tutasan. Odur ki, müxtəlif zamanlarda söylədiyi bir-birinə daban-dabana zidd fikirlərinə cavab vermək müşkül məsələdir. Yəqin, mənim liberallığım onda görünür ki, addımbaşı kölgəmi qılınclayan, barəmdə ən nalayiq ifadələr işlədən Vaqif Nəsibin Yazıçılar Birliyinin mətbuat orqanlarında gen-bol çap olunmasına heç vaxt etiraz etməmişəm.

– Kitabda sarkazmın kulminasiya nöqtəsi də Vaqif Nəsiblə bağlıdır: “Əgər nankorluq, nanəciblik və tərbiyəsizlik yarışı keçirilsəydi, Vaqif Nəsib … ikinci yerə çıxardı” yazırsınız. Bəs, bu göstəricilər üzrə birinci yerin sahibi, sizcə, kimdir?

– O, haqqımda alçaldıcı sözlər deyib, mən də cavabını vermişəməm. Əlavə bir şey demək istəmirəm. O ki qaldı nankorlar yarışında kimin birinci olmasına, bu yerə iddiaçı çoxdur.

– “Söz dünyası”nın üçüncü cildi “El üçün yaşayıb yaradan Elçin” haqqında yazılarla tamamlanır. Məntiqidir – final akkordu güclü vurulmalıdır. Zahirən ən uzaq görünənlər, əslində, ən yaxındırlar. Təsadüfi deyil ki, Elçinin 75 illik yubileyinə həsr etdiyiniz “Yazıçının yaşı olmur” adlı məqalənizdə yazırsınız: “… atamın vəfatı günündə də, anamın keçindiyi gecə də yadıma ilk düşən Elçin oldu”. Sonra fikrinizi belə ümumiləşdirirsiniz: “Cavanlıqda dostlarımız çox idi: bir hissəsini ölüm aldı əlimizdən, bir hissəsini həyat”. Bu, Epikür, yaxud Volterin özünün belə qibtə edəcəyi qədər gözəl aforizmdir. Və Elçin nə həyat, nə də ölümün əlinizdən ala bilmədiyi bəlkə də yeganə dostunuzdur. Amma indi sualım başqadır: necə fikirləşirsiniz, dostları əlinizdən alan nə ölüm, nə də həyat yox, “sənin bir dostun var, o da mənəm” fikrini sizə təlqin eləyən Tanrının özü deyilmi? Bəlkə, rastlaşdığınız bütün nankorluq və İuda xəyanətləri bu həqiqəti qəbul etməyiniz üçün Tanrının sizə mesajıdır?

– Elçinlə də, başqa yaxın dostlarımla da aramızı vurmaq təşəbbüsləri çox olub. Şükür ki, biz o əxlaqın sahibləri deyilik, bir-birimizə etibarımız və inamımız hər növ təxribatlar qarşısında süpərdir. Müasir gənclərin diliylə desək, “super – süpər”. Tanrıya isnadla deyilən sözlər: “sənin bir dostun var, o da mənəm” mübahisəlidir. Əvvəllərdə dediyim kimi, Tanrının lütfünü minnətdarlıqla qəbul etməyimlə bərabər onun dostluğunun yeganə olduğunu sanmıram. Çox məmnunam ki, ömrüm boyu çox sayda sədaqətli dostlarım olub. Və var.

– Elmira Axundova kitaba daxil etdiyiniz “Əngəllər” məqaləsində yazır ki, Heydər Əliyev cənabları yaradıcı heyətlə hal-əhval tutmaq üçün səhnəyə ilk dəfə sizin “Şəhərin yay günləri” pyesinizin tamaşasından sonra çıxıb, ali məktəblərə qəbulda rüşvət problemindən bəhs edən pyesi vaxtında yazılan əsər adlandırıb, bu mövzuda film çəkilməsini tövsiyə edib. Və iş elə gətirdi ki, təxminən 10 il sonra – 1987-ci ildə pyes əsasında ekranlaşdırılan “Şəhərdə yay” filminə təsadüfən mən də çəkildim. Təəssüf ki, montajda müvafiq hissəni çıxardılar və film dünyanıza düşə bilmədim. Əvəzində söz dünyanıza düşmüşəm – vaxtilə sizdən aldığım müsahibəni də dördüncü cildə daxil etmisiniz. Buna görə sağ olun. Amma kitabdakı qeydinizdən gördüm ki, müsahibədə qoyulan bəzi suallardan elə də məmnun deyilsiniz. Bəs, indiki suallardan necə, razı qaldınızmı?

– Mənim ssenarimlə çəkilən filmdə iştirakından xəbərim yox idi. Heyif ki, o kadrlar filmdə qalmayıb. Kino dünyasına düşməməyinlə, bəlkə, yaxşı bir aktyoru itirmişik, amma ədəbiyyat aləminə gəlməyinlə istedadlı bir tənqidçini qazanmışıq.

Bu səfərki suallarından razı qalmasaydım bələ ətraflı cavablar verməzdim ki…

– Çoxlu sayda yazarlar var ki, çoxillik ədəbi mübarizələrdə sizə dəstək olsalar da, “Söz dünyası”na daxil olmayıblar: haqqınızda “Onuncu portret” monoqrafiyasının müəllifi, tənqidçi Bəsti Əlibəyli, “Çiyninə mələklər qonmuş” kitabını sizə həsr edən yazıçı Aləmzər Sadiqqızı, barənizdə “Anar tarixdir” məqaləsini yazan yazıçı Südabə Sərvi və sair… Nə vaxtsa, onları bir yerə cəm edib, “Kitabi-fəramuşan” bağlamaq fikriniz varmı?

– Mənə müxtəlif məqamlarda dəstək verən bütün əhli-qələmlərə minnətdaram, amma kiminsə haqqında yazı yazanda məni dəstəkləyib-dəstəkləməyib meyarlarıyla yazmıram, axı. Adlarını çəkdiyin hər üç xanım ədəbi həyatımızda layiqli yerləri olan insanlardır.

– Qarşıdan Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin növbəti qurultayı gəlir və gündəmdə bu suallardır: Anar sədrliyə namizədliyini irəli sürəcək, yoxsa özünə varis olaraq başqasını təklif edəcək? Bu varis kim olacaq – Çingiz Abdullayev, Elçin Hüseynbəyli, Rəşad Məcid, Səlim Babullaoğlu, İlqar Fəhmi, yoxsa tamam başqa birisi? Fərdi mənzilə ehtiyacı olan yazıçılara mənzillər bağışlanacaqmı? Sənət adamları üçün Şabranda inşa olunan Mədəniyyət və İstirahət Mərkəzi nə vaxt istifadəyə veriləcək?

– Qarşıdan gələn qurultayla bağlı sualın daha müfəssəl cavab tələb edir. Çünki hər qurultay qabağı olan kimi bu səfər də cürbəcür şayiələr, dedi-qodular, təxribatlar baş alıb gedir. Adlarını çəkdiyin və adları çəkilməyən bir çox başqası da Yazıçılar Birliyinə rəhbərlik etməyə layiqdir və şübhəsiz, hansısa bir vaxt bu vəzifəni tutacaq. Ancaq bu qurultayda mən SON dəfə namizədliyimi irəli sürəcəyimi demişəm. Çünki yaşımın çoxluğuna baxmayaraq (yaşlı olmaq günahdırmı?) gördüyüm işləri davam etməyə özümdə güc, enerji və həvəs duyuram. 35 il bu təşkilata rəhbərlik etmək asan iş deyil.

Bir vəzifəni uzun zaman tutmağı nöqsan sayanlar hər hansı vəzifədə azacıq çətinliklə üzləşəntək oranı qoyub qaçan fərarilərdir.

Yazıçıların böyük əksəriyyəti işimdən narazı qalsaydılar, dörd qurultayda açıq səsvermədə mənə yekdilliklə səs verməzdilər. Heç kəs deyə bilməz ki, tam demokratik yolla, ən yaşlısından ən cavanına qədər ədəbiyyatımızı legitim şəkildə təmsil edən nümayəndələri kimlərsə hardansa – yuxarıdan, aşağıdan, sağdan, soldan belə səs verməyə məcbur edib. Seçimlərinin nümayəndələrin öz iradəsiylə olmadığını iddia edənlər ilk növbədə bütün yazıçıları təhqir edirlər.

SON dəfə namizədliyimi irəli sürməyim – böyük çətinliklər dəf edərək başladığım bir neçə vacib işi tamamlamaq istəyindən doğulur. Hörmətli Prezidentimizə müraciətimdən sonra Yazıçılara mənzil tikiləcəyi yer ayrıldı, müxtəlif idarə və təşkilatlarla bürokratik sənədləşmə işləri başlandı, lakin bir neçə dəfə Bakı İcra Hakimiyyətinin sabiq rəhbərliyi bizə ayrılmış yeri dəyişdi, ayrı yer təklif etdi və sənədləşmə süründürməçiliyi yenidən başlandı. Nəhayət, bir daha cənab Prezidentə müraciət etməli oldum və məsələ həll edildi, tikiləcək evin təməli qoyuldu və bir ilə-il yarıma bina təhvil veriləcək. Mən Yazıçılar İttifaqına rəhbər seçiləndə Şüvəlanda Yazıçıların Yaradıcılıq Evi fəaliyyət göstərirdi. 90-cı ilin Qara Yanvar hadisələrindən sonra bu evdə şəhərə soxulub qırğın törətmiş sovet hərbçiləri yerləşdirildi. Onlar rədd olub gedəndən sonra Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyi öz şəxsi təşəbbüsüylə o binada evsiz-eşiksiz qalmış qaçqınların bir hissəsini yerləşdirdi. Son illərdə qaçqınlar ayrı mənzillərə köçürüldü və binanın əsaslı təmirə ehtiyacı oldu. Mütəxəssislərin yekdil rəyilə artıq yararsız hala düşmüş bina söküldü və yerində cənab Prezidentin yazıçılara xüsusi hörmət əlaməti olaraq verdiyi göstərişlə yeni, ən müasir dəbdə yaradıcılıq evi tikilir. İnşaatın bütün mərhələlərini izləyirik, tikinti gələn il başa çatacaq. Nəhayət, təşəbbüskarlarından olduğumuz Şabrandakı yaradıcılıq şəhərciyi hazır olmaq üzrədir. O səfalı yeri seçməkdən tutmuş, bütün inşaatını izləmişik, tikintinin müxtəlif mərhələlərində dəfələrlə ora getmişik. Yazıçılara, rəssamlara və bəstəkarlara ayrılmış hərəsi on kottec və ümumi yaşayış binası, demək olar ki, hazırdır və yəqin ki, yaxın aylarda açılışı olacaq. Bu işləri tamamlamaq və ümumiyyətlə bir sıra başqa mühüm ədəbi layihələri həyata keçirmək üçün son dəfə namizədliyimi irəli sürməyə qərar verdim. Yazıçıların öz iradələriylə seçilmiş qurultay nümayəndələri məni bu vəzifədə saxlamağı lazım bilsə, işimi bir müddət də davam etdirərəm. Əgər seçilsəm və Allahın lütfüylə 2027-ci ildə keçiriləcək qurultaya qalsam, çoxlarının göz dikdiyi bu ağır vəzifəni demokratik yolla seçilmiş layiqli birisinə böyük məmnuniyyətlə təhvil verərəm.

Şüurlu ömrümün yarıdan çoxunu, yaradıcılığıma ayrılacaq illərimi, səhhətimi, əsəblərimi Yazıçılar Birliyində tutduğum vəzifəni layiqincə yerinə yetirməyə verdim. Keçmiş SSRİ-nin başqa respublikalarında, Moskvanın özündə olduğu kimi təşkilatımızın parçalanıb dağılmasına imkan vermədik. Dövlətimizə, milli-mənəvi dəyərlərimizə, klassiklərimizin ruhuna sadiq olduq, çağdaşların qayğısına qaldıq, yeni ədəbi nəsillərin sağlam ruhda yetişməsinə çalışdıq, onların inkişafı üçün münasib şərait yaratdıq, gəncləri mükafatlara, təqaüdlərə təqdim etdik, əsərlərinin təqdimatlarını, müzakirələrini keçirdik. “Ulduz” jurnalı bütünlüklə cavanların ixtiyarına verildi, hər qurultayda yeni yetişən nəsillərin nümayəndələri Birliyin rəhbərliyində, redaksiyalarımızda, seksiya və yerli bölmələmizdə məsul vəzifələrə irəli çəkilirlər.

Əvvəl ulu öndərin, sonra möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin yardımıyla Birlik, onun mətbu orqanları, Tərcümə Mərkəzi büdcəyə salındı. Qəzet və jurnallarımız ədəbi əsərlərin vəsait ödəmədən çap olunduğu, müəlliflərə qonorar verən yeganə mətbuat orqanlarıdır.

Bir neçə kəlmə də Yazıçılar Birliyinin ictimai fəaliyyəti haqqında.

Xalqımızın taleyüklü məsələlərinin həllində Yazıçılar Birliyi həmişə milli maraqların daşıyıcısı və qoruyucusu kimi çıxış edir. Ulu öndər Heydər Əliyev Moskvadakı yüksək vəzifəsindən insafsızcasına uzuqlaşdırılandan düz iyirmi gün sonra adı bədnam akademik A.Aqenbekyan Parisdə Qarabağa erməni iddialarını bəyan etdi. Bu çıxış haqqında xəbər Bakıya çatan kimi Yazıçılar Birliyində yığışdıq, yazıçıların adından M.Qorbaçova birinci məktubu, bir neçə gündən sonra yazıçılarla birlikdə görkəmli incəsənət xadimlərinin də imzaladığı daha geniş ikinci məktubu göndərdik. Hər iki məktubda Qarabağın tarixi Azərbaycan torpağı olduğu inandırıcı dəlillərlə əsaslandırılırdı. Bir neçə gündən sonra Azərbaycan KP MK-nın o vaxtkı ikinci katibi Konovalov mənə zəng elədi. Qorbaçovun məktublarımızı aldığını dedi və onun adından ziyalılarımızı əmin etdi ki, respublikalar arasında sərhədlərin dəyişməsi barədə söhbət ola bilməz. Bu riyakar bəyanata baxmayaraq, Mərkəz ermənilərin torpaqlarımızı işğal etməsinə imkan yaratdı.

Yazıçılarımız Moskva, Türkiyə, Avropa televiziya kanallarında, yerli və xarici mətbuat səhifələrində çıxışlar edərək xalqımızın haqq işini dünyaya bəyan etdilər. 1990-cı ilin Qara Yanvar müsibəti, Xocalı soyqırımı barədə məlumatlar Moskva mətbuatında ilk olaraq Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin bəyanatlarıyla çatdırıldı. 21 yanvarda yazıçılar Akademiyada sovet ordusunun təcavüzünə etiraz toplantısı keçirdilər, həmin günün gecəsi Ali Sovetin Bəxtiyar Vahabzadənin radio çağırışıyla toplanmış iclasında çıxışlar etdik, dünya təşkilatlarına müraciətlər hazırladıq. Moskvada Ali Sovetin sessiyalarında, SSRİ Xalq Deputatlarının Qurultaylarında çıxış edərək Qarabağ qarşıdurmasının fitnəkarlarını damğaladıq. Türkiyədə, Avropa ölkələrində, ABŞ-da beynəlxalq konfranslarda, simpoziumlarda, Avropa parlamentində çıxış edərək Qarabağa erməni təzavüzüylə bağlı haqlı mövqeyimizi çatdırdıq.

O vaxt artıq xalqın etimadını itirmiş Kommunist Partiyasından başqa, heç bir siyasi partiya fəaliyyət göstərmirdi. Hər yerdən əlləri üzülmüş, ümidlərini itirmiş qaçqınlar, köçkünlər axın-axın Yazıçılar Birliyinə üz tuturdular. İmkanımız daxilində onların problemlərini həll etməyə çalışırdıq. Yazıçılar Birliyinin təşəbbüsüylə “Qarabağ” və “Qayğı” cəmiyyətləri, Xəlil Rza həbs edilərkən onu müdafiə komitəsi yaradıldı. SSRİ Xalq deputatı olarkən Lefortova həbsxanasında Xəlillə və onun müstəntiqiylə görüşdüm, azadlığa çıxması üçün əlaqədar yerlərə müraciətlər etdik, bir qədər sonra şair həbsdən buraxıldı.

Yazıçılarımız gündən-günə güclənən Xalq hərəkatının fəal iştrakçıları və öncülləri idi. İsmayıl Şıxlı, Bəxtiyar Vahabzadə, Qabil, Sabir Əhmədli, Xəlil Rza Ulutürk, Məmməd Araz, Yusif və Vaqif Səmədoğlular, Fikrət Qoca, Nüsrət Kəsəmənli, Aydın Məmmədov, Elçin, Kamal Abdulla, mitinqlərin daimi aparıcılarından Sabir Rüstəmxanlı – Parlamentdə, Azadlıq meydanında, mətbuatda, televiziyada çıxışlarıyla, şeirləriylə Xalqın səsini ucaldırdılar.

Xalqımızın böyük xilaskarı Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə qayıdandan sonra Yazıçılar Birliyi Prezident seçkilərində onu, ondan sonra dörd seçkidə İlham Əliyevi dəstəkləməsi barədə bəyanatlar verdi, yazıçılarımız seçki kampaniyalarında fəal iştirak etdilər.

Prezidentimiz, müzəffər Ali Baş Komandanın əzmi, iradəsi, rəhbərliyilə qəhrəman ordumuzun 44 günlük müharibədə qazandığı tarixi qələbədə yazıçılarımızın da payı var.

– Və nəhayət, söhbətimizin qırxıncı otağı. Mansur Vəkilovun xatirəsinə həsr etdiyiniz “Sözümüzün ağası” adlı yazınızda gözlənilməz bir etirafla rastlaşdım. Ola bilər ki, illər keçsin, bu kitabdakı bütün umu-küsülər, tərif və tənqidləri zaman yaddaşımdan silsin, amma bu etirafınızı, yəqin ki, unutmayacam: “… mən elə yaşamağa çalışıram ki, bir dəqiqə də həyat və ölüm haqqında düşünməyə macalım olmasın. Axı, bilirəm mənim də ömür limitim bitmək üzrədir. Bəlkə də, bu zəiflikdir, amma mən qalan ömrümü çox vaxt mənasız işlərlə, növ-növ təşkilat məsələləriylə, adamı çərlədən toplantılar, çıxışlar, görüşlərlə lim-həlim doldururam, vaxtımı vücudları üç qəpiyə dəyməyən adamların atmaclarını cavablandırmağa həsr edirəm ki, Əbədi qaranlıq və sükut haqqında düşünməyə imkan qalmasın. Qaçılmazın qarşısından qaçmaq təşəbbüsüdür bütün bu görüşlər, söhbətlər, dedi-qodular”. Bu sözləri yazmağınızdan artıq 14 il keçir və xoşbəxtlikdən ömür proqnozunuz özünü doğrultmayıb. Çünki ömür həmişə yaşa baxmır və hər şeyin doğrusunu bilən Allahdır. Sizi qarşıdan gələn qurultay münasibətilə bütün yazıçılar adından təbrik edir, seçkilərdə sizə demokratik qələbə və bundan sonra da uzun illər mənalı ömür arzulayıram.

– Əziz Əsəd! Sənin bu son sualın konkret mətləblərdən metafizik mövzulara keçmək təşəbbüsüdür. Bu isə başqa 40 sualına cavablar olacaq digər geniş söhbətin başlanmasıyla nəticələnərdi. Həm də sualında elə mənim müəyyən ovqatda söylədiyim fikirləri artıq açıb faş etmisən.

Qarşıdakı qurultayla bağlı xoş sözlərin üçün təşəkkür edirəm. Seçildim, ya seçilmədim, heç kəs və heç nə artıq yaşanılmış 35 ili taleyimdən silə bilməz. Və yenə də – seçilsəm də, seçilməsəm də – Yazıçılar Birliyi mənim üçün həmişə 35 il halallıqla çalışdığım müqəddəs ədəbi ocaq olaraq qalacaq.

Söhbətləşdi: Əsəd CAHANGİR

Sentyabr 2022

Mənbə: https://edebiyyatqazeti.az/

Əvvəli burada

– İsa Muğanna haqqında “Qəribə dünyanın adamı” adlı ümumən götürəndə çox maraqlı məqalənizdə yazıçının “İdeal”a qədərki yaradıcılığından imtinasını, “İdeal” romanında tarixi dekonstruksiya çabasını, elmiliyin bədiiliyi üstələməsini onun kəsirləri kimi göstərir, bir sözlə, Hüseynov İsanı qəbul edir, İsa Muğannanı isə əsasən etmirsiniz. Qəbul etmədiyiniz cəhətlər postmodernist nəsrə məxsus göstəricilərdir. Bu yanaşmanızı modernist bir yazıçının postmodernizmə keçən digər bir yazıçıya münasibəti kimi anlamaq olarmı?

– Postmodernizm haqqında nəzəri yazılardan da, bu cərəyana aid edilən dünya yazıçılarından da az-çox xəbərim var. Amma hələ də dəqiq müəyyənləşdirə bilməmişəm ki, bu cərəyanın mahiyyəti nədən ibarətdir. Hər şeyin inkarı, özündən əvvəlki bütün yazılara ironik, hətta aşağılayıcı münasibət? Bəs, inkar etdiyinin, ələ saldığının, güldüyünün yerinə sənin özünün qoyduğun, yaratdığın nədir? Məsələ bundadır. Əgər postmodernizmin əsas prinsipi destruksiya, yəni özün ortaya bir şey çıxarmadan mövcud məşhur mətnləri baş-ayaq etməkdirsə, lağa qoymaqdırsa, onda bizim ədəbiyyatda ilk postmodernist Mirzə Ələkbər Sabir olub. Böyük Füzulinn lirik qəzəllərini ironik şəkildə təqdim edən böyük Sabir. Amma, axı, Sabirin məqsədi Füzulini alçaltmaq, ələ salmaq deyildi, məqsəd Füzulinin məşhur əsərlərindən istifadə edərək cəhaləti, avamlığı qamçılamaq idi. Bizim postmodernistlərin məqsədi nədir, nəyə qarşı çıxırlar, kimlərəsə sataşmaqdan savayı mühüm ictimai qayələri varmı?

“İdeal”, şübhəsiz, ədəbiyyatımızın dəyərli romanlarından biridir. Amma mənimçün (bəlkə də bu, subyektiv yanaşmadır) məhz “Teleqram”, “Saz”, “Tütək səsi” nəsrimizdə dönüş yaratmış əsərlərdir.

– Sabir Əhmədliyə həsr etdiyiniz “Ağrılı ömür” adlı məqalənizdə yazırsınız ki, yazıçının kolxoz quruluşuna qarşı yazılmış “Dünyanın arşını” romanı dərc olunandan sonra əsər kəskin ideoloji tənqidə məruz qalıb, bu barədə DTK-ya arayış verilib, qocaman sovet yazıçılarından biri “Mən qoymaram ki, Sabir Əhmədov mənim qurduğum kolxozu dağıtsın” deyib. O ağsaqqal yazıçı kim idi və kolxoz quruluşunun dağıldığı vaxta kimi yaşadımı?

– Gəl bu sualın – cavab verməyəcəyim yeganə sual kimi qalsın.

– Bu kitablardakı yazılarınızı iki qismə bölərdim: İsa Muğanna, Sabir Əhmədli, Yusif Səmədoğlu, Fikrət Qoca, Maqsud və Rüstəm İbrahimbəyov qardaşları, Vaqif Səmədoğlu, Ramiz Rövşən, Afaq Məsud, Vaqif Bayatlı Odər haqda yazıçı Anar; Məmməd Araz, Xəlil Rza, Cabir Novruz, Tofiq Bayram, Nəriman Həsənzadə… və digər bir çoxları haqda isə sədr Anar yazıb. Adama elə gəlir ki, ikinci qrup yazıçılarla ayrı-ayrı zamanlar və fərqli planetlərdə yaşamış, birinci qrup adamlarla sözün fəzası, ikinci qrupla isə sözün müstəvisində qarşılaşmış, birincilərdən qəlbin istəyi, ikincilərdən isə ağlın hökmü ilə yazmısınız.

– Mən nə yazmışamsa, hətta yubileylərlə, ya rəsmi tədbirlərlə bağlı yazılar – səmimi yazmışam, yəni heç kəs haqqında boğazdan yuxarı söz söyləməmişəm. Amma bu yazıların təsnifatını vermək – hansını sadəcə yazıçı kimi, hansını sədr kimi yazdığımı bir-birindən ayırmaq mənlik deyil.

– Fikrət Qoca bir yazısında sizi belə səciyyələndirir: “Sizə elə gəlir ki, Anarı tanıyırsınız?.. Anar asan tanına biləcək insanlardan deyil. Adama elə gəlir ki, hamıya açıqdır, ancaq, əslində, öz içində dərindən dərində gizlənib. Ünsiyyətlidir, guya ki, çoxlu dostu var. Diqqət etsən, görəcəksən ki, yalqızdır, tənhadır. Nə qəm? Allah da tənhadır”. Bu arayışla razısınızmı? Məsələn, doğrudanmı, “dərindən dərinə” gedəndə Fikrət Qoca dostunuz deyildi?

– Fikrət Qoca ən yaxın, ən səmimi, ən etibarlı dostlarımdan idi. Və yəqin ki, məni ən yaxşı tanıyan adamlardandı. Odur ki, tənhalığım haqqında qənaəti də yəqin, doğrudur. Tənhalığın ən ağırı insanlar arasında yalqız olmaqdır. Bəyəm bu mənim əsərlərimdən aydın olmur?

– Arxivinizə qarşı çox diqqətlisiniz. Yəqin ki, ədəbiyyat tariximizdə sizin kimi səliqəli arxivi olan ikinci yazıçımız olmayıb. Mənim “O Adam” poemam haqqında on altı il qabaq yazdığınız məqalənin əlyazmasını saxladığınızı görəndə heyrət elədim. İnanıram ki, Yusif Səmədoğlunun vaxtilə “axır ki, sənin də bir keyfiyyəli qəlyanın olsun” deyə bağışladığı qəlyanı da saxlayırsınız. Yanılmıram ki?

– Yanılmırsan. Beş il bundan qabaq ağır ürək əməliyyatından sonra həkimlərin qəti hökmüylə qəlyan çəkməyi birdəfəlik atsam da, Yusifin hədiyyəsini onun xatirəsindən ən munis yadigar kim saxlayıram.

– Əkrəm Əylisli yazırdı: “Yusifin “Qətl günü” romanını mən realist Azərbaycan ədəbiyyatının bütün tarixi boyunca dilimizdə yaranmış ən maraqlı nəsr əsərlərindən biri hesab edirəm”. Həmişə hiss etmişəm ki, “izm” konusunu elə də sevmir, bunu ciddi önəmi olmayan ədəbiyyatşünaslıq məsələsi hesab edirsiniz. Buna baxmayaraq, sualın cavabı mənə maraqlı olduğu üçün verməli olacam. Ə.Əylislinin dediyi kimi, doğrudanmı, “Qətl günü” realist ədəbiyyat nümunəsidir? Yoxsa, sizcə, Ə.Əylisli bu termini konseptual planda, daha geniş anlamda işlədib?

– Əkrəm Əylislinin “Qətl günü” romanını Azərbaycan ədəbiyyatının bütün tarixi boyunca dilimizdə yaranmış ən maraqlı nəsr əsərlərindən” biri hesab etməsilə tamamilə razıyam. Bəlkə “biri” yox”, “birincisi” sözünü işlədərdim.

– Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü” romanı adından göründüyü kimi, ölüm mövzusuna həsr olunub. Və siz haqlı olaraq yazırsınız: “…min illik poeziyamız tarixində ölümü Vaqif kimi ciddi qəbul eləyən, ölümlə bu qədər maraqlanan ikinci şairimiz olmayıb”. Sizcə, Səmədoğluların ölümə məhrəm münasbətində vaxtsız itirdikləri atalarına qovuşmaq kimi şüuraltı istəyin rolu varıydımı?

– Çətin cavab veriləsi sualdır. Ola bilsin haqlısan. Atalarını yetkinlik çağlarında itirmiş Yusifin də, Vaqifin də əsərlərində ölüm motivlərinin çoxluğu bu böyük itkinin təsirilə ola bilər. Bəlkə də, belədir. Amma bəlkə də, yox. Bəlkə, bu ovqat onların daxili dünyaduyumlarıyla bağlı idi. Hər ikisinin vaxtsız ölümlərinin öncədən vəhylə duyulmasındandı. Bunu kim dəqiq təyin edə bilər ki…

– Bu sözlər sizə məxsusdur: “…gənclikdə dostları daha çox qazanırsan, yaşlı vaxtında isə daha çox itirirsən. Dairə daralır, daralır. Və bu getdikcə daralan dairənin içində mənimçün Vaqif Səmədoğlu həmişə qalacaq”. Daralan dairənin içində daha kimər qalıb? Və dairəni son illər gənclər hesabına genişləndirdiyiniz də hiss olunur.

– İzahın düzdür. Daralan dairənin içində mənim nəslimdən tək-tüklər qalıb. Yeni nəsillərə mənsub olan insanlarla ünsiyyətim bir növ təskinlikdir. Amma o da var ki, heç kəs heç kəsi əvəz etmir. Bəzən düşünürəm. Bəlkə, Allahın mənə lütfkarlıqla bəxş etdiyi uzun ömrün bir mühüm mənası da varmış. Ömrümün uzadılması itirdiyim insanları yazılarımda yaşatmaq üçünmüş. Eyni zamanda, bir dəfə yaşanılmış ömrü bir daha xatirələrində, yazılarında yaşamaq üçün. Bu baxımdan Marsel Prustun həyat və yaradıcılıq təcrübəsi mənə təsəlli verir. Yaşanmış həyatın, qeyb olmuş illərin sorağını bir daha yazılarınla almaq olurmuş. Bu mövzuda mənim şeirim də var. “Yazıçı ömrünün iki vaxtı var, yaşamaq zamanı, yazmaq zamanı. Yaşamaq zamanı bitdi, tükəndi, gəldi yaşamaqdan yazmaq zamanı”.

– Vaqif Səmədoğluna həsr etdiyniz “Allahla söhbət” adlı qiymətli məqalənizdə yazırsınız: “Poeziya həyatın ölüm üzərində qələbəsidir”. Ölüm sizin üçün nədir – əbədi yoxluq, yoxsa bir dünyadan o birinə getmək? Əgər ikincidirsə, bir dünyadakı həyatı başqa dünyadakı həyat əvəzləyirsə, o, sadəcə ani bir körpü deyilmi və belə çıxmırmı ölüm deyilən şey yoxdur?

– Ölümün mahiyyəti və o dünyanın olub-olmaması o qədər ciddi məsələdir ki, bunu bir müsahibədə müzakirə edib əsaslandırmaq mümkün deyil. Mən bu barədə firiklərimi qismən “Gecə düşüncələri”ndə ifadə etməyə çalışmışam.

– Bir dəfə Rəsul Rza gənc Vaqifin şeirlərini oxuyub və zarafatla deyib: “Vaqif çox irəli gedib. Gərək özümü yığışdırım”. Bilirəm ki, söhbət iki görkəmli şairdən gedir, üstəlik, biri atanız, ikincisi yaxın dostunuzdur. Sizi dilemma qarşısında qoysam da, sualı verəcəm. Sizcə, Ustad bu sözlərlə öz ardıcılına münasibətdə təvazökarlıq eləmirdimi? Vaqif Səmədoğlunun elə bir şeiri varmı ki, Rəsul Rzanın “Vəsiyyət”indən irəli getsin:

…Ölülər geri dönə bilsəydi,

mən bu otağa bir də gələrdim,

burda uzun bir dəqiqə

dincələrdim…

Cənnətdə işim yoxdur,

getmərəm, dəvət etsələr belə,

Cəhənnəmi söndürüb,

bütün ölülər

ora getsələr belə…

Mən xoşbəxt olardım

tabutumu özüm apara bilsəm,

adımı, xatirəmi

yazılı nitqlərdən,

sərin ahlardan qopara bilsəm!

– Vaqifin hansısa şeirini (indi yadımda deyil) atama oxuyanda, doğrudan da, zarafatla o sözləri dedi. Atamın bu sözlərini olduğu kimi gətirərkən onu da əlavə etmişdim ki, heç bir vaxt atamdan başqa bir şairlə bağlı – istər nəsildaşları, istər daha cavanları olsun – belə bir söz eşitməmişdim. Elə bu da Vaqifin poeziyasını nə qədər yüksək qiymətləndirdiyinin göstəricisidir. Özü də bu sözləri elə vaxtda deyirdi ki, o zaman ədəbi əksəriyyət Vaqifi, ümumiyyətlə, şair saymırdı. Yəqin, Sizin nəsil bunu heç cür dərk edə bilməyəcək. Necə olub axı, “sazla yazı”, “canla qanı” qafiyələndirə bilən hər bir qrafoman şair sayılsın, Vaqif kimi unikal sənətkar şair sayılmasın? Atamın sitat gətirdiyin “Vəsiyyət” şeirini mən də çox yüksək qiymətləndirirəm. Amma bu şeiri də, başqa sevdiyim gözəl şeirlərini də Vaqifin şeirlərinə qarşı qoymaq istəməzdim, Hərənin ədəbiyyatda öz yeri var və heç kəs heç kəsin yerini dar eləmir. Əsas olur ki, ÖZ yerini biləsən.

– Yevgeni Yevtuşenko deyirdi: “Mən altmışıncılar nəslini qaralamağa çalışanlara nifrət edirəm. Belə inkarçı münasibətin əsasında bizim nəslə nifrət durur”. Bu fikrin, şübhəsiz ki, həqiqət payı var. Amma insan təbiətinə məxsus bu həsəddən altmışıncıların özlərində də yoxdurmu?

– Şübhəsiz, hər nəsildə olduğu kimi, altmışıncılar nəslindən olanların içində də başqasının uğuruna qısqananlar, ancaq özünü bəyənənlər və özlərini layiq olduğundan qat-qat uca görmək iddiasında olanlar var. Amma Yevtuşenkonun sözləri – onları elə bizim ədəbiyyata da aid etmək olar – daha çox sonrakılardan kütləvi şəkildə altımışıncılara nifrətlə yanaşanlara ünvanlanıb. Axı, bizim altmışıncılardan heç biri sonra gələn nəsillərdən heç kəs haqqında “filankəsin qanını şərbət kimi içərdim” deməyib, heç bir sonra gələnlə bağlı belə etiraflar etməyib: “Bilirəm ki, filankəsə böhtan atıram, onu şərləyirəm, amma bunu qəsdən edirəm ki, qanı qaralsın, şəkəri artsın, təzyiqi yüksəlsin, mən də bir az rahatlanım”.

Yaxşı rahat olmaq üsuludur.

Bizdə də bəziləri kumir saydıqları, pornoqrafik romanlar müəllifi Sorokin “altımışıncılarla mübarizə yalnız onları fiziki cəhətdən aradan götürməklə aparıla bilər” sözlərini həyat devizləri seçmişlər. Normal ədəbi yarışda uduzacaqlarını öncədən bildikləri üçün ümidləri yalnız kimlərinsə ölməsinədir.

– Bir dəfə əvəzsiz tənqidçimiz Yaşar Qarayevin yubileyində aparıcılıq eləyəndə unudub yubilyara söz verməmisiniz. Bu qeyri-adi olayı necə xatırlayırsınız?

– Utanc hissiylə. Bilmirəm necə oldu ki, dərin hörmət bəslədiyim və yubiley gecəsini məmnuniyyətlə apardığım Yaşara tədbirin sonunda söz verməyi unutdum. Düzdür, Yaşar alicənablıqla bu “qəribəliyin” üstünü vurmadı, amma mən bunu həmişə xəcalət duyğusuyla xatırlayıram.

– Məncə, “Söz dünyası”nda ən işıqlı yazı “köhnə dostunuz”, “təzə düşməniniz” Əkrəm Əylisliyə, öz təbirinizlə desək, “Əki balaya” həsr elədiyiniz və 1969-cu ildə “Komsomolskaya pravda”da dərc olunan “İşıqlı pəncərə”dir. Məqalədə yazırsınız: “Ədəbiyyat hər növ insanın bəraət qazanmasıdır”. Əkrəm Əylisli də, sizcə, ədəbiyyatın bəraət verdiyi adamlar sırasına daxildirmi? Yazıçı olmaq kollaborasionizmə haqq qazandırırmı?

– Yaxşı bildiyin kimi, vaxtilə Əkrəm Əylisliylə yaxın dost olmuşuq. Dost olduğumuz illərdə belə o mənim heç bir yazım haqqında xoş bir söz deməsə də, mən onun ilk yazılarını bəyənmişəm və Əkrəm haqqında Moskva və Bakı mətbuatında tərifli yazılar yazmışam. Münasibətlərimiz pozulandan, hətta “Daş yuxuları”ndan sonra da onun təklənməsini istəmədiyimə görə çox illər qabaq rus dilində yazdığım və “Komsomolskaya pravda” qəzetində çap olunmuş məqaləni ərinməyib dilimizə çevirdim, “Azərbaycan” jurnalında dərc edildi. Əkrəmdən, təbii ki, heç bir səs çıxmadı. “Daş yuxuları” da başqa mətbuat orqanlarından çox sonra çıxan və Əkrəmin əvvəlki uğurlarını danmadan bu povesti qınayan yazı Yazıçılar Birliyinin bəyanatı oldu. Bütün olub keçənlərə rəğmən, şübhəsiz, Əkrəm əvvəllər yazdığı bir çox uğurlu əsərləriylə ədəbiyyat tariximizdə qalacaq. Amma adının ləkəsiz qalması üçün gərək “Daş yuxuları” yazmasından peşman olduğunu etiraf etsin və ən azı qaçqınlardan onlar haqqında dedikləri üçün üzr istəsin. Xalqımızın qəlbi genişdi. Belə bir etirafdan sonra, bəlkə də, bu dönüklüyü ona bağışlar. “Yazıçı olmaq kollaborasionizmə haqq qazandırmır” fikrində isə haqlısan.

– Tanınmış şairə, vaxtilə ekranların gözəli olmuş Nurəngiz Günə həsr elədiyiniz “Şeirimizin Nurəngiz günü” adlı yazınız “Yaddaşımızın Nurəngiz günü…” cümləsiylə bitir. Nurəngiz xanımla bağlı yaddaşınızda nələr var?

– Nurəngiz xanımı şairə kimi tanınmaqdan əvvəl radio-televiziyada işlədiyim illərdən onu mahir diktor və gözəl bədii qiraət ustası kimi dəyərləndirirdim. Sonralar nəsr və şeir sahəsində maraqlı əsərlər yaratdı. İşıqlı, üzügülər, ünsiyyətli qadın idi. Ölümü hamımızı kədərləndirdi. Allah rəhmət eləsin. Məmnunam ki, qızı Jalə xanım anasının xatirəsini, adını yaşatmaq üçün əlindən gələni edir.

– Sizin ümumən söz dünyanızın ən əsas məqamlarından biri, bəlkə də birincisi insan və zaman qarşıdurmasıdır. “Söz dünyası”nın dördüncü cildində Rafael Hüseynova həsr etdiyiniz “Vaxt və baxt haqqında düşüncələr” məqaləsində deyirsiniz: “Vaxtın sınağından şərəflə keçmək Baxtın qapısının əbədiyyətə açılmasıdır”. Əbədiyyət sizin üçün nədir – bu dünyada insanın adının əbədiləşməsi, onun heykəlləşməsi, yoxsa ruhun axirətdəki xilası, əbədi cənnət səadəti?

– Ədəbiyyatın baqiliyi həyatın faniliyinə üsyandır. Bu çox ciddi mövzuda əlavə bir söz deməyə ehtiyac duymuram.

– Bu kitabların quruluşunun fəlsəfi altyapısında zamana qalib gələn və ya məğlub olan insan durur. Üçüncü cilddə olduğu kimi, dördüncü cilddə də bu insanlar bütöv bir qalereyadır: Aydın Məmmədov, Nüsrət Kəsəmənli, Arif Əmrahoğlu, Nisəbəyim, Adil Mirseyid, Sabir Bəşirov, Nizaməddin Şəmsizadə, Çingiz Abdullayev, Mövlud Süleymanlı, Çingiz Əlioğlu, Ramiz Rövşən, Sabir Rüstəmxanlı, Afaq Məsud, Vaqif Bayatlı Odər, Kamal Abdulla, İsa Həbibbəyli, Vilayət Quliyev, Natiq Rəsulzadə, Elmira Axundova, Kamil Vəli Nərimanoğlu, Vahid Əziz, Nizami Cəfərov, Azər Turan, Elçin Hüseynbəyli, Tehran Əlişanoğlu, Rəşad Məcid, Elxan Zal Qaraxanlı, Salam, Əlizadə Nuri, Səlim Babullaoğlu, İlqar Fəhmi, Pərvin və nəhayət, övladlarınız – Günel və Tural! Kitabı oxuyub qapayıram və vəfatından artıq iki il keçən Nisəbəyimin səsi gəlir: “Ədəbiyyat sizə əmanət, Anar müəllim! Əlvida, ədəbiyyat, əlvida, Anar!”. Uzun sürən ağır xəstəlikdən tezliklə öləcəyini bilən, sanılı günləri qalan bir yazıçının digər yazıçıya ədəbiyyatı belə tapşırması nəinki Azərbaycan, bəlkə də, dünya ədəbiyyatında analoqu olmayan hadisədir. Bir təklifim var: dünyanı vaxtsız tərk eləmiş bu istedadlı şairənin xatirəsini yaşatmaq üçün onun adına poeziya mükafatı təsis etmək və bunu hər il ən yaxşı göstəricilərə nail olan şairələrə vermək olarmı?

– Nisəbəyim həqiqi qiymətini hələ də almamış çox istedadlı və nakam taleli şairə idi. O, ağır xəstə olan vaxtda yazdığı şeirlər çox təsirlidir. Təəssüratımı qələmə aldığım yazıda ifadə etməklə sağalmaz xəstəliyə düçar olmuş insana azacıq da olsa təsəlli vermək istədim. Onun ölümqabağı mənə ünvanladığı sözlər də, bəlkə, bu yazıma cavabdır. Təklifinlə razıyam, Nisəbəyimin adına nə şəkildəsə bir mükafat təsis etmək olar.

– “Söz dünyası”nı oxuyanda Rəsul Rzanın “İnsan şəkli” şeiri yada düşür. Amma bir fərqlə: o öz sərgisinə ancaq qəhrəmanların şəklini asırdı, siz isə həm də antiqəhrəmanları asırsınız. Bu antiqəhrəmanları bir neçə qismə bölmək olar: bəziləri nə vaxtsa sizinlə siyasi, bəziləri isə karyera müstəvisində qarşıdurmada olublar. Amma sırf ədəbi-estetik, uzaqbaşı ideoloji zəmində fikir ayrılığında olduqlarınız da var, məsələn, Kamal Abdulla, yaxud Azər Turan. Kamal Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” romanında Dədə Qorqudun başından müqəddəslik haləsini çıxarması, yəni postmodernist əsər yazması sizi təəccübləndirir. Bu romanın yazılmasından 20 il keçib, Dədə Qorqud öz Dədəliyindən nəsə itiribmi? Sizcə, hər hansı mətnə onun yazıldığı metodun şərtləri daxilində yanaşmaq lazımdır, yoxsa bütün əsərlərə vahid, ümumi bir rakursdan baxmaq?

– Haqqında yazdıqlarımın heç birini antiqəhrəman saymıram. İntəhası bəziləriylə öz üslublarında bir qədər sərt, bəziləriylə nisbətən mülayim şəkildə mübahisə edirəm. Həmişə yazıçı və alim kimi yüksək qiymətləndirdiyim Kamal Abdulla mənim ən etibarlı dostlarımdandır və onun tək mənə deyil, oğlum Turala da xeyirxah münasibətini heç vaxt unutmuram. Kamal haqqında iki yazımda onun nəsrini, dramaturgiyasını və şair-tərcüməçilik fəaliyyətini yüksək qiymətləndirmişəm, Kamalı mükəmməl realist yazıçı hesab edirəm və hətta özü qəbul etsə belə, onu heç vəchlə postmodernist, illah da bu cərəyanın Azərbaycan variantına aid edə bilmərəm. Məqalələrimdən birində Kamalın Dədə Qorqudla bağlı bədii yazılarında məqbul saymadığım məqamları qeyd etmişdim, bunu şişirdib ara vurmağa çalışanlar olsa da, Kamal yetərincə müdrik və ədalətli ziyalı kimi hər şeyi düzgün dəyərləndirdi. Qədim yunanlar demiş Kamal dostumdur, amma həqiqət daha üstündür. Dədə Qorqud obrazına yanaşması haqqında əvvəlki fikrimdə qalıram.

– Azər Turanın “Kamança kompleksi” məqaləsində Qarabağ məğlubiyyətimizin səbəbini ermənilərə qarşı ifrat humanizmdə görməsinə etiraz edərək yazırsınız: “Azər Turan heç bir erməni yazıçısı “Kamança” pyesi yazmır deyəndə bundan utanmaq yox, bununla qürur duymaq lazımdır demək istəyirsən”. Sizcə, biz nəinki Cəlil Məmmədquluzadənin “Kamança” pyesini, hətta ədəbiyyatımızın “Dədə Qorqud”, “Xəmsə”, “Leyli və Məcnun” kimi şah əsərlərini əlimizdə tutub, ermənilərlə danışığa getsək, Qarabağı azad edə bilərdikmi? Hətta sülh müqaviləsi imzalanandan sonra da ermənilərin silahı yerə qoymaması təsdiq etmirmi ki, “Quran” oxumaqla donuz darıdan çıxmaz?

– Savadını, qələmini layiqincə dəyərləndirdiyim Azər Turanın bir fikriylə razılaşmamışdım. Azər Birinci Qarabağ savaşında uğursuzluğumuzu “Kamança kompleksi” ilə əlaqələndirərək, hardasa milli mərhəmət hissini zərərli sayırdı. Onun bu, zənnimcə, səhv qənaətinə 44 günlük zəfər müharibəmiz cavab verdi. Aydın oldu ki, Mirzə Cəlilin “Kamança” pyesində ifadə olunmuş humanizm, insanlıq prinsipləri xalqın qələbə əzmi üçün Zori Balayanların hay-küyçü “patriotizmindən” daha kəsərli imiş. Azərbaycan ədəbiyyatının, Azərbaycan kinosunun yetişdirdiyi gənclər canları, qanları bahasına Şuşanın sıldırım qayalıqlarıyla durmaşaraq düşməni məhv etdilər. Raffinin, Sero Xanzadyanın, Silva Kaputikyanın əsərləriylə yetişmiş erməni gənclərinin fərariliklərinə imkan verməmək üçün onları zəncirlə səngərlərə bağlayırmışlar. Yalançı və saxta “vətənpərvərlik”, başqa xalqlara nifrət aşılamaq nəticədə öz xalqının başına bəlalar açır. 44 günlük zəfər savaşımız həm də Azərbaycan ədəbiyyatının daşnak ədəbiyyatı üzərində qələbəsidir.

Söhbətləşdi: Əsəd CAHANGİR

(Davamı gələn sayımızda)

Mənbə: https://edebiyyatqazeti.az/

– Anar müəllim, sizi “Söz dünyası” beşcildliyinizin yayınlanmasından dolayı təbrik edirəm. İlk iki cildin klassiklərə, üçüncünün 60-cılara, dördüncünün özgürlük dönəmi ədəbiyyatı nümayəndələrinə həsr olunduğu, beşincinin isə maarif və mədəniyyətdən bəhs edəcəyi bu layihəni sizin baxış bucağınızdan mədəniyyətimizin tarixi adlandırmaq olar. Müsaidənizlə, seriyanın üçüncü və dördüncü kitabları ilə bağlı sualları “Anara qırx sual” başlığı altında sizə ünvanlamaq istəyirəm. Nəzərə alın ki, suallar həm də oxucuları bu kitabların məzmunu ilə tanış eləmək məqsədi daşıyır. Qırx sualdan birincisi – layihə ilə bağlı ideya necə yarandı?

– “Söz dünyası”nın 4 cildinin çıxması dolayısıyla təbrikinə görə təşəkkür edirəm. Haqlısan ki, bu cildlər bir növ mənim ədəbiyyatımızın keçmişinə və bugününə özəl baxışlarımın ifadəsidir. “Söz dünyası” adlı cildlərin yaranma fikri mənim müxtəlif vaxtlarda yazdığım ədəbi portretləri, esseləri bir yerə toplamaq arzusundan doğuldu. Əksəriyyəti doğma dilimizdə yazılmış və sonralar bəziləri rus dilinə çevrilmiş məqalələr toplum halda öncə elə rus dilində “LİK (Literatura, İskusstvo, Kultura) Azerbaydjana” üçcildliyimin birinci cildində nəşr olundu. “Söz dünyası”nın cildləri isə həm LİK-dəki yazıları əhatə edir, həm də xeyli sayda orda olmayan mətnlərdən ibarətdir.

– Layihənin üçüncü cildi 1961-ci ildə yazdığınız, 60-cılardan danışan “Yeni nəsil, yeni nəsr” adlı ilk dəfə işıq üzü görən məqaləylə açılır. Bu məqaləni modern Azərbaycan nəsrinin manifesti kimi anladım. Məqalədə qoyulan əsas məsələ sovet ədəbiyyatına məxsus sxematik insandan özünün bütün mənfi-müsbətiylə canlı insan obrazı yaratmağa çağırış, yəni insanın taleyi ideyasıdır. O illərdə bu məqaləni heç bir mətbu orqanda yayınlaya bilməmisiniz. Maraqlıdır, yazını nə deyib dərc etmirdilər?

– 1961-ci ildə (ilini xüsusi vurğulayıram) 23 yaşlı gənc tərəfindən qələmə alınmış bu yazını “Modern Azərbaycan nəsrinin manifesti” adlandırdığın üçün minnətdaram. Bu yazını yazanda, doğrusu, belə bir iddiam olmayıb. Məqsəd sadəcə olaraq həm özümü, həm də nəsildaşım olan bir neçə gənc yazıçını haqsız tənqidlərdən qorumaq, anlamayanlara nəyisə anlatmaq idi. Mənim ilk mətbu hekayəmi – “Keçən ilin son gecəsi”ni o vaxtların nüfuzlu tənqidçisi hesab edilən Qulu Xəlilov şiddətli atəşlə qarşılamışdı. Yəqin ki, yazıma ilk impulsiv səbəb məhz bu tənqidə cavab vermək istəyi olub, amma yazı əsnasında tək özümü müdafiə etmək yox, ümumiyyətlə yeni nəslin yaradıcılıq xüsusiyyətlərini izah etmək – məqsədə çevrilib.

Təbii ki, bu yazı o vaxt çap oluna bilməzdi. Tək ona görə yox ki, ilk iki-üç hekayəsi çap olunmuş gənc müəllifin Qulu Xəlilov kimi mötəbərə cavabı məqbul sayılmazdı (ağlınız hər yerindən kal duranın yaşına-başına baxmadan ən nüfuzlu müəlliflər haqqında hədyan yağdıra biləcəyi indiki zamana getməsin) həm də ona görə ki, “yeni ədəbiyyat” anlayışı o vaxt (elə indi də) çoxlarını qıcıqlandırırdı.

61 il bundan əvvəl yazdığım bu məqaləni indi ilk dəfə üzə çıxararkən mənimçün vacib cəhət ordakı müəyyən sovet terminlərinin işlənməsi deyil, həqiqi ədəbi dəyərlərin bu gün olduğu kimi, o gün də müdafiəsinə qalxdığım üçün duyduğum qürurdur.

– “Yeni nəsil, yeni nəsr” Stalindən sonrakı nisbi yumşalma dönəmində yazılıb. Üstəlik də, siz məqalədə partiyanın proqramı və onun XX qurultayının qərarlarına söykənir, tənqidçiləri əsl “sovet tənqidçisinə” yaraşan tərzdə yazmağa, yazıçıları “sovet adamının dolğun obrazını” yaratmağa çağırırsınız. Bu məqalənin müəllifi bizim nəsil ədəbiyyaçıların tanımadığı bir Anardır. Məqalədəki “partiyalı” mövqeyiniz konspiroloji amac güdürdü, yoxsa kommunizmin xoşbəxtlik ideallarına inamını hələ itirməmiş bir gəncin düşüncəsinin ifadəsiydi?

– Düzdür ki, məqalə sistemin nisbətən yumşalma dövründə qələmə alınsa da, yazıda o dövrün müəyyən ideoloji ştampları – “sovet adamı”, “kommunizm idealları” kimi ifadələr də yer alıb. Bu ifadələr o dövrdəki hər yazıya xas olan trafaretlər idi. Amma diqqətini ona çəkmək istəyirəm ki, heç yerdə çap olunmamış bu yazını, indi müstəqilliyimiz və azad, senzurasız mətbuat dövründə ilk dəfə çap edərkən ən yüngül “kosmetik əməliyyatla” bütün bu ortodoksal ifadələri çıxarıb yazını sığallanmış, daranmış, “müasirləşmiş” şəkildə təqdim edə bilərdim… Amma bu mənim ədəbi əxlaqıma zidd hərəkət olardı. “Yazılana pozu yoxdur” – mənim də ədəbi prinsipimdir. Səhv, ya düz nə yazmışamsa, heç birinin dalından qaçmıram və saxtakarlıq edib heç bir mətnimdə o vaxtkı ifadələri bugünkü istilahlarla əvəz etmirəm.

O vaxt bu trafaretlərin işlənməsinə gəlincə… Bu məqalənin 1961-ci ildə yazıldığını əbəs yerə vurğulamıram. Çünki ta 1968-ci ildə Brejnev tanklarının Praqaya soxulub “gülər üzlü sosializm” idealını darmadağan edənə qədər bir çoxları kimi mənim də bu sistemin islah olunub insaniləşəcəyinə ümidlərim qırılmamışdı. Doğrudur, yaşadığımız cəmiyyətin bütün naqisliklərinə də göz yummurduq. Mənim ili adından bəlli olan “Molla Nəsrəddin – 66” satirik silsiləmlə tanışsansa, dediklərimin boş söz olmadığıyla yəqin, razılaşarsan.

– Məqalədə sonrakı yaradıcılığınızla uyuşmayan bir fikir var: “Mürtəce Qərb ədəbiyyatı “İnsan tənhalıq cəhənnəmində, yalqızlıq girdabında çabalayır. O bu cəhənnəmdən çıxa bilməz, təklik tilsimini qırıb başqa insanlara qovuşa bilməz” fikrini yürüdür”. Yanılmıramsa, bu çıxarış ekzistensializmin ideya başçısı, “başqaları insan üçün cəhənnəmdir” deyən Sartrdan gətirilib. Sonralar insanın içsəl tənhalığı və başqaları tərəfindən anlaşılmaması kimi ekzistensial mövzu-problematika sizin bir sıra roman, povest və hekayələriniz, özəlliklə də, ünlü “Anlamaq dərdi” essenizin özülündə durdu. Bu məqama gəlməyinizdə Sartrın özü və sözü ilə görüşünüzün rolu olubmu?

– “Mürtəce Qərb ədəbiyyatı” da elə o dövrün sovet leksikasına aid olan təbirlərdən, stereotiplərindəndir. Əlbəttə, onda da, indinin özündə də Qərb ədəbiyyatının ucdantutma bütün örnəklərini qeydsiz-şərtsiz qəbul etmirəm. Qərb, ya elə dünya ədəbiyyatında çox bəyəndiyim örnəklərlə bir sırada qətiyyən qəbul etmədiyim nümunələr də az deyil. Amma məsələ bunda deyil. Məsələ ondadır ki, sənin xatırladığın sözləri – Sartrın – “Cəhənnəm – başqalarıdır” kəlamını o vaxt təqdir edə bilməsəm də, insan xislətinə aid tam həqiqət kimi qavrayırdım. Heç vaxt görüşmədiyim Sartrın bəzi fikirləriylə razılaşmaya bilərdim və indi də bilərəm. Amma insanın əbədi tənhalığı haqqında ekzistensializm düşüncəsi ilk gənclik yazılarımdan başlayaraq bir çox əsərlərimdə əksini tapıb. Artıq xatırlatdığım ilk mətbu hekayəmin baş qəhrəmanı Həmidə xala – dörd övlad anası – yeni il gecəsində təkdir və “insana ömrün sonunda yalnız cihazlar qalır – radio, televizor, telefon” kimi “sovet insanına yaraşmayan” bədbin fikirlərə dalır, tənhalıq girdabında təsəllisini mərhum ərinin maqnitofon lentindən eşidilən səsində tapır. İlk iri nəsr əsərim “Ağ liman” povestinin bir fəsli “Təklik tilsimi” adlanır. Bu fəsildə tənhalığın son həddini yaşayan Səftər dayı özü-özünə telefon edir. Povestin başqa fəslində Məmməd Nəsir təkliyinin acısını özü-özüylə nərd oynamaqla ovudur. Əsərin digər personajları da hərəsi bir cür yalqızdır. Nemət də tənhadır, Təhminə də… O dövrdə yazdığım hekayələrin qəhrəmanları – “Mən, sən, o və telefon” hekayəsinin, “Gürcü familiyası”nın personajları da yalqızlığın əzabını çəkirlər. “Dantenin yubileyi”ndə Kəbirlinski də, “Anlamaq dərdi”ndə Mirzə Cəlil də yalqızdırlar. “Dərdimi kimə deyim, dünya dolu adamdır” misrasını yazan Rəsul Rza da tənha idi.

Bütün bu danılmaz faktları “sovet ədəbiyyatı” damğasıyla dışlamaq istəyənlərin heç olmasa bir qırnıq ədəbi vicdanları varmı?

Tənhalıq teması mənim bütün sovet dövrü yazılarımdan qırmızı xətt kimi keçir. O dövrdə sovet ideoloji ehkamlarına zidd əsərlər yalnız açıq dissidentlərin geniş oxucu zümrəsinə qapalı qalan yazıları deyildi, həm də diqqəti insanların tənhalığına, uğursuzluğuna çəkən, “xoşbəxt həyat” şəraitində darıxan, içində boğulan, özünə yer tapa bilməyən biçarələrin acı taleyindən bəhs edən əsərlər idi. Üzr istəyirəm ki, öz yazılarımdan danışıram. Amma başqa qələm dostlarımın da rəsmi ideologiyaya asi olan əsərləri haqqında elə o “Söz dünyası”nın cildlərində geniş bəhs olunub.

– Məqalədə yazırsınız ki, “yeni Azərbaycan nəsri”nin tarixi müharibə illərindən başlanır”. Bəs, sizcə, Qarabağ davasından necə, ən yeni ədəbiyyatımız doğulurmu?

– Şübhəsiz, artıq doğulur və gələcəkdə bu mövzuda daha sanballı örnəklər yaranacaq. Ədəbiyyatdan mətbuat operativliyini tələb etmək olmaz. Ədəbiyyat tarixi hadisələri dərindən dərk etməlidir və bunu etməsi üçün müəyyən zaman tələb olunur. Artıq bu misalı dəfələrlə çəkiblər ki, L.Tolstoyun “Hərb və sülh” epopeyası 1812-ci il müharibəsi iştirakçılarının nəvə-nəticələrinin yaşadıqları dövrdə yarandı.

– “Yeni nəsil, yeni nəsr” və ondan iyirmi il sonra yazdığınız ünlü “Nəsrin fəzası” məqalələrini 60-cıların ədəbi kimliyi adlandırmaq olar. Birincidə 60-cıların “doğulduğu” vaxtı, ikincidə isə yeri göstərmisiniz. Vaxt aşağı-yuxarı hamıda eynidir – İkinci Cahan savaşı sonrası! Yer isə hərədə bir cürdür – “Ə.Əylisli və İ.Hüseynov kəndi, İ.Məlikzadə kiçik rayon mərkəzini, Elçin şəhərətrafı qəsəbəni, Rüstəm və Maqsud İbrahimbəyovlar böyük şəhərin ucqar məhəllələrini”, Sabir Əhmədli isə bu bölgüdən çıxaraq həm kəndi, həm də urbanistik mühiti təsvir edir. Bəs, özünüzün bədii məkanınız haqda nə deyə bilərsiniz? Bunu böyük şəhərin mərkəzi adlandırmaq olarmı?

– Bu suala qismən özün cavab vermisən və mən bu cavabla razıyam. Mənim bədii məkanım şəhərin ziyalı mühitiylə bağlıdır (əlbəttə, tarixi mövzularda, satirik və publisistik yazılarımı istisna etməklə).

– “Nəsrin fəzası”nda görkəmli rus ədəbiyyatşünası Mixail Baxtindən gələn daxili məkan anlayışına söykənib yazırsınız: “əgər… yeni Azərbaycan nəsri nümunələrinin əksəriyyətində dünya insanla onu əhatə edən mühit şəklində çox geniş əlaqədədirsə, bizim bugünkü ədəbiyyatımızda elə əsərlər var ki, orada… xarici aləm elə bil personajın daxilində əks olunmuşdur”. Məsələni incələsək, birinci halda söhbət realizm, ikincidə isə modernizmdən gedir. Sizin ədəbiyyatda kənd-şəhər bölgüsünü o qədər də sevmədiyinizi bilirəm və bu, ilk baxışdan “şəhərli” bir yazıçının üstünlüyü əksərən kənd idilliyasına verən araşdırmaçılara etirazı kimi görünür. “Nəsrin fəzası” isə göstərir ki, bu daha çox dünyanı mənəvi-psixoloji yöndən qavrayan bir modernistin onu sadəcə coğrafi cəhətdən görən realistlərə etirazıdır. Yəni kənd və şəhər sözün müstəvisi üçün səciyyəvidir, onun fəzasının kəndi, şəhəri yoxdur. Necə fikirləşirsiniz, bu yozumla məqalənin ideya nüvəsinə yaxınlaşa bilirəmmi?

– Mülahizələrin maraqlıdır və belə yanaşmaq da sənin haqqındır. Amma mənim ədəbi haqqım da postmodernizmi, özəlliklə onun Azərbaycan versiyasını qəbul etməməkdir. Bəlkə də sənə qəribə gələcək və şübhəsiz, ədəbi tənqid (həm də tək bizm yox, işdi tanış olsalar ümumiyyyətlə, ədəbi tənqid) bu fikirlə razılaşmayacaq. Amma mənim rəyimcə, postmodernist deyil, XX əsrdə sadəcə modernist sayılan Marsel Prust və Frans Kafka – realist yazıçılardır. Keçən əsrin fransız marksist tənqidçisi (sovet təbliğatı sonralar onu revizionist kimi damğaladı). Roje Qarodinin dediyi kimi, “sərhədsiz realizm” mənasında deyil, bu təbirin müstəqim anlamında. Deyəcəksiniz ki, tutalım, Balzak, Stendal, Flober realizmi hara, M.Prust realizmi hara? Mən də cavab verəcəm ki, çox fərqli olsalar da, “Don Kixot” da realist əsərdir, Dostoyevskinin romanları da. Balzak insan xarakterini onun davranışında, hərəkətlərində, başqalarıyla münasibətlərində açır, ətraf aləmin əhatəsində təsvir edir. M.Prust isə insan varlığının daxili mahiyyətini ən incə realist detallarla verir. Paradoksal səslənsə də, mən Marsel Prustun “İtirilmiş vaxtın sorağında” romanlar silsiləsinə bizim Yunus Əmrənin misralarını epiqraf qoyardım: “Bir mən vardır məndə məndən içəri”.

Zənnimcə, real dünya qədər yuxular, xəyallar, təsəvvürlər, xatirələr dünyası da gerçəkdir. Belə olduqda nəyə görə məhz bu mövcud paralel dünyanı qələmə alan Frans Kafka realist sayılmasın?

O ki qaldı kənd və şəhər ədəbiyyatı anlayışlarına, mən bunu da yalnız şərti termin kimi qəbul edirəm. Həyatı yalnız kənd həyatı sayanlar da dar düşünürlər, şəhər ziyalısının intellektual aləmindən bəhs edən əsərləri yeganə həqiqi ədəbiyyat sayanlar da…

– “Nəsrin fəzası”nda çağdaşlarınızın nəsrindəki tərifəlayiq cəhətləri qeyd etməklə yanaşı, Sabir Əhmədlidə “ibtidai russoçuluğun bezikdirici təkrarını”, Əkrəm Əylislidə “şəhər və şəhərlilərin obrazlarınn alınmamasını”, Elçində “əhali artıqlığını”, “romantik aksesuarlardan bol-bol istifadəni” də vurğulayırsınız. Əksərən parlaq istedadı və bəzən həm də geniş erudisiyası ilə seçilən bu yazarlar tənqidlərinizi necə qarşılayırdılar?

– Mənə elə gəlir ki, adlarını çəkdiyin yazıçılar yetərincə geniş miqyasda düşünən insanlardır, odur ki, mənim xeyirxah mövqedən tənqid, irad da yox, sadəcə kiçik qeydlərimi normal qəbul etdilər. Hər halda, heç birindən bu qeydlərimə nə yazılı, nə şifahi etiraz görmədim, hətta barələrində bəhs etdiklərimdən bir çoxu məni bu yazıya görə təbrik etdilər, o cümlədən İsa Hüseynov və Sabir Əhmədov.

– “Nəsrin fəzası” məqaləsi nəzəri-estetik yöndən təsdiq edir ki, yarım əsr öncə dünya səviyyəli nəsrimiz olub. Məntiqlə, 90-lardan sonrakı ədəbiyyat irəliyə doğru növbəti addım olmalıydı – axı, bədii söz özgürlük qazanmış, qapalı sovet toplumundan açıq dünya kültürü alanına keçmişik. Amma bir-iki istisnanı çıxmaqla əksinə oldu. Sizcə, nə üçün? Nəhəng tarixi olayların bədii fakta çevrilməsi vaxt istəyirmi? İstedad amili yoxa çıxırmı? Sartrın dediyi kimi, yazıçı potensialının üzə çıxması üçün sovet dönəmində olduğu kimi maneə divarı lazımdırmı? Bir sözlə, özgürlük və ədəbiyyatın gəlişməsi tərs mütənasibdirmi?

– Doğrusu, bu suala cavab vermək mənimçün asan deyil. Mən də altmışıncılar nəslinə mənsubam və bu nəslin uğurlarından danışanda bunu subyektiv, təəssübkeş yanaşma sayanlar olur. Bəzən hətta daha əvvəlki və daha sonrakı nəsillərə mənsub olanlar altmışıncıların uğurlarına müəyyən qısqanclıqla yanaşırlar. Bu baxımdan altımıncıları sovet vaxtı “antisovet” müəlliflər kimi, müstəqillik dövründə isə “sovet yazıçıları” kimi qələmə verməyə cəhdlər olunub. (Örnəkləri o vaxtın və indinin qəzetlərində durur). Yalnız bir fakt. Hardasa Alber Kamyunun Nobel nitqində başqa bir nobelçi Andre Jiddən rəğbətlə və razılaşaraq gətirdiyi sözləri xatırlatmışdım: “Sənət əsarətdə canlanır, azadlıqda solur”.

Heç də mənim olmayan, amma qismən razılaşdığım bu sitata görə məni nələrdə ittiham etmədilər: az qala azadlığa düşmən kəsilməyimdə, senzuranı bərpa etmək niyyətində.

Andre Jidin və Alber Kamyunun bu şərikli qənaətində müəyyən ifrat olsa da, mühüm fikir budur ki, əsarət sənətin müqavimət, dirəniş gücünü artırır. Ölçüsüz-biçisiz azadlıq isə bəzən məsuliyyətsizliyə səbəb olur.

Doğrudan da, sərt sovet dövrünün ideoloji qadağaları, senzura yasaqları hökm sürərkən altmışıncı-yetmişinci illərdə həqiqi ədəbiyyatımızın müqavimət, dirəniş, etiraz gücü parlaq əsərlərin yaranmasıyla təsdiq olundu.

– İsa Muğanna, Sabir Əhmədli, Anar, Maqsud İbrahimbəyov, Elçin, Rüstəm İbrahimbəyov, Yusif Səmədoğlu, Əkrəm Əylisli, İsi Məlikzadə… Öz aralarındakı bütün umu-küsülərə, bəzən ictimailəşən dartışmalara baxmayaraq, ali insani dəyərlərə çağırış ideyası bu istedadlar pleyadasının yaradıcılığından qırmızı xətlə keçir. Bəs, necə oldu ki, 90-cı illərdən sonra həyatın sərt həqiqəti ilə toqquşanda bəzilərində hər şey öz yönünü dəyişdi? Sovet senzurasının qınağından çıxan modern bədii nəsrimiz, sizcə, zamanın sınağından da çıxa bildimi?

– Heç kəsin xətrinə dəymədən demək istəyirəm ki, müstəqillik illərində ayrı-ayrı uğurlu əsərlər meydana çıxsa da, küll halında böyük ədəbiyyat yaranmadı. Məsələ bundadır və bunu heç kəs inkar edə bilməz.

Bunun obyektiv səbəbləri çoxdur. Sovet dövründə yalnız ədəbiyyatın az-çox – deyə bildiyi həqiqətlərin indi mediada sərbəst çatdırılması, əyləncəli ucuz seriallarla baş qatan televiziya kanallarının, məsuliyyətsiz internetin, şok şou-şayiələrlə, birgünlük şlyagerlərlə dopdolu növbənöv saytların ciddi sənətlə rəqabəti, yeni nəsillərin “klip” şüuru, yəni uzun-uzadı əhvalatlardan bezib daycest şəklində sıxılmış mətnləri qəbul etməsi və s. və i. a.

Amma məsələ ondadır ki, bütün bu sadaladığım səbəblər, təbii ki, tək Azərbaycana deyil, Rusiyaya və ümumiyyətlə, çağdaş dünya ədəbiyyatına da şamil edilə bilər. Bu gün müasir ədəbiyyatda Çingiz Aytmatov, Şukşin, Trifonov, Rasputin, Aksyonov miqyaslı ədiblər yoxdur.

– “Söz dünyası”nın adı nə qədər sadə və iddiasızdırsa, daxili quruluşu bir o qədər orijinaldır. Burda həm özünüzün başqalarına dair yazıları, həm də onların sizin haqqınızda yazıları yer alıb. Seriyanın dördüncü cildində başqalarına bol-bol istinadların səbəbini belə səciyyələndirirsiniz.

“Hər kəs yazısının məsuliyyətini bilməlidir. Bu bir.

Ədəbi meyarları, bədii ölçüləri siyasi münasibətlərə qurban vermək olmaz. Bu iki.

Bu gün yazı yazanda dünən nə yazdığını da unutmamalısan, sabah nə yazacağını da düşünməlisən. Bu üç.

Hissə qapılıb bir şey yazmaq, sonra yazdığının peşmançılığını çəkmək, daha sonra vəziyyət dəyişəndə peşmançılığının peşmançılığını çəkmək mənəvi iflasdır. Bu dörd.

Yazılana pozu yoxdur. Bu da beş”.

Bu müddəaları kitabın əsas ideyası saymaq olarmı? Öz müddəalarınızda həddən artıq sərt, tələbkar deyilsinizmi? İnsanın öz suçunu anlayıb, peşmançılıq çəkməsi mənəvi təkamül göstəricisi ola bilməzmi?

– Cildlərin mahiyyətini dəqiq müəyyənləşdirmisən. Doğrudan da, bu cildlərdən çıxan yeganə olmasa da, mühüm nəticələrdən biri seçdiyin söz sənətinə məsuliyyətli yanaşmaq öhdəliyidir. Bu fikir kitabda gətirdiyim beş prinsipə əsaslanır. Bu gün bir şey yazanda dünən yazdığını da xatırla, sabahı da düşün… Çünki, doğrudan da, yazılana pozu yoxdur.

Təbii ki, insanın ömrü boyu fikirləri, hətta mövqeləri dəyişə də bilər. Amma bugünkü fikrinə görə dünənki fikrini büsbütün unutmaq, ya unutdurmağa çalışmaq insanın öz vicdanı qarşısında səbatsızlığıdır. Bu, xüsusilə siyasi mövqeyə aiddir. “Dünən elə düşünürdüm, bu gün belə düşünürəm” deyə münasib məqamda sifətini yüz səksən dərəcə dəyişmək konyukturçuluqdur.

Söhbətləşdi: Əsəd CAHANGİR

(Davamı gələn sayımızda)

Mənbə: https://edebiyyatqazeti.az/

Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın APA-ya müsahibəsi

– Qəlyanınız hardadır, Anar müəllim?

– Mən dörd il əvvəl ürək əməliyyatı keçirmişəm. Həkimlər dedi ki, mənə bir dənə də siqaret çəkmək olmaz. İndi nə qəlyan, nə siqar çəkirəm. Siqareti isə gənc yaşlarımdan çəkirdim. İndi tərgitmişəm.

– Siqaretdən başqa nələri tərgitmisiniz?

– Hamıya inanmağı. Əvvəllər hamıya inanırdım…

– Kənardan çox sərt adama bənzəyirsiniz.

– Mən hər adamla cici-bacı ola bilmirəm. Bu da məncə, təbiidir. Çalışıram, adamlarla aramda sərhəd saxlayım. Amma o adamlar ki, mənə yaxındır, o adamlar mənimlə münasibətdə heç bir gərginlik hiss etmirlər. Mən necə varamsa, o cürəm. Bir dəfə mənim şəklimi verib yazıblar ki, görəsən, bu adam heç gülə bilirmi? Ondan sonra hər yerə gülən şəkillərimi verirəm. Siz də mənim gülən yerdə şəklimi çəkərsiniz (gülür).

– Azərbaycanın ilk Anarısınız. Sizin əsl soyadınız da Rzayev deyil.

– Bizim baba soyadımız Məmmədxanlıdır. Atam öz atası Mirzə İbrahimi erkən itirdiyi üçün dayısı Məmmədhüseyn Rzayevin himayəsində böyüyüb. Ona görə də onun soyadını götürüb.

– Məmmədxanlı soyadındakı “xanın” buna təsiri olmayıb ki?

– Yox, buna görə, yox. Dayısı ona atalıq etdiyi üçün dayısına hörmət əlaməti olaraq bu soyadı götürüb. Mən isə ümumiyyətlə, heç vaxt Rzayev yazmıram. Sadəcə, Anar yazıram. Azərbaycanda tək ad yazan ilk yazıçı mən olmuşam. Məndən sonra Elçin, Qabil və digərləri tək adla yazmağa başladı. Düzdür, mənə qədər tək adı ilə tanınanlar incəsənətdə vardı, məsələn, Niyazi… Ancaq ədəbiyyatda tək adla ilk dəfə yazan mən olmuşam.

– Bir tərəfiniz Rəfibəylilər, bir tərəfiniz Məmmədxanlılar. Bəlkə buna görə Sizin ədəbi yaradıcılığınız kəndli, fəhlə həyatından uzaqdır? Sizin əsərlərinizdə fəhlə, kəndli obrazları görmürük.

– Mən heç vaxt bəy, xan prinsipi ilə yazmamışam. Bədii əsərlərdə o adamlardan, o mühitdən yazıram ki, mənə tanışdır. Bu mühit şəhər ziyalıları mühitidir. Teatr işçiləri, televiziya işçiləri, jurnalistlər, memarlar müəllimlər… Əgər mən fəhlə ailəsində anadan olsaydım, yəqin ki, onlardan yazardım. Kasıb-varlı məsələsinə qalanda, mənim əsərlərimdə kifayət qədər kasıb adam var. “Dantenin yubileyi”ndə Kəbirlinski kasıblıqla yaşayır. “Otel otağı”nda Kərim ehtiyac içində yaşayan bir adamdır. Mən varlılardan yazmamışam. Əksinə, mənim qəhrəmanlarımın çoxu aşağı, ya da orta gəlirə malik olan adamlardır.

– Bəs, özünüz necə? Yoxsulluq görmüsünüz?

– Yox, görməmişəm. Atam şair olub, anam şairə. Az-çox qazanıblar. Düzdür, biz heç vaxt çox zəngin də olmamışıq. Ehtiyac içində olduğumuz vaxt evdəki xalçanı da satıblar. Ancaq deyə bilmərəm ki, kasıblıq çəkmişəm.

– İndi necə?

– İndi mənim nə dəbdəbəli evim, nə bağım, nə də şəxsi maşınım var. Maaşla, bir də deputat və Prezident təqaüdü ilə dolanıram.

– Çox vaxt Sizi “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” əsəri ilə tanıyırlar. Məncə, Təhminənin məşhurluğunda Meral Konratın, Rasim Ocaqovun da ən az Sizin qədər rolu var. Məsələn, bir oxucu kimi Sizin “Mən, sən, o və telefon” hekayəsini daha çox bəyənirəm, nəinki bu əsəri.

– Təhminənin populyarlığı mənim xeyrimə olmadı, digər əsərlərimi kölgədə qoydu. Konkret olaraq, deyə bilmərəm ki, bu əsər o biri əsərlərimdən güclüdür, ya zəif. Elə əsərlər olub ki, öz dövründə məşhur olub, sonra unudulub, ancaq “Beş mərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” 50 ildir, öz aktuallığını qoruyur. Bu əsər tək məhəbbətdən bəhs etmir, həm də azad olmayan cəmiyyətdə azad insanın faciəsindən bəhs edir. Təhminə azad olmayan bir cəmiyyətdə azad insandır. Onun bədbəxtliyi bundadır.

– Azərbaycan cəmiyyətində bu gün Təhminə kimi azad qadınların sayı çoxdurmu?

– Mən bu fikri bu yaxınlarda demişdim, yenə deyirəm. İndi həyatda elə qadınlar var ki, Təhminə onların yanında rahibədir.

– Yeri gəlmişkən, feminizmə münasibətiniz necədir?

– Mən hər şeyin dərəcəsində olmağının tərəfdarıyam: qadınların hüquqları qorunsun, qadınlar aşağılanmasın, qadınların əməyinə görə qiymət verilsin, ancaq feminizmi fetişləşdirməyin tərəfdarı deyiləm. “Qadındırsa, mütləq irəli çəkilməlidir” fikri ilə razı ola bilmərəm. İnsana əməyinə görə qiymət verilməlidir. Mənə elə gəlir ki, feminizmdə bir balaca ifrat var. Hər ifrat da həqiqətdən uzaq olur.

– Təhminə roluna niyə məhz Meral Konratı çəkmişdiniz? Axı, o dövrdə Meral öz ölkəsində də populyar deyildi. Bundan savayı, Azərbaycanda da bu rolda gözü olan aktrisalar vardı.

– Rasim istəyirdi ki, bu rola mütləq türk aktrisası çəksin. Biz birlikdə Türkiyəyə getdik. Bir neçə aktrisa ilə tanış olsaq da, Rasim Meralı görən kimi dedi ki, onu çəkəcək. Çəkdi də. Zaur roluna isə bir ərəb aktyoru çəkmək istəyirdi. Nəsə o aktyorla alınmadı. Fəxrəddini çəkdi.

– Bu gün ədəbiyyatda altmışıncılar nəslini qəbul etməyənlər az deyil. Həmin nəslin nümayəndəsi kimi bu Sizi narahat etmir ki?

– Allah onlara ağıl, sonra da ömür versin. Ona görə ömür versin deyirəm ki, belə bir söz var: “Kim cavanlıqda qiyamçı deyilsə, onun ürəyi, kim qırx yaşında qiyamçıdırsa, onun ağlı yoxdur”. İndi bunlar iyirmi yaşında qiyamçıdırlarsa, altmış yaşında ağıllı olmalıdırlar. Hər nəslin öz məziyyətləri var. Altmışıncılar ədəbiyyatımızda çox böyük yeniliklər edib. Biz nə özümüzdən əvvəlkiləri, nə də sonrakıları danırıq. Bizdən sonrakılar da bizi danmasın. Altmışıncılar olmasaydı, bu gün bizim ədəbiyyatımız olmazdı.

– Altmışıncıların bir növ bəxti gətirmişdi ki, Xruşşovun yumşaldılma siyasəti dövrünə düşmüşdülər. Həmçinin, sizin də. Ümumiyyətlə, özünüzü şanslı adam hesab edirsinizmi?

– Nankorluq olar həyatımdan narazılıq etsəm. Mən fəxr edirəm ki, Rəsul Rza ilə Nigar Rəfibəylinin oğluyam. Nə yaxşı ki, mən Zemfira xanım kimi bir qadına rast gəlmişəm. Bacılarımdan, övladlarımdan çox razıyam. Ümumilikdə isə insanın həyatında hər şeydən razı olması mümkün deyil.

– Zemfira xanım, Vaqif Səmədoğlu, Yusif Səmədoğlu və Siz bir məktəbdə oxumusunuz. Səmədoğluları uşaqlıqdan tanıdığınız üçün çox güman Səməd Vurğun haqqında daha artıq məlumata maliksiniz. Bəzən Səməd Vurğunun kimlərdənsə donos yazmağına dair fikirlər səslənir. Bu fikirlərə münasibətiniz necədir?

– Mən o fikirləri nadan, alçaq fikirlər sayıram. Səməd Vurğun böyük şairdir, Səməd Vurğun heç kimi satmayıb. Bəli, o, dövrünün tələbləri ilə Stalinə də şeir yazıb, partiyaya da şeir yazıb. Onun dövründə kim bunları yazmayıb ki? Səməd Vurğun ən çətin illərdə “Azərbaycan” şeirini yazıb. “Azərbaycan” şeiri Azərbaycanın poetik xəritəsidir. Milli şüurun oyanmasında Səməd Vurğunun böyük rolu var. Hər insanın səhvləri var. Ola bilsin ki, onun da səhvləri olub. Ancaq onun etdiyi böyük işlərin müqabilində səhvlərini qabartmaq lazım deyil. Ona qarşı o cür nankor münasibət yolverilməzdir. Bir də o yazanlar tək Səməd Vurğunun yox, Cəlil Məmmədquluzadənin də, Sabirin də, Axundzadənin də əleyhinə yazırlar. Elə bil ki, bunu yazan adamlar qəsdən erməni siyasətinə xidmət edirlər. Necə ki, ermənilər deyir, Azərbaycanın heç nəyi yoxdur, nə ədəbiyyatı, nə tarixi, nə də incəsənəti olub, bunu yazanlar da erməni deyəni sübut etmək istəyir. Digər tərəfdən, belə şeylər yazmaqla onlar diqqət çəkmək istəyirlər. İstəyirlər ki, bunlar haqqında desinlər ki, “gör e, bu Səməd Vurğunu tənqid edir”. Belə yollarla qazanılan şöhrətin ömrü üç gündür.

 Bu gün niyə Azərbaycan yazıçısı “Nobel” ala bilmir?

– Bu, nə abstrakt söhbətdir axı? Gərək mən də bu suala sualla cavab verim ki, niyə Kann, Venetsiya film festivallarında Azərbaycan filmləri birinci yerə çıxmır? Niyə Azərbaycan futbol yığması dünya çempionu deyil?

– Futbol klubu meydana on bir nəfərlik heyətlə çıxır, Yazıçılar Birliyinin isə görün nə qədər yazıçıyam deyən üzvü var. Bu qədər yazıçı arasında “Nobel” almaq bir yana, neçəsi dünyaya çıxa bilir?

– Çinin milyard yarım əhalisi var, cəmi bir yazıçısı “Nobel” alıb. Hindistanın bir milyard əhalisi var, cəmi bir yazıçısı “Nobel” alıb. “Nobel”i, əsasən, qərb ölkələri alır. Elə bilirsiniz, “Nobel” almaq asan məsələdir? Bunun siyasi tərəfləri də var axı. Ümumilikdə isə “Nobel” meyar deyil. Cəlil Məmmədquluzadə də “Nobel” almamışdı, Tolstoy da almamışdı, Prust da almamışdı, Kafka da. Bu, nəyi dəyişir? Nə olsun hamımızın xaricdə kitabı çıxıb, bu o demək deyil ki, dünya şöhrətli yazıçıyıq. Mən dünya şöhrətli yazıçı deyiləm, Azərbaycan şöhrətli yazıçıyam və bu, mənə bəsdir. Yazıçı birinci növbədə öz ədəbiyyatına xidmət etməlidir, öz xalqının məhəbbətini qazanmalıdır.

– Amma, məsələn, Cəlil Məmmədquluzadə də vaxtilə xalqının məhəbbətini qazanmamışdı…

– Niyə qazanmamışdı? Onu tənqid edənlər Şeyx Nəsrullahlar idi. Öz dövründə guya kimi bəyəniblər ki? Yazıçının bədbəxtliyi odur ki, öz dövründə onu daş-qalaq edirlər, öləndən sonra da o daşlardan heykəlini qoyurlar.

– Siz Çopur Cabbarlardan olmadınız, elə deyilmi?

– Olmadım. Mən Sovet dönəmində nə yazmışamsa, bu gün bir sətrini də dəyişmədən çap edə bilərəm. Mənimlə eyni dövrdə yaşayan yazıçılardan çoxumu bu sözü deyə bilər?

– Elçin deyir…

– Bəli, Elçin də deyə bilər bu sözü.

– Elçin, Anar və Əkrəm. Altmışıncıların daim adı birlikdə çəkilən dost yazıçıları…

– Elçinlə indi də dostuq. Əkrəmlə münasibətlərimiz isə sonradan pozuldu. Mən Əkrəm haqqında danışmaq istəmirəm. Çünki bir kəlmə deyirəm, ondan yapışırlar, onu gedib Əkrəmə deyirlər, Əkrəm danışır, sonra mən cavab verməli oluram. Ona görə də bu haqda danışmayacam. Bir vaxt Əkrəmlə dost olmuşuq, indi dost deyilik. Vəssalam.

– Ortaq türk dili ilə bağlı fikriniz hələ dəyişməyib ki?

– Xeyr, mənim fikrim bu gün də dəyişməyib. Mən həmişə bu fikirdə olmuşam ki, ortaq türk dili deyilən bir anlayış yoxdur, başqa bir anlayış var, ortaq ünsiyyət dili. Türkiyə türkcəsi türk xalqları arasında ünsiyyət dili ola bilər.

– Niyə məhz, Türkiyə türkcəsi?

– Ona görə ki, Türkiyə uzun zaman müstəqil olan tək türk dövlətidir. Türkiyə türkcəsi də uzun müddət inkişaf gələnəyi olan bir dildir. Əgər desələr ki, ortaq ünsiyyət dili Azərbaycan dili olsun, qırğız deyər niyə qırğız yox, Azərbaycan dili? Desək, qazax dili olsun, özbək deyər, niyə qazax dili olmalıdır? Eləcə də tatar dili. Amma Türkiyə türkcəsi ola bilər. Ancaq azərbaycanlı durub niyə türkcə danışmalıdır? Hər dilin özünəməxsusluğu, öz ənənəsi var. Niyə kimsə öz dilindən imtina etməlidir? Əgər biz o prinsiplə hərəkət edib əlifbamızdan “X” hərfini çıxarsaq, gərək “xırıldıya-xırıldıya can verir” əvəzinə “hırıldıya-hırıldıya can verir” deyək.

– Övladlarınız da yazır…

– Hə, düzü, istəmirdim ki, onlar yazıçı olsun. Çünki bilirəm bu işin çətinliyini. Ancaq qabiliyyətləri var, yazırlar. Zövqlü adamlar da onların yazdıqlarını bəyənir. Kimin məndən xoşu gəlmir, övladlarımı da bəyənmir. Mən indi deyəcəm ki, onlar istedadlıdır, o dəqiqə deyəcəklər ki, öz övladlarını tərifləyir, bir ailədən neçə yazıçı olar və s. Alçağın biri yazır ki, Anar ailə üzvlərinə də təqaüd verir. Nə mənim oğlum, nə qızım, nə yoldaşım təqaüd alır. Bircə mən alıram. Günelin hekayələri neçə dilə tərcümə olunub. Özü də bu bizim təşəbbüsümüzlə olmayıb. Həmçinin, Turalın istedadlı əsərləri var. Mən bunu demirəm, təbliğ eləmirəm, ancaq bunu danmaq da istəmirəm. Məndən narazı olan kimi ya atamdan yazırlar, ya uşaqlarımdan. Necə ki, bir vaxtlar mənim acığıma Rəsul Rza haqqında artıq-əskik yazırdılar. Belə şeyləri kişi yazırsa, nakişidir, qadın yazırsa, bunun daha da pis adı var. Mənim uşaqlarımın biri narkoman, ya alkoqolik, qumarbaz olsaydı, bunlar necə sevinərdi.

– Üzeyir Hacıbəylini ən böyük şuşalı adlandırırlar. Üzeyir bəy haqqında filmin ssenari müəllifi və rejissorusunuz. Filmin bəzi hissələri də Şuşada çəkilib. 29 illik işğaldan sonra Üzeyirin vətənində, filmi çəkdiyiniz Şuşada olanda hansı hisslər keçirdiniz? İşğaldan azad olunmuş Şuşanı necə gördünüz?

– Bəli, Üzeyir bəyin uşaqlığı Şuşada keçdiyi üçün “Uzun ömrün akkordları” filmini Şuşada çəkmişdik. Şuşa, Şuşanın təbiəti elə həmişəki kimi gözəl idi. Ancaq vandallar şəhərdəki tikililəri dağıdıb xarabazara döndəriblər. Ümid onadır ki, Şuşa yenidən bərpa olunaraq əvvəlkindən də gözəl olacaq.

– Sizcə, bütün olanlardan sonra azərbaycanlılarla ermənilər birlikdə yaşaya bilərmi?

– Azərbaycanlılarla ermənilər Moskvada bir yerdə yaşayırlar, Gürcüstanda, Türkiyədə bir yerdə yaşayırlar. Bu avantürist daşnak erməni millətçiləri olmasa, sadə erməni azərbaycanlılarla niyə yaşamasın? Bunları yoldan çıxaranlar var. Amerikada, Fransada, Rusiyada firavan yaşayan erməni varlıların, öz xalqını qızışdırıb pis günə qoyanların nə veclərinə? Mən həmişə deyirəm ki, erməni ana öz uşağına deyirsə ki, “sən böyüyəndə türk öldürməlisən”, deməli, bu ana cani yetişdirir. O, sabah təkcə türk yox, həm də erməni öldürə bilər. Necə ki, öldürür. Necə ki, o vaxt Sumqayıtda ermənilər erməniləri öldürmüşdü. Erməni millətinə yazığım gəlir. Onlar birdəfəlik başa düşməlidir ki, Azərbaycanla Türkiyə ilə düşmən olmaq onlara heç nə qazandırmayacaq. Normal münasibətlər olsaydı, Qafqaz cənnətə çevrilə bilərdi.

– Ədəbiyyat ideologiyaya xidmət etməlidirmi?

– Ədəbiyyat həqiqətə xidmət etməlidir. Əgər həqiqət ideologiyaya uyğun gəlirsə, ancaq o halda ədəbiyyat ideologiyaya xidmət edə bilər.

– Anar niyə Yazıçılar Birliyinin sədri vəzifəsindən getmir?

– Deyirlər ki, Anar əvəzedilməz adam deyil, mən də onlarla razı. Ümumiyyətlə, əvəzolunmaz adam yoxdur. Hamını əvəz etmək olar, ancaq Siz 32 ildir ki, mənim əvəzimi axtarırsınız, tapmırsınız axı. Tapın da, niyə tapmırsınız? Çünki birinin istədiyini o biri qrup istəmir. Ona görə də deyirlər ki, qoy, elə Anar qalsın. Əgər məni yüz adam sevirsə, üç adam əleyhimədir. Bu gün Yazıçılar Birliyinin 2000 üzvü var. 2000 üzvdən 1900-ü mənim tərəfimdədir. Mən dörd qurultayda yekdilliklə sədr seçilmişəm. İndi kimsə mənim əleyhimədirsə, bu da təbiidir. Çünki onların təmənnaları var. Biri ad istəyir, biri mükafat, biri təqaüd… Hərdən cavanları da çaşdırırlar. Ancaq mən sevinirəm ki, gec-tez cavanlar da ayılırlar. Bir vaxt deyirdilər ki, biz bayrağımızı Yazıçılar Birliyinə sancacağıq, Anarı avtomatla ordan çıxaracağıq. Biz qoymadıq ki, Yazıçılar Birliyi dağılsın. Gərək buna görə bizə minnətdar olsunlar. Biz buranı qorumasaydıq, onlar buranı otaq-otaq satacaqdılar. Elə davaları da o idi ki, gələk buranı dağıdaq, sataq.

– Anarın gənclərlə arası necədir?

– Çox yaxşı. Bir də görürsən, deyirlər ki, Anarın gənclərlə arası yoxdur. Halbuki mən gələndən sonra bura nə qədər gənc gəlib. Çingiz də, rəhmətlik Arif Əmrahoğlu da, Rəşad da bura gələndə cavan idi. Bu gün də Yazıçılar Birliyinə gənc kadrlar gəlməkdədir. Bu gün “Ulduz” jurnalı tamamilə cavanların ixtiyarına verilib. “Gənc Ədiblər Məktəbi” var, Gənclər Şurası var, gənclərə təqaüd veririk, kitablarının təqdimatını keçiririk, mükafat veririk. Bundan artıq gənclərə neyniyə bilərik? O, “cavanların tərəfindəyik” deyənlər desinlər görək onlar cavanlar üçün nə ediblər? Ancaq deyinirlər, vəssalam. Mənim haqqımda ağzına gələni yazanlar, mənim qanımı içməyə hazır olanlar bu gün “Ədəbiyyat qəzeti”ndə ən çox çap olunanlardır. Təqaüd üçün cəmi 50 yer var, o 50 yer üçün də 200 ərizə. Deməli, biz o müraciətlərin ¼-nə təqaüd verə biləcəyik, ¾-ü də bizdən narazı qalıb, başlayacaq əleyhimizə yazmağa. Deyirlər ki, mən bu il təqaüd almasam, ölərəm. Bu günə qədər almamısan, necə yaşamısan? Bir tərəfdən Yazıçılar Birliyi dağılsın deyirlər, bir tərəfdən də Birliyə üzv olmaq üçün ərizə yazırlar. Üzvlük üçün 200-dən artıq ərizə var.

– Növbəti qurultayda da namizədliyinizi verəcəksinizmi?

– Bəli, növbəti qurultayda da namizədliyimi verəcəm.

– Yorulmamısınız?

– Hərdən düşünürəm ki, bəlkə də mən başqa yolla getməliydim ki, çoxlu pulum, sərvətim olsun, keflə yaşayım. Əvəzində yüzlərlə yazıçının qayğısını, hətta nazını çəkməli oldum. Mənim bütün həyatım zəhmətlə keçib. 32 ildir, Yazıçılar Birliyində nə əziyyət çəkirəm, bir Allah bilir. Mən inanıram ki, Allah var, o bunları görür. Mən Allaha uşaqlıqdan inanmışam, həmişə inanmışam.

– Bəs, o biri dünyaya necə?

– Allaha inanıramsa, deməli, o biri dünyaya da inanıram. Allah varsa, deməli, başqa bir dünya da var. Bəlkə bu bir az eqoist hissdir, mən Allaha bir də ona görə inanıram ki, məni o dünyada da yaşadacaq.

– O qədərmi arxayınsınız o dünyanızdan?

– Arxayın deyiləm. Heç bir şeyə arxayın olmaq olmaz. Burda bir məqam var. Əgər o dünya varsa, biz orda da belə oturub söhbət edə biləcəyik. Əgər yoxdursa, mən bunu bilməyəcəm.

– Savablarınız çoxdur, yoxsa günahlarınız?

– Savablarım…

Mənbə: https://ayb.az

Yaradıcılıqda zaman-zaman milli məfkurəni, xalq ruhunu ana xəttə çevirən isimlər olub və belə isimlər bu gün də var. Bəlkə bu da sözün taleyidir ki, ondan Vətən də, irs də, sərhəd də keçir. Elə müsahibimiz də məhz o ilahi missiyalı imzalardan olan, Prezident təqaüdçüsü, araşdırmaçı, jurnalist və şair-publisist Namiq Hacıheydərlidir.

– Öncə uşaqlıq illərinizdən başlayaq. O illəri necə xatırlayırsız?

– Yaxşı olan, xoş olan çox az şey yadıma gəlir. Nədən ki, çətin və ağır uşaqlıq illəri yaşamışam. Uşaqlıq illərim 20-ci yüzilliyin 80-ci illərinə düşüb. O illəri düşünəndə sovet nostalgiyası ilə yaşayanları anlaya bilmirəm. Yaz fəslində, doğulduğum bölgədə kəndin qız-gəlinini “Sovxoz”un pambıq tarlalarına pambığı alaqlardan təmizləməyə çıxarardılar. Ailələr arasında bölgü aparardılar. Yəni pambıq əkilib-becərilməsi üçün ailələr arasında bölünərdi. Alağın təmizlənməsinin ardınca pambıq şitillərinin seyrədilməsi işi başlardı. Sentyabr ayına qədər kəndin yüzlərlə sakini pambıq tarlalarında çalışardı. Burada briqadalar şəklində çalışan işçiləri briqadirlər idarə edərdi. Qızmar yay günlərində işçilərə cəmi 2 saat – günorta saat 12-dən saat 14-ə qədər fasilə verilərdi. Sentyabrda pambıq yığımı başlardı. Pambığın 1 kiloqramını 5 qəpikdən yığdırardılar. Oktyabrda yığım qiyməti 10-15 qəpiyə olardı. Biz 4-cü sinfi bitirib, yenicə 5-ci sinfə keçdiyimiz vaxt, yəni 10-11 yaşımızda pambıq yığımına cəlb olunurduq. 40, bəzən 45 dərəcə istidə kilosu 5 qəpiyə pambıq yığırdıq. Bu proses o qədər çətin və əzablı olurdu ki, bəzən bir neçə uşaqla sözləşib, cəza müəssisəsindən qaçırmış kimi pambıq yığımından qaçırdıq. Həm də sabah buna görə bizə cəza veriləcəyini bilə-bilə. Pambıq yığımı zamanı kəndin giriş-çıxışında bir milis işçisi dayanardı. Bu aylarda kənddən çıxmaq cinayətmiş kimi, üzrsüz səbəbdən kənddən çıxmaq istəyənləri geri qaytarırdı. Bu aylarda toy etmək üçün qurd ürəyi yeməli idin. Bir dəfə bu aylarda toy etdiyi üçün bir kolxoz sədri toy karvanını saxlayıb, yol kənarındakı pambıq tarlasından bəylə gəlinə pambıq yığdırmışdı ki, bu, başqalarına da dərs olsun… Sonralar xalq hərəkatı, soydaşlarımızın əzəli torpaqlarından deportasiyası, qiymətlərin durmadan artması və 20 yanvar faciəsi də uşaqlıq illərimizə düşdü. Mənə elə gəlir ki, 20 yanvar faciəsi ilə bizim uşaqlıq dövrümüz də bitdi.

– Və gənclik illəri başladı…

– Əyər həmin illərə doğrudan da gənclik illəri demək olarsa… Doğrusu, gənclik illərimiz də ürəkaçan olmadı. Hərdən mənə elə gəlir ki, heç gənc olmamışam. Elə uşaqlıqdan birbaşa orta yaş dönəminə adlamışam. 20 yanvar faciəsinin ardınca Qarabağ hadisələri, hər gün gələn şəhid xəbəri, torpaq itkisi, siyasi qarşıdurmalar, tez-tez baş verən hakimiyyət dəyişikliyi, sosial durumun günü-gündən ağırlaşması, saatlarla çörək növbəsi və digər bu kimi acı xatirələr yaddaşımda silinməz iz buraxıb. Belə bir ağır zamanda – 1992-ci ildə orta məktəbi bitirib, ali məktəbə daxil oldum. Hamı problemlərin məngənəsində əzilirdi. Qardaşım 1991-ci ilin sonunda Rusiyadan hərbi xidmətdən geri döndü, 1992-ci ilin yazında Qarabağa – ərazi bütünlüyü uğrunda gedən döyüşlərə yollandı. Hər gün cəbhədən acı xəbərlər gəlirdi. Yaşam şərtləri günü-gündən ağırlaşırdı. Durum o qədər ağır idi ki, oxumaq arxa plana keçmişdi. Millət ölüm-qalım savaşında idi. Orta məktəbi belə bir ağır dönəmdə bitirdim. İndi uşaqlar repetitor yanına gedir, onlara hər cür şərait yaradılır ki, oxusunlar. Amma o dönəmdə elə deyildi. Mən ali məktəbə sənəd vermək istəyəndə valideynlərim bu istəyimə qarşı çıxdılar. Əlbəttə, onları da başa düşürdüm. Onsuz da gündəlik ruzini güc-bəla qazanırdıq. Şərtlər diqtə edirdi ki, oxumayım, onsuz da çətinliklə dolanan ailəyə kömək edim. Amma oxumaq fikrimdə israrlı olduğum üçün sənədlərimi aidiyyatı quruma verdim. Allah rəhmət eləsin Vurğun Əyyuba və can sağlığı versin dəyərli alim Firudin Ağasıoğluna, nə yaxşı ki, onlar test üsulunu Azərbaycana gətirdilər. Süründürməçilik olmadı. Çox böyük çətinliklər, ciddi maddi sıxıntılar olsa da universiteti oxuyub bitirdim.

– Bəs gələcəkdə bu gününüz haqqında danışanda ürək dolusu xoş günlərinizdən danışa biləcəksizmi?

– Şəxsi həyatımla bağlı, güman ki, yox. Ümumiyyətlə bu illər ərzində ilk dəfədir ki, çətinliklərimi, çəkdiyim əzabları, yaşantılarımı dilə gətirirəm. Həmişə dərdimi başqalarından gizlətmişəm. Yəni düşünmüşəm ki, əynimdəki köynək mənim olduğu kimi acılarım, əzablarım, dərdlərim də mənimdi. Onu başqalarına yükləmək kimi bir haqqım yoxdu. Həmişə dərdimi, sıxıntılarımı, ehtiyaclarımı gizlətib, sevincimi bölüşmüşəm ətrafımla. Olub ki, yaxınlarımdan kimləsə görüşəndə mənə dərdini danışıb, gileylənib, problemlərdən boğaza yığıldığını deyib. Diqqətlə dinləyəndən sonra Aqil Abbas demişkən, “ver dərdini kef edim”- demək istəmişəm, amma ürəyini qırmamışam, təsəlli vermişəm, ümidli, inamlı olmasına çalışmışam. Ətrafımdakı insanların çoxu məni qayğısı, sıxıntısı, dərdi olmayan və normal yaşamaq üçün hər şeylə təmin olunmuş biri kimi tanıyıb. Bu səbəbdən bəzən, hətta uzaqdan tanıdığım, Facebookdan tanıdığım bəzi adamlar zəng edib, görüşmək istədiyini bildirir. Görüşüncə də maddi dəstəyə ehtiyacı olduğunu bildirirlər. Belə görüşlər işsiz qaldığım, çox ciddi sıxıntılar içində olduğum dönəmlərdə də olub. Onların çoxunun maddi durumunun, yaşam səviyyəsinin mənimkindən üstün olduğuna əminəm. Amma bunu onlara deyə bilmirəm. Üstəlik kömək edə bilmədiyimə görə əzab çəkirəm. Rəhmətlik Xudu Məmmədovun gözəl bir sözü var:

Özüm dərdli ikən dərman gəzirəm,

Dərdi mənimkindən az olanlara.

Arada xeyli müddət işsiz qaldım. Ayrı-ayrı saytlar üçün qonorar qarşılığında yazılar yazdım, başqalarının yazılarını və kitablarını redaktə etdim. Həmin ərəfədə FB dostlarımdan biri mənə yazdı ki, “Sizi başa düşmürəm, hər şeyiniz, eviniz, imkanınız var, niyə özünüzə əziyyət verib qonorar üçün yazılar yazırsız”? Necə deyərlər, içim özümü yandırdı, çölüm özgəni. İlk dəfə sizə açıqlayıram, hələ də yaxın dostlarımın belə çoxu bilmir ki, mən 5 nəfərlik ailə üzvümlə birgə Qaraçuxurda ailə yataqxanasında yaşayıram. Bunu məni tanıyanların çoxu bilmir. Nədən ki, heç vaxt heç yerdə bu barədə danışmamışam, gileylənməmişəm, şikayət etməmişəm. Şikayət etmək mənim təbiətimə yaddır. Ancaq rəhmətlik İlhamə Quliyeva demişkən, “Daş deyil, ürəkdi bu”, hərdən yorulduğum, usandığım anlar da olur. Bu, bəlkə də yaş dövrü ilə bağlıdır, artıq, 46 yaşım var. İndi mən istəsəm də 26 və ya 36 yaşımda olduğu qədər enerjili, dözümlü və döyüşkən ola bilmərəm.

– 25 ildən artıqdır, yaradıcılıqla məşğulsuz. 12 kitabınız, Azərbaycanda və Azərbaycandan kənarda 200-ə qədər araşdırma və publisistik məqalələriniz yayımlanıb. Uğurlu yaradıcılığa görə ayrı-ayrı nüfuzlu qurumların “Diplom” və “Fəxri Fərman”larını almısız. Dəfələrlə ölkəmizi xaricdə təmsil etmisiz və s. Niyə dövlətin rəhbərliyinə müraciət etmirsiz, ən azından siz də başqaları kimi ev istəmirsiz?

-Bəlkə də bu, mənim yanlışımdı. İstəmək anadolular demişkən, yapımda yoxdu. Daha doğrusunu desəm, bacarmıram. General Əliağa Şıxlıniskini sovet hökuməti həbs etmişdi. Məhkəmədə ona: “özünüzü müdafiə üçün nə deyə bilərsiz”? – deyə sual verirlər. General: “Mən ömrüm boyu yalnız vətənimin və dövlətin müdafiəsi haqqında düşünmüşəm. Heç vaxt öz müdafiəm haqqında heç nə düşünməmişəm. Bu səbəbdən indi öz müdafiəm haqqında heç nə deyə bilmərəm”- deyir. Mən hərbçi deyiləm. Ancaq yazıçı üçün yazı masası da bir səngərdir. Masa arxasında özünü və ailəni gözardı edib, vətənin və dövlətin gələcəyini düşünərək də yaza bilərsən, şəxsi karyeranın yüksəlişini düşünərək də. Pafoslu səslənə bilər, amma həqiqətdir ki, bu illər ərzində özümü gözardı edib, dövlətimi düşünənlərdən oldum hər zaman. Yetər ki, dövlətim var olsun, millətimin Hadi demişkən, millətlər içində imzası olsun- düşüncəsində oldum hər zaman. Ola bilsin, bu səbəbdəndir ki, mənimlə eyni dönəmdə ədəbiyyata gələnlər ora-bura ağız açmaqla, xahiş etdirməklə özlərinə bir çox şəraiti qurdular, evlə, torpaqla və bəziləri yaxşı işlə təmin olundular, məişət problemlərini həll etdilər. Hesab edirəm ki, dövlət nəinki, hər bir yaradıcı adamı, hər bir vətəndaşını görməlidi, qayğısını, ehtiyacını, ağrı-acısını bilməlidi. Ayrı-ayrı fərdlərin problemləri artdıqca, bu, sonda kütləviləşir və sosial aqressiyaya çevrilir. Dövlətin gücü vətəndaşın gücü və rifahı ilə ölçülür. Mən vətəndaş olaraq gücləndikcə dövlətim də güclənir. Evlə və normal yaşam şərtləri ilə təmin olunmaq hər bir yaradıcı insanın, eləcə də hər bir vətəndaşın təməl haqqıdır. Bu gün bu ölkədə 46 yaşlı qələm adamının normal bir evi yoxdusa, bu, öncə dövləti yönətən güclərin suçudur.

– Heç nə zamansa yaşam durumunuza görə sıxılırsızmı, utanc hissi keçirirsizmi?

– Əlbəttə. Evimdə 3 övlad – dövlətim və millətim üçün dövlətinə, bayrağına və yurduna son dərəcə sayğılı olan 3 vətəndaş yetişdirirəm. Onların istək və arzularını yetərincə gerçəkləşdirə bilmədiyimə və layiq olduqları normal həyatı verə bilmədiyimə görə bəzən dövlətim və hökumətim adına utanc hissi keçirirəm.

– Bir az da yaradıcılıqdan danışaq. Yaradıcılıq işləri nə yerdədi?

– Son zamanlar az yazıram. Mətbuatda çalışan dostlarım, zəng edib, niyə son zamanlar mətbuatda görünmürsən, yazı göndər, yayımlayım – deyəndə, zarafatla “yaradıcılığa fasilə vermişəm, istedadımı dəmə qoymuşam” – deyirəm. Əslində isə məişət qayğıları son zamanlar məni çox məşğul edir, bütün vaxtımı alır. Hər üç uşaq təhsil alır, onların oxuması və digər təminatı üçün özümü yaddan çıxarmışam. Sanki bilərəkdən bizi yurdun aydın sabahları uğrunda vuruşma meydanından məişət küncünə sıxışdırıblar.

– Belə demək mümkünsə, ədəbiyyatla sizin aranızda bir ilahi məsafə yaranıb. Onu boşluq da adlandırmaq olar. O məsafənin yaranma səbəbini ilahi keçiddə, təbiət prosesində görürsüz, yoxsa tam olaraq, mühit və şəraitdə. Bu, bəlkə də genetik kodun diktəsi ola bilərmi?

– Maraqlı və yaradıcı sualdı. Lakin bu suala daha öncəki cavablarımda qismən də olsa açıqlama gətirmişəm. Ədəbi yaradıcılıq şəxsi istəklərdən qaynaqlanan məsələ deyil. İlahidən süzülmürsə, içindən gəlmirsə və mövzu səni rahatsız etmirsə, ortada yaradıcılıq da olmayacaq. Əslində sizin dediyiniz məsafə elə sadaladığınız bütün səbəblərdən ola bilir. Burada mühit və şərait daha çox rol oynayır məncə. Ədəbiyyat tarixinə nəzər salsanız, görəcəksiniz ki, böyük ədəbiyyat hər zaman saraylarda və onun ətrafında yaranıb. İqtisadiyyatın aşağı səviyyədə olduğu bir yerdə yüksək mədəniyyətin ortaya çıxması mümkünsüzdür. Bir dövlətin mədəniyyətinin, ədəbiyyatının yüksəlişi onun iqtisadiyyatından keçir. Mən bununla ölkəmizin iqtisadi durumunun yaxşı olmadığını demək fikrindən uzağam. Sadəcə olaraq, o iqtisadi yüksəliş yazarın həyatında da özünü göstərməlidir ki, bu da sonucda ədəbiyyatımızın və mədəniyyətimizin yüksəlişinə təminatçı olacaq.

Genetik kodun diktəsi isə başqa şey deyir. Toparlanmağı və mütləq yazmalı olduqlarımı yazmağa hazırlaşmağı diqtə edir. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da deyim ki, araşdırma yazılarımda daha çox o mövzulardan yazmışam və yazmağa çalışıram ki, həmin mövzular ya indiyə qədər işlənməyib, ya da çox az araşdırılıb. Hazırda Ağ Hunlar mövzusu üzərində düşünürəm. 5-ci yüzilliyin başlanğıcında Xəzər dənizinin gündoğarında qurulan Ağ Hun dövlətinin rəsmi dili türk dili idi. İndi İran adlanan ərazi və ətrafı bu dövlətin nüfuz dairəsinə daxil idi. Hətta, Ağ Hun dövləti o qədər güclü idi ki, Sasani imperiyası yolundan sapanda bu imperiyanın başçısını dəyişib, yenisi ilə əvəz edə bilirdi. Sizin ifadənizlə desəm, ötəri olaraq ədəbiyyatla aramda yaranan “ilahi məsafə” sonlanınca Ağ Hun dövləti haqqında yazacam. Bu, bir araşdırma yazısı da ola bilər, roman da.

– Əvvəlki yaradıcılıq dinamikasına qayıdışınız hansı yoldan keçir?

Toparlanmaqdan keçir. Bəlkə də bu söhbətləşmə həmin keçidin başlanğıcı olacaq.

Söhbətləşdi: Nicat Türkoğlu

Mənbə: https://azpress.az/

Ötən il sentyabrın 27-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin ölkəmizə qarşı növbəti təxribatı Azərbaycanı əks-hücum əməliyyatına başlamağa vadar etdi. Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə şanlı Azərbaycan Ordusu təcavüzkar düşmənə qarşı qətiyyətlə mübarizəyə başladı və 44 gün ərzində uğurla irəliləyərək işğal altında olan ərazilərimizi azad etməyə nail oldu. Bölgədə sülhün və sabitliyin əsasını qoydu. Dünya 44 gündə Azərbaycan Ordusunun gücünü və igidlərimizin şücaətini gördü.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a müsahibəsində Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı deyib.

Bildirib ki, ötən il sentyabrın 27-də başlanan əks-hücum əməliyyatlarının ilk günündə düşmənə böyük zərbə vuruldu. Şanlı Azərbaycan Ordusu düşmənin müdafiə xəttini qətiyyətlə yararaq bütün cəbhəboyu uğurla irəlilədi və ermənilərin “məğlubedilməz ordusu”nun əfsanə, mif olduğunu sübut etdi. Vətən nisgili, işğal altında olan torpaqlarımızın ağrısı bitdi və biz qalib xalq kimi tarix yazdıq.

Bu gün Üzeyir bəyin, Xan Şuşinskinin, Seyidin, Sadıqcanın və görkəmli mədəniyyət xadimlərinin ruhunun şad olduğunu söyləyən professor deyib: “Qarabağ musiqimizin beşiyidir. Azərbaycanın əzəli və əbədi torpağı olan Qarabağın baş tacı, xalqımızın qədim tarixi irs və mədəniyyət mərkəzi, hər bir azərbaycanlının qəlbində müstəsna yeri olan Şuşa şəhəri şanlı Ordumuz tərəfindən azad edildi. Düz 28 il bu xoşbəxt sabahın açılacağını gözlədik. Şuşanın dağlarında bu gün Azərbaycan əsgəri keşik çəkir. Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyev tərəfindən noyabrın 8-də elan edilən bu Zəfər müjdəsi Azərbaycan xalqına, dünya azərbaycanlılarına möhtəşəm sevinc hissi yaşatdı. Şəhidlərimiz bu möhtəşəm Qələbə tarixini öz qanları ilə yazdılar. Şuşa şəhərinin təbii coğrafi relyefi ağır olduğundan qəhrəman hərbçilərimiz böyük mətanətlə sıldırım qayaları aşaraq düşmən üzərində misli görünməmiş hünər göstərdilər. Şuşanı ziyarət edən hər kəs igidlərimizin keçdikləri keçilməz yolları, vətən eşqi ilə əzmkarlıq göstərərək dırmaşdıqları sıldırım qayaları heyrətlə seyr edir. Azərbaycan övladlarının bu çətin sınaqdan alnıaçıq, üzüağ çıxması yalnız onların mətanəti, döyüş əzmi, Vətənə olan məhəbbəti sayəsində mümkün olub”.

M.Qasımlının sözlərinə görə, Azərbaycan cəmiyyəti, gəncliyi üçün yeni həyat, yeni tarix başlayıb. “Qələbə xəbəri bizi qürurlandırdı, başımızı dik tutdu. Noyabrın 10-u xalqımızın tarixinə şanlı, qızıl hərflərlə yazıldı. Bu günləri bizə yaşadan rəşadətli Azərbaycan Ordusuna və Müzəffər Ali Baş Komandanımıza minnətdarlığımı bildirirəm. Bu Vətən müharibəsi Azərbaycan xalqının kimliyini, nəyə qadir olduğunu bir daha dünyaya bəyan etdi… Bir daha xalqımızı bu möhtəşəm Qələbə münasibətilə təbrik edirəm. İnanıram ki, Ermənistan bu savaşdan öz dərsini aldı. Bu Qələbə onlara əbədi dərs olacaq. Qarabağ Azərbaycandır!”, – deyə o vurğulayıb.

Mənbə: https://azertag.az/

Kendinden Bahseder Misin?

Adım, Elmir Zohrablı. 1996 yılında Azerbaycan’da doğdum. Okulu bitirdikten sonra 2013 yılında üniversiteye başladım. Üniversitedeki bölümüm ise Bakü Devlet Üniversitesi Doğu Dilleri Fakültesi İsrail Bölümüydü.

Fakültemizin ismi Azerice “Şarqşünaslıq Fakültesi”dir. 4 yıl eğitim aldık biz. Bu eğitim İbranice’nin yanı sıra İsrail’in edebiyatı, tarihi ve coğrafyasını kapsıyordu. Şimdilerde özel olarak İbranice dersleri veriyorum (https://www.instagram.com/p/CFSi0pbBRAv/?igshid=1oywmytc5m2v2). İbranice eğitimini de en çok burada yaşayan Yahudilere veriyorum. Çünkü malum olduğu gibi ülkemizde hatırı sayılır derecede bir Yahudi nüfusu var. Lakin Yahudiler burada yoğun yaşamalarına rağmen İbraniceyi bilmediklerinden dolayı günlük konuşmalarında bu dili kullanamazlar. O yüzden İsrail’e göç etmeden önce dili öğrenip öyle gitmek istiyorlar.

Üniversitedeki İbranice Eğitimin Hakkında Neler Söyleyebilirsin?

Biz 4 yıllık üniversite eğitimimizde İbranice dersini 8 dönem aralıksız her gün alıyorduk. Günümüzde İbranice dersleri alan öğrenciler bazen soruyorlar neden üniversitelerde bu kadar uzun bir sure İbranice eğitimi veriliyor diye. Kurslarda bize söylenen şey İbranice eğitimi için bu kadar zamana gerek olmadığıdır. Bu soruya cevaben söyleyebiliriz ki biz İbraniceyi akademik olarak öğreniyorduk. Her bir fiili ayrı ayrı zamanlarda şahıslara göre çekimliyorduk. Şimdi kurslarda öyle öğretilmiyor, iki üç tane fiil örneği verilip onun üzerinden konuşma diline gidilen en kısa yol aranıyor. Ama biz daha ayrıntılı bir şekilde öğreniyorduk, çünkü bizim fakülte bir diplomatın yanı sıra bir dilci ve aynı zamanda İbranice öğretmeni de yetiştiriyordu.

Tabii ki İsrail’e yaşamaya giden birinin burada bu kadar uzun bir süre eğitim almak  yerine iki üç ay gibi kısa bir sürede öğrenip gitmesi mantıken daha uygundur. Fakültemizde İbranicenin yanında ikinci uzmanlaşma dili Arapçaydı. Ben Arapçayı iyi bir seviyede öğrenmedim. Bunu hem Arapçanın zorluğu hem de İbraniceye daha çok vakit ayırmamla açıklayabilirim. Bence Arapça İbraniceye göre daha zor. Dolayısıyla okuma yazma seviyesinde Arapça öğrendim diyebilirim. Arapça dışında uzmanlık dersleri olarak Rusça ve İngilizce dersleri vardı. İngilizce’nin yanı sıra ilave olarak öğrenilen diğer bir dilin Rusça, Fransızca veya Almanca’dan birisinin olması gerekiyordu ve bu seçimleydi. Almanca ve Fransızca hakkında hiç bilgim olmadığı için ben Rusçayı seçtim.

Toplamda bizim bölümde belirli seviyelere kadar 4 dil öğretiyorlar. Mesela Arapça bölümünü okuyorsan Farsçayı sana ikinci dil olarak öğretiyorlar, Türkçe bölümündeysen sana Arapçayı öğretiyorlar. Pakistan bölümündeysen Urducanın yanı sıra Farsça da öğreniyorsun.

Bunların yanı sıra Yahudi Edebiyatı, Yahudi Tarihi ve İsrail Coğrafyası derslerini alıyorduk. Mesela benim değerli hocalarımdan biri olan Gülnare ABDULLAYEVA, Azerbaycan’da ilk Yahudi edebiyatı kitabını çıkarmıştı, kitabın ismi “Müslüman İspanyasında Yahudi Edebiyatı” idi.

Azerbaycan’daki İbranice Eğitimi Hakkında Neler Söyleyebilirsin?

Komşu ülkeler ve Türkiye’ye kıyaslarsak İbranice eğitimi Azerbaycan’da daha erken başladı. Bunu bağımsızlıktan önce ve bağımsızlıktan sonra diye ikiye ayırabiliriz. Çünkü Azerbaycan’da üniversitelerde İbranice eğitiminin başlaması 1990’larda oldu, ama ondan önce de İbranice öğrenimi ve öğretimi hayata geçiriliyormuş. İbranice, Sovyetler Birliği döneminde de burada yoğun Yahudi nüfusu yaşadığından dolayı öğretiliyordu. Araştırırsak komşu devletler ve Türkiye üniversitelerinde Azerbaycanlı hocaların var olduğunu görebiliriz. Tabii ki o zamanlarda dili bilen ve öğrenenlerin büyük çoğunluğu Moskova üniversitesinde okuyup gelmişlerdi. Bazen burada neden Azerice yazılmış İbranice gramer kitabı ya da Azerice kaynaklar yok diye soruluyor. Cevabında diyebilirim ki şimdilerdeki genç kuşak o kadar akıcı şekilde konuşamasa da Azerbaycanlılar Rusçayı iyi bildikleri için İbranice öğrenirken de Rus kaynaklarından yararlanıyorlar. Benim bildiğim bir Azerbaycanlı hoca var gramer yazan, o da Türkiye’de yazmış kitabını. Biz de İbraniceyi “Şeat haİvrit” isimli İbrani-Rus karışımı bir kitaptan öğrendik. Şimdilerde bile öğrencilere ben kendim “Şeat haİvrit” üzerinden anlatıp öğretiyorum dili.

İbranice Eğitiminde Nasıl Bir Yol İzliyorsunuz?

Tabii ki. İlk önce üniversite eğitiminde edindiğim kaynaklardan bahsedecek olursam bize İbranice öğreten değerli hocalarımız, gramer bilgilerini, bize anlatarak, hiçbir kaynaktan okumadan öğretirlerdi. Biz de onları defterlerimize yazıp ilerlerdik. Elimizde herhangi bir gramer kitabı yoktu. İbraniceyi çalışıp öğrendiğimiz kaynaklardan bahsedecek olursam “İvrit Min haHathala”, “Sheat haİvrit” ve “Lehachliakh beİvrit” kitaplarının isimlerini sayabilirim. Bunlar aynı zamanda İsrail’de Ulpanlar’da kullanılan kitaplardır.

Daha sonra ben İbranice öğretirken sizin kitabınızı buldum ve hala sizin kitabınızdan istifade ediyorum. Buradan da size teşekkür etmek istiyorum. Yazmış olduğunuz İbranice Gramer Kitabı isimli eser gerçekten hem öğrenciler hem de bir öğreten olarak benim çok işime yarıyor. Sizin kaynağınızı bulmadan önce kendim İbranice gramer bilgilerinin bulunduğu örnekler yazmıştım, oradan öğretiyordum. Derslerimizde gramerin büyük bir bölümünü öğrenciye öğretiyorum. 2 ay sonra öğrenciyle İbranice konuşacak olursanız eğer, öğrenci cümle kurabilir. Tabii ki İsrail’e gidip sokak dilini anlayacaklarını iddia etmiyorum ama zaten onlara lazım olan, en az 70 fiili tanıyıp, o fiilleri zaman zarflarına göre çekimleyebiliyor olmaktır. Bunu yani sıra kendisi hakkında konuşabilir, nerede yaşıyorum, nerede çalışıyorum, İbraniceyi öğrenmek istiyorum vesaire diyebilir. İsrail’e gidip yaşamak isteyen birisi için asgari bu kadar İbranice öğrenmesi yeterlidir. Ama bizim gibi bir metni sözlük yardımıyla da olsa tercüme edebilmesi veya daha üstü bir seviyede konuşması için daha uzun bir zaman ayırması ve İsrail’de yaşaması gerekir.

Azerbaycan’da İbraniceye Olan Bakış Nasıldır?

Azerbaycan’da İbraniceye olan bakış pozitiftir. Mesela birisi İbranice öğrendiğinde genel olarak insanlar “a ne güzel” deyip iyi tepki veriyorlar. Büyükler de küçükler de bu şekilde olumlu yaklaşıyor. Bazı kesimler var ki beğenmiyor, “neden Yahudi dili öğreniyorsun?(!)” diyorlar. Buna rağmen bu durum antisemitizmden kaynaklanmıyor. O kişilere deseniz ki “Hintçe öğreniyorum”, onlar, “neden Hintçe öğreniyorsun, bunun yerine daha verimli bir dil öğren” diyorlar. Rusça, Fransızca ve İngilizce gibi. Ama halk ve gençlerin büyük bir kısmı ise İbranicenin ne kadar iyi bir dil olduğunu söylüyorlar ve öğrenmek istiyorlar.

Azerbaycan’da İbranice Gramer Kitaplarına Ulaşım Söz Konusu Mu?

Evet, ulaşmak mümkün. Bütün büyük kitapçılarda eğitim bölümü var. Eğitim bölümünde biraz aradıktan sonra İbranice gramer ve ona benzer kitaplar bulunabiliyor. Ama yukarıda da bahsettiğimiz gibi bu kaynakların hepsi Rusça üzerinden yazılmış kitaplardır. Kitapların üzerinde Rusça “3 ayda İbranice” veya “30 günde İbranice” yazıyor. Bilindiği üzere Azerice böyle bir kaynak yoktur. Ama bu kaynakları kullanarak sıfırdan dili bilmeyen birisi İbraniceyi öğrenemez benim kanaatimce. Bir hocaya veya kendi dilimizde anlatan bir kaynağa mutlaka ihtiyaç vardır.

Azerbaycan’daki Yahudiler ve İbranice Hakkında Neler Söyleyebilirsin?

Dünyada İsrail’den sonra herhangi bir ülkenin şehir veya kasaba halkının tamamının Yahudi olması gerçeği  yalnızca Azerbaycan’da kendisine bir yer bulmuştur. Kuba bölgemizin “Kırmızı Kasaba” isimli kasabasının halkı tamamen Yahudidir. Bu arada Doğu Avrupa’nın en büyük sinagogu Bakü’de bulunur. Bakü’de yaşayan Yahudilerin büyük bir kısmı aliyalar ile İsrail’e göçüp gitti.

Şehir Yahudileri Rusça konuşurlardı. Ama kırsal bölge ve içe doğru gidecek olursan buranın yerli Yahudilerinden Kuba Yahudilerinin, Cuhuri dedikleri ama Tat diline yakın olan bir dili konuştuklarını görürüz. Tat dili Güney-batı İran dil ailesine mensup bir dildir. Dağ Yahudileri zamanla kendilerini izole etmek için Tat dilinden yeni bir dil oluşturup adını Cuhuri dili koymuşlardır. “Tat”lar Cuhurice anlayamıyor ve onu ancak dağ Yahudileri anlayabiliyor.

Azerbaycan’da İbranice eğitiminden de bahsedecek olursak yukarıda da dediğim gibi İbranice Azerbaycan’da iki Üniversitede öğretiliyor. Bunun yanı sıra Bakü’de ve bazı bölgelerde Yahudi okulları var. Bakü’de dört tane Yahudi okulu var ve orada aktif İbranice dersleri veriliyor. Bunlardan üçü karışık okul olup bir bölümünde Azerice bir bölümünde de İbranice öğretiliyor. Diğer bir okul olan “Habad ve Arnav” okulunda ise sadece Yahudiler eğitim alıyorlar. İsrail başbakanı Azerbaycan’a seyahat ettiğinde buraya da geldi. Bunun yanı sıra Kuba’da da birkaç Yahudi okulu vardır. Okullardan başka Bakü’de Sohnutlar(Ajans) vardır. Orada da İbranice öğretiliyor. Ve son olarak özel kurslar ve öğretim kurumları da mevcuttur. Onlardan birisi de benim.

Son Olarak İbranice Öğrenmek İsteyenlere Ne Tavsiye Edersin?

İbranice öğrenmek isteyenlere tavsiyem dili büyük bir heves ve sevgiyle öğrenmeleridir. Günümüzde Türkiye’de ve Azerbaycan’da kaynaklar boldur. Tabi ki biz üniversitede iyi bir çevrede öğrendik, ama şimdi de sizin gibi değerli hocalar ve öğretmenlere en azından internet ve sosyal ağlardan ulaşmak mümkün. Sıfırdan kendi başına öğrenmek isteyenler olursa cevabım eğer kendi dilinizde anlatan ve öğreten yoksa o kadarda kendi başına öğrenilebilecek bir dil olmadığıdır. Yanınızda size dilin bazı yönlerini anlatan hoca ve kendi dilinizde bir kaynak olması mutlaka gereklidir. Ben de ders veriyorum, bazı öğrenciler diyor ki ben kendi kendime öğrendim. Soruyorum “sen ne seviye de öğrenebildin?” diye. Görüyorum ki yalnızca çok az okuyabilip ancak bazı temel kelimeleri telaffuz edebiliyorlardı. Bunu da dilin zorluğuna değil de öğreteni bulmasının zorluğuna bağlıyorum. İbranice, öğretmeni az olan bir dildir. Yoksa zor bir dil değildir.

Size teşekkür ediyorum Ozan bey, ve dili öğrenen ve öğrenmek isteyen herkese başarılar diliyorum. Ne zaman isterlerse yardımcı olabilirim. Bana, zohrabovzohrab730@gmail.com mail adresinden ulaşabilirler.

Yazarın Değerlendirmesi

Elmir Bey ile sosyal medyadan tanıştık. İbranice üzerine hasbihal etme fırsatımız oldu. Türkiye’deki İbranice eğitimi üzerine bir söyleşi gerçekleştirmiştik. Elmir Bey ile de Azerbaycan’daki İbranice eğitimi üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik. Elmir Bey 4 yıl İbranice eğitimi almış birisi. Ben de yaklaşık 3 yıl eğitim aldım. Öğrenirken biraz farklı bir metot ile öğrendim diyebilirim. Azerbaycanlı bir hocamız vardı.  Kendisi ilk hocam olduğundan dolayı ona minnettarım. Öğrettiklerinden dolayı teşekkür ediyorum. Biz, Eliezer Tirkel’in İbranice Gramer kitabından dili belli bir seviyeye kadar getirdik. Kitap yetersiz olsa da dilin temel mantığını kavramamızı sağladı. Asıl avantaj yurt dışına çıkma şansımızın olmasıydı. İsrail’deki Ulpanlarda iyi seviyelere kadar öğrenme şansımız oldu. Sonra ben hep İbranicenin öğretilmesi üzerinde engeller olduğunu düşünüyordum. İbranice öğretilirken bence yapılan hata gramere çok ağırlık verilmesidir. Gramere ağırlık vermeden modern kitaplarla grameri öğrenmeli. Alıştırmalar yapılmalı ve örneklerle pekiştirerek bolca kelime öğrenmeli diye düşünüyorum. İbranice zevkli bir dil ve öğrenmesi de kolay. Alfabe farklı olsa da sadece 22 tane harf bulunmaktadır.  Ülkemde İbranicenin yaygınlaşmasını ümitle karşılıyorum. İsrail’in anlaşılması İbranicesiz mümkün değil. Ortadoğu’nun anlaşılması da İsrailsiz mümkün değil. Dolayısıyla İbranice öğrenmek artık elzemdir. Gençlere bilhassa tavsiye ederim. Elmir Bey’e de röportaj talebimi kabul ettiği için teşekkür ederim.

Kaynak: https://www.ilimvemedeniyet.com/azerbaycanli-elmir-ile-azerbaycanda-ibranice-egitimi-uzerine-soylesi.html

Müsahibimiz Türkiyənin məşhur aşığı, YUNESCO-nun “Canlı insan xəzinəsi” titulunu qazanmış Şərəf Taşlıovadır
Şərəf Taşlıova: “Dünyanın bugünkü düzənini ən iyi şəkildə idarə edə biləcək əxlaqi sistem aşıqlıq gələnəyinə bağlıdır”.
– Ustad, Sizi bu sənətə gətirən nə oldu?
– Aşıqlıq ənənələri, deyimlər, türkülər, Quran. Yaxşı yadımdadır, mən hələ uşaq idim, cocuk bayramına hazırlıq görülürdü. Bir gün okul¬da öyrətmənim bizdən soruşdu ki, cocuklar, türkü söyləyən varmı ara¬nızda. Mən də o zaman 9 yaşında bir cocuk idim və dedim ki, mən söy¬ləyə bilərəm. Və ilk dəfə onda çıxış etdim. Sonra öyrətmənim məni konservatoriyaya göndərmək istədi. Ancaq atam rəhmətə getdiyindən gedə bilmədim. Sonra Aşıq Şenniyin oğlu Aşıq Qasım məni düyündə gördü, səsimi bəyəndi və beləcə mən aşıqlığa başladım.
– Neçə yaşından bu sənətə bağlandınız?
– 10 yaşından.
– Ustadınız kim olub?
– Aşıq Şenniyin oğlu Aşıq Qasım.
– Təkcə Türkiyədə yox, dünyada tanınmış sənətkarsınız. Sizi hər yerdə tanıyır və sevirlər. Türkiyədə aşıq sənəti ilə bağlı sizin fikirləriniz və bu sənətdə özünüzün keçdiyiniz yol oxucularımız üçün də maraqlı olardı.
– Təşəkkür edirəm. Aşıq sənəti özündə şeir, saz, söz, dastan və s. bir¬ləşdirir. Türkiyədə özünəməxsus aşıqlıq ənənəsi vardır ki, dədə-babalarımızdan bizə miras qalıb. Burada zəngin bir ustad-çıraq ənənəsi olub. Aşıq olmaq üçün ustad yanında yetişmək gərəkir. Ustad görmə-yənin iyi bir aşıq olması mümkün deyil. Beləsi aşıqlıq edə bilər, amma çox tərəfi boş qalar. Mən bu nərdivanların hər birisini keçdim.
Bu gün aşıqlıq çox zəngindir. Borçalıdan mənim ustamın bir ar¬ka-daşı var idi – Aşıq Şenniyin son şəyirdlərindən biri Aşıq İbrahim. Onun söylədiyi əski havalar bu gün bizim aşıqların söylədiyi havalardır. Qarsda çox məşhur aşıqlar olub. Aşıq Gülüstan vardı – Murad Çobanolunun babası, Aşıq Musa vardı, Aşıq Mirzə, Aşıq İslam Ərdənər və daha bir çox aşıqlar vardı ki, bunların hər birindən faydalandım mən. Tür¬kiyədəki aşıqların hər biri ilə görüşdüm. 44 il Konya aşıqlar bay¬ra¬mına qatıldım. Konya aşıqlar bayramı Türkiyədə çox geniş yayılıb və çox da böyük faydası olur. 20 ildir Uluslararası İstanbul festivalında iştirak edirəm. Yəni, Türkiyədə keçirilən aşıqlarla bağlı həmən-həmən bütün festivallarda, yığnaqlarda, toplantılarda iştirak etmişəm. Yurd dışında da bir çox ölkələrdə olmuşam. İngiltərə, Danimarka, Qırğızıstan, Qazaxıstan, Pakistan və s. ölkələrdə olmuşam. Hətta Pakistanda Azərbaycan elçiliyində bir proqram da yapdım. Türkiyə televiziya kanallarında, özəlliklə də TRT-də uzun illər proqramlar yapdım. Yurd dışında da kanallarda çı-xış etdim. Bunları söyləməklə demək istəyirəm ki, hələ uşaqlıqdan özü-mü hər kəsə tanıtmaq istəyim, diləyim vardı. Mən uşaq vaxtında, 6 yaşımda yetim qaldım, babam rəhmətə getdi və heç kimim yoxdu. Amma Allah bunları mənə nəsib etdi. Bir çox şeirlər, məqalələr, das-tanlar, hekayələr yazdım. Kitablarım işıq üzü gördü. Kitablarımdan birini Dil Kurumu, birini Milli Eyitim Bakanlığı çap etdirdi, biri də çapa hazır vəziyyətdədir.
Aşıqlıq gələnəyi millətin əxlaqıdır, kültürüdür, ailə mutfağıdır. Yəni, bir evdə süfrəyə qoyulan gözəl, dadlı yeməklər sağlığa faydalı olur¬sa, aşıq gələnəyi də özəlliklə türk milləti, hətta dünya millətləri – mən bunu Londonda da, Amerika da söylədim, – üçün faydalıdır. Dünyanın bu günkü düzənini ən iyi şəkildə idarə edə biləcək əxlaqi sistem aşıqlıq gələnəyinə bağlıdır. Bizdə atalar sözləri, deyimlər, qarşılıqlı söyləmələr, dastanlar vardır ki, bütün dünya bir araya gəlsə, bunlardakı hikmətlərdən faydalansa dünyadakı bir çox problemlər daha asan çözülər.
Aşıq havası yerlə göyün arasında quşların səsidir, rüzgarın səsidir. Bunları ən iyi tərənnüm edən aşıqlardır. Aşıqlıq sənəti neçə illərdən bəri yol gəlmişdir. Bunun divanisi var, təcnisi var, gəraylısı var, müxəmməsi var. Bunlar əsrlərin sınağından çıxaraq bizə gəlib çatmışdır. Amma yeni yaranan mahnılarda, görürsən ki, biri nəsə çıxardır, ortaya qoyur, bir neçə gündən sonra isə yaddan çıxıb gedir.
– Türkiyədə aşıq sənətində ustad-şəyird ənənəsi hansı du¬rum-dadı, bu ənənə davam edirmi?
– Üzülərək söyləmək istəyirəm ki, bu, yox deyə biləcək dərəcədə azalmışdır. Bunun əsas səbəbi budur: Türkiyə 1960-cı ildən sonra bir köç durumunda idi. Qarsdan İzmirə, Ərzurumdan İstanbula, Ağrıdan Urfaya köçənlər oldu, yer dəyişimi ortaya çıxdı. Bu yer dəyişimi aşıq sənətinə təsirsiz qalmadı. O cümlədən də ustad-şəyird əlaqəsinin zəifləməsinə səbəb oldu. Axı, aşıqlıq sənətinə gəlmək istəyən yeniyetmə ustaddan bu sənətin bütün sirlərini, incəliklərini öyrənir. Sazı necə tutacağından başlayaraq, məclisdə ehtiramla necə sözə başlayacağını, hansı sözləri deyəcəyini, hər bir məclisin ruhuna uyğun olaraq hansı sözləri oxumaq, nələr anlatmaq lazım gəldiyini, dastanın necə söylə¬nilməsini mənimsəyir. Yəni ustad şəyirdini bir növ yoğurar və lazım olan şəklə salar. Ustadından eyitim almayan bir aşıq çox başarılı olmaz.
– Gənc nəsildə bu sənətinə meyil varmı?
– Gənclərdə meyil var. Ancaq bu gün dünyada bir kültür dəyi¬şik¬liyi də var.
– Türkiyədə aşıqlığın indiki durumu sizi qane edirmi?
– İnsan yediyi çörəyə, yaşadığı həyata xor baxa bilməz. Bu, mənim həyatım, çörəyim, yolumdur. Amma onu deməliyəm ki, bu gün aşıq sə¬nə¬ti əski aşıqlıq ənənələrinə o qədər də bağlı deyil, yəni əski ustaların öyrətdiyi şəkildə deyil. Bir növ modernizə edilmiş, sadə şəkildədir. Bu, əslində çox böyük bir təhlükədir. Mən bütün Türk dünyasını gəzdim gör-düm, Azərbaycandakı, eləcə də Borçalıdakı aşıqları da dinlədim. Mən bir şey də söyləyim bütün Türk dünyasına, aşıq dostlarımız bir məsləhət kimi qəbul etsinlər bunu, bizdən bizim kimi olmamızı gözləyirlər. Biz başqalarına bənzəməyə başlarsaq çox şey itirərik.
– Aşıq sənətinin bu günü ilə bağlı nə deyərdiniz?
– Azərbaycandakı aşıq ənənələri aşıqlığın çıxış nöqtələridir. Bu gün türk dünyası ölkələri arasında Azərbaycanda aşıqlıq daha yüksək səviyyədədir, ölkənin mədəniyyətinin inkişafında mühüm yer tutur. Xalqın dilinin saflığının qorunmasında aşıqların böyük rolu var. Bir məmləkətin dilini, onun səsini ən gözəl yaşadan aşıqlardır, aşıq havasıdır. Buna görə də aşıq sənətinin əski varlığının qorunub saxlanılmasına çalışmaq lazımdır. Doğrudur, dünya bir dönüş içərisindədir, dəyişiməyə məcburdur, amma çalışmaq lazımdır ki, bu sənətin qədim ənənələrinə xələl gəlməsin. Keçmiş ustadların da varlığına sadiq qalaraq davam etdirməklə bu sənətin daha faydalı olacağına inanıram.
– Sizi Azərbaycanda çox gözəl tanıyırlar, sevirlər. Oradakı aşıq-lardan hansılarla əlaqələriniz olub, kimlərlə görüşmüsünüz?
– Sağ olsunlar. Azərbaycan, Borçalı mənim ata yurdumdur. Mən hələ uşaq idim, kənddə radio var idi. Radionu açdıqları zaman hər kəs Azərbaycandakı aşıqları dinləməyi dördgözlə gözləyərdi. Mən Azər¬bay-can aşıqlarından çox şeylər öyrəndim. O zamanlar çox qapalı bir dönəm idi, aramızdakı sınırlar qapalıydı. 1992-ci ildə Konya Aşıqlar bayramına hazırlıq görülərkən bu bayramın təşkilatçısına dedim ki, böyük Konya aşıqlar bayramına Azərbaycandan da aşıq dəvət etmək lazımdır. O za-man Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri Hüseyn Arif və Aydın Çoban-oğlu (Allah hər ikisinə rəhmət eləsin) gəlmişdi. O dönəmdə sınırdan keçib bu tərəfə gəlmək üçün izin almaq lazım idi və sınırda mənim qohumum çalışırdı, onunla əlaqə saxladıq. Onların proqrama çatmaları gərəkirdi, amma axşama ancaq gələ bilmişdilər. Onlar gəldiyi zaman artıq aşıqlar bayramı başlamışdı və qapıdan içəri girdikləri zaman – mənim ən gözəl xatirələrimdən biridir bu, – hər kəs, oradakı insanların hamısı sanki don¬muş şəkildə qaldı onları görəndə. Sakitcə – biz onların yerlərini əv¬-vəl¬¬cə¬dən hazırlamışdıq, – gəlib bizim aramızda oturdular. İnanın ki, in-sanların gözlərindən damla-damla yaş axırdı sevincdən. Sonrakı illərdə Aşıq Mahmud və Aşıq Hacı gəldi. Sonradan Azərbaycan aşıqları Qarsa çox gəldilər. Rəhmətlik Mikayıl Azaflı da gəlmişdi, amma mən onunla gö¬rüşə bilmədim, o zaman İranda idim. Sonra mən Mikayıl Azaflının qı¬zı və digər aşıqlarla görüşdüm. Burdan Azərbaycanın bütün aşıqlarına salamlar göndərir, sağlıqlar diləyirəm. Allah hamımıza xeyirli ömürlər versin.
– Ustad, Sizin fikriniz mənim üçün də, aşıq sənəti ilə ilgili olan hər kəs üçün də önəmlidir: Türkiyədəki aşıqlarla Azərbaycan aşıq-larını daha çox bir araya gətirmək, bu sənəti daha irəli aparmaq üçün nələr etmək lazımdır?
– YUNESKO-nun yaşayan insan xəzinəsi elan etdiyi və dünyanın bir çox ölkələrində mükafatlara layiq görülmüş bir aşıq kimi demək istə-yirəm ki, Azərbaycan aşıqları ilə, İrandakı azərbaycanlıları da bura daxil edirəm, Türkiyə aşıqlarının bir araya gəlməsində çox böyük fayda var. Bizim dil birliyimizi, yazı birliyimizi ən iyi şəkildə elan etməkdən öncə, qaynayıb-qarışıb bir-birimizi tamamlamaq üçün Azərbaycan aşıqları ilə Türkiyə aşıqlarının zaman-zaman bir araya gəlməsi, məsələn, iki ildə bir Azərbaycanda, iki ildə bir Türkiyədə, hətta mən deyərdim ki, digər türk dövlətlərində də aşıqlar bayramı, festivallar və digər tədbirlər düzənləmək lazımdır. Yəni Türkiyədə, Azərbaycanda, yaxud Türk dünyasının aşıq sənəti ilə ilgili olan harası layiq görülürsə, orada sıx-sıx aşıq olimpiadaları, aşıq bayramları, hətta Dünya Aşıq olimpiadası yapmaq lazımdır. Sıx-sıx bir araya gəlindiyi zaman yeni nəslin ustadlardan öyrənmələri asanlaşar, gənc nəsil bizə baxaraq nəyim əskik qalıb, nələri öyrənmə¬liyəm deyə öz əskiklərini aradan qaldırarlar. Bu gün dünyada çox sürətli bir dəyişim vardır, indi elektronik çağındayıq. Onun üçün belə bayram¬ların, toplantıların yapılması lazımdır. Bu da yalnız TÜRKSOY-un, Türk Birliyinin ortaq yapımı ilə olur. BMT-nin bir kültür qurumu olaraq YUNESKO-nu da bu işə cəlb etmək olar. Yayımlara çox fikir vermək la-zımdır. Sizin nəşrlərinizə baxdım və çox sevindim. İstər jurnallar olsun, istər kitablar olsun, onları çoxaltmaq, Azərbaycandakı aşıqları Türkiyədə, Türkiyədəki aşıqları Azərbaycanda daha yaxşı tanıtmaq lazımdır. Bu sahədə universitetlərin müvafiq fakültələri də çox iş görə bilər. Yeri gəl-mişkən, son illərdə Türkiyədə Ərdəhan universitetinin bu yöndə xid¬mət-ləri böyükdür. Bu universitetin rektoru Çıldırlıdır, özü də ədəbiyyatçıdır.
Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. Bu gün dünyada film çəkmək üçün bir növ ssenari qıtlığı var. Amma aşıq sənətinə üz tutsaq görərik ki, dastanlarımızın hər birisi bir ssenaridir. Bu gün yabançı filmlər, Avro-padan gələn və bizim mədəniyyətimizin tam əksinə olan roklar, poplar, milli mədəniyyətləri əridib yox edərək öz mədəniyyətlərini qəbul etdirməyə çalışır. Bu dalğanı yox etmək, başlı-başına üzərimizə gələn bu yükün qarşısında duruş gətirmək üçün qədim mədəniyyətimizi qoruyub yaşatmalıyıq. Bu yükün, bu basqının qarşısında duruş gətirmək üçün Türk dövlətləri, hər kəs olduğu coğrafi ərazi içərisində aşıqlarına sahib çıx-malıdır. Çünki aşıq sənəti yaşadığı müddətdə onun mədəniyyəti də, dili də yaşayar, əxlaqı irəliyə doğru gedər. Bu sənəti qoruyub yaşatmaq lazımdır.
– Nə zamansa Azərbaycana, ata yurdunuz Borçalıya gəlməyi düşünürsünüzmü?
– İnşallah. İlk can atdığım, Allahdan aman dilədiyim, mənə möhlət ver, gedib görüm dediyim yer Azərbaycandır, Borçalıdır. Ata yurdumdur ora mənim, əcdadımın torpağıdır. Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin başkanı, dəyərli qardaşım Zəlimxan Yaquba, bu birliyin yönəticilərinə və bütün üzvlərinə hörmət və sayğı göndərirəm. Böyüklərin əllərindən, kiçiklərin göz¬lə¬rindən öpürəm. Və onlara da deyirəm ki, aman ha, Azərbaycan, Bor-çalı, o bölgədəki aşıqlıq gələnəyini yaşatmağa qeyrət göstərsinlər. Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm: Azərbaycandakı kimi qadın aşıqlar dünyanın heç bir yerində yoxdur. O görüntünü, o geyimləri, ənənəni ya-şat¬maq lazımdır. Onların hər birinə salam göndərirəm, öz ənənələrini buraxıb başqalarına bənzəməsinlər, yanlış edərlər.
– Ustad, bəlkə gözlədiyiniz sual vardı, amma mən onu ver-mədim?
– Yox, çox təşəkkür edirəm bu söhbət üçün, bərabər olduğumuz üçün. Sizi tanımaqdan da çox böyük qürur duydum.
Sonda bir daha deyirəm, Aşıqlıq sənətini dünyaya ulaşdırmağa çalı-şaq, yeni texnologiyaların, internetin bu sənəti öldürməsinə icazə verməyək.
– Müshibə üçün təşəkkür edirəm.
Müsahibəni apardı:
Musa NƏBİOĞLU
Türkiyə, Kayseri
16 may, 2012

“İnsan ürəkdən yox, çiyinlərdən və dizlərdən sevir. Bütün ruhunla, inamınla, güvəninlə başını dizinə, çiyninə qoya bilirsənsə qadın odur”.

Emin Piri

Sözə dəyər verən oxucular, uzun müddətdir “Gənclərlə söhbət” layihəsi barədə düşünürdüm. Bu, ədəbi, siyasi çərçivələrdən kənar söhbətimdə sadəcə istedadlı gənclər iştirak edəcək. Və istedadına ən çox güvəndiyim gənclərdən ilk olaraq Emin Piri ilə danışmağı qərara aldım. Emin Piri müasir Azərbaycan Ədəbiyyatının tanınan simalarındandır əlbəttə. Zaman-zaman siz istedadlı, lakin tanınmayan, yeni imzalarla da tanışlığın şahidi olacaqsınız.

Ümid edirəm, vaxtınızı dəyərləndirməkdə yanılmaram…

Müharibə əliliydi babam,
aldığı təqaüdün qəpiklərini
gizlədərdi əlində.
“Tapın görüm, hansı əlimdədi?
Pul, tapanındı”
oynardı bizimlə.
Ancaq heç vaxt tapmadıq
qəpikləri hansı əlində gizlətdiyini.
görəsən, bilirdimi
biz bilirik
bir əlini müharibədə itirdiyini…

Emin Piri

– Emin, “Gənclərlə söhbət” layihəsinin ilk qonağısan və aylar əvvəl başlamalı olduğumuz bu söhbət çox gecikdi. Biz niyə görüşə bilmirik?

– Bəlkə də heç nə gecikməyib sadəcə biz tələsirik. Gecikmək və tələsmək də əslində nisbi məsələdir. Zamana və məkana görə dəyişir. Bilmirəm, ola bilsin, yanlış edirəm. Amma mütləq olan heç nə yoxdur. Görüşməyə gəldikdə isə mən aylardır, ədəbi mühitdən kimsəylə görüşmürəm. Son vaxtlar yalnız dost hesab etdiyim şəxslərlə bir neçə saatlıq görüşüm olub, vəssalam. Ədəbi mühitdə bir növ dərvişlik yolunu tutmuşam. Belə olduqda mühiti həm müşahidə qabiliyyətim çox olur, həm pis vərdişlərdən uzaq oluram, həm də yaradıcılığa, mütaliəyə daha çox zaman ayıra bilirəm.

– Ədəbi mühitdə Emin Piri kimdir?

– Piri var. Amma bəzi proseslərdən sonra bir neçə Emin. Bu insnaların yanaşmasıdır. Kimin nə düşünməsi məni narahat etmir. Sadəcə bəzi status və açıqlamlardan sonra bəziləri bilərəkdən qeyri-ciddi obraz yaratmağa çalışır və ya ən azından görməzdən gəlir. Bu insanlar kimlərdir? Haqqı olmadan haqq alanlar, ailəsinin adından istifdə edib ciblərdən pul yığanlar, araq pulu üçün hər cürü vicdansızlığa əl atanlar. Eyni zamanda istedadsız və müdiriylə münasibətinə görə belə yanaşanlar. İkinci tərəfə görəsə Emin Piri 180 dərəcə fərqlidir. Mənimçün dəyərlilər elə onlardır. Əslində həmişə istəmişəm həmişə düşmənlərim olsun. Bu halda ətalətdən yayınır, öz üzərimdə daha çox çalışır, daha mübariz oluram. Eyni zamanda bu məndə immunitet yaradır. Hər kəs sevəcəyi gün məhv olacağım gündür. Ona görə Tanrı məni çoxluğun sevgisindən qorusun.

– Gəncliyini yaşaya bilirsənmi?

– Öncələrə gəldikdə, yeniyetməlik və tələbəlik illərimdə gənclik yaşamamışam. Amma ədəbi mühitdən sonra bəli. Açığı deyərdim ki, milyonerin milyonlarla nail ola bilməyəcəyi gəncliyi yaşaya bilmişəm. Bu məsələdə narazılıq edə bilmərəm. İndini desək, bundan öncə söylədiyim kimi dərvişlik və nizamlı həyata keçmişəm. Dərvişlik dediksə daha çox pis vərdişlərdən, eyş işrət məclislərdən uzaqlığımı nəzərdə tuturam.

– Sevişmək də eyş-işrət sayılır?

– Sevmədiyinlə sevişmək eyş-işrətin bir növüdür.

– Sevdiyinlə sevişmisən?

– Sevdiyim qadınların şəxsi həyatını heç zaman bölüşmərəm. Buna görə də bu suala cavab verməməyimi məqbul bilin.

– Ümumi deyə bilərsən. Sevdiyin və sevmədiyin qadınla sevişməyin fərqini bilmək maraqlıdır. Həm də Emin Pirinin baxış bucağında…

– Mənə görə intim də kutsaldır. Mənafe olmadan olan yataq barədə sadəcə susmaq lazımdır. Hər halda, bir kərə də olsun sevmiş olan insan bunun fərqini hər kəsdən yaxşı bilir. Sadəcə onu deyə bilərəm ki, sevdiyinlə yataq seks deyil, ritualdır. Açığı mənə bu tip suallar ünvanlayırlar. Bu barədə danışmayacağıma söz vermişdim və etmirdim. Sadəcə bir-iki sualınızı cavabladım. İnanmıram ki, bundan sonra bu barədə nəsə cavablayam.

– Emin, qadın necə olmalıdır?

– İnsan ürəkdən yox, çiyinlərdən və dizlərdən sevir. Bütn ruhunla, inamınla, güvəninlə başını dizinə, çiyninə qoya bilirsənsə mənə görə qadın odur.

– Qadın dostların çoxdu, kişi?

– Hər kəs mənim dostumdur, eyni zamanda dostum yoxdur.Bunun fərqinə baxmamışam. Onu bilirəm ki, qadınlar arasında mərd, ləyaqətli tanışlar var. Eyni zamanda, kişilər arasında da.

– Emin Piridə ən sevdiyin cəhət hansıdır?

– Səmimi olmağım. İnadkarlığım bir də. Bəzən yeri gələndəı heç nədən qorxmamağım.

– Bilirsənmi İradə Aytel səni çox sevir?

– İradə Aytelin məni çox sevdiyinə inanıram. Amma İradə Aytelin özünə güvənmirəm. Ümumiyyətlə, hər kəsə qarşı beləyəm. Hamıya inanıram, amma kimsəyə güvənmirəm.

– Güvənsiz yaşamaq çətin deyilmi?

– Bəzən insanı incitsə də güclü edir. Bəzən bezirsən bundan. Şair demişkən bəzən zəifliyindən yox, güclü olmağından yıxılır adam. Kimsəyə güvənmədikdə həyatda qalmağın tək yolu o odur ki, güclü olasan.Həmçinin güvənsizlikdə düşünürəm ki, mənim məndən başqa kimsəm yoxdur. Zəifliyimi kimsə bağışlamaycaq. Beləcə daxilində immunitet yaradırsan. Özünü güclü etməyə məhkum edirsən. Nəyisə kimsədən gözləmirsən. Yalnız nail olacağın şeylərə yalnız təkbaşına nail olmaq istəyirsən.

– İxtisasca müəllimsən. Gənc yaraşıqlı müəllim. Şagirdlərin şeirlərini oxuyurmu?

– Şagirdlərimi öz yaradıcılığımdan uzaq tuturam. Dərslərini oxusunlar. Məktəb bitirəndən sonra hansı istəsə dostca bölüşə, ədəbiyyat, yaradıcılıq haqqında danışa bilərik. Amma belə istəmirəm. Düzdü, indiyə kimi 10-15 şagirdimə kitabımı hədiyyə etmişəm. Amma bu kitab verməklə də bitib. Ümumiyyətlə, oxuyub oxumadıqları ilə də ilgilənməmişəm.

– Bəzən deyirlər şeir yazmaq vergidir. Sən necə düşünürsən? Nədir şeir yazmaq?

– İstedad hər kəsdə var. İstedad dediyimizsə enerjidir. indi baxır, kimin enerjisi azdır, kiminki çox. Və eyni zamanda kim enerjini düzgün xərcləyir və ya yönəldə bilir. Şeir həyatı yaşamağı və eyni zamanda dəqiq həyat müşahidəsi istəyir. Poeziyanın müəyyən dərəcədə genetik olduğunu düşünürəm.

– Atadan oğula gələn poeziya deyəkmi sənin poeziyana?

– Bir qədər bu da var. Amma mən Tanrıdan gəlmə daha çox adlandırardım( gülür).

– danlayır özünü hər səhər-axşam

əlini başına, dizinə çırpır:

o qaldı cəbhədə,

mənsə qayıtdım

ayağım özümdən qeyrətli çıxdı.

Emin Piri yaradıcılığının ana xəttini müharibə mövzusunda yazdığı şeirlər təşkil edir. Bu, zamanımızla ayaqlaşsa da, müharibə mövzularına az yanaşılır. Yəni, müharibə başqalarının yaradıclığından sükutla keçir. Yalançı pafoslarıdan danışmıram. Nədən qaynaqlanır bu? Sanki Emin Piri dünyanın hər bir nöqtəsində cərəyan edən müharibənin içindədi?

– Nə qədər qəddarca çıxsa da, məni üzsə də müharibələrə və faciələrə minnətdaram. Bir növ şeytan kimi onlardan bəhrələnirəm, onlar mənim qidamdır. Bəşəri söhbətləri milliləşdirir, milli məsələlərə bəşəri baxıram. Ona görə belə alınır.

– İndi sevgilin yanında olsaydı və qulağına şeir pıçıldamaq istəsəydin, hansı şeirini deyərdin?

– Heç zaman çap olunmamış, heç zaman çap etdirməyəcəyim şeirləri deyərdim. Mənim həmişə bir sevgilim var; o da Tanrımdır. Ona deyəcəyim şeirlərisə əlbəttə kimsə bilməz.

– Qadın anadır deyilir…

– Anadır, bacıdır, övladdır, sevgilidir, həyat yoldaşıdır,öldükdə isə vətəndir…

– Emin, səncə ailə həyatı sevgini böyüdür, ya kiçildir?

– Səmimi sevgilərdə böyüdür, saxta, maskalanmış münasibətlərdə isə kiçildir.

– Niyə evlənmirsən?

– Güvənəcəyim, sevəcəyim birinin yolunu gözləyirəm.

– Gecələr nə üçündü, ay Emin?

– Gecələrə şairənə obrazlar qoşa bilərik. Amma və lakin sadəcə yer kürəsinin öz oxu ətrafında fırlanmasından başqa bir şey deyil. Biz öz təsəllimizə, hislərimizə, darıxmağımıza və.s bəhanələr, səbəblər tapa bilərik. Yalnız özümüzü aldatmaqla məşğuluq. Özünü aldatmaq xoşbəxt edirsə, o gözəl yalandır.

– Onda qoy bir gözəl yalan da soruşum və həqiqət olacağına inanaraq cavab ver. Prezident olsaydın ilk nə edərdin?

– İmperator olmağın yollarını arayardım…

– Fikrin hey ucalarda olardı deyirsən. Lap ucada isə Allahdı oturan. “Göydən lopa-lopa qar yağır, bəs niyə Allah yağmır” demişdin. Göydən Allah nə zaman yağacaq?

– Bax, belə düşünək də, dünyada sərhədlər, müharibələr, din, irq ayrıseçkiliyi-varlı kasıb olmasa, Allah yerə enərmi? Mənim ruhuma həmişə Allah yağır. Lopa-lopa qar şəklində. O həmişə burda olub. bizimlə bərabər öz içimizdə. Yəni var olandan. Enməyini gözləməyə ehtiyac yoxdur. Zatən enib. Boşuna enməyini gözləməyə ehtiyac yoxdur.

– Maraqlı cavab idi. Dövlətdən umacağın var? Daha doğrusu, hakimiyyətdən…

– Bu barədə hələki danışmaq istəmirəm. Layiq olduğum yerdə olum,mənə bəs edər.

– Mənə şeir deyərsən? Elə indi…

– Səni sevməyin yanında

Yaşamaq heç nədi, heç nə!

Gərək səni sevəm,

Sevəm

Ürəyi şüşə qabda yox

Elə səndə olan divəm.

Adın da mürəkkəbdi,

adın dilimə dəyməz.

Özün demişdin axı,

Adam bəxtindən qaçıb

Gülləyə gələnə dəyməz.

Sərhədləri itirilmiş

Məmləkətin küncündəyəm.

Daha bu kağız ölkədə

Kiməm ki, kimdən inciyəm.

Sağımda sən,

Solumda sən.

De, nə qədərsən,

Neçəsən?!

Bəlkə o qədər sənlərdən

Birin mənimçün keçəsən…

– Emin, sən ədəbiyyatda inandığım və güvəndiyim imzalardansan. Uğurlar arzulayıram. Bircə istəyim var, gələcəkdə, o zaman ki mən olmayacağam və sən ədəbiyyatı yaşadanlardan olacaqsan, bax, onda məni də xatırlayarsan. Gecən xeyirə qalsın!

– Xeyirə qarşı, əzizim!

Gəl,

döy qapımı…

yolun uzaqdı bilirəm,

əziyyət çəkmə,

sizə gətirrəm

qapımı…

döy,

ürəyin döyünən qədər.

Yaşayıb güldürmədim

səni doyunca.

qoy,

ölüm…

doyunca ağladım səni.

Tanrım,

sənin də yanında

yalançı oldum,

göndərə bilmədim əmanətini.

sənə də can borcum qalıb,

nisyə dəftərinə yazarsan məni.

– deyən şairlə – Emin Piri ilə söhbətim yeni-yeni istedadlı gənclərlə görüşə aparan yolda sonuna vardı. Hörmətlərimlə…

Söhbətə başladı: İradə Aytel

Mənbə: kultur.az

Ağamalıyev Emin Qafar oğlu.Artıq bu ad Fransa iqtisadi və tibbi sahələrdə tanınır.Emin Monpelye1 və 2 universitetlərində müəllim,Fransa Nazirlər Kabinetinin iqtisadi departamentinin səhiyyə sektorunda direktordu.Kimdir bu Fransada bu qədər tanınan Azərbaycan oğlu?
Ağamalıyev Emin 1980-ci ildə Bakıda doğulub böyümüşdür.Valideynləri əslən Qərbi Azərbaycanın Qaraqoyunlu mahalındadırlar.Atası Ağamalıyev Qafar Azərbaycan Politexnik İnstitunu bitirmiş,Sumqayıt Kompressorlar zavodunda işə başlamışdır.Bakı Məişət kondensionerləri zavodu tikiləndə bacarıqlı mütəxəssis kimi yeni zavoda dəvət olunmuşdur. Bu zavodun tikintisindən işəbaşlayan Qafar kişi zavodda mütəliv sahələrdə idarəçi vəzifələrdə işləmiş və sonda zavodun baş mexaniki vəzifəsinə qədər yüksəlmişdi.Əmiləri elmlər doktoru,elmlər namizədi olmuşlar.Bundan başqa Ağamalıyevlərin fitri idarəçilik qabiliyyəti var ki bunlar Emindən yan keçməmişdir.Qafar Ağamalıyevin də nəsil şəcərəsinə baxsaq ziyalı ailəsindən olduğunu görərik.
Anası Ayişə xanım isə Azərbaycan Tibb İnstitutunu fərqlənmə ilə bitirərək təqaüdə çıxana kimi pediator həkim işləmişdir.Ayişə xanım Qaraqoyunlu mahalının Haqqıxlı kəndində ziyalı ailəsində doğulub böyümüşdür.Oxuduğu məktəb onun babasının qardaşı Şərif müəllimlə çox bağlıdır.
Emin evin sonbeşidir.O yeniyetmə ,gənc vaxtlarında təbiətcə çox sakit,gülərüz,elmə çox maraqlı,hərtərəfli biliyə malik bir oğlan idi. Uşaqlıqdan fransız dilində danışmağı çox sevərdi.Eminin on beş –onaltı yaşında olanda onunla söhbətlərimizi xatırlayıram.Elmi biliyi yaşından çox olduğu elə ilk söhbətdə ortay çıxırdı..Orta məktəbi əla qiymətlərlə başa vuran Emin Bakı Dövlət İqtisad Universitetinə qəbul olur və oranı 2000-ci ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirir.Oxuduğu dövrdə fransız dilinə çox maraq göstərən və dərslərini əla oxuyan Emin Fransa səfirliyinin diqqətindən kənarda qalmır.Təhsilini bitirdikdən sonra Fransaya dəvət olunur.Təhsilini doktorantura bölümünü Fransada davam edir .2006-cı ildə İyirmi altı yaşında Avropada fransız dilində iqtisadiyyat sahəsində doktorluq müdafiə edir. Bilmirəm bəlkə də Eminə qədər belə göstəricilərə malik olan var.Amma məndə ən çox qürur hissi yaradan Fransada tutduğu vəzifələrlə bərabər Eminin Azərbaycanda icbari tibbi sığortanın təşkili üçün dəvət olunan ekpert qrupun tərkibində gəlməsi oldu.Ondan Avropa ilə Azərbaycanı müqayisə etməsini istədim.Güldü. Yenə də israr elədim.O isə dedi:
-Bilirsinizmi,mən çox şeyi demək istımirəm.Avropalılar çox punktualdırlar . Biz adicə iki-üç yoldaş bir yerdə oturub çay kofe içərkən etdiyimiz elmi fikri ,mülahizəni dəftərimizə qeyd edirik.Lazım oldu olmadı.Nə zamansa lazım ola bilər. Mənim elmi işimin adı “Təhsilə ayrılan xərclər üzrə gələcək gəlirlərin hesablanması” olub.Azərbaycan mətbuatı 2002-ci ildə məndəm müsahibə götürdü.orada qeyd eləmişəm ki,Azərbaycanı ayağa qaldıran,inkişaf etdirəm azərbaycanlılar olacaq.Mən azərbaycanın intellektinə və iş bacarığına inanıram.
Emin özü haqda danışmağı sevmir.Yenə də o uşaqlıq gülümsəməsiylə söhbətdən,ğzü haqda məlumatlar verməkdən qaçır.Bu yerdə anası Ayişə xanım köməyə yetir.Hələ oğluna gülərək irad da tutur,niyə nailiyyətlərini demək istəmirsən ki?”Mən deyərəm” deyir və
davam edir:
-Eminin elmi işinin bir nüsxəsi Fransa səfirliyində saxlanılır.Emin üçün Fransa səfirliyi iki dəfə Azərbaycan Təhsil Nazirliyinə müraciət edir və onun işinin Fransada davam etdirməsinə icazə alır,Fransaya göndərilir. Hal hazırda Fransa Nazirlər Kabinetinin iqtisadi departamentinin səhiyyə sektorunun direktoru işləyir.Həm də Montpelye1 və Montpelye2 universitetlərində iqtisadiyyatdan dərs deyir. Bir dəfə “Avropa ailəsi genişlənir”adında konfrans keçirilirmiş.Bu konfransda Azərbaycanın və Ermənistanın Avropa Birliyinə üzv ola bilməsi imkanları müzakirə olunurmuş.Azərbaycan iqtisadiyyatını yaxşı bilən bir doktor kimi Emin Azərbaycan nümayəndəsi kimi orada iştirak edir. Erməni doktorant bir qadın da Ermənistan tərəfindən konfrans iştirakçısı imiş.Eminin məruzəsi çox maraqla qarşılanır və hər tərəfdən buna suallar verirlər. Erməni qadın söz alır və Eminin mövzusuna qarşı danışmaq istəyir.Amma alınmır.Beləki,fransız bir professor onun cəfəngiyyat danışdığını vurğulayır. Bu anda qadın erməni fransız dostluğu etnik bağlılığı haqda tarixi köklərindən danışmaq istəsə də həmin professor onu susdurur ki,cəfəngiyyat danışma. Buyur bax bu adam kimi fakt,fikir söylə. Bura Fransadı,dünya iqtisadiyyat modellərini buradan alır.Bu cavan doktoru təbrik edirəm.
Emin yenə də etiraz edir anasına. 39 yaşlı bu kişi mənim nəzərimdə hələ də balaca Emindi.Öz yumşaq ,həlim davranışıyla,inanmıram ki,emin qarışqanı belə incidə. Düşünürəm,görəsən bu hirslənəndə necə görünür?.onun hirslənməsinə heş inanmıram.Mənə doğru yenə də özünəməxsus təbəssümüylə:
-Şükür dayı,fikir vermə,mamadı da məni yalandan tərifləyir.
Ayişə xanım:
-Niyə yalandımı? Bu Emin uşaqlıqdan elə belədi.Həə elə o vaxtdan həm də Avropa Cərəyanı təşkilatının üzvüdü.Fransada Mərkəzi və Şərqi Avropa “Europa Sentrale et orientale” jurnalının redaktoru Erik de Payen 2002-ci ildə Emini əməkdaşlığa dəvət edir.Həmin ilin 2-ci və 3-cü nömrələrində Eminin məqalələri dərc olunub.Məqalələrdə o Azərbaycanın tarixini,mədəniyyətini,siyasətini,iqtisadiyyatını göstərmişdir.
Sonda Emin Azərbaycanın iqtisadiyyatını azərbaycanlıların qaldıracağına əminliklə vurğuladı.Biz də bu Azərbaycanlı türk oğlunun Avropadakı müvəffəqiyyətlərinə sevinirik və onun daha böyük uğurlara nail olmasını arzu edirik.

Elli Atayurd

Mənbə: http://kultur.az

Mədəniyyət ruhumuzun varlığı, onun ərazisidir, maddi dünyada nə ilə üzləşiriksə-üzləşək insan bu ərazidə özü ilə üz-üzə dayanır. Bir sənət əsərinin: rəsmin, sözün, sehirli səsin… yaratdığı ruhani bir sükutun içində düşünmək məqamında: “Mən kiməm, haradan gəlmişəm, yolum hayanadır?” – sualına cavab arayır.

Hər bir musiqi əsəri incəsənət nümunəsi, incəsənət isə bəşəriyyətin mənəvi mədəniyyətinin tərkib hissəsidir. Bu baxımdan, Azərbaycan incəsənətinin ən qədim növlərindən olan aşıq sənətinin xalqımızın mənəvi dünyasında özünəməxsus rolu vardır. Sevindirici haldır ki, bu gün məzmununda türk təfəkkürünü, türk dünyagörüşünü, ruh fəlsəfəsini əks etdirən bu sinkretik sənət növünə insanların meyli də, marağı da, sevgisi də artır. Ən başlıcası isə o, dövlətimizin diqqət və qayğısı ilə əhatə olunub.

Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor, “Şöhrət” ordenli Məhərrəm Qasımlı ilə söhbətimizdə aşıq sənətinin son dövrdəki inkişaf mərhələlərindən, bu sənətin təbliği, onun qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi istiqamətində görülən işlərdən, dövlətin bu sahədə həyata keçirdiyi tədbirlərdən, qarşıda duran məsələlərdən söz açacaq, saz-söz sənətinin böyük ustadlarının xidmətlərindən danışacağıq.

Onu deyək ki, 2016-cı il ildə Aşıqlar Birliyinin qərarı ilə sədr seçilən Məhərrəm Qasımlı Azərbaycan filologiyası qarşısında böyük xidmətləri olan, folklorşünaslıq elminə yeniliklər gətirən görkəmli alimdir. Folklorşünas kimi Ozan sənətimizin ilk nəhəngi olan Dədə Qorquddan Dədə Şəmşirə qədər bu qədim el sənətinin bütün incəliklərini öyrənməyə həsr etdiyi tədqiqat əsərləri böyük dəyərə malikdir. Onun yaradıcılığının əsasında dayanan “Ozan-aşıq sənəti” monoqrafiyası müstəqillik dövrü Azərbaycan filologiyasının şah əsərlərindəndir. Ümumiyyətlə, ozan-aşıq yaradıcılığının ən müxtəlif, ən mühüm problemləri alimin çoxşaxəli elmi fəaliyyətindən qırmızı xətlə keçir. O, ictimai bir xadim kimi də, elmimizin, mədəniyyətimizin xidmətindədir. “Sirli sazın sirdaşı”, onu belə adlandıranlar isə yanılmırlar.

İncəsənət ta qədimdən bu günə kimi həmişə insanların əxlaqi keyfiyyətlərini əks etdirib, onların estetik ideallarının, zövqlərinin, gözəllik və ülvilik haqqında təsəvvürlərinin formalaşmasında böyük rol oynayıb. Bu baxımdan, aşıq sənətinin də incəsənətin bir qolu kimi xalqımızın mənəvi dünyasında öz yeri var. Bu sənətin mahiyyətində nə dayanır, onu bu səviyyəyə ucaldan nədir?
Aşıq Azərbaycanda hər şeydən əvvəl, el şairi, çalğıçı, bəstəkar, müğənnidir. Aşıq yaradıcılığı çoxsahəli sənətdir və özündə ədəbiyyat, musiqi, ifaçılıq, rəqs və teatr elementlərini birləşdirir. XV əsrdən Azərbaycanda “aşıq” termini işlənilməyə başlanmış və aşıqlar xalqın, zəhmət adamlarının arzu və istəklərini, mübarizəsini, məhəbbət duyğularını, yüksək keyfiyyətlərini tərənnüm etmişlər.

Milli sərvətimiz olan ozan-aşıq mədəniyyəti ruhumuzun, dilimizin, ədəbiyyatımızın və musiqimizin daşınıb qorunmasında, inkişaf etdirilməsində təkrarsız rol oynamışdır. Ulu öndər Heydər Əliyevin “milli varlığımızın ən mötəbər qaynağı” kimi dəyərləndirdiyi “Dədə Qorqud” eposu və yenilməzlik, cəngavərlik, qəhrəmanlıq simvolu olan “Koroğlu” dastanı və obrazı möhtəşəm ozan-aşıq mədəniyyətinin bizlərə bəxş etdiyi nəhəng söz-sənət abidələridir. Yəni ruhumuzun, dilimizin, musiqimizin, ədəbiyyatımızın, dövlətçiliyimizin tarixi köklərini axtarırıqsa, onun ən mötəbər qaynağı ozan-aşıq mədəniyyətidir. Biz ulu öndərin “Dədə Qorqud” eposunun 1300 illiyinə həsr edilmiş beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirdəki çıxışında yüksək dəyər verdiyi aşıq mədəniyyətinin bu gününü və sabahını düşünməliyik.

Ozan-aşıq mədəniyyətinin ən gözəl nümunələri olan “Dədə Qorqud” və “Koroğlu” dastanları vətənçilik, milli dövlətçilik, qəhrəmanlıq duyğu və düşüncəsi, ana yurdun – vətən coğrafiyasının birliyi, bütünlüyü, toxunulmazlığı olan qopuzundan və aşıq sazından boy göstərən milli-tarixi kimliyimizin əyani təzahürüdür. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev məhz bu cəhətləri nəzərə alaraq demişdir: “Aşıq sənəti bizim milli sənətimizdir, milli sərvətimizdir”. Qurbaninin “Bənövşə” şeirini yəqin ki, hamı bilir:

Tanrı səni xoş camala yetirmiş,
Səni görən aşıq ağlın itirmiş,
Mələklərmi dərmiş, göydən gətirmiş,
Hayıf ki, dəriblər az bənövşəni.

Bu misralar Azərbaycan dilinin, Azərbaycan poetik düşüncəsinin bütün mahiyyətini ifadə edir. Yəni klassik ədəbiyyatda heç kim Azərbaycan poetik düşüncəsini bu səviyyədə, Qurbaninin “Bənövşə” şeirində olduğu kimi təqdim edə bilməyib. Bu mənada Azərbaycan poeziyasının, ədəbiyyatının mərkəzində ozan-aşıq mədəniyyəti dayanır. Bunları bilməli və yeni nəsillərə də mənimsətməliyik. Ozan-aşıq sənəti tarixi-milli kimliyimizi ifadə edir. Bugünkü mənzərəsi ilə də, sabahkı gerçəklikləri ilə də bizə milli, müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyini təqdim edən bir sənət sahəsi kimi diqqət mərkəzindədir.

Aşıqlar Birliyinin yaranma tarixi, türk dünyası və dünya aşıqları ilə əlaqələrin qurulması, onun perspektivləri barədə nə deyə bilərsiniz? Birliyin bundan sonrakı fəaliyyəti istiqamətində nə kimi işlər görülməlidir?

Bilirsiniz ki, aşıq sənəti 1984-cü ildə dövlət səviyyəsində daha çox diqqət önünə gətirildi. Doğrudur, ondan qabaq 1928, 1938, 1961-ci illərdə – I, II, III Aşıqlar qurultayı keçirilmiş və böyük işlər görülmüşdü. Dahi Üzeyir bəyin, Bülbülün gördüyü işlərin nəticəsi kimi sənətə istiqamətlənmiş bir çox məsələlər ortaya gəldi. Bir çox aşıqlar Yazıçılar İttifaqının üzvü oldu, müxtəlif səviyyələrdə, beynəlxalq festivallarda təmsil olundular və s. Bunlar uğurlar idi, amma 1984-cü ildə Aşıqlar Birliyi yaradıldı. Bu da təsadüfi deyildi. Belə ki, artıq ötən əsrin 70-80-ci illərindən etibarən Azərbaycanda milli oyanış düşüncəsi, milli-kimlik, milli müstəqilliyə doğru gedən, folklora, ozan-aşıq mədəniyyətinə qayıdış düşüncəsi var idi ki, bu da Azərbaycan Aşıqlar Birliyi anlayışının ortaya gəlməsi ilə nəticələndi. Xalq şairi Hüseyn Arif bu işin önündə getdi, dövlətin bir çox dəyərli adamları ona dəstək verdilər və Aşıqlar Birliyi fəaliyyətə başladı. Onun yaranmasından 35 il keçir. Bu illərdə Aşıqlar Birliyi müxtəlif istiqamətlərdə bir çox dəyərli işlər görüb. Aşıqlar Birliyinin mədəni-təşkilati fəaliyyəti milli dövlətçilik ideologiyasının tələbləri səviyyəsində həyata keçirilir. Saz-söz sənətinin qorunması, təbliğ edilməsi və yeni nəsillərə ötürülməsi sahəsində əvvəldən mövcud olan təcrübə daha geniş miqyasda davam etdirilməkdədir. Birliyə uzun zaman rəhbərlik etmiş unudulmaz xalq şairlərimiz Hüseyn Arif və Zəlimxan Yaqubun bizlərə örnək qoyduqları sənət və təşkilati fəaliyyət yolu ehtiramla qorunur.

Ötən illərdə ən böyük ozanların repertuarı yazıya alınıb, Ədalət Nəsibov, Hüseyn Saraclı, Əkbər Cəfərov, Kamandar Əfəndiyev və s. bu kimi dəyərli aşıqların ifaları lentə yazılıb və sənət irsi kimi gələcəyə daşınmaqdadır. Yeni nəslin formalaşmasında, tutalım ki, Gəncəbasardan, Şirvandan, Naxçıvandan, Borçalıya qədər, Güney Azərbaycanda, hər yerdə aşıqlığın yayılmasında Aşıqlar Birliyi çox böyük işlər görüb və görməkdədir.

Bir vaxtlar, yəni məlum hadisələrlə bağlı, 90-cı illərin əvvəllərində mədəniyyətimizdə baş verən böhran halları muğam sənətində olduğu kimi, aşıq sənətində də müəyyən çöküş yaratdı.
Sonrakı dönəmlərdə, artıq ulu öndərimizin hakimiyyətə gəlməsindən sonra milli- mənəvi dəyərlərə xüsusi diqqət var idi və bu diqqət muğam sənətinin, aşıq sənətinin və digər mədəniyyət sahələrinin önə çıxarılmasına təkan verdi. 2000-ci illərdən etibarən bu istiqamətdə fəaliyyət də gücləndi, amma düşünürəm ki, ilk təkan 1997-ci ildə ulu öndərimizin sərəncamı ilə “Kitabi-Dədə Qorqud”un – yəni ozan-aşıq mədəniyyətinin 1300 illiyinin beynəlxalq səviyyədə keçirilməsi oldu. Məhz bu təkandan sonra işlər canlandı.

Mən son illərdə gerçəkləşən bir neçə sənət qədirşünaslığı barədə də danışmaq istərdim. Belə ki, ustad Ədalət Nəsibovun Qazaxda ucaldılan qəbirüstü abidəsi, Xaçmaz şəhərindəki “Şəxsiyyətlər” muzey-parkında Dədə Ələsgər, Dədə Şəmşir və Ədalət Nəsibovun büstləri xalqın bu qüdrətli sənətkarlara olan məhəbbət dolu abidəsidir.

Ötən il Azərbaycan aşıq yaradıcılığının böyük nümayəndəsi, əməkdar incəsənət xadimi Aşıq Şəmşirin 125 illiyi təntənəli şəkildə qeyd olundu. Bir neçə ölkədən gəlmiş sənətkarların da iştirak etdiyi tədbirdə söz sənətinə ucalıq gətirən, aşıq sənətini sözün əsl mənasında zirvələrə qaldıran bu el sənətkarının xidmətləri dönə-dönə vurğulandı, onun sazının, sözünün qüdrətinə yüksək qiymət verildi.

Bu gün Aşıqlar Birliyi aşıq sənəti ilə bağlı mədəni-təşkilati fəaliyyətini üç istiqamətdə gerçəkləşdirir:

1. Yaşlı ustad aşıqlara xüsusi qayğı və ehtiram göstərmək;

2. Orta nəslin sənət fəaliyyətinə dəstək və təkan vermək;

3. Yeni gənc nəslin sənətə gəlişinə münbit zəminə malik imkanlar açmaq.

Aşıqlar Birliyinin 2017-ci ildə “Günümüzün ustad aşıqları” seriyasından nəşr etdirdiyi doqquz kitabda Ədalət Nəsibov, İsfəndiyar Rüstəmov, Mahmud Məmmədov, Xanmusa Musayev, Əli Quliyev, Ulduz Quliyeva, Yanvar Bədəlov və Haşım Qubalı kimi dəyərli sənətkarlara verdiyimiz qiymət öz əksini tapmışdır. Bundan əlavə, onların ustad dərsləri, sənət söhbətləri lentə alınaraq Aşıqlar Birliyinin saytında və arxivimizdə qorunmaqdadır. Bu gün Mayis Gəncəli, Umbay Axundov, Fətulla Göyçəli, Abbas Musaxanoğlu, Cabbar Laçınlı, Ürfan Əli, Hacı Çaylı, Hüseyn Qoşqarlı, Əlixan Niftəliyev, Sayad Pənahov, Ulduz Sönməz, Haşım Qubalı, Əhliman Kəlbəcərli, Hüseyn Kəsəmənli, Cahangir Quliyev, Əhliman Şirvanlı, Məhəmməd Şirvanlı, Tərmeyxan Qurbanov, Ədalət Dəlidağlı, Camoy Qurbanov, Məhərrəm Hüseynli, Qələndər Zeynalov, Solmaz Kosayeva, Gülarə Azaflı və başqaları öz zəngin musiqi və söz repertuarları ilə əsl sənət məktəbi ola biləcək ustadlardır.

Aşıqlığın orta nəsil kimi üz ağardan və sənətin ağır yükünü ləyaqətlə daşıyan Ağamurad Şirvanlı, Bəhmən Göyçəli, Samirə Əliyeva, Altay Məmmədli, Ramin Qarayev, Əli Tapdıqoğlu, Şöhrət Kərimli, Elbrus Hüseynov, Aytəkin Qəmbərqızı, Gözəl Kəlbəcərli, Nemət Qasımlı, Roman Azaflı, Zahid Ərəboğlu, Əli Pənahoğlu, Kəmalə Qubatlı, Yaşar Məhərrəmov, Dəmir Vəliyev, Təbriz Vəliyev, Avdı Musayev, İlham Aslanbəyli, Babək Şakirli, Elxan Cəbrayıloğlu, Elməddin Məmmədov, Şaiq İncəli, Şəhriyar Qaraxanlı, Rza Məmmədov, Anar Abdullayev və başqa istedadlı saz-söz ifaçıları təkcə Azərbaycanda deyil, onun hüdudlarından uzaqlarda da tanınırlar.

Orta nəsil içərisində xanım aşıqlar və saz şairləri də öz fəallıqları ilə seçilirlər. Bu sırada Pərvanə Zəngəzurlunun rəhbərlik etdiyi “Aşıq Pəri” məclisini dəyərləndirmək lazımdır. Bu məclisin üzvləri kimi tanınan Səadət Buta, Zöhrə Xəlili, Telli Borçalı, Lətifə Çeşməli, Familə Göyçəli, Rəfiqə Göyçəli, Xavər Zəngilanlı, Göyçə Ömürlü kimi istedadlar da diqqət çəkir.

Ən mühüm məsələ yeni aşıq nəslinin yetişməsidir. Bu istiqamətdə tarixən mövcud olan ustad-şagird ənənəsi, demək olar ki, yoxdur. Əvəzində təhsil yolu ilə gerçəkləşən aşıq-saz müəllimi və şagird xətti davam etdirilir. Musiqi məktəblərində, xüsusən də Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Aşıq sənəti ixtisası daxilində bu yol get-gedə daha geniş vüsət alır və müəyyən nəticələr də verir. Bakıda, Gədəbəydə, Qazax-Ağstafada, Tovuzda, Şamaxıda, Sumqayıtda, Gəncədə, Laçın, Kəlbəcər və Göygöldəki musiqi məktəbləri bu yöndə diqqətçəkici sənət və təhsil uğurları ortaya qoymaqdadırlar. Məhz musiqi təhsili alan gənc aşıqların yaratdıqları “Çeşmə”, “Misri”, “Laçın” və “Şirvanşah” sazçı qrupları yeni keyfiyyətlər yarada bilirlər. Düşünürəm ki, 2-3 ildən bir keçiriləcək müsabiqələrin də gənc aşıqların yetişməsində əhəmiyyətli rolu olacaqdır. 2007-ci ildə keçirilən I Aşıq müsabiqəsi yaxşı bir örnək ola bilər. Bu sahədəki fəaliyyəti də yenidən qurmaq lazımdır.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatının, musiqisinin inkişafında aşıqların xidmətləri böyükdür. Aşıq sənətinin bir qolu olan aşıq ədəbiyyatının, onun əsas janrlarından biri olan dastanlarımızın yaranması, inkişafı və bugünkü durumu barədə nə deyə bilərsiniz? Sizcə, özündə həm də teatr elementlərini birləşdirən dastan ifaçılığını yaşatmaq məqsədilə bir dastan taetrı yaratmaq mümkündürmü?

Aşıq sənətinin mühüm bir qolu olan dastan ifaçılığına diqqətin artırılması istiqamətində də köklü işlər getməlidir. Bu yöndə ustad aşıqların repertuarından və dastan söyləmək məharətindən bir an gecikmədən istifadə olunmalıdır. “Kitabi-Dədə Qorqud” “Koroğlu”, “Abbas və Gülgəz”, “Aşıq Qərib”, “Əsli və Kərəm”, “Tahir və Zöhrə” və s. məhz dastan ifaçılığının gözəl nümunələridir. Zənnimizcə, uyğun şərait və məkanı təşkil etməklə “Dastan teatrı” adlı ayrıca bir mədəni-təşkilati qurum yaratmağın da vaxtı çatmışdır. “Dastan teatrı”nda həm aşıqların, həm də aktyorların birgə uğurlu fəaliyyətini ortaya qoymaq mümkündür. Milli-tarixi dəyərlərimizin ölkəmizə gələn turistlərə tanıdılmasında və gənc nəslə mənimsədilməsində “Dastan teatrı”nın əvəzsiz rolu ola bilər.
Bütün zamanlarda aşıq sənəti milli dövlətçilik, hərbi vətənpərvərlik düşüncəsi, mərdlik, döyüşkənlik, qəhrəmanlıq keyfiyyətləri aşılayan böyük tarixi güc və enerji mənbəyi olmuşdur. Tarixən olduğu kimi, indi də aşıqlarımız döyüş bölgələrində, hərbi hissələrdə çalıb-çağıraraq bu ruhu aşılamaqdadırlar. Qarabağda, Gəncəbasarda, Qazax, Tovuz və Gədəbəydə tez-tez ordu hissələri qarşısına gedən aşıqlarımız əsgərlərin ruhunu yüksəldən mahnılar oxuyub onları bahadırlığa səsləyirlər.

Qocaman ustad aşıqlar Aşıq Mahmud, Aşıq Umbay, Aşıq Fətulla, Aşıq Urfan Əli, Aşıq Qələndər, Aşıq Cabbar kimi sənətkarların daim cəbhənin və sənətin önündədirlər. İstedadlı aşıq Azər Fərmayıloğlu bu gün də bədənində Qarabağ döyüşlərinin qəlpəsini gəzdirir.

Aşıq sənətinə maraq və meyil, diqqət hər gün artmaqdadır. Tarixən olduğu kimi, yenə də Şirvan, Gəncəbasar, Naxçıvan və Borçalı aşıqlığın ana ocaqları olaraq qalmaqdadır. Digər, hətta aşıqlığın az yayıldığı bölgələrdə də saza-sözə məhəbbət get-gedə artır. Son on illiklərdə istedadlı gənc aşıqların meydana gəlməsi sənətə olan dövlət qayğısının təzahürüdür.

2009-cu il sentyabrın 30-da aşıq sənəti YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. Həmin vaxtdan 10 il ötür. Sizcə, bu, qədim mədəniyyətimizin daha bir təntənəsi deyilmi? Bu həm də dövlətimizin aşıq sənətinin inkişafı ilə bağlı gördüyü tədbirlərin uğurlu bir yekunudur…

Müstəqil Azərbaycan respublikasının yeritdiyi humanitar mədəniyyət strategiyasında milli-mənəvi dəyərlərə, o cümlədən də ozan-aşıq sənəti və muğam mədəniyyətinə ayrıca qayğı və diqqət yetirilməkdədir. Ölkəmizin Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanim Əliyevanın yorulmaz səyi və fədakar mücadiləsi sayəsində bir çox mənəvi sərvətlərimiz kimi, Azərbaycan aşıq sənəti də 2009-cu ildə bəşəriyyətin sənət şedevrləri sırasında YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyasına daxil edilmişdir. Bu yöndəki dövlət siyasəti geniş miqyas və hüdudlarda hər gün davam etməkdədir. 2013-cü ildə möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin Gədəbəy Aşıq Musiqi Məktəbinin açılışında iştirakı və orada söylədiyi dərin məzmunlu nitq aşıq sənətinin uğurlu gələcəyinə inam oyadır. Son beş ildə 15-ə yaxın istedadlı aşığa fəxri adlar verilmişdir. Təkcə 2016-cı ildə 7 aşıq “Əməkdar Mədəniyyət işçisi” fəxri adı ilə dəyərləndirilmiş, ustad aşıq Ulduz Quliyeva Prezident təqaüdünə, fəlsəfə doktoru, istedadlı aşıq Samirə Əliyeva Prezident mükafatına layiq görülmüşdür.

Azərbaycan aşıqlarının V qurultayından sonrakı 10 il ərzində saz-söz sənəti sahəsində xeyli uğurlu işlər ortaya çıxmış, ifaçılıq, yaradıcılıq sahəsində çoxsaylı uğurlar qazanılmışdır. Bakıda keçirilən I və II Beynəlxalq aşıq festivallarında, Fransa, Türkiyə, Rusiya, İran, Latviya, Xorvatiya, Türkmənistan və başqa ölkələrdə təşkil olunan folklor tədbirlərində aşıqlarımızın qazandığı sənət uğurları unudulmazdır.

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi aşıq sənətinin həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq miqyasda təbliğ olunmasına dəyərli dəstək göstərir. Ustad aşıqların yubileylərinə, gənc aşıqların yaradıcılıq axtarışlarına, aşıq kitablarının nəşrinə, aşıqların xarici ölkələrə qastrol səfərlərinə böyük diqqət göstərilir. Bu sahədəki fəaliyyətin işıqlandırılmasına Azərbaycan Televeziyasının qayğısını da unutmaq olmaz. AzTV-nin Aşıqlar Birliyi ilə birgə 2010-cu ildən gerçəkləşdirdiyi “Saz-söz axşamı” verilişləri artıq neçə illərdi ölkə ictimaiyyəti tərəfindən rəğbətlə qarşılanmaqdadır. Radionun indi gəlib 50 yaşına çatmış “Bulaq” verilişində də sazın-sözün ləyaqəti şərəflə qorunur.

Son bir neçə ildə Aşıqlar Birliyi tərəfindən onlarla kitab nəşr edilmişdir. Bunlar aşıq poeziyası antologiyaları, ustad aşıqların kitabları, yubiley nəşrləri və elm-sənət toplularıdır. “Aşıq ədəbiyyatı antologiyası” üçcildliyi də onların ən sanballılarındandır.

“Dədə Qorqud”dan üzü bəri məhəbbət və qəhrəmanlıq dastanlarımız yeni təqdimatda ortaya qoyulub, gənc aşıqların ifasında disklər yazılıb. Türk dünyası aşıqları ilə əlaqələrin nəticəsi kimi Güney aşıqları da daxil olmaqla ən yaxşı ifalar “Qarabağ dərdi” adlı diskə yığılıb. Onu da deyim ki, aşıqlıqda sənətkarlıq səviyyəsinin yüksəldilməsində Qarabağ-Təbriz, Urmiya, Zəncan aşıqları ilə Gəncəbasar, Şirvan və Borçalı aşıqlarının qarşılıqlı yaradıcılıq və ifaçılıq ənənələrinin güclənməsi də mühüm rol oynayır. Türkiyə, İran və digər ölkələrdən gələn aşıqlar özləri ilə o bölgələrin nəfəsini gətirirlər, bir-birlərindən öyrənir, faydalanırlar.

2010-2013-cü illərdə keçirilən beynəlxalq aşıq festivallarının mərkəzi yenə də Azərbaycan olmuşdur. “Aşıq sənəti-baxış sənəti” adı altında keçirilən bu festivallar aşıq sənətinin təkcə Azərbaycanda deyil, Avropa və ABŞ-da, digər dünya ölkələrində Azərbaycan xalqına məxsus olan bu sənətin təbliği mənasında işin gerçəkləşdirilməsinə meydan açdı. Təbii ki, bu işlərin arxasında Azərbaycan dövləti dayanır.

Bu günlərdə Azərbaycan aşıqlarının bu gün yaradan 60-a yaxın aşığının şeirlərindən ibarət kitabı nəşrə hazırlamışıq. Bu, böyük bir antologiyadır. Bu, o deməkdir ki, klassik aşıq sənəti ənənələri qorunur. Əgər çalğı varsa, söz də olmalıdır, saz və söz qoşa qanad, vəhdətdir. Sazla bərabər, söz də qorunmalıdır.
Aşıqların VI Qurultayının qarşınıza qoyduğu məsələlərin həlli yolları barədə nə deyə bilərsiniz?

2018-ci ildə Azərbaycan aşıqlarının I qurultayından 90, II qurultayından isə 80 il ötdü. 2018-ci ilin sentyabrında aşıqların VI qurultayı oldu və qarşıya bir çox məsələlər qoyuldu. Bəzi məsələlər artıq öz həllini tapmışdır. Ancaq görüləsi işlər çoxdur. Bunlardan biri Azərbaycan aşıq yaradıcılığının əsas sütunlarından olan Aşıq Ələsgərin 200 illik yubileyinin qeyd edilməsidir. Bu tədbir təntənəli şəkildə, özü də beynəlxalq səviyyədə keçirilməlidir. O, təkcə sənət, musiqi hadisəsi deyil, siyasi məsələdir, çünki bu böyük ozanın vətəni, onun uyuduğu torpaq indi işğal altındadır: Göyçə torpağı… Qoy görsünlər, bilsinlər ki, Azərbaycan aşıq sənətinin şahı olan bir sənətkar işğal altında olan bu torpaqdandır və o yerlər bizə məxsusdur. Düşünürəm ki, bu tədbirin BMT və YUNESKO səviyyəsində keçirilməsi üçün Azərbaycan dövləti böyük dəstək göstərəcəkdir. Yubileyə dünyanın bir çox yerlərindən sənətkarlar, folklorçular dəvət olunmalıdır.
Hələ 50 il əvvəl sovetlər dönəmində ulu öndərimiz Heydər Əliyev Göyçədə Aşıq Ələsgərin büstünü qoydurmuşdu. Aşığın 150 illik yubileyi Bakıda və Moskvada təntənəli şəkildə qeyd edilmişdi. O, bunu təsadüfi etməmişdi. Uzaqgörən siyasətçi demək istəyirdi ki, bu böyük ozanın vətəni – Göyçə Azərbaycan torpağı, qədim yurd yerimizdir. Bu gün də münasib bir məkanda aşığın heykəlinin, yaxud büstünün qoyulması yaxşı olardı. Sənədli filmlərin çəkilməsi də nəzərdə tutulmalıdır. Bir sözlə, elə etməliyik ki, bu hadisə böyük sənət bayramına çevrilsin. Ozan-aşıq sənətinin böyüklüyü bir daha göstərilməli bu sənətin tarixi ərmağanlarının bizə nə verdiyini bir daha düşünməliyik. “Dədə Qorqud”un dili, ruhu, “Koroğlu” bizə nələri təlqin edir? Onlar bizə milli-kimlik qüruru, milli-mənlik dövlətçilik düşüncəsi verir. “Dədə Qorqud”dakı milli dövlətçilik, yəni Oğuz dövlətçiliyi anlamı, “Koroğlu” dastanında gördüyümüz qəhrəmanlıqla birləşərək bizə bir yol göstərir. O da Azərbaycanın milli varlığının tarixi mənzərəsinin bu gün bizə daşınmasıdır. Onun gələcək nəsillərə ötürülməsi missiyası bizim üzərimizdədir. Aşıqlarımız tarixən olduğu kimi, bu gün də dövlətçiliyimizin, müstəqilliyimizin, vətən torpaqlarının birlik və bütövlüyünün tərənnümçüsü və mənəvi keşikçiləridir. Biz ulu öndərimiz Heydər Əliyev ideyalarını bundan sonra da sazımız və sözümüzlə dünyaya yayacaq, Koroğlu sazı öz müqəddəs tarixi missiyasını şərəflə davam etdirəcəkdir. Ümidvarıq ki, Dədə Qorqud yadigarı olan bu qədim sənətin qorunması, inkişafı və təbliği daim diqqət mərkəzində olacaqdır.

Biz də sizə bu yolda uğurlar arzulayırıq. Qoy, Azərbaycan aşığının sazı heç zaman susmasın, sözü heç vaxt tükənməsin!..

Müsahibəni hazırladı:
Zümrüd QURBANQIZI,
“Respublika”.

Siyasət və ədəbiyyat! Yer üzündə insana qarşı zorakılığın və təcavüzün, silah və gücün meydan suladığı bir vaxtda elmin, ağlın üstünlüyü sanki ikinci, üçüncü dərəcəli nəsnə kimi önəmini itirməyə meyillənir. Belə situasiyaların bəşər tarixində sərgiləndiyi məqamlar az olmayıb. Nə bilmək olar? Bəlkə dünyada ilk şeir parçası, sonradan ədəbiyyat sayılacaq ilk yazı nümunəsi insanın insan, təbiət və dünya üzərində ağalığına müxalif ovqatdan ərsəyə gəlib. Dünya tarixi hökmdar və sənətkar münasibətlərinin sonsuz sayda nümunəsini tanıyır. Zamanın insana xidməti o andan başlayır ki, onun sükanını idarə edən şəxs zamanla yol getməyi bacarır. XX əsr daxilində iki dəfə milli insanla bahəm milli ədəbiyyatın da bəxti onda gətirdi ki, həmin dönəmin idarəetmə funksiyasını Əlahəzrət Zaman Heydər Əliyevə həvalə etdi.
Xalq şairi Nəriman Həsənzadəni redaksiyamıza dəvət edib Heydər Əliyev Zamanındakı bir məqamdan – onun ədəbiyyatdakı obrazından danışmağa qərar verdik.

Elnarə AKİMOVA
Elnarə Akimova: – Nəriman müəllim, bu ilin may ayında Heydər Əliyev mükafatına layiq görüldünüz. İstərdim, elə bu məqamdan başlayaq söhbətə.

Nəriman Həsənzadə: – Hə. Elə gözlənilməz oldu ki, mənə bunu eşitmək. Deməli, Roma Papası Fransisk Bakıya gəlmişdi. Mən də həmin görüşə dəvət olunanlar sırasında idim. Birdən bizi saxladılar ki, Prezident keçir. Xanımı Mehriban Əliyeva da onunla idi. Cənab Prezident və Mehriban xanım keçəndə mənimlə görüşdülər. Bu diqqət onların böyüklüyündən irəli gəlirdi. Mən əlbəttə ki, hələ hər şeydən xəbərsiz idim. Bir neçə aydan sonra mənə zəng gəldi ki, bir yerə getmirsən? Dedim yox. Dedilər Bakıda ol. Sonra dedilər ki, sən Heydər Əliyev adına mükafata layiq görülmüsən. O qədər böyük sevinc yaşadım ki, sözlə ifadə edə bilmirəm. O anda yalnız bunu düşündüm: – kaş Sara xanım (həyat yoldaşı – E.A.) sağ olaydı. Bu sevinci onunla bölüşəydim. Adam belə böyük sevincləri bölüşməyə doğmasını axtarır həmişə.

Elnarə Akimova: – Nəriman müəllim, Heydər Əliyev böyük siyasətçi, dövlət adamı olub. Amma onun eyni zamanda ədəbiyyatlaşan obrazı da var. Heydər Əliyevin ədəbiyyatdakı bu obrazı sizin üçün nə ifadə edir?

Nəriman Həsənzadə: – İlk növbədə ədəbiyyata sevgini, qayğını ifadə edir. Onun ədəbiyyatdakı xidmətini saymaqla qurtaran deyil. Yazıçılar, şairlər onun həmişə diqqət mərkəzində, himayəsində idilər. Yubileylər, mükafatlar, yazıçını şərdən, böhtandan qoruma halları, istedadlı hər kəsin dəyərini vermək kimi cəhətlər Heydər Əliyevin xarakterində başlıca yer tuturdu. Yazıçı hiss edirdi ki, onun yiyəsi var. Çünki Heydər Əliyev xalqın yiyəsi idi. Və bu xalqın heç bir istedadlı sənətkarı onun diqqətindən kənar qalmırdı.

Elnarə Akimova: – Həm də ədəbiyyatın özünə böyük sevgi vardı onda. Bu sevgini Heydər Əliyevin özü də daim, dönə-dönə qeyd etmişdir, “ədəbiyyatı o qədər sevirəm ki, ədəbiyyatla, şeirlə, bizim mədəniyyətlə görüşmək mənim üçün həmişə çox xoşdur”, – demişdi çıxışlarının birində.

Nəriman Həsənzadə: – Təkcə sevmək deyildi, nəfəs alırdı. Bizi yanına salıb aparırdı görüşlərə. Bürolara gedirdik biz. Bizi nə qədər görüşlərə dəvət edirdi. Həm də çox oxuyurdu. Heydər Əliyevin yüksək natiqlik qabiliyyəti, şeiri, dram əsərini duymaq bacarığı onun geniş mütaliəsinin bəhrəsi idi. Özü oxuyurdu kitabların hamısını. Bir dəfə büroda oturmuşduq. Dedi mənə elə gəlir bizdə Puşkin mövzusunda Mirzə Fətəli Axundovun “Puşkinin ölümünə Şərq poeması” əsərindən başqa əsər yoxdu. Mən dedim ki, var, yoldaş Əliyev. Mən Puşkinlə bağlı poema yazmışam o dövrlə bağlı. Gecə saat 1-də Yazıçılar İttifaqının birinci katibi İmran Qasımov zəng elədi mənə ki, Heydər Əliyev poemanı istəyib. “Zümrüd quşu” idi poemanın adı. O, tamaşalarda iştirak edirdi, sonda böyük həvəslə yaradıcı heyətlə görüşürdü. Bir şairin, yazıçının ehtiyacı, sıxıntısı olsa, ona maddi, mənəvi dayaq olurdu. Özü də tək ədəbiyyat yox ki. Bütün sahələrdə diqqətli idi. Yadıma gəlir, Bərdəyə zona müşavirəsinə getmişdik. Pambıqçı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Tərlan xanım Musayeva ilə görüşdük. Mən o görüşdən sonra gəlib bir şeir yazıb qəzetdə çap etdirdim. Gecə saatlarında bir də gördüm Emin Sabitoğlu zəng eləyir. Dedi o şeiri göndər mənə, o, tapşırıb ki, həmin şeirə mahnı bəstələyim. Bir neçə gündən sonra Emin o şeirə elə gözəl musiqi bəstələdi ki. “Tərlan bacı” adlı o mahnı dillərə düşdü. Heydər Əliyev bu cür bütün sahələrə diqqətli idi. Ümumiyyətlə, Heydər Əliyev düz işin yanında idi, düz adamla dost idi. İşini ki, yaxşı tutursan, o adama böyük hörmət göstərirdi. Yazıçılarla, alimlərlə görüşlərində tariximizin elə məqamlarına toxunur, elə yazılmamış, lakin millət üçün çox vacib olan qatlarını qaldırırdı ki, onun genişmiqyaslı mütaliəsinə heyran olmamaq mümkün deyildi.

Elnarə Akimova: – Heydər Əliyevin həm sağlığında, həm də vəfatından sonra yazıçılar onun haqqında məqalələr, kitablar yazmağa başladılar. Anar, Elçin, Zəlimxan Yaqub, Mövlud Süleymanlı, Elmira Axundova, Hüseynbala Mirələmov, Səyyad Aran… “İdeal” müəllifi İsa Hüseynovun mətbu etirafi var ki, “İdeal”ı yazanda Heydər Əliyevi düşündüyünü söyləyir. Bu məqam Bəxtiyar Vahabzadənin, Məmməd Arazın etiraflarında, Xəlil Rzanın şair mövqeyində var. Yaşar Qarayev son yazılarından birində yazırdı ki, Dədə Qorqudun, Nizaminin, Füzulinin, Ələkbər Sabirin, Mirzə Cəlilin, Əli bəy Hüseynzadənin, Hüseyn Cavidin… gördüyü işlərin vəhdətini, əməli gerçəkliyini Heydər Əliyev dühasında tapırdı…. Siz də bir kitab yazıb onunla bağlı xatirələrinizi bölüşmüsüz: “Mənim ədəbi taleyim. Zamanla, tarixlə görüş”. Yəni, bütöv bir epoxa yazarlar nəsli öz yaradıcılığında Heydər Əliyev dühasının rolunu dönə-dönə vurğulamış, səmimi etiraf anlarından tutmuş altfəlsəfə məqamlarının işləndiyi yerlərə qədər bu onun rolunu önəmsəməyə çalışmışlar.

Nəriman Həsənzadə: – Çünki Heydər Əliyev elə tanınmış yazıçı, şair olmadı ki, onların üzərindən sükutla adlasın. Xatırlayıram ki, ikinci dəfə hakimiyyətə gələn kimi 1994-cü ildən başlayaraq M.Füzulinin, Mirzə Cəlilin yubileylərinin keçirilməsi haqda fərman verdi. 1999-cu ildə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının 1300 illiyinin elmi ictimaiyyət tərəfindən beynəlxalq səviyyədə keçirilməsini təşkil etdi. Özü də sərəncam verəndə bu yubileylər il boyu davam edirdi. Klassik abidələrin, sənətkarlarımızın irsinə xüsusi həssaslıqla yanaşırdı. Niyə edirdi bunu? İstəyirdi dünyaya çatdırsın ki, xalqımızın çoxəsrlik, zəngin, tarixi mədəniyyəti var. Onun çox yayılan fikri var: “Mən fəxr edirəm ki, azərbaycanlıyam”. Bunu bizlərə demirdi ki, qızım. Onu başqalarına eşitdirirdi. Hansı rəhbər, birinci katib bu sözü deyib? Dövlət dili haqqında fərmanlar imzalamışdı müxtəlif vaxtlarda. Bunun da səbəbi vardı. Rəhbər kimi dərk edirdi ki, xalqın milli varlığını müəyyən edən başlıca amil onun dilidir. Bir də Təbriz nisgili var idi Heydər Əliyevin. Hüseyn Cavidin nəşini uzaq Sibirdən vətənə gətirmişdi. Cavidi niyə Naxçıvanda basdırmaq istədi, burda yox? Söhbət gedirdi bu barədə həmin ərəfələr. Mən yanında durmuşdum, kimlərləsə söhbət edəndə dedi elə Naxçıvan yaxşıdı ki, Təbrizdən gələndə onu ziyarət eləyib gələcəklər. Bura qədər dərin düşünürdü Heydər Əliyev. Bir dəfə mən onun yanında olanda dedi ki, mən bir qərar vermək üçün on dörd yerdən məlumat alıram, ondan sonra qərar verirəm. Onun keçirdiyi yubileylər bir il çəkirdi.

Elnarə Akimova: – Şəhriyarı çox sevməsi də Təbriz nisgili ilə əlaqəli ola bilərdimi?

Nəriman Həsənzadə: – Şəhriyar və Səməd Vurğun. Onların şeirini dinləyəndə kövrəlirdi. Adam indi düşünəndə məəttəl qalır. O cür dəmir iradəli insan poeziya, şeirlə qarşılaşanda sanki başqa aləmə düşürdü. Mənim taleyim elə gətirib ki, ata nisgili yaşamışam uşaq yaşımdan, amma qarşıma yaxşı insanlar çıxıb. Nazim Hikmət, Mir Cəlal və Heydər Əliyev. Bu üç şəxsiyyətin mənim ömür yolumda xüsusi rolu olub. Heydər Əliyev isə mənim taleyimdən keçən parlaq şəxsiyyətdir. Heydər Əliyevə bir dəfə bir söz demişdim. Çox xoşuna gəlmişdi. Demişdim ki, cənab Heydər Əliyev, sizin yanınızda adam özünə oxşayır. O qədər səmimi danışırdı ki, adamla. Mənim yadımdadı, bir dəfə rəhmətlik Heydər Əliyev plenuma gəlirdi. Gəldi oturdu. Xalq yazıçısı Anara təklif elədik ki, Heydər Əliyev rəyasət heyətinə dəvət olunsun. Heydər Əliyev etiraz etdi. Çox səmimi, sadə insan idi. Daim xalqın içində olurdu, əsl xalq adamı idi. Onun haqqında saatlarla danışmaq olar. Bir detalı deyim burda. Akademik Milli Dram Teatrında “Bütün Şərq bilsin” pyesimin tamaşasıydı. Teatrın baş rejissoru və tamaşanın rejissoru Mərahim Fərzəlibəyovla yanaşı oturmuşduq. Azərbaycan KP MK-nın Büro üzvləri ulu öndər başda olmaqla tamaşaya baxmağa gəlmişdilər. Nərimanov rolunda çıxış edən xalq artisti Məlik Dadaşov monoloq dediyi yerdə, birdən “yaşasın, böyük rus xalqı”, “böyük rus xalqına eşq olsun” kimi pyesdə olmayan sözlər işlətdi. Mərahimlə mən bir-birimizin üzümüzə baxdıq və heç bir söz demədik. Tamaşadan sonra Məlik müəllimdən soruşdum ki, niyə belə dedin? Axı əsərdə elə sözlər yox idi. Cavab verdi ki, səhnənin ortasında Azərbaycan, azadlıq, neft, millət haqqında misraları deyəndə, Büro üzvlərindən ikisi üzümə elə sərt baxdı ki, özümü itirdim, dediyim misralar ağzımda yarımçıq qaldı. Tez özümdən əlavələr etdim. Belə bir mühitdə Heydər Əliyev həm özü cəsarət göstərirdi, həm də bizi cəsarətə səsləyirdi. Sonralar “Nəriman Nərimanov” poeması əsasında yazdığım “Bütün Şərq bilsin” əsərim SSRİ üzrə keçirilən pyes müsabiqəsinə təqdim olunmuşdu. 600 pyesdən Moskvada tamaşaya qoyulmaq üçün on bir pyes seçilmişdi. “Bütün Şərq bilsin” on bir pyesin biriydi. Bakıda Milli Akademik Dram Teatrı tamaşanı Respublika Dövlət mükafatına təqdim etdi, məlum oldu ki, bir səs çatmır. “Atabəylər” mənzum pyesimdə də belə oldu. Akademik teatr mükafata təqdim etdi. Yenə dedilər ki, bir səs çatmır. Heydər Əliyev bir dəfə yenə Akademik teatra gəlmişdi, “Hamlet” tamaşasına baxmağa. Fasilə zamanı çay süfrəsi arxasında səmimi söhbət əsnasında demişdi ki, “Atabəylər” əsəri hər gün göstərilməlidir. Çünki bu, milli tariximizdir”. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri cənab Vasif Talıbova təşəkkürümü bildirirəm ki, “Atabəylər” əsərini Naxçıvan Teatrı indiyə qədər yaşadır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının səksən illiyində “Atabəylər” tamaşası göstərildi, cənab Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyeva tamaşaya baxdılar. Bu da mənim taleyim idi…

Elnarə Akimova: – Nəriman müəllim, uzun illər “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində baş redaktor işləmisiz. Bildiyimiz qədərincə, bu vəzifəyə Heydər Əliyevin tövsiyəsi ilə təyin olunmusuz.

Nəriman Həsənzadə: – Elədir, qızım, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin baş redaktoru vəzifəsinə məni Heydər Əliyev təyin etmişdi. Deməli, məsələ necə oldu? Gecə saat bir radələrində Yazıçılar İttifaqının birinci katibi İmran Qasımov evə zəng vurdu ki, Birinci, yəni Heydər Əliyev sənin rəyini bilmək istəyir.- Sənə böyük etimaddır, – dedi. Mən bunları başa düşürdüm. Xəbər qəfildən olduğu üçün tərəddüd etdim. O vaxt Yazıçılar İttifaqında həm partiya təşkilatının katibi, həm “Azərbaycan” jurnalında poeziya şöbəsinin müdiri işləyirdim. Ədəbiyyat fondunun direktoru vəzifəsini də katiblik mənə tapşırmışdı. Səhərisi Heydər Əliyevin qəbulunda oldum. Söhbətimiz o qədər səmimi keçdi ki. Özüm də məəttəl qalmışdım. Heydər Əliyev təklif etdi ki, bəlkə Yazıçılar İttifaqının partiya katibliyində də qalıb işləyəsən? Ürəyimdə düşünürdüm ki, iki vəzifədə işləmək ağır olar mənə. Yazıçılar İttifaqının mürəkkəb bir yaradıcılıq təşkilatı olduğunu özü bilirdi. Partiya üzvlük haqlarını vaxtında verməyi unudurdular. İşlədiyim altı il müddətində fəaliyyətimi müsbət qiymətləndirmişdi. Amma elə bil ürəyimi eşitdi. “Yaxşı, onda get qəzetdə işlə”, – dedi.

Elnarə Akimova: – Bir dəfə sizin belə bir fikrinizi oxumuşdum ki, mən “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetini Heydər Əliyevlə bir yerdə hazırlayırdım.

Nəriman Həsənzadə: – Bəli, Heydər Əliyev mənə ilk gündən qəzet barədə, qəzetçilik işi barədə qiymətli tapşırıqlarını, tövsiyələrini verdi. Bu tövsiyələr uzun müddətli iş planım, yaradıcılıq proqramım oldu. O söhbətləri bu gün də minnətdarlıqla xatırlayıram. Heydər Əliyev “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin baş redaktorundan tutmuş, redaksiya heyətinə, əməkdaşlarına qədər hamısını tanıyan və hörmət edən Azərbaycan Respublikasının birinci şəxsiyyətiydi. O, ədəbiyyatımızı, yazıçılarımızı, mətbuatımızı, eləcə də mətbuat işçilərini qiymətləndirir, onların əməyinə, şəxsiyyətinə hörmət edirdi. Heydər Əliyev “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin həm ideya müəllifiydi, həm də birinci abunəçisi və oxucusuydu. Heydər Əliyev istedadları seçib irəli çəkir, yaxşıları qoruyur, qiymətləndirir, ədaləti müdafiə edirdi. Biz bilirdik ki, o, qəzetimizin hər nömrəsini oxuyur, lazım gələndə orda yazılanlara öz səviyyəsində reaksiya verirdi. Bir maraqlı əhvalatı danışım sizə. Deməli, qəzetdə “Ayran əhvalatı” adlı məqalə çap etmişdik. Məqalədə sərin ayran içmək üçün gəlib növbəyə duran fəhlənin növbəsinin əlindən alınması, döyülməsi və nəhayət, 4 il iş alması ilə nəticələnən ağır taleyi təsvir edilirdi. Döyülən də həmin adam idi, üstəlik tutulan da. Məqaləni redaksiyanın əməkdaşı Sabir Məmmədov yazmışdı. Qısaca deyim ki, Heydər Əliyev o məqaləni oxuyandan sonra Respublika Ali Məhkəməsinin sədri, mərhum Abdulla İbrahimova zəng vurub tapşırıq vermişdi ki, bu məsələni araşdırsın. O da mənə, redaksiyaya zəng vurdu. Biz görüşdük. Fəhlə buraxıldı. Mərhum Abdulla İbrahimov deyirdi ki, Ali Məhkəmənin qərarı Ali Sovetin qərarı ilə eyni qüvvədədir. Sizin qəzetin çıxışından sonra biz kollegiyanın qərarını ləğv etdik. Bir həftə sonra mənim yanıma, xəstəxanaya öz həyat yoldaşı ilə ucaboy bir cavan gəldi. Dedi mən “Ayran əhvalatı”ndakı həmin oğlanam. Bütün bunlar ulu öndərin millətə qayğısıydı. “Qoy ədalət zəfər çalsın” Heydər Əliyevin ən sevdiyi və tez-tez səsləndirdiyi fikir idi.
Heydər Əliyevin məhəbbəti də nümunəydi. Mən İskəndər Makedoniyalıdan üzübəri üç böyük hökmdar, dövlət başçısı tanıyıram ki, onlar öz sevdiyi xanımının xatirəsini əbədiləşdirmiş, onların abidəsi zaman-zaman insanların ziyarətinə çevrilmişdir. Maraqlıdır ki, onların üçü də türkdü. Sevdikləri xanımları da türk qızıdı. Abidələri tikən memarlar, heykəltəraşlar da türk olublar. XII əsrdə Atabəylər dövlətinin başçısı Atabəy Şəmsəddin Eldəniz böyük memar Əcəminin zəkasıyla Naxçıvan şəhərində əzəmətli “Möminə xatun” türbəsi ucaldıb. XVII əsrdə Moğol hökmdarı Cahan şah türk memarı ustad Məhəmməd İsa əfəndiyə sifariş verərək, Mümtaz Mahal Banu Bəyimin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün, Hindistanın Aqra şəhərində “Tac Mahal” türbəsini tikdirib. Bir də XX əsrdə müstəqil Azərbaycan dövlətinin banisi Heydər Əliyevin istəyilə Zərifə xanım Əliyevanın xatirəsinə ən gözəl, ən baxımlı heykəli böyük heykəltəraş Ömər Eldarov yaradıb.

Elnarə Akimova: – Ən yaddaqalan görüşünüz hansı olub, Nəriman müəllim?

Nəriman Həsənzadə: – Onunla hər görüş indiki kimi yadımdadır. Amma bəzi xatirələrim daha unudulmazdır.
Hələ 1985-ci ilin avqust ayında Heydər Əliyevlə Moskvada, “Novo-deviçye” qəbiristanlığında Zərifə xanımın məzarı üstə görüşəndə ona Zərifə xanıma həsr etdiyim şeiri oxumuşdum. O da əlyazmamı alıb qoltuq cibinə qoymuşdu.
Bizim burada görüşümüz isə tamam təsadüfən olmuşdu. Mən axşam üstü saat 6 radələrində bir dəstə qızılgüllə məzarı ziyarətə gəlmişdim. Bir saat sonra Ulu öndər də oraya gəldi. Biz gözlənilmədən, beləcə görüşdük.
O vaxt qəbirüstü söhbət zamanı mən şeiri ona oxuyandan sonra haqlı bir iradı olmuşdu:
– Zərifə xanımın dəfninə niyə gəlməmişdin? – demişdi.
Həyatımda bəlkə də ilk dəfəydi ki, səmimiyyətlə deyilən sözün ağırlığını, siqlətini hiss edirdim. Mənsiz də Moskvada keçirilən o mərasimə bütün ölkə tökülüb gəlmişdi. Necə olub ki, milyon insanın içində onun sərrast gözləri məni də axtarıb.
O suala cavab vermək mümkün deyildi. Bəlkə heç özü də cavab gözləmirdi.
Əlbəttə, mən Zərifə xanımın dəfnində iştirak etmək istəyirdim. Bunun üçün, ovaxtkı Mərkəzi Komitəyə də müraciət etmişdim. Cavab vermişdilər ki, Moskvada dəfn mərasimində iştirak etmək rəsmi protokol üzrə olacaq. Yəni biz səni apara bilmərik.
Bunların heç birini ona demədim. Elə bil ürəyimdən keçənləri eşitdi.
– Özün gələydin! – dedi. Tez də söhbəti dəyişdi.
Moskvaya gəlməyimin səbəbini soruşdu: dedim Sara ağır xəstədi. Moskvada yatır. Xəstəxananın adını da dedim.
Dinmədi. Qolundakı saata baxdı. Hiss etdim ki, getməlidir.
Beləcə ayrıldıq.
Gətirdiyim gül dəstəsini Zərifə xanımın qəbri üstə qoymuşdum. Ətrafına düzülmüş dibçəklərdə təzə ətirli güllər əkilmişdi. Yanındakı qəbirlərin birində böyük türk şairi Nazim Hikmət, o birində böyük rus şairi Sergey Yesenin dəfn edilmişdi. Məzarüstü kiçik barelyefləri qoyulmuşdu.
Səhərisi gün saat 12 radələrində xəstəxanaya, Saranın yanına qayıdanda gördüm ki, məni axtarırlar. Heydər Əliyev dünən xəstəxananın baş həkimi, akademik Trapeznikova zəng vurub xəstənin vəziyyətilə maraqlanıb. Bu kifayət idi.
Sara deyirdi, qalxan kimi özüm gedib Heydər Əliyevə minnətdarlıq edəcəyəm. Ona dualar edirdi.
Sara həkimlərin dediyindən bir il artıq yaşadı.
Ulu öndərlə bir dəfə də İstanbulda təsadüfən görüşmüşdüm. Onda mən Respublika Ali Sovetinə deputat seçilmişdim. O vaxt artıq Heydər Əliyev Naxçıvan-İqdır Dostluq körpüsünü çəkdirmişdi. Ürəkdən təbrik elədim. Gülümsəyib “bəs, körpünün açılışına niyə gəlməmişdin?” – deyə soruşdu. Bir fikri nümunə gətirdim orda. Türkiyə Böyük Millət Məclisinin spikerinin dediyi: “Sabah lazım gəlsə, o Dostluq körpüsündən Azəri qardaşlarına kömək üçün türk tankları keçəcək” – sözlərini dedim ulu öndərə. Səmimiyyətlə gülümsədi. Razılıq elədi. Bir də 1991-ci ildə baş tutan bir görüşümüz əzizdi mənə. Deməli, mən üç nəfərlə – xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə, şərqşünas alim Rüstəm Əliyev və şair-alim Qasım Qasımzadə ilə Naxçıvana, onunla görüşə getmişdik. Orada söhbət zamanı millət, vətən yolunda sarsıntılar keçirən bu şəxsiyyətin necə möhkəm iradəyə və ruh yüksəkliyinə sahib olduğunu görüb milli qürur hissi keçirməyimi xatırlayıram. Heydər Əliyev mənəvi enerjiyə çevrilib ruhumda yaşayır sanki. Allah ona rəhmət eləsin! Həmişə deyirəm, Azərbaycan Heydər Əliyevin yeni tərcümeyi-halının başlanğıcıdır. Sevinirəm ki, onun böyük yolunu İlham Əliyev davam etdirir.

Mənbə: http://www.edebiyyatqazeti.az

Əfrahim Hüseynli 23 fevral 1954-cü ildə Cəlilabad rayonunun Alar kəndində anadan olmuşdur. Orta məktəbi doğma kənddə bitirmişdir. 1972-ci ildə Azərbaycan Tibb İstitutunun Müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olmuş və 1978-ci ildə yüksək qiymətlərlə təhsilini başa vuraraq terapevt ixtisası almışdır. Əmək fəaliyyətinə Bakı şəhəri, Qədirli adına Hövzə xəstəxanasında həkim-terapevt kimi başlamışdır. İki il bu tibb ocağında işlədikdən sonra Cəlilabad rayonuna qayıtmış və Alar xəstəxanasının baş həkimi təyin edilmişdir. Hazırda da həmin xəstəxananın baş həkimidir. Ailəlidir. Bir övladı var.
Əsərləri: “Səni gözləyə-gözləyə” (şeirlər), “Yollar qayadan asılır” (şeirlər və poemalar), “Ömrü hamıtək yaşasan” (şeirlər və poemalar), “Məni axtaran varsa” (şeirlər və poemalar), “Nə yaman çətinmiş məni tanımaq” (şeirlər və poemalar), “Yağan yağış yollarını döydümü” (şeirlər və poemalar) ,”Ürəyi aldatmaq olmur” (şeirlər və poemalar), “Həkimlərin söz düınyası”(Həkim-yazarların ilk poetik toplusu, “Həkimlərin söz dünyası-2”).

Əziz oxucular, bu gün Pressaz.az-ın qonağı tanınmış həkim-şair, publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Əfrahim Hüseynlidir. Onunla söhbətimiz çox maraqlı idi. Vaxtın necə keçdiyini hiss etmədik.
Əfrahim Hüseynli ilə olan səmimi söhbətimizi Sizlərə təqdim edirik:
Salam Əfrahim müəllim, xoş gəlmisiniz. Əfrahim Hüseynlinin həyatı, ədəbiyyata ilk gəlişi oxucuları ücün çox maraqlıdır. Zəhmət olmasa, bizə öz yaradıcılığınızdan bəhs edərdiniz.
– Ədəbiyyata 70-ci ildə orta məktəbdə oxuyarkən mərkəzi mətbuatda çap olunan “Bakının gecə lövhəsi” şeri ilə gəlmişəm. Sonralar şeirlərim tez-tez dövri mətbuatda çap olunub.O vaxtlar redaksiyaya şeirləri məktubla göndərirdik. İlk kitabim “Səni gözləyə-gözləyə” şeirlər kitabım olub. O vaxtlar kitab nəşr etdirmək çox çətin idi və ilk kitab çox gec işıq üzü gördü. Ona görə ilk kitabıma bu adı verdim. Çoxları bu adı oxuyanda elə bilirdilər ki, hansısa bir sevgi şeirimin adıdır. Əslində ilk kitabımı elə həsrətlə gözləmişdim ki, kitabımın adını belə qoydum. Yaradıcılığımda o vaxtlar M.Ə.Sabir adına kitabxanada A.Əlizadənin, Lenin adına kitabxanada N.Həsənzadənin, Tibb İnstitutunda Asif Babazadənin (Çeşmə”) rəhbərlik etdikləri ədəbi dərnəklərin böyük rolu olub. Təhsil aldığım Tibb Universitetdə fəaliyyət göstərən “Çeşmə” ədəbi dərnəyininə o vaxtlar kimlər gəlirdi? Kazım Aslanlı Sarəng, Sərdar Kərimli, Tofiq Nurəli, Fəxrəddin Ziya, Paşa Qəlbinur, Rafiq Vəlizadə və başqaları. Onlar sonradan Azərbaycanın ən tanınmış şairləri oldular.

Yeddi şeirlər kitabının müəllifisiz və həkim-yazarların ilk poetik toplusu olan məşhur “HƏKİMLƏRİN SÖZ DÜNYASI” adlı kitabını tərtib etmisiz. Bu yaxınlarda”HƏKİMLƏRİN SÖZ DÜNYASI” kitabının ikinci hissəsi də işıq üzü gördü. Bu kitab Azərbaycan ədəbiyyatına yeni bir töhvə idi. Çox maraqlıdır, nədənsə həkimləri çox zaman soyuqqanlı insan kimi tanıyırlar. Bəlkə də bu ondan irəli gəlir ki, uşaqlıqdan bizlərə həkim olmaq istəyirsənsə gərək soyuqqanlı olasan deyiblər. “HƏKİMLƏRİN SÖZ DÜNYASI” kitabınızla insanlarda həkimlərə qarşı olan fikirləri dəyişdirdiniz. Sən demə, ən incə ruhlu, kövrək insanlar həkimlər imiş.
– Bilirsiniz, mən deyərdim elə ən gözəl şeirləri həkimlər yazır. Çünki bizim işimiz insanları öyrənmək, onların dərdlərinə şərik olmaqdır. İnsan psixologiyasını bildiyimizdən onların hansı hissləri keçirdiyini başqalarından daha tez duyur, anlayırıq.

Sizi ən çox oxucularınıza sevdirən hansı əsəriniz olub?
– Şuşa dərdinə həsr olunmuş, ədəbiyyatımızda çox yüksək dəyərləndirilən, məni oxucularıma daha çox sevdirən “BU ŞƏHƏR HƏSRƏT YERİDİR” poemam olub.

Əfrahim Hüseynlinin bir cox şeirləri qardaş olkə, Türkiyədə də çap olunub. Özünəməxsus poetik deyim tərzinizin olması həmişə yüksək qiymətləndirilir. Maraqlıdır sizin şeirlərinizə ən şox hansı tanınmışlar rəy yazıb?
– Mənim bir çox şeirlərim Türkiyədə çap olunan “Altun kalemler” kitabında yer alıb və qardaş ölkənin oxucuları tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. O kitablardan mənim özümə də hədiyyə olaraq göndəriblər. Şerlərimə müxtəlif illərdə T. Bayram, N. Kəsəmənli, B. Bağırlı və başqa tanınmış ədəbiyyat adamları rəy yazıb.. Bu rəylərdə şeirlərimin əsas qayəsini Vətən sevgisi, el-oba məhəbbəti, sevgi müqəddəsliyi, ata-ana ucalığı təşkil etdiyi vurğulanmışdır. Hətta 2000-ci ildə A. Şahsuvaroğlunun qələmə aldığı, yüksək tirajla çap olunan “ONLARIN QİSMƏTİ BELƏ ÖMÜRDÜR” kitabı mənim həkimlik fəaliyyətimə və yaradıcılığına həsr edilib.
Əfrahim Huseynli istedadlı şair olmaqla bərabər, həm də insanların rəğbətini qazanmış tanınmış və gözəl bir həkimdir. Bu iki sənəti eyni vaxtda yürütmək sizin üçün çətin deyil ki?
-Rəhbərlik etdiyim kollektivdə böyük sevgiylə qarşılanıram. Öz elimə, torpağıma, ailəmə bağlı insanam. Sənətimi çox sevirəm. həmişə çalışıram millətimə, xalqıma layiqincə xidmət edim. Bilirsiniz, mən həmişə deyirəm: “Həkimlik mənim sənətim, şairlik alın yazımdır”. Yazdığım şeirlərə görə dəfələrlə fəxri-fərmanlarla təltif edilmişəm. “Xəmsə”, “Cəsarətli qələm”, “İbn-Sina” diplomlarına layiq görülmüşəm. 2001-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüyəm. Hər iki sənətimi çox sevdiyim üçün mənə çətin deyil, əksinə məni həyata daha çox bağlayır.
Əfrahim müəllim, yazdığınız şeirləri ilk kimə oxuyursunuz. İlk oxucunuz kim olub?
– İlk oxucum ömür-gün yoldaşım Yaqut xanım və qızım Afaq xanımdır. Bəzən mənə sual verirlər ki, yazdığınız sevgi şeirlərini kimə həsr edirsiz. Onların əksəriyyətini ömür gün yoldaşıma həsr etmişəm. Qalanları təbii ki, bir şairin təxəyyülüdür.
Əfrahim Hüseynlinin ailəsində onun sənətini davam etdirən biri varmı?
– Ailədə həyat yoldaşım və qızım həkimdirlər. Ancaq şairlik də kökümüzdə ana babam Bəbir kişi söz adamı olub vaxtı ilə. Allah ruhunu şad etsin. O gözəl şeirlər müəllifi olub, gözəl qələmi olub. Hətta dillər əzbəri olan şeirlər yazıb. Alarda yaşayıb və burda da dünyasını dəyişib. Şeirlərindən qalıb və bu yaxınlarda çap etdirmək fikrim var inşallah.
Əfrahim müəllim, siz yetərincə tanınmış, cəmiyyət tərəfindən qəbul olinmuş, şeir və yazılarınızla gənc nəsilə örnək olacaq birisiz. İndi bildiyimiz kimi gənc yazarların sayı günü-gündən artır. Əslində bu yaxşı haldır. Bu gənc yazarlara nə tövsiyə edərdiniz?
– Əgər cağdaş dövrümüzdə şairlərin sayı artırsa bu çox gözəl bir haldır. Çox sevinərdim ki, hər kəs bir-biri ilə şeir dilində danışsın. Mən gənc yazarlara onu məsləhət gorərdim ki, oz dəsti-xətti olsun, təkrarçılığa yol verməsinlər. Öz poetik duyum tərzi ilə seçilsinlər, mücərrəd fikirlərdən istifadə etsinlər. Yazdığı şeirlərlə oxucunu düşündürsünlər. Cəmaləddin Rumininin belə bir sözü var: idrakı olan üçün göylər də, yerlər də sözdür. Şeirdə şairin söz qıtlığı duyulmursa, söz qıtlığı şairdə yoxdursa o, şairdir. Ancaq söz də gərək yerində deyilə. Şeirin gözəlliyi sözün yerində deyilməsidir. Şeir o demək deyil ki, geniş həcmdə olsun. Beş bənd və ya bir misra, iki misra fərqi yoxdur, şeirin hər misrasının arxasında böyük mətləblər dayanırsa, şair oxucunun gördüklərini heç kəsin deyə bilmədiyi tərzdə deyirsə, o şeir şeirdir. Eyni zamanda yaxşı şeirlər oxusunlar və oxuyanda desinlər ki, kaş ki, bu şeiri mən yazaydım. Doğrudan da mən gənc bir şairin gözəl bir şeirini oxuyanda deyirəm ki, kaş bu şeiri mən yazaydım. Başqa yazarların şeirlərin çox oxusunlar. Söz ehtiyatları çox olsun. Ədəbi mühitdən inciyib tez kənara çəkilməsinlər. Hər kəsin oxucusu var. İnşallah onların da yolları acılar. Onlara uğurlar diləyirəm.
Bəs Əfrahim Hüseynlinin özünün sevdiyi şair kimdir?
– Mən qısqanc insan deyiləm. Mənim sevdiyim şair çoxdur. Bəlkə də onların adların çəksəm buna sizin vaxtınız yetməz.
Əfrahim müəllim, bu səmimi söhbətiniz üçün, dəyərli vaxtınızı bizə ayırdığınız üçün sizə təşəkkür edirik və Ramazan Bayramanızı təbrik edirik.
– Mən də Pressaz.az-a öz minnətdarlığımı bildirirəm. Mənə də xoş oldu sizlərlə söhbət etmək, keçmiş xatirələri yada saldıq. Məndə sizin və bütün Azərbaycan xalqının Ramazan Bayramını təbrik edirəm. Allah bütün tutulan oruc və duaları qəbul etsin. Xalqımıza xoş əmin-amanlıq arzu edirəm. İnşallah işğal olmuş torpaqlarımız qayıdar və biz bu müqəddəs bayramımızı Qarabağımızda qeyd edərik.

TORPAQ BİZNƏN HESAB ÇƏKİR

Yalanmış, bu sevgi yalan!
Ölmədi gözləri dolan.
Yadların əlində qalan
Torpaq biznən hesab çəkir.

Biri qəmli, beşi gülən…
Hara getdi dərdi bilən?
Vaxtsız saralıb tökülən
Yarpaq biznən hesab çəkir.

Bilmədik ulduz neçədi,-
Ölüb dirilmək necədi.
Göz – gözü görməz gecədi,
Çıraq biznən hesab çəkir.

Eniş, yoxuş, qaya, gədik
Baxır yolumuza dik-dik.
Gəzdirə bildik… bilmədik?!-
Papaq biznən hesab çəkir.

DAHA GECƏLƏR DƏ GÖZÜMDƏN DÜŞÜB…

Kaş ki sözlərimə inanmayaydın,
Bir yalan biləydin doğru arzunu.
Əlçatmaz, ünyetməz gümana belə
Əlimi açmazdım ömrüm uzunu.

Bəlkə nahaq yerə ürək sirrimi
Xahişsiz, filansız açmışam mən də…
Vəsfinə yazdığım şeirlərimi
Oxuyub kiməsə, öyünürsən də.

Gecənin gözündə əriyən kimdi?-
Bu qismət soyuqluq üzündən düşüb.
Ay da doğma idi, ulduz da doğma,
Daha gecələr də gözümdən düşüb.

Necə yaxın idik gözlə qaş kimi,
Necə uzaq düşdük göy üzü qədər.
Duman da biz olduq, qaya-dağ da biz,
Uzanan yolları qınadıq…hədər!

Yollarım üstünə yağan qar kimi
Ələnir üstümə suallar indi.
Yüz-yüz sorğuların cavabı bumu?-
Hə… biri var idi, biri yox idi…

ŞAİRLƏR ÖLÜMÜN ÜZÜNƏ AĞDI

Gələndə bəxtinə yazılar qəbri,
Gecəli-gündüzlü qazılar qəbri.
Gözləri yollardan asılar qəbrin,-
Min il gözləsə də, şairlər sağdı,
Şairlər ölümün üzünə üzünə ağdı.

Şeirə əyri, yalan şikarsa, ovsa,
Sevinc əvəzinə dərd haqq-hesabsa,
Ömür möcüzəylə dolu kitabsa,
Şeir yazılmayan gün ağ vərəqdi,-
Şairlər ölümün üzünə ağdı.

Şeir namərd üçün şaxtadı… kəsər,
Mərdə dərd aparan küləkdi, əsər.
Şairlər ölümü çıraqla gəzər,
Bu daşlı-kəsəkli yollar uzaqdı,-
Şairlər ölümün üzünə ağdı.

Sözüylə qaraldar ağaran saçı,
Anaya oğuldu, qadaşa bacı.
Şairlər padşahdı, şeirsə tacı,
Sözdən, sətirlərdən qurular taxtı,-
Şairlər ölümün üzünə ağdı.

Hamıya isinər, bənzəyən olmaz,
Ərköyün olsa da, küsəyən olmaz.
Bəlası – dilinə “döz” deyən olmaz.
Haqqı axtarsa da, haqqdan soraqdı,-
Şairlər ölümün üzünə ağdı.

Sözü gözümüzdə yaşa dönməsə,-
Daşlar çiçəkləyən daşa dönməsə,
Bahara, payıza, qışa dönməsə,
Şair də hamıtək demək qonaqdı…
Şairlər ölümün üzünə ağdı.

BARIŞMAĞA GƏLMİSƏN

İtib gedib, o gəncliyin izi yox,
O ocağın külü qalıb, közü yox.
Dayanıbsan nə lal-dinməz, sözü yox,
Təzədənmi alışmağa gəlmisən?
Bilirəm ki, barışmağa gəlmisən.

Ömrün-günün hay-harayın itirdik,
Özümüzü haralara gətirdik.
Bir sevdanı xatirəylə bitirdik,
Bu sevdaya qarışmağa gəlmisən?!
Bilirəm ki, barışmağa gəlmisən.

Qəbahətin ömür deyil, yaş deyil,
Anlayıbsan güman yeri boş deyil.
Nə gec duydun, mənim qəlbim daş deyil…
Bildiyini soruşmağa gəlmisən,
Bilirəm ki, barışmağa gəlmisən.

Bu sevdanın həsrətilə yanasan!-
Mənə çətin, sənə isə yol asan.
Duyan olsa, sənə deyər yolazan.
Günahkartək yanaşmağa gəlmisən,
Bilirəm ki, barışmağa gəlmisən.

Biləmmədik ömrümüzün sirrini,
Nə mən bildim, nə də sən öz yerini.
Xoşbəxt etdik sən də, mən də birini,
Mənə çox sirr danışmağa gəlmisən!
Bilirəm ki, barışmağa gəlmisən.

VƏTƏN…

…Atam, qardaşım,
Anam, bacım oldun,Vətən!-
Bilə bilmədim.
Başı göylərdən uca Vətən,
Gözun ustə yer verdin mənə,
Ayağın altında ölə bilmədim.
***
Gözü mənə baxan Vətən,
Mən sənə baxa bilmədim.
Dərdi su yerinə axan Vətən,
Damla olub
Suyunda axa bilmədim.
Oduna yandığım Vətən,
Yandın,
Su olub
Üstünə çilənə bilmədim.
***
Üşütdu şaxtalar səni,
Bir ocaqlıq od olub
Üstünə ələnə bilmədim.
Sənə quyu qazdılar,
Kəsilmədi kəndirin.
Dar ağacı qurdular,
Tapa bilmədilər kəndiri.
İkiyə böldülər,
Bölünmədi ürəyin.
Çörəyindən yeyənin
Dizi üstəymiş çörəyi.

***
Atam, qardaşım,
Anam, bacım oldun,Vətən!-
Bilə bilmədim.
Başı göylərdən uca Vətən,
Gözun ustə yer verdin mənə,
Ayağın altında ölə bilmədim

SEVGİ VƏTƏN SEVGİSİDİR

Ömrün bahar fəsli də var,
Nə çox alagözlü də var…
Kərəm də var, Əsli də var,
Sevgi – Vətən sevgisidi!

Səcdə qılmağa dur dayan!
Göz baxıb ürək doymayan,
Bizi ölməyə qoymayan
Sevgi – Vətən sevgisidi!

Hamının yazısı da var,
Qardaşı, bacısı da var,
Qəlb ağrı, acısı da var…
Sevgi – Vətən sevgisidi!

Nəğmədi, şeirdi, sözdü,
Külə çevrilməıyən közdü.
Biçilsək də, biçilməzdi,-
Sevgi – Vətən sevgisidi!

Anam dinəndə, dərd yalan!-
Yuxu olur olub-olan.
Anam üçün də and olan
Sevgi – Vətən sevgisidi!

ANA TORPAQ

Qalaram yolunun, izinin üstə,
Axır baş qoyaram dizinin üstə.
Ölsəm, səpilərsən gözümün üstə,
Çəkərsən üstümə özünü, torpaq!

Çölündə, düzündə otun olaram,
Doğma ocağında odun olaram.
Şərəfin, qeyrətin, adın olaram,
Babamın vüqarı, dözümü torpaq!

Sənə əyilibdir, çalıb-çapan da,
Səni parçalayıb, alıb-satan da.
Səndən ayrılanda, səni tapanda
Əyilib öpərəm üzünü, torpaq!

Ətrini duymuşam beşiyimdə mən,
Dadınla evimdə, eşiyimdəsən.
Dayana bilməsəm keşiyində mən,
Saxlama sinəndə izimi, torpaq!

Dərdin, kədərin var bu dünya boyda,
Əyilməz olubsan namərdə, yada.
Məni harayına çağırmasan da,
Eşidib gələrəm səsini, torpaq!

Qalaram yolunun, izinin üstə,
Axır baş qoyaram dizinin üstə.
Ölsəm, səpilərsən gözümün üstə,
Çəkərsən üstümə özünü, torpaq!

TANIYA BİLMƏDİM HEÇ ADAMLARI

Önümdə sel-sular axan olursa,
Qaya-dağ qarşıma çıxan olursa,
Dost-doğma uzaqdan baxan olursa,
Tanıya bilmədim heç adamları.

Kim keçdi yazılan sərhədi, səddi,-
Bilməz sonsuz bildi bu ömrü, nədi?
Hələ imtahana çəkə bilmədi
Hər gün neçə-neçə köç adamları.

Yanmadım nə günə, nə aya, ilə,-
Daşıdım hər yükü mən bilə-bilə.
Bilən-bilməyənə demədim belə
Nə yaman tanıdım geç adamları?!

Susummu, gözümü mən də döyümmü,-
Dağlara, daşlara baş da əyimmi?
Bu nahaqq önündə bəlkə deyimmi
Boyu – buxunuyla ölç adamları?

Heç məhəl qoymadım doğmaya, yada,-
Günəşli gündüzə bir ömür yadam.
Mənə naşı demə, qəlbidaş adam,
“Mən seçə bilmədim”, seç adamları.

28.08.2016.

ÖMÜRDƏN KÜSMƏYİN HEÇ YERİ YOXMUŞ

Qızım Afaqa

Bu günü günlərin padşahı bildim,-
Haqsız gileyləri günahım bildim.
Mən ki, başım üstə Allahı bildim,-
Ömürdən bezməyin heç yeri yoxmuş!

Zəhranın, Zeynəbin, Salehin səsi
Gətirib bu evə bir yaz nəfəsi…
Dağıldı həsrətin o daş qəfəsi,-
Ömürdən küsməyin heç yeri yoxmuş!

Günləri qınadım hər kəlməbaşı,
Ötən də bilmədim hər gələn qışı.
Əriyə bilərmiş yolların daşı,-
Asmağın-kəsməyin heç yeri yoxmuş!

Tanrının yazdığı yazı da varmış,
Qışa qənim olan yazı da varmış,
Günəşli günlərdən, yazıda varmış,
Əlini üzməyin heç yeri yoxmuş!

Allahım illərin gör harasında
Pay verdi qaş ilə göz arasında.
Yüz giley-güzarlı söz arasında
Gümanı gəzməyin heç yeri yoxmuş!

24-25.08.2016

QALMIŞAM PAYIZLA QIŞ ARASINDA

Hecası pozulan misralar kimi
İndi nə desən də, qəlbimə yatmaz.
Daşı əritsə də etiraf…filan…
Şaxtaya, soyuğa, sazağa batmaz.

Mən elə yollardan çıxıb gəlmişəm,
Sirli nə qayası, dolayı qalıb.
Bir güman xətrinə pay etmək üçün
İllərin nə günü, nə ayı qalıb.

Qalmışam payızla qış arasında
Uzaq gümana da yol-bərə yoxdu.
İşə bax, deməyə dilim də gəlmir,
-Eh, nahaq bir adam qarşıma çıxdı!

Günahlar üçürub bəndi-bərəni
Baharın sellənən yağışı kimi.
Dayanıb qarşımda sadəlövhlüyüm
Ayların illərin qarğışı kimi.

Gözümə yad olan yuxularım da
İndi mənim üçün yuxu kimidi.
Arayıb gəzməyin mənası yoxdu,-
Günah sahibi kim, haqlı kim idi.

Daha heç oxuma şeirlərimi,
Gərək olmadısa bir “qəlbiidaş”a…
Oxusan, xəbərsiz gözündən düşər
Qalan günlər-aylar, il başdan-başa.

27.08.2016

BİRİNİ BİLİRSƏN, BİRİNİSƏ YOX…

Gecələr açılmaz qıfılbənd olub,
Zülmətin sorğusu, sualları çox.
Vaxt-zaman əlində qaldım gileyli.
Birini bilirsən, birinisə yox.

Ömrü bölə-bölə sürdüm, nə xeyri?!
Umanlarsa hələ giley-güzarda.
Yaşaya bilmədim ömrü özümə,-
Üzdüm əllərimi ötən bahardan.

Keçilməz dağları aşmaq hədərsə,
Gedim o yuxuya dönüm təzədən!
Döysün yollarımı qar da, yağış da,-
Düşsün qayalara yönüm təzədən!

Məni tanımağa üzül…üzülmə…
Dərd-sərin əlindən göyərən daşam.
Oxuyub yazdığım şeirlərimi
Nahaqq deməmisən “…gözəl olmuşam!”

Tələsdim…günaha yazıldı bu da,-
Bir səs də eşitdim “Urəyimdən çıx!”
Bu da bəxt yazısı?… mən vaxt girinci,-
Birini bilirsən, birinisə yox!

ÖLÜM, SƏNNƏN QURTARMIŞAM

Azdırdın, azdırdın məni,-
De, kimlər qorxuzdu səni?
Demədin ürək deyəni,
Dilim, sənnən qurtarmışam.

Ələnirsən üzümə də,
Tökülürsən gözümə də.
Qısqanırsan közümə də,
Külüm, sənnən qurtarmışam.

Dərdə əlactək gəlmədin,
Gülənlə belə gülmədin,
Məni mənimtək bilmədin,
Günüm, sənnən qurtarmışam.

Ömür gözəldi deyirsən,
Bəlkə düzəldi deyirsən,
Dağ aşıb daşa dəyirsən,
Ünüm, sənnən qurtarmışam
.
Tanrı versə də, bu canı,
Qayalar üstə dolanır…
Gəzirsən səndən qaçanı,
Ölüm, sənnən qurtarmışam.

Haça-haça olan sevinc,
Ünyetməzdə qalan sevinc,
Məndən uzaq dolan, sevinc,
Bilim, sənnən qurtarmışam!

SAĞOLLAŞAQ

Yolları uçuran qar var, yağış var,-
Bir mələk yanında min qəlbidaş var.
Mənimlə dərd adlı bağrıbadaş var,
Sevinc ver əlini, ver, sağollaşaq.

Umduğum ürəklər daş olub, gedim,
Yol çəkən – o gözlər yaş olub, gedim.
Köçən durnalara qoşulub gedim,
Dumana bürünən Yer, sağollaşaq.

Keçmədik, sulara dayaz dediksə,
Yolları kəsibdi ayaz dediksə,
Uzaqdan uzağa Araz dediksə,
Uzat əllərini, Kür, sağollaşaq!

Ömrü başdan başa qış deməmişdik,
Yolçu ol, qayadan aş deməmişdik.
Yeri yağış yuyar, yaş deməmişdik,
Dünya, bu yaylığı sər, sağollaşaq!

Yollar körpüsü yox, qalıb gözləyir,
Göz yuma bilməyən qürub gözləyir.
Dünya dar ağacı qurub gözləyir,
Ömür, köhlənini sür, sağollaşaq!

MƏNSİZ YAŞAMAĞI ÖYRƏDİM SƏNƏ

Bir az dinən daşın dilini öyrən,
Bir az göz yaşının sirrini öyrən,
Bir az da kədərin yerini öyrən,
Dərdi daşımağı öyrədim sənə.

Qadı uzaqlarda, ünyetməzdə yaz,-
Qalan ömür-günü qar-sazağa yaz!
Yolların çovğunu, dumanında az,-
Qaya-dağ aşmağı öyrədim sənə.

Bir arzudan ötrü yollar seçimdə,
Ulduzlar yox olsun bulud köçündə.
Uzun gecələrdə güman içində
Azıb dolaşmağı öyrədim sənə.

Bu ömür yollara göz dikməkdisə,
Axırı arzudan əl çəkməkdisə,-
Beləcə yaşamaq bir küsməkdisə,
Bəlkə barışmağı öyrədim sənə.

Çox şeyi demədik, qaldı gizlicə,
Yollar uzaq düşdü buz əriyincə.
Gedim uzaqlara, gedim bir gecə,
Mənsiz yaşamağı öyrədim sənə.

MƏNİ APARMADIN

(Ömür-gün yoldaşıma)

Görən pozularmı yazılan yazı,
Gələrmi bir daha o yurdun yazı?
Məni aparmadın, a zalım qızı,
Sizin o yerləri görüb qayıdım.

Bu dünya neylədi Sarı – Yaxşını,-
Üstünə ələdi qarı Yaxşının.
Barı o aşığın, barı Yaxşının
Qəbri haradadı…bilib qayıdım.

Bizdən dönübdümü üzü dağların,
Görən yol çəkirmi gözü dağların?
Şerimi xalıtək, sizin dağların
Ayağı altına sərib qayıdım.

Duymadıq, bilmədik olub-olanı,-
Doğmalar qəribtək yurdda dolanır…
Barı təsəllimlə Firəng xalanın
Gözünün yaşını silib qayıdım.

Günəş əyilincə, axşam gəlincə
Baxardım dağlara göz dincəlincə.
Qayalar özünə biləydim necə
Suları hörüktək hörüb, qayıdım.

…Dumana bürünüm, yolları seçim,
Həkəri çayının suyundan içim.
Sizin çiçəklərdən bir-iki əlçim
Görməyənlər üçün dərib qayıdım.

Görən pozularmı yazılan yazı,
Gələrmi bir daha o yurdun yazı?
Niyə aparmadın, a zalım qızı,
Sizin o yerləri görüb qayıdım.

Mənbə: http://pressaz.az

“BizimYAZI” “Müstəqil.Az”ın “Səmimi söhbət” adlı yeni lahiyəsinin ilk qonağı Natavan xanım Dəmirçioğlu ilə söhbəti təqdim edir:

– Natavan xanım, necəsiz?

-Babat demək olar. Bir az payız başlayandan fəsil xəstəliyindən qoruna blmədim, amma indi yaxşılıqdır, şükür Allaha.

– Şükür Allaha ki, yaxşısız, xəstəliyi bir daha yaxın qoymayın. Bəs bu, sualı yaradıcılığınızla bağlı ünvanlasaq necə?

-Yaradıcılıqda işlər qaydasındadır. Mən səhhətimə qarşı diqqətsiz olsam da, yaradcılığa qarşı çox mühafizəkaram. Yaradıcılığı bütün yad təsirlərdən unikal qoruyuram. “ Fəsil xəstəlikləri”, “dəbdə olan bəlalar”, – heç biri ona təsir edə bilməz. (gülüş)

-Bu çox yaxşı. Natavan xanım, camaatımızın işi-gücü tükənib e deyəsən, yazanlarımız oxuyanlarımızdan daha çoxdur ya bizə elə gəlir?

-Yazarlar həm də ən səviyyəli oxucu olmalıdır. Oxuculuq böyük bir mədəniyyət göstəricisidir. Ona söz yox ki, yazıçılıq oxumaqla öyrənilmir. Amma bununla belə, oxumadan yazmaq təhsil almadan dərs deməyə, usta yanında şəyird dayanmadan sənətlə məşğul olmağa bənzər. Ruslar ”samouçeniye” deyirlər, özüöyrənmə, özfəaliyyət, sonra da özünəvurğunluq yaranır və ədəbiyyat ədəbsiz bir məsələyə çevrilir. Qaldı ki, yazanların çox olmasına, o problem və bəla deyil, oxuyanların az olması arzuolunmazdı. Oxumadan yazanların isə işi dediyimiz kimidir.

Yazıçının oxucu olması yaxşıdır

-Yəni bir neçə oxucu birdən birə yazıçı olur, bu yaxşıdır ya pis?

-Ünvanlı kimləri nəzərdə tutursuz, bilmirəm. Ümumi deyim ki, yaxşı oxucu, pis yazıçıdan qat-qat qiymətlidir mənim üşün. Oxucunun yazıçı olması yox, yazıçının oxucu olması, özü də yaxşı oxucu olması yaxşıdır.

-Əsərlər yazılır, kitablar nəşr olunur, nəşriyyatlar işləyir, sizcə ortaya qoyulası bir şey tapmaq olurmu?

– Ortaya qoyulası fakt ədəbiyyatda ancaq ədəbi hadisəyə çevriləcək əsər ola bilər, o isə çox ciddi məsələdir. Güclü enerjisi olan əsər nə istəməklə, nə tələb etməklə, nə tənqid etməklə, nə qarşıya məqsəd qoymaqla, nə hədələməklə, nə ənam verməklə, nə də arzulamaqla yaranır. O Tanrı hadisəsi kimi bir işdir. Əlbəttə bütün dövrlərdə saysız-hesabsız ədəbiyyat nümunələri yaranır. Sənət nuru, Tanrı işığı yalnız birinin, ikisinin üzərinə düşür. Ancaq bir məsələ var, mən buna əminəm: istər dünya ədəbiyyatında, istərsə də Azərbaycan ədəbiyyatında meydan heç vaxt boş olmur. O böyük ədəbi şəxsiyyəti və ədəbi əsəri Tanrı, Zaman… – kimsə mütləq təmin edir. Siz ədəbiyyat tarixinə xronoloji olaraq baxsanız, görərsiz ki, bu həmişə belə olub. Ona görə narahat olmayın, bu dövrün böyük əsəri də yazılacaq.

Ədəbi cameədə xaos var

– Sizin özünüzün ədəbi taleyinizdən bədgüman olmadığınızı biz də bilirik, siz də, elə oxucular da. Ümumiyyətlə isə, vəziyyət necədir ədəbi cameədə?

– Ədəbi cameədə xaos var, ədəbiyyat adına sırınan küllü miqdarda maklatura var, hələ maklaturalara verilən çeşid-çeşid mükafatlar var, ucuz özünüöymə var, bunlar pisdir, amma çox da təhlükəli deyil, çünki ilk baxışdan bilinən qusurlardır. Ən böyük problem odur ki, meyarsızlıq var, əyarsızlıq var. Bu təkcə ədəbiyyatda deyil, cəmiyyətdə də belədir. Bilirsiz, əslində həmişə belə olub. Böyük Molla Pənah Vaqif deyirdi: ” Mən cahan mulkundə, mutləq, dоğru halət gormədim, Hər nə gördüm, əyri gördüm, ozgə babət görmədim. …Muxtəsər kim, bеlə dunyadən gərək еtmək həzər, Оndan otru kim, dеyildir oz yеrində xеyru şər, Alilər xaki-məzəllətdə, dənilər motəbər, Sahibi-zərdə kərəm yоxdur, kərəm əhlində zər, İşlənən işlərdə еhkamu ləyaqət görmədim.” Əsrlər sonra rəhmətlik Məmməd Araz “İti bazarında atından baha, Mən belə dünyanın nəyindən küsüm.” deyirdi. İndi təsəvvür edin, on səkkizinci əsrdə Vaqif, iyirminci əsrdə Məmməd Araz belə deyibsə və üstəgəl “dünya korlana-korlana gedir”sə, gör indi vəziyyət necədir.

Ədəbiyyat tənha sənətdir

– Ədəbi mühütdə həmişə dəstəbazlıq olub, indilərdə isə daha qabarıqdır. Bu nədən irəli gələ bilər, dərc olunmaq ki, problem deyil.

-Dəstəbazlıq özünüqoruma instinkindən gəlir. İnsanlar quruplaşırlar, bir-birini tərifləyir, bir-birini müdafiə eləyirlər, bir birini başqalarının- daha layiqlilərin qabağına itələyirlər və sair. Lap müasir formanı götürsək sosial şəbəkələrdə bir-birini paylaşırlar, göylərə qaldırırlar. Ədəbiyyat tənha sənətdir, burada tənhalıq böyüklükdür həm də. Çap məsələsinə gəldikdə: bu qədər mətduat bolluğunda, çap imkanlarının genişliyində yenə də problemlər var. Dediyiniz “dəstəbazlıq” fəsadlar törədir. Hər ədəbi orqanın “qapı üzünə həmişə açıq olan müəllif”ləri var və əksinə…

– Nədirsə son vaxtlar evindən-eşiyindən küskün çıxan qadınlar şair, yazıçı olub. Heç onları oxuyursuz?

– Sualın birinci tərəfi şobiznes aləmini yada salır. Əvvəl orada eləydi. Deyir, ”Gülmə qonşuna, gələr başına”, onlara güldük, başımıza gəldi (gülümsəyir). Sualın ikinci hissəsinə cavab kimi deyim ki, mən mütaliə vərdişimin elə bir həddindəyəm ki, artıq ədəbiyyatı hiss edirəm. Müasirlərimin böyük əksəriyyətini oxumuram, bununla belə, qəribədir ki, mən təxmini bilirəm kim nə yazır, necə yazır. Ədəbiyyata dəxli olmayanları isə hissiyyatla duyuram və yan keçirəm.

Kişilər kişi komandasını qorumağa çalışırlar

– Həm də kişilərimiz də qadın yazarlara az qala çəpəki baxır, niyə?

-Sizin bu sualınız, belə götürəndə çox ötəri bir sualdır, digər bir prizmadan və fərqli rakusdan baxanda isə bunun bir kitablıq cavabı var. Qısasını deyək: bütün kişilər kişi komandasını qorumağa çalışırlar. Məsələn, kişi məclisləri, kişi müzakirələri, ftbol maçları, kişi qonaqlıqları, kişi söhbətləri (bu dünya siyasətindən başlamış, ciddi ədəbi – elmi müzakirələr də daxil olmaqla, qadın söhbətlərinə və məişət problemlərinə qədər yaşamı əhatə edir). Burada onlar özlərini rahat hiss edirlər və ərazidə qadınları görmək istəmirlər. Çox təbiidir bu və istəməyə-istəməyə əraziləri uduza-uduza gəlirlər. Artıq qadınlar hər yerdə var. Elmdə, sənətdə, ədəbiyyatda isə yaxından müşahidə etdiyim situasiyanı sizinlə bölüşüm: Ən ciddi elmi müzakirələrdə, ədəbi söhbətlərdə qadın danışanda kişilər nəsə bir narahatçılıq yaşayırlar. Onlar sövqi-təbii olaraq qadının çox primitiv, bəsit, dayaz bir fikir söyləyəcəyindən, bununla məclisin səviyyəsini aşağı salacağından sanki narahat olurlar. Oadın fikrini deyib qurtarana qədər onlar “iynə üstündə oturmuş kimi” rahatsız görünürlər. Bu adətən belə olur. Bu da təbiidir. Və bəzən başqa mənzərə yaranır: qadın yazıçı, ya alim elə bir fikir söyləyir ki, bayaqdan kişilər onu heç deməyib. Bax, bu məqamda vəziyyət çox ciddi xarakter alır və tamam başqa situasiya yaranır. Kişi sənətkarlar dərhal daxili səfərbərliklə o qadından üstün “peroformans” sərgiləyirlər. Yox, əgər bu alınmırsa, o qadına şərait yaradan, necə deyərlər fürsət verən həmcinsləri onların narazılığını və təssüfünü öz üzərinə yığmış olur. Və O, bu “səhvə” bir də heç vaxt yol verməməyə çalışır. Bacardığı qədər səni görməzdən gəlir və bunu bacara bilməyi həmcinsləri tərəfindən rəğbətlə qarşılanır. Ağılı, məntiqi və yaradıcılığı olan xanım yazarlara ancaq təfəkkürü olan kişilər nisbətən imkan verir, o da müəyyən miqdarda. Kimsə mübahisə etmək istəyər bu fikirlərə qarşı, mən dəqiq yaşantılarımı söylədim. Bizdə qadın özünü, sözünü, imzasını, yaradıcılığını, necə deyərlər, sübut edibsə bunun bir adı var: hünər! Təsəvvür edin, ailə var, uşaqlar, ev qayğıları və bütün bunlar…

Bu mənlik deyil

– Natavan xanım, gözəl əsərlər müəllifisiz, bu sözssüz belədir, lakin yazmasaz olmaz?

-Mənə həmişə az yazdığıma dair sual verirlər, hətta irad bildirirlər. Şükür, bir “yazmasaz olmaz?” da deyən tapıldı(gülür). Faiq, bu mənlik deyil. Az yazmaq, çox yazmaq, ya heç yazmamaq. Vallah, bunlar idarə olunur… Bilmirəm mən kimlərin ruhunu daşıyıram, təkcə onu bilirəm ki, yazanda ruhum sevinir. Mən qadın kimi taleyimdən narazılıq edə bilmərəm, üstəlik övladlarım sevincimdir. Bunlarla bərabər, yazmaq tamam başqa xoşbəxtlikdir, heç bir duyğu ilə müqayisə edilə bilməz.

…Ağacları adamlar qədər tanıyırdı

-Yəni hiss etsəniz ki, tükənmisiz, yazmağa da hər şey olduğu halda yorğunsuz, bezmisiz, nə olar?

-Bilirsiz, mən tez-tez atamı düşünürəm. Daha doğrusu, onun ömrünü, ölümünü, taleyini, yaradıcılığını, həyatdan üzülüşünü… Atam ağac oyma sənəti ustası idi. Onu son gününə qədər yaradıcı, həyat eşqilə dolu gördük. Ağacları adamlar qədər tanıyırdı. “Əlvən ağac” deyirdi, qiymətli ağac növlərinə. Bir də görürdün əl boyda bir ağac parçasını göz bəbəyi kimi qoruyur. Bilirdi ki, ona necə həyat verəcək, nəyə işlədəcək. Elə bir dövr gəldi ki, atam o yığıb saxladığı, tütyə kimi işlətdiyi “əlvən ağaclar”a qarşı biganələşməyə başladı. Mənim Amerikada “Səbət” povestim çap olunmuşdu. Bu münasibətlə AzTV- nin “Zəka nuru” verlişinə dəvət olunmuşdum. Verlişdə atamın mütaliyə mədəniyyətindən öyrəndiyimdən danışanda onun haqqında keçmiş zamanda danışmışam. Bacım var filoloqdu, məktəb direktorunun nüavini işləyir, elə deyə-deyə qaldı ki, niyə atam sağ ola-ola ondan keçmiş zamanda danışmısan. Cavab verə bilmədim. Həmin verlişin diskini aparıb atama göstərəndə, qayıtdı ki, danışığın anana bənzədi və başladı anamdan danışmağa. Anamın ölümündən 40 ilə yaxın müddət keçirdi. Başqa vaxt olsaydı mənə fikir bildirərdi, rəy deyərdi. Atam artıq daha çox o dünyaya köçən əzizlərimizin- anamın, qardaşlarımın, şəhid bacım Vəfanın yanındaydı. Baxmayaraq ki, bütün bu danışdıqlarımdan sora hələ üç-dörd il yaşadı. “Əlvən ağaclar”ı ilə maraqlanmadığı vaxtdan atam ölməyə başlamışdı. Onu ailədə təkcə mən hiss etmişdim, deyəsən. Bax, sizin suala cavab məni o yerlərə götürdü. …Nə olar? Demək, mən o vaxtdan ölməyə başlayaram…

Ədəbiyyatda istənilən qədər bəladan danışmaq olar

-Natavan xanım, o sualı verməyə peşman oldum. Cavabınıza kövrəldim. Amma bir yazar olaraq deyin, ədbiyyatımızın hər hansı bir bəlası varmı, nədir bu, yaxud bəla deyilən şey ədəbiyyatda necə olur?

-Bilirsiz, bir var Tanrı hadisəsi, bir var təbiət hadisəsi, bir var ictimai hadisə, bir var bioloji hadisə, bir də var ruh hadisəsi. İnsanın yaradılışı bioloji hadisə olsa da, onun dil faktoru Tanrı hadisəsidir, qalan baş verənlərin əksəriyyəti təbiət hadisəsi, bir hissəsi isə ictimai hadisədir. Ədəbiyyat Ruh hadisəsidir. Ədəbiyyatın bəlası odur ki, onu ruh doğmasın, sən yaratmağa çalışasan. Belə olan halda ədəbiyyatda istənilən qədər bəladan danışmaq olar və olur.

-Suallarım sizin yaradıcılığınızı o qədər də əhatə eləmədi, buna görə acığınız tutmadı ki?

-Qətiyyən yox, çox xoş oldu. Yaradıcılıq durur, biz dururuq. Qarşıda aylar, illər də var yəqin… Bir də ki, müəllifin öz əsərlərindən danışması nə dərəcədə qəbulediləndir ki… onu ya yazmaq, ya oxumaq lazım, bir də təhlil etmək olar…

Söhbətləşdi: Faiq BALABƏYLİ

Yunus Oğuz: “Həbsxanalarda ciddi islah işləri aparmaq lazımdır”

Artıq ölkədə xaos, anarxiya yaratmaq istəyənlərin cəhdi demək olar ki, puça çıxdı. Hazırda bu istiqamətdə ciddi araşdırmalar aparılır və cinayətdə şübhəli bilinənlər, onun bu və ya digər dərəcədə iştirakçıları istintaqa cəlb olunur. Bəs bundan sonra anoloji proseslərin yenidən təkrarlanmaması üçün nələr etmək, hansı addımlar atmaq lazımdır? Bu və digər suallarla yazıçı-publisist, “OLAYLAR” qəzeti və eyniadlı agentliyin rəhbəri Yunus Oğuzla söhbətləşdik.

-Yunus bəy, artıq ölkədə xaos, anarxiya yaratmaq cəhdi iflasa uğradı və cinayətkarlar aşkar edilərək məsuliyyətə cəlb olunur. Proseslərə nəzər yetirdikdə hansı nəticəyə gəlmək olar, Sizcə Gəncə hadisələri nəyə hesablanmışdı?

– Gəncə hadisələri daxili məsələni qabartmaqla ölkədə xaos yaratmaq, terror həyata keçirmək cəhdi ilə bizi Qarabağdan, eyni zamanda beynəlxalq aləmdəki gücümüzdən yayındırmağa hesablanmışdı. Bu 100 faiz belədir. Çünki bu gün Qarabağ məsələsində Azərbaycan dövləti kifayət qədər aktivləşib. Paralel olaraq beynəlxalq aləmdə nüfuzu artıb. Gəncə hadisələri baş verən müddətə qədər cərəyan edən proseslərə diqqət edək. Belə ki, TAP və TANAP-la bağlı mühüm toplantılar keçirildi. Bundan sonra Brüsseldə Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında paraflanmış “Tərəfdaşlıq prioritetləri” sənədi imzalanmalı idi və məlum olduğu kimi Cənab Prezident İlham Əliyevin Belçikaya səfəri zamanı həmin sənəd də imzalandı. Yəni bütün bunların fonunda daxildə terrora cəhd, xaos yaratmağa yönəlik hərəkətlər etməklə fikrimizi Qarabağdan yayındırmaq, ölkəmizin inkişafını ləngitmək məqsədi daşıyırdı. Sevindirici hal ondan obarətdir ki, buna nail ola bilmədilər. Artıq bəzi ölkələr də açıq şəkildə bəyan etdilər ki, ölkədə xaos anarxiya yaradılmasına yönəlik cəhdlərdə onların əli yoxdur. Ancaq hamı da bilir ki, bu planın hansı ölkədə hazırlanmasından asılı olmayaraq həmin ölkənin təhlükəsizlik qurumları ən azı bunun qarşısını ala bilərdilər. İstər şimal, istər cənub qonşularımız olsun, istərsə də Qərb, fərq etməz. Odur ki, düşünürəm ki, bu məsələ Qarabağ problemi ilə bağlı idi. Bildiyiniz kimi Azərbaycan Ordusunun yaranmasının 100 illiyi ilə bağlı keçirilən möhtəşəm paraddan sonra sərhəd bölgəsində 20 min şəxsi heyətin iştirakı ilə hərbi təlimlər başladı. Buna qədər isə Naxçıvan Muxtar Respublikasında qazandığımız Günnüt zəfəri oldu və gördülər ki, Azərbaycan Qarabağ məsələsində kifayət qədər aktivdir. Ona görə də daxildə terrorizm məsələsini qabartmaq, ona cəhd göstərməklə həm Azərbaycanın Qarabağ məsələsinə atdığı addımlara, nümayiş etdirdiyi aktivliyə mane olmağa, həm də xarici siyasət sahəsinə bir qədər az diqqət ayrılmasına çalışırdılar. Çox şükürlər olsun ki, bu da baş tutmadı. Digər tərəfdən Azərbaycanda xaos, anarxiya yaratmaq istəyinin arxasında dayanan amillərdən biri də xarici ölkələrdən bura gələn turistlərin axınının çoxalması idi. Belə bir fikir formalaşdırmağa çalışırdılar ki, Azərbaycan sabit, stabil ölkə deyil, burada istənilən vaxt terror aktı həyata keçirilə bilər. Göründüyü kimi bunu da bacarmadılar. Hardasa nəsə etmək istəsələr də, dərhal onun qarşısı alındı. Məsələn, Gəncə hadisələrindən sonra sosial şəbəkələrdə Sumqayıtda xaos, anarxiya yaratmağa yönəlik çağırışlar edildi və onlarla şəxs bu işdə şübhəli bilinərək istintaqa cəlb edildi. Bütün bunları nəzərə alaraq onu deyə bilərik ki, Azərbaycan bu məsələdən kifayət qədər uduşlu çıxdı. Ona görə uduşlu çıxdı ki, bir daha xalq dövlətinin yanında olduğunu sübuta yetirdi. Yəni, xalq istəyir ki, dövlətimiz sabit, stabil şəraitdə kifayət qədər inkişaf etsin. Ola bilsin ki, zaman-zaman hansısa xırda problemlər, iqtisadi məsələlər yarana bilər. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq xalq yenə də iqtidara dəstək nümayiş etdirəcək. Necə ki, son Gəncə hadisələri zamanı biz bunun əyani şahidi olduq ki, xalq öz sözünü deyərək dövlətinin, Prezidentinin yanında oldu. Bu çox vacib bir məsələdir. Baş verən hadisələr fonunda ölkəmizdə xaos, anarxiya yaradılmasını istəyən, onun təbliğatını aparan bir sıra saytlar, elektron informasiya vasitələrinin adları da cəmiyyətə məlum oldu. Düzdür, həmin saytlar sabah öz adlarını dəyişib başqa bir ad altında da fəaliyyət göstərə və yenidən Azərbaycana qarşı kampaniya apara bilərlər. Ancaq əsas məsələ ondan ibarətdir ki, baş verən hadisələr fonunda dövlətimiz, öncədən gələn təhlükələri gördü. Hətta ölkədə prezident seçkilərinin keçirilməsi də bir qədər irəli çəkildi və aprel ayında baş tutdu. Bütün bunları etməklə dövlət gözlənilən təhlükə və təhdidlərin qarşısını aldı. Artıq düşmən də başa düşdü ki, Azərbaycanda bu kimi məkrli planların reallaşması mümkün deyil. Eyni zamanda iyulun 3-dən 10-dək hay-həşir salan, insanlar arasında təxribat yaradan saytlar da artıq susublar. Bu susqunluq da o deməkdir ki, artıq məğlub oldular. Susqunluqla məğlubiyyətlərini etiraf etdilər ki, Azərbaycan banan ölkəsi deyil. Yaxud 5 nəfərlə durub hakimiyyəti devirmək, ölkədə xaos, anarxiya yaratmaq mümkün deyil. Artıq Azərbaycan oturuşmuş dövlət psixologiyasına malikdir.

-Gəncə hadisələrinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin Brüssel səfəri ərəfəsinə təsadüf etməsi onu deməyə əsas verirmi ki, Gəncə hadisələrinin bir hədəfi də ölkəmizin beynəlxalq aləmdəki nüfuzuna zərbə vurmaq idi?

-Birmənalı şəkildə belədir. Təsəvvür edin, artıq borulara qaz yığılır. Paralel olaraq Beynəlxalq Valyuta Fondu elan edir ki, TAP-ın çəkilişi üçün əlavə 500 milyon dollar ayırır. Yəni Azərbaycan stabil tərəfdaşdır və bura investisiya qoymaq olar. Xaos, anarxiya da yaratmaqla Azərbaycanı həmin investisiyadan qaçırtmaq istəyirdilər ki, istər Beynəlxalq Valyuta Fondu, istərsə də digər bu kimi maliyyə qurumları Azərbaycana investisiya yatırmaq barədə düşünməsinlər. Bir başqa məqama diqqət çəkək. Yəni, hər kəs bilirdi ki, iyulun 10-da Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycana səfər edəcək və həmin tarixdə də məlum hadisələr törədildi. Yəni bütün bunlar təsadüfi deyildi, uzun müddət üzərində işlənilmilş bir plan idi. Qeyd etdiyim kimi əsas məqsəd də diqqəti daxilə yönəltməklə Azərbaycanı beynəlxalq aləmdən və Qarabağ məsələsində aktiv rol oynamasından təcrid etmək idi.
-Azərbaycan Prezidentinin Brüsseldə Avropa İttifaqı ilə paraflanmış “Tərəfdaşlıq prioritetləri” adlı sənədi imzalaması xarici siyasət baxımından nə dərəcədə əhəmiyyətlidir? Bu rəsmi Bakının həm Rusiya, həm də Qərb, Avropa ilə normal, qarşılıqlı faydalı şəkildə əməkdaşlıq etdiyinin göstəricisi deyilmi?

-Azərbaycan zamanında bəyan edib ki, biz ikitərəfli əməkdaşlığa üstünlük veririk. Bu istər Rusiya olsun. Istər Avropa İttifaqı, istərsə də NATO. Bildiyiniz kimi NATO-nun Şərqə doğru geişlənməsi planı var. Bu əməkdaşlıq da həmin prinsip çərçivəsində həyata keçirilir. Paralel olaraq Rusiya, İran və digər ölkələrlə də əməkdaşlıq ikitərəfli formada inkişaf etdirilir. Məsələn, Birləşmiş Ştatlar uzun illərdir İrana qarşı mübarizə aparır. Lakin Azərbaycan İranla ikitərəfli formada əməkdaşlıq etdiyi üçün cənub qonşumuzla münasibətləri pozmur. Eyni ilə Rusiya ilə bunu deyə bilərik. Digər ölkələr də bunu normal qarşılayır. Əgər Azərbaycanın bu mövqeyi normal qarşılanmasaydı, TAP, TANAP və digər layihələrimiz barədə müsbət fikirdə olmazdılar, bu qədər rezonans doğurmazdı. Bəlkə də TAP və TANAP-ın bu qədər rezonans doğurması kimlərinsə xoşuna gəlməyib ki, bu hadisələri törədiblər. İnsanlar başa düşmürlər ki, bu hadisələri 5-10 nəfərlə həyata keçirmək olmur. Təbii ki, təzyiq vasitəsidir. Onu da deyim ki, heç bir siyasi müxalifət onlara dəstək vermədi. Hansı ki, bəzi siyasi müxalifətin belə bir hadisənin baş verməsi ürəyincə idi. Ancaq heç səsləri də çıxmadı. Görünür hadisələrin inkişafını gözləyirdilər.

-Maraqlıdır ki, onlar tərəfindən Gəncə hadisələrini pisləyən bəyanat da verilmədi

-Və təqdir edilən bəyanat da verilmədi. Ancaq ayrı-ayrı siyasi fərdlər ayrı-ayrı adamlar adı altında mesajlar verirdilər ki, fəal olun. Ancaq cinayətin qarşısı alındıqdan sonra onlar da susdular.

-Yunus bəy, sizcə bundan sonra nə etmək və hansı addımları atmaq lazımdır?

-Düşünürəm ki, bundan sonra ölkənin güc strukturları tərəfindən araşdırmaları gücləndirmək lazımdır. Xaricdə müxtəlif adlar altında Azərbaycana qarşı fəaliyyət göstərən saytlar barədə isə Xarici İşlər Nazirliyi araşdırma aparmalıdır. Məsələn, bu gün biz hansısa bir Avropa ölkəsi barədə yazsaq ki, dağılmalıdır, orada terror törədilməlidir, dərhal həmin ölkə saytımızda gedən həmin materiala görə Azərbaycana nota verər. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi də bu işi görməlidir. Daxildə isə ölkənin güc strukturları, Azərbaycan Mətbuat Şurası və digər müvafiq qurumlar araşdırma aparmalıdır ki, hansı sayt və ya elektron media vasitəsi terrora, insanların kütləvi qırğınına, məmurlara qarşı silahlı hücuma yönəlik çağırışlar edir. Mütləq onları araşdırıb tapmaq və ölçü götürmək lazımdır. Bir məsələyə də diqqət çəkmək istərdim. Düşünürəm ki, biz dövlət, hökumət olaraq həbsxanalarla çox zəif işləyirik. Faktiki olaraq həbsxanalarda həmin təbliğat gedir. Deməli Penitensiar Sistemdə boşluq var. İnsanları törətdikləri cinayətə görə məsuliyyətə cəlb edib həbsxanaya atmaqla iş bitmir. Cinayətkar həbsxanada islah olunmalıdır. Terror cəhdi edən birini həbsxanaya salırlar, o da gedib həbsxanada daha 4-5 nəfəri öz ətrafına cəlb edir, orada təbliğat aparır. Deməli artıq o, islah olunmalıdır. Düşünürəm ki, toyuq və ya dana oğrusu ilə terror aktına cəhd edən birini eyni həbsxanaya, hücrəyə salmaq olmaz. Ona görə də həbsxanalarda ciddi islahat aparmaq lazımdır. Həbsxanadan çıxan şəxs yenidən terrora əl atırsa, deməli o islah olunmayıb. Əyani şahidi olduq ki, Gəncə hadisələrində iştirakçı olan və hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən zərərsizləşdirilənlərdən biri məhz vaxtı ilə həbsxana həyatı yaşayıb. Məgər, o həbsxanada islah olunmuşdu? Əlbəttə ki, yox. Deməli həbsxanalarda ciddi islah işləri aparmaq lazımdır.

Süleyman

Mənbə: https://olaylar.az

Yunus Oğuz: “Həm Mingəçevir İES-də baş verən hadisə, həm Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinə qarşı silahlı hücum, həm də bu şəhərdə olan son hadisələr bir zəncirin həlqələridir”

Artıq Gəncədə hadisələr öz məcrasına dönüb həyat normal axarla davam etsə də, bu şəhərin timsalında Azərbaycanda xaos, anarxiya yaratmaq istəyənlərin başlıca məqsədlərinin nədən ibarət olması barədə hələ də müzakirələr, təhlillər aparılır. Xüsusilə, bir qrup şəxsin din pərdəsi adı altında etiraz bildirməsi belə bir rəy formalaşdırıb ki, bu hadisələrdə din faktoru var və əsas məqsəd Azərbaycanda mövcud olan dini dözümlülük, tolerantlıq barədə mənfi rəy formalaşdırmaq, ölkəni gözdən salmaqdır. Elə yazıçı-publisist, “OLAYLAR” İnformasiya Agentliyi və eyniadlı qəzetin baş redaktoru Yunus Oğuz da bu qənaətdədir.

-Məlum olduğu kimi 2016-cı ildə Azərbaycanda “Multikulturalizm İli”, 2017-ci ildə isə “İslam Hərməyliyi İli” elan olunub. 2018-ci ildə isə Naxçıvan Muxtar Respublikası İslam Mədəniyyətinin paytaxtı elan edilib. Bu il həm də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan olunmasının 100 illiyidir və biz bunu geniş, möhtəşəm şəkildə qeyd etdik. Bir dövlətin 100 illiyini qeyd etmək sıradan bir hadisə deyil və hər dövlət özünün 100 illiyini qeyd edə bilmir. Ona görə də Cümhuriyyəti də gözü götürməyənlər var. Həm bu amil, həm də 2017-ci ildə Bakıda İslam Həmrəyliyi Oyunlarının keçirilməsi, ölkədə multikulturalizm və dini dözümlülüyün geniş təbliğ edilməsi təbii ki, bir çoxlarını qane etmirdi. Bütün bunların hamısına diqqət etdikdə, analiz aparanda görürsən ki, baş verən son hadisələr məhz yuxarıda qeyd etdiyimiz amillərə zərbə vurmaq, kölgə salmaq üçün hesablanmış çeylərdir.

-Baş verən hadisələr bir sıra elektron KİV-lər, xüsusilə xarici dairələrin qrantları hesabına fəaliyyət göstərən saytlarda tamamilə fərqli formada təqdim edildi. Belə ki, Nuraz.com , Abna.com, Aran.news, Qafqaz.ir, Rasthaber.com, Ru-clip.ru və s. bu kimi saytlarda açıq şəkildə Azərbaycana qarşı kampaniya aparılması müşahidə edildi. Sizcə həmin saytların fəaliyyətində, onların Azərbaycana qarşı kampaniya aparmasında xarici dairələrin rolu nə dərəcədədir?

-Təbii, baş verən proseslər və ona bəzi elektron KİV-lərdə olan münasibət belə bir fikir formalaşdırır ki, xaricdə xüsusi olaraq yaradılan saytlar var ki, onların əsas fəaliyyəti Azərbaycana qarşı kampaniya aparmaqdır. Azərbaycan adı, yaxud hansısa bir azərbaycanlının adı ilə qeydiyyatdan keçirilir. Yaxud Azərbaycandan gedib xarici ölkələrdə yaşamağı üstün tutan bəziləri öz adlarına 4-5 sayt qeydiyyata keçirirlər və pul, maddi yardım qarşılığında həmin xarici qüvvələrlə işləməyə başlayırlar. Təbii ki, onlar Vətəni satıb, onu atıb getdikləri üçün ölkəmizə qarşı da bütün fəaliyyətlərdə iştirak etməyi qəbul edirlər. Nəticə etibarilə Azərbaycanı gözdən salmaq prosesi gedir. Bu fəaliyyətdə ondan ibarətdir ki, guya Azərbaycanda dini tolerantlıq qorunmur, “İslam Həmrəyliyi İli” boş şeydir, ölkədə dini radikalizm var. Bununla da Cümhuriyyəti, dövləti gözdən salmağa çalışırlar. Xüsusilə də, bu kimi fəaliyyətlərlə xarici turistlərin Azərbaycana gəlməsi, burada asudə vaxt keçirmələrinə mane olmağa cəhd göstərirlər. Çünki ildən-ilə xarici turistlərin Azərbaycana axını artır. Əvəllər turistlər ancaq Bakıya gəlirdilərsə, artıq onlar regionlara, bölgələrə də üz tuturlar. Həmçinin mühüm beynəlxalq tədbirlərin bölgələrdə keçirilməsi də Azərbaycana olan marağı artırır. Məsələn, Şəkidə, Gəncədə, Qəbələdə, Naxçıvanın özündə belə mühüm əhəmiyyət kəsb edən beynəlxalq tədbirlər keçirilir ki, nəticə etibarilə ölkəmizə səfər etmək arzusunda olanların sayı çoxalır. Çünki insanlar Azərbaycana gəldikdə burada sabitlik, stabillik görürlər. Təbii ki, bütün bunların hamısı qıcıq yaradır ki, Azərbaycanı tutduğu yoldan yayındırsınlar. Hətta həmin qüvvələr ermənilərin də köməkliyi ilə bu istiqamətdə işləyirlər. Məlumdur ki, hazırda Dağlıq Qarabağ problemi ciddi gündəmdədir. Ötən gün Brüsseldə, Avropa İttifaqı ilə Dağlıq Qarabağ problemi barədə memorandum imzalandı. Bu gün Azərbaycan artıq həm siyasi və iqtisadi, həm də hərbi cəhətdən regionun ən nüfuzlu, güclü dövlətinə çevrilib. Bunun qarşısını almaq üçünsə ölkədə iğtişaşlar yaratmaq, təxribat törətmək, silahlı hücumlar təşkil etmək, polis zabitlərimizi qətlə yetirmək kimi ssenarilər hazırlanıb. Baş verən hadisələrə diqqət etdikdə ortaya maraqlı sual çıxır. Niyə məhz iki yüksək rütbəli zabit qətlə yetirildi. Zabitlərdən öndə təbii ki, sıravi polis əməkdaşları, serjantlar da olub. Təbii ki, mən onların da qətlə yetirilməsinin tərəfdarı deyiləm. Fakt odur ki. qətl, terror məhz polis zabitlərinə doğru tuşlanmışdı və bununla da belə fikir yatatmaq istəyirdilər ki, Azərbaycan dövləti zabitini belə qoruya bilmir. Əslində isə dövlət yenə də dözümlülük göstərdi. Çünki xaos, anarxiya yaratmaq istəyənlərin qarşısına polislər silahla da çıxa bilərdirlər. Baxmayaraq ki, Daxili Qoşunların da əməkdaşları Gəncədə idi. Amma polis öz xalqına, öz soydaşına qarşı silah işlətməyəcəkdi ki. Onlar da bundan istifadə etdilər. Düşünürəm ki, bu terror aktı uzun müddət hazırlanan bir ssenari idi və o da iflasa uğradı. Fakt odur ki, Azərbaycan xalqı sabitlik istəyir. Azərbaycan xalqı gözəl bilir ki, istənilən halda başıpozuqluq xaos yradacaq, ölkə Liviya, Tunis, Suriyanın vəziyyətinə düşəcək. Bu gün Suriyada, Tunisdə demək olar ki, adam qalmayıb və onlar xaos, anarxiyadan başlarınıə götürüb qaçırlar. Azərbaycanda da bunu etməklə müəyyən qüvvələr istəyirdilər ki, təzyiq vasitəsilə bizdən müəyyən pay alsınlar. Xüsusilə, qaz payı əldə etsinlər və istənilən qərarı zorla bizə diqtə etsinlər. Ancaq Azərbaycan dövləti hır zaman olduğu kimi bu dəfə də özü söz sahibi oldu, sözünü dedi. Düşünürəm ki, düzgün addım atılıb və xaos, anarxiya yaratmaq istəyənlər zərərsizləşdirilib. Bundan sonra istənilən bu kimi cəhdin qarşısı qətiyyətlə alınmalıdır. Əsas odur ki, Azərbaycan xalqı xaos, anarxiya, vətəndaş müharibəsi istəmir.

-Son proseslərə diqqət etsək, belə qənaətə gəlmək olarmı ki, bir neçə gün əvvəl enerji sistemində baş vermiş məlum hadisə də əslində əvvəlcədən hazırlanmış təxribatların tərkib hissəsi idi?

-Hesab edirəm ki, həm Mingəçevir İES-də baş verən hadisə, həm Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinə qarşı silahlı hücum, həm də bu şəhərdə olan son hadisələr bir zəncirin həlqələridir. Yəni bütün bunlar qabaqcadan hazırlanmışdı. Düşünmürəm ki, Mingəçevir İES-də baş verənlər təsadüfi idi. Yaxud düşünmürəm ki, Gəncədə bir-birinin ardınca cərəyan edən proseslər təsadüfən oldu.

-Bəs, Azərbaycana qarşı kampaniya aparan həmin saytlara qarşı hansı addımlar atılmalıdır?

-Hesab edirəm ki, Azərbaycana qarşı kampaniya aparan həmin saytlar müəyyən edilməli, onların hansı ölkədə fəaliyyət göstərdiyi dəqiqləşdirilərək həmin ölkələrə də nota verilməlidir. Xarici İşlər Nazirliyi də bu sahədə digər qurumlarla bərabər ciddi işləməlidir. Fərq etməz, istər Avropa ölkələri. Istər şimal və ya cənub qonşumuz olsun, müəyyən edilib onlara nota verilməlidir. Əgər Ermənistanda oturub Azərbaycan adı ilə saytlar işlədirlərsə bu daha pis.

-Yunus bəy, bu kimi hallarda bir sıra ölkələrdə sosial şəbəkələrə məhdudiyyət qoyulur. Bizdə də bunu tətbiq etmək mümkündürmü?

-Əslində bizdə də həmin məhdudiyyət var. Yaxud facebbok, tvitterə şikayət edildikdə onların fəaliyyəti bloklanır. Hesab edirəm ki, bunu etmək lazımdır və təxribatların qarşısını almaq lazımdır. Məgər biz öz KİV-lərimiz, saytlarımız vasitəsilə hansısa ölkəyə qarşı təxribat həyata keçiririk?

-Bəs onların cəmiyyətə təsir gücü nə dərəcədədir?

-Əslində onların cəmiyyətə təsir gücünü gördünüz. Fakt odur ki, Azərbaycanda 30-40 nəfərlik mütəşəkkil cinayətkar dəstəyə heç kim dəstək vermədi. Yaxud Mingəçevir İES-də baş verən qəza zamanı kim ayağa qalxdı. Təbii ki, heç kim. Baxmayaraq bəzi ərazilərdə insanlar 2 gün qaranlıqda qaldı. Dövlətimizin inkişafı, sabitlik üçün 5 gün də qaranlıqda qalmaq olar. Əsas odur ki, Azərbaycan əhalisi bütövlükdə xaos istəmir. Əksinə sabitlik, dövlətinin inkişafını istəyir.

Süleyman

Mənbə: https://olaylar.az

İlahə İmanova Bakıda anadan olub. İxtisasca hüquqşünasdır. Mədəniyyət sahəsində çalışır və ədəbi yaradıcılıqla məşğuldur.

─ Öncə ədəbiyyata gəlişinizdən söhbət açardınız və ədəbiyyatın insanlar üçün oynadığı mühüm roldan danışardınız.

─ Ədəbiyyata gəlişim… Mən ədəbiyyata gəlməmişəm ki!
Ədəbiyyat yaradılışdan mənim içimdə, ruhumda olub. Əlifbanı belə bilmədiyim zamanlarda şəkilli kitabların səhifələrindən mənə gülümsəyib. Sonralar nağıl qəhrəmanlarının, daha sonralar isə bədii obrazların dili ilə ruhumun tərbiyəçisinə çevrilib. Qapalı insanam. Hislərimi heç kəslə bölüşməyi sevmədiyim kimi, məsləhətləşməyi də sevməzdim. Bütün suallarıma cavabları həmişə kitablarda tapardım. Yaşadığım acıları, kədəri, sevinci oxuduğum kitabın obrazıyla bərabər yaşayardıq. Təsadüf, ya qəribəlik, bilmirəm… Eyni ruh halını bölüşərdik. Və sonda da olanlardan bərabər nəticə çıxarardıq.

─ Bu yaxınlarda ilk povestiniz çap olundu və oxucu kütləsi tərəfindən maraqla qarşılandı. Bu povest sizin üçün uğurlu oldu. Povestin yazılmasından söhbət açardınız.

─ May ayında Əli bəy Azərinin təşkilatçılığı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinə həsr olunmuş “Seçilmiş povestlər” toplusu dərc olundu. On dörd müəllifin
yer aldığı topluya mənim də povestim daxil oldu. Bundan əvvəl bir neçə saytda da paylaşılmışdı. İctimaiyyətə təqdim etdiyim ilk povestim məni “Elçi zanbaqlar”ın müəllifi kimi tanıtdı və ədəbiyyata da bir ilk töhfəm, başqa sözlə, elçim oldu. Tanımadığım insanlardan aldığım mesajlar, yazılan rəylər, həqiqətən, ilk uğurum, ilk sevincim oldu.
Povestin yazılmasına gəlincə…
Rəssam olmasam da, rəsmlərə qarşı həssasam. Diqqətimi çəkən hər rəsmin, fotonun üzərində dayanıb düşünə və hətta xəyal qura bilərəm. Bu xasiyyətimi yaxınlarım bilir. Bundan əvvəl də bir neçə rəsmin üzərində dayanmış və kiçik hekayə yazmışdım.
Bir axşam rəfiqəm mesaja bir şəkil atdı. Əllərində çətir, yağışın altında islanan bir cütlük təsviri idi. Sözarası xoşuma gələ və gözəl hekayə mövzusu ola biləcəyini yazdı. Gözəl rəsm olsa da, diqqətimi çəksə də, “Bundan nə yaza bilərəm e” deyib çiyinlərimi çəkdim. Və bu biganəlik təxminən iki həftə sürdü.
Bir gecə pəncərə qarşısında dayanmışdım. Kefsiz idim. Əsən meh özü ilə dəniz qoxusu gətirdi mənə (bəlkə də, mənə elə gəldi). Və elə həmin gecə ilk hissəni yazdım. Sonrakı gecələrdə isə xatirələrim, xəyallarım, ruhumun səsi öz diktəsini etdi. 27 gecəyə yazdığım əsəri necə yazdığımın fərqində olmadım. Sanki yazmadım. Yaşadım. Bitirdiyim gecə həm də Ramazan bayramı gecəsi idi.

─ Maraqlıdır ki, povestdə məhəbbət mövzusuna üstünlük vermisiniz. Səbəb nədir? Niyə məhəbbət?

─ Niyə məhəbbət? Bilmirəm…

Sevgidən yaranmadıqmı? Dünyamız sevgidən xəlq olmadımı?

“Eşqsiz olsaydı xilqətin canı,
Dirilik sarmazdı böyük cahanı.” (Nizami)
Bir az əvvəl, povestin necə yazılmasından danışdım.
Bilmirəm… Bəlkə də, həmin an məhz bu hisləri yazmaq keçirdi içimdən.
“Maqnit olmasaydı eşqin əsiri,
Çəkməzdi özünə dəmir zənciri.” (Nizami)
Bu gün və keçmiş… Bizə elə gəlir ki, “keçmiş” adlandırdığımız keçmişdə qalıb. Əslində isə biz o keçmişi çox zaman bu günümüzə daşıyırıq: bəzən isə özümüzdən asılı olmadan. Xatirələrin məngənəsində sıxılır, hətta boğuluruq.

─ Sizin hekayələriniz də var. Ədəbiyyatın nəsr hissəsinə olan marağınız nə ilə bağlıdır? Nəsr sizə necə yardımçı olur?

─ “Elçi zanbaqlar” qədər tanınmasa da, bir neçə hekayəm də saytlarda paylaşılıb. Nəsr, ya nəzm, fərq etməz. Əsas odur ki, gözəl və ibrətamiz ədəbiyyat nümunəsi olsun. Mən hər birini sevirəm. Hətta deyim ki, poema və dram əsərlərini daha həvəslə, zövqlə oxuyuram.

─ Eşitmişəm ki, şeirləriniz də var. Oxucularımıza şeir yazmağınızdan danışardınız və bir şeirinizi bizimlə bölüşərdiniz.

─ Şeirlərimi məhz özüm üçün yazıram. Demək olar ki, paylaşmıram. Bir anlıq yaşadığım ruh halıdır. Həmin an da, həmin hislər də mənimdir, yalnız mənim! Qısqanc biri olduğumdan, öz hislərimi belə, heç kəslə paylaşmağı xoşlamıram.

Qısqanclıqdan söz düşmüşkən, həmin soneti sizinlə bölüşərəm bu gün:

Məndən uzaqdasan, yoxsan yanımda,
Qarışıb yenə də fikrim, xəyalım.
Qorxu gözlərimdə, təlaş canımda
Qəlbim rahat olmur, dərk etmir ağlım.

Qısqanclıq ruhumu bürüyüb bütün,
Əsən küləyə də qısqanıram mən.
Əlinə, üzünə toxunur hər gün,
Mənimsə xəbərim heç yoxdur səndən.

Ay səni seyr edir gecə səmadan,
Günəşsə oyadır səni hər səhər.
Üzünə toxunub yanaqlarından
Süzülən damla da olub bəxtəvər.

Qısqanclıq oduna alışır ürək,
Sevən qısqanc olar, şərhə nə gərək!

─ Sonda oxucularımıza sözünüz.

─Axtardığınız bütün suallarınıza cavabları, yaşadıqlarınızın eynisini məhz kitablarda tapa bilərsiniz. Ən gözəl məsləhətçiniz də kitablar olacaq! Tanrı və bir də qəhrəmanlarınız heç vaxt sizə xəyanət etməyəcək, buna əmin olun!

Söhbəti qələmə aldı:
Mahmud Əyyublu
AAB-nin üzvü

Mənbə: http://www.palitranews.az

Cəsarət və həqiqət

Özünüzü cəsarətli və səmimi birisi hesab edirsiniz? Suala cavabınız müsbətdirsə, suallara cavab verərkən cəsarətli və səmimi olmalısınız.

Hazırsınızsa, başlayaq.

Cəsarət:

1.Cəsarətinizin dayanacağı son məntəqə, ən cəsarətli addımınız nə ola bilər?

Cəsarətimin son dayanacağı tək qaldığım günə qədərdir. Gərək cəsarətli olmağın üçün tutarlı səbəbin və ya səbəblərin olsun. Ən cəsarətli addımımı sevgiyə görə atmışam. İkinci dəfə inanmıram bu addımı atam…Məncə, atmayacam da!…

2.İctimai yerdə aqressiya görürsünüz, ya da kimsə ağlayır, intihar etməyə çalışır, ya da ki, terrorçu ilə eyni məkandasınız, bu üç durumda nə edərsiniz?

İctimai yerdə aqressiya görəndə səbəbini araşdırıram. Bəzən fikir vermirəm. Kənardan izləmək daha çox maraqlıdır. İnsan ağlayanda ürəyi dolu olur, ümumiyyətlə danışmağı sevir. Yaxşısı budur ağlaya-ağlaya danışsın, mən də dinləyim,arada dəstək olmaq üçün “can, ağlama deyim”. İntihar edən qadın olsa elə dərd danışaram ki, öz gününə şükür edər. Kişi olsa, son dəfə yaxşılıq etməsini istəyərəm. Mənə borca pul verməsini istəyərəm. Zarafat edirəm. Düzü,özümü itirərəm. Terorçu ilə eyni məkana düşsəm polisə, ya da yanımda güclü-qüvvətli adam olsa ona deyərəm. Terorçu qadındırsa gücüm çatar, kişiyə gücüm çatmaz.

3.Bir nəfərdən çox xoşunuz gəlir, onu istəyirsiniz, bunu ona etiraf edərsinizmi, sizə belə etiraf etsə kimsə, onunla sevişərdinizmi?

Xoşum gələn insanla sevişmərəm. Çox adamdan xoşum gəlir. Hamısı da üzümü o tərəfə döndərənəcəndir. Ruhumu titrədən insan olsa, həyatımı birləşdirmək şərti ilə….

4.Sizin seçiminiz: sevgisiz seks, sevişmə, yoxsa sevişmə və seks olmadan sevgi?

Sevgisiz heç birinin gözümdə bir qəpik dəyəri yoxdur.

5.Sevgi etirafını, eləcə də sevgi bitərkən ayrılmaq istəyini bildirmək cəsarət tələb edir, yoxsa, səmimiyyət?

Sevgi etirafı hər zaman cəsarət tələb edib. Qarşındakı insanın cavabını bilmədiyin üçün. Səmimi ayrılmağı hər adam bacarmır təbii… Daha çox riyakarlıq olur. Səmimiyyət olsa daha yaxşı olar.

Hansı istək, hərəkət, təxəyyül və sözünüzə görə sizi qınayarlar, buna baxmayaraq, bu istək, hərəkət, təxəyyülün gerçəkləşməsindən və sözdən vaz keçməzsiniz?
Məsələn desəm ki, xaricdə oxumaq istəyirəm və ya xarici vətəndaşla ailə qurmaq istəyirəm, qınamaq nədi, məni topa tutarlar. İmkanım olsa təbii oxumaq istərəm. Düzü, xarici vətəndaşla evlənmək fikrim olmayıb. Heç vaxt da olmayacaq deyə bilmərəm. Sevgiyə dəyər verirəm. Hər an hər şey ola bilər.

7.Bildiyiniz və söydüyünüz ən abırsız, pis sayılan söyüş?

Əsəbləşəndə və ya zarafata tez-tez işlətdiyim söyüş: Şərəfsiz!

8.İtirəcəyinizi bildiyiniz halda, hansı riskə getməyə hazırsınız?

Bu sualı bir dəfə də vermişdilər mənə. Cavab verə bilməmişdim. Düşünmüşdüm, yenə də cavab tapa bilmədim. Cavab verə bilməyəcəm.

Şəxsi münasibətlərdə dominant, aktivsiniz, yoxsa tabe olan passivsiniz?
Həmişə aktiv ola bilmərəm. Passiv olanda da qarşımdakının aktiv olmasını istərəm.

10.Hansı heyvan sizin xarakter və düşüncənizə yaxındır?

Bəzən tülkü, bəzən canavar, bəzən qu quşuna bənzədirəm özümü.

Həqiqət:

1.Bu vaxtadək gizlətdiyiniz həqiqətiniz və yalanınız?

Bir-neçəsi var. Amma o yalan da, həqiqət də mənimlə qəbrəcən gedəcək.

2.Ata və ya olmaq, uşaq sahibi olmaq üçün ailə qurmaq mütləqdir? Birisi gəlib, desə ki, mən sənin bacın və ya qardaşınam, necə münasibət bəsləyərdiniz? Onu qəbul edər və sevərdinizmi?

Mənim üçün uşaq sahibi olmaq üçün ailə qurmaq vacibdir. Çünki bir uşağa ana olmaqla bərabər ata olmaq istəmirəm. Elə bilirəm tək başıma o uşağın yükünü daşıya bilmərəm. Düzü, daşımaq da istəmirəm. Mənə bacınam, qardaşınam deyənlər olub, qəbul eləmişəm, amma sevməmişəm. Sevdiyim insana niyə bacı-qardaşı gözüylə baxmalıyam? Məncə bu özünü aldatmaqdır və uşaq hərəkətidir.

3.Saymağı bacarırsınızsa, yaddaşınız sizi darda qoymursa, deyin, o, neçəncidir? (burada o-şəxs əvəzliyidir)

Dəqiq yaşımı vurub keçməmişəm)

4.İnsanlardan ayrılmağınızın səbəbi nədir?

Yersiz qısqanclıq, həddindən artıq diqqət, həddindən artıq diqqətsizlik.Nadir hallarda xəyanət.

5.Bu ifadəni tamamlayın: Yaşım qədər

Yaşım qədər kitab oxumuşam)

6.Sevgiliniz və ya dostunuzun homoseksual və ya biseksual olduğunu bildiyiniz zaman, qarşı tərəfin təsdiqləməsindən sonra nə edərsiniz?

Dostumdan yox,amma sevgilimdən ayrılardım. Dostumun şəxsi həyatına və seçiminə qarışa bilmərəm. Özü bilər.

7.Pul müqabilində varlı xarici vətəndaşla ailə qurarsınızmı?

Nəinki xarici, heç öz ölkəmin vətəndaşıyla ailə qurmaram.

8.İntihar etsəniz, səbəbi nə olar?

Düşmən əlinə keçməmək üçün yəqin.

9.Cəsarət həqiqət üçündür, ya həqiqət cəsarət üçündür?

Əsas cəsarətdir. Ölkədə hamı həqiqəti görür, amma cəsarətləri yoxdur, susurlar.

10.Öləndən sonra sağlam daxili orqanlarınızı donor kimi hədiyyə edilməsini vəsiyyət edərsinizmi və surroqat ana və ya ata olmağa necə yanaşırsınız, donor olmağa razı olardınızmı?

Öləndən sonra razıyam. Orqanlarımı donor kimi hədiyyə etsinlər. Amma surroqat ana olmaram. Düzü qəbul da etmirəm.

Həm həqiqət, həm cəsarət:

1.Qanunu necə və nə vaxt pozmusunuz?

Mənə sərf eləməyəndə pozmuşam. Daha çox tələsəndə pozduğum qanunlar olub.)

2.“O”nunla qarşılaşsanız, ilk sualınız?

Niyə qarşıma çıxdın?

Seçim qarşısında olsaydınız, nəyi seçərdiniz, həqiqət payı olmayan cəsarəti, ya cəsarət payı olmayan həqiqəti?
Həqiqətlə birləşmiş cəsarəti seçərdim.

Mənlə bağlı:

Mənə cəsarət edib, verəcəyiniz sual, deyəcəyiniz söz varmı? — Mənimlə bağlı hansı həqiqəti bilmək istəyirsiniz?

Feminist olub-olmamağınız mənə maraqlıdır.

Feminist deyiləm, qadının da, kişinin də səhvlərini görürəm, iradımı bildirir, tənqidimi edirəm, cinsindən, yaşından, irqindən, milliyətindən asılı olmayaraq hamıya eyni yanaşıram.

Müsahibimiz haqqında qısa bilgilər

Şəfa VƏLİYEVA (Şəfa Elxan qızı Vəliyeva) 1988-ci ildə Göyçə mahalının Dərə kəndində dünyaya göz açıb.2005-2009-cu illərdə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Gəncə filialının “İbtidai təhsilin metodikası və pedaqogikası” fakültəsində bakalavr dərəcəsi üzrə ali təhsil alıb. İlk kitabı kiçik həcmli hekayələrdən ibarət olan “Ümiddən olan qurbanlar” 2010-cu ildə işıq üzü görüb. “BUTA” -2012 Qadın yazarlar seminarının iştirakçısıdır.
2012-ci ildə Azərbaycan Respublikası Gənclər-İdman Nazirliyi tərəfindən maliyyələşdirlilən və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən həyata keçirilən ”Bölgə yazarlarına dəstək” layihəsi çərçivəsində “Bölgələrdən səslər” kitabında hekayəsi dərc olunaraq ilk dəfə Respublika səviyyəsində ictiamiyyətin nəzərinə çatdırıldı. 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən və həyata keçirilən “Vətən sevgisi sərhəddən başlamır, sərhəddə bitmir” layihəsi çərçivəsində işıq üzü görən “Bitməz könlümüzün Vətən sevgisi” antologiyasında şeiri dərc olunaraq ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılıb. 2015-ci ildə “Zərrələr” layihəsi çərçivəsində işıq üzü görən “Zərrələr” antologiyasında şeirləri dərc olunub.
“Qafqaz Media” İctimai Birliyi tərəfindən “Cəsarətli qələm” və “Peşəkar jurnalist” media mükafatlarına layiq görülüb. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən “Yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində “Ən sadə şəkil” hekayəsi Türkiyə türkcəsində Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin Tokat şəhərində fəaliyyət göstərən TOSAYAD (Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği) rüblük orqanı “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin yeni 40-cı sayında dərc olunub.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş məsləhətçisi və “Nəsr” bölməsinin redaktorudur.Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvüdür.Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birgə layihəsi olan 2-ci “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimidir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsüdür.Gənclər mükafatçısıdır.
2017-ci ildə“Poçtalyona məktub” adlı yeni şeirlər kitabı Bakıda “VEKTOR” Beynəlxalq Nəşrlər Evi tərəfindən 192 səhifə həcmində işıq üzü görüb.

-Şəfa xanım, bir müddət öncə “Poçtalyona məktub” adlı yeni şeirlər kitabınız işıq üzü gördü. Bu münasibətlə Sizi təbrik edirik, Sizə yeni-yeni yaradıcılıq uğurları diləyirik!

-Çox sağ olun, dəyərli qələm dostum! Yeni kitablarda görüşənədək…

– Nə üçün məhz “Poçtalyona məktub”?

-Türk dünyasının böyük alimi Sədnik Paşa Pirsultanlı (Tanrıdan rəhmət diləyirik!) həmişə deyərdi ki: “Şeirin özündən yurdu şirindi”… “Poçtalyona məktub” şeirimin də özündən çox mənə yurdu doğmadı. Onun necə “doğulması”, “boy verməsi”… Hər dəfə poçtun binasının yanından keçəndə o hissləri təkrar-təkrar yaşadığımın fərqindəyəm. Elə ona görə də ilk şeir kitabımın adını mənimçün əbədi olan hisslərin adıyla- “Poçtalyona məktub” şeirimin adıyla adlandırdım…

-Dövri mətbuat səhifələrində adət etmişik ki, Sizi “Şəfa VƏLİ” imzası ilə görək. Bəzən istər dövri mətbuatda, istərsə də inter-mediada yazılarınız “Şəfa VƏLİYEVA” imzası ilə yayınlanır. Bu hal Sizdə hər hansı bir rahatsızlıq hissi doğurmur ki?

-Yox… İlk dəfə mətbuatda elə Şəfa Vəliyeva imzası ilə çap olunmuşam. 2013-cü ildə DGTYB-nın nəşri olan “Bölgələrdən səslər-1” antologiyasında Ustad deyə müraciət etdiyim, sayın Əkbər Qoşalı adımı Şəfa Vəli olaraq qeyd etmişdi. O gün –bu gündür Şəfa Vəli oldum… Ustadın verdiyi təxəllüs mənə doğmalaşdı… Odur ki, istər Şəfa Vəli, istərsə də Şəfa Vəliyeva olsun, hər iki imza ilə çap olunan bir cümləm belə məni sevindirir…

-DGTYB Məsləhət Şurasının Başkanı Əkbər Qoşalının həyatınızda rolu və yeri?

-Sayın Əkbər Qoşalı həmişə mənim haqqımda danışarkən bu cümləni işlədir: “2012-ci ildə DGTYB-nin Gəncə səfərindən qazancımız Şəfa Vəli oldu”. Mənsə deyirəm: “Əgər 2012-ci ildə Əkbər Qoşalı Gəncəyə gəlməsəydi, mənim yaradıcılığıma diqqət ayırmasaydı, mən də bu günkü Şəfa Vəli olmazdım”…

-Məlumdur ki, Sizi dünyaya gətirən o nurlu insan-Güldərən Ana da şeirlər yazır və dövri mətbuatda şeirləri çap olunur. “Ruzigar”, “Gəncəbasar” və “525-ci qəzet”də şeirləri çap olunub. Gənc yazarlara dəstək olmaqla, yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin istedadlı nümayəndələri üçün nəşrə hazırlanan almanax və antologiyaların tərtibatçılarından biri olaraq, orta və yaşlı nəslin nümayəndələrinin də yazılarını özündə cəmləşdirəcək hər hansı bir kitab tərtib etmək istərdinizmi?

-Təbii, elə bir imkan olsa sevərək tərtibçi kimi bütüm gücümlə çalışardım. Amma, sözün düzü, anamın özünün kiçik həcmdə də olsa bir kitabı olmasını daha çox arzulayardım… Bir dəfə şair Elməddin Nicatla kiçik dialoqumuz oldu. Hansısa tədbirə anamla getmişdim. Elməddin Nicat mənə dedi ki, Şəfa, daha imzan tanınır. Böyük adamsan, niyə hər yerə ananla gedirsən? Cavabım bu idi: “Mən böyük adamam, doğrudu, amma anam məndən böyük şairdi”…

– Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən “Çağdaş Azərbaycan poeziyasının inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin Tokat şəhərində fəaliyyət göstərən TOSAYAD (Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği) yayın orqanı “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin yeni 45 sayında Güldərən ananın “Boynuma dolanan hicran qoluymuş” şeiri Anadolu türkcəsində dərc olunub. Bu uğurun əldə olunmasında Sizin əməyiniz danılmazdır.

-Elə deməzdim… Mən deyərdim ki, bu uğurun əldə olunmasında məhz sizin-Kənan Aydınoğlunun əməyi danılmazdır… (gülümsəyir)

-2012-ci il Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) nadir tapıntısı Şəfa VƏLİYEVA üzvü olduğu DGTYB ilə keçirdiyi xoş günlərə görə peşmançılıq hissi keçirmir ki?

-Əsla! Peşmançılığım ondadır ki, Gəncə-Bakı yolunu hər saat, hər könül istəyəndə getmək olmadığından doğma DGTYB-nin bəzi tədbirlərinə qatıla bilmirəm. DGTYB mənimçün artıq doğma bir ailədir. Elə bir ailə ki, Naxçıvandan, Şəkidən, Qazaxdan, Tovuzdan-Azərbaycanımızın əksər bölgələrindən üzvü var… Bu gün ürəklə bu sadaladığım məkanlara “ailəm var” deyib gedə bilirəmsə, bunu da mənə DGTYB qazandırıb.

-2017-ci il Şəfa VƏLİYEVA üçün hansı önəmli hadisələrin gerçəkləşməsi ilə yadda qaldı?

-“Bölgələrdən səslər-3” antologiyası işıq üzü gördü. ADAU-nun müəllimi İlham Ələkbərovla birgə əməyimiz keçən “Fəzanın cazibəsi” işıq üzü gördü. Tərtibçisi olduğumuz daha bir kitabın nəşrini gözləyirik… “Azərbaycan” jurnalının 7-8 saylı buraxılışında şeirlərim çap olundu. “Ulduz” jurnalında “Dərgidə kitab”da şeirlərim yer aldı. “Ustad” jurnalında məqalələrim və hekayələrim işıq üzü gördü. “525-ci qəzet”, “Ədəbiyyat qəzeti”, “Ruzigar” qəzetlərində yazılarım mütəmadi dərc olundu. Nəhayət, “Poçtalyona məktub”…İlk şeirlər kitabım… Məncə, bir yaradıcı adam üçün belə məhsuldar il böyük uğurdu…

-Hər il özünə əldə olunan uğurlar ilə bağlı hesabat verən və yeni əsərləri ilə oxucularının görüşünə gələn Şəfa VƏLİYEVA doğma Gəncəmizin ab-havası ilə bağlı əsərlər də yazmaq fikrindədirmi?

-“Gəncə mənim İrəm bağım…” Gəncə özü şeir kimidi. Hər küçəsində adam başqa, fərqli hisslər yaşayır. Şeirlərimdə, eləcə də hekayələrimdə Gəncə artıq bədiiləşib, obrazlaşıb. Bir dəfə şəhərarası mikroavtobusdaydım. İki məktəblinin söhbətini eşitdim. Biri o birinə deyirdi ki: “İnternetdə bir Şəfa Vəli adında qız var, şeirlərində Gəncə-Bakı “söhbətini həll edib”… Onlar məni üzdən tanımışdılar, ya yox, bunu bilmirəm. Amma, artıq imzamı tanımışdılar və Gəncə obrazını sevmişdilər… Çox xoş duyğu idi…

-Qələm yoldaşlarınız tərəfindən Sizinlə bağlı şeirlər və məqalələr yazıldı. Hər biri də qəlbindən keçən ən səmimi duyğu və düşüncələrini ifadə etdi. Bəs, Şəfa VƏLİYEVA kimə yazılarını həsr edir?

-Sağ olsun adımı unutmayan, bircə misramı da olsa sevən, bağrına basan dostlar! Mən isə… Yazılarımı kiməsə yox, nəyəsə-hansısa bir şeirə, hekayəyə, kitaba həsr edirəm. Mənimçün ürəyimi titrədən misranın müəllifinin kim olması arxadakı fon rəngidir. Əsas olan məni təsirləndirən, məni, yenə Sədnik Paşa demiş, dağa-daşa çırpan bədii əsərdi. Əgər o əsər məni silkələdisə, yeni yazı “doğulur”…

-Qarşıdan 31 Dekabr-Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və 1 Yanvar Yeni il gəlir. Yeni ilin şaxtalı, qarlı günlərinə hazır olan Şəfa VƏLİYEVAnın könlündən hansı arzu və istəklər keçir?

-“Yeni il, yeni… Yeni…
Mən səni istəyirəm…
Həmişə tər sevgimi-
Köhnəni istəyirəm…”

Bu bir şeirimdən parçadı… Qaldı yeni il arzularına… Elə arzularımı gətirsin özüylə, bəsdi…

Müsahibə apardı:
Kənan AYDINOĞLU,
Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin
Mətbuat xidmətinin rəhbəri,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.
Bakı şəhəri. 14 dekabr 2017-ci il.

Ömrümün keçdiyi sahildən uzaqlaşdıqca” – Əliağa Kürçaylı – “Ədəbiyyat qəzeti”nin yeni layihəsi

“Ədəbiyyat qəzeti” yeni layihəyə start verir. “Ömrümün keçdiyi sahildən uzaqlaşdıqca”. Bu layihədə tanınmış qələm adamlarının yaxınları onlar haqqında xatirələrini bölüşəcəklər. İlk həmsöhbətimiz şair Əliağa Kürçaylının oğlu Ülfət Kürçaylıdır.

– Ülfət bəy, layihəmizin formatına uyğun olaraq gözəl şairimiz Əliağa Kürçaylı haqda xatirələrinizlə oxucularımızı tanış edəcəyik. Maraqlıdır, sizin üçün xatirə nədir?

– Xatirə… Bu, əslində itirdiklərimiz, daha həyatda heç vaxt əlimizin çatmayacağı anlardır. Xüsusən, sənin üçün əhəmiyyət kəsb edən nə iləsə əbədi vidalaşmaq, əlbəttə, insanı ağrıdır. Düşünəndə ki, bir saat, bir dəqiqə, hətta bir an əvvəl gördüyün, iştirakçısı olduğun hadisə, etdiyin söhbət bir də heç vaxt eyni ilə təkrarlanmayacaq, üzülürsən. Yəqin elə buna görə xatirələr bizim üçün qiymətli və şirindir. Əliağa Kürçaylı “Turac” şeirində dediyi kimi:

Gəl səninlə səhər-səhər
Seyrə çıxaq biz bir qədər.
Ömrümüzdən keçən günlər
Bir də dönmür dala, Turac!

Bunlar şirin xatirələrdir. Amma bəzən həyəcan, itki, məhrumiyyətlərlə dolu yaşadığın günlərdə xatirindən silinmir. İstəsən belə bunlardan qurtula bilmirsən.

– Uşaqlıq illərinizin atanızla bağlı ən işıqlı xatirələri hansılardır?

– Ən işıqlı xatirələr deyəndə, atamla bağlı əlbəttə ki, hər şey yadımdadır və bunlar, sözssüz, mənim üçün çox əziz anlardır.

– Məsələn…

-Məsələn, 60-cı illər idi. Yadımda deyil, məktəbə gedirdim, yoxsa yox. Amma o yadımdadır ki, Azərbaycanda Rusiya Poeziya günləri keçirilirdi. Moskvadan Rusiya yazıçı və şairlərindən ibarət böyük bir nümayəndə heyəti gəlmişdi. Poeziya gününün formatına uyğun olaraq hər gün haradasa bir tədbir keçirilirdi. Rusiyalı yazarları Azərbaycanın ən səfalı, ən gözəl yerlərinə aparıb qonaq edirdilər. Səhv etmirəmsə, nümayəndə heyətinə SSRİ Yazıçılar İttifaqının sədri, məşhur Sovet yazıçısı Konistantin Fedin başçılıq edirdi. Bir gün nümayəndə heyəti, tədbir iştirakçıları Astaraya yola düşdülər. Atam məni də özüylə apardı. Yadımdadır, Astaranın füsunkar təbiəti ilə yanaşı zəngin mətbəxi də qonaqları valeh etmişdi. Güclü yemək-içməkdən sonra hamı yatmağa getdi. Səhər atamla durub gördük ki, Fedin tək-tənha, bir əli belində, o biri əlini alnına dayaq edib, Astaraçay kənarında dayanıb ətrafı seyr edir. Ona sarı getdik. Birdən Fedinin gözü çayın hər iki tərəfində sahilə yığışmış qadınları aldı. Onlar körpələrini baş üzərinə qaldırıb bir-birinə göstərir, “sabahın xeyir” deyir, hal-əhval tuturdular. Bu mənzərəni xeyli nəzərdən keçirən Fedin nəhayət üzünü Kürçaylıya tutdu:

– Aliağa, bu iranlılarla bir -birinizi nə yaxşı anlayırsınız. Bayaqdan baxıram, qadınlar bir-biri ilə çox rahat danışırlar.

Kürçaylı çox ciddi tərzdə, aramla, belə cavab verdi:

– Konistantin Aleksandroviç, onlar iranlı olmaqla yanaşı, həm bizim soydaşlarımızdır, həm də bu tay astaralılarla qohum-əqrəbadırlar, dillərimiz də birdir.

– Bəs onlar o taya necə düşüblər?- deyə görünür tariximizdən bixəbər olan Fedin sadəlövhlüklə soruşdu.

– Onlar elə ömrü boyu orda yaşayıblar, Konistantin Aleksandroviç, sadəcə bizim xalqı, Araz boyu, Astaraçay boyu iki yerə bölüblər, – deyə anlatdı Kürçaylı.

-Sluşay, kak vı terpite! -söyləyən Fedin məsələni bir az da qəlizləşdirdi.

Bu yerdə Kürçaylı doluxsundu. Üzünü yana çevirib qeyzlə dodaqaltı öz-özünə dedi: Terpet eləməsəm, gərək səni yıxıb, təpiyimin altına salam!..

Araz, Astaraçay axır lal kimi,
Onlara çatırmı sözlərim mənim?
Gəzib-dolaşmaqdan sahil boyunca
Pozur bir-birini izlərim mənim!

Atamın bir çox Cənub həsrətli şeirləri də elə o vaxtlar qələmə alınmışdır.

-Uşaqlıq xatirələri heç bitməz, tükənməz…

– Elədir. Bir dəfə də, yadımdadır, məktəbin aşağı siniflərində oxuduğum vaxtlar idi. Ailəliklə hamımız atamı Moskvaya yola salırdıq. Qatarın yola düşməsinə az vaxt qalırdı. Kupedə oturub, söhbət edirdik. Elan olundu ki, ötürənlərdən xahiş olunur qatarı tərk etsinlər. 5 dəqiqdən sonra qatar yola düşəcək. Kürçaylı qalxdı ki, bəs yavaş-yavaş gedin, məndən nigaran qalmayın.

Elə o an qəfil soruşdum ki, ata, bəs, birdən kimsə yaddam çıxıb qalsa, onda nə olar?

Atam güldü, məni qucaqlayıb dedi:

– Qaqaş, bu dəfə tək getməliyəm. İnşallah, gələn dəfə səni də apararam, söz verirəm.

Gözlərindən və səsindən hiss olunurdu ki, özü də bizdən asanlıqla ayrıla bilmir… Ürəyi bizimlədir. Lap “Ürəyim” şeirində olduğu kimi:

Fit verib yoluna düzəldi qatar,
Qaldı bütün şəhər, dostlar, tanışlar….
…Gərib sinəsini tufana, qara
O gedir arxada qoyub düzləri
Ürəyim səssizcə düşüb yollara
qayıdır geri…

– Əliağa Kürçaylı sizin üçün ata olmaqdan əlavə kim idi?

– Qüdrətli şair, Vətənini hədsiz məhəbbətlə sevən vətəndaş və ləyaqətli bir kişi. Mən lap erkən yaşlarımdan onun gözəl şair olduğunu anlamışdım. Bunu o, özü də yaxşı bilirdi. Qəribədir, əsl şair, ömrünün elə bir çağına yetişir ki, özündə bunu etiraf etməyə ehtiyac duyur. Puşkin deyirdi: Mən şeirimlə özümə heykəl ucaltmışam”. Böyüklüyünü duyan Sabir də bundan yan keçməyib: “Bənzərəm bir qocaman dağa ki, dəryada durar…” Kürçaylı isə bu hissi belə ifadə edib:

Yox, təvəzökarlıq tutmur bu yerdə,
Şairəm, özü də yaxşısındanam.
Bunu yüz yol deyib tənqidçilər də,
Lap heç deməsinlər, məgər nadanam?!
Gücümü, qüvvəmi görmürəm məgər,
Məgər mən görmürəm yaxşını, pisi?
Öz zövqüm, mənimçün dünyaya dəyər
gəlsə də dünyanın min tənqidçisi….

Odur ki, atamı oğul kimi sevməklə yanaşı, ona vicdanlı şair və ləyaqətli insan kimi də hörmət bəsləmişəm. Ləyaqət, Kürçaylı üçün çox vacib məfhum idi. İnsan münasibətində bunu vacib kriteriya kimi qəbul edirdi. Əksər kitablarında “Ləyaqət” başlığı altında xüsusi bölmənin olması təsadüfü deyil. Ləyaqət və bütövlük. Bütövlük adında hətta Dövlət mükafatına layiq görülmüş, yaradıcılığının mühüm bir mərhələsini ehtiva edən, bir növ yekun, hesabat xarakteri daşıyan kitabı da var. Əlbəttə, bu iki anlayış Kürçaylı üçün xırda məişət çərçivəsini aşaraq geniş məna daşıyırdı.

– Ülfət bəy, ötən günlərə qayıdanda atanızın sizi daha çox əzizləməsi, yoxsa tələbkarlığı yada düşür?

– Əslində o, məni nə çox əzizləməz, nə də mütləq nəyisə tələb etməz, sıxışdırmazdı. Əlbəttə, uşaqlıqda mən də əzizlənmişəm, amma müəyyən dövrə qədər. Həddi-buluğa çatdıqdan sonra, oğlan uşağı olduğumdan mənimlə daha çox yoldaş, dost kimi davranır, söhbət edir, zəhmətə alışdırmağa çalışırdı. Lakin o da moizə şəklində yox, şəxsi nümunəsi vasitəsi ilə. Məsələn, bağda ağacları mənim yanımda budayır, peyvənd edir, dibini belləyir, meynələri lağanda edir, qoyunu kəsir, soyur, manqalı, samovarı qalayırdı. Deməsə də, bilirdim ki, istəyir bunları mən də öyrənim. Əlbəttə, indi evdə çox işin öhdəsindən özüm gələ bildiyim üçün ona minnətdaram. Amma bilirdim ki, üzdə bildirməsə də, məni çox istəyir və hər arzumu yerinə yetirər.

-Bəs uşaq şıltaqlığınız necə, olurdumu?

– Yox, mən onun qəzəbli olmasını heç yadıma gəturə bilmirəm. Şıltaqlıq isə olurdu, məsələn, bir gün bağda tutdum ki, bizi ova apar. Əvvəl razılaşmadı, dedi ki, a bala, Goradildə nə ov, rayona gedərik apararam. Baş beynini o qədər apardım ki, axırda dedi, yaxşı, get onda Sadıq əmiyə, Gəray əmiyə de, uşaqları hazırlasınlar (Sadıq Murtuzayev və Gəray Fəzli bağ qonşularımız idi). Xülasə, beş-altı oğlan uşağını maşınlara doldurub düzəldilər yola. Quş-zad nə gəzirdi. Maşınları boşuna ora-bura sürürdülər. Amma mən əl çəkmirdim. Axır o qədər dirəndim ki, atam məcbur olub maşından düşdü və işıq dirəyindəki sığırçınlara güllə atdı. O gün görüb-götürdüyümüz elə o oldu. Mən yenə əl çəkmədim. Maşınları dənizə tərəf sürdülər. Dənizdə çoxlu sayda ördək vardı, amma uzaqda idilər. Atam sahildə ölü bir qağayı gördü. Tez tüfəngi göyə tutub atəş açdı. Gəray Fəzli o başdan qaça-qaça gəlib soruşdu ki, Əliağa, vurdun? Atam yerdə ölü qağayını qaldırıb Gəray əmiyə göstərdi. Gəray Fəzli sevindiyindən bilmədi nə etsin. Sonralar Kürçaylı həmin əcaib ov günündən zarafatla “Heydərbabaya salam” üslubunda 10-15 bəndlik şeir yazdı. Hamımız əzbərləmişdik və məclislərdə uşaqlar həvəslə oxuyardılar. Heyif ki, indi yalnız iki bəndi yadımda qalıb:

Heydərbaba, Goradilin havası,
Sularında üzür ördək topası,
Adam istər əl uzadıb tutası
bizsə orda vurduq ölü qağayı
Bu əhvalat sevindirdi Gərayı.

O dedi ki, görən necə quşdu bu,
Hansı yerdən bu yerlərə uçdu bu,
Sağ idimi, yoxsa vurulmuşdu bu?
Bizim yerdə buna ördək deyirlər,
Soymayırlar, tüklü-tüklü yeyirlər…

Gördüyünüz kimi zarafatla, uşaqları əyləndirmək üçün yazdığı şeir də kifayət qədər mükəmməl alınıb.

– Əliağa Kürçaylının ətrafı geniş olub, deyirlər. Bəs dostları ilə münasibəti necə idi?

– Dostlarının sayı-hesabı yox idi, düz deyirlər. Sıralarında qələm dostları da çox idi. Qapımız qonaq üzünə həmişə açıq olub. Kürçaylı onların gəlişinə həmişə sevinirdi. Mənə elə gəlir ki, ümumiyyətlə, bizim evdə olan məclislər qonaqların sayına və deyib-gülmək əmsalına görə heç bir evdə olmayıb. Kürçaylı dost üçün canını verərdi, dost yolunda hər cür fədakarlığa hazır idi, amma qarşı tərəfdən də bunu həmişə umurdu. Biz bəzən hansı dostununsa müəyyən məqamda fikrimizcə, səhv etdiyini dilə gətirəndə, həmişə sözümüzü kəsir, onlar haqqında artıq-əskik danışmağa imkan vermirdi. Məncə, o birilərdən nisbətən az görüşsə də, ən ürək qızdırdığı, çətin məqamda ürəyini aça bildiyi dostları Sadıq Murtuzayev, eloğlusu Qəzənfər Hümmətov, Arif Məlikov və prokuror Hacı Rəhmanov idi.

Həyətdə kimi görsəydi, söhbət edər, zarafatlaşardı. Kürçaylını ümumuyyətlə zarafatsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Danışsam, çox vaxt aparar, bunu hamı bilir. Hətta Təzə Pirin mollasıyla da zarafatı var idi.

– Yəqin oxucu-şair münasibətləri olub…

– Yox, danışım biləcəksən. Demək, atam səhər alaqaranlıqda durub yazılarını şüşəbənddə yazardı. Saat da gözünün qabağında olardı. Bəzən görürdü ki, sübh namazından beş-on dəqiqə keçib, mollanın səsi gəlmir. Təzə Pir bizdən iki-üç tin yuxarıdadır axı. Aradakı evlər isə alçaq, bir-iki mərtəbəlidir. Yəni məscid qarşıda aydın görünür. Mənzilimiz 5-ci mərtəbədə olduğu üçün ordan da şüşəbəndimizi yaxşı görmək olur. Kürçaylı pəncərəni açıb, əlini ağzının yanına qoyub səhərin sakitliyində bərkdən “ıhı” edib səs salırdı. Molla buna adət etdiyi üçün, işarəni anlayır və tələsik minbərə qalxıb azan verməyə başalyırdı. Bir dəfə dedim ki, ay ata, sən kişini lap səksəkəyə salmısan. Dedi belə lazımdır, zalım hər gün bizə saatda kəf gəlir.

– Ülfət bəy, atanızı dost kimi, qonşu kimi, ata kimi xatırladız, bəs ailə başçısı kimi yaddaşda necə qalıb?

– Kürçaylı əsl Azərbaycan kişisinə xas olan bütün xüsusiyyətlərə malik adam idi. Bizim üçün səməndər quşu kimi özünü oda-közə vururdu. Darıxmağa qoymurdu. Bizi teatr tamaşalarına, kino-festivallara, gəzintilərə aparırdı. Hər yay bizi öz maşınında səyahətə çıxarırdı. Gürcüstanı, Şimali Osetiyanı, Abxaziyanı, Nalçiki, Soçini qarış-qarış gəzdirib. Maşınını uzaq Ukraynaya sürüb – Odessanın, Xarkovun, Kiyevin görməli yerlərində, səfalı meşələrində, göl kənarlarında bizə aylarla istirahət təşkil edib. Xüsusən, bacımın bir sözünü iki eləməzdi. Həm evin kiçiyi, həm qız uşağı olduğu, həm də gözü qaşı eyni ilə ona oxşadığı üçün. Bir də… Uşaq anadan olandan talesizlik onu qarabaqara izləyirdi.. Doğulanda həkimlər dartıb qıçını çıxarmışdı. Yaşıdları çiçəkləyən zaman uşaq bir qıçı gipisdə yerdə çabalamalı olmuşdu. Elə ona görə də gec ayaq açdı yeridi. Atam bizi İlisuya aparmışdı. Orda uşağı epilepsiya tutdu. Sonra boğazında zob tapıldı. Bir gün də Kürçaylı bizi Qara dənizdə böyük bir gəmiyə mindirdi. Gəmi Sevastopola tərəf üzürdü. Gecə yarısı uşağın kor bağırsağından güclü ağrılar tutdu. Təsəvvür edin, iki min sərnişinin üçində təkcə onda… Kürçaylı bütün gəmini ayağa qaldırmışdı. Nəhayət, kapitanla uzun çənə-boğazdan, savaşdan sonra gəminin kursunu oradan ən yaxın liman olan Yaltaya çevirməyə nail oldu. Sahilə enən kimi təcili yardım maşnı dərhal bizi xəstəxanaya apardı. Əməliyyat başladı, atam məni içəri buraxmadı. Xəstəxananın həyətində oturub gözlədim. On beş-iyirmi dəqiqədən sonra qapıda atamı gördüm. Bir neçə saatın içində başı tən ortadan gül kimi ağarmışdı… Odur ki Kürçaylı uzun illər bacımı uşaq kimi çiynində, boynunda, qucağında gəzdirir, ömrünün sonuna kimi əzizlyirdi. Evdə bir-birləri ilə quş dilində danışırdılar. O, fitlə nəsə deyir, bu anlayırdı. Bu fit çala-çala nəyəsə işarə vurur, bu başa düşürdü. Biz isə heç nə başa düşmürdük. Evdə hər gün bir-birlərinə kiçik məktublar yazırdılar. Bu qəbildən: “Sevimli qızım, İttifaqa getdim, tez qayıdacağam, darıxma”. Və ya: “Dədə, bu gün dərsimiz az olacaq, bizi gəzməyə apararsan”.

Bir gün bağda qonaqlıq idi. Bir azdan uşaqlar süfrədən çəkilib kənarda oynamağa başladılar. Bacım artıq təxminən yeddinci, səkkizinci sinifdə oxuyurdu. Oyunun ortasında uşaqlardan aralanıb qaça-qaça atamıza sarıldı. Atam da onu öpüb oxşamağa başladı. Atamın dostu Ramazan Rəcəblinin həyat yoldaşı Tahirə xalanın o anda anama söylədikləri indiki kimi qulağımdadır:” Şəhla, Əliağa düz eləmir, böyük qızdı, Sabah ondan necə ayrıla biləcək?!”.

Elə də oldu…. Atamın son nəfəsindən yarım saat keçməmiş Ülkər özünü həlak elədi…

Bu haqda ilk dəfədir ki, uzun uzadı danışıram. Xeyli vaxt anamdan gizlicə dolabın qapısını açıb bacımın paltarlarını iyləmişəm. Özümü inandırmışdım ki, bacım harasa uçub gedib, bir müddətdən sonra qayıdacaq. Bir evdə, ailədə 4 nəfər olasan və bir anda ikisini itirəsən… Buna dözmək çox çətindir…

– Ülfət bəy, xatirələriniz çox kövrəkdir, atalı, bacılı, analı günlərə qaytardım sizi, özüm də üzüldüm… Mövzunu bir qədər dəyişək. Deyin, Əliağa Kürçaylı bu qədər dostcanlı, həyatsevər olmasına rəğmən, qanıqara, yazıçı dostlarından incik olduğu vaxtlar olurdumu?

– Yox, Kürçaylı tez-tez inciyən, küsən insanlardan deyildi. Yalnız böyük-böyük məsələlərdə umduğu qələm dostlarında ləyaqətsizlik, yaxud səbatsızlıq, milli heysiyyətsizlik görəndə heyifslənirdi. Bunlara çox vaxt şeirlərində münasibət bildirirdi:

Bir zamanlar vardı ki,
Mərd idin, insan idin.
Sözünlə, söhbətinlə
ürəyə dərman idin.
…Sən riyadan, məkrdən
yalandan çox uzaqdın.
Saymaqla qurtararmı?_
Sən beləydin, beləydin
Bircə şeyə yanıram
Kaş o zaman öləydin…

Yaxud

Şair var, naşirə hər kəlmə başı
“Dərdin alım” deyir qadınlar kimi.
Baxıram gövdəsi dəyirman daşı,
Hərlənir sənətdə payı var kimi.

Kürçaylının bu misralarda kimlərə işarə etdiyini hamı bilirdi. Onlar özləri də bundan paylarını götürürdülər. Ümumiyyətlə, Kürçaylıya zarafatla “qırmızı Əliağa” deyirdilər. Həm yanaqlarındakı qızartıya, həm də sözü üzə dediyinə görə.

– Heç küsdüyü, incidiyi birisi olmayıb?

– Olub. Bütün mehribanlıqlarına baxmayaraq, qonşusu, qələm dostu şair Qabillə tez-tez küsüb barışırdılar. Özü də çox xırda şeylərin üstündə. Bir gün atamla Salam Qədirzadə bizim balkonda oturub yeyib-içirdilər. Bir azdan Qabil də çıxıb öz balkonlarında oturdu, başladı çay içməyə. Mənzili bir mərtəbə aşağıda, sağ tərəfdə idi. Qəti bu tərəfə boylanmır, sanki heç bunları görmürdü. İş Salam Qədirzadədən keçdi. Xeyli təbəssümlə Qabili nəzərdən keçirtdi. Sonra, “buna bax, heç bu yana baxmır, neyləyək, Əliağa?”, – dedi. Üçü də həmişə bir yerdə yeyib içərdilər. Üçü də bir-biri üçün darıxardı. Amma barışıq üçün üçün heç biri ilk addımı atmaq istəmirdilər. Nəhayət, atam məni çağırdı. Qabil nə üçünsə otağa keçmişdi. Gəldim. Kürçaylı Qabilin balkonunun küncündə düzülmüş balonları göstərib dedi: “Daşatanla o balonlardan birini vura bilərsən?”.”Əlbəttə”, – dedim. “Get onda gətir, vur” – dedi atam. Daşatanı gətirib nişan alıb, vurdum. Göyəm turuşusu olan balon aşağıdan deşilmişdi. Bənövşəyi su şorhaşorla yerə axmağa başladı. Salam Qədirzadə ilə atam gülməkdən uğunurdular. Salam əmi gülə-gülə dedi ki Qabili od götürəcək, sakuskası əldən getdi. Bir-iki dəqiqəyə balonda ancaq qupquru göyəm qaldı.Bir azdan Qabil balkona çıxdı. Balonu görüb diqqətlə, maddım-maddım baxdı. Sonra: – Bəyim, bu atdı ki” – deyib həyat yoldaşını çağırdı. Amma atamla Salam Qədirzadənin yuxarıdan gülərək ona baxdıqlarını görəndə özü də gülməyə başladı və əclaflar, sizin işinizdi, – dedi. Kürçaylı əl işarəsi ilə onu bizə çağırdı. Bir azdan üçü də əvvəlki kimi bir yerdə yeyib-içir, zarafatlaşırdılar..

Söhbətləşdi:
Faiq BALABƏYLİ

Mənbə: http://www.edebiyyatqazeti.az

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, AYB və AJB üzvü,
Prezident təqaüdçüsü, Gənclər müfakatçısı

“Kənardan baxınca ədəbi mühitdə cəmi iki tənqidçi görürəm” – ŞƏFA VƏLİ

Bu dəfə əyalətlərdəki ədəbi prosesdən danışacağıq. Paytaxtla müqayisədə bölgələrdə yazıb-yaradanların bütöv ədəbi prosesdəki rolundan, oradakı yaradıcılıq və dolanışıq durumundan. Müsahibim Gəncədə yaşayıb-yaradan Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü Şəfa Vəlidir. Onunla bölgələrdə fəaliyyət göstərən ədəbi dərgilərdən, nəşriyyatlardan, bir sözlə, ədəbiyyatın özündən danışmışıq.
Şəfa Vəli hafta.az-a müsahibəsində əyalət ədəbiyyatının bir sıra məziyyətlərinə toxunub:
– Bu gün bölgələrdəki ədəbi mühit sizi qane edirmi? Bölgələrdə qəzet və jurnallarda, online media portallarda nəşr olunmaq problem varmı?
– Ədəbiyyatın bölgəsi olmur. Bilirsiniz, ədəbiyyat və bölgə sözləri niyə uyuşmur? Çünki ədəbiyyat özlüyündə dünyadan böyük anlamdır. Bu sözləri hələ 2015-ci ildə yazmışam: “Mən ədəbiyyatı sevirəm. Fərqi yoxdur, ədəbi nümunə bir misra olsun, müəllifi hansısa dünya şöhrətli bir yazıçı olsun, ya da adicə kollec tələbəsi olsun. Ədəbiyyat ədəbiyyatdır, yazı yazıdır, şeir şeirdir, insan insandır. Mən heç vaxt hansısa xarici müəllifi oxuduğum üçün təkəbbürlənməyəcəm. Amma, anamın bir misrasını oxuyub qürurlanacam, Aləmzər Əlizadənin sevimli obrazını-Ruslanı tanımaqla qürurlanacam, “Adı Qəşəm”… adlı kitabı sevəcəm, “Uşaqkən quşlara daş atan oğlan”ın misralarına ağlayacam, “ayağı özündən qeyrətli çıxan” şəhidlərə yas tutacam, “bir məktub gözləyəcəm, bilim ki, ölməmişəm”, “Şamaelin toxumları”nı oxuyub Lamiyəni sevəcəm… Belə, xülasə, “ruhun badəsinə söz süzəcəm”, amma Azərbaycan qızı olaraq!” Burda missal çəkdiyim misraların müəlliflərinə baxaq: Aləmzər Əlizadə Gəncədə yazıb-yaradan gözəl şair və yazıçımızdır. Qəşəm Nəcəfzadə Bakıda yaşayır. Ruslan Dostəli Bərdədə doğulub-böyüyüb. Emin Piri və Sabir Yusifoğlu Sumqayıtda yaşayır. Elçin Aslangil hazırda Türkiyədədir. Taleh Mansur Qazaxdadır… Sizcə, ədəbiyyat inzibati ərazi vahidlərinin – bölgələrin xəritə üzərindəki çizgi-sərhəddini tanıyırmı? Təbii ki, yox! Elə isə biz niyə güclə, boğazından yapışıb ədəbiyyatı hansısa bölgədə “sıxıb saxlamalıyıq”?!
– Bölgələrdə nəşriyyatların vəziyyəti necədir? Keyfiyyətli kitab yayımlayan nəşriyyatlar varmı?
– Türk dünyasının böyük folklorşünas alimi Sədnik Paşa Pirsultanlının ömrünün son illərində nəşr etdirdiyi kitablarının bir çoxunun bədii redaktoru olmuşam. O kitabları biz Gəncədə, şəhər nəşriyyatında dərc etdirirdik. Bu gün həmin kitablar əlimdədir və inanın ki, ehtişamlı təqdimat keçirilən, aylarla gündəmdə qalan kitablardan daha keyfiyyətli, daha sanballı kitablardır. Sadəcə, yaxşı keyfiyyət üçün yaxşı da sərmayə olmalıdır. Təbii ki, o mətbəədə çıxan bütün kitablar Sədnik müəllimin kitabları kimi keyfiyyətli deyildi. Axı, “ucuz ətin şorbası olmur”. Keyfiyyətsiz kitablar kimin günahıdır? – sualını dilə gətirmək isə absurddur. Burda nə mətbəə, nə də müəllif günahkar deyil. Günahkar, birbaşa, dönəmin iqtisadi durumu hesab oluna bilər.
– Sizin bölgədə regional ədəbi mərkəz hara sayılır? Gənc yazarlar tez-tez toplaşa bilirmi?
– AYB-nin Gəncə filialında hər cümə gənclər günü elan olunub. Hər cümə saat14:00-da orda müxtəlif müzakirələr, gənc şairlərin yaradıcılığı, uğurları haqda fikir mübadiləsi aparılır. Bir ildən artıqdır ki, heç bir tədbirdə iştirak etmirəm. Bunun olduqca özəl səbəbləri var. Odur ki, sizə iki il əvvəlin durumundan danışa bilərəm. Mən Gəncəyə gələn yazarları, əsasən, Xan bağında qonaq edirdim… Orda, yaşıllıqların arasında oturub şeir oxumaq, gələcək planlardan, keçmiş uğurlardan danışmaq mənə həmişə xüsusi zövq verib. Çox zaman “ev sahibi” kimi Səadət Ələkbərova da yanımda olardı. Xan bağının şeirli qonaqları sırasında Fərqanə Mehdiyeva, Elçin Aslangil, Eldar İsmayıloğlu, Gülnar Səma, Elməddin Nicat, Ruslan Dostəli, İntiqam Yaşar, Səhər Əhməd də olub. Ümumiyyətlə, Gəncə özü şeir kimi bir məkandır. Burda gənclərin toplaşması və şeirləşməsi üçün heç bir maneə yoxdur, “vaxt azlığından” savayı…
– Əyalətlərdə kitab təqdimatları necə təşkil edilir? Gənc və orta nəsil yazarlarımız yetərincə oxucu toplaya bilirmi?
-Dədə Qəribin -Qərib Mehdinin kitablarını oxucular həmişə maraqla gözləyirlər. Bunu qəti deyə bilərəm. Neçə dəfə köşklərdən onun kitablarını soruşanların “yoxdur” sözünə necə heyfsiləndiklərinin şahidi olmuşam. Yəni, Gəncə ədəbi mühitinin yazarları üçün oxucu problemi olsa da elə də yüksək səviyyədə deyil. Gəncə hamının bir-birini tanıdığı yerdir. Burda kitab təqdimatı etmək paytaxta nisbətən daha asandır. Burda hansısa imzanı təkcə imza olaraq yox, şəxs kimi də tanıyırlar deyə, təqdimat da uğurlu alınır.
– Bölgələrimizdə ədəbi tənqidin durumu necədir?
– Kənardan baxınca mühitdə cəmi iki tənqidçi görürəm: Firəngiz İdrisqızı və Saleh Qurbanov. İkisi də olduqca savadlı, nəzəri cəhətdən əsərin dərinliyinə enə bilən, ədəbi nümunəni zərgər dəqiqliyi ilə incələyə bilən insanlardır. Başqalarını deyə bilmərəm, mən çox istərdim ki, bu iki insanın tənqid hədəfi mənim hansısa şeirim, yaxud hekayəm olsun.
– Paytaxtadı kitab təqdimatlarından nümunələr sizlərə də vaxtında çatdırılırmı? Bakıdan əyalətlərə kitabların göndərilməsi necə təşkil olunur?
– Beyləqanda yaşayıb-yaradan gənc şair Mücirəddin Mübarizoğlu öz ilk kitabını Bakıda nəşriyyatdan götürən kimi birini Gəncə avtobusuna vermişdi. Burdan götürdük. Adətən, DGTYB-nin nəşr etdirdiyi kitablar mənə çatası olur, onu da, əksərən, yolum Bakıya düşəndə götürürəm. Başqa müəlliflərin əksəriyyətindən, ötən bir il ərzində mənə çatacaq kitabları Gülnar Səmaya vermələrini rica etmişəm. Ən etibarlı mənbə kimi, Gülnar Səmadan götürmək çətin olmur.
– Bölgələrimizdə yetərli sayda kitab mağazaları, bukinistlər, kitab evləri fəaliyyət göstərirmi?
– Hələ tələbəlik illərindən “Knyaz Kitab klubu”na üz tutardıq. 2005-2009-cu illərdən danışıram. Sevindirici haldır ki, o mağaza hələ də işləyir. Bir də ötən il “Kitab evi”nin açılışına yaman sevinmişdik. O da bu ilin əvvəlində bağlandı. “Book-kafe”lər isə ağacdan sonrakı göbələk kimi bir də görürsən Cavadxan küçəsində açıldı, reklam-falan. Sevincək gedirsən, deyirlər iki gündü bağlanıb. Ya da Atatürk prospektində açılır, gedib görürsən ki, yerində yeməkxanadı. Hələ bilmirəm ki, Gəncədə, gerçəkdən “Book-kafe” var, ya yox? Ən yaxşısı GDU-nun və ADAU-nun kitabxanalarıdı. Çox zəngin olan bu kitabxanalarda tələbələr istənilən mövzuda kitab əldə edə bilirlər.
– Niyə kitab təqdimatlarında yazarın çevrəsində ancaq tanışları, şair və yazıçı həmkarları, bir də üç-beş oxucudan başqa heç kim olmur. Sizcə yazıçı və şair əhlini kim dolandırmalıdır?
– Bilirsiniz, biz indi oturub dolanışığımıza günahkar axtarırıq, amma etiraf etmirik ki, iki kitabdan sonar özümüzü “dahi” sayırıq. Bizdə nəşriyyatlar və naşirlər hələ o səviyyədə deyil ki, Demi Murun baş rolda oynadığı “Toran” filmindəki kimi 4 milyonluq müqaviləni bir povest üçün imzalayaq. Mənə elə gəlir ki, “peşəkar ədəbiyyat” anlamı da ancaq bizdədir. Bu nə sözdür? Bu nə deməkdir? Bir şair, bir yazıçı necə peşəkar ola bilər ki, kimdənsə yazdığına görə pul tələb etsin? Peşəkar daşyonan usta ola bilər, dülgər ola bilər, dərzi ola bilər. Yaradıcı insan peşəkar ola bilməz. Şair peşəkar olanda “belə” sözünün qafiyəsini avtomatik olaraq tapır: “elə”. Bu, yaradıcılıqdırmı? Poeziyadırmı? Əsla! Yaradıcılıq elə bir prosesdir ki, onun düzgün izahı yoxdur. Və yaradıcı insanların hər biri öz çörəyini qazanmağı bacarmalıdır. 2013-cü ildə “Gənc ədiblər məktəbi”ndə İlqar Fəhmi belə bir cümlə işlətmişdi:-Əvvəlcə ailənizi dolandırmağı düşünün, sonra şeiri. O, şeir yazma demirdi, o, şeirlə yaşamağın namümkünlüyünü izah edirdi. Qaldı, təqdimat məsələsinə. Bu gün təqdimatlar sanki, borc məsələsidir. “Mən getmişəm, o da gəlsin”, yaxud “o gəlib, gərək mən də gedim”. Məncə, problem müəllifin özündə yox, onun çevrəsindədir. Bu çevrə, təqdimata gələndə hər bir sözüylə, ədasıyla müəllifin boynuna “bax, yaxşı bax, mənəm ey, gəlmişəm ey” minnətini qoyur. Beləcə, o cür düşünməyəni də düşünməyə vadar edirlər. Mərd qovulur, namərd olur… Yenə problem dönüb-dolanıb naşir arqumentində mərkəzlənir. Amma, neynək ki, bizdə naşir məsələsi yox səviyyəsindədir…
– Ədəbiyyat saytlarının bugünkü durumu sizi qane edirmi? Saytlar arasında rəqabət qabiliyyəti necədir?
– Kənan Aydın sağ olsun, mənim yazılarımı özümdən xəbərsiz də olsa, pulsuz çap edir. Amma, elə sayt var ki, iki şeiri çap etmək üçün ödəniş tələb edir. Belə “pullu” saytların içində biz də düşmüşük ki, nə var, nə var, şeir yazmaqla məşğuluq, dolana bilmirik. Başqa ölkələrdə müəllifin bir cümləsini çap edəndə ona qonorar ödəyirlər, bizdə müəllifdən pul tələb edirlər. Rəqabət qabiliyyəti isə ancaq və ancaq xəbər saytları arasında mövcuddur. Ədəbiyyat saytlarının adminləri ancaq öz tanıdıqlarını, bayaqkı söz olmasın, öz çevrələrini çap etməklə məşğuldur. Burda hansı yüksək inkişafdan söhbət gedə bilər ki, hələ rəqabət qabiliyyəti də dəyərləndirilsin

Təhsil zamanı nəzəri biliklərlə yanaşı təcrübi bacarıqlara yiyələnmək gələcək karyera həyatında olduqca əhəmiyyətli rol oynayır. Nəzəri biliklərə üstünlük verilən auditoriyadan qaynar iş həyatına düşən gəncin özünü natamam hiss etməməsi üçün məhz təhsilillərində bu bacarıqları qazanması çox vacibdir.

Bu baxımdan Qərb Universitetinin ənənələri, formalaşdırdığı model effektivliyi ilə seçilir.Tələbələrin istehsalat təcrübəsinin ən yüksək səviyyədə təşkil olunması üçün ardıcıl tədbirlər görülür, yeni əməkdaşlıq platformalarına çıxış əldə edilir, yerli və xarici partnyorlarla müqavilələr və ən yüksək standartlara malik olan qurumlarda, şirkətlərdə təcrübə keçmələri təmin edilir.

Hazırda Qərb Universitetinin tələbələri Milli Məclisdə, bir sıra nazirlik və komitələrdə, AMEA-nın institutlarında, aparıcı banklarda və digər tanınmış şirkətlərdə təcrübə keçmək imkanına malikdirlər.

Bəs tələbələr bu imkanlardan necə yararlanırlar? Özləri bu barədə nə düşünürlər: İstehsalat təcrübəsi onlara nələr qazandırır? Qazandıqları təcrübənin gələcək iş həyatında nə kimi təsirlərini gözləyirlər?

Məhz bu suallar ətrafında hazırda müxtəlif qurumlarda, şirkətlərdə təcrübədə olan tələbələr arasında sorğu apardıq:

Aysel Mirzəyeva, İşgüzar-inzibatçılıq fakültəsi:

– Mən “Asan Xidmət” Mərkəzində təcrübə keçirəm. “Asan Xidmət”in xidmət standartları ilə tanış olmaq çox maraqlıdır, eyni zamanda deməliyəm ki, olduqca faydalıdır. Bu, əsl iş təcrübəsidir. Bu təcrübə bizi gələcək iş həyatına hazırlayır.

Şeripbay Rejepbayev, Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsi:

– Mən Bakı şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsində təcrübədəyəm. Tədbirlərdə fəal şəkildə iştirak edirəm, tədbirlərə hazırlıqla, idarənin fəaliyyəti ilə yaxından tanış oluram, iş prosesinə qoşuluram. Gələcək karyeramda bu təcübə dövründə qazandıqlarımın mühüm rol oynayacağına inanıram.

Səbinə Ağayeva, Qərb dilləri fakültəsi:

– Mən İçərişəhər Tarix Muzeyində təcrübədəyəm. Fikrimcə istehsalat təcrübəsi insana çox şey qazandırır. Bu, bizim daha yaxşı mütəxəssis olmağımızda çox böyük rol oynayır. Danılmaz faktdır ki, istehsalat təcrübəsi gələcək iş həyatımız üçün çox mühüm aspektdir.

Rüstəm Məmmədov, İşgüzar-inzibatçılıq fakültəsi:

– Özümü yeni nələrsə kəşf edən adam kimi hiss edirəm. Nəzəriyyə lazımdır, amma fakt odur ki, uğurlu karyera həyatı üçün təcrübə mütləqdir. Bu təcrübənin faydasını artıq indidən hiss edirəm.

Eltur Qasımov, Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsi:

– Hazırda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin Analitik İnformasiya şöbəsində istehsalat təcrübəsi keçirəm. İstehsalat təcrübəsi hər bir tələbənin həyatında böyük rol oynayır. Sırf bu təcrübə zamanı tələbələr karyeraları üçün lazım olacaq bilik və bacarıqları mənimsəyir və gələcəkdə daha güclü kadr olma şansı qazanırlar.

Məhəmməd Məhəmmədli, Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsi:

– İstehsalat təcrübəsi insanın gələcək həyatında böyük rol oynayır. Təcrübə zamanı qazanılan biliklər gələcəkdə karyera qurmaq üçün böyük təkandır.

Kamran Quliyev, Kompüter elmləri və dizayn fakültəsi:

– İstehsalat təcrübəsi tələbələrin lazımi təcrübə qazanması üçün böyük şərait yaradır. Bu təcrübə zamanı tələbələr mütəxəssislərlə təcrübə mübadiləsi apararaq daha da ixtisaslaşır və gələcəkdə daha məhsuldar fəaliyyət göstərirlər.

Aida Böyukzadə, Kompüterelmləri və dizayn fakültəsi:

– Elə Qərb Universitetinin özündə istehsalat təcrübəsi keçirik. Təcrübəmiz yeni başlayıb və bu qısa zaman ərzində çox şey öyrənmişik. İstehsalat təcrübəsi gələcək karyera üçün əvəzsizdir.

Leyla Abbasova, Kompüter elmləri və dizayn fakültəsi:

– İstehsalat təcrübəsi olmadan bir tələbə gələcək işinin necə olacağını təsəvvür edə bilməz. Təcrübə zamanı biz çox şey öyrənirik və bunu gələcəkdə öz işimizdə tətbiq edəcəyimizə inanırıq.

Səadət Abıyeva, Qərb dilləri fakültəsi:

– İxtisasımız üzrə keçdiyimiz istehsalat təcrübəsi bizim üçün böyük rol oynayır, inanıram ki, gələcəyimizə və karyeramıza böyük təsiri olacaqdır.

“Dünya siyasi liderlərinin şəkillərini yığırdım, onların adlarını əzbərləyirdim”

Müsahibimiz gənc Amal Əkbərlini adi gənclər sırasından çıxaran görmə qabiliyyətinin olmadığı halda ali məktəbdə əlaçı tələbə kimi təhsil almasıdır.
1993-cü ildə Bakı şəhərində doğulub, orta təhsilini Nərimanov rayonu 5 nömrəli orta internat məktəbində alıb. 2014-cü ildə Qərb Universitetinin Siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər fakültəsinin Politologiya ixtisasına daxil olub, hazırda 3-cü kursda təhsil alır. Amalla elə təhsil aldığı Qərb Universitetində görüşdük.

– Orta məktəb illərində necə oxuyurdun?

– Bu suala cavab verərkən bir az qeyri-təvəzökarlıq etməli olacam, ancaq həqiqətdir ki, yaxşı oxuyurdum. Əlimdən gələni edirdim ki, yüksək nəticələr göstərim. Hətta 11-ci sinifdə oxuyarkən şərəf lövhəsində şəklim var idi, əlaçı idim.

– Orta məktəbdə oxuyarkən hansı istiqamətlərə xüsusi marağın var idi?

– İctimai-siyasi sahə mənim üçün çox maraqlı idi. Bu sahəyə uyğun olan fənlərə də xüsusi maraqla yanaşırdım. İctimai-siyasi mövzulara marağım o qədər böyük idi ki, bütün xəbərlər və siyasi proqramları izləməyə çalışırdım. Anam da burdadır, təsdiqləyər ki, hələ məktəbə getmirdim, başqa uşaqlar cizgi filmlərini izləyəndə, mən siyasi verilişlərə baxırdım. Hətta o qədər azarkeş idim ki, dünya siyasi liderlərinin şəkillərini yığırdım, onların adlarını əzbərləyirdim. Bu, mənim ən sevimli məşğuliyyətim idi. Əslində, heç əzbərləməyə ehtiyac da yox idi, o qədər informasiya buraxılışlarını izləyirdim ki, bütün liderlərin adları istər-istəməz yadımda qalırdı.
O vaxtlardan istəyirdim ki, ali təhsil alım və bu təhsil mütləq və mütləq ictimai-siyasi sahə ilə bağlı olsun – əlbəttə, bu, politologiya da ola bilərdi, siyasi jurnalistika da ola bilərdi, hər halda siyasətlə bağlı olmalı idi.
İndi peşə baxımından özümü çox xoşbəxt hiss edirəm.
Uşaqlar adətən ya müəllim olmaq istəyir, ya həkim, ya polis. Məndə isə bir qədər fərqli idi və şükür edirəm ki, arzuladığım sahə üzrə təhsil alıram.

– Amal, ali məktəbə hansı formada imtahan verdin?

– Şifahi imtahan verdim. Hamı kimi 5 fənn üzrə. Sadəcə, TQDK tərəfindən bizim kimi imtahan verənlərə xüsusi köməkçilər ayrılır, onlar imtahan verənin seçdiyi variantı cavab kartında qeyd edir.

– Dərslərə fiziki olaraq necə hazırlaşırsan?

– Anam kitabı oxuyur, mən onu telefonun diktofonuna yazıram və öyrənirəm. Bu vasitə mənə çox kömək edir. Həm də tez mənimsəyə bilirəm. Tam sağlam adamlar var ki, bir cümləni öyrənmək üçün on dəfə oxuyur, məndə elə problem yoxdur, yaddaşım çox yaxşıdır. Təhsil aldığım istiqamət mütaliə, geniş biliklər tələb edir. Ona görə elektron kitablardan da geniş istifadə edirəm. Yalnız dərslərə hazırlaşmaq kifayət etmir. Gələcək siyasi icmalçıya nələr lazım ola bilər: siyasi biliklərlə yanaşı, iqtisadi və coğrafi biliklər, tarixi biliklər və s. Buna görə də mən daim yeni məlumatlar toplamağa çalışıram. Bir gün ərzində 50 səhifədən çox kitab oxuduğum olub. O kitabları internetdən götürürəm və MP 3 faylına çevirməklə oxuyuram.
Anam mənə çox kömək edir. Biz ana-övlad münasibətlərindən əlavə həm də dostuq. Universitetə hazırlaşdığım illərdə oturub, evdə söhbət edərkən həmişə deyirdim ki, mən məcburi təhsil ala bilmərəm – tutaq ki, ictimai-siyasi elmləri sevirəmsə, heç vaxt riyaziyyat-fizika sahəsində, lap humanitar sahə olsun – hüquqşünaslıq sahəsi üzrə təhsil ala bilmərəm. Diplom xatirinə oxuya bilməzdim.

– Necə oxuyursan?

– Əla deyə bilərəm. Çalışıram ardıcıl olaraq yüksək nəticə göstərim.

– Hansı əlavə məşğuliyyətlərin var?

– Yazıram.

– Nəzm, yoxsa nəsr?

– Hər ikisi. Cızma-qara edirəm deyərdim. Yazmaq məni çox yüngülləşdirir. Bəzən kədərlənəndə, nədənsə təsirlənəndə yazıram. O düşüncəni adi sözlərlə ifadə etmək olmur, şeirə, hekayəyə və s. çevrilir. Bədii ədəbiyyatı, mütaliə etməyi də çox sevirəm. Az-çox musiqi ifa etmək qəbiliyyətim də var, məsələn, həvəskar səviyyədə qarmonda ifa edə bilirəm.

– Sentimentalsan, hər şeydən təsirlənənsən, özünə qapanansan, yoxsa qaynayıb-qarışan?
– Bu, həssas nöqtədir mənim üçün. Çox maraqlıdır ki, yaşıdlarımdan daha çox özümdən böyüklərlə, hətta 10-15 yaş böyüklərlə daha rahat ünsiyyət qururam, onlarla münasibətim daha yaxşı alınır.

– Müəllimlərinlə, tələbə yoldaşlarınla münasibətlərin necədir?

– Öncə deyim ki, Qərb Universiteti mənim ikinci evimdir. Burda özümü çox rahat hiss edirəm. Bizə yüksək səviyyədə təhsil verməklə yanaşı burada bütün tələbələrlə müəllimlər arasında səmimi-demokratik münasibət var. Universitetimizdə özünü inkişaf etdirmək üçün çox yaxşı mühit və imkanlar yaradılıb. Qiymətləndirmə şəffafdır, yaxşı oxuyan tələbələri stimullaşdırırlar – bu isə şübhəsiz, hər birimizi daha yaxşı oxumağa təşviq edir. Tələbə yoldaşlarımla da çox isti münasibətlərimiz var, məni özləri kimi qəbul edirlər, dostcasına münasibət göstərirlər.

– Politologiya sahəsində təhsil alırsan. Yəqin ki, müasir siyasətlə də maraqlanırsan. Dünyada siyasi kataklizmlər bir-birini əvəz edir. Bir gənc politoloq kimi səni daha çox nələr narahat edir?

– Bu sual ətrafında çox geniş danışa bilərəm. Dünyada baş verən siyasi proseslər çox mürəkkəb və ziddiyətlidir. Amma hər bir azərbaycanlı kimi məni də ilk növbədə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi narahat edir. Münaqişənin faktiki olaraq “dondurulmuş münaqişə”yə çevrilməsi cəhdləri çox acı təəssüf doğurur. Bəzi siyasi güclərin bu münaqişə ətrafındakı maraqları Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsinə mane olur. Ancaq görünən odur ki, Azərbaycan çox güclü diplomatik siyasət aparır, beynəlxalq nüfuzunu, mövqelərini gücləndirir və istənilən halda, haqq öz yerini tutmalıdır və tutacaq.

– Sənə stimul verən nədir?

– İlk növbədə, əlbəttə ki, yaxınlarım. Daha sonra təhsil aldığım sahəyə sevgim. Və məndə bir hissin daha qabarıq şəkildə özünü göstərdiyini hiss edirəm: liderlik hissi. Etiraf edirəm ki, bir az şöhrətpərəstəm. Əlbəttə ki, bu da bir stimuldur.

– Bəs əsas hədəf?

– Müəyyən yaşdan sonra ölkənin ən tanınmış politoloq və yazıçılarından biri olmaq. Bunun üçün də çalışıram.

– Yəqin ki, politoloq kimi efirdə görünmək, ictimai-siyasi verilişlərdə şərh vermək istərdin?

– Bəli, ən böyük arzularımdan biridir. Deyərdim ki, həyatda ilk müəllimim televiziya olub. Bu sahə üzrə təhsil almazdan öncə siyasi proseslərlə məhz daha çox televiziya vasitəsilə maraqlanırdım, nəzəri bilikləri isə burada – universitetdə öyrənməyə başladım. Çox istərdim ki, hətta televiziyada çalışım, müəllif proqramım olsun.

– Müasir politoloqlardan kimləri daha çox izləyir, nəsə öyrənməyə çalışırsınız?

– Dünyasını dəyişmiş Vəfa Quluzadənin şərhlərini çox diqqətlə izləyirdim. İndi isə müəllimimiz Fikrət Sadıqovu qeyd etmək istərdim. Fikrət müəllim ilk dəfə bizim auditoriyaya daxil olarkən yanaşı oturduğum qrup yoldaşıma dedim ki, hələ universitetdən çox-çox öncə onu tanıyır, rəğbət bəsləyirəmm. Belə tanınmış şərhçinin, maraqlı insanın müəllimimiz olması biz tələbələrə çox şey qazandırır. Deməliyəm ki, Qərb Universitetində belə müəllimlər çoxdur, biz bu fürsətdən istifadə etməliyik.

Amalı universitetə – dərslərə aparıb gətirən anası Durna Həsənovanın dediklərindən:

– Amal çox çalışqandır, istəklidir, çox böyük həvəslə hazırlaşır dərslərə. Evimizdə kitaba, təhsilə çox böyük maraq olub həmişə. Görünür, bu, Amala da keçib… Orta məktəb illərindən məktəbin bütün tədbirlərində Amal fəal iştirak edirdi.

Söhbətləşdi: Tural

Eyruz Məmmədovu oxuculara tanıtmağa ehtiyac duymuruq. Onu doğma şəhərimizdə və respublikada yaxşı tanıyırlar. Yazıçı-publisist kimi 20-dən artıq kitabı nəşr olunub, 6 sənədli filmin ssenari müəllifidir. Əsərləri türk, rus, alman, ingilis, ispan dillərinə tərcümə olunub. Bir neçə ədəbi-bədii mükafatın laureatıdır.
Bu gün Azərbaycanın Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin, Rusiya Beynəlxalq Jurnalistlər Assosiasiyasının üzvü, Respublikanın əməkdar jurnalisti E.Məmmədov “Sumqayıtxəbər” portalının qonağıdır.

– Eyruz müəllim, bu gün Sizin doğum gününüzdr. Sizi təbrik edir və uğurlar diləyirik.

– Çox sağ olun.

– Ömür kitabınızı vərəqləsək hansı illər Sizin üçün daha əziz olar?

– Bilirsiniz, birincisi, həyatda mənim üçün yaş məhdudiyyəti yoxdur. Bu haqda dəfələrlə demişəm, indi də təkrar edirəm. Mənim üçün Allahın mənə verdiyi ömür payı var və bu ömür payını yaşayıram. Qaldı sizin sualınıza, hər bir ilin öz gözəllikləri və problemləri olub. Onları biri-birindən ayırmaq istəməzdim.

– Siz xaraktecə neşə adamsınız?

– Nikbin. Bədbinləşən, həyatdan küsən və yaxud kimdənsə nəsə uman insanları xoşlamıram.

– Gələcəyə ümidlə baxırsınız?

– Ümidsiz yaşamaq mümkün deyil. Bu, həyatın sonudur.

– Həyatın sonu olacaqmı?

– Bəli.

– Nə vaxt?

– Nüvə silahları işə düşəndə. Təbiət öz balansını itirəndə o da insanlardan öz qisasını alacaq.

– Çox pessimist cavab oldu.

– Xeyr, dedim axı, mən optimistəm. Bununla belə, dünyada silah istehsalı ərzaq istehsalını üstələyib və dinamik şəkildə inkişaf edir. Bunun qarşısı alınmalıdır. İnsanlar dünyaya gəlirlər ki, azad və xoşbəxt yaşasınlar. Lakin onların xoşbəxtliyini əllərindən alırlar. Çox təəssüflər olsun.

– Çıxış yolu?

– Dünyada aclıq çəkən ölkə olmamalıdır. Birinin bankda milyardları var, biri isə çörək pulu tapa bilmir. Ədalətlidir? Yox! Bu dünyanın, onu idarə edənlərin ən böyük ədalətsizliyidir, bəlkə də cinayətidir. “Maykrasoft” şirkətinin prezidenti Bill Qeyts bir dəfə biznes-konqreslərin birində söyləmişdi ki, gəlin maddi imkanlarımızı, imkansızlarla paylaşaq, onları aclıq çəkməyə qoymayaq, təhsil verək, iş yerləri acaq. Həmin konfransda yüzlərlə milyarder və milyonerlər iştirak edirdi. Qeytsi müdafiə edən olmadı.

– Hər halda həyat şirindir və onu hər hansı kataklizmlərdən qorumaq lazımdır. Necə düşünürsünüz?

– Sizinlə razıyam. Dünyanın sonu ilə bağlı fikirlərim doqma deyil. İnanıram gec-tez ağıl, zəka gücə, silaha qalib gələcək. Bu, müharibələr, inqilablar, çevrilişlər heç kimə xeyir gətirməyib. Burada F.Dostayevskinin bir sözü yada düşür: “Hətta ən böyük inqlablar bir balaca körpənin göz yaşlarına dəyməz”.

– Ötən illərə nəzər salsaq xatirələrinz Sizdə nostalji hisslər oyadırmı?

– Sözsüz. Yenə tarixi şəxsiyyətlərin birindən misal çəkmək istəyirəm. Bir gün dahi fransız yazıçısı Viktor Hüqodan soruşurlar ki, sizi yaşadan və gümrah saxlayan nə olub, o, cavab verib ki, mənim xatirələrim.

– Belə çıxır ki, sizin də maraqlı xatirələriniz var?

– Əlbəttə. Bu baxımdan jurnalist sənətinə çox borcluyam.

– Mətbuatda neçə ildir ki, çalışırsınız?

– 15 yaşından. 49 ildir.

– Sizin yaradıcılığınızda hansı qələm sahiblərinin əməyi daha çox olub.

– Sumqayıtda Sevil Bayramovaya, Oqtay Cəfərova, Xasay Cahangirova minnətdaram. Jurnalist kimi yetişməyimdə onların əməyi böyük olub. Bununla belə, həmişə respublika və sovetlərin vaxtında Moskvada çalışan və öz yazıları ilə mənə bir növ qiyabi müəllimlik edən jurnalistlər çox olub.

– Adlarını çəkə bilərsiniz?

– Məmnuniyyətlə. İlk növbədə öz peşəkar jurnalistlərimizi qeyd etmək istəyirəm. Nurəddin Babayev, Valid Sənani, Rasim Ağayev, Aqşin Babayev, Siyavuş Sərxanlı, Tofiq Rüstəmov, Rəfayel Nağıyev. Rusiya mətbuatından isə “Pravda”qəzetinin müxbirləri Yuri Jukov, Boris Strelnikov, “İzvestiya” qəzetinin müxbirlərindən Tatyana Tess, İlya Aqranovski, Melor Strua, “Literaturnaya qazeta”nın müxbirlərindən J.Çaykovskaya, Y.Şekoçixin, İ.Andronov, D.Baksberk, teleaparıcılardan V.Zorin, B.Kalyaqin, V.Kaverznev, İ.Fesunenko, İ.Zubkov və başqaları. Adlarını çəkdiyim jurnalistlərin hər birindən nəyisə öyrənmişəm. Jurnalist olmaq üçün təkcə nəzəriyyə kifayət etmir. İnsanları düşündürən problemli yazılar nəzəriyyə ilə praktikanın vəhdətini təşkil etməlidir. Oxumaq, öyrənmək ayıb deyil, oxumamaq, öyrənməmək ayıbdır. Təəssüflər olsun ki, jurnalist olmaq həvəsində olan gənclərimizin bir qismi az mütaliə edirlər. Bir dəfə mənim tələbələrlə görüşüm oldu. Gələcəkdə jurnalist olmaq istəyirdilər. Qızların birindən soruşdum ki, Hüseyn Cavidin hansı əsərini oxumusan? Çiyinlərini çəkdi. Digərindən soruşdum ki, C.Cabbarlının “Od gəlini” pyesini oxumusanmı? Cavab verdi ki, yox. Bu, məni çox təəssüfləndirdi. Mən hələ rus və dünya klassik yazıçıların əsərlərini demirəm. Oxumadan, söz ehtiyatına malik olmadan, yaxşı jurnalist olmaq çətindir. Mayakovskinin gözəl bir kəlamı var: “Söz insan qüdrətinin böyük sərkərdəsidir”.

– Siz yüzlərlə, bəlkə də minlərlə insandan müsahibə götürmüsünüz. Aralarında bildiyimizə görə ölkə prezidentləri, baş nazirlər, kəşfiyyatçılar, alimlər, yaradıcı adamlar, sıravi vətəndaşlar da olub. Sizcə ən maraqlı müsahib kim olub?

– Mənim jurnalistik həyatım çox zəngin olub. Bir çox maraqlı insanlardan müsahibə almışam. Mərhum prezidentimiz Heydər Əliyev, Kommunist Partiyasının rəhbəri M.Qorbaçov, Mərkəzi Komitənin katibləri Yakovlev, Liqaçov, SSRİ Ali Sovetin sədri Lukyanov, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Kruçkov, Müdafiə naziri D.Yazov, SSRİ xalq yazıçısı Markov, dünya şöhrətli bəstəkarlardan N.Xrennikov, D.Kabalevski, SSRİ Elmlər Akademiyasının prezidendi Keldış, kosmonavt-təyyarəçi Titov, xalq yazıçı və şairlərimizdən Mirzə İbrahimov, Əli Vəliyev, Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Anar, xalq artistləri Nəsibə Zeynalova, Barat Şəkinskaya, Əliağa Ağayev, Rza Əfqanlı və sair. Hər bir müsahibin özünəməxsus cavabları olub. Ən maraqlı müsahib isə akademik Azad Mirzəcanzadə idi. Bu, dünyamiqyaslı alimlə söhbət etmək bilsəniz insanı necə də saflaşdırırdı, sanki adamın qanı durulaşırdı. Ona qulaq asmaqdan doymurdum.

– 49 il ərzində yazdıqlarınızın hamısından razısınızmı?

– Xeyr. Mən sovetlər dönəmində böyümüşəm, təhsil almışam, kommunist ideologiyasına xidmət etmişəm. Bəzi məqalə və oçerklər məni bir müəllif kimi razı salmayıb. Bunu etiraf edirəm.

– İlk məqalənizi xatırlayırsınızmı?

– Bəli. Onu heç bir vaxt unuda bilmərəm. Bunun da maraqlı tarixçəsi var. İnanmazsınız, ilk məqaləm Polşanın Varşava şəhərində dərc olunb.

– Maraqlıdır, bu necə baş verib?

– 15 yaşım var idi. 9-cu sinifdə oxuyurdum. O vaxtlar sosialist ölkələrin tələbələri ilə dostluq əlaqələri yaradılırdı. Sinif rəhbərimiz içəri daxil oldu. Bir neçə nəfəri ayağa qaldırdı. Bolqarıstanda, Macarıstanda, Çexiyada orta məktəblərdə təhsil alan şagirdlərin ev ünvanlarını verdi və tapşırdı ki, onlarla məktublaşsınlar. Mənə isə Varşavada nəşr olunan “Gənclik və zaman” jurnalı düşdü. Düzü bir az da inck oldum. Hamıya konkret ünvan verildi, mənə isə jurnal. Nə isə. Bir gün evdə oturmuşdum. Qərara gəldim ki, jurnala bir məktub yazım. Doğma şəhərimizdən, orta məktəbdən, müəllimlərimizdən, dostlarımızdan bir məqalə yazıb jurnala göndərdim. Üstündən bir neçə ay keçdi. Bir gün poçtuma bir məktub daxil oldu. Zərfi acdım, vərəqi çıxartdım, lakin oxuya bilmədim. Polyak dilində idi. O saat anladım ki, məqaləmi çap ediblər. Ertəsi gün 3 məktub aldım. İkisi rus dilində idi. Məktubdan aydın oldu ki, mənim məqaləmi jurnal həqiqətən dərc edib. Bir ay ərzində Polşanın müxtəlif regionlarından 100-dən çox məktub aldım.

– Kiminləsə məktublaşırdınız?

– Bəli. Fasiləsiz olaraq 3 nəfərlə 10 il məktublaşdıq. Bu mənim həyatımda ən maraqlı məqamlardan biri idi.

– Siz ayın 13-də anadan olmusunuz. Nəhs rəqəmə münasubətiniz?

– Birincisi, mən əlamətlərə inanmıram. İkincisi, 13 rəqəminə qalsa bu rəqəm mənə düşərlidir. Həyata gəlməyimin özü buna sübutdur. Bəzən kiminsə qarşısından qara pişik keçən kimi geri qayıdır. Deyir, işim düz gəlməyəcək. Bu, mənə gülünc gəlir.

– Sizin qarşınızdan keçsə, necə?

– Yoluma davam edirəm. Universitet illərində “Наука и жизнь” jurnalında əlamətlərlə bağlı alimlərin çıxışları dərc olunmuşdu. Fikirlər müxtəlif idi. Orada çəkilən bir misal indiyədək yadımdadır. İspaniyada bir kişi evdən çıxanda qarşısına qara pişik çıxır, o, geri dönüb evə qayıdır. Yolda lotoreya tapır və bir milyon amerika dolları udur. İndi siz fikir verin, həmin kişinin qara pişikdən ehtiyat edib geri qayıtması ona uğur gətirdi, yoxsa uğursuzluq?

– Bədii yaradıcılığınızla bağlı sual vermək istəyirəm. Nə üzərində işləyirsiniz?

– “Zöhra və Kənan” adlı romanım artıq satışdadır. “Qaranlığın çırağı” romanım isə “Azəri” nəşriyyatında çap olunur.

– Sirr deyilsə, mövzusu haqda bir neçə kəlmə deyərdiniz.

– Sirr deyil. Bir kor qızın həyatından bəhs olunur.

– 1988-ci ildə Sumqayıtda baş verən hadisələrlə bağlı sizin professor Ramazan Məmmədovla birlikdə yazdığınız “Cinayət və cəza” kitabı beş dilə tərcümə olunub. Xaricdə kitaba reaksiya necədir?

– Birmənalı deyil. Bu da təbiidr. Loyal mövqedən yanaşanlar daha çoxdur. Erməni siyasətçiləri, politoloqları, millətçi qüvvələr mənim bütün nəşr etdirdiyim kitabları kəskin tənqid atəşinə tuturlar. Bunu elektron poçtuma daxil olan məktublar sübut edir.

– Adətən sizi nədə günahlandırırlar?

– Guya mən KQB-nin agentiyəm, hansısa klanın üzvüyəm və yaxud hansısa xarici dövlətin sifarişi ilə yazılar yazıram və sair. Ünvanıma ədəbsiz sözlər yazırlar, söyürlər, təhqir edirlər, hətta Osipyan familiyalı birisi Armavirdən mənə qərəzli bir məktub yazmışdı. Ürəyini boşaldandan sonra qeyd etmişdi ki, sizin kimilərinin barmaqlarını kəsmək lazımdır ki, erməni xalqına böhtan atmayasınız.

– Sizin reaksiyanızı bilmək olar?

– Bilirsiniz, mən onların heç birinə cavab yazmıram. Əgər onlar kitablarımı oxuyub mənə məktub yazırlarsa, deməli, mənim sözlərim hədəfə dəyib və onları qıcıqlandırıb.

– Ədəbi mühitdə olan qalmaqallara münasibətinizi bilmək maraqlı olardı.

– Mən qalmaqal deməzdim. Hər bir yazarın öz dəst-xətti var. Hamıya hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Seçim oxucunundur.

– Bəs bu dedi-qodular, qısqanclıq, paxıllıq…

– Bunlara təbii baxıram. Bu bütün zamanlarda olub. Misallar çoxdur. Şekspir – Şiller, Lev Tolstoy – Turgenyev, Mayakovski – Pasternak və sair. Bu tarixi şəxsiyyətlər arasında da qısqanclıq olub. Bununla belə, onlar şedevrlər yaradıblar. Mən həmişə sağlam qısqanclığın tərəfdarı olmuşam. Paxıllığa isə nifrət etmişəm.
– 1957-ci ildən Sumqayıtda yaşayırsınız? Sumqayıtın Sizin həyatınızda yeri?

– Sumqayıt mənim üçün dünyanın ən gözəl, yaraşıqlı və doğma şəhəridir. Bir çox ölkələrdə olmuşam. Gözəl şəhərlər görmüşəm. Bununla belə, Sumqayıtı əvəz edən ikinci şəhər görməmişəm. Bu, ola bilsin, mənim subyektiv fikrimdir. Hər halda, bu belədir.

– Şəhərdə həyata keçirilən son abadlıq işlərinə münasibətinizi bilmək istərdim.

– Ürəkaçandır. Bilirsiniz Sumqayıta can yandıran, onun təəssübkeşi olmalıdır. Mən Sumqayıt şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcovu tərifləməkdən çox-çox uzağam. Kifayət qədər tərif olunub. Onu 40 ildir ki, tanıyıram. Bu insan Sumqayıtın əsl təəsübkeşidir. Bunu əməli işlə sübut edib. Şəhərdə görülən işləri sadalamaq istəmirəm. Hər şey göz qabağındadır. Sumqayıt bulvarını qısa bir zamanda yaratmasını ancaq alqışlamaq lazımdır. Möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin təbirincə desək “bu əsl möcüzədir”.

– Siz dünyaya başqa bir zaman kəsiyində gəlsəydiniz, misal üçün 50 ildən sonra, nəyin şahidi olmaq istərdiniz?

– Bilirsiniz, mənə elə gəlir ki, mən elə vaxtında doğulmuşam. Tarixdən bir misal çəkmək istəyirəm. Alman filosofu və şairi Höte qələm dostları ilə söhbətində deyib ki, mən yeddi illik müharibənin, Napoleonun Vaterlooda olan məğlubiyyətini, saray çevrişini, Şekspiri, Şilleri öz gözlərimlə görmüşəm, bütün bunların canlı şahidi olmuşam. Əgər 50 il sonra anadan olsaydım, bütün bunları kitablardan oxuyacaqdım.

Təvazökarlıqdan uzaq, əgər mən də anadan 50 il sonra dünyaya gəlsəydim, Azərbaycanın müstəqilliyini, iqtisadi və mədəni inkişafını, kommunist partiyasının süqutunu, tarixi şəxsiyyətləri ancaq dərsliklərdən öyrənə bilərdim. Çox yaxşı ki, hər şeyi gözlərimlə gördüm, maraqlı insanlarla ünsiyyətdə oldum. Bunun özü bir xoşbəxtlikdir.

Müsahibəni apardı:
Arif Ərşad,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü
“sumqayitxeber.com”

Layihəmin bugünkü qonağı ilə Fərdi İnkişaf təliminin təqdimatı zamanı tanış olsaq da, qısa zamanda yaxın və xoş ünsiyyət yaranmışdır. Bəlkə də oxşarlığımız və ortaq cəhət, fikirlərimiz çoxdur deyə. Bəlkə də, maraqlarımız və ortaq və dəyərli dostlarımız var deyə. Çünki bu cür tədbirlərə yoldankeçmə hər kəs gəlmir, fərd olaraq inkişaf etmək istəyən insanlar gəlir.
Layihəmə qonaq edəcək şəxs mənim üçün maraqlı olmalıdır. Verəcəyim suallara cavab vermə iqtidarında olmalıdır. Buna görə də hər kəsi bu layihəmə sala bilmirəm. Ellada xanım, fərqli düşüncə tərzinə görə də maraqlı insandır. İxtisasca hüquqşünasdır və öz biznesi vardır.

Sizin üçün Ellada Bayramova kimdir?
Tarixə iz sala biləcək potensialına malik olan bir şəxs

Ellada adının mənası “Mədəniyyət, tərbiyə” deməkdir, bu sözləri özünüzə aid edirsinizmi?
İkinci mənası “sübh çağı” deməkdir )) Özümə aid edirəm, eyni zamanda her şeyi öz adıyla cağırmağı da üstün tuturam.

Sizin üçün uğur düsturunun elementləri nədir?
Nə qədər əl catmaz olsa da, arzularına çatmaqdan dönməmək……

“Qızıl ortaqlıq, hər şey və ya heç nə” prinsiplərindən hansını seçirsiniz?
Ya hər şey və ya heç nə.

Sizcə təsadüflər zəruriyyətdən doğurmu?
Bəli , təsadüflərə inanmıram.

Həyat bir məktəbdir, bu məktəb sizə hansı dərsləri keçib?
Cox bahalı dərslər kecib, Oksfordda təhsil qiyməti ilə müqaisədə , Oksford heçdir)).

“Hər şərdə bir xeyir var” fikri ilə razısınızmı?
Bəli, praktikada şahidi olmuşam.

“İt hürər, karvan keçər” bu prinsipə riayət edirsinizmi?
98% hə , 2% elə məqamlar var ki, o itlərə həddini bildirmək zərurətdir.

Sonrakı peşimançılıqda fayda varmı?
Xeyr))

Sizcə susmaq razılıq əlamətidir, yoxsa yola vermək və ya mübahisələrdən qaçmaq?
Razılıq əlamətindən savayı, digər variantların hamısını qəbul edirəm.

Sizin üçün ən uğurlu sərmayə nədir?
Özümə etdiyim sərmayədir, hər zaman bəhrəsini görürəm)))

Sabah öləcəyinizi bilsəydiniz, nə edərdiniz?
“Heç vaxt etmərəm” deyə düşündüklərimi)))

Zaman içində səyahət maşınınız olsaydı, hansı dövr və məkana getmək istəyərdiniz və niyə məhz o zaman və məkanı seçirsiniz?
Dünyanın ilk olaraq yaradılış prosesinin bütün detallarını öz gözlərimlə görmək))

Əsl dost –xoş günün dostudur, ya dar günün?
Xoş günün )) Hər kəs tab gətirə bilmir, ağır imtahandır….

Maraqlı yazılar yazmaq, fəlsəfəni anlamaq, başqa bir yaradıcı istedadınız varmı?
Bəli… Bir cox yetənəklərim var … Hal- hazırda Almaniya universitetlərində dərs deyən, dünya üzrə məhşur olan alim, fəlsəfə müəllimim nələr deməzdi bu sualın cavabında haqqımda)) ( özümə də maraqlıdır J)

Tənqidə münasibətinizi bilmək olarmı?
Sağlam, tənqid olmasa inkişaf mümkün deyil))

Riski sevənlərdənsiniz, yoxsa riskdən qaçanlardansınız?
Sevənlərdən.

Sizcə Siz özünüzü yaxşı tanıyırsınızmı?
Xeyr…

Sizin dost və düşməniniz olan cəhətləriniz hansılardır?
Insanların qəlblərinin dərinlikdəkilərini oyrənmə qabiliyyətim, buna sevinirəm, bu çox dəyərli etimaddır, eyni zamanda, çox ağır yükdür…

Sizcə, sizin dost və müştəriləriniz Sizin yerinizdə olmaq istəyirlərmi?
Etiraf edənləri desəm, “bəli” demiş olaram…

İndiki gəncləri necə təsvir edərdiniz və onlara tövsiyəniz nə olardı?
Əksəriyyəti çox dayazdır… Tövsiyəm isə mütaliədir … Savadlı genafond qorxulu gücdür.

“Sevinç Tofiqqızı kimdir?” diye sorsam kendinizi nasıl anlatırdınız?
“Sevinç Tofiqqızı öncelikle Türk dünyasını, vatanını, milletini çok seven ve bu uğurda canını feda etmeye hazır olan bir Türk kadınıdır. Sonra bestecidir aynı zamanda da çocuklara müzik dersi vermektedir.” derdim.

Beste yaparken kimlerden destek ve teşvik gördünüz?
Her şeyden önce yüce Allah’ımın yardımıyla bugünlere geldim. Allah’ımın bana verdiği özgücümle ayağa kalktım. Allah’ın izniyle de bestecilik yolunda başarıyla azimle yürümeye devam ediyorum.

İlk albümünüz hangisidir?
İlk ışık gören birinci albümümün adı “Bir Meleyin Yürek Sesi”dir. Türk dünyası çocuklarına 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı için “Benim Meleklerim” adını verdiğim bir beste yaptım. Bu albümümde o eserimle beraber 12 kompozisiyam vardır:
1. Bir meleğin Yürek Sesi 2. Gözlere Nur Veren Melek 3. Benim Atatürk’üm 4. Unutulmaz anlar 5. Umut köprüleri 6. Sevgi Nağmesi 7. Hayaller Kanadında 8.Hasretindeyim 9. Arzular Prelyudiyasi 10. Benim Meleklerim 11. Rüyalar 12. Ayrılan Yollar… İkinci ve üçüncü albümüm de bu yakınlarda ışık yüzü görecek.

Besteleriniz sizin deyiminizle kompozisiyalarınız hakkında bilgi alabilir miyim?
Elbette… Kompozisiyalarım (bestelerim) şunlardır:

1.”Ulu Önderim Hatıralar” kompozisiya ve klipi Heyder Aliyev’in aziz hatırasına hesr olunur.
2. “İlhamlı Azerbaycan’ım”
Müzik: Sevinc Tofiqqizi (Cenab prezidentimiz İlham Aliyev’in ad günü için bu eseri besteledim.)
3. “Gözlere Nur Veren Melek”
Müzik: Sevinc Tofiqqizi (Bu kompozisiya ve klipi Zerife Hanım Aliyeva’nın aziz hatırasına hesr ettim.)
4. “Hocalı Feryadı”
Müzik: Sevinc Tofiqqizi (Bu kompizisiya ve klip Hocalıların aziz hatırasına hesr olunmuştur. Ayrıca bu klipin kompozisiyanın takdimi Susha İcra Hakimiyyetin Rehberi Bayram Seferov tarafından yapılmıştır ve büyük takdimata geçirilmiştir.)
5. “Umut Köprüleri”
Kompozisiya ve klip: Sevinç Tofiqqizi (20 Yanvar şehidlerimizin aziz hatırasına hesr olunmuştur.)
6.”Hasretindeyim”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi Kompozisiya ve klip: rejisör Rauf Sahiboglu. (Vatana olan sevgimi hesr ettim.)
7. “Kalbim Türkiye’m”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi (Bu kompizisiya klip Türk dünyası için bestelediğim eserimin kompozisya ve klibini TRT Avaz hazırladı, TRT Avaz ve TRT’nin diğer kanallarında yayımlandı.)
8. “Menim Meleklerim”
(23 Nisan bütün dünya çocuklarına hediye ettim. Müzik: Sevinc Tofiqqizi kompozisiya ve klipi bütün TRT kanallarında yayımlandı.)
9. “Can Azerbaycan” 2014 yılında Türkiye’nin değerli şairi Harika Ufuk’un“Can Azerbaycan” adlı şiirini besteledim. İki devlet, bir milletiz. Bu eser bu yönden Türk dünyası için çok değerlidir. En kısa zamanda aranjesini yaptıracağım ve klip çekerek size sürpriz yapacağım.
10. “Çanakkale” 2015
Çanakkale’nin 100. Yılı için güzel bir kompozisya eseri yazdım. Türk sefirliğinden diploma ödül aldım.
11.”Erdoğanlı Türkiye’m”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi kompozisiya ve klip (Türkiye’nin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a hesr ettim. Cumhurbaşkanımız için bu eseri hem besteledim ve hem de ona klip çektirdim.)
12. “Futbol Himni”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi Söz: Baba Veziroglu İfa(Yorum): Aslan Huseynov
13. “Mekke’de”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi Söz: Halk şairi Zelimxan Yagub. Bu mahnimi İbrahim Tatlises’e yazmıştım.
14. “Hayaller Kanadında”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi kompozisiya ve klip
15. ” Ya Tak Xocu S Toboy Poqovorıt” (Ben Seninle Konuşmak İstiyorum)Ve sonuncu bu yakınlarda yeni çıkan mahni sözleri Heyder Aliyev Fondunun Vitse prezidenti Leyla Aliyeva
Müzik: Sevinç Tofiqqizi İfa(Yorum): Ceyhun Bakinskiy tarafından seslendirilen mahnimdir.
16. “Yiğitler Yurdusun Ey Azerbaycan” Vatanperver mahni 2016
(Müzik: Sevinc Tofiqqizi Söz: Asif Fermanov Söyleyen Yorumcu: Aslan Huseynov ve Leyla Nur)
17. “Çağır Beni” 2016
(Müzik: Sevinc Tofiqqizi Söz: Hanim İsmayilqizi İfa-Yorum: Aslan Huseynov – Klip ve film Karabağ şehitlerinin hatırasına april dövüşlerinde şehit olanların anısına adadım. Hem beste yaptım hem de klipte ve filmde bir şehidin hanımını oynadım. Bu filmdeki başarım dolayısıyla ödül aldım. Bu film yurt dışında da oynatılacaktır.)
18. “Hayat Güzeldir”
Müzik: Sevinç Tofiqqizi (Yeni kompozisiyam 2016)
Aldığım tüm ödüllerin dışında benim asıl ödülüm yaptığım bestelerin dilden dile dolaştığını ve severek dinlendiğini görmektir. Bu nedenle gurur duyuyorum.

Türkiye’de de çok sevilen ve tanınan bir hanım milletvekiliniz var. Ben de çok iyi tanıyorum, o da beni iyi tanır. Ganire Paşayeva Hanımefendi sizin de en iyi dostunuz, arkadaşınız… Onun eserlerine de beste yaptınız. Bu konuda bize bilgi verir misiniz?
Azerbaycan Milletvekili Sevgili Ganire Paşayeva Hanımın pek çok şiirini besteledim:

1. “Seni Gözleyeceğim” Yorumlayan sanatçı: Halk artisti Flora Kerimova, Mahni ve Klip Rejisörü Nail Naiboğlu
2. “Söyle senmisen? “ ( Söyle sen misin?) Yorumlayan sanatçı: Emektar Artist Manana Japaridze
3. Senin Olum” (Senin Olayım) Yorumlayan sanatçı: Nadir Qafarzade
4. “Qayit” Yorumlayan sanatçı: Akper Aliyev
5. “Söyle” Yorumlayan sanatçı: Aysel Alizade
6. “Seni uzaglardan sevmek de xowdur” (Seni Uzaklardan Sevmek de Zordur) Yorumlayan sanatçı: Emektar Artist Semed Semedov
7. “Aradım” Yorumlayan sanatçı: Shebnem Qehremanova
8. “Sensizlik” Yorumlayan sanatçı: Resad Ilyasov
9. “Deyılsen” (Değilsin) mus.Sevinc Tofiqqizi Yorumlayan sanatçı: Nuriyye Huseynova
Yorumlayan sanatçı: İlham Askeroğlu
10. “Turan Eli” Yorumlayan sanatçı: Aslan Huseynov (Türk dilli himn mahni)
11. “Görmürsen meni” (Beni Görmüyorsun) Yorumlayan sanatçı: Halk artisti Fidan Haciyeva
12. “Hardasan” (Neredesin) Yorumlayan sanatçı: Niyam Salami

Bestekârlık ve film alanındaki ödülleriniz hakkında bilgi verebilir misiniz?
Hatırladığım ödüllerimden bazıları şunlardır:

2009 yılında Oskar Medeniyet Gazetesi’nin “Qızıl Açar” Milli Musiki Ödülü
2010 yılında Bakü Geceleri Türkü Festivalinde “Çağır Beni” eserimle “En iyi Türkü Bestecisi” Ödülü (Müzik: Sevinc Tofiqqizi Söz: Xanim Ismayilqizi Yorumlayan sanatçı: Aslan Huseynov)
2011 yılında Azerbaycan ailesi film festivalinde bestekârı olduğum “İşıqlı Zülmət” filmi “En iyi film” ödülünü kazandı. (2011 yılında Heyder Aliyev Fondu. Azerbaycan Ailesi 2011 Filmler Festivalinde “Işıklı Zulmet” senetli filminde Müzik: Sevinc Tofiqqizi -Rejisör ve senaryo yazarı Mehsim Muellim’di. Bu filmde (Olimpiyat Şampiyonu) Paralimpiyaci İlham Zekiyev’in aile hayatından bahsedilmektedir.
Hayat Varsa, Hayat Dersi, Hayat Varsa, Qürur filmlerinde başrolde oynadım. 2012’de Hayat Varsa ile Kelimeyi Şehadet filmlerine göre “The First 2012″ yılının en iyi oyuncusu mükâfatına layık görüldüm. Bu mükâfat bana Ankara’da Milletvekili Nurdan Şanlı tarafından verildi.
2012’de”TheFirst 2012” ödülü yani “Yılın En İyi Oyuncusu Ödülü”
2013’te “Azerbaycan’ın En İyi Bestekârı Ödülü”
Ağustos 2014’te “Azerbaycan’ın En Çalışkan Bestekârı Ödülü”
Eylül 2014’te Türkiye’de “Türk Dünyası Hizmet Ödülü”
2014’te “Azerbaycan’ın En Sevilen Bestekârı Ödülü”nü 3. kez kazandım.
2014’te Ankara Etimesgut Belediyesinin her yıl düzenlediği “Uluslararası Anadolu Günleri Medeniyet ve İnce Sanat Festivali” çerçevesinde ödüllendirildim.

2014 yılının Eylül ayında Ankara Kültür Sanat Platformu Başkanı Sultan Özateş bana “Kültür ve Sanata Katkı Sağlayanlar Başarı Ödülü” takdim etti.
2014 yılında Azerbaycan Gençler Merkezi tarafından gençlerin en çok sevdiği bestekâr olarak seçilerek “Gençlerin Dostu “ödülüne layık görüldüm.
Rejisör Sirac Mustafayev’in “Bir Ovuc Torpag” (Bir Avuç Toprak) dizi filminin de bestekârıydım. Bu filmde de Rasim Balayev oynuyordu.
2014 yılında Millet Vekili Ganire Paşayeva tarafından “Fahri Ferman” “Azerbaycan ve Türk Dünyasının Değerli Sanatçısı” ve Azerbaycan- Türkiye Türk devletleri ve halkları arasında medeni alakaların oluşmasında gösterdiğim hizmetler çerçevesinde taltif edildim.
2015’te “Azerbaycan’ın En Çalışkan Favori Bestekârı Ödülü”nü aldım.
2015’te “Azerbaycan’ın En Sevilen Bestekârı Ödülü” nü aldım.
2015’te “Bakü Oskarı” film festivalinde “Yetim” filminin bestesiyle de “En İyi Bestekâr” ödülüne layık görüldüm.

2015’te Türkiye Cumhuriyeti Bakü Büyükelçiliği tarafından “Çanakkale” 100. Yılı için bestelenmiş Kompozisiya ile hazırlanan klipe göre Fahri Diploma ile taltif edildim.
2016’da “İki Devlet Bir Millet Türk Dünyası Hizmet Şeref Ödülü”nü Ankara Kültür Sanat Platformu Başkanı Sultan Özateş tarafından layık görüldüm.
2016’da Irak Kerkük Türkmenleri tarafından Türk Dünyası Kültür Sanat Platformu Onur Belgesi mükâfatına layık görüldüm.
2016’da Irak’ın Kerkük şehrinde (TERT) Türkmeneli Radyo Televizyonunun Rehberi Türkeş Salihi tarafından mükâfata layık görüldüm. Bu TERT Televizyonunda bütün bestelerim, kliplerim ve filmlerim yayınlanmaya devam etmektedir.

Bestekârlık dışında çalışmalarınız var mıdır? Bilgi alabilir miyim?
Ben Naci Çelik Berksoy tarafından 30 dakikalık kısa bir filmde oynamak üzere davet almıştım. “Kelime-i Şehadet” adlı bu filmde oynadım. Bu, benim ilk oyunculuk çalışmamdı. Film beni çok etkiledi. Günlerce etkisi altında kaldım. Bu filmdeki oyunculuğumla “The First 2012 ” ödülünü aldım. Yani yılın en iyi oyuncusu seçildim. Çok mutlu oldum.

Beş film çevirdim: Birinci filmim az önce sözünü ettiğim “Kelime-i Şehadet”adlı bana ödül kazandıran kısa metrajlı film… İkinci filmim “Oğurlanan Çocuk”yani “Çalınan Çocuk”; üçüncü filmim “Hayat Dersi”; dördüncü filmim ise “Qurur”yani “Gurur”; beşincisi “Yetim” 2015
“Yetim” adlı filmin başrol oyuncusuydum. Hem anne rolünü oynadım hem de bu filmin bestecisiydim. Bu film festival için özel olarak çekilen ön beş dakikalık kısa metrajlı bir filmdi.
Sonra başka dizilerden de davet aldım.”Senden Sonra” dizisinde Vekil rolünde, sonra 2015 “Bakü Oscarı Film Festivalinde “Yetim” filmindeki ana rolünde hem de filmin bestekârına göre de festivalde üç ödül kazandım.
Bana vakit ayırdığınız için çok teşekkür ederim. Başarılarınız daim olsun. Okurlarımıza son olarak söylemek istediğiniz bir şey var mı?
Ben bütün Türk Dünyasının her zaman birlik beraberlik içinde olmalarını canı gönülden arzu ediyorum. Allah, Türk’ü korusun diyorum. Türkiye benim ikinci vatanımdır. Size de bu güzel röportaj için çok teşekkür ediyorum.

HARİKA UFUK
TÜRKİYE
ARALIK 2016

“Bu gün də özümü ya şagird, ya da tələbə hiss edirəm”

Dəyərli oxucular, hər zaman yaradıcı insanların, məhşurların həyatı, iş fəaliyyəti hər birimizin maraq obyekti olub. Belə məhşurlardan da gənclər üçün ən çox maraq doğuran nəğəmkar şair, respublikanın əməkdar incəsənət xadimi, söz memarı Baba Vəziroğludur. Müasir cəmiyyətin ədəbi zövqünün formalaşmasında Baba Vəziroğlunun əvəzsiz rolu, danılmaz xidmətləri vardır. Hər birimiz üçün olduqca maraqlı olan böyük şairimizlə müsahibə hazırlamağa qərar verdim. Söhbətimiz olduqca səmimi keçdi və xoş təsüratlarla yaddaşımıza həkk olundu. Bu arada baş tutan olduqca səmimi ünsiyyətə və göstərilən yüksək qonaqpərvərliyə görə böyük Baba müəllimə dərin minnətdarlığımı, sonsuz sayğılarımı ifadə edirəm.

Olduqca gözəl təbiətdə böyümüsünüz. Şair olmaq üçün təbiətin də rolu varmı? İnsan şair olmağı öyrənməlidir, yoxsa elə şair doğulmalıdır?

Təbiəti bir o qədər də qabartmaq lazım deyil məncə. Təbiət şair olmaq üçün lazım olan vavib amil deyil. Afrikada da məncə şair olmaq olar. Əsas insanın daxili aləmi zəngin olmalıdır. Sənətin mənbəyi, mənşəyi ilahidən gəlir. Şairlər, ümumiyyətcə yaradıcı insanlar Allah tərəfindən seçilmiş insanlardır. Sənəti sıradan olan insanlar yarada bilmir. Allah tərəfindən seçilmiş insanlar da gərək ki, onlara həvalə olunmuş bu olduqca çətin və məsuliyyətli missiyanı lazımınca yerinə yetirsinlər. Necə ki, müqəddəs kitablar vəhynən xüsusi insanlara, peyğəmbərlərə gəlirdi, eləcə də sənət ilahi tərəfindən seçilmiş insanlara gəlir. Müqəddəs kitabda da yazıldığı kimi şairlər seçilmiş insanlardır, peyğəmbərlərdən sonra allah ən yaxın insanlar hesab olunur. Sənət adamları həm xoşbəxtdirlər, həm də bədbəxtdirlər. Xoşbəxtdirlər ona görə ki, Dostayevski demişkən “insana xoşbəxtlik üçün nə qədər xoşbəxtlik lazımdırsa, bir o qədər də bədbəxtlik gərəkdir. Yəni xoşəxt olmaq üçün həm də bədbəxtdirlər. Bədbəxtdirlər ona görə ki, bu ağır və ağrılı missiyanı həyata keçirməyə məhkumdurlar. Yəni bütün ətrafda baş verənləri və baş verməyənləri belə içindən keçirib sənət əsərinə çevirməlidirlər. Onları kağıza köçürməli, rəngə çevirməli, yaxud da nota köçürməlidirlər. Bu mənada bədbəxtdirlər.

– Bildiyimiz kimi şairlərin əksəriyyəti duyğusal olurlar, maraqlıdır ki, Baba Vəziroğlu həyatda necə bir insandır?

Təkcə şairlər deyil, ümumiyyətcə insanların bir çoxu duyğusal ola bilər. Şairlərin bir özəlliyi var ki, həmin duyğuları sözə çevirə bilirlər. Hisslərini bədii formada çatdıra bilirlər. Amma elə insanlar var ki, həmin hissləri yaşadıqda gücləri yalnız göz yaşlarına çatır. Allah onlara elə bir şans verməyib ki, yaşadıqlarını şeirlə, sözlə ifadə edə bilsinlər. Bu baxımdan da şairlər xoşbəxtdirlər. Çünki öz hisslərini sözə çevirə bilirlər. Bəzi insanlar şairlərdən daha hissiyatlı və duyğusaldırlar. Amma onlar həmin hissləri insanlara çatdıra bilmirlər. Ürək xəstəliklərinin çoxu da elə ondan yaranır. Ürəkləri dərd içində əriyib gedir. Baxırsan ki, bizdən də qat-qat istedadlı insanlar var. Onların bir az da olsa şansı olmayıb ki, öz yerlərini tutsunlar. Yəni istedadlı olmaqla yanaşı insana həmidə bir bəxt gərəkdir. Əsas odur ki, lazımı vaxtda, lazım olan yerdə omağı bacarmalıyıq. Tanınmış insanlar heç də qazandığı nüfuza görə qürrələnməməlidir. Biz bilməliyik ki, bizim həm də bəxtimiz gətirib.

– Yəqin ki, ədəbi məclislərdə olursunuz. “Dağ Çiçəkləri”ədəbi məclisinin üzvü olmusunuz.

Ədəbi məclislər son zamanlar azalıb. O zamanlar ədəbi prosesin qızıl çağlarında çox olub. Məşhur və məlun keçid dövrü gəldi, bir çox dəyərlər itdi, kriteriyalar ləğv olundu. Son zamanlarda allaha şükür olsun ki, yenidən bir canlanma var, ənənələr icra edilir, kitab təqdimatları keçirilir. Bizim şair dostlarımızın, yazar dostlarımızın kitablarının təqdimatı keçirilir. Amma yenə də əvvəlki kimi çox deyil. İndi bütün o ünsiyyətləri mavi ekran (İndi onu da rəngarəng ekran əvəz edib) əvəz edir. Təqdimatlarımızı soyuğ ekranla bölüşürük. Nə yaxşı ki, mən son zamanlar respublikanın bütün ali məktəblərində, orta məktəblərdə, hərbi hissələrdə, zavod və fabriklərdə görüşlər keçirirəm. Görürəm ki, ekran canlı ünsiyyəti əvəz eləmir. Canlı ünsiyyətdə insanlar öz münasibətlərini birbaşa ifadə edirlər. Bu tamam başqa bir aləmdir. Müxtəlif simalar görürsən. Bəzən narazı sifətlər, simalar olur. İnsanlar öz adekvat münasibətlərini bildirirlər. Bu da yaxşıdır, bu da gözəldir. Mən son zamanlar televiziya görüşlərinə bir o qədər də vaxt ayırmıram. Daha çox canlı görüşlərdə oluram. Adətən cəbhə bölgəsində, hərbi hissələrdə, həbsxanalarda görüşlərdə oluram və hiss edirəm ki, şeirə, ədəbiyyata bu gün daha çox tələbat var. Sevinirəm ki, onların mənə tələbatı var. Xüsusi ilə də gənclər arsında. Mənim oxucularımın əksəriyəti gənclərdir. Gəncliyin bir qızıl təbəqəsi var ki, onlar elmə, ədəbiyyata, olduqca maraqlıdırlar. Respublikanın əksər orta məktəblərində görüşlərdə olmuşam. Vaxt azlığından bəzi görüşlərə gedə bilmirəm.
O zamanlarda həyata atılmaq, vətəndaş olmaq üçün mərhələlər vardı. İlk olaraq oktyabryat olurdun, sonra pioner, sonra komsomol olurdun. Bunlar cəmiyyətdə yer tutmaq üçün lazım olan mərhələləridir. Eləcə də ədəbi camidə, ədəbi aləmdə müəyyən mərhələləri keçməli idin ki, gəlib lazım olan mərhələyə çatasan. Müəyyən məktəbləri keçmək mütləq lazımdır. Birdən birə gəlib Əli Kərim, Rəsul Rza, Mirzə Ələkbər Sabir olmaq olmaz. Hamı bu dərnəklərdən başlayır. Bütün kitablarda bu ədəbi dərnəklər vardı. Mən kənddə yaşayırdım. Bizim üz tutucağımız məkan İsmayıllı rayonunun Zəhmətkeş Qəzetinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Dağ çiçəkləri” ədəbi məclisi vardı. İsmayıllı ədəbi, gəncliyi, ədəbi nəsli bu mənada obrazlı desək hamısı Musa Yaqubun şinelindən çıxıb. İstisnasız olraq. Təbii ki, ondan öncə də yazarlarımız vardı. Əbülhəsən kimi xalq yazıçısı. Amma onlar Paytaxtda olurdular. Musa müəllim isə uzun illər əyalətdə yaşadı. Rayonuna, kəndinə arxa çevirmədi. Neçə-neçə gənc nəsilləri müəllim kimi yetişdirib. Onalara həyata vəsiqə veribdir. Musa müəllim böyük maarif işçisi, məktəb direktoru olub. Eyni zamanda da ədəbi nəsil yetişdirib. Mən o zamanlar 30 km yolu günəşdə də, yağışda da, qarda da çox zaman piyada gəlirdim. bir təsadüf olmasa idi yenə də piyada qayıdırdım kəndimizə. İndi çox razıyam ki, mən o çətinliklərə, yağışa, qara dözüb, Musa müəllimin ədəbi məktəbini bitirdim. “Dağ çiçəkləri” ədəbi məclisini orta təhsillə müqayisə etsək ibtidai məktəbdir.
Sonra təbii ki, Ədəbiyyat aləmində öz yerini tutmaq üçün böyük məktəblər gəlir, Bakı məktəbi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin mühiti gəlir. Mənim bir xoşbəxtliyim də odur ki, mən bir müddət Bakıda təhsil aldım. Azərbaycan dövlət Universtitetində Jurnalistika fakultəsində təhsil aldım. Sonra ən böyük qazancım Moskvada Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda təhsil almağım oldu. Mən onu ömrümün qızıl səhifələri sayıram. Moskva mühitinin mənim həyatımda, cəmiyyətdə və ədəbiyyatda mövqe qazanmağım üçün böyük rolu oldu. Azad demokratik Moskva mühiti, gözəl müəllimlər, geniş dünya görüşü… Moskva mühiti bütün sahələrdə özünü göstərib. İstər tibb sahəsində olsun, istər ədəbiyyat sahəsində bütün sahələrdə öz tövhəsini verib. Adlı-sanlı həkimlərimiz həmin mühitin yetirmələridir.
Rəhmətlik Rafiq Tağı özü Moskva mühitini keçmiş ziyalı idi. Mən onunla dostuq etmişəm. Rafiq Tağı mənim tərcümeyi-halımın böyük bir hissədsini əhatə edir. Cabir Novruz, Əli Kərim və digər bir çox ziyalılarımız Moskva mühitinin ədəbi yetirmələri olublar.
Sonra Bolqarıstanda ali təhsil kursları, Bolqar dili ədəbiyyatı və tərcüməsi ali kurslarını bitirdim. Bütün ömrüm boyu da oxuyuram. Bu gün də oxuyuram, rəsmi statuslu bir yerdə oxumasam da Baba Vəziroğlu institutunu oxuyuram. Həmin institut gündə neçə kitab tövsiyə edirsə o kitabları da oxuyuram. Bu gün də özümü ya şagird, ya da tələbə hiss edirəm. Maddi qidalar kimi hər gün o mənəvi qidanı mən almasam özümü ac hesab edirəm.

– Sizin daha çox sevgi mövzusunda yazdığınızı bilirik, maraqlıdır ki, belə şeirləriniz öz ünvanı varmı?

Bilirsiniz bəzən sevgi deyəndə çox dar, məhdud çərçivədə başa düşülür. İki əks qütblü insanın bir-birinə münasibəti kimi anlaşılır. Mən sevgi deyəndə dünyanı yaradan bir hissiyat başa düşürəm. Görürsünüz Allah-təala heç nəyi bir-birinə gözə görünən bağlarla bağlamayıb. Amma kainatı elə yaradıb ki, hər şey bir birinə bağlıdır.O, gözəgörünməz bağların adı sevgidir. Sevgi iki insanın bir-birinə münasibəti ola bilməz. Sevgi dostluğa, sədaqətə, insanlığa, sonsuz kainata, torpağa, doğulduğun ocağa münasibətdir. Bu mənada düz deyirlər: Baba Vəziroğlu sevgi şairidir. Böyük mənada düzdür ki, sevgisiz həyat ola bilməz, sevgisiz yaşamaq olmaz. Düşünsək ki, Azərbaycanda Vətənpərvərlik mövzusunda yazılan mahnıların,əsərlərin 70%-dən çoxunun müəllifi mənəm, o zaman deyərsiniz ki, elə siz Vətənpərvərlik şairisiniz. Heydər Əliyev haqqındakı kontatalar yazmışam, araporiyalar, aodalar yazmışam. Mübariz Tağıyevin oxuduğu Vətənpərvərlik mahnılarının 99%-ni mən yazmışam. Amma görünür sevgi mövzusu insanlara daha yaxın olduğu üçün, ona daha çox meyilllidir gəncliyimiz, oxucularımız. Mən nəğmələr, şeirlər sözünü çox işlədirəm. Yazdığım şeirlər hmısı nəğməyə çevrilib. Kitab çıxarmağa belə tənbəllik edirəm. Deyiləndə ki, kitab çıxart, deyirəm ki, bir kitabı neçə adam oxuyur. Minlərlə, on minlərlə adam oxusun. Amma bu gün yazırsan sabah nəğməyə çevrilir və milyonlarla insan onu dinləyir. Yəni ki, o ən populyar üsuldur, janrdır. Bu mənada böyük mənada sevgi şairiyəm amma məhdud çərçivədə başa düşülməməlidir.
Mənə elə gəlir ki, sənət insanı elə sevgi insanıdır. Sevgisiz heç nə etmək olmaz. Allah insanları bütün canlılardan fərqli yaradıb. Ona sevgi bəxş edib. Sevgi və qəm hissləri yalnız insana məxsus hisslərdir. Böyük əsərlərin çoxu qəmdən yaranır. Bəzən şairllərin gözlərinin qəmli olması insanlarda sual doğurur. Onun cavabı bundadır ki, görünür poeziyanın ən böyük çalarları qəmin arxasında gizlənib. Doğrudur xoşbəxtlik adlı mütləq bir məfhum yoxdur. Xoşbəxtlik nisbi olur, onun konkret bir resepti olmur. Yer kürəsində yaşayan 7 milyard insanın hərəsinin öz xoşbəxtlik resepti var. Mən belə düşünürəm ki, mütləq xoşbəxtlik insanlara lazım da deyil. Məşhur bir ifadədədə deyildiyi kimi; “Mənə bir ovuc içi qədər xoşbəxtlik yetər”.

– İsmayıllı ədəbi mühiti çağdaş dövr Azərbaycan ədəbiyyatı üçün böyük sənətkarlar yetişdirib. Musa Yaqub, Baba Vəziroğlu kimi söz memarları oxucunun tam zövqündə olan sənətkarlardı. Sizə paxıllıq edənlər çoxdurmu?

Qısqanclığı hiss edirik. Amma onlar açıq demirlər axı ki, biz nə üçün belə davranırıq, nə üçün qısqanırıq. Həm regional, həm populyarlıq baxımından olar. Amma Musa müəllimi qısqanmağa dəyər də… Hər kəs başını aşağı salıb işini görsün. Əgər o qısqanclıqlara, daldan atılan daşlara, paxıllıqlara məhəl qoysaq bütün vaxtımızı dəyərsiz,mənasız şeylərə sərf etmiş olarıq. Sən düz yolunu get, kənardan gələn səslər dəyərsiz və mənasızdır. Mənim məşhur bir frazam var; Pis adamlarla mübarizə aparmaq mümkün deyil. Pis adamlarla pis hava kimi barışmaq lazımdır. Pis adamlarla mübarizə aparmaq, qışın soyuğunda küçəni elektrik sobası ilə isitmək istəyinə bənzəyir. Pis adamlarla mübarizə aparmağa dəyməz, faydasızdır. Mən vaxtında bu həqiqətə gəlmişəm. Mənim kitablarımdan birinə “Dünya dəyməz göz yaşına” adını seçməyim də elə bu həqiqətdən irəli gəlir. Bu o, deməkdir ki, dünyadan umma. Sənin bir damla göz yaşın dünyadan daha dəyərlidir. Gecə-gündüz deyirik; vəfasız dünya, bivəfa dünya… Söyürük, danlayırıq, sonra da dünyadan küsürük. Uman yerdən küsərlər. Sən nəyə görə umursan ki, nə üçün də küsəsən. Bu mənada vaxtında bu həqiqətə gəlmişəm. Mən öz yolumla gedirəm və getdiyim karvana əminəm. Hərdən dar düşüncəli, dünya görüşü zəif olan insanlar özlərini çox bilmiş hesab edirlər. Hansı ki, daxili aləmi olduqca boş və dəyərsizdir. Beş günlük dünyadır. Bizim nə qədər vaxtımız var ki, cəmiyyətdən təcrid olaq? Gərək bu beş günlük dünyada sənin kiməsə pislik etməyə vaxtın olmasın. Hər kəsdən təcrid olunub yaşamaq olmaz. Axı həyat bizə ikinci dəfə yaşamaq şansı verməyəcək. Bəzi insanların özlərini təcrid etməsi, xüsusi təbəqənin nümayəndəsi hesab etməsi, Hindistanda buna kasta deyirlər, ən zəhləm gedən cəhətdir. Allah bizi bərabər yaradıbsa sən özünü necə fərqli təbəqələrə aid edə bilərsən? Bu ömürdür. Ömrünü gərək normal insan kimi yaşayasan.
Mən daxili dünyası boş olan insanlarla ünsiyyət qurduqda yoruluram və özümə gələ bilmirəm. Mənim əsasən ünsiyyət qurduğum insanlar yaradıcı insanlardır. Mənim dostlarım rəhmətlik Rafiq Tağı, Kamal müəllimdir. Kamal müəlimlə bir-birimizi yarım kəlmədən də başa düşürük. İki sənətkar dostluq edəndə, xüsusi ilə də bir şairlə bir bəstəkarın dostluğundan tamaşaçılar qazanır. Çünki gözəl mahnılar əmələ gəlir. Mənim mindən artıq şeirimə musiqi bəstələnib. Bunların da ən uğurluları Kamal müəllimlə iş birliyimizdən yaranıb. Çünki bizim zövqümüz, baxışlarımız uyğundur. Ona görə də ən xit mahnılarımız yaranıb. Musiqi də kino kimi çox qəliz sənətdir. Gərək ki, olduqca dəqiq və həssas olasan. Hər şey dəqiq olmalıdır. Sən bəstəkarın yazdığı musiqinin poeziyasını duymalısan, ya da ki, bəstəkar şairin yazdığı şeirlərin ritmini duymalıdır. Bir də ki, musiqinin uğurunda onu təqdim edəcəyin ifaçının da rolu önəmlidir. Bəzən çox mahnıların şansı da ona görə gətirmir ki, ifaçısı düzgün seçilməyib. Bu baxımdan Kamal müəllimlə biz ifaçını dəqiq seçirik. Bizim son zamanlar Alim Qasımov üçün yazdığımız “İlahi”, “Xatirədir”, Nəsibə xanımın ifasında “Səndən nigaranam” kimi mahnılar bütün dünyaya yayılıb. Bu da bizim dünyaya baxışlarımızın üst-üstə düşməsindən irəli gəlir. Fizikada buna tezliklər deyilir. Tezliklər bir-birinə uyğun gəlir.

– Günümüzün gənc yazarlarından əsasən kimləri oxuyursunuz?

Bəli gənc yazarları oxuyuram. Sosial şəbəkədə izlədiklərim də olur. Biz gənc yazarlarla tez-tez görüşürük. Çay süfrəsində söhbətlər edirik. Hamısının kitablarının təqdimatında iştirak edirəm. Gənclər mənim oxucularımdır, mən də onların oxucularıyam. Əvvəl hamısını oxuyuram, daha sonra imzasına bələd olduğum bir çox yazarlar olur ki, onları davamlı olaraq izləyirəm. Bəzi imzaları oxuyuram amma daha sonra bir kənara qoymalı oluram. Bəlkə də onlar da yaxşı yazardılar. Sadəcə mənim yazarım deyil. Belə hamıs mənim dostlarımdır. Salam Sarvandan tutmuş, Aqşin Yeniseyə qədər, Günay Yunusdan tutmuş, Sevinc Çılğına qədər. Qanturalı, Şəhriyar, Dilgorani və digərləri. Yadıma düşdükcə deyirəm. Mən daha çox oxucu olmağa çalışıram. Bir zamanlar ədəbiyyatımızda durğunluq dövrü idi. Mən həmin dönəmdə əvvəllər oxuduğum ədəbiyyatları, əsasən də Rus ədəbiyyaıtnı təkrarladım. Çexovu, Dostayevskini və digərlərini. Daha sonra ədəbiyyatımızda bir çiçəklənmə dövründə normal əsərlər yaranmağa başladı. Hal-hazırda da Rus dəbiyyatı ilə yanaşı gənc yazarlarımızı da oxuyuram. Maşallah hər dəfə təzə bir kitab oxuyuram. Bu da məni sevindirir.

Deyirlər Heydər Əliyev ən ağır anlarında belə “Xalq Heydər söyləyəcək” mahnısını arzulayıb.

Bəli, o mahnı çox işıqlı bir mahnıdır. Bəzi insanlar elə bilir ulu Öndərin ölümünə həsr olunub. Amma elə deyil. Mən sonralar izah etdim ki, ölümü haqqında elegiya deyil. 75 illik yubileyi ərəfəsində hədiyyə etdiyimiz əsər idi. Bu mahnı Ulu Öndərimizin əbədi yaşar olmasını göstərir. Əsərdə sabaha inam, gözəl ovqat, həyat eşqi var. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da biz mahnını hədiyyyə edərkən görmüşdük ki, mahnı Heydər Əliyevin çox xoşuna gəlmişdi. Amma o özü biruzə vermədiyi üçün biz də biruzə verməmişdik. Amma nə yazıq ki, H. Əliyevin ömrünün son günlərində o mahnını çox sevdiyinin şahidi olduq. O mahnını dinləmək istəmişdi. Kamal müəllimlə biz o mahnını diskə köçürtdük və xəstəxanaya göndərdik. Nə yazıq ki, və nə xoş ki, biz artıq ömrünün son günlərində Heydər Əliyevin o mahnını çox sevdiyinin şahidi olduq. Üzülürdük ki, böyük insan son günlərini yaşayır. Eyni zamanda da bir müəllif kimi, qürur hissi keçirirdik ki, deməli bizim yazdığımız əsər o qədər ürəyincə olub ki, onu bir də dinləmək istəyib. İkili bir duyğu yaşamışdıq. Həm ağrılı, həm də qürur verici hisslər idi. Həyatımızın böyük parçası sanki əbədiyyətə qovuşurdu. Mən Heydər Əliyev Haqında başqa bir şeir də yazmışdım. Şeirimdə də qeyd etmişdim ki; “Biz sənin qədrini bilmirik hələ!” Mahnıda da qeyd olunduğu kimi; “Zirvələr uzaqdan uca görünür”. Biz H. Əliyevin nə cür xilaskar olduğunu bilmirdik hələ. Ölkəmizin taleyində bu şəxsiyyətin nə cür bir tale yüklü rol oynadığını bilmirdik. 2003-cü ilin məşum dekabr ayında bu böyük insanı itirəndən sonra hisss etdik ki, biz doğurdan da onun qədrini layiqincə qiymətləndirə, onu olduğu kimi dərk edə bilməmişik. Doğrudan da zirvəyə uzaqdan baxdıqca onun ucalığını daha dərindən dərk etməyə başladıq.

-“Məhəbbətlər çoxalır,
Ürək sözü azalır,
İlk məhəbbət məktubu
Bircə dəfə yazılır”.
İlk məhəbbət məktubunuzu xatırlayırsınızmı?

Doğrudan da belədir. İnsanlar daha çox insanları sevdikcə, daha çox öz sevgisini paylaşdıqca artıq ürəyin sözü bitir, tükənir. Və düşünür ki, duyğularının, sevgisinin hamısını ilk məktubda qoyub. Bu da hər şeyin insan həyatında bir dəfə baş verməsindən irəli gəlir. Məhşur frazada deyilir ki; “Axan çaya bir dəfə girmək olur.”Bəli ilk məhəbbət, ilk müəllim, ilk doğulduğun koma da yeganədir. Heç bir şey həyatda təkrarlanmır.

– Sevgiyə doğru yol gedirəm, hələ çatmamışam demişdiniz. Çata bildiniz?

Yox, əlbətdə ki, yox. Çatsaydım həyat bitərdi. O yol bitməz. Çatsaydım mən indi sizinlə söhbət edə bilməzdim.(Gülür) Mənim bir kitabımın adı da “Ömrümüzdən uzun yol”dur. İnsan ömrü boyu yol gedir, axtarışdadır. O yol bizim ömrümüzdən çox-çox uzundur. Hətta ömrümüz bitəcək, o yol davam edəcək. Bəlkə ruhumuz gedəcək, bəlkə xatirəmiz gedəcək, bəlkə adımız, əməllərimiz gedəcək. Əbədi yoldur o yol. Bayaq H. Əliyev yolundan danışdıq. O yol bitmədi ki, o yol davam edir. Bu gün o yolu onun ardıcılları, başda möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev olmaqla, layiqli davamçıları gedirlər. Azərbaycan xalqı şəxsiyyətlərdən, rəhbərlərdən asılı olmayaraq, həmin yolla gedəcək. Eyni zamanda mən belə düşünürəm ki, yol bitərsə insan da tükənər, yaradıcılıq da tükənər, yəni mütləq boşluq yaranar.

– Sizin üçün istirahət nədir?

Yaradıcı insanlar üçün istirahət şərti bir şeydir. Beyin 24 saat işləyirsə hansı istirahətdən danışmaq olar. Dəyərli şairimiz Ramiz Rövşən demişkən;
Gəl əl-ələ tutub gedək,
Dərdimiz olmayan yerə,
Bu Ramizi aparın siz,
Bu Ramiz olmayan yerə.
İstirahət üçün hara hetsən də qayğıların, düşüncələrin də səninlə gedəcək. Elə yer mövcud deyil ki, bütün dərdlərini, sevincini, dostlarını hər şeyi burada qoyub oraya istirahətə gedəsən. Mütləq istirahət olmur. sadəcə məkanı, iş rejimini dəyişmək olur, bu da bir çox hallarda istirahət təsirini bağışlayır. Başqa insanları bilmirəm, bəlkə də onlar tam təcrid oluna bilərlər. Amma yaradıcı insanlar, təcrid oluna bilmirlər. Çünki beyin 24 saat çalışır. Söhbət yazmaqdan getmir, beyinin çalışmağından, düşünməkdən gedir. İnsanların münasibətini, təbiətdə baş verən hər şeyi beyin emalından keçirir. Nə bilmək olar, bəlkə istirahət elə bu deməkdir. İnsan düşünərkən emal etdiklərini də kağıza köçürməklə boşalır və həmin zamanın özü bir mənəvi istirahətdir. Necə ki, səmada buludlar dolur, göy guruldayır və nəhayət buludlar bir-birinə dəyir, şimşək çaxır buludlar da boşalır. buludlar da özünü o zaman ifadə edir.
Amma mən istirahəti əsasən təbiətdə olmaqla, ağac dibi belləməklə edirəm. Təbiyiliyi, təbiətlə təmasda olmağı çox sevirəm. Saxta, süni heç nəyi sevmirəm. O cümlədən də insanlar arasında təbii olanlarını sevirəm. Şair də təbii olmalıdır. Misal olaraq Musa Yaqub. Musa müəllim ona görə mənim gözümün işığıdır. O. olduğu kimi görünən, göründüyü kimi olan sənətkardır. Bir sözündə, baxışında saxtalıq görməzsən. Nə var odu. Sənətin gücü onun təbiyiliyindədir. Səmimiyyət olmayan yerdə ürəyə girmək olmaz. “Ürəyin açarı səmimiyyətdir.” Kiminsə ürəyinə girmək istəyirsənsə ora yalnız səmimiyyətin açarı düşə bilər.

– Sözlərinə ən çox mahnı yazılan şairsiniz. Onlar sizi tapırlar, yoxsa siz onları tapırsınız?

Bu lap çoxdan olub. Yadımdan çıxıb kim-kimi tapıb. Yəqin ki, bir şans yaranıb, şairlərlə musiqi aləminin qovuşduğu bir məkan olub. Mən ilk mahnımı gənc yaşlarımda yazmışam. Universtitetin Jurnalistika fakultəsində, I kursda oxuyurdum. Həmin vaxtlarda bəstəkalarımızdan Firəngiz Babayeva, Oqtay Rəcəbov ilə tanış idim. İlk mahnımı ölməz sənətkarımız Şövkət Ələkbərova oxumuşdu. Bəlkə də mənim uğurlarım elə ordan başladı ki, mənim mahnılarımı böyük sənətkarlar ifa ediblər. Sonra bu davam etdi. Demək olar ki, dövrümdə yaşayan bütün bəstəkarlarla mahnı yazmışıq. Telman Hacıyev, Ramiz Mirişli, Elza İbrahimova, Oqtay Rəcəbov, Eldar Mansurov, Firəngiz Babayeva, Faiq Sücəddinov, İmruzə xanım, Mobil Babayev, Elçin İmanov … bütün hmısı ilə əməkdaşlıq etmişik. Son vaxtlar da Kamal müəllimlə. Bütün böyük sənətkarlarla işləmişəm. Şövkət Ələkbərova, Rübabə Muradova, Akif İslamzadə, Mirzə Babayev, Flora Kərimova, İlhamə Quliyeva, Alim Qasımov, Arif Babayev və digər bir çox böyük sənətkarlarımızla birgə çalışmışıq.

– Baba müəllim, müsahibələrinizin birində belə bir fikrinizə rast gəldim ki, mətbəxdə qab, paltar yuyan qadın sevgi obyektiniz ola bilməz… Həmin fikiriniz ikimənalı qarşılanıb.

Bu mənada demişəm ki, poeziyanın obyekti konkret bir məkan və ya konkret bir insan ola bilməz. Çünki konkret yazılar publisistikaya, sənədli filmllərə aiddir. Bu da jurnalistikanın sahəsidir. Amma poeziyada hər hansı bir obrazı necə təsvir edə bilərsən? Bir qadın, ilahi sevgi haqqında konkret obraz ola bilməz. Hardasa bir neçə əlamətlləri özündə birləşdirsə də poeziyada təsvir olunan obraz konkret bir qadın deyil. Məsələn anadan daha yüksək, anadan daha doğma bir varlıq yoxdur. Mənim də ana haqqında şeirlərim var. Hətta ana haqqında yazdığım şeirlər belə mənim mərhum anama aid deyil. Ümumilikdə analar üçün yazılıb. Yəni poeziyanın anası bir ana deyil, poeziyanın sevgisi bir qadın deyil. Bu mənada demişəm ki, şair həmişə öz sevgi obyektini göylərdə axtarır. Yəni ilahi varlıq kimi təsvir olunur. Sonra misal çəkmişəm ki, konkret qadın ola bilməz. Məsələn qab yuyan qadın, evdar qadın, kosmanvt qadın və s. sevgi obyekti həm bu qadınların hamısıdır, həm də heç biri deyil demişəm. Şairlər ilahi varlığı vəsf edir. Minlərlə, milyonlarla şair vəsf edir amma o bitib tükənmir. Konkret qadın obrazı olsaydı tükənərdi. Şair ömrü boyu sevgi axtarışında olur. Şairin bir xoşbəxtliyi də ondadır ki, o axtardığı o sevgini tapa bilmir. Səhrada miraj yəni ilğım axtaranlar kimi şair də ömrü boyu təşnə olub, maraqla öz sevgisini axtarır. Tapsa sona çatar.

– İndiki gənclərə məsləhətiniz nə olardı? Yaradıcı gənclər hansı yolla getsələr daha səmərəli olardı?

Yolların ən gözəli öz yolunla getməkdir. Hər insanın öz yolu var. Doğrudur gənclik çağlarında bu yol bir cığırdan başlayır. Amma həmin cığırla irəlilədikcə görürsən ki, bir yola aparıb çıxarır. Həmin cığır böyüyüb bir yol olur. Həmin yola gedib çatmaq üçün isə M.Ə. Sabir, S. Vurğun kimi sənətkarların yolunu, ümumiyyətcə öz yolunu tapana kimi ədəbiyyatımızda olan bütün yolları öyrənmək, daha səmərəli olardı.

Müsahibəyə razılıq verdiyiniz üçün sizə minnətdaram.

Siz sağ olun.

Elnarə GÜNƏŞ,
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı xüsusi müxbiri,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,
İsmayıllı rayonu

“Onlar məni cəzalandırmasaydılar mən istənilən nəticəni əldə edə bilməzdim”

Bu Günkü müsahibim, sənətinə və şəxsiyyətinə dərin hörmətlə yanaşdığım Əbdüllətif Maqsudovdur. Həmişəki kimi həkimin qəbullunda xəstələri vardı. Xəstəni müayinə edib, lazımı təlimatları verdikdən sonra mən Əbdüllətif həkimin kabinetinə daxil oldum və həkimdən müsahibə almaq istədiyimi bildirdim. Çox sağ olsun iş qrafikinin sıx olmasına baxmayaraq müsahibəyə razılıq verdi. İnanıram ki, bu dəfəki müsahibəmiz də olduqca maraqlı alınacaq.

– Əbdüllətif həkim el həkimi adı qazanıb. Bunun üçün uzun və olduqca çətin bir yol keçib. Çünki bütün həkimləri eyni deyimlə tanımazlar. Bəllidir ki, qazandığınız böyük hörmət və ehtiram, keçdiyiniz çətin və şərəfli yolun çəkdiyiniz əziyyətlərin bəhrəsidir. Yaxşı həkim olmağın sirri nədədir?

– Yaxşı həkim, yaxşı müəllim və yaxud da digər sahələrdə çalışan insanların yaxşı adını qazanması üçün işinin mütəxəssisi olmaq gərəkdir. Yaxşı həkim olmağın bir neçə qızıl qaydaları var, əvvəla gərək həkim savadlı və məsuliyyətli, düzgün, humanist olsun və ən başlıcası nəfsinə qalib gəlməyi bacaran əsil insani keyfiyyətləri özündə birləşdirən bir şəxs olsun. Həkimin mütəxəssis kimi formalaşması üçün, onun uzun müddət praktik təcrübəyə malik olması vacibdir. Hər bir həkim yaxşı psixoloq olmalıdır. Təcrübədən göründüyü kimi müxtəlif düşüncəli, müxtəlif xarakterli xəstələr müxtəlif problemlərlə, həkimə müraciət edirlər. Xəstələrin içərisində Əqli-ruhi problemlərdən əziyyət çəkənləri də olur. O zaman Həkim xəstənin öz xarakterinə və problemlərinə uyğun onunla davranmağı bacarmalıdır. Necə deyərlər: “Hərə ilə öz dilində danışmağı bacarmalıdır. Bəzən emosional xəstələr olur ki, onlarla da dil tapmalı olursan. Yaxşı həkim vətəninə, xalqına, insanlığa, xidmət etməyi bacarmalıdır.

– Bildiyim qədər ziyalı bir mühitdə böyümüsünüz.

-Bəli, 1956-cı ildə İsmayıllı rayonunun Diyallı kəndində ziyalı ailəsində doğulmuşam. Atam Kolxoz sədri işləyirdi, Qardaşlarım, bacılarım da ali təhsillidirlər. Böyük qardaşım Neft-Kimya İnstitutunu bitirib. Kiçik qardaşım Aviasiya akademiyasını bitirib. Dayılarım da Uzun illər Bakı şəhərində yüksək vəzifələrdə çalışıblar. Ailə tərkibimiz də həkimlərdir. Oğlum, gəlinim həkimdirlər.

– İstədiyiniz ixtisası ala bilərdiniz. Amma həkim oldunuz. Bu sizin uşaq yaşlarından formalaşan arzu və planınız idimi? Yoxsa ki, həkimlik arzusu sizdə hansısa bir zərurətdən yaranıb?

– Doğrudur dediyiniz kimi istədiyim ixtisasa yiyələnə bilərdim. Çünki orta məktəbi yüksək nəticələrlə bitirmişəm. Bütün qiymətlərim “5” olurdu. Oxuduğum illərdə iki dəfə “4” qiyməti almışam. Və mən bu günə qədər mənə aşağı qiymət yazan müəllimlərimə minnətdaram. Onlar məni az qiymət yazmaqla cəzalandırmasaydılar mən istənilən nəticəni əldə edə bilməzdim. Mənim həkim olmaq hələ uşaq yaşlarından planımda var idi. Ona görə də Yalnız bu ixtisasın dalınca getdim. Qaldı ki, həkimlik arzusu məndə haradan formalaşmağına, kiçik yaşlarımdan Kəndimizdə çalışan Feldşer Əziz həkim vardı. Bizlərdə kiminsə səhhətində əngəl yaranan kimi Əziz həkimə müraciət edirdik. Mən onun xəstələrə necə can yandırdığını gördükcə bu sahəyə olan marağım daha da artdı. Və mən gələcəkdə həkim olacağıma qərar verdiyimdə V-VI siniflərdə oxuyurdum. Həmin vaxtlar Tibb İnstitutuna daxil olmaq çox çətin idi. Mən də 1973-cü ildə Tibb İnstitutuna daxil olmadıqda sənədlərimi Universitetin Biologiya Fakültəsinə verdim və daxil oldum. Lakin Həkim olmaqda qərarlı idim deyə sənədlərimi geri götürdüm. Bir il müddətinə soyuducu zavodunda çalışdım. İnstituta hazırlaşdığım müddətdə bütün xərclərimi öz qazancım ilə idarə edirdim. Növbəti il Allaha şükürlər olsun ki, mən bu çətinlikləri dəf edərək Diyallı kəndindən ilk Həkim statusu alan məzun oldum. Yaxşı bilirsiniz ki, Diyallı təhsildə öz sözünü demiş məkandır. Sinfimizdə oxuyan 25 məzundan 19-u ali məktəbə daxil olmuşdu. Mən özüm təhsil aldığım illərdə Biologiyadan keçirilən I Respublika Olimpiadasında üç dəfə birinci yeri tutmuşam. İşlədiyim illərdə də kənddən 6 nəfər məzunun tibb institutuna hazırlaşıb daxil olmasına köməklik göstərmişəm.

– Hal-hazırda pedaqoq kimi də fəaliyyət göstərirsiniz. Həkimlik sənəti daha çətin və məsuliyyətlidir, yoxsa ki, müəllimlik peşəsi?

Bilirsiniz, bütün peşələrin özünəməxsus çətinlikləri, məsuliyyət dərəcəsi, ağırlığı olur. Eləcə də həm həkimlik, həm də ki, müəllimlik sənətləri. Öz işinin peşəkarı olanlar üçün heç bir sahə çətin olmaz. Amma bəllidir ki, peşəkarlıq özü də uzun illərin təcrübəsini tələb edir. Yaxşı həkim insanların fiziki cəhətdən sağlamlığına xidmət edir, sağlam fiziki imkanları olan və gözəl əhval-ruhiyyəsi olan, normal psixoloji durumu olan, xoşbəxt bir cəmiyyət formalaşdırır. Yaxşı müəllim isə insanların psixi, tərbiyəsini təmin edir. Cəmiyyətin savadlı, dünya görüşlü və ruhən sağlam olmasına xidmət edir. Nəticə etibarı ilə hər iki sənətdə çalışan insanlar cəmiyyətin sağlam və firəvan formalaşmasına, xalqın rifahına xidmət edir. Mənim üçün hər iki sənət sevimli və məsuliyyətlidir.

– İlk təyinatınızı haraya aldınız?

İlk təyinatımı İsmayıllıya Təcili Tibbi Yardım Məntəqəsinə vermişdilər. Daha sonra Təzəkənddə işlədim. Bu günə qədər qazandığım bütün nəaliyyətlərimin təməli də Təzəkənddən başlandı.
Bütün arzularımızı reallaşdırmağa nail olmuşuq. Belə ki, insan öz arzularını reallıqlara əsaslandırarsa, yəni düzgün strategiya qurarsa təbii ki, xoş nəticələr əldə edəcəkdir.

– Siz bir sıra fəxri adlara layiq görülmüsünüz. Aldığınız mükafatları bilmək maraqlı olardı.

Hamısını saya bilməsəmdə deyə bilərəm ki, mənim gördüyüm işlər dövlətimiz tərəfindən layiqincə qiymətləndirilir. Məsələn Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Dövlətçilik siyasətini uğurla həyata keçirdiyinə görə “Şəfalı Əllər” diplomuna, “Xalq və Azərbaycan Naminə” Fəxri Diplomu ilə təltif edilmişəm. Həmçinin Rayon İcra Hakimiyyəti və Rayon Səhiyyəsinin də bir neçə fəxri fərman və diplomlarına layiq görülmüşəm. Bütün verilən dəyərlərə görə Dövlətimizin Başçısına, Səhiyyə Nazirliyinə və Rayonumuzun başçısına minnətdarlığımı bildirirəm. Bir həkimin ən böyük uğuru onun humanistliyi, düzgünlüyüdür.

– Azərbaycanın bu günkü səhiyyə durumunu necə qiymətləndirirsiniz?

Uzun illərdir ki, səhiyyədə çalışan insan kimi deyə bilərəm ki, Səhiyyəmizin ən möhtəşəm vaxtıdır. İndi Azərbaycan səhiyyəsi yüksək səviyyədə inkişaf edib. Ölkəmizdə ən son tibbi avadanlıqların və peşəkar həkim kontingentinin səyləri nəticəsində dünyanın ən ağır və riskli sayılan açıq əməliyyatlar da artıq ölkəmizdə aparılır. Əvvəllər əhali müayinə və müalicə üçün xaricə üz tuturdusa artıq insanlar öz ölkəsinə müayinə və müalicə olunurlar. Eləcə də bölgələrdə, hətta ən ucqar kəndlərdə belə ən müasir avadanlıqlarla təmin edilmiş həkim məntəqələri xidmət göstərir. Bir sözlə dövlətimiz xalın sağlamlığına olan xidmətləri dəfələrlə artırıb. Səhiyyəmizə Dövlət tərəfindən külli miqdarda vəsait xərclənir. Nəticə etibarı ilə isə İnkişaf etmiş Avropa ölkələri ilə müqayisə olunacaq qədər inkişafımız var.

– Hərbi komissarlığın həkim kontingentinə rəhbərlik etmək nə dərəcədə çətindir? Bu sahədə çalışan həkimlərin üzərinə hansı məsuliyyət düşür?

Hərbi Həkim Komissiyasının sədri olmaq böyük məsuliyyətdir. Ekspert komandaya rəhbərlik edən həkim olduqca diqqətli və məsuliyyətli çalışır. Axı biz vətənimizi əsgərlərimizə əmanət edirik. Gərək əsgərlərimizin tam sağlam olmasında əmin olaq. Hərbiyə tam sağlam kadrlar göndərməliyik. O zaman əmin ola bilərik ki, vətənimizin müdafiəsi əmin əllərdədir.

– Azərbaycanda uşaqlar arasında ən çox rast gəlinən xəstəliklər hansılardır?

Hərbi Hazırlığa qədər bir neçə dəfə müayinələr keçiririk, bu zaman məlum olur ki, bütün dünyada olduğu kimi ölkəmizdə də uşaqlar arasında bir sıra xəstliklər geniş yayılıb. Bunlardan Ürək-damar sisteminin xəstəliklərini, qan azlığı xəstəliklərini, cırtdanboyluluq, əsəb-sinir xəstəliklərinin adını çəkmək olar.

– Cırtanboyluluğun yayılma səbəbləri nədir?

Tibbdə Talikovo adlanan sindiromdur. Hipofiz vəzinin fukisyasnın pozulmasından yaranan xəstəlikdir. Çəkisi 0,5-0,6 qram olan vəzin düzgün işləyə bilməməsidir.

– Son zamanlar televiziyalarda peyvəndlə bağlı anti-reklamlar göstərilir. Buna görə də bir çox valideyn övladının peyvənd olunmasını istəmir. Bu nə dərəcədə düzgündür?

Peyvənd uzun illərin təcrübəsidir. Peyvənd olunmuş insan yenidən həmin xəstəlikdən əziyyət çəkmir. Dövlətimizin peyvəndin proflaktikası ilə bağlı öz qanunları var. Doğrudur peyvəndlərin sayı artıb. Amma gəlin razılaşaq ki, xəstəliklərin də sayı artıb. Peyvənd həmin xəstəliklərdən sığorta vasitəsidir. Uşağın gələcək sağlamlığı üçün bir zəmanətdir.

– Normal qidalanmaya bir həkim kimi münasibətiniz necədir, idmançı necə qidalanmalıdır?

Sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq insanın sağlam olmasına zəmin yaradır. Əsəb-sinir sisteminin sakit olması, insanların həyat şəraiti düzgün qurulduqda risk faktorları aradan qalxır.

– Hansı sualı eşitmək istəyərdiniz?

Görünür siz bizim sahəni yaxşı bilirsiniz. Suallarınız o qədər əhatəli oldu ki, məncə zəruri olan sualları səsləndirdiniz.

Sonda Əbdüllətif həkim sizə müsahibəmizə vaxt ayırdığınız üçün dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Olduqca çətin və bir o qədər də şərəfli, əsil həyat eşqi verən sənətinizdə sizə daim yüksək zirvələri fəth etməyinizi arzu edirik. Yüksək uğurlarınızı qeyd etmək ümidi ilə, sağ olun. Allah amanında.

Elnarə Günəş
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının xüsusi müxbiri,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü

Zaman yaşadığımız hadisələr arasında apardığımız müqayisədir desək,yanılmarıq.Əgər insan yaddaşı olmasaydı, hazırki anı yaşayacaq nə vaxt,nə də vədə anlayışı yəqin ki,meydana gəlməyəcəkdi.
Zaman elə bir məfhumdurki,cavanlıqda irəli,qocalıqda geri çəkmək istəyirsən.İnsan həyatı boyu,zamanın hər anında öz mövqeyini,yerini və unudulmaz dəqiqələrini təqvimdə nişanlayır. Bu bəzən xəyalımızdakı təqvimdə qeyd olunur. Ona görə nişanlayırıq ki,keçən zamanı qaytara bilməsək də o,tarixdə yaşadıqlarımızı bir daha xatırlayaq.
Onunda xatırlamaq istədikləri məqamlar az deyil. Məndə yaranan təəssüratdan başlayacağam. İlk görünüşdən həddindən artıq soyuq və sərt təbiətli adam olduğunu zənn etdim…

Cavanşir Əyyub oğlu Feyziyev 1963 cü ildə Şəkinin Böyük Dəhnə kəndində anadan olub.İbtidai məktəbi 1970-1980 illərdə oxuyub.1991 ci ildə Azərbaycan Pedaqoji Xarici Dillər İnstitutunun tərcümə fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib,elə həmin ildən,1994 cü ilə qədər Azərbaycan Respublikasının tərcümə kafedrasında müəllim kimi çalışıb.

1994-1998 ci illərdən müxtəlif xarici təşkilatlarda həm tərcüməçi,eləcə də bir çox layihə rəhbəri kimi fəaliyyətdə olub.Daha sonralarsa şəxsi biznesini yaradıb. “AVROMED”şirkətinin təsisçisi və direktoru.Mediaya açıq adam,jurnalistlərin dostu.
IV vəV cağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı,Beynəlxalq Münasibətlər və Parlamentlərarası Əlaqələr komitəsinin üzvü, Cavanşir Feyziyev.

Necəki, söhbətə girişdik haqqındakı ilk təəssurat beynimin qaranlığında yox oldu.Görünür əbəs deməyiblər:-“Elə adamlar axtarın ki,onlarla söhbət yaxşı kitaba bərabər olsun,elə kitablar oxuyun ki,filosoflarla söhbəti xatırlatsın.O günü,o saatı itirilmiş hesab edin ki,həmin gün heç nə öyrənə bilmədiniz”Əziz oxucular,onunla müsahibəni təqdim edirik.

-Xos gördük sizi Cavansir məllim.Yaşadığımız yay mövsümü ovqatınıza necə təsir edir?

Fəsillərin hər biri gözəldir. Yayda insanlar istirahətə daha çox köklənirlər.Qışın ətalətindən, ab-havasından yayda tam cıxmaq istəyirlər.
Nəzərə alsaq ki,istirahət yayın yalnız bir hissəsini təşkil edir, deməli bu mövsümün digər gözəlliklərini axtarmalıyıq.Mənə görə yayda günlərin uzun olması daha çox işləməyə,yaradıcılığa vaxt sərf etməyə sövq edir.Bir sözlə yayı mən də bir çox insanlar kimi sevirəm. Əsas odur ki, fəaliyyət üçün fəsillərin heç bir fərqini axtarmayasan və hiss etməyəsən.

-Aqillər söyləyiblər ki,bacardıqca söz deyib,söz eşitməkdən çəkinmə.Bəşər övladı da söz vasitəsilə ünsiyyət qurdu,öyrəndi, maaafirləndi.Bəs siz, jurnalist peşəsinə olan məhəbbətinizə görə,eləcə də bu günki mövqeyinizə əsaslanıb sözə necə dəyər verərdiniz?

Mənə görə söz,insanla kosmos arasında bir rabitədir.Çünki bu dünyada hər bir insanın öz kosmik aurası ,göylərlə öz rabitəsi var.İnsanları biri-birinə yaxınlaşdıran,cəmiyyətə cevirən məhz elə sözdür.Tarix boyu söz haqqında dahilər hikmətli kəlamlar deyiblər.Dünya klassikləri sözə dünyəvi dəyər veriblər.Söz hər zaman insanlığa xidmət edib. Dilimizə keçən fikirlərdə yer alan, böyük filososfların dərin məna daşıyan ifadələri var. Əsrlər boyu belə olub. Hikmətli söz bəşəriyyətə xidmət edib.Bəzən sitat gətirəndə,antiq dövrdə yaşamış hansısa filosofun söylədiyi bir sözü misal gətiririk.Bu günə kimi milyardlarla insan yaşayıb və onlar da özlərini sözlə ifadə ediblər. Yəni söz , insanlığın yaşı artdıqca bir tapıntı olacaq .

-Yeri gəlmişkən, bu gün söz söyləyənmi çoxdur yoxsa dinləyənmi?

Fikirlər müxtəlif ola bilər. Mənə görə bəlkə də , zamanın tələbinə uyğun bu gün söz deyən daha çoxdur. Mütləq ki,deyilən sözün çəkisi olmalıdır. Saatlarla,günlərlə danışmaq olar.Amma bunların içərisində faydalı ola biləcək sözü eşitməliyik ,buna ehtiyac daha çoxdur. Reallıq isə budur ki, gərəkli sözlərin ümumi sayı, deyilən sözlərin sayı qədər deyil.Ona görə bizim ziyalılarımızın çiyinlərinə daha çox yük düşür.

-Müasir dövrdə yaşayiriq.İnsanların maraqları çoxalır.Bəzən insanları nəyəsə inandırmaq elə də asan olmur. Yəni,özünüzdə dediyiniz kimi, ziyalının qarşısında çox böyük məsələlər dayanır. Sual yaranır,müasir Azərbaycan cəmiyyətində ilk növbədə ziyalının görəcəyi iş nədir?

Bəşəriyyətin yaranışı boyu,bütün dövrlərdə ziyalı aparıcı zümrə olub.O, elm yaradıb,dünyagörüşü formalaşdırıb,ziyalı böyüyən nəsli istiqamətləndirib. Məncə elə bəşəriyyətin inkişafı elə ziyalılardan asılıdır.Zaman-zaman ziyalıların ictimai,siyasi səhnədən geriləməsi nəticəsində həmin ərazilərdə böyük fəlakətlərin yaşandığını görmüşük.Ona görə də ziyalının məsuliyyəti hamıdan çoxdur.Bəzən mən müşahidə edirəm ki, bir ziyalı ailədə , valideynlərin hər ikisi savadlı,ali təhsilli insanlardır. Amma onların övladları savadsız böyüyür. Doğrusu bu hal məni çox sarsıdır.Mən belə gənclərimizlə rastlaşanda təəssüflənirəm.Necə olmasa hər hansı savad səviyyəsinə catan ailədə uşağın təhsilsiz olması bir yalnışlıqdır.Təsəvvür edin ki, bu dediyim mənfi hal xüsusilə müəllim ailəsində baş verirsə, mən daha çox təəccüb edirəm və heçdə müsbət yanaşmıram. Müəllim,digər peşə sahiblərinin özlərini,övladlarını oxutduğu,savad verdiyi halda öz evində,ailəsində övladı ali təhsil almırsa,o zaman cəmiyyətin geriləməsi başlayır.Cəmiyyətin nə qədər çox üzvü savadlı olarsa,bir o qədər həyatımız irəli gedər.Məs, Böyük Britaniyada bir ildə təxminən doqquz yüz minə yaxın abituriyent olur. Onların yetmiş faizinin aldıqları qiymət A və B olur. Bizim dillə ,əla və yaxşı qiymətlər.Bu inanılmaz bir uğurdur,qələbədir.Orta məktəbi bitirən gənclərin yetmiş faizi məhz bu qiymətlərlə ali məktəblərə qəbul olurlar.Təsəvvür edin, bu göstəricilərlə ali məktəbi oxuyub bitirən gənc,cəmiyyətə necə böyük fayda verir. Ona görə də bir çox dəyərlərin üstünlük təşkil etdiyi cəmiyyətlər məhz o cəmiyyətlərdirki,orada ziyalılıq daha yüksək səviyyədədir.Bəzən bizim cəmiyyətdə elə yaşlı adamlara rast gəlirəm ki, onlar gənclərin ali təhsil almasını bir o qədər də vacib hesab etmirlər.Gənc nəslin hər hansı bir peşəyə yiyələnməsilə kifayətlənirlər. Bu tamamilə yalnışdır,cəmiyyəti geriyə cağırmaqdır. Azərbaycan yüksək texnologiya əsrində yaşayır,hər bir işi sürət həll edir. Heç şübhəsiz ki, qazanılan uğur sürətə bağlıdır.Nə qədər bizim gənclər sürətli düşünüb daşınsalar bir o qədər də ziyalılıq artacaq,inkişaf olacaq.

-Biznes sahəsindəki uğurunuz nə ilə bağlıdır. Maraqlı budur ki, siz,şəxsi biznesinizi hələ tələbə olarkən qura bilmisiniz?

Əmək fəaliyyətinə müəllim kimi başlamışam.Amma jurnalist olmaq ən böyük arzum idi. Hələ məktəbli olduğum vaxtlarda,o dövrün uşaq mətbuatında müxtəlif səpkili məqalələrim çap olunurdu.Bu məşquliyyət mənim ürəyimdə jurnalistikaya olan həvəsi yaratdı və düşündüm ki,jurnalist olsam, həm də pedaqoq kimi jurnalistikanı tədris edərəm. Beləcə hər iki arzumu reallaşdıraram.Amma o zamanlar belə bir qayda vardı ki,hüquq və jurnalistika fakultələrinə sənəd vermək üçün iki illik əmək təcrübəsi tələb olunurdu.Yəni ,orta məktəbi bitirən kimi dərhal işləmək lazım idi. Eyni zamanda həmin yaş dövrü hərbi cağirişla üst-üstə düşürdü.Bütün bunları götür-qoy edib, jurnalistika fakultəsinə sənəd vermək fikrindən daşındım , pedaqoji sahəyə üz tutdum və Xarici dillər universitetinə qəbul oldum. Bu mənim həyatımda önəmli rol oynadı.Belə bir addım atdığıma görə sonralar da çox sevinirdim. Çünki, xarici dil bilmək və həmin dillərdə ünsiyyət qurmaq mənə maraqlı gəlirdi Görünür əbəs söyləməyiblər , “Necə dil bilirsənsə,o qədər insansan”..Ali məktəbi bitirdiyim illər həm də Azərbaycanla bir çox xarici dövlətlərin sərhədlərinin açıldığı dövrlərə təsadüf etdi.Həttda, sovetlər dövründə mən, ilk dəfə Moskvada,Fransa səfirliyində elan olunan bir müsabiqədə qalib gəldim və məni təcrübə keçmək üçün Fransaya göndərdilər. O zamanlar sovet gənci üçün Fransa mühiti,cəmiyyəti müəmmalı idi. Orada olduğum müddətdə sanki kəşf etdim.Ən azından anladım ki,əsl sosializm və kommunizm nədir.Həttda fransızlarla danışanda da təccübümü gizlətmirdim. Bir sözlə bizim yaratmaq istədiyimiz kommunizmi,fransızların yaratdığını elə onların özlərinə deyirdim. Əslində həyat çox mürəkkəbdir və bu mürəkkəblikdə ən faydalı olanı seçmək, ilk növbədə insandan böyük iradə tələb edir. Mən zamanında seçdiyim yoldan bu gün də razıyam. Bayaq dediyim kimi ali təhsil aldıqdan sonra, oxuduğum instituttda qalıb müəllim işlədim və bu arzum da həyata keçdi. Hamıya yaxşı məlumdur ki, müstəqilliyi qazanmaq istədiyimiz ilk illərdə Azərbaycanda iqtisadi,siyasi, hərbi vəziyyət çox gərgin idi. Elə bir dövrdə bizim ölkədə xarici təşkilatlar da fəaliyyət göstərirdi. Mən də, dörd illik pedaqoji fəaliyyətimi dayandırıb, həmin xarici təşkilatlarla əməkdaşlığa başladım. Xarici dili yüksək səviyyədə bilməyim,Beynəlxalq təşkilatlarda həm tərcüməçi, eləcə də müəyyən layihə rəhbəri kimi işləməyimə imkan yaratdı.Daha sonralar isə yeni quruluşun ,yeni cəhətləri üzə cıxmağa başladı.1993 cü ildə ümummillli liderimiz Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra,atəşkəs imzalandı,quruculuq işləri başladı,ölkədə sabitlik formalaşdı.Beləcə, sabitlik mühitində insanlar yeni elementlərlə qarşılaşdılar.İnsanların öz bilik və bacarıqlarını tətbiq etmək üçün hər cür şərait və imkan yarandı. Bu mənada özəl biznes sektoru açıldı. Həyatım boyu çətin və məsuliyyətli işlərə can atan adam kimi yeni bir sahəyə üz tutmağı fikirləşdim. Belə də oldu. Beynəlxalq səviyyədə biznes layihəsi irəli sürdüm. Mən dünyanın bir çox tanınmış şirkətləri ilə əlaqə yaratdım və Azərbaycanda həmin şirkətlərin yaranması təşəbbüsünü irəli sürdüm.Bu lahiyə əsasında da bir çox tanınmış şirkətlər Azərbaycana gəldi və ölkəmizdə yaranmış bu yeni sektorda işləməyə başladı.Özəl sektorun həddən artıq maraqlı cəhətləri və iş prinsipi məni cəlb etdi. Bir necə il müxtəlif xarici şirkətlərdə çalışdıqdan sonra, mən də öz şəxsi şirkətimi yaratmaq fikrinə düşdüm.Bir məqamı da qeyd edim ki,hələ tələbəlik illərində mən, özəl fəaliyyət təşəbbüsümü reallaşdıra bilmişdim. İlk tədris və tərcümə mərkəzini yartmışdım.Bu da xarici dillər institutunun nəzdində fəaliyyət göstərirdi. Həmin dövrlər sovet ittifaqının xarici ölkələrlə sərhədlərinin açılması, xariclə əlaqəni intensivləşdirdi. Bu isə bizim mərkəzə olan tələbatı artırdı. Tərcümə mərkəzinə müxtəlif yerlərdən tərcümə sifarişləri daxil olurdu. Bu sifarişləri mən özüm, tələbə yoldaşlarım, həttda müəllimlərim yerinə yetirirdik. Bunun müqabilində də əlavə gəlir qazanırdıq. Bu həm bizim maddi gəlir əldə etməyimizə, eyni zamanda biliklərimizi sınaqdan keçirməyə kömək edirdi.Bu hiss məni ruhlandırırdı və mən həyatımda yeni və çətin işlərə doğru irəliləyirdim.

-Cavanşir müəllim,bir qədər də fəaliyyətinizin qələmə.yaradıcılığa bağlı olan məqamlarına toxunaq.Bu il yeni kitabınız ictimaiyyətə təqdim olunub. “Türk dövlətləri birliyi, Qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli”adlı bu yeni nəşr eyni zamanda Qazax dilinə tərcümə olunub və Türkiyənin bir çox universitetlərində təqdimatı keçirilib. Monoqrafiyanın vacib cəhətlərindən biri də yeni dünya düzənində türk toplumunun vahid orqanizm halında fəaliyyət göstərməsi zərurətinin konkret faktlarla isbatlanmasıdır. Müəllif olaraq, hələki kitabla tanış olmayan oxucularımıza bir qədər məlumat verərdiniz?

Əvvəla onu deyimki,bu kitabın ideyası ümumtürk birliyi ilə əlaqəlidir. Bu ideyanı irəli sürməyə məni vadar edən məqamlar var. Təxminən 30-40 il əvvəl böyük dövlətlərdə qlobal iqtisadiyyat anlayışı formalaşmağa başlayanda,bunu bir çox alimlər hətta, filosoflar inkar etdilər.Milli dövlətlərin ziyanına olan bir proses kimi dəyərləndirdilər.Amma buna baxmayaraq zaman öz işini gördü və bu gün dünyada elə bir insan tapılmaz ki,iqtisadi qloballaşmanı inkar etsin. Zaman-zaman iqtisadi qloballaşma öz arxasınca siyasi qloballaşmanı cəkib gətidi.Çünki,iqtisadiyyatsız siyasət və ya əksinə,siyasətsiz iqtisadiyyat olmur.Bunlar biri-birilə sıx bağlıdır. Hələ on il əvvəl mən elmi işimi kordinasiya şurasında təsdiqlədəndə ,elmi işimin adında qlobal siyasət sözü olduğu üçün mənə etiraz bildirdilər və dedilər ki,qlobal siyasət yoxdur. Mən, avropa universitetlərində yüzlərlə qlobal siyasət kafedrasının fəaliyyət göstərdiyini və orada minlərlə alimin çalışdığını, onların məhz qlobal siyasət üzrə mütəxəssis olduğunu bildirdim.
Bu gün dünyada yeddi mindən çox beynəlxalq təşkilat var ki,onların da fəaliyyəti, işi, məramı qlobal müstəvidə aparılır. Düşünürəm ki, bütün bunların qarşılığında qlobal siyasətin mövcudluğu bir faktdır və bu fikir artıq qəbul olunmağa başlayıb.Əslində bu yeni bir analyış deyil.Hələ iki yüz il öncə, Emanuel Kant dünyanın dialektik inkişafının vahidə doğru getdiyini söyləyib.Yəni. bizdən asılı olmayan səbəblərdən, insanlığın xarakterindən,bəşəriyyətin tələblərindən irəli gələn xüsusiyyət, dünyanın vahidə doğru inkişafını şərtləndirir.Söhbətimizin əvvəlində dediyim kimi,zəka artır, ziyalılıq artır,elmi-texnoloji nailiyyət inkişaf edir və bu biliklər daha geniş orealda yaranmağa başlayır.Düşünürəm ki, belə bir şəraitdə qloballaşma qaçılmazdır.Siyasi qloballaşmanın ilk nümunəsini biz, Avropa birliyində görürük. Bu birlik eyni sivilizasiyaya mənsub xalqların yaratdığı dövlətləri özündə birləşdirir. Bu çox təbii şəkildə və fundamental əsaslara dayanan bir birlikdir. Bəzi şərhçilər deyirlər ki, Avropa birliyi dağılacaq,onun gələcəyi yoxdur.Mən bunu qəbul etmirəm. Çünki,Avropa birliyinin yaranma prinsipləri doğrudur,məntiqlidir.Məsələn Sovet birliy ilə Avropa birliyini müqayisə etdikdə görürük ki,sovet birliyi müxtəlif sivilizasiyalara mənsub xalqları, sovet ittifaqı çətiri altına toplamışdı və onlardan vahid sovet xalqı yaratmaq istəyirdi. Bu mümkün olmadı və Sovet ittifaqı parçalanıb çökdü.Avropa birliyi isə eyni sivilizasiyaya,eyni mədəniyətə mənsub xalqları yəni,Roman kültüründən qaynaqlanan xalqların yaratdığı dövlətləri bir araya gətirib. Onlar Türkiyənin həmin birliyə daxil olmasının əleyhinədir.Mən bunu çox gözəl başa düşürəm və eyni zamanda qəbul edirəm.Çünki,Türklər Roman deyillər,onların bu mədəniyyətə aidiyyatı yoxdur.Əgər Türkiyə ,Avropa birliyinin üzvü olsa,daha sonra diğər sivilizasiyaların yaratdığı dövlətlərdə bu birlriyə üzv olsa, bu birliyin gələcəyi şübhə altında qala bilər. Ona görə də bütün bunlaradan çıxış edərək, gələcək üçün düşünməliyik.Rusiya,Avrasiya birliyi ideyasını on beş il əvvəl ortaya atıb. Bu ideya intensiv şəkildə Kreml səviyyəsində dəstəklənir.Həttda, bu ideyanın başqa ölkələrdə lobbiçiliyini həyata keçirirlər. Rusiyanın, Avrasiya birliyinə daxil olma ideyasının müəllifləri olan bir necə rus filosofu,eləcə də Rusiaya prezident aparatının məsul işçisi Aleksandr Duqin belə hesab edirki,Avrasiya birliyində təkcə Slavyan sivilizasiyası deyil, eyni zamanda Avropa qitəsində yaşayan bütün xalqların dövlətləri iştirak edə bilər. Bu mənada onlar qitənin tarixi baxımından birinci mərhələni keçməmiş,ən son mərhələ barədə düşünürlər.Mənə elə gəlir ki, hər bir sivilizasiya öz arasında birləşməlidir.Hər halda buna zəruriyyət daha çoxdur. Slavyanlar-slavyan ittifaqı olaraq,Türklər-türk ittifaqı kimi,eləcə də diğər xalqlarda, mədəniyyətlərdə,sivilizasiyalarda öz mədəniyyətləri çərçivəsində birləşməlidirlə ki,daha sonrakı mərhələdə onlar vahid dünya təşkilatının mühüm bir kompanentinə çevrilə bilsinlər.Əgər öz içərilərində bunu edə bilməzlərsə o zaman vahid dünya sistemində belə yerini tuta bilməzlər.Məhz bu məsələ məni çox natrahat edir. Ona görə də,Türkiyənin, Avropa ittifaqına artıq iyirmi beş ildən artıq bir müddətdir ki, cəhtləri məni narahat edir.Çünki bir gün dünyanın mütləq sivilixasiyaların təmsilçiliyi hesabına idarə olunacagına inanıram. Bu gün ki dünya idarəçiliyi özünü doğrultmur və zamanın tələblərinə cavab vermir.Ona görə də dünyada xaos, konfliktlər, qarşıdurmalar, müharibələr baş alıb gedir. Bu gün mövcud olan BMT-nin Təhlükəsizlik şurası dünyada da baş verən problemlərin öhdəsindən gələ bilmir.Yerinə düşən bir misal,Rusiyanın,Suriya hadisələrinə dair təhlükəsizlik şurasındakı müzakirələr zamanı veto qoyması,Suriyada beş yüz min insanın həlak olmasına səbəb oldu.Yarım milyon insan həlak olur,ona görəki, qəti onun sivilizasiyasına aidiyyatı olmayan,digər bir sivilizasiyanı təmsil edən bir lider Rusiya müvafiq qərarın qəbul olunmasına bir veto qoydu.Mən belə hesab edirəm ki, dünya belə idarə oluna bilməz. Yaxın onillikdə mütləq BMT formatında islahat aprılacaq, dünya idarəçiliyi yeni bir fazaya keçəcək. Həl halda, yeni bir qurum yaradılmasına ehtiyac var. Bu qurumun ən ideal variantı isə,müxtəlif sivilizasiyaları təmsil edən dövlətlərin birgə idarəçiliyi ola bilər. Əgər belə bir şərait yaranarsa,o zaman bizi həmin idarəçilikdə kim təmsil edə bilər? Sözsüzki, biz hansı birliyə aidiksə,hansı ittifaqa daxiliksə əlbəttdə, həmin ittifaq bizi təmsil edəcək.Bu baxımdan,əgər Avrasiya birliyinin üzvü olarıqsa bizi, Slavyanlar təmsil edəcək. Odur ki, “Türk dövlətləri birliyi: Qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli” kitabımda da bu məsələyə geniş aydınlıq gətirmişəm. Düşünürəm ki, Türk birliyinin yaradılması bir güc mənbəyinə cevriləcək, dünyanın yeni idarəcilik sxemində bizim öz təmsilçiliyimizi təmin edəcək. Ona görə də Türkiyənin nə Avropa birliyinə üzvlüyü,nə də Azərbaycanın ,Qazaxıstanın və ya başqa türk dövlətlərinin Avrasiya birliyinə üzvlüyü bizi qane etməməlidir. Biz öz birliyimizi yaratmalıyıq. Buna kifayət qədər əsaslar var.Bizim ümumi tariximiz var,bizim ümumi sərhədlərimiz mövcuddur,ümumilikdə 250 milyon türk əhalisi var.Əgər iqtisadi nöqteyi-nəzərdən məsələyə yanaşsaq, 6 türk dövlətinin malik olduğu təbii sərvəti təstiq olunan, bu günki dəyəri 28 Avropa ölkəsinin malik olduğu və dəyəri təstiq olunmuş sərvətindən iki dəfə çoxdur. Sadəcə,elmi-texnoloji vasitələr Avropada olduğu üçün biz,öz təbii resurslarımızı onlarla birlikdə işləməyə məcburuq. Ona görə də təhsil çox vacibdir.Düşünürəm ki, bu kitabı bütünlükdə Türk dövlətlərində təbliğ etmək,anlatmaq çox vacibdir. Bizim tariximizdə bütün Avrasiyanın demək olarki, sahibinin türklər olduğu dönəmlər var.Qərbdə Roma imperiyasını türklər məğlub edib,Şərqdə Cin,Hindistan Türk imperiyalarının tabeçiliyi altında yaşayıblar.İndi türklər niyə bu qədər biri-birindən ayrı ,biri-birinə biganə olmalıdır? Bu məsələ müasir dövrümüz üçün çox zəruridir. Ümumtürk özünü dərk etmə vərdişinə ən azından cəhd etməlidir.Gələcəkdə də dünya sivilizasiyasında, vahid dünyanın formalaşmasında türklərin adını ,yerini və rolunu təmin etmək mümkün olsun

-Söylədiklərinizin əsasında gələcək layihələr dayanır.Bu daha çox Azərbaycan gəncinin görəcəyi iş olacaq.Arenadan baxanda müasir Azərbaycan gəncliyinin real mənzərəsi sizə nə deyir? Səmimi fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı.

Səmimi deyəcəyəm.(gülümsünür)Adətən, bir sıra adamlar bu günki gəncliyə bir qədər könhə fikirlərlə yanaşırlar. Bir növ gənc nəsildən narazılıq bildirirlər.Mən bunun tamamilə əleyhinəyəm.Əslində bu, bizdən əvvəldə belə olub.Atalarımız bizdən narazı olub,babalarımız atalarımızdan narazı olub.Amma bu tendensiyanı nəhayət bir yerdə durdurmalıyıq və tamamilə yoxa catdırmalıyıq.Əlbəttdə bu günki gəncliyin idrak ,təfəkkür səviyyəsi ötənlərə nisbətdə daha çoxdur.Onların informasiyaya açıq olması,həttda qabaqlaması hərtərəfli düşünməyə və bilik əldə etməyə şərait yaradır. Birinciliyə imza atan gənclərimiz də az deyil. Həttda onlar hansısa bir ixtiranın müəllifidirlər. Elmə,texnikaya yenilik gətirirlər. Azərbaycan gəncliyi artıq dünya miqyasında tanınır, sözünü deyə bilir. Demək olar ki, bu gün gənclik üçün məsafə,sərhəd yoxdur.Bir sözlə potensiallı gənclərimiz var. Gənclik eyni zamanda təhsil arxasınca dünyanın o biri başına gedir.Məsələn, ABŞ, İngiltərə kimi ölkələrdə nə qədər azərbaycanlı gənclər aparıcı universitetlərdə təhsil alırlar. Bunların hər biri artıq gələcəyin mütəxəssisidir.Sevindirici haldırki,bu gün xaricin istənilən özəl sektorlarında, maliyyə sistemlərində azərbaycanlı gənclər fəaliyyət göstərir. Bu da Azərbaycan gənclərinin dünyaya cıxışına imkan verir.
Eyni zamanda onlar həmin cəmiyyətdə öz ölkələrini yəni, Azərbaycanı təmsil edirlər.Digər bir tərəfdən bu gənclər yeni həyat kriteriyalarını Mən hesab edirəm ki,Azərbaycanın bu günki gəncliyi son dərəcə qiymətli bir zümrədir.

-Statistiklər hesab edirlər ki,insan müəyyən yaşdan sonra ötənləri daha tez-tez xatıralayır. Hisslərdən ayrılıb söz demək, bəzən adama ömrü yenidən yaşayırmış kimi görünür.Bu mənada insan ilkinliyindən,nəcib duyğulardan danışanda torpağa,yurd yerinə,köyünə, kəndinə bağlı olduğunu mütləq anır. Biz bilirik ki,əslən gözəl Şəkidənsiniz. Yurd yeri insan üçün təkcə məkan deyil, həmdə qorumaq istədiyi xatirədir. Bəlkə o mürgülü xatirələrin əlindən tutaq,bir qədər də ötənlərə boylanaq?

Doğulub, böyüdüyüm yerlər,o zamanlar məni əhatə edən insanlar yaddaşımın ən dərin qatlarında iz salıb. Bu sanki sirrli sehirli,maraqlı,möcüzəli bir qovluqdur.Bütün insanlar kimi mən də vaxtaşırı bu qovluğu açıram,vərəqləyirəm.Yəqin çox az adam tapılar ki,lap körpə cağlarını xatırlasın. Görünür bu, mənim güclü hafizəmlə bağlıdır. Hələ,yeriyə bilmədiyim yaş dövrüm yadımdadır.Valideynlərimin məni,necə biri-birinə ötürdüyü və yaxud haqqımda onların nə isə dedikləri,üz ifadələri,bunlar daha çox epizodik olaraq xatirəmdədir. Yaşım tədricən artdıqca, sonraki yeniyetmə cağlarım bəlkə də günbəgün xatlrlaya bilərəm. Həqiqətən də yaşımın üstünə yaş gəldikcə hiss edirəm ki, mən doğulduğum evdən başlamış,yaşadığım bölgəyə,
oranın insanlarına necə ürəkdən bağlıyam və hesab edir Şəkiyə çox tez-tez gedirəm.Hər dəfə də ürəyimdən şıltaqlıq keçir,bəzən bir bəhanə axtarıram ki, bir gün daha artıq qalım. Fəaliyyət dairəmiz,müxtəlif qayğılar,cavabdehliklər və s məsələlər ,həyat boyu bizi yerimizi dəyişməyə məcbur edir.İnsan hər şeyə dözdüyü kimi buna da dözür.Yer üzərində insanların axını çox sürətlənib. Məs, 30-40 il əvvəl Şəkidə yaşayanlar,Bakıdakı ailə üzvlərinə çox uzaqda yaşayırmış kimi baxırdılar.İndi isə, Bakıdan, Böyük Britaniyaya uçmaqda, elə Şəkiyə getmək qədər yəni, 5 saat vaxt aparır.Yaxud nəzərə alsaq ki, 70-80 il əvvəl bizim babalarımız faytonla Yevlaxdan, Şəkidən, Qəbələdən hər hansı bir bölgədən həftələrlə Bakıya yol qət edirdilərsə, görün cəmi bu zaman müddətində necə böyük bir proqress baş verib.İnsanlar artıq, okeanlar üzərindən bir qitədən,digərinə cəmi 8-10 saat ərzində təyyarə ilə uça bilir. Belə hesab edirəm ki,insan özündən asılı olmadan,obyektiv mövcudluğun tələbinə uyğun olaraq,ətrafındakılara uyğun, hər zaman adaptasiya olur. Yeganə dəyişməyən, heç zaman itirilməyən bir məfhum bizim xatirə dolu ömür sandığımızdır. Hansıki nə qədər yaşlansaq belə dönüb-dönüb geriyə baxmaq istəyirsən.Mənə elə gəlir ki,bu hər birimiz üçün faydalıdır. Həyatda elə adamlar varki,onlar keçmişlərini xatırlamaq istəmirlər.Amma yaxşı və pis nə varsa bunlar yaşananlardır. Biz zaman-zaman buna nəzər salmalıyıq.Yaxşı xatırlayıram, valideynlərim həmişə deyərdilərki,axşam yatağa uzananda,öz-özünə bir hesabat ver. Keçirdiyin günü saf-çürük et,düşün , bu gün gördüyün işləri yadına sal. Yalnışlığını, doğru saydığını araşdır. Fikirlərində,xəyallarında düşün.Hesabat ver və mütləq ki, səhvini gələcəkdə təkrar etməyəcəyinə özünə söz ver. Bu xatirələr,tövsiyyələr bu gün kimi mənim yadımdadır və gözlərimin qarşısındadır.Bu vərdişim məni özümə qarşı tələbkar etdi və yəqin heç inanmazsınız ki, bunu mən həyatı boyu hər gün edirəm.Uşaqlığımla,gəncliyimlə bağlı xatırlanmalı gözəl,xoş məqamlar çoxdur.
Mən çoxuşaqlı ailədə böyümüşəm. Üç bacı, üç qardaşıq. İl ərzində elə tarixlər varki, valideynlərimizin doğum və anım günlərində biz hamımız ata evinə qayıdırıq. Həttda öz ailələrimiz,evladlarımızla birgə.O zaman mütləq uşaqlıq xatirələri yada düşür, dilə gəlir.Mən də öz növbəmdə istəyirəmki övladalrım eləcə də baci və qardaşlarımın uşaqları da həmin ənənəni davam etdirsinlər. Adam nə qədər öz keçmişinə,onu dünyaya gətirən valideynlərinə həttda dünyada olmasalar belə, ehtiramla yanaşarsa bu onun övladları üçün də bir örnəkdir.

Cavanşir Feyziyevin bir insan,bir millət vəkili olaraq düşündüklərilə,əməlləri arasında nə qədər məsafə var?

-İnsanın kimliyindən,mövqeyindən asılı olmayaraq onun sözünün ,düşüncəsinin ,əməlinin vahid bir məkanda bulunmasının tərəfdarı və tələbkarıyam. Bunu əlbəttdə birinci özümə aid edirəm.Heç kim deyə bilməzki mən nə zamansa bir cür düşünüb, başqa cür qərar verim,danışım, yaxud hərəkət edim. Təvazökarlıq olmasın, mən özümü obyektiv insan hesab edirəm. Həyatımın hər məqamında bu mənim köməyimə gəlib. Bəzən insanlar arasında münaqişələr,ixtilaflar baş verir . Bu daha çox onların sözü ilə dediyiniz o düşüncənin əks istiqamıtlərə yönəlməsindən irəli gəlir. Bu həyatda önəmli bir məsələdir. Ona görə də mən hələ gənc yaşalarımdan bu üç vacibli məsələni özümdə görmək istəmişəm. Həllinə gücüm catamyacaq işə söz də vermirəm. Yaxud,düşündüyüm hər hansı bir fikri dolayısı ilə, ya da ikibaşlı ifadələrlə, izahlarla söyləmirəm. Bəzən məndən inciyən adamlar da olur. Fikirləşirlər ki,niyə bu qədər sərt,yaxud açıq, bu qədər birbaşa deyirəm?.Məncə də elə doğru davaranış qaydası elə budur. Çünki insan ilk növbədə özünü aldatmış olur.Səhvə,səhv; düzə,düz deyə bilmiriksə hər bir fərd yenə cəmiyyətə bir mürəkkəblik gətirəcək,dolayısı ilə yenə bu ağırlıq onun özünə qayıdacaq. Ona görə də səmimiyyətin tərəfdarıyam və bunu hamıya məsləhət görürəm.Çünki ədalətli insanın mükafatını həyat özü mütləq verir. Əzəldən təbiətin hökmü belədir.

Hobbiniz var?

Maraqlı hər nə varsa diqqətimi cəlb edir. Bu yaşıma qədər müxtəlif hobbiərim olub amma onlar mən də,iç dünyamda kök sala bilməyib,zaman-zaman dəyişib.İndi daha çox mütaliəyə vaxt ayırıram.Vaxtıyla maşınlara həvəs göstərmişəm.20 il bundan öncə, Formula1 yarışlarından ötrü dünyanın bir çox ölkələrinə səfər etmişəm. Azərbaycanda da bu yarış keçirildi. Bu ölkəmiz üçün böyük və uğurlu siyasi bir hadisədir. Dünya xəritəsinə nəzər salsaq, bu yarışın cəmi 24 ölkə də keçirildiyini görərik.Bu gün Azərbaycan da onlardan biridir. Respublikamız ərazisinə görə digər supergüc dövlətlərindən çox kiçik olsa da, nəyə qadir olduğunu sübut etdi. Diğər tərəfdən Azərbaycanın dünyaya tanıdılması işində belə tədbirlər mühüm rol oynayır.
Bir qədər əvvəl hobbiddən danışırdıq.Hələ lap kiçik yaşlarımdan rəsm çəkməyə həvəs göstərirdim. Məktəbimizdəki rəsm dərnəyinə də üzv olmuşdum. Oxuduğum məktəbin ədəbiyyat kabinetində əyani vəsaitləri mən çəkmişdim. Azərbaycan ədəbiyyatının klassik nümayəndələrindən tutmuş,o dövrün müasir yazarlarının portretlərini,əsərlərindən eskizləri mən çəkmişdim. Sonralar bu bacarığı qızım Leylada gördüm.O da kiçik yaşlarından rəsmə həvəs göstərirdi. Hələ ikinci sinifdə oxuyanda Respublika üzrə keçirilən rəsm müsabiqəsində birinci yeri qazandı və təhsil nazirliyi tərəfindən mükafata layiq görüldü. Hobbi dedikdə bir zamanlar həvəs göstərdiyim ekstrim idman növlərini xatırlayıram. Bu idamana nəinki maraq göstərmişəm həttda, onların bəzilərilə məşqul olmuşam. Bunların hər birini zamanında hobbi kimi böyük həvəslə izləmişəm.Hər bir insanın daxilində major və minor notlar var. Bəlkə də elə bu səslərin hesabına həyatımız qurulur,idarə olunur. Şəxsən mən intuisiyama borcluyam . Təbiətən daha çox maksimalist və proqmatik adamam. Bu mənada görəcəyim iş ən yüksək səviyyədə həm başlamalı eləcə də nəticələnməlidir. Ümumiyyətlə yeni işə, fəaliyyətə başladığımda onun beş il,on il sonra nə ilə nəticələnəcəyini düşünməsəm və intuisiyama güvənməsəm o işə başalmıram.

Cavanşir müəllimlə araşdırılası məsələlər daha da çoxdu.Onun düşüncələrində qlobal məsələlərə də,fəlsəfi ümumiləşdirilmələrə də,sosial-ictimai məqamların araşdırılmasına, həlli yollarının tapılmasına xüsusi maraq güçlüdür. Söhbətin əvvəlində də dediyim kimi,ilk təəssuratımdan fərqli olaraq daha yapışıqlı və ünsiyyətcil olduğuna əmin oldum. Ona cansağlığı və uğurlar arzulayıram.

Sitarə İsmayıl
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,
Azərbaycan radiosunun əməkdaşı

-Eyruz müəllim, sizin “Azəri” nəşriyyatı tərəfindən “Zöhra və Kənan” adlı romanınız çapdan çıxmışdır. Əsər İraqda gedən müharibədən bəhs edir. Bu mövzuya toxunmağınız nədən irəli gəlib?

-Mən bütün müharibələrin əlehinəyəm və onları lənətləyirəm. Atam ikinci dünya müharibəsinin iştirakçısı olub. Onun xatirələrindən, bədii, sənədli filmlərdən, kitablardan müharibənin bəşəriyyətə vurduğu ziyanın heç bir mənəvi və hüquqi çərçivəyə sığmadığını hamı kimi, mən də anlamışam, dərk etmişəm.
2004-cü ildə Amerika-ingilis qoşunları İraqa daxil oldular və dünyaya bəyan etdilər ki, bu ölkədə olan nüvə silahını ləğv etmək niyyətindədirlər. Əfsuslar olsun ki, bu, ağ yalan idi. Qərb dövlətlərini nüvə silahı yox, İraqın nefti maraqlandırırdı, buna da nail oldular. Əgər İraqda həqiqətən nüvə silahının olması Amerika administrasiyasını narahat edirdisə, onda Koreyada olan atom bombasının olması və hətta onu sınaqdan keçirməsi görəsən qərbi niyə narahat etmədi?

-Çünki Koreyada neft yoxdur.

-Doğru buyurursunuz. Amerikanın sabiq prezidenti Corc Buş öz yerini Barak Obamaya təhvil verəndən sonra mətbuat konfranslarının birində dedi ki, mənim prezidentlik dövrümdə səhvlərimdən biri İraqa qoşun yeritməyim olub. Onun etirafını qeyri-səmimi qəbul etdim.

-Əsərinizdə yəqin ki, Amerikanın İraqa qarşı yeritdiyi siyasət əks olunub, eləmi?

-Elədir. Məni bu mövzuya gətirən internet şəbəkəsində bir xronoloji kadr oldu. Amerika əsgərlərinin İraqda yerli əhaliyə qarşı amansız rəftarı. Adam bu səhnələri görəndə dəhşətə gəlir. İstər-istəməz yeni bir əsər yazmaq qərarına gəldim. Müharibənin dəhşətlərini, ağır və amansız döyüşlərini, dini və mədəni abidələrin qəddarcasına dağıdılmasını, ana və bacıların göz yaşlarına laqeyd münasibət bəsləmələrini, yerli əhalinin düşmənə qarşı necə şücaətlə müqavimət göstərməsini qələmə almağa çalışdım.

-Bunula belə, romanda məhəbbət motivləri güclüdür.

-Doğru buyurursunuz. Mənim ümumiyyətlə bütün poemalarım məhəbbət mövzusundadır. “Zöhra və Kənan” da istisna deyil. Burada iki gəncin saf və təmiz sevgisindən danışılır. Lakin qanlı müharibə buna mane olur. Romanda müharibənin fonunda insan taleyinin necə dəyişdiyini, dağıldığını, əziz insanlara qarşı xəyanətin, iki aşiqin faciəli həyatından geniş söhbət açılır.

-Müharibə şər qüvvədir, məhəbbət isə bəşəri mövzudur. Minilliklərdir ki, xeyirlə-şər arasında mübarizə gedir. Kim qalib gələcək?

-Bu sualın konkret cavabı yoxdur. Dünya durduqca müharibələr səngimiyəcək. İnsan şüurlu olsa da, onun beyin qatlarında elə impulsiv neytronlar var ki, insanın bütün həyatını, xarakterini, hərəkətlərini özünə tabe elətdirir. Onların həyat mənbəyi qandır, insan ölümüdür, göz yaşlarıdır. Var dövlət, hegemonluq hərisliyidir. Onlar bununla zövq alırlar. Afrikada Pol Pote rejimini yadınıza salın. Bu adam insanları diri-diri timsahlara yem verirdi və bundan həzz alırdı. Alman faşizmini xatırlayın. İnsanları “Osvensim”, “Buhenvald” düşərgələrində diri-diri sobalarda yandırırdılar. Bunu edənlər iblis donuna girmiş şər qüvvələri deyildimi? Çox vaxt insan zəkası aqressivliyə meyl edir. Müxtəlif bioloji, kimyəvi silahlar icad edir. Bu silahlar da insan tələfatına gətirib çıxarır.Məgər insan zəkası xərçəngin,şəkərin,qiçsin, hepatitin və sair xəstəliklərin qarşısını ala bilməz?

-Demək istəyirsiniz ki, insan zəkası ancaq aqressivliyə xidmət edir?

-Elə deməzdim. İnsan proqressivliyə can atır. Yeni texnologiyalar icad edir. İnternet buna sübutdur. Bununla belə, əgər biz deyiriksə xeyirlə-şər daima mübarizədədir, demək, aqressiv və proqressiv qüvvələr arasında da mübarizə gedir. Mən ikincilərin tərəfini müdafiə edirəm, birincilər insanları fəlakətə, müharibəyə sürükləyir. İraqda aparılan müharibə buna misal idi. Məgər iraqlılar dinc, əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq istəmirdilər? Oğluna toy etmək istəyən atanın evinə tabud gəlir. Buna nə ad vermək olar? Aqressiv qüvvənin istəyi və qəddarlığı. Mən müharibəyə nifrət edirəm.

-Siz İraqda gedən müharibədən roman yazmısınız. Axı, Azərbaycan da müharibə şəraitində yaşayır. Torpaqlarımızın 20 faizi düşmən tərəfindən işğal olunub. Qarabağla bağlı yeni əsər üzərində işləmək fikriniz varmı?

-Bu məsələ məni çox düşündürür. Mən 28 ildir ki, 1988-ci ilin fevral ayının 28-29-da Sumqayıtda baş verən hadisələrin tədqiqatçısıyam. 10-yaxın kitabım nəşr olunub. Üç sənədli filmin ssenari müəllifiyəm. Bu filmi çəkmək üçün 4 il Moskvada, Sank-Peterburqda, Smolenskdə, Xarkovda, Stavropolda, Budyonovskda olmuşam. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Siyasi bürosunun üzvlərindən təxminən 70 faizi ilə görüşlərim olub. Mən hələ tanınmış demokratları, politoloqlarI, jurnalistləri demirəm. Bilirsiniz biz Qarabağ müharibəsinin üst tərəflərini görürük. Alt qatlarda nələr baş verdiyindən bixəbərik. Məndə bəzi məlumatlar var ki, bu qatların açılmasına xidmət edə bilər. Lakin bununla kifayətlənmək istəmirəm. Araşdırmalarımı davam etdirirəm. Gələcəkdə yazacağım pomanımın həqiqiliyinə oxucular tərəfindən inanmasını istəyirəm.

-Qayıdaq “Zöhra və Kənan” romanına. Müharibə və məhəbbət. Romantik məhəbbət məcarasından da yaza bilərdiniz. Topsuz-tüfəngsiz. Qansız-qadasız.

-Mən qeyd elədim ki, müharibələri lənətləyirəm. Müharibə baş verirsə, bu o demək deyil ki, insanların ülvi hissləri ölür, daşlaşır, əksinə, sevgi öz gücünü, saflığını, əbədiliyini sübut edir. Hətta məhəbbətin sonluğu faciə ilə bitsə belə. Həyatda ümidsizliyə qapılmaq gərək deyil, əksinə, ümidli olub öz məhəbbətini axtarıb tapmalı, qorumalı, yaşatmalısan. Əfsuslar olsun ki, bu çox vaxt insanın özündən asılı olmur. İctimai mühit, dövlətlərarası intriqalar, müharibə insan taleyini çox dəyişir. Belə bir mühitdə məhəbbəti qorumaq olduqca çətindir.

-Zöhra obrazı haqqında danışsanız pis olmazdı.

-Məmnuniyyətlə. Bu cavan qız olduqca saf, istiqanlı və kövrək bir qızdır. Bununla belə, qəlbində illərlə yığılıb qalmış, ata-anasının ölümünə səbəb olmuş bir qrup insanlara qarşı bir nifrət, mən deyərdim, qisasşılıq alovu ilişib qalmışdı. Qarşısına Kənan çıxmasaydı, bu alov onun özünü məhv edəcəkdi. Zöhra nə qədər mülayim və mehriban olsa da, bir o qədər cürətli və qorxmazdır. Gözəl arzularla yaşayır. Şirin xəyallara qapılır. Lakin həyatın amansız qanunları da var. Hadisələr iki gəncin qarşılıqlı məhəbbəti ilə başlasa da, sonluqda gənc qızın faciəsi ilə bitir.

-Sizin əsərinizdə, əgər belə demək mümkündürsə, “qəhrəman”lardan biri də Əl-Fəlluca şəhəridir. Bu şəhər yazdığınız kimi yerlə-yeksan edilmişdir.

-Sizin sualınıza əsərin obrazlardan biri olan norveç jurnalistinin sözü ilə cavab vermək istəyirəm. “Bu şəhər mənə Stalinqradı xatırladır. Universitet illərində həmin döyüş səhnələrinin xronikasını görmüşdüm. Sonra internet vasitəsilə dəfələrlə baxdım. Əl-Fəlluca Stalinqrad olmasa da, hər halda həmin şəhəri xatırladır”. Amerika-ingilis qoşunları İraqa daxil olanda Əl-Fəlluca şəhərində böyük bir müqavimətə rast gələcəklərinə inanmırdılar. Şəhərə üç dəfə hücum təşkil edildi, hər üçündə də iraqlılar düşmənləri şəhərə girməyə qoymadılar. Bu, iraqlıların fədakarlığından, mübariz olduqları haqqında çox çey deyir.

-Mütalə edirsinizmi?

-Bəli. Bir neçə ay ərzində Sevindik Mehmanın “İşğal” epopeyasını, türk yazıçısı Əlif Şəfəqın “Eşq” romanını və “Van Qoqun qardaşı Teoya yazdığı məktublar”oxumuşam.

-Razı qaldınızmı?

-Bəli. Bilirsiniz hər bir kitab istər maraqlı, istərsə də zəif olsun, fərqi yoxdur, əgər həmin əsərdə xırda bir detal insanı düşündürə bilirsə, demək həmin kitabı qiymətləndirmək olar. Hamıya balta çalmaqla uğur qazanmaq mümkün deyil. Oxucunun zövqü və seçimi var. Onun daxili aləminə, hisslərinə və duyğularına hansı əsər cavab verirsə, bizdən soruşmadan kitab mağazasından istədiyi kitabı alacaq.

-Son vaxtlar bədii ədəbiyyatda vulqar sözlərə, hətta ədəbziz ifadələrə rast gəlirik. Sizin münasibətinizi bilmək istərdik.

-Yaralı yerimə toxundunuz. Dünya klassik ədəbiyyatını kifayət qədər oxumuşam, onlardan bəhrələnmişəm. Onların yaradıcılığında sözə qiymət, hörmət, etika görmüşəm. Nədir, məgər onların əsərlərində küçə söyüşlərinə və yaxud ifrat dərəcədə insanın hisslərinə toxunan və qıcıqlandıran söz və ifadələrə rast gələ bilərsiniz? Yox! Təəssüflər olsun ki, Avropa ölkələrinin müasir yazıçılarının bir çoxunda bu əxlaqsızlıq deyimlər çox işlənir. Həmin kitablar azərbaycan dilinə tərcümə olunur. Bu xoşagəlməz hal bizim ədəbiyyata da keçib. Bəzi yazıçılarımızın əsərlərində bunu görmək mümkündür. Ədəbiyyatımız əxlaqi keyfiyyətlərimizin qorunmasına xidmət etməlidir. Fikir verin, bir tərəfdən deyirik ki, Avropa standartlarına uyğun yaşamalıyıq, digər tərəfdən deyirik ki, Avropa standartları bizə lazım deyil, çünki əxlaqımızı pozur. Əgər bu belədirsə, niyə yaxşını qoyub pisi təbliğ edirik? Pasqalın gözəl bir kəlamı var: “Əxlaqı tərbiyə edən ən nadir kitab – vicdandır. Onunla tez-tez məsləhətləşmək lazımdır”. Mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatımıza əxlaqsızlığı gətirənlər hərdən öz vicdanları ilə üz-üzə dayanıb ondan məsləhət almalıdırlar.

-Dediyiniz kimi ədəbiyyata əxlaqsızlıq gətirilisə, belə çıxır ki, sözün qiyməti aşağı düşür?

-Söz heç bir vaxt qiymətdən düşə bilməz. Onu hörmətdən salanlar var. Söz hikmətdir, kamillikdir, zirvədir. Qətran Təbrizinin gözəl bir kəlamı var: “Söz ruhun ölçüsü, ağıl sözün tərəzisidir”. Ədəbiyyatımıza “vulqarizm” cərəyanını gətirmək istəyənlər görünür mizan tərəzini itiriblər.

-Bir gün Leninə xəbər verirlər ki, Vatikanın kitabxanası yanır. Lenin belə cavab verir: “Əgər siz Viktor Hüqonun “Səfillər” romanını xilas etmiş olsanız, deməli, bütün kitabxananı xilas etmiş olursunuz. Siz hansı kitabı xilas edərdiniz?

-“Qurani Kərimi”.

-Gənclərimiz dinə çox meyl edirlər.Buna necə baxırsınız?

-Bunu alqışlamaq lazımdır. İslam dini elm və məktəb, tərbiyə və əxlaqdır. İnsan öz həyatını bu prinsiplər əsasında qurmalıdır. Təəssüflər olsun ki, bunu hamı dərk etmir. Bəzi adamlar bildilər, bilmədilər “Qurani Kərim”də olmayan sözləri və yaxud ufadələri bu müqəddəs kitabdan sitat gətirdiklərini söyləyirlər. Onların səmimiliyinə inanmıram. Belə yanaşma düzgün deyil. Bu, “Qurani Kərim”ə, İslam dininə hörmətsizlikdir.

-Bu gün İslam dövlətləri alov içindədir.

-Doğrudur. İslam dini dünyada inkişaf etməkdədir. Bu da bir çox qərb dövlətlərini narahat edir. Müəyyən qüvvələr var ki, ən yüksək dairələrdə İslamın dünyada nüfuzunu azaltmaq üçün təxribatlar yaradır, çirkin təbliğatla məşğul olurlar. Vaxt gələcək İslamı qəbul etməyənlər günah işlətdiklərini başa düşəcək və İslamı qəbul etməyə məcbur olacaqlar. Buna tam əminəm. Fikir verin: Fransada gənclərin əksəriyyəti kəbin kəsdirərkən müsəlmançılığı qəbul edirlər. Bu da Fransa hökumətini ciddi narahat edir.

-“Zöhra və Kənan” romanında da dinlərin qarşılaşması motivlərinə rast gəlmək olur.

-Elədir. Əsərdə xristian qızı Cenni azərbaycanlı Kənana rast gəlir və ona vurulur. Burada qəribə bir şey yoxdur. Bundan əlavə romanda dinlər qarşı-qarşıya qoyulmur, əksinə, hər bir dinə hörmətlə yanaşılır. Bunu əsərin qəhrəmanlarının dilindən də eşitmək olar. Hətta onlardan biri deyir ki, mənim dinim dostluqdur, qardaşlıqdır.

-Hal-hazırda nə üzərində işləyirsiniz?

-Romanımın birini nəşriyyata təhvil vermişəm. Yeni əsər üzərində işləyirəm, qurtarmaq üzrəyəm.

-Yəqin ana xəttini məhəbbət təşkil edir, eləmi?

-Düz tapmısınız.

-Oxucu məktubu alırsınızmı?

-Bəli.

-Nə yazırlar?

-Çoxlarını əsərlərin qəhrəmanlarının taleyi maraqlandırır. Türkiyədən Almaz Səmatürk məktubunda“R.S.” romanımın ikinci hissəsinin yazılmasını xahiş edir.

-Yerinə yetirəcəksiniz?

-Mən həmin xanıma cavab yazmışam. Romanlarda yaratdığım qəhrəmanların sonrakı taleyini çox vaxt oxucuların ixtiyarına buraxıram. Bununla mən oxucuları düşünməyə, qəhrəmanların həyatına düzgün yanaşmalarını istəyirəm. “Nə üçün? Necə? Niyə?” suallarına özlərinin cavab tapmasını istərdim.

-Yazanda köməyinizə nə gəlir?

-Hər bir yazarın müxtəlif yanaşmaları var. Gülməli olsa da, klassiklərdən birinin həyatından misal çəkmək istərdim. Məşhur fransız yazıçısı Dodo əsərlərinin çoxusunu həyat yoldaşı ilə mübahisə edəndən sonra yazırmış. Balzak isə Motsart və Betxovenin əsərlərinə qulaq asandan sonra ilhama gəlirmiş. Hemunquey ovdan qayıdandan sonra əlinə qələm alırmış. Bəzi yazıçılar təbiətlə təmasda olandan sonra masa arxasına keçir, bəziləri qəhvə və yaxud çay içir. Çoxlu misallar çəkmək olar.

-Spirtli içkiləri unutdunuz.

-Bəli, belələri az deyil.

-Bəs sizi ruhlandıran nədir?

-Sualınızı Hötenin bir fikri ilə cavablandırmaq istəyirəm. Dahi yazırdı: “Mən musiqiyə qulaq asdıqdan sonra daha yaxşı işləyə bilirəm”.

-Sirr deyilsə, daha çox hansı musiqiyə üstünlük verirsiniz?

-Burada elə bir sirr yoxdur. Azərbaycanın lirik musiqisi ruhumu təzələyir, beynimdə olan yad fikirləri uzaqlaşdırır, yorğunluğu canımdan çıxarır. Məhz bundan sonra cümlələr biri-birinə cilalanır.

-Bir məsələdə fikrinizi bilmək istərdik. Ədəbi mühiti izləyirsinizsə, yazarlar arasında ikitirəliyin yarandığını hiss edərsiniz. Qısqanclıq, paxıllıq baş alıb gedir. Bu haqda nə deyərdiniz?

-Mən bütün sahələrdə sağlam qısqanclığın tərəfdarıyam. Bilirsiniz xalqın gözü tərəzidir, yaxşını pisdən seçməyi bacarır. Çox vaxt yaxşılar abır-həya edib kənara çəkilirlər, hörmətdən düşmək istəmirlər. Əks tərəf isə ancaq özünü düşünür, yeri gələndə utanmadan, çəkinmədən başqalarını ədalətsiz şəkildə təhqir edir, alçatmağa çalıçır. Burada müdriklərimizin sözü vacibdir. Tarixdə belə bir hadisə olub. Turgenev Tolstoyu duelə çağıranda bunu Hekrasova xəbər verirlər. Bilirsiniz ki, Nekrasov “Sovremennik” jurnalının redaktori idi və ədəbi mühütin ağsaqqalı sayılırdı. O, bu xəbəri eşidən kimi ətrafında olan bir neçə yazıçını götürüb Turgenevlə Tolstoyu barışdırmağa gedirlər. Nekrasov orada belə bir söz işlədib: “Sizin hər biriniz Rusiyanın nəhəng yazıçılarısınız. Dueldə biriniz ölsəniz, Rusiya xalqı öz böyük yazıçılarından birini itirə bilər”. Bu sözdən sonra iki böyük yazıçı öz səhvlərini başa düşüb, barışırlar. Şükürlər olsun ki, bizdə duel yoxdur, amma paxıllıq, acı dil var. Mənə elə gəlir ki, hər bir kəs öş işinə cavabdeh olmalıdır. Başqasının işinə qarışmaq düzgün deyil. Şərəf və ləyaqəti alçaltmaq isə Allah qarşısında günahdır.

-Gənclərə nə oxumağı məsləhət görərdiniz?

-Dünya klassik ədəbiyyatını. Əgər hər hansı bir gənc intelektual sahibi olmaq istəyirsə, öz mənəvi dünyasını zənginləşdirmək fikrindədirsə mütləq çoxlu mütaliə etməlidir. M.Qorki deyib: “Həmişə öyrənməli, hər şeyi bilmək lazımdır. Nə qədər çox bilsən, bir o qədər güclü olarsan”.

-Həyatınızda hansı prinsipləri əsas tutursunuz?

-Yaxşıya yaxşı demək lazımdır, pisə pis. Bundan əlavə aşağıdakı şüar həyatımın əsas prinsipini təşkil edir. “Çox oxu, çox gəz, çox eşit, düzgün qərar qəbul et!”

-Sevdiyiniz yazıçı və şair kimdir?

-Dostayevski və Şəhriyar.

Müsahibəni apardı:

Arif Ərşad,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü

“Azərikimya” İB-nin 2015-2019-cu illər üçün əsas hədəfi mövcud istehsalatların modernizasiyası, yeni tikiləcək Polipropilen (PP) və yüksək sıxlıqlı Polietilen (HDPE) istehsalatlarının tələb olunan miqdarda və keyfiyyətdə xammal¬la təmin edilməsinə və EP-300 istehsalatının effektivliyinin artırılmasına yönəldilmişdir

– Oqtay müəllim, bu gün “Azərikimya” İstehsalat Birliyi, onun əsas İstehsalat müəssisəsi olan Etilen-polietilen zavodunda son 6 il ərzində görülmüş işləri, həyata keçirilmiş tədbirləri konkret faktlarla necə ifadə etmək olar?

– Ötən 6 il ərzində SOCAR-ın dəstəyi ilə həyata keçirilən tədbirlər «Azərikimya» İB-də həm istehsalat, həm də insan amili baxımın¬dan yeni bir canlanmaya və yüksəlişə səbəb ol¬muş¬dur. Aparılan əsaslı təmir və yenidənqurma işlərinin nəticəsi olaraq, istehsalatların elektrik enerjisi ilə fasiləsiz və etibarlı şəkildə təchizatına imkan yaranmış, elektrik enerjisi, buxar və qazın itkisinin qarşısının alınması ilə xeyli həcm¬də kimyəvi məh¬sula, həmçinin enerjidaşıyıcılara – elektrik və istilik ener¬jisinə, suya və qaza qənaət edilmiş, istehsal olunan əmtəəlik məhsulda enerjidaşıyıcıların xüsusi çəkisi əhəmiyyətli dərəcədə azalmış, bu da məhsul çıxımının artmasına və onun maya dəyərinin minimuma enməsinə səbəb olmuşdur. Həmçinin respubli¬kadaxili və xarici ölkə istehlakçıları¬ baxımından tələ¬ba¬tın artdığı yüksək təzyiqli polietilen, propilen, texniki və mütləqləşdirilmiş izopropil spirtinin, müxtəlif kimyəvi fraksiyaların istehsal göstəri¬ciləri kifayət qə¬dər geniş¬lənmişdir.
SOCAR-ın strukturuna daxil edildikdən sonra rəhbərliyin tapşırığına əsasən “Azərikimya” İstehsalat Birliyində zəhərli və zərərli, müvafiq standartlara cavab ver¬mə-yən, şəhərin ekolo¬giyasına mənfi təsir göstərən bütün istehsalatlar – SAM, Sintetik kauçuk, Üzvi sintez zavodları ləğv edilmiş, səmərəli işləyə bilən isteh¬salat sahələri isə yenidən qurulmuşdur.
Rəhbərlik etdiyim Etilen-polietilen zavodunda son dövrdə aparılan yenidənqurma və modernizasiya işlərini aşağıdakı kimi təsnifatlandırmaq olar:
– Yeni Azot-oksigen kompleksi tikilib istifadəyə verilmişdir. Bu kompleks zavodun azot və oksigenə, Təmir-tikinti İdarəsinin isə oksigenə olan tələbatını tam həcmdə və yüksək keyfiyyətlə ödəməyə imkan vermişdir. Ötən qısa müddət ərzində layihə gücündə və ahəngdar işləyən yeni kompleksdə azot və oksigen istehsalı üçün elektrik enerjisi sərfi, nəzərdə tutulduğu kimi, əvvəlki qurğuda olduğundan 5 dəfə az olmuşdur. Ekoloji təmizliyi ilə də seçilən yeni kompleksin işə salınması sayəsində müəssisə üzrə xeyli miqdarda vəsaitə qənaət edilməsinə nail olunmuşdur.
– Azot-oksigen komplek¬si ilə paralel olaraq Etilen-polietilen zavodunda innovativ texno¬logiyalar əsasında yaradılmış müasir tipli Susoyut¬ma qurğusunun istifadəyə verilmə¬si¬ də EP-300 kompleksinin ahəngdar işini təmin etmiş, iqtisadi cəhətdən ilkin proqnozları doğ¬rult¬¬muşdur. Əvvəlki qurğudan fərqli olaraq, hər 1000 m3 suyun soyudulması prosesi zamanı bir saat ərzində 80-100 kvt, bir ay ərzində isə 1500 mqvt-a qədər az elektrik ener¬jisi sərf edilmişdir ki, bu da il ərzində xeyli miqdarda vəsaitə qənaət olunması deməkdir. Bir saat müddətində suyun sərfi də əvvəlki qurğuya nisbətən 130 m3 az olmuşdur. Ən başlıcası isə odur ki, yeni qurğunun istifadəyə verilməsi ilə müəs¬sisənin EP-300 kom¬pleksinin stabil, etibarlı fəaliyyəti təmin edilmişdir.
– Zavodumuzda istismara verilmiş yeni qurğulardan biri də Mütləqləşdirilmiş izopropil spirti sahəsidir. Fəaliyyəti tamamilə dayandırılmış sahədə demək olar, bütün qurğu və avadanlıqlar yenidən qurulmuş, yeni operator binası tikilmişdir. Görülmüş işlər kimyaçıların əmək şəraitinin yaxşılaşması ilə yanaşı, 2 ədəd kalonun və 10 ədəd nasosun istismardan çıxarılması sayəsində xeyli miqdarda enerjidaşıyıcılarına qənaət olunmasına zəmin yaratmışdır.
– Ötən il həmçinin Etilen-polietilen zavo¬dunun İstehsalata və keyfiyyətə nəzarət, həmçinin Sənaye-sanitar sahələrini özündə birləşdirən yeni laboratoriyası əsaslı təmir və yenidənqurma işlərindən sonra istismara verilmişdir. Laboratoriyalar Rusiya və Almaniya istehsalı olan müasir tipli cihaz və xromatoqraflarla təchiz olunmuşdur ki, bununla da ətraf mühitin insan orqanizminə təsir istiqamətlərini, zərərli və təhlükəli istehsalat amillərini, ekoloji vəziyyəti, istifadə olunan suyun çirklilik dərəcəsini, atmosferə atılan tullantıların miqdarını və s. ASTM standartlarına uyğun analizlər aparmaqla dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur.
– Etilen-polietilen zavodu ərazisində həyata keçirilən layihələrdən biri də gündəlik gücü 2600 m3 olan yeni istehsalat tullantı sularının təmizlənməsi qurğusunun tikintisidir. Bu qurğunun inşa edilməsinin əsas məqsədı Xəzər dənizinə atılan suların maksimal təmizlik həddinin təmin edilməsi və təmizlənmiş suyun irriqasiya istifadə olunmasıdır.

– Möhtərəm Prezidentimiz ötən il Sumqayıta səfər edərkən Sizin zavoda da gələrək kimyaçılarla görüşmüş, burada iki qurğunun açılış mərasimində iştirak etmişdir.

– Tamamilə doğrudur, biz kimyaçılar ölkə başçısının diqqət və qayğısını həmişə öz üzərimizdə hiss etmişik. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev ötən ilin oktyabr ayının 25-də Sumqayıta səfəri çərçivəsində bizim zavodda da olmuş, iki yeni qurğunun işə salınması mərasimində iştirak etmişdir. Prezidentin açılış mərasimində iştirak etdiyi propan-propilen fraksiyasının kükürdlü birləşmələrdən təmizlənməsi məqsədini daşıyan, layihə gücü 10 t/saat olan qurğunun istismara verilməsi nəticəsində propan-propilen fraksiyası birbaşa sobaya deyil, qələvi ilə təmizləndikdən sonra qazayırma bölməsinə ötürülür ki, bunun da nəticəsində məqsədli məhsul olan propilenin digər məhsullara çevrilməsinin qarşısı alınır, bununla da xeyli miqdarda qələviyə qənaət edilir. Prezident İlham Əliyevin açılış mərasimində iştirak etdiyi ikinci qurğu isə butan-butilen fraksiyasının hidrogenləşməsi qurğusudur. Qeyd edim ki, hər iki qurğunun layihəsi “Azərikimya” İB-nin Xüsusi konstruktor bürosu tərəfindən hazırlanmış, tikintisi isə Birliyin Təmir-tikinti İdarəsi tərəfindən həyata keçirilmişdir. Layihə gücü ilkin mərhələdə 120 min t/il, sonrakı mərhələlərdə isə 250 min t/il olması nəzərdə tutulmuş yeni qurğuda piroliz prosesindən əvvəl butan-butilen fraksiyasının hidrogenləşməsi aparılır ki, nəticə etibarilə piroliz prosesində alınan məhsulların yüksək faizli çıxımına nail olunur.

– Sumqayıt kimya sənayesinin inkişafında Ümummilli lider Heydər Əliyevin xidmətlərini unutmaq olmaz.

– Böyük minnətdarlıq hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, Sumqayıt şəhəri, onun kimya sənayesi, burada yaşayan insanlar həmişə dahi rəhbər Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində olmuşdur. Ulu öndərin Sumqayıt sənayesi, o cümlədən şəhərin neft-kimya sənayesinin inkişafı, bütöv¬lükdə Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən qüdrətlənməsi, respublikamızın dünya¬nın tərəqqi etmiş ölkələri sırasında yer alması, xalqımızın maddi-rifah halının durma¬dan yaxşılaşması üçün göstərdiyi xidmətlər misilsizdir. Məhz Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan iqtisadiyyatında kimya kompleksinin roluna xüsusi əhəmiyyət verdiyindən, özünəməxsus müdriklik, qətiyyət və inadkarlıqla SSRİ-nin o vaxtkı rəhbər orqanlarında Azərbaycanın neftçıxarma və neft-kimya sənayesində əsaslı yenidənqur¬manın inkişafı üçün xüsusi hökumət qərarlarının qəbul edilməsinə nail olmuşdu.
Xalqın təkidli tələbi və istəyi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra xammal və enerji böhranı üzündən çox ağır vəziyyətə düşmüş kimya sənayesinin funda¬men¬tal dəyişikliklər və yeniliklər tələb etdiyini, ilk növbədə etibarlı enerji təminatına ehtiya¬c olduğunu nəzərə alan Ulu öndər 1998-ci ildə Yaponiyaya səfəri zamanı müstəqil Azərbay-canın tarixində ilk dəfə olaraq dövlət zəmanəti ilə dəyəri 95 milyon dollar olan Buxar-generator kompleksinin alınmasına nail oldu ki, bu da ölkənin neft-kimya sənaye¬sinin inkişafında dahi rəhbərin ən böyük xidmətlərindən biri kimi yadda qalmaqdadır. Heydər Əliyev yaponiyalı mütəxəssislərlə 1999-cu il martın 24-də yeni kompleksin təməlqoyma mərasimində, 2001-ci il iyulun 7-də isə açılış mərasimində iştirak edərək, bütün Sumqayıt kimyaçılarını bu əlamətdar hadisə münasibətilə təbrik etmişdi. Bu dahi insanın uzaqgörənliyinin nəticəsi olaraq Buxar-generator kompleksi nəinki kimya sənayesini tənəzzüldən xilas etdi, hətta «Azərikimya»nın bu günü üçün etibarlı enerji təminatının yaradılmasında, Sumqayıtda kimya sənayesinin inkişafı üçün yeni bir mərhələnin başlanmasında mühüm vasitə oldu.
Yeri gəlmişkən, bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm ki, bir müddət bundan öncə SOCAR-la Avropanın ən böyük enerji şirkəti olan UNIPER (EON) şirkəti arasında istər Azərbaycanda, istərsə də region ölkələrində enerji sahəsində birgə layihələrin icrası ilə bağlı müştərək müəssisənin yaradılması haqqında memorandum imzalanmışdır. Memorandum çərçivəsində ilk layihə kimi bizim Etilen-polietilen zavodunda Buxar Generator Kompleksinin enerji effektivliyinin artırılması və əlavə enerji istehsal edilməsi məqsədi daşıyan yeni buxar turbogenerator qurğusunun tikintisi ilə bağlı müqavilə də imzalanmışdır. Mövcud Buxar-generator kompleksi 32 MVt enerji istehsal etməli olduğu halda, hazırda yalnız 14 MVt istehsal edə bilir. Yeni Turbogenerator qurğusu tikilib istismara veriləndən sonra Buxar Generator Kompleksinin gücü 30 MVt-a çatdırılacaq və həmçinin izafi buxar hesabına əlavə 38 MVt (ümumilikdə 68 MVt) elektrik enerjisi istehsal ediləcəkdir ki, bununla da “Azərikimya” İstehsalat Birliyi elektrik enerjisinə olan tələbatını tam ödəyəcək və artıq qalan elektrik enerji SOCAR-ın digər müəssisələrinə ötürüləcəkdir.

– Sizdə gənclərin işə qəbulu ilə bağlı vəziyyət necədir?

– Dövlətimizin gənclər siyasətinə uyğun olaraq, SOCAR-ın bütün idarə və müəssisələrində olduğu kimi, “Azərikimya” İstehsalat Birliyində də gənc mütəxəssislərin hazırlanması, yerləşdirilməsi, karyera yüksəlişi məsələləri daim diqqət mərkəzindədir. Onlar bu gün kimya sənayesinin ən vacib və məsul sahələrində əhəmiyyətli dərəcədə təmsil olunurlar. Kadr resurslarının gəncləşdirilməsi artıq bir tendensiyaya çevrilmiş və davamlı xarakter almışdır. Gənclər kimya sənayesinin gələcəyi ilə bağlı strateji hədəfləri daha dəqiq görə bilərlər. Gənclərin təşəbbüskarlığının dəstəklənməsi, hər bir işçinin inkişafı üçün bərabər şəraitin yaradılması və onların karyera yüksəlişinin ədalət prinsiplərinə əsaslanaraq həll olunması prioritet məsələlərimizdəndir. Biz bu sahədə iki istiqamət üzrə iş aparırıq. Birinci istiqamət müəssisəmizin ixtisaslı gənc fəhlə kadrları ilə təminatı, ikinci istiqamət isə ali təhsilli gənc mühəndis-texniki işçilərlə təminat.
Müəssisəmiz üçün ehtiyac duyulan ixtisaslı fəhlə kadrlarının hazırlanmasında SOCAR-ın Təlim-Tədris və Sertifikatlaşdırma İdarəsinin Sumqayıtda müasir üslubda yaradılaraq yeni avadanlıqlarla təchiz edilmiş Təlim-tədris Mərkəzinin dəstəyindən istifadə edirik. Bu mərkəz həm bizim üçün, həm də SOCAR-ın digər struktur bölmələri üçün müxtəlif yönümlü peşələr üzrə ixtisaslı gənc fəhlə kadrları hazırlayır. Bu tədris mərkəzlərində təhsil alan şagirdlərə aylıq təqaüdün verilməsi, xüsusi geyimin, gündəlik naharın təşkili və son olaraq Sifarişçı şirkət tərəfindən işlə təminat digər mərkəzlərlə müqayisədə fərqli və üstün cəhətlərdəndir.
Artıq Sumqayıt Təlim-Tədris Mərkəzini müxtəlif ixtisaslar üzrə bitirmiş 200-ə yaxın gənc bizim Etilen-Polietilen zavoduna, bir qismi isə Təmir-tikinti İdarəsinə işə qəbul olunmuşdur. Həmçinin bu müddət ərzində orta hesabla 100-lə əməkdaşımız da buradakı ixtisasartırma və ikinci peşəyə yiyələnmə kurslarında iştirak edərək biliklərini artırmışdır.
Mühəndis-texniki işçilərə gəlincə isə deyə bilərəm ki, biz respublikanın 4 aparıcı universiteti ilə əməkdaş¬lıq edirik. Ötən il bu universitetlərdə İnsan Resursları Departamenti ilə Pilot layihə çərçivəsində görüşlər keçirərək, 200-ə yaxın tələbəni bu layihəyə cəlb etdik. Onların arasında fərqlənən gəncləri Birliyimizin müəssisələrinə istehsalat təcrübəsinə dəvət edərək, bir aylıq təcrübədən sonra işi daha yaxşı mənimsəyənləri və imtahandan uğurla keçənləri işə qəbul etdik.
Bundan başqa əməkdaşlıq etdiyimiz universitetlərin tələbələri üçün hər ilin yayında ilkin olaraq “Azərikimya” İB-nin müəssisələrində, konkret olaraq bizim zavodda, sonradan isə “Petkim Petrokim¬ya Holding” şirkətində təcrübələr təşkil edir, bu təcrübələrin sonunda tələbələr tərəfindən verilmiş ən yaxşı səmərələşdirici təkliflər üzrə müsabiqələr keçiririk. Məqsədimiz həm tələbələr arasından özümüzə gələcək əməkdaş seçimi aparmaq, həm də tələbələrə kimya sənayesini tanıtmaqla, onların bu sahəyə marağını artırmaqdır. Təqdi¬rəla¬yiq haldır ki, gənc mütəxəssislərin bir qismi ali təhsillərini başa vurduq¬dan sonra onlar üçün artıq doğmalaşmış olan «Azərikimya»da bir mütəxəssis kimi çalışmaq istəyində olduqlarını bildirirlər. Ötən dövr ərzində bu qəbildən olan 20 nəfər gənc mütəxəssis Birliyimizin müəssisələrinə işə qəbul olunmuşdur. Ümumilikdə isə işə qəbul olunmuş 400 nəfərin 103 nəfəri ali təhsilli kadrlardır.
Bir məsələni də qeyd edim ki, bizdə yeni işə başlayan gənc kadrların hər biri təcrübəli işçilərə həvalə olunur, onlar üçün altı aylıq xüsusi tədbirlər planı hazırlanır və bu müddət ərzində onların tam püxtələşməsinə nail olunmağa çalışılır. Eyni zamanda təqaüd yaşına yaxınlaşan işçilərimizə də həm yeni kadrlardan, həm də bir neçə illik təcrübəsi olan işçilərdən təhkim edirik. Məqsədimiz ondan ibarətdir ki, həmin işçi təqaüdə çıxana qədər öz yerinə onu əvəz edə biləcək etibarlı kadr hazırlaya bilsin.

– Etilen-polietilen zavodunda işçilərin əmək şəraitinin və sosial rifah halının yaxşılaşdırılması istiqamətində hansı addımlar atılır?

– «Azərikim¬ya» SOCAR-ın struktur tərkibinə daxil edildikdən sonra çətin və mürəkkəb peşə adamları olan kimyaçılarımızın iş və məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması, istehsalatda onların əmə¬yi¬nin və sağlamlığının müha¬fizəsi, təhlükəsizliklərinin təmin edilməsi sahəsində də ciddi dəyişikliklərə, müsbət dönüşə nail olunmuşdur. İşçilərin əmək və məişət şəraitinin müasir tələblərə uyğun olması üçün Etilen-polietilen zavodu, onun Etilen istehsalatı və Məhsulun qəbulu, saxlanılması və hazır məhsulun buraxılması sahəsi üçün inzibati və məişət binalarının müasir tələblər səviyyəsində yenidən qurulması, geniş və işıqlı yeməkxanalar, əməkçilərin iş yerlərinə çatdırılması üçün xüsusi olaraq müa¬sir, komfortlu avtobusların ayrılması və s. kimyaçılarımıza göstərilən diqqət və qayğının real nəticəsidir. Hazırda zavodun “Polimir-120” istehsalatında və “Azərikimya”nın təmir bazası sayılan Mexaniki-təmir sahəsində yeni inzibati və məişət binalarının tikintisi davam etdirilir. Bu binaların tikilib istifadəyə verilməsi sayəsində yüzlərlə əməkçinin sosial-məişət şəraitində müs¬bət dönüşə nail olunacaqdır.
Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində kimyaçıların iş və əmək şəraiti xeyli yaxşılaşmış, əmək haqları son altı ildə dörd dəfə artırılmış, bütün işçilərlə əmək müqaviləsi imzalanmış, fərdi mühafizə vasitələri ilə 100 faiz təmin olunmuşlar. “Paşa Sığorta” ASC ilə 07 yanvar 2013-cü il tarixində bağlanmış müqavilə əsasında müəssisəmizin bütün işçiləri könüllü tibbi sığortalanmışdır. İl ərzində hər bir işçi sığorta şirkəti ilə əməkdaşlıq edən respublikamızın 40-a yaxın tibbi klinikalarında 50 min manat dəyərində müayinə və müalicədən bəhrələnmək imkanı əldə etmişlər.
Bir məsələni də xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, sosial məsələlərin həlli təkcə “Azərikimya”nın müəssisələrində çalışan işçilərlə məhdudlaşmır. Müəssisələri¬mizdən yaşa və əlilliyə görə, həmçinin güzəştli şərtlərlə təqaüdə çıxmış 150 nəfərə yaxın sabiq işçi də Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasında tibbi xidmətdən istifadə etmək üçün qeydiyyata alınmışdır. Həmçinin hər ilin bayram və əlamətdar günlərində veteran işçilər yad edilir, onlara bayram sovqatları təqdim olunur. Qürur mənbəyimiz olan şəhid kimyaçılarımızla bağlı da bir məsələni qeyd etmək istərdim. Torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda qəhrəmancasına vuruşaraq şəhid olan kimyaçılarımızın sayı 57-dir. Onların xatirəsini əbədiləşdirmək üçün bir vaxtlar “Üzvi sintez” zavodunda xatirə kompleksi tikilmişdi. Bu zavod ləğv olunandan sonra belə qərara gəldik ki, yeni layihə əsasında, daha mükəmməl formada bizim Etilen-polietilen zavodunun qarşısındakı geniş meydançada yeni abidə-kompleksi ucaldaq. Yaxın günlərdə bu abidə-kompleksin tikintisinə start veriləcəkdir.
Əminliklə deyə bilərəm ki, bir neçə onilliklərlə müqayisədə insanların sosial-rifah halı müqayisəolunmaz dərəcədə yaxşılaşmış, ətraf mühitin çirklənmə dərəcəsi xeyli azalmış, Sumqa¬yıtın hamını narahat edən ekoloji vəziyyətində ciddi dönüşə nail olunmuşdur.

– Oqtay müəllim, ekologiyadan söhbət düşmüşkən, bəs sizdə ekoloyi məsələlər və tullantıların idarə olunması ilə bağlı vəziyyət necədir? Bu istiqamətdə hansı layihələr, tədbirlər həyata keçirilir?

– “Azərikimya” İB-nin idarə və müəs¬sisələrində ekoloji tarazlığı qoruyub saxlamaq, atmosferə, su hövzələrinə, torpağın üstünə və altına çirkləndirici maddələrin atılmasını minimuma endirmək məqsədilə mütəmadi olaraq tədbirlər planı hazırlanaraq səmərəli ekoloji layihələr həyata keçirilir. Müəssisələrdə davamlı ekoloji monitorinqlər aparılır, su, torpaq və atmosfer hava¬sından nümunələr götürülərək təhlil olunur, çirklənmə dərəcəsi dəqiqləşdirilərək müvafiq qabaqlayıcı addımlar atılır. SOCAR-ın tabeçiliyinə verildikdən sonra Birliyin Səthi aktiv maddələr və “Üzvi-Sintez” zavodlarında istismar fəaliyyəti zamanı ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində heç bir ekoloji norma, qayda və standartlara uyğun olmayan, ekoloji və fiziki cəhətdən köhnəlmiş qurğu və avadanlıqlar istismar edildiyindən və buna görə də atmosfer havasının xlor, hidrogen-xlorid, ammonyak və s. maddələrlə həddən artıq çirkləndiyindən, eyni zamanda ətraf mühitə göstərilən digər neqativ təsirlərə görə həmin müəssisələrin fəaliyyəti dayandırılmışdır. Birliyin strukturuna daxil olan digər müəssisə¬lərdə isə köhnəlmiş və istismara yararsız qurğuların bir qismi tamamilə sökülmüş, digərlərində isə rekonstruksiya işləri aparılmaqla müasir tələblərə cavab verən istehsal sahələri yaradılmışdır.
Müəssisəmizdə istehsal fəaliyyəti zamanı istər-istəməz müxtəlif çeşidli spesifik tullantılar formalaşır və bu tullantılar da SOCAR-ın ekoloji siyasətinin “sıfır tullantı” prinsipinə uyğun olaraq idarə olunur. Müxtəlif çeşiddə formalaşan təhlükəli tullantıların müasir tələblərə uyğun olaraq saxlanması, utilizasiyası, zərərsizləşdirilməsi və ya digər emal üsullarının seçilməsi üçün “Azərikimya” İB-də Texniki-İqtisadi Əsaslandırma sənədi hazırlanmış və müvafiq qurumlara təqdim edilmişdir. Son beş ildə formalaşan müxtəlif çeşidli tullantıların hamısı ETSN-nin Təhlükəli Tullantılar Poliqonuna, SOCAR-ın “Tullantı mərkəzi”nə, Sumqayıt “Təmizlik” departa¬mentinə təhvil verilərək zərərsizləşdirilmişdir.
“Azərikimya“ İB ilə “Global Alliance on Health and Pollution” (GAHP) təşkilatı arasında imzalanmış anlaşma memorandumuna uyğun olaraq, ləğv olunmuş “Üzvi zintez” zavodunun “Suötürmə məntəqəsi”ndə müxtəlif növ kimyəvi şlamlarla və neft məhsulları ilə çirklənmiş 2 ha ərazidə monitorinq işləri aparıldıqdan sonra tullantılar ETSN-nin “Təhlükəli Tullantılar” poliqonuna daşınmış, təmizlənmiş ərazidə abadlıq işləri aparılaraq 1200 ədəd ting əkilmiş, ərazidə damcı suvarma sistemi quraşdırılmışdır. Həmçinin, qaz və maye karbohidro¬genlərinin qaz¬laşdırılması, sıxılması, saxlanılması sahəsi istismara yararsız avadanlıqlardan, tullantılardan azad olunmuş, neft məhsulları ilə çirklənmiş 4 hektar ərazidə torpaqlar bioremediasiya üsulu ilə təmizlənmiş və ərazidə 5000-dən çox müxtəlif növ ağac-kol tingi əkilmişdir.
Onu da qeyd edim ki, Etilen-Polietilen zavodunun ərazisində tullantıların standartlara uyğun idarə olunması məqsədilə müəssisənin ərazisində «Tullantıların Müvəqqəti Saxlama Mərkəzi»nin layihə sənədləri hazırlanmışdır ki, bu layihənin reallaşması ilə «Azərikimya» İB-nin müəssisələrində formalaşan istehsalat və digər tullantıların mərkəzləşmiş şəkildə qəbulu, ilkin çeşidlənməsi və müvafiq tələblərə riayət olunmaqla SOCAR-ın Tullantı Mərkəzinə daşın¬ması həyata keçiriləcəkdir.
2010-cu ildən bəri hər ilin yaz və payız aylarında davamlı olaraq hər həftənin şənbə günü kimyaçıların könüllü iməciliyi keçirilir və hər dəfə də bu iməciliklərdə yüzlərlə kimyaçı iştirak edir. Hər iməcilikdə də 500-1000 ədəd arası ağac əkilir. Ümumilikdə isə son beş il ərzində “Azərikimya“ İB tərəfindən sənaye zonasında 100 mindən artıq ağac və kol bitkiləri əkilmişdir. Birliyin ağac-kol tinglərinə olan tələbatının ödənilməsi üçün müəssisəmizin daxili ərazisində illik istehsal gücü 50 min ting olan açıq şitilxana kompleksi fəaliyyət göstərir ki, bu şitilxanada Abşeronun yaşıllaşdırılmasında istifadə olunan ənənəvi ağac-kol növləri ilə yanaşı, bu iqlim şəraitinə asanlıqla adaptasiya oluna bilən və Azərbaycanın Qırmızı Kitabına salınmış 12 növ nadir və nəslikəsilmək təhlükəsi olan ağac-kol bitkiləri yetişdirilir.

– “Azərikimya” İstehsalat Birliyinin, rəhbəri olduğunuz Etilen-polietilen zavodunun sabahını necə görürsünüz?

– SOCAR-ın rəhbərliyi və dəstəyi ilə “Azərikimya” İB-nin 2015-2019-cu illər üçün əsas hədəfi mövcud istehsalatların modernizasiyası, yeni tikiləcək Polipropilen (PP) və yüksək sıxlıqlı Polietilen (HDPE) istehsalatlarının tələb olunan miqdarda və keyfiyyətdə xammal-la təmin edilməsinə və EP-300 istehsalatının effektivliyinin artırılmasına yönəldilmişdir.
Bu layihələr 3 mərhələdə həyata keçiriləcəkdir.
Birinci mərhələdə propilenin məhsuldarlığının artırılması – propilenin ayrılması bölməsinin məhsuldarlığının 136 min ton/il-dən 180 min ton/il-ə yüksəlməsi, hidrogenin zənginləşdirilməsi qurğusunun tikintisi (PSA) ilə hidrogenin qatılığının 90 %-dən 99.9 %-ə artırılması, propilenin və etilenin təmizlənməsi qurğusunun tikintisi ilə istehsal olunan propilenin və etilenin tərkibində olan zəhərli maddələrdən (arsen, civə, fosfin, və s.) təmizlənməsi, EP-300 istehsalatında pnevmatik idarəetmə sisteminin yeni sistemlə əvəz olunması nəzərdə tutulur. Bu mərhələdə məqsəd PP və HDPE qurğularını yüksək keyfiyyətli və tələb olunan miqdarda xammalla təmin etməkdir.
İkinci mərhələdə “EP-300” qurğusundakı 2 etan və 9 nafta olmaqla ümumilikdə 11 piroliz sobasının 6-da rekonstruksiya işləri aparılacaq və ya 2 yeni soba inşa ediləcək, butan-butilen fraksiyasının tam hidrogenləşdirilməsi qurğusu tikiləcək, selektiv hidrogenləşmə blokunun reaktorları yenisi ilə əvəz olunacaq, kompressorlar rekonstruksiya olunacaq və optimallaşdırılacaqdır. Bununla da piroliz sobaları qaz xammalı ilə işləyəcək, əsas məhsulların çıxımı artacaqdır.
Üçüncü mərhələdə “EP-300” istehsalatında yeni rəqəmsal idarəetmə sisteminin (DCS) tətbiqi başa çatdırılacaq, köməkçi qurğuların və infrastrukturun modernizasiyası – enerji effektivliyinin artırılması, xammal və məhsul anbarlarının genişləndirilməsi, kommunikasiya xətlərinin təkmilləşdirilməsi işləri həyata keçiriləcəkdir. Bu isə istehsalatın təhlükəsiz işini təmin edəcək, enerji və xammala qənaət etməyə imkan yaradacaqdır.

– Geniş və maraqlı müsahibəyə görə təşəkkür edirəm.

Rafiq Oday,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri,
Respublikanın Əməkdar jurnalisti

Fotolar Vüqar Abdullahındır