Category: Publisistika

Əmanət Qəbirlər

            Səlim ay Səlim, Nə çox yatdın7 Qalx ayağa mallar ac qaldı qoyun quzu acından mələşir. Kifayət xanım bu sözləri eşidəndə məətdəl qaldı. Allah sən saxla , yəqin arvadın başına hava gəlib. Nə mal, nə qoyun-quzu, Nə Səlim?

Kubra xalanın yaraşıqlı evləri, mal-qarası yağı düşmənə qaldı. Hələ bunlar bir yana əzizləyə-əzizləyə böyüdüb boya başa çatdırdığı son -beşik oğlu Niyaz şəhid oldu. Səlim kişi bu müsübətlərə dözməyib dünyasını dəyişdi. Onu öz vəsiyyətiə əməl edib qəbirstanlıqda əmanət bastırdılar.

Kubra xala gözlərini yollara dikib ümidini üzmədi. Hər axşam səhər əllərini göyə qaldırıb Allaha yalvardı.

Allah sən düşmənin bəlasını ver!  Haqq ədalət oz yerini tapsın. Doğma yurdumuza yuvamıza qayıdaq. Qurban olum sənə ay Allah səndən ömür yox möhlət istəyirəm. Sən mənə möhlət ver Niyazın qəbrini ziyarət edim. Onun yanında məni torpağa tapşırsınlar. Hər sabahın ümidlə açılacağını gözləyən kubra xala nədənsə bu səhər yatıb qalmışdı.

Kifayyət xanım adəti üzrə həyat yoldaşını və uşaqlarını məktəbə yola salıb oz işləri ilə məşğul olurdu. O elə zənn edirdiki, yəqin arvad gecəni yaxşı yatmayıb. Qəflətən qışqırtıdan diksinən Kifayyət xanım doğma anası qədər xətrini istədiyi qaynanasına yaxınlaşanda arvadın halı özündə deyildi.

Sənə qurban olum ay ana yuxu görürsən nədi? Bir az sakitləş! Kubra xala isə dil boğaza qoymurdu.

Yaxın gəl ay Niyaz, niyə məndən qaçırsan? Boynuna qurban olum gəl üzündən öpüm, atanıda çağır gəsin ona deyiləsi sözüm var. Kifayyət xanım balaca oğlu Xalidi çağırdı.

Oğlum qaç məktəbə atanı çağır, tez evə gəlsin nənənin halı pisləşip. Ertəsi gün Kubra xalanı oz vəsiyyətinə əməl edərək həyat yoldaşı səlim kişinin yanında əmanət kimidəfn etdilər . Kubra xalanın bu niskilli olümü hamını sarsıtdı. Hər gecə övladlarının yuxusuna girib oğlu Niyazı çağırıb qucaqlamaq istəyən Kubra xalanın övladları belə qərara gəldilər ki, Niyazın şəklini Kubra xalanın qəbir daşına vursunlar. Bəlkə bir az təskinlik tapalar. Belə də etdilər. Baş daşında Kubra xala oğlu ilə qoşa dayanmışdı. Bir müddət keçdi. Səlim kişi ilə Kubra xalanın qəbirləri arasında bitən yasəmən ağacı sanki qolarını açıb niyazın şəklini qucaqlamışdı. Bu ağac eyni ilə Kubra xala gildə doğma evlərinin eyvanı qarşısında bitən yasəmən ağacına bənzəyirdi.

Qəbirstanlığa gələn hər kəs bu mənzərəni görəndə göz yaşlarını saxlaya bilmirdilər. Allah düşmənə lənət eləsin dedilər.

Azədə Çobanova Kəbirli kənd sakini, mədəniyyət işçisi.

 

 

“Allah eləməsin ki, “Meydan”ın taleyi Tiflis Türk Teatrının taleyinə oxşasın…”

Redaksiyamızın qonağı Gürcüstanda nəşr olunan “Meydan” dərgisinin baş redaktoru, şair-dramaturq, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Alxan Binnətoğludur.
Alxan müəllim, Bakıya yolunuz gec-gec düşdüyündən, biz görüş fürsətini qaçırmaq istəmədik. Xoş gördük sizi. Jurnalistlik fəaliyyətinizlə, eləcə də bədii yaradıcılığınızla kifayət qədər tanış olan bir adam kimi deyə bilərəm ki, çoxlarından: “Alxan Binnətoğlu mənim ən istəkli müəllimim olub” – sözlərini eşidəndə heç də təəccüblənmirəm. Zənnimcə, kifayət qədər təcrübəli və təmənnasız bir jurnalist, şair, dramaturq, tərcüməçi, tədqiqatçı… kimi hətta dərs demədiyiniz şəxslər belə sizi özlərinə müəllim hesab etməkdə haqlıdırlar. Siz özünüz necə düşünürsünüz? Bu haqqı qazanmaq yəqin ki, o qədər də asan olmayıb!?
Əvvəla, dəvətinizə, ikincisi isə bu səmimi suala görə təşəkkürümü bildirirəm. Çalışacağam ki, suallarınıza səmimi də cavab verim. Bildiyiniz kimi, uzun müddət Gürcüstan ali məktəblərində işləmiş, Azərbaycan və dünya ədəbiyyatından mühazirələr oxumuşam. Təbii ki, sevimli tələbələrim çox olub. Onlar da yəqin ki, məni humanistliyi və təmənnasızlığı özünə məslək seçmiş bir insan kimi yüksək dəyərləndiriblər. Qaldı müəllimi olmadıqlarıma, yaxşı deyiblər ki, el gözü tərəzidir. Xalqımızın elə ləyaqətli oğulları olub ki, əməlləri ilə bütün gələn nəsillərə örnək olub, nümunə göstəriliblər. Kimsə özünə kimisə həyatda müəllim sayırsa, deməli, örnək götürülən şəxs öz həyatını hədər keçirmədiyi üçün sevinə, qürurlana bilər.
Əksəriyyət sizi baş redaktoru olduğunuz “Meydan” dərgisindən tanıyıb sevir. Mənə görə, hansısa bir mətbu nəşr əslində öz naşirinin simasını birbaşa özündə əks etdirir. Yəni, “Meydan” Alxan Binnətoğlunun güzgüdəki əksidir. Düzünü deyim ki, mən bu dərginin hər sayının işıq üzü görməsini böyük intizarla gözləmişəm həmişə. Çünki burada həm dərin maraq və məzmun kəsb edən yazılar, həm yüksək poliqrafik keyfiyyət, həm də dizayn işi bir-birini tamamlayıb hər zaman. Mövzuların rəngarəngliyi, Azərbaycan-Borçalı-Gürcü mədəni-ədəbi həyatından bəhs edən olduqca maraqlı yazılar, tədqiqat xarakterli məqalələr oxucunu özünə cəlb edib. Hər mövzuya uyğun şəkillər, düzgün rəng seçimi…
Qiymət xanım, minnətdaram ki, “Meydan” dərgisinə bu qədər yüksək dəyər verirsiniz. Axı, o həm də sizin öz doğma jurnalınızdır. Burada sizin neçə-neçə maraqlı yazılarınız, müsahibələriniz dərc olunub. Eyni zamanda, siz dərginin redaksiya heyətinin üzvüsünüz. Sözünüzə qüvvət, “Meydan”ın hər sayı böyük oxucu auditoriyası tərəfindən hər zaman xüsusi sevgi ilə qarşılanıb. Biz mövzu və müəllif sarıdan heç vaxt korluq çəkməmişik. Çalışmışıq ki, “Meydan” mətbuat meydanında həqiqətən də öz orijinallığı ilə seçilsin və sevilsin.
Tiflisin mərkəzində meydan var. Dərgini də elə onun şərəfinə “Meydan” adlandırmışıq. O meydanda yaşamış adamların həyat və fəaliyyətinə güzgü tutmağa çalışmışıq bu “Meydan”da. İlk pianoçu, ilk rəssam qadın haqqında, Tiflisin teatr həyatı haqqında, Tiflisin, eləcə də Borçalının etnoqrafiyası haqqında çoxlu yazılar dərc eləmişik. Təəssüf ki, bütün çətinliklərə baxmayaraq, yüksək zövqlə nəşr etdirdiyimiz “Meydan” bu gün qapanmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb. Maliyyə məsələsi tezliklə həll olunmasa, Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızın ədəbi-mədəni, sosial-iqtisadi həyatından, elm və təhsil sahəsindəki uğur və problemlərindən bəhs edən bu dəyərli jurnalla vidalaşmalı olacaq oxucularımız. 72 səhifəlik bu nəhəng dərginin hər sayı bir cild idi. Onun cəmi 16 sayı işıq üzü gördü. Hazırda 7-8 aydır ki, çapı dayanıb jurnalımızın. Əlbəttə, bu bizi olduqca narahat edir. Lakin ümid edirik ki, dərgimiz yenidən nəşrə başlayacaq, biz öz işimizi davam etdirəcəyik. Bunu bilirsiniz nəyə oxşadıram?: – Tiflis Türk Dram Teatrının fəaliyyətini 1947-ci ildə guya “müvəqqəti olaraq” dayandırdılar. Teatr “o müvəqqəti dayanmaqla” yalnız 2004-cü ildə fəaliyyətə başladı. Teatrın o zamankı aktyorlarından artıq heç kəs qalmamışdı. Sıfırdan başlamaq lazım gəldi. Bu isə çox şeyin itirilməsi demək idi. Allah eləməsin “Meydan” həmin taleyi yaşasın.
Çoxlu məktublar alırıq oxuculardan. Jurnalın çapının dayandığından narahatdırlar. Hələliksə… ümid yalnız gözləməyə qalır.
“Meydan”a çox bağlı olduğunuz məlumdur, eyni zamanda mətbu aləmdə bu gün mövcud olan bir çox başqa qəzet və jurnalların əsasının qoyulmasında da mühüm rolunuzun olduğunu danmaq günah olardı. Bu barədə oxucularımıza məlumat verməyinizi istərdik.
Təqaüdə çıxmamışdan əvvəl də, sonra da mətbuatla əlaqəm olub. Yaradıcı adamın mətbuatla əlaqəsinin olması olduqca zəruri və vacib bir şərtdir. Mən mətbuata gəldiyim illərdə Gürcüstanda respublika səviyyəli dörd əsas qəzet çıxırdı. “Sovet Gürcüstanı” da onlardan biri idi. Orada əməkdaşlığa başladı. Həmin qəzetdə müxtəlif mövzulu yazılarım, hekayələrim, şeirlərim, tərcümələrim çap olunurdu. Rayon qəzetləri, mərkəzi mətbuat, Bakıda çıxan mərkəzi qəzet və jurnallarla da sıx əməkdaşlıq edirdim.
90-cı illərdə siyasi dəyikliklər baş verdi, mətbuat sahəsində də bir çox dəyişikliklər oldu. Mən də mətbuatla ciddi məşğul olmağa başladım. Bir nəfər mənə təklif etdi ki, gəlin Rustavidə bir qəzet çıxaraq. “Region-press” adlı bu qəzetin nəşrinə kömək etməyimi xahiş edirdilər. Dedilər, burada işçilər təcrübəsizdir… Qəzeti sahmana saldıqdan sonra həmin şəxs mənə dedi ki, Alxan müəllim, əslində mən səni qəzet üçün çağırmamışdım. Gəlin, daha ciddi bir iş görək, jurnal çap eləyək. Beləliklə də, “Meydan” adlı bu dərginin çapına başladıq. Onun adını da mən qoymuşam. Oğlum Binnəti bu işə cəlb elədim. Dərginin dizayn işi, tərtibatı isə birbaşa Binnətin adıyla bağlıdır. Oğlum olduğu üçün demirəm, etiraf etməliyəm ki, Binnətin bacarıqlı işi sayəsində “Meydan” jurnalı qısa zamanda oxucuların sevimlisinə çevrildi. 72 səhifəlik bu dərgidə Borçalı həyatı ilə bağlı, Azərbaycanda və xaricdə yaşayan borçalılar barədə gözəl tərtibatda yazılar verməkdə məqsədimiz Borçalı ruhunu yaşatmaq, milli-mənəvi sərvətlərimizi xalqa daha da yaxından tanıtmaq və sevdirmək idi.
Alxan müəllim, jurnalistlik fəaliyyətinizlə yanaşı, sizi oxucular istedadlı şair, tərcüməçi və dramaturq kimi də yüksək dəyərləndirirlər. Lakin nədənsə bu barədə danışmaq istəmirsiniz elə bil…
Bilirsinizmi, indi şeir yazanlar çoxdur. Bu səbəbdən, özünə “şairəm” deyənlərə qarşı adamın içində bir o qədər də xoş olmayan hiss yaranır. Mən də şeir yazmışam və indi də yazıram. Meydandakı fəaliyyətim isə məni məcbur elədi ki, Borçalı həyatına dair tədqiqat xarakterli yazılar yazım. Şeirlər, tərcümələr, dram əsərləri yazmışam. Gürcü poeziyasının bütün xoşuma gələn nümunələrini dilimizə tərcümə etmişəm. Deyəsən, tərcümələrim gürcülərin çox xoşuna gəlmişdi. Məni bəzən “Şota Rustavelinin tərcüməçisi” adlandırırdılar. Onlara dedim ki, mən bu qüdrətli şairin tərcüməçisi deyiləm, bizim çox görkəmli xalq şairlərimiz Şota Rustavelinin əsərlərini dilimizə gözəl çeviriblər. Mən onu çox təbliğ etmişəm, bəlkə də onun əsərlərini mən qədər təbliğ edən ikinci Azərbaycan şairi, tədqiqatçısı və tərcüməçisi olmayıb. Məsələn, Şota Rustavelinin novruz bayramı şənlikləri barədəki fikirlərini tədqiqata ilk dəfə mən cəlb etmişəm.
Soruşursunuz deyə cavab verirəm: çoxlu sayda kitablarım çap olunub. İşıq üzü görməmiş neçə-neçə nəsr əsərim, povestim, tədqiqat əsərlərim var…
Maraqlıdır ki, hələlik yalnız adını eşidib üzünü gördüyümüz “M.F.Axundzadə və Tiflis” adlı bu gözəl kitabı əldə etmək bizə nəsib olmasa da, onu əlimizdə tutmuşuq…
Nə demək istədiyinizi anladım, Qiymət xanım. Əlinizdəki kitab yenicə nəşr olunub və mən Bakıya hələlik yalnız bu bir nüsxəni gətirmişəm. Sağlıq olsun, söz verirəm ki, sizin kitabınızı hökmən ünvanına yetirəcəyəm. Qaldı kitabın mövzu və mündəricəsinə, bu barədə qısa da olsa məlumat verməklə kifayətlənməli olacağam. Olduqca yüksək zövqlə hazırlanaraq Tiflisdə nəşr olunan bu kitab “M.F.Axundzadə və Tiflis” adlanır. Tədqiqat xarakterli bu əsərimi Akif adlı dostum nəşr etdirub. Dizaynı isə yenə də oğlum Binnətə məxsusdur.
Alxan müəllim, kitab elə bil “Meydan”ın əkiz tayıdır. Demək istəyirəm ki, tərtibatı o qədər gözəldir, elə nəfis bir şəkildə işlənib ki, adam əlindən yerə qoymaq istəmir…
Yaxşı tutubsunuz. Binnətin əl işi, gördüyü işə ürək qoyması bu kitabda da özünü aşkar göstərib. Bu kitab mənim son dövrlər fəaliyyətimin ən gözəl məhsuludur. 10-15 kitabım çıxıb bu günəcən, lakin boynuma alım ki, belə yüksək tərtibatda işıq üzü görmüş kitabım olmamışdı hələ. Buna görə, həm oğlum Binnətə, həm də dostum Akifə sonsuz minnətdaram.
Gizlin deyil ki, M.F.Axundzadə ilə bağlı təzadlı fikirlər mövcuddur. Tədqiqatçıların birmənalı olmayan fikirləri sizin əlinizi işdən soyutmayıb ki?…
Bilirsinizmi, mən bu tədqiqatlara 1960-cı illərdə, tələbəlik vaxtlarımdan başlamışam. Hələ o vaxt mən yazılarımda bu böyük filosofun adını “Axundov” yox, “Axundzadə” yazırdım. Düzdür, çap zamanı bunu qəbul etmir, “Axundov” yazırdılar. Əlyazmalarıma da baxsanız, görərsiniz ki, orada “Axundzadə”dir. Axundzadə kimi dahi şəxsiyyətlər bir əsrdə, iki əsrdə bir yaranır. Bu cür insanlara onlar əsrləri qabaqladıqlarına görə, həmişə müasirləri qısqanclıqla yanaşıblar. Kitabdakı “Mütərəqqi rol oynamağın bəlaları” adlı yazımda Rusiyanın tabeçiliyində olduğumuz vaxtlarda onların bizim başımıza açdığı oyunları, millətimizin ruhunun öldürülməsinə yönəldilmiş çirkin niyyəti açıqlamağa çalışmışam. Onlar heç vaxt Azərbaycan xalqının həyatında mütərəqqi rol oynamamışlar, əksinə bizim milləti yüz illərlə geri saldılar.
Düzdür, M.F.Axundzadə kimi böyük şəxsiyyətin yetişməsində rusların hökmran olduqları mühit mühüm rol oynasa da, Rusiya hər zaman bizim xalqın milli ruhunu öldürməyə can atırdı. İlk aktyor qadınlardan bəhs edən yazımda Axundzadənin komediyalarında qadınların oynaması kimi olduqca mühüm məsələyə aydınlıq gətirmişəm. Mirzə Fətəlinin komediyalarında Şərq qadını ilk dəfə səhnəyə çıxdı XX əsrin əvvəllərində. Bu, Şərqdə bir inqilab idi həqiqətən də. Mirzə Fətəlini vəzifəyə ruslar gətirsələr də, o, Çar idarəsində işləsə də, öz xalqına hər zaman şərəflə, ləyaqətlə xidmət etmişdi. Fətəli yaşadığı ünvandan – “Vorontsov, 53”-dən (indiki Qordosali,17) çıxıb, işə gedərkən neçə-neçə nadanla qarşılaşmalı olurdu, çox gözü götürməyənlərin qabağından keçib gedir, onu “dinsiz”, “kafir” adlandıranların tənəsinə fikir verməməyə çalışırdı. Bu küfr oxumalar onun qəlbində ağır izlər buraxırdı. O, səviyyəsindən qat-qat aşağı olanlardan olduqca irəli getmişdi deyə, onu xəbislərin gözü götürmürdü. Onu dinsiz, materialist adlandırırdılar. Onu Spinozadan da irəli getdiyini deyirdilər. Lakin Mirzə Fətəli bütün ruhu və daxili aləmi ilə, dünyagörüşü ilə müsəlman aləminin yetişdirməsi idi. Mirzə Fətəli dinsiz deyildi, dini fanatizmin, mövhumatın düşməni, islam dininin düşmənlərinin düşməni idi.
Bütün bu məlumatları əldə etmək üçün hansı etibarlı mənbələrə müraciət etmisiniz?
Artıq qeyd etdiyim kimi, pedaqoji fəaliyyətə başladığım 60-cı illərdən Tiflis arxivlərində işləməyə, tədqiqatlar aparmağa başlamışam. Əsasən Axundzadə ilə bağlı məlumatlar toplamaq üçün gürcü, Azərbaycan və rus, eləcə də digər ölkə alimlərinin əsərlərindən mənbə kimi istifadə etmişəm. “Mirzə Melkum xan, yoxsa Mirzə Ağa Təbrizi?” adlı yazıda bir çox tədqiqatçıların fikirlərinin səhv olduğunu sübut edərək, belə bir qənaətə gəlmişəm ki, Mirzə Melkum xan heç də yazıçı olmayıb. Bu şəxs Mirzə Fətəli Axundzadənin yaxın dostu olub. Və o, əvvəl İranda yaşayıb, sonra Fransaya köçüb, orda da dünyasını dəyişib. Onun heç vaxt dram əsərləri olmayıb. Mirzə Ağanın Mirzə Fətəliyə göndərdiyi dörd dram əsəri məktubları ilə birlikdə tikilmiş halda hazırda Axundzadənin arxivində saxlanılır. Sən demə, Mirzə Ağa Təbrizi Axundzadə ilə dost olduğundan, oxuyub rəyini bildirsin deyə, onun komediyalarından təsirlənib yazdığı əsərlərini Fətəliyə göndərib. Mirzə Ağanın üç dram əsəri Avropada Mirzə Melkum xanın adına çap olunub. Sonradan bu əsərlərin Mirzə Ağa Təbrizinin olduğu ortaya çıxıb. Haqq-ədalət öz yerini tutub. Ermənilər zorla Melkum xanı dramaturq eləmək istəsələr də, alınmayıb.
Axundzadənin qələm dostları, qohumları, doğmaları, əzizləri haqqında səhih məlumatla oxucular kitabın sonunda verilmiş siyahıda tanış ola bilərlər. “Mirzə Fətəlinin rütbələri və mükafatları” bölümündə onun dövlət təltifləri, rütbələri barədə dolğun məlumat almaq olar.
Deyirlər, insan öz tədqiqat obyektinə oxşayır. Siz necə düşünürsünüz, bu belədirmi?
Bu sözlərdə müəyyən qədər həqiqət var: mən Mirzə Fətəlinin yaşadığı evdə çox olmuşam, bağ evi vardı, orda olmuşam, keçdiyi daş küçələrdən keçmişəm, onun qarşılaşdığı kinli baxışları üzərimdə hiss etmişəm. Onun əyləşdiyi daşın üzərində oturub, dərin xəyallara dalmış, çəkdiyi məşəqqətləri, üzləşdiyi çətinlikləri duymaq istəmişəm. Belə anlarda az qala onun nəfəsini hiss edirdim, surəti göz önümdə canlanırdı.
Tiflisdə 50 il bundan qabaq Axundzadənin 150 illiyi keçiriləndə yubileylə əlaqədar Bakıda medalyon buraxmışdılar. Fakültəmizin dekanı Həkimov vardı, mənə bir medalyon və dəvətnamə verib dedi ki, Alxan, bu medalyonu iki ildir saxlayıram, artıq qocalmışam. Sən cavansan, al bu medalyonu saxla. Mən də həmin əmanəti düz 50 il saxladım və bu yaxınlarda Mirzə Fətəlinin ev-muzeyi təmir olunub istifadəyə veriləndə, o medalyonu muzeyin əməkdaşlarına təqdim elədim. Muzey əməkdaşlarının minnətdarlıq dolu baxışlarını görəndə, özümü olduqca xoşbəxt hiss etdim.
Kitabda Baron Rozen və Vorontsov haqqında yazılara da yer vermisiniz…
Doğrudur, kitabda onlar haqqında yazılar yazıb, şəkillərini də vermişəm. Mirzə Fətəli Baron Rozen haqqında həmişə minnətdarlıq hissiylə qeyd edib, axı Axundzadəni işə məhz o, təyin edib. Burda tutduğu vəzifəsi ona imkan verib ki, o öz xalqının nümayəndələrinə bacardığı qədər kömək edə bilsin. Vorontsova gəldikdə isə, Tiflisdə ilk teatr binasının tikilməsi, türk teatrının açılması onun adı ilə bağlıdır. 1852-ci ildə ilk dəfə Tiflis teatrında Axundzadənin əsəri rus dilində səhnəyə qoyulub. Bir daha təkrar edirəm: Mirzə Fətəli Axundzadə yeganə şəxsiyyət idi ki, o cür çətin dövrdə Azərbaycan xalqını Tiflisdə ləyaqətlə təmsil edirdi.
Alxan müəllim, səmimi müsahibəyə görə sizə təşəkkürümüzü bildirir, nüfuzlu bir dərginin baş redaktoru, şair, dramaturq, tərcüməçi, tədqiqatçı kimi uzun illər ərzindəki gərgin fəaliyyətinizin nəticəsində qazandığınız xalq sevgisinə biz “Elimiz.Günümüz” əməkdaşları da qoşularaq, sizə möhkəm can sağlığı, daha böyük uğurlar arzulayırıq.
“Meydan”da görüşənədək, hörmətli baş redaktor!

“Allah eləməsin ki, “Meydan”ın taleyi Tiflis Türk Teatrının taleyinə oxşasın…”

Redaksiyamızın qonağı Gürcüstanda nəşr olunan “Meydan” dərgisinin baş redaktoru, şair-dramaturq, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Alxan Binnətoğludur.
Alxan müəllim, Bakıya yolunuz gec-gec düşdüyündən, biz görüş fürsətini qaçırmaq istəmədik. Xoş gördük sizi. Jurnalistlik fəaliyyətinizlə, eləcə də bədii yaradıcılığınızla kifayət qədər tanış olan bir adam kimi deyə bilərəm ki, çoxlarından: “Alxan Binnətoğlu mənim ən istəkli müəllimim olub” – sözlərini eşidəndə heç də təəccüblənmirəm. Zənnimcə, kifayət qədər təcrübəli və təmənnasız bir jurnalist, şair, dramaturq, tərcüməçi, tədqiqatçı… kimi hətta dərs demədiyiniz şəxslər belə sizi özlərinə müəllim hesab etməkdə haqlıdırlar. Siz özünüz necə düşünürsünüz? Bu haqqı qazanmaq yəqin ki, o qədər də asan olmayıb!?
Əvvəla, dəvətinizə, ikincisi isə bu səmimi suala görə təşəkkürümü bildirirəm. Çalışacağam ki, suallarınıza səmimi də cavab verim. Bildiyiniz kimi, uzun müddət Gürcüstan ali məktəblərində işləmiş, Azərbaycan və dünya ədəbiyyatından mühazirələr oxumuşam. Təbii ki, sevimli tələbələrim çox olub. Onlar da yəqin ki, məni humanistliyi və təmənnasızlığı özünə məslək seçmiş bir insan kimi yüksək dəyərləndiriblər. Qaldı müəllimi olmadıqlarıma, yaxşı deyiblər ki, el gözü tərəzidir. Xalqımızın elə ləyaqətli oğulları olub ki, əməlləri ilə bütün gələn nəsillərə örnək olub, nümunə göstəriliblər. Kimsə özünə kimisə həyatda müəllim sayırsa, deməli, örnək götürülən şəxs öz həyatını hədər keçirmədiyi üçün sevinə, qürurlana bilər.
Əksəriyyət sizi baş redaktoru olduğunuz “Meydan” dərgisindən tanıyıb sevir. Mənə görə, hansısa bir mətbu nəşr əslində öz naşirinin simasını birbaşa özündə əks etdirir. Yəni, “Meydan” Alxan Binnətoğlunun güzgüdəki əksidir. Düzünü deyim ki, mən bu dərginin hər sayının işıq üzü görməsini böyük intizarla gözləmişəm həmişə. Çünki burada həm dərin maraq və məzmun kəsb edən yazılar, həm yüksək poliqrafik keyfiyyət, həm də dizayn işi bir-birini tamamlayıb hər zaman. Mövzuların rəngarəngliyi, Azərbaycan-Borçalı-Gürcü mədəni-ədəbi həyatından bəhs edən olduqca maraqlı yazılar, tədqiqat xarakterli məqalələr oxucunu özünə cəlb edib. Hər mövzuya uyğun şəkillər, düzgün rəng seçimi…
Qiymət xanım, minnətdaram ki, “Meydan” dərgisinə bu qədər yüksək dəyər verirsiniz. Axı, o həm də sizin öz doğma jurnalınızdır. Burada sizin neçə-neçə maraqlı yazılarınız, müsahibələriniz dərc olunub. Eyni zamanda, siz dərginin redaksiya heyətinin üzvüsünüz. Sözünüzə qüvvət, “Meydan”ın hər sayı böyük oxucu auditoriyası tərəfindən hər zaman xüsusi sevgi ilə qarşılanıb. Biz mövzu və müəllif sarıdan heç vaxt korluq çəkməmişik. Çalışmışıq ki, “Meydan” mətbuat meydanında həqiqətən də öz orijinallığı ilə seçilsin və sevilsin.
Tiflisin mərkəzində meydan var. Dərgini də elə onun şərəfinə “Meydan” adlandırmışıq. O meydanda yaşamış adamların həyat və fəaliyyətinə güzgü tutmağa çalışmışıq bu “Meydan”da. İlk pianoçu, ilk rəssam qadın haqqında, Tiflisin teatr həyatı haqqında, Tiflisin, eləcə də Borçalının etnoqrafiyası haqqında çoxlu yazılar dərc eləmişik. Təəssüf ki, bütün çətinliklərə baxmayaraq, yüksək zövqlə nəşr etdirdiyimiz “Meydan” bu gün qapanmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb. Maliyyə məsələsi tezliklə həll olunmasa, Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızın ədəbi-mədəni, sosial-iqtisadi həyatından, elm və təhsil sahəsindəki uğur və problemlərindən bəhs edən bu dəyərli jurnalla vidalaşmalı olacaq oxucularımız. 72 səhifəlik bu nəhəng dərginin hər sayı bir cild idi. Onun cəmi 16 sayı işıq üzü gördü. Hazırda 7-8 aydır ki, çapı dayanıb jurnalımızın. Əlbəttə, bu bizi olduqca narahat edir. Lakin ümid edirik ki, dərgimiz yenidən nəşrə başlayacaq, biz öz işimizi davam etdirəcəyik. Bunu bilirsiniz nəyə oxşadıram?: – Tiflis Türk Dram Teatrının fəaliyyətini 1947-ci ildə guya “müvəqqəti olaraq” dayandırdılar. Teatr “o müvəqqəti dayanmaqla” yalnız 2004-cü ildə fəaliyyətə başladı. Teatrın o zamankı aktyorlarından artıq heç kəs qalmamışdı. Sıfırdan başlamaq lazım gəldi. Bu isə çox şeyin itirilməsi demək idi. Allah eləməsin “Meydan” həmin taleyi yaşasın.
Çoxlu məktublar alırıq oxuculardan. Jurnalın çapının dayandığından narahatdırlar. Hələliksə… ümid yalnız gözləməyə qalır.
“Meydan”a çox bağlı olduğunuz məlumdur, eyni zamanda mətbu aləmdə bu gün mövcud olan bir çox başqa qəzet və jurnalların əsasının qoyulmasında da mühüm rolunuzun olduğunu danmaq günah olardı. Bu barədə oxucularımıza məlumat verməyinizi istərdik.
Təqaüdə çıxmamışdan əvvəl də, sonra da mətbuatla əlaqəm olub. Yaradıcı adamın mətbuatla əlaqəsinin olması olduqca zəruri və vacib bir şərtdir. Mən mətbuata gəldiyim illərdə Gürcüstanda respublika səviyyəli dörd əsas qəzet çıxırdı. “Sovet Gürcüstanı” da onlardan biri idi. Orada əməkdaşlığa başladı. Həmin qəzetdə müxtəlif mövzulu yazılarım, hekayələrim, şeirlərim, tərcümələrim çap olunurdu. Rayon qəzetləri, mərkəzi mətbuat, Bakıda çıxan mərkəzi qəzet və jurnallarla da sıx əməkdaşlıq edirdim.
90-cı illərdə siyasi dəyikliklər baş verdi, mətbuat sahəsində də bir çox dəyişikliklər oldu. Mən də mətbuatla ciddi məşğul olmağa başladım. Bir nəfər mənə təklif etdi ki, gəlin Rustavidə bir qəzet çıxaraq. “Region-press” adlı bu qəzetin nəşrinə kömək etməyimi xahiş edirdilər. Dedilər, burada işçilər təcrübəsizdir… Qəzeti sahmana saldıqdan sonra həmin şəxs mənə dedi ki, Alxan müəllim, əslində mən səni qəzet üçün çağırmamışdım. Gəlin, daha ciddi bir iş görək, jurnal çap eləyək. Beləliklə də, “Meydan” adlı bu dərginin çapına başladıq. Onun adını da mən qoymuşam. Oğlum Binnəti bu işə cəlb elədim. Dərginin dizayn işi, tərtibatı isə birbaşa Binnətin adıyla bağlıdır. Oğlum olduğu üçün demirəm, etiraf etməliyəm ki, Binnətin bacarıqlı işi sayəsində “Meydan” jurnalı qısa zamanda oxucuların sevimlisinə çevrildi. 72 səhifəlik bu dərgidə Borçalı həyatı ilə bağlı, Azərbaycanda və xaricdə yaşayan borçalılar barədə gözəl tərtibatda yazılar verməkdə məqsədimiz Borçalı ruhunu yaşatmaq, milli-mənəvi sərvətlərimizi xalqa daha da yaxından tanıtmaq və sevdirmək idi.
Alxan müəllim, jurnalistlik fəaliyyətinizlə yanaşı, sizi oxucular istedadlı şair, tərcüməçi və dramaturq kimi də yüksək dəyərləndirirlər. Lakin nədənsə bu barədə danışmaq istəmirsiniz elə bil…
Bilirsinizmi, indi şeir yazanlar çoxdur. Bu səbəbdən, özünə “şairəm” deyənlərə qarşı adamın içində bir o qədər də xoş olmayan hiss yaranır. Mən də şeir yazmışam və indi də yazıram. Meydandakı fəaliyyətim isə məni məcbur elədi ki, Borçalı həyatına dair tədqiqat xarakterli yazılar yazım. Şeirlər, tərcümələr, dram əsərləri yazmışam. Gürcü poeziyasının bütün xoşuma gələn nümunələrini dilimizə tərcümə etmişəm. Deyəsən, tərcümələrim gürcülərin çox xoşuna gəlmişdi. Məni bəzən “Şota Rustavelinin tərcüməçisi” adlandırırdılar. Onlara dedim ki, mən bu qüdrətli şairin tərcüməçisi deyiləm, bizim çox görkəmli xalq şairlərimiz Şota Rustavelinin əsərlərini dilimizə gözəl çeviriblər. Mən onu çox təbliğ etmişəm, bəlkə də onun əsərlərini mən qədər təbliğ edən ikinci Azərbaycan şairi, tədqiqatçısı və tərcüməçisi olmayıb. Məsələn, Şota Rustavelinin novruz bayramı şənlikləri barədəki fikirlərini tədqiqata ilk dəfə mən cəlb etmişəm.
Soruşursunuz deyə cavab verirəm: çoxlu sayda kitablarım çap olunub. İşıq üzü görməmiş neçə-neçə nəsr əsərim, povestim, tədqiqat əsərlərim var…
Maraqlıdır ki, hələlik yalnız adını eşidib üzünü gördüyümüz “M.F.Axundzadə və Tiflis” adlı bu gözəl kitabı əldə etmək bizə nəsib olmasa da, onu əlimizdə tutmuşuq…
Nə demək istədiyinizi anladım, Qiymət xanım. Əlinizdəki kitab yenicə nəşr olunub və mən Bakıya hələlik yalnız bu bir nüsxəni gətirmişəm. Sağlıq olsun, söz verirəm ki, sizin kitabınızı hökmən ünvanına yetirəcəyəm. Qaldı kitabın mövzu və mündəricəsinə, bu barədə qısa da olsa məlumat verməklə kifayətlənməli olacağam. Olduqca yüksək zövqlə hazırlanaraq Tiflisdə nəşr olunan bu kitab “M.F.Axundzadə və Tiflis” adlanır. Tədqiqat xarakterli bu əsərimi Akif adlı dostum nəşr etdirub. Dizaynı isə yenə də oğlum Binnətə məxsusdur.
Alxan müəllim, kitab elə bil “Meydan”ın əkiz tayıdır. Demək istəyirəm ki, tərtibatı o qədər gözəldir, elə nəfis bir şəkildə işlənib ki, adam əlindən yerə qoymaq istəmir…
Yaxşı tutubsunuz. Binnətin əl işi, gördüyü işə ürək qoyması bu kitabda da özünü aşkar göstərib. Bu kitab mənim son dövrlər fəaliyyətimin ən gözəl məhsuludur. 10-15 kitabım çıxıb bu günəcən, lakin boynuma alım ki, belə yüksək tərtibatda işıq üzü görmüş kitabım olmamışdı hələ. Buna görə, həm oğlum Binnətə, həm də dostum Akifə sonsuz minnətdaram.
Gizlin deyil ki, M.F.Axundzadə ilə bağlı təzadlı fikirlər mövcuddur. Tədqiqatçıların birmənalı olmayan fikirləri sizin əlinizi işdən soyutmayıb ki?…
Bilirsinizmi, mən bu tədqiqatlara 1960-cı illərdə, tələbəlik vaxtlarımdan başlamışam. Hələ o vaxt mən yazılarımda bu böyük filosofun adını “Axundov” yox, “Axundzadə” yazırdım. Düzdür, çap zamanı bunu qəbul etmir, “Axundov” yazırdılar. Əlyazmalarıma da baxsanız, görərsiniz ki, orada “Axundzadə”dir. Axundzadə kimi dahi şəxsiyyətlər bir əsrdə, iki əsrdə bir yaranır. Bu cür insanlara onlar əsrləri qabaqladıqlarına görə, həmişə müasirləri qısqanclıqla yanaşıblar. Kitabdakı “Mütərəqqi rol oynamağın bəlaları” adlı yazımda Rusiyanın tabeçiliyində olduğumuz vaxtlarda onların bizim başımıza açdığı oyunları, millətimizin ruhunun öldürülməsinə yönəldilmiş çirkin niyyəti açıqlamağa çalışmışam. Onlar heç vaxt Azərbaycan xalqının həyatında mütərəqqi rol oynamamışlar, əksinə bizim milləti yüz illərlə geri saldılar.
Düzdür, M.F.Axundzadə kimi böyük şəxsiyyətin yetişməsində rusların hökmran olduqları mühit mühüm rol oynasa da, Rusiya hər zaman bizim xalqın milli ruhunu öldürməyə can atırdı. İlk aktyor qadınlardan bəhs edən yazımda Axundzadənin komediyalarında qadınların oynaması kimi olduqca mühüm məsələyə aydınlıq gətirmişəm. Mirzə Fətəlinin komediyalarında Şərq qadını ilk dəfə səhnəyə çıxdı XX əsrin əvvəllərində. Bu, Şərqdə bir inqilab idi həqiqətən də. Mirzə Fətəlini vəzifəyə ruslar gətirsələr də, o, Çar idarəsində işləsə də, öz xalqına hər zaman şərəflə, ləyaqətlə xidmət etmişdi. Fətəli yaşadığı ünvandan – “Vorontsov, 53”-dən (indiki Qordosali,17) çıxıb, işə gedərkən neçə-neçə nadanla qarşılaşmalı olurdu, çox gözü götürməyənlərin qabağından keçib gedir, onu “dinsiz”, “kafir” adlandıranların tənəsinə fikir verməməyə çalışırdı. Bu küfr oxumalar onun qəlbində ağır izlər buraxırdı. O, səviyyəsindən qat-qat aşağı olanlardan olduqca irəli getmişdi deyə, onu xəbislərin gözü götürmürdü. Onu dinsiz, materialist adlandırırdılar. Onu Spinozadan da irəli getdiyini deyirdilər. Lakin Mirzə Fətəli bütün ruhu və daxili aləmi ilə, dünyagörüşü ilə müsəlman aləminin yetişdirməsi idi. Mirzə Fətəli dinsiz deyildi, dini fanatizmin, mövhumatın düşməni, islam dininin düşmənlərinin düşməni idi.
Bütün bu məlumatları əldə etmək üçün hansı etibarlı mənbələrə müraciət etmisiniz?
Artıq qeyd etdiyim kimi, pedaqoji fəaliyyətə başladığım 60-cı illərdən Tiflis arxivlərində işləməyə, tədqiqatlar aparmağa başlamışam. Əsasən Axundzadə ilə bağlı məlumatlar toplamaq üçün gürcü, Azərbaycan və rus, eləcə də digər ölkə alimlərinin əsərlərindən mənbə kimi istifadə etmişəm. “Mirzə Melkum xan, yoxsa Mirzə Ağa Təbrizi?” adlı yazıda bir çox tədqiqatçıların fikirlərinin səhv olduğunu sübut edərək, belə bir qənaətə gəlmişəm ki, Mirzə Melkum xan heç də yazıçı olmayıb. Bu şəxs Mirzə Fətəli Axundzadənin yaxın dostu olub. Və o, əvvəl İranda yaşayıb, sonra Fransaya köçüb, orda da dünyasını dəyişib. Onun heç vaxt dram əsərləri olmayıb. Mirzə Ağanın Mirzə Fətəliyə göndərdiyi dörd dram əsəri məktubları ilə birlikdə tikilmiş halda hazırda Axundzadənin arxivində saxlanılır. Sən demə, Mirzə Ağa Təbrizi Axundzadə ilə dost olduğundan, oxuyub rəyini bildirsin deyə, onun komediyalarından təsirlənib yazdığı əsərlərini Fətəliyə göndərib. Mirzə Ağanın üç dram əsəri Avropada Mirzə Melkum xanın adına çap olunub. Sonradan bu əsərlərin Mirzə Ağa Təbrizinin olduğu ortaya çıxıb. Haqq-ədalət öz yerini tutub. Ermənilər zorla Melkum xanı dramaturq eləmək istəsələr də, alınmayıb.
Axundzadənin qələm dostları, qohumları, doğmaları, əzizləri haqqında səhih məlumatla oxucular kitabın sonunda verilmiş siyahıda tanış ola bilərlər. “Mirzə Fətəlinin rütbələri və mükafatları” bölümündə onun dövlət təltifləri, rütbələri barədə dolğun məlumat almaq olar.
Deyirlər, insan öz tədqiqat obyektinə oxşayır. Siz necə düşünürsünüz, bu belədirmi?
Bu sözlərdə müəyyən qədər həqiqət var: mən Mirzə Fətəlinin yaşadığı evdə çox olmuşam, bağ evi vardı, orda olmuşam, keçdiyi daş küçələrdən keçmişəm, onun qarşılaşdığı kinli baxışları üzərimdə hiss etmişəm. Onun əyləşdiyi daşın üzərində oturub, dərin xəyallara dalmış, çəkdiyi məşəqqətləri, üzləşdiyi çətinlikləri duymaq istəmişəm. Belə anlarda az qala onun nəfəsini hiss edirdim, surəti göz önümdə canlanırdı.
Tiflisdə 50 il bundan qabaq Axundzadənin 150 illiyi keçiriləndə yubileylə əlaqədar Bakıda medalyon buraxmışdılar. Fakültəmizin dekanı Həkimov vardı, mənə bir medalyon və dəvətnamə verib dedi ki, Alxan, bu medalyonu iki ildir saxlayıram, artıq qocalmışam. Sən cavansan, al bu medalyonu saxla. Mən də həmin əmanəti düz 50 il saxladım və bu yaxınlarda Mirzə Fətəlinin ev-muzeyi təmir olunub istifadəyə veriləndə, o medalyonu muzeyin əməkdaşlarına təqdim elədim. Muzey əməkdaşlarının minnətdarlıq dolu baxışlarını görəndə, özümü olduqca xoşbəxt hiss etdim.
Kitabda Baron Rozen və Vorontsov haqqında yazılara da yer vermisiniz…
Doğrudur, kitabda onlar haqqında yazılar yazıb, şəkillərini də vermişəm. Mirzə Fətəli Baron Rozen haqqında həmişə minnətdarlıq hissiylə qeyd edib, axı Axundzadəni işə məhz o, təyin edib. Burda tutduğu vəzifəsi ona imkan verib ki, o öz xalqının nümayəndələrinə bacardığı qədər kömək edə bilsin. Vorontsova gəldikdə isə, Tiflisdə ilk teatr binasının tikilməsi, türk teatrının açılması onun adı ilə bağlıdır. 1852-ci ildə ilk dəfə Tiflis teatrında Axundzadənin əsəri rus dilində səhnəyə qoyulub. Bir daha təkrar edirəm: Mirzə Fətəli Axundzadə yeganə şəxsiyyət idi ki, o cür çətin dövrdə Azərbaycan xalqını Tiflisdə ləyaqətlə təmsil edirdi.
Alxan müəllim, səmimi müsahibəyə görə sizə təşəkkürümüzü bildirir, nüfuzlu bir dərginin baş redaktoru, şair, dramaturq, tərcüməçi, tədqiqatçı kimi uzun illər ərzindəki gərgin fəaliyyətinizin nəticəsində qazandığınız xalq sevgisinə biz “Elimiz.Günümüz” əməkdaşları da qoşularaq, sizə möhkəm can sağlığı, daha böyük uğurlar arzulayırıq.
“Meydan”da görüşənədək, hörmətli baş redaktor!

Qiymət Məhərrəmli,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist.

Şəki… Şəkililər…

Hər bir xalqın şifahi ədəbiyyatının, incəsənətinin səviyyəsi onun dünya xalqları arasında tutduğu mövqe ilə birbaşa əlaqədardır və bu mövqeyə təsiri böyükdür. Xalqların qədimliyi, keçdiyi tarixi yol və mədəni səviyyə onların yaratdığı şifahi xalq yaradıcılığı nümunələrində (bayatı, nağıl, əfsanə, rəvayət, dastan və s.) öz əksini tapmaqla yanaşı, həmin mədəniyyətin daşıyıcısı kimi də əsrlərdən-əsrlərə ötürülərək yaşadılmasında mühüm rol oynamaqdadır. Bu baxımdan, belə bir qənaətə gələ bilərik ki, Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrinə məxsus ağız ədəbiyyatı nümunələrinin mövcudluğu sayəsində olduqca zəngin folklor mədəniyyətimiz formalaşmışdır. Nağıl və dastanlarımızın, rəvayət və əfsanələrimizin, atalar sözləri və məsəllərimizin, lətifə və bayatılarımızın… zaman-zaman xalqımızın folklor xəzinəsinə daxil olması, bu xəzinənin getdikcə zənginləşməsinə şərait yaratmışdır. Bu nümunələr arzu və istəklərin, mədəniyyət və davranış səviyyəsinin, qəhrəmanlıq və şücaətlə şərtlənən dövr və məqamların xalqın mədəni həyatına müdaxiləsindən doğulur sanki; dildən-dilə keçən hansısa şifahi ədəbi formanın yaranışı ilə təzahür edən xalq yaradıcılığı əbədiyaşarlıq statusu qazanır. Xalqın özü tərəfindən yaradıldığı üçün bu nümunələr hər zaman sevilir, dəyərini qoruyub saxlayır. Bunlardan ən geniş yayılanı da lətifədir ki, onu dinləməyi və söyləməyi xoşlamayan adamı təsəvvürə gətirmək mümkün deyil.
Lətifə şifahi ədəbiyyatın bir qolu kimi, bütün xalqlar tərəfindən çox sevilən yaradıcılıq formasıdır. Molla Nəsrəddin lətifələrinin xalqımızın övladlarının ağıl, şüur, əqidə və idrak səviyyəsinə, dünyagörüşünün formalaşmasına təsiri hamıya məlumdur. Hazırdasa Azərbaycanda lətifənin vətəni kimi qədim Şəkinin adı öndə çəkilir.
Təsadüfi deyildir ki, əsrarəngiz gözəlliyə malik qədim Şəkinin adı çəkiləndə istər-istəməz insanların dodağı qaçır. Yəni, biləndə ki, qarşındakı insan şəkilidir, təbəssümünü gizlədə bilmirsən. Bu da ondan irəli gəlir ki, şəkililər olduqca baməzə, şən, hazırcavab, ağıllı, saf, təmiz, səmimi və gülərüz insanlardır. Sən bircə dəfə də olsun Şəkiyə getmisənsə, yəni ayağın Şəki torpağına dəyibsə, demək artıq sənin özünün Şəkili olmağına bircə addım qalıb. Bu yerin insanlarının şirin ləhcəsi, sözü-söhbəti səni elə ovsunlayacaq, elə məst edəcək ki, heç özün də bilmədən qarşındakı ilə elə onun öz “dilində” ünsiyyət quracaqsan. Şəkili olmağı kim istəməz ki?! “Siz də Şəkilisooz?” – deyə sual verilirsə, siz çox güman ki, zarafatla da olsa, bu sözləri “ağzınızdan qaçıracaqsınız”: “Hayındı, a gözoo yiyim, mən də Şəkiliyəm!”
Şəkinin daşı-torpağı, çayı-bulağı, gülü-çiçəyi… belə insanla sanki bu şirin ləhcədə danışır. Burada insan ayaqla gəzib-dolaşmaqdan heç vaxt yorulmayacaq; hər addımda gözəl mənzərə, hər dəqiqəbaşı qəlbi ehtizaza gətirən şirin ixtilat, duzlu-məzəli atmaca. Bir azdan özün bu atmacalar üçün darıxacaqsan. Yenidən eşitdinmi, təzədən əriyib-əriyib muma dönəcəksən.
Şəkililik ilk növbədə türklük deməkdir məncə. Bu qədim diyarın sakinlərini elə ilk kəlməsindən tanımaq mümkündür. Daha doğrusu, Şəkilini tanımamaq mümkünsüzdür. Şəkili həm sifət cizgilarinə, həm başın, peysərin anatomik quruluşuna, həm də göz çuxuru və burunun fiziki göstəricilərinə görə Azərbaycan türkləri arasında müstəsnalıq təşkil edən xüsusiyyətlərinə görə seçilir.
Şəki ən çox nələri ilə tanınır? – deyə sual edilərsə, onun Xan Sarayı, Marxalı, şəbəkəsi, ipək kəlağayısı, təkəlduzu, paxlavası, pitisi… ilə yanaşı, yəqin ki, lətifələri də ilk olaraq xatırlanacaqdır. Şəki torpağının özü orijinallığı ilə seçildiyi kimi, bu məşhur sənət və yaradıcılıq nümunələri ilə də Azərbaycan və dünya mədəniyyəti xəzinəsinin ayrılmaz tərkib hissəsini təşkil etməkdədir.
Şəkiyə hədsiz turist axınına səbəb kimi, həm də bu qədim şəhərin təbiətini və arxitekturasındakı özəlliyi, strukturundakı bənzərsiz gözəlliyi, eyni zamanda insanlarının hədsiz istiqanlılığını, dilləri, ləhcələri ilə könülləri fəthetmə qabiliyyətlərini göstərmək olar. Şəkili ağıllı və hazırcavab, namuslu və dürüst, qonaqpərvər və səmimiyyəti xoşlayandır. Onun xarakterində bir cəhət xüsusilə qabarıqdır: Şəkilidə insanı tanıyıb-bilmə, onun iç dünyasına nüfuzetmə, öyrənmə instinkti çox güclüdür. Bu, kənardan bəlkə də bir qədər şübhəli təsir bağışlaya bilər. Çünki şəkililiyin bu xüsusiyyəti ilə hər kəs tanış deyil və onun nə zaman ağzından nə “qaçıracağına” heç də hamı hazır deyil. Və bu gözlənilməz haldan şaşıranlar xeyli müddət keçdikdən, işin mahiyyətini anlayandan sonra özlərinə gəlir, hətta düşdükləri “gülünc vəziyyətdə” belə gülməkdən özlərini saxlaya bilmirlər. Bunu bəzən “şəkili bicliyi” adlandıranlar da tapılır. Lakin əslində bu, heç də biclik, kələkgəlmə cəhdi kimi anlaşılmamalı, şəkilinin ürəyinin saflığından, nazikliyindən, sözü birbaşa üzə deyərək, müqabil tərəfin qəlbini sındırmadan işin mahiyyətini ona “balabanda qandırmaq” istəyindən irəli gəlir.
“Balabanda qandırma” Şəkilinin gündəlik məişət normasına, bir növ etiket qaydasına çevrilib. “Ə, sən lap yağ yiyif, yaxada gəzən adammışsan ki!” – deyən Şəkili qarşısındakını tənbeh edir ki, yalnız özünü düşünmə, ətarfındakılara da sayğı göstər. Hər yerə burnunu soxan kəslərə “Teyfəsiz toy olarmı?” – deyərlər. “Qəpəyh qəpəyə söykənir” – qənaətcillik, yığımcıllıq təlqin edən, “Tamahı ağlınnan çoxdu” isə nəfsi iti adamlara, qarnını güdənlərə, yalnız özünü düşünənlərin ünvanına işlənən ifadədir.
“Sözün düzünü zarafatla deyərlər” deyimi mövcuddur. Bu deyimin Şəkililərlə nə dərəcədə əlaqədar olduğunu söyləyə bilmərəm. Ancaq fakt faktlığında qalır: Şəkili onsuz da zarafatla da olsa, sözü üzə deməsə, rahatlıq tapa bilməz.
Məsələn, “Ay umac, mən səni işdığım, sən də məən buğuma bulaşdığın” ifadəsində belə bir məna gizlənir: axı sən kimsən ki, mən səni sayam, sən də qayıdıb mənə sayğısızlıq göstərəsən?!
Daha bir misal: “Bu günnərdə bəy başı qırxılciyhdi”. Yəni, çox keçməz, kimisə işdən azad edərlər, “arxadan vurarlar”, “torbasını tikərlər” və s.
Xəsis, kimsəyə xeyri dəyməyən adamların ünvanına deyilən belə bir deyimə də nəzər salaq: “Ondan yumurta alan içində sarısını tapmaz”.
Misallardan da aydın olur ki, Şəkililər hansısa bir insanın qələt əməlini düzəltmək, onu bir növ tərbiyələndirmək üçün ağır söz deməkdənsə, acılamaqdansa, daha çox atmacalarla, necə deyərlər, işarəylə məzəmmətləməyi, ayıq salmağı, bu yolla onu səhvini düzəltməyə vadar etməyi üstün tuturlar. Əgər Şəkli kiminsə ünvanına: “Filankəs keçiyə Kəraməddin ağa diyir” – ifadəsini işlədirsə, demək bu, həmin adamın ləyaqətsiz, yaltaq, gələnə-gedənə quyruq bulayan bir kəs olduğuna işarədir.
Tənbəl, bivec, fərasətsiz, bu səbəbdən də, özünə gün-güzaran qura bilməyən adamın barəsində – “Acınnan günorta durur” kimi istehzalı ifadə işlədən Şəkili, yalnız bugünü üçün çalışmır, o özünə halal zəhmətlə gün qazanmaqdan qürurlandığını gizlətmir: “Gəzən ayağa daş toxunar” ifadəsi zəhmətkeş Şəkilinin əzmkar, ümidverən, eyni zamanda, çətinlikdən qorxmayan, prinsipial insan olduğuna işarədir.
“Baş kəsənin, daş kəsənin, yaş kəsənin çörəyi olmaz” deyimi özlüyündə dərin məna ehtiva etməklə, birbaşa nanəciblərə, haramzadalara, insafını əldən verənlərə ünvanlanmışdır; yəni ki, ey insan, heç vaxt Allahını unutma, imansız olma, yoxsa ruzin qəhətə çıxar, yediyin çörək gözünə durar, əməlindən xeyir görməzsən.
Şəki lətifələrinin yaranma arealı olduqca əhatəlidir. Konkret şəxslərin adı ilə bağlı lətifələr mövcuddur ki, bunların da sırasında Hacı dayının adı birinci çəkilir. “Dodaxsız qalsın?” adlı bir lətifəyə diqqət yetirək:
“- Diyillər, Hacı dayı danışanda hamı qarnını tutuf gülür, amma özünün heş dodağı qaşmır. Düzdürmü?
Səən canoo yiyim, diyirsən dodağı qaşsın, kişi dodaxsız qalsın?”
Göründüyü kimi, Hacıdayılardan olanların incə yumorla, zarafatyana işlətdiyi hər kəlmə insanın eynini açmaqla yanaşı, onların hazırcavablığından da xəbər verir.
Daha bir lətifəyə diqqət yetirsək, görərik ki, burada məsələ tamam başqa cürdür: göstərdiyimiz nümunədə sarkazm, kinayə, sözün üzə şax deyilməsi diqqəti cəlb edir:
“Hacı dayı satıcı işləyirdi. Yoxlamaya gəlmiş müfəttiş yola düşərkən Hacı dayı onun cibinə pul basır. Müfəttiş dillənir:
Hacı dayı, incimədin ki? Biz də Bakıya qayıdanda əlimizə baxırlar, umurlar. Yoxsa pulu heç götürməzdim də.
Hacı dayı əlini müfəttişin kürəyinə vuraraq deyir:
Ay cənnətdiyin oğlu, heylə şeyin fikrini eləmə, hayındı elə billəm it aparıtdı”(!).
Şəkili haqqını başqasına yedirən deyil, o, mərddir, cəsurdur. Gəlirini, çıxarını biləndir. Suyu üfürə-üfürə içməkdə Şəkliyə çatan az tapılar. Uşaqdan-böyüyə sözü göydə tutandılar. Necə deyərlər, “arifdirlər, sözü işarədən qanandılar”. Bədahətən söz demək, şəbədə qoşmaq, sözü bala-bəhməzə çevirmək Şəkilinin iliyində, qanındadır. Onu bu xarakterik xüsusiyyətinə görə sevir, dəyərləndirirlər.
Gülüşü kim sevməz ki?! Lakin əgər sənin könlündən ürəkdən gülmək, könül xoşluğu ilə ömür sürmək keçirsə, Şəkiyə gəl! Bu yurdun adamları sənin yolunu hər zaman gözləyirlər.
Dünyanın ayrı-ayrı gülüş mərkəzlərini yəqin ki, bir çox cəhətlər birləşdirir, lakin Şəkini onların heç biri ilə eyni tərəzidə çəkmək istəməzdim. Çünki Şəki elə Şəkililərin, yəni qədim sakların mədəniyyətini özündə qoruyub-yaşatdığı üçün misilsizdir.
Qafqazın “gülüş mərkəzi” adlandırılan Şəki ilə Bolqarıstanın məşhur Qabrovo şəhəri qardaşlaşmış şəhərlərdir və hər il aprel ayının 1-də keçirilən “Gülüş Bayramı” bu gözəl mədəniyyət mərkəzlərində böyük təntənə ilə qeyd olunur.

İstifadə olunmuş ədəbiyyat:

Azərbaycan Folkloru Antologiyası, IV kitab, Şəki folkloru I cild. Tərtibçilər: Hikmət Əbdülhəlimov, Ramazan Qafarlı, Oruc Əliyev, Vaqif Aslan. Bakı, “Səda” nəşriyyatı, 2009. 490 səh.
Azərbaycan Folkloru Antologiyası, VI kitab, Şəki folkloru II cild. Tərtibçi: Hikmət Əbdülhəlimovdur. Bakı, “Səda” nəşriyyatı, 2002. 496 səh.
Azərbaycan Folkloru Antologiyası, XVIII kitab, Şəki folkloru III cild. Tərtibçi: Hikmət Əbdülhəlimovdur. Bakı, “Səda” nəşriyyatı, 2009. 532 səh.

 

Salam, Əziz və hörmətli gənc yazarlar!
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı (edebiyyat-az.com) Azərbaycan türkcəsində və Türkiyə türkcəsində ədəbi-bədii yaradıcılıqla məşğul olan gənc yazarları (14-30 yaş arası) “Azərbaycanın istedadlı gənc yazarlarına dəstək” layihəsinə qoşulmağa dəvət edir.Layihənin Rəhbəri Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru Rafiq Odaydır.Layihə iyun ayının 27-dən iyul ayının 27-ə qədər davam edəcək.Layihə çərçivəsində gənc yazarların özkeçmişləri, ədəbi-bədii nümunələri, poeziya örnəkləri, məqalələri, hekayələri “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində dərc olunacaq, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalına yerləşdirilib facebook sosial şəbəkəsində yayımlanacaq.Layihədə iştirak etmək istəyən gənc yazarlar aşağıda sadalanan bilgilərlə-məlumatlarla bizə müraciət edə bilərlər:

Gənc yazarlar üçün lazım olan bilgilər:

1.Özkeçmiş (Tərcümeyi-hal);
2.Ədəbi-bədii nümunələr, poeziya örnəkləri, məqalələr, hekayələr;
3.Şəkil (jpg formatda)

Ünvan: Azərbaycan Respublikası, Sumqayıt şəhəri, 2-ci mikraroyon, “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin redaksiyası.
E-mail: office@edebiyyat-az.com
Elektron orqan: edebiyyat-az.com

 

Zamanı, həvəsi olan bütün dostlarım çağrılıdır:

Azərbaycan Prezidenti yanında Gənclər Fondunun dəstəyi ilə həyata keçirilən “Türk dünyası gənc yazarların Bakı toplantısı” layihəsi çərçivəsində “Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi-15: ödül törəni və Türk dünyası şeir şöləni” düzənlənəcək.2013-cü il iyul ayının 1-də Bakı şəhərində Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı Teatrında saat 17:00-da gerçəkləşəcək.

Həmin layihədə iştirak etmək istəyənlər aşağıdakı ünvana müraciət edə bilərlər:

 

Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri, Səbayel r., R.Behbudov küçəsi,12 BAKI AZ1000

 

Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin elektron orqanları

www.dgtyb.org, www.bizimyazi.com

Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin elektron poçtları

dgtyb@box.az, yazar55@rambler.ru

 

Diqqət!

Sayğılı Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi ( DGTYB) üzvləri və təəsübkeşləri!

2013-cü il iyul ayının 2-də Bakı şəhərində Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin növbəti hesabat-seçki qurultayı keçiriləcək.Əgər sizlərdən indiyədək nümayəndə ( yaxud müşahidəçi) olması barədə bilgi əldə etməmişlər varsa, bu qurultayda iştirak etmək istəyirsinizsə, lütfən, dgtyb@box.az; yazar55@rambler.ru elektron poçtları vasitəsilə bizimlə əlaqə yaradıb, istəyinizi bildirin.

MƏNİM VİCDANIM  QƏLƏMİMƏ QARA LƏKƏ DEYİL…..! 

Hörmətli oxucular, bəzi həmkarlarımın mənə irad tutduqları məsələlərə cavab verməklə   sizinlə həmsöhbət olmaq istərdim. Bəzən məndən soruşurlar:”Bu geniş dünyada gözlərin  yaxşı heçnə görmür ki, yaxşıdan  yazasan, niyə həmişə fikirlərin iradlı olur?  Sizləri əmin edirəm, mənim gözümdən zərrə olsa yayınmaz, istər pis , istər yaxşı, bu ALLAHIN mənə verdiyi töhfədir. Qələmimlə TANRININ mənə verdiyi saf vicdan  üst – üstə düşdüyündən, özümə əmin olan dürüst  jurnalist kimi yalnız gördüklərimi yazıram. Əlbəttə, mənim də hamı kimi iki gözüm var, fərqli olan budur ki, mənim vicdanımın gözü itidir.  Sadə bir misal, evdən səhər işə getmək üçün çıxıram. İlk olaraq gözlərim  yerə sataşanda gördüyüm ayaqlar altına tökülmüş zir-zibillə yanaşı mədəniyyətsiz insanların( bəlkə də xəstə) yerdəki tüpürcəkləri olur. İnanın dediklərimi görməmək üçün ayağımın altına baxmadığımdan dəfələrlə yıxılmaqdan qurtarmışam.  Sizcə, bu mənzərə insanda hansı təəssuratı  yaradar? Ani olaraq vərəmli xəstələr göz önünə gəlir və istər – istəməz düşünürsən, bəlkə yerə tüpürən  insanlar virus daşıyıcısıdır? Əgər belədirsə onların yerə tüpürüb insanları ürəkbulandıran vəziyyətə salması hansı məntiqə uyğun gəlir? ( Məni qınamayın, gördüyüm mənzərə belə düşünməyə əsas verir) Xəstə olmaq heç də qəbahət deyil. Allah dərd də verib, dərman da.  Niyə bəzi xain xislətli  insanlar düşünürlər ki, mən xəstəyəmsə hamı xəstə olmalıdır. Axı gördüklərim bir jurnalist kimi məndə belə təsurat yaratmaya bilməz. Bu ürək bulandıran görüntülər bir yana qalsın, bir az  getməmiş dəfələrlə eyni yerdə yol təmiri adı ilə  qazılıb yarı – yarımçıq  doldurulmamış çala – çuxurla rastlaşmalı oluram. İş yerinə  çatana kimi bu və ya digər gördüyüm mənzərələrin sayını artırmaq mümkündür. Marşrutdan istifadə zamanı sürücülərin məsuliyyətsizliyindən gözlənilməz yol qəzalarının şahidi olmuşam. Artıq bu kimi  olaylar gündəlik həyatımızla eynilik təşkil edir, hətta deyərdim alışmışıq da…! Həyatda göz çıxaran və ürək ağrıdan dəfələrlə rast gəldiyim mənzərədən  biri də, dilənçilərdən fərqli olaraq, bir loxma çörək üçün ona – buna əl açan hicablı xanım  da görmüşəm. Bu yerdə hicablı jurnalist əlinə qələm götürməsin neyləsin? Necə gördüyünü qələmə almasın? Necə rast gəldiyinə irad bildirməsin? Beləsi mənim də qarşıma çıxıb, cavan qız uşağı idi, gələn maşınların qarşısına çıxıb pul üçün sürücülərə əl açırdı. İNSANLIĞI olan  bu qızın əlini boş qaytarmırdı, lakin eləsi olurdu qızı ələ salırdı.  Mən özüm hicablı olduğumdan şahidi olduğum hadisə  mənə çox ağır təsir bağışladı. Sanki bir anlığa özümü onun yerində hiss etdim. Bütün bu olanlar İSLAM dininə həqarət deyilmi? Əlbəttə bu yerdə mən özümü saxlaya bilməzdim. Xanımın qarşısına çıxıb nə etdiyinin fərqində olduğunu  israrla  xəbər aldım və onu başa salmağa çalışdım ki, sənin etdiklərin dinimizə ziddir. Səni nə vadar edir ki, bu yola düşmüsən? Cavabı çox qısa oldu:” Anam xəstədir onu yaşatmaq üçün dilənməyə  məcburam, çünki mənim heç yerdən gəlir yerim yoxdur. Təhsilim də yoxdur ki, özümə başqa iş tapım.Restoran kafedə işə düzəlmək istəmişəm, mənə irad tutublar ki,   “vid – fasonun” yoxdur. Mən qaragün  heç vaxt ağ gün görmədiyimdən, allah verənləri də itirmişəm. Nə edim, ALLAHIN verdiyi budur, həyatın amansız burulğanında çabalayıram” Mən onu başa düşüb ürəyim ağrısa da, anlatmağa çalışdım ki, sənin dediklərin əsas deyil. Sənin əlin sağ, ayağın sağ, get  özünə başqa iş tap, İSLAMİ dəyərlərə, bir halda özün də hicablısan, mömin bacıların adına  ləkə gətirmə! İSLAMI haqqilə yaşayan hər kəs dinimizin qanunlarına  boyun əyməlidir!   Xanım məni başa düşdüyünü dedi və çox peşman oldu. Mən isə o gündən sonra həmin qızı oralarda görmədim. Mənim düşünçələrimə irad tutanlar mənə cavab verin! Mən  şahid olduğum  cəmiyyətin qara ləkəsinə  necə ağ deyim? Mənim vicdanım heç vaxt yol verməz ki, qaraya ağ deyim. Nə olsun ki, söz, mətbuat azaddır. Bəs vicdan, odamı azaddır? Vicdanlı  jurnalist qələmin  təsir qüvvəsidir. Siz də  heç  şübhə yaranmasın ki,  mən yaxşı  gördüklərimi tamamilə inkar edirəm. ƏSLA! Mən də bu dövlətin vətəndaşıyam. Vətəndaş olaraq fəxr edirəm mənim dövlətim var, bayrağımız böyük dövlətlərin bayraqları sirasındadır. Öyünüləsi çox işlərimiz var. Lakin elə acı həqiqətlər var ki, heç dilə gətiriləsi deyil. Ancaq hər şeyə rəğmən fəxr edək ki,  yer üzündə millət olaraq varıq və bizi AZƏRBAYCANLI kimi tanıyırlar. Olanlarımıza yalnız  şükr etmək lazımdır. Zərurətdən dolayı  onu  nəzərə almaq lazımdır ki, kölgəli görüntülərə vicdanlı jurnalist aydınlıq gətirməlidir. Məndən ötdü, qardaşıma dəysin deyib hadisələrə göz yummaq  mümkün deyil! Mən necə görməyim, eşitməyim atalar – analar qız uşaqlarınnın bir ailədə çox olmasını arzulamır və  dünyaya gəlişini özünə utanc bilir.( Axı bizim nə qədər utanılası işlərimiz var), necə qələmə almayım, böyük – kiçik tanınmır  istirahət üçün salınan bulvar və parklarda mənəviyyatsızlıq baş alıb gedir, dövlətin xalq üçün verdiyi zəruri  qanunlar kağız üzərində qalır, insanların maddi – rifah halı ilə yanaşı sağlamlığı qənaətbəxş deyil, həkimlərin özbaşınalığı dözülməz səviyyədədir, hansı birindən söz açım, hansı birinə göz yumum? Sizlər də gördüklərinizə mənim kimi yanaşsanız  vətəndaş olaraq mənə  irad tutmazsınız. Bizlərin hər anı, hər dəqiqəsi bir tarixdir. Tarix  isə həmişə arxada qalır ki, geriyə baxanda nələrsə yadımıza düşsün. Hər dövlətin  yaxşı və pis işləri  tarixin yaddaşına hopur. Bəzən mən də öz-özümə sual edirəm “ Doğrudanmı mənim qarşıma yaxşı heçnə çıxmır yaxud mən zorla nə isə düzüb- qoşuram.” VALLAH səmimiyyətimə inanın, mən də hər şeyi gözəl görmək istərdim. Əlbəttə mən də, pisləri  yaxşı kimi  görə bilsəydim mənəvi əzab çəkməzdim. Cəmiyyət o qədər kölgəyə bürünüb ki, reallığı görmək mümkün deyil. Yalnız sözündə qələmində dürüst, cəsarətli,  diqqətli jurnalist  gözünə görünən  kölgələri  reallığa çevirə bilər. Bu qara kölgələr  səni nəinki çöldə, bayırda hətta evdə oturduğun zaman da, yaxalayır. Bu yaxında evin pəncərəsindən baxanda şahid olduğum bir hadisəni sizlərlə bölüşüm. Bu mənzərə mən yuxarı mərtəbədə yaşadığımdan, daha aydın seçilirdi. Binaların arasında  bəzən maşınlar qarşı – qarşıya çıxır, sürücülük mədəniyyəti olanlar  biri -digərinə yol verir. Bir dəfə həyətdən cürbəcür səslər gəldiyini eşitdim. Pəncərəyə yaxınlaşanda iki xarici avtomobilin üz-üzə dayandığının şahidi oldum?  Biri digərinə yol vermək istəmirdi. Baxdım ki, sürücülər hər  ikisi orta yaşlıdır. Binaların sakinləri səsə yığılmışdı. Biri deyir əvvəl mən keçəcəm, o biri deyir yox  mən. Xülasə bu sürücülər tərs keçi kimi burun – buruna dayanmışdılar.Hər iki avtomobilin sürücüləri başa düşmək istəmirdi ki, yolu kəsdiklərindən arxalarında yöluna davam etmək üçün çoxlu sayda avtomobil növbəyə durub, bir sözlə aləm bir – birinə dəymişdi. Heç kim onları ipə- sapa yatıra billmirdi. Nəhayət, məsələyə polis qarışdıqdan sonra işlər yoluna düşdü. Siz deyin, belə məsələyə jurnalist necə fikir bildirməsin? Bu mənzərəyə qocalı – cavanlı hamı baxırdı. Bizim gənc nəsil bu gördüklərindən hansı ibrəti götürsün? Həyatda bu kimi olaylara çox tez – tez rast gəlmək mümkündür. Görən göz belə faktlardan  necə yan keçə bilər? Bu gün cəmiyyət cox acınacaqlı vəziyyətdədir. İnsanlar zahirən azad olsalar da, mənəviyyatca şox kasıbdı. Mənəviyyatın kasıblığı millətin üzünə qara ləkə sayılır.LƏKƏNİN DƏRİNİ AŞILAMASI İSƏ ……. BAĞIŞLANILMAZDI!  Bəli çox israrla deyirəm bağışlanılmazdı! Dərini aşılayan ləkə bu günkü dövrümüzdə Can – Polad müəllimin “YENİ XƏBƏR” qəzetində dərc olunmuş məqaləsində QUŞ QUŞLAYAN  jurnalistlərin simasına daha dərin hopub. Mən yazını  yekulaşdırmışdım,  lakin əməkdaşı olduğum qəzetdə  Can – Polad müəllimin məqaləsinə rast gəldiyimdən, müəllifin  jurnalistlərə qarşı fikri birmənalı olmadığını nəzərə alaraq quş quşlayanlara fərqli münasibət bildirməyi özümə borc bildim.

Hörmətli CAN – POLAD müəllim! Dediyniz jurnalistlər ov edib, quş quşlaya bilər, bəs bu jurnalistlər başa düşmür ki, onların vicdanları ovladığı quşlardan əvvəl tələyə düşüb? Bu tələnin içində çabaladıqlarının fərqində deyillərmi? Guman edirəm, mənim yazdıqlarımı oxusanız jurnalist xislətinin müxtəlifliyini görə bilərsiniz. Siz oxuyun, jurnalist kimi yaxşı heçnə gömədiyimi mənə irad tutanlara necə cavab verirəm. Əlbəttə sizinlə həmfikirəm, vicdanını pula satan jurnalistlər mətbuata, sözün, fikrin azadlığına qara LƏKƏDİR. Vicdanlı jurnalist əvvəl qələminə, sonra öz cəsarətinə güvənməlidir, ələlxüsus özünə inanmalıdır. Mən belə düşünürəm. Yazdım ki, bir az ürəyinizə sərinlik gəlsin, yəni quş quşlayan jurnalistlərlə yanaşı mətbuatda  gördüyünü gözündən vuran SNAYPER KIMI JUNALİSTLƏRİMİZ VAR. Mən özümü belə jurnalistlərlə yanaşı gördüyümdən,   dürüst yolumda mənə  irad tutanlara israrla bildirirəm. MƏNİM VİCDANIM QƏLƏMİMƏ QARA LƏKƏ OLA BİLMƏZ……!!!

              CANIMIZIN BOĞAZDAN  ÇIXACAĞI VAXT

                                             HƏLƏLİK MƏLUM DEYİL!!!… 

İnkişaf etmiş dövlətin əzəməti onun mədəniyyətindən, təhsilindən, səhiyyəsindən və apardığı siyasətlə bağlı xalqının maddi rifahından asılıdır. Görəsən, nefti – qazı ilə varlı yaşaya biləcək qüdrətə malik olan  Azərbaycan bu göstəricilərə cavab verirmi? Məncə kənardan nə qədər qollu – budaqlı ağaca bənzəsək də,  içərimizdən yeyildiyimizin heç fərqində deyilik. Onu da yaddan çıxarmayaq ki, sosial baxımdan xalqın maddi rifahı hər tərəfli təmin olunsa da, sağlamlıq yerində deyilsə, bu göstəricilər yaşam tərzi  demək deyil. Nə qədər elmin- texnikanın, mədəniyyətin inkişaf etdiyi əsrdə yaşasaq da, səhiyyədəki boşluqlar  insanların sağlamlığını yetərincə təmin edə bilmir. Müşahidə etsək istər yaşlı, istərsə də gənc nəslin əksəriyyətinin sağlamlığı natamamdır. Axı niyə? Çünki elmin  inkişafı səhiyyədə olan boşluqları daha qabarıq şəkildə üzə çıxarır. İctimayəti narahat edən məsələlərlə tanış olmaq üçün yolumuzu səhiyyə ocaqlarından salsaq, təəssüf doğurası hal budur ki, Azərbaycanda özəl klinikalar dövlət xəstəxanalarını kölgədə qoyub desək yanılmarıq. Bu yerdə hər hansı bir xəstəliklə mübarizəyə qalxan zavallı xəstələr göz önünə gəlir. Aydın  məsələdir ki, Azərbaycanda özəl klinikalara üz tutan xəstə vətəndaşların əli mütləq cibində olmalıdır, fərq etməz istər kasıb olsun istər imkanlı. Elə ki,xəstələrin ayağı dəydi klinikanın kandarına həkimə “salam” vermək üçün ən azı iyirmi-əlli manat pulu kassaya ödəməlidir. Həkimlə salam – kəlamdan sonra xəstəni daha hansı “rasxodlar” gözləyir, o xəstənin  son dərəcə bahalı müayinələrindən asılıdır. Yazıq xəstələr lazım oldu – olmadı yersiz yoxlamalardan keçdikcə düşünürlər, görəsən, həkimin yazdığı resept nə qədər pul tutacaq, görəsən dərmanları almağa pulum çatacaq yoxsa yox, mən bunları hansı apteklərdən tapacam? Amma sağlamlıq fədaisi olan həkimlərimiz xəstələrini heç dərd çəkməyə qoymur, birbaşa yonəldir faiz üçün əməkdaşlıq etdiyi firmaların apteklərinə. “ZAVALLI XƏSTƏLƏR” od qiymətinə aldıqları dərmanların xeyrini görə bilsə yenə dərd yarıdır. Heç bir nəticə görməyən xəstə  bu dəfə televiziyadan eşidir ki, xaricdən həkimlər gəlib,  vardan yoxdan çıxmasına baxmayaraq, üz tutur xarici həkimlərin qəbuluna ki, bəlkə indi nicat tapa. Əcnəbi  ölkələrdən gələn həkimlərdən söz düşmüşkən son zamanlar Azərbaycana təşrif buyuran həkimlərin sayı-hesabı yoxdur. Görəsən biz səhərdən axşama kimi  bu həkimləri reklam etməklə niyə  öz savadlı həkimlərimizi kölgə altında qoyuruq?  Görünür bu prinsip dövlətin səhiyyə ilə  bağlı olan siyasətidir və birmənalı deyil. “Gəlmə” həkimlər Azərbaycan səhiyyəsində olan boşluqları aydin görmürmü? Hansı  gəlmə həkim azərbaycanlı vətəndaşa doğması kimi münasibət göstərə bilər, özümüzünkü nə qədər pis olsa da, ətini (pulunu) yesə də sümüyünü çölə atmaz! Sadəcə duşdüyümüz vəziyyətdən istifadə edən xarici həkimlər Azərbaycanda “qaz” vurub qazan doldurmağa gəlirlər. Bu gəlişlərin  insanları soyub mənfəət  əldə etməkdən başqa xalqa heç bir xeyri yoxdur,   bəlkə az-maz vergisindən başqa.  Görəsən bu qədər “qara qızıl” kimi sərvəti olan dövlətin bu xırda pullara doğrudanmı ehtiyacı var?  Görəsən  bizim dövlətin  hər hansı xarici dövlətdə öz klinkalarını açmağa qüdrəti çatmırmı? Bu yerdə birmənalı şəkildə deyə bilərik ki, biz və ya qeyri dövətlər xarici dövlətlərin nəzdində klinka açmaq üçün cəhd etməz, ən azı ona görə ki, onlar öz xalqının savadlı həkimlərinə inanır və öz sağlamlıqlarını onlara həvalə edirlər. Düşünməyə dəyər, məncə  bizim həkimlər heç də xarici həkimlərdən savadsız, bacarıqsız deyil. Belə çıxır ki, heç bir xarici dövlət imkan vermir ki, onun vətəndaşının sağlamlığına başqa xalqın  həkimləri müdaxilə etsin, çünki  vətəndaşının sağlamlığına biganə deyil. Bəs biz niyə bunu düşünə bilməyib, millətin həm sağlamlığını, həm maddi rifahını yadlara etibar edirik? Başqa bir məsələ, bütün inkişaf etmiş dövlətlərdə olduğu kimi Azərbaycanda da hər bir vətəndaşın tibbi sığortası olmalıdır. Vətəndaş heç olmasa ildə bir və ya iki dəfə tibbi sığorta hesabına fərq etməz, dövlət yoxsa özəl (çünki vətəndaş da bizimdir, klinika da) sağlam gələcək naminə müayinədən keçə bilməlidir. Belə olsa vətəndaşların başqa ölkələrə ayaq açmasına ehtiyac qalmaz, həm də xeyir özümüzə qalar. O ki qaldı, vətəndaşın maddi imkanına  yəqin dövlət tibbi sığortanı elə planlaşdıra bilər ki, vətəndaş işlədiyi idarədən və aldığı məvacibdən asılı olaraq istərsə dövlət xəstəxanasında, istərsə özəl klinkalarda müayinə və müalicə oluna bilsin. Son zamanlar Dövlət xəstəxanaları hər cür təmin olunmasına baxmayaraq, (mətbuatda hər gün dövlətin öz hesabına açdığı və hər cür avadanlıqla təmin etdiyi xəstəxanaları görür və eşidirik, bunlar yalnız kimlərəsə göstərmək və gözə kül üfürmək üçün deyilsə əgər) nədənsə dövlət xəstəxanalarında yenə hansısa müayinələr mümkün olmur, vətəndaş özəl klinkalara göndərilir, deməli, dövlət öz həkimini yetərincə təmin edə bilmədiyi üçün özəllərdən gələn faizin həkimin cibinə getməsi üçün şərait yaradır. Belə olan təqdirdə həm dövlətin gördüyü işlər qalır kölgədə, və yenə də vətəndaş həm maddi, həm də mənəvi zərbə alır. Axı niyə  və ya nədir məqsəd? Kimi qınayaq? Həqiqəti  axtarsaq, həkim də bu dövlətin nümayəndəsidir, o da dolanmalıdır. NİYƏ? NİYƏ axı, bizim həkimlər də maddiyat səbəbilə  öz vətəndaşına maddi zərər vura-vura öz həkim adına ləkə gətirir? Niyə dövlət tibb sahəsində belə özbaşnalığa şərait yaradır?  Mübaliğəsiz deyirəm, həkimləri xalq yox, dövlət yaşatmalıdır! Dövlət öz savadlı həkimləri üçün elə şərait yaratmalıdır ki, həkimin gözü xəstənin əlində olmasın. Həkimlər də üzərinə düşən məsuliyyəti dərk edərək, millətinin sağlmlığının keşiyində təmənnasız dayansın, xalqa xidmət etsinlər ki, gələcəyimiz olan nəsil sağlam yetişsin. Gələcək nəsildən söz düşmüşkən, heç fərqinə varan varmı, ümumiyyətlə Azərbaycanda nəsil artırmı niyə azalıb? Bu gün yeni ailə quranlar tək uşaqla kifayətlənir, maraqlıdır, NİYƏ?  Ana olmaq istəyən gənc ailə səhiyyədəki indiki qiymətlərlə bir övlad sahibi olmaq üçün  beş-altı min manatı göz önünə almalıdır ki, öz övladını qucağına ala bilsin. Heç təəccübləmək lazım deyil, əfsuslar olsun ki, min əzab əziyyətlə bir uşaq sahibi olan ailə, ikinci dəfə eyni vəziyyəti yaşamağı arzulamır NİYƏ…? Bu suallarla, başımız çox ağrıyacaq. Sizləri əmin edirəm. Çünki hər ötən gün bu sualların cavabıdır. İndi düşünün bizim xalqımızın sosial durumu hansı vəziyyətdədir. Bütün bunlar genefondumuzun tükənməsinə gətirib çıxarmırmı? Bəs niyə xəstələrimiz  İrana və sair yerlərə axın edir. Çünki insanlar az pula çox şey əldə etmək istəyir. Sağlamlığı naminə xərclədiyi pulun  nəticəsini  görmək arzusundadır. Məsələn qonşu dövlət İrana, və başqa xarici ölkələrə  ayaq açan  insanlar az miqdarda pulla yoxlamadan da keçir, həkimin yazdığı kefiyyətli dərmanları apteklərindən əldə edərək, yol pulu da daxil olmaqla az vaxt ərzində Vətənə geri dönür, müalicənin nəticəsini də görür. Bizdə isə vətəndaş hələ müayinə üçün girdiyi klinikada xərclədiyi pulu görəndə  başqa bir xəstəliyə də tutulub oradan çıxır. Nə vaxta kimi bu suallar cavabsız qalacaq? Danışanda ağızdolusu deyirik ki, Azərbaycan inkişaf etmiş dölətlərlə yanaşı Avropaya intiqrasiya edir. Çox gözəl, olmazmı Avropanın millət üçün, xalq üçün xeyirli olan  işlərinə intiqrasiya edək?! Xalqımın acınacaqlı vəziyyəti məni,  həm bir vətəndaş, həm də jurnalist kimi narahat edir.  Bu gün sözün, fikrin, mətbuatın azad olduğu dövrdə yaşayırıq. Bəzi  həmkarlarım sözün, mətbuatın azadlığından sui- istifadə edərək, şou biznesin alaq otlarını gündəmdə saxlamaqla qalmaqal yaradaraq qazanc əldə edirlər. Mən həmkarlarıma üzümü tutaraq bildirmək istəyirəm: Əslində, xalqımızın işıqlandırılası problemləri daha çoxdur. Gəlin əl – ələ verib bu məsələləri araşdırmaqla məşğul olaq! Yazılası, çözüləsi o qədər dərdlərimiz var ki…! Amma kənardan necə xöşbəxt, varlı görünürük. Lakin heçnə göründüyü kimi deyil. Bu gün xalqımız canı boğazında ilişib qalan, xırıldayan yarı ölü,  canlıya  bənzəyir. BU CANIN BOĞAZDAN NƏ VAXT ÇIXACAĞI HƏLƏLİK MƏLUMDEYİL!!!…

 

Beynəlxalq ictimai-elmi jurnal “Zəka və Ülviyyət” ayda bir dəfə 60 səhifə olmaqla dərc olunur.2010-cu ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınıb.

Azərbaycan Xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyevin “Mən həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, mən Azərbaycanlıyam” şüarını əsas götürüb.

 

Təsisçi-Direktor: Elmira NÜSRƏTQIZI (Ağayeva)

 

Redaksiyanın fəxri üzvləri:

 

Akademik Vasim MƏMMƏDƏLİYEV

Ombudsman Elmira SÜLEYMANOVA

Professor Tofik Bakıxanov

Professor Əsədulla QURBANOV

Hüquqşünas Nümunə HÜSEYNOVA

Filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Fərqanə Aydın qızı (Əliyeva)

 

Elektron orqan: edebiyyat-az.com

Elektron poçtu: zeka-ve-ulviyyet@mail.ru

Əlaqə telefonları: (055) 225 53 65; (050) 379 73 65; (070) 694 81 65

Ünvan: Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri, Yasamal rayonu, Mətbuat prospekti, 529-cu məhəllə, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 2-ci mərtəbə.

Müstəqil ictimai-siyasi-hüquq qəzeti “Respublika Gəncləri” həftədə bir dəfə 16 səhifə olmaqla 5000 tirajla dərc olunur.Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır.2003-cü ildən nəşr olunur.

Baş redaktor: Nazilə RAFİQ
Redaktor: Mirvari RƏHİMZADƏ
I müavin: Nazlı ZEYNALOVA
Məsul katib: Samir ƏLİYEV
Korrektor: Səadət YUSİFQIZI

Redaksiyanın fəxri heyəti:

Alı MUSTAFAYEV
Osman MİRZƏYEV
Salatın ƏSGƏROVA
Rafiq ƏLİYEV
Çingiz MUSTAFAYEV
Ülvi BÜNYADZADƏ

E-mail: Res_gencleri@.mail.ru
Elektron orqan: www.azpress.az
http://metbuat.azpress.az/respublika_gencleri
Telefon və Faks: 434 57 81; ( 050) 325 06 10
Daxili telefon: 7-02

Ünvan: Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri, Yasamal rayonu, Mətbuat prospekti, 529-cu məhəllə, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 6-cı mərtəbə.

 

 

O yerlərə qayıtmalıyıq!

 

“Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmin təqdimat mərasimi keçirildi

 

Bir neçə il bundan öncə İran İslam Respublikasında yaşadığım hissləri bu günlərdə təkrarən bir də yaşadım… O hisləri təkcə mən deyil, Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində “Kaspi” qəzeti və Azərbaycan Mətbuat Şurasının təşkilatçılığı, Xocavənd rayon İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə çəkilən “Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmin təqdimat mərasimində iştirak edən şəxslərin hamısı yaşadı. Həmin gün Vətənini, torpağını sevib onun müqqəddəsliyini hər şeydən uca tutan şəxslər – çox ağır hislərlə baş – başa qaldlar… Kövrələnlər də az olmadı… .
Öncə qeyd edim kimi İranda məni daim düşündürən bir məsələ var idisə, o da qonşu məmləkətdə hər gün sübh tezdən milli ruhun, Vətən sevgisinin insanlara müxtəlif filmlər vasitəsi ilə aşılanması idi. Səhər tezdən, dan yeri açılmamış Vətənin qorunması, gənclərin pis vərdişlərdən uzaq olması, əxlaq dəyərlərin uca tutulması və s. ilə bağlı mütəmadi göstərilən filmlər qeyri millətin nümayəndələrini belə təsirləndirirdi. Qeyd edim ki, göstərilən igidliklər- gənclərin bellərinə partlayıcı maddələr bağlayaraq özlərini tankın altına atması və yaxud narkomaniyaya qurşanan gəncin açı taleyi və s. görüntülər deyərdim İran siyasilərinin dövlətin qorunması istiqamətində apardığı ən güclü təsir vasitələrindəndir. Bax o zaman içimdən keçən, məni narahat edib göynədən hiss bizdə belə verilişlərin az olması idi .

Təqdimatına toplaşdığımız “Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmdə yaşadığımız gercəkliklər bunu yenidən mənə xatırlatdı. Həcmcə kicik olsa da ( 40 dəqiqəlik) mənaca çox böyük və əhatəli olan bu sənədli filmi həyəcansız seyr etmək mümkün olmadı. Çünki burada hər kəsə bəlli olan Azərbaycan reallıqları tam çılpaqlığı ilə əks olunmuşdu.

Filmdə Azərbaycanın işğal altında olan əraziləri, erməni qəsbkarların tariximizi, mədəniyyətimizi necə məhv etməsini özündə əks etdirən materiallar sadə, anlaqlı şeir dilli ilə geniş mənada tamaşaçıya çatdırılır.

Filmin cənab prezident İlham Əliyevin bu sözləri – Vaxt gələcək bayrağımız Şuşada dalğalanacaq”ilə başlaması, od icindən kecən Qarabağ atlarının böyük sürətlə irəliyə doğru sıçraması tamaşaçıya məlum reallığı – gec – tez arzuların gerçəkləşməsini xatırlatdı.

Filmdə kövrək, incə notlara söykənərək şeir dili ilə olanların təsviri jurnalistləri bir daha acı həqiqətlərlə baş – başa qoymuş oldu. Bu Vətən sevgisinin içindən hər kəs keçdi yana – yana, içindən boğula – boğula.. Atların hayqıraraq kecdiyi od alovun icindən boylanan seyriçiyə çox həqiqətlər bəyan oldu… “Torpaqdan pay olmaz”… anlamı filmdə özünü bir daha təsdiqləmiş oldu.

Sona xanımın torpaq məhəbbətindən doğan yanğısı, cağrışı içindən hay-haray salaraq arxaya boylandı və daxildən əks- səda verərək ərənlərimizi meydana çəkdi…

“.Sevgiylə çoxsaylı əsərlər yaratmaq olar, mahnılar bəstələmək olar, amma onların içərisində ana xətt kimi Vətən mövzusu olmalıdır. Bu sözləri Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov “Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmin təqdimat mərasimində dedi.
Onu da qeyd edək ki, filmdə Sona Vəliyevanın “Vətən”, “Yurd həsrəti” şerlərindən, professor Səyavuş Kəriminin Şuşaya səfər təəssüratları, Əhməd Şəfəqin “Qarabağ” və “Sarı gəlin” mahnıları, Ozan Arifin “Ya Qarabağ, ya ölüm” şeiri, Mənsum İbrahimov və Səadət Cavadovanın ifasında “Qarabağ şikəstəsi”, Əsəd Kabaklının “Çabuk böyü, mabuk yetiş, tez, oğlum” mahnısından yüksək səviyyədə istifadə olunub.

Filmdə səslənən şeirlərin müəllifi Sona Vəliyeva Qarabağ və Şuşa barədə geniş acıqlama verərək bildirdi ki,

hər bir azərbaycanlı Qarabağ və Şuşanı öz evi bilməlidir. Sona Vəliyeva filmin əvvəlindən axırına qədər görünən at simvolu barədə düşüncələrini bölüşərək dedi:

– “Bu film atlarla başlayır. Çünki at muraddır, böyük gücün, etibarın ifadəsidir. Bu atlar filmə türkçülük, azərbaycançılıq simvolu verib. Atı ilk dəfə türk ram edib.Biz ümid edirik ki, işğal olunmuş torpaqlarımızı geri qaytaracağıq. Bu gün hər birimiz Şuşanı öz evimiz, ocağımız bilməliyik. Şuşa hər birimizin qapısı, bağlanan evimizdir. Biz öz gücümüzlə, mübarizəmizlə o qapını açmalıyıq və bundan sonra Şuşanın qədrini bilməliyik. Mən Şuşanı görməmişəm, amma mənə elə gəlir ki, Şuşa mənim evimdir. Qarabağ məsələsində iqtidar və ya müxalifət olmasından asılı olmayaraq hamımız bir düşüncədə olmalı, bir amal uğrunda mübarizə aparmalıyıq. Qarabağ, Şuşa hər birmizin qəlbimində bir yanğıdır. Şuşa hamımızın dərdi, yaralı yeridir. İnanıram ki, bir daha o yerlərə qayıdacağıq”.

Tənzilə Rüstəmxanlı da çıxış edərək filmin türkçülük rəmzi olan atla başlanmasının çox təsirli olduğunu bildirdi :-“Bu film gələcəyə hesablanmış sənət əsəridir. Bu əsərlər nə qədər çox olsa, millətin gələcəyi də bir o qədər zəngin olar. Bu filmdə “Sarı gəlin” mahnısının səsləndirilməsi həm də, bu mahnını öz adına saxtalaşdırmaq istəyənlər üçün bir sübutdur”.

Filmin ssenari müəllifi və rejissoru Bəxtiyar Qaraca da bildirdi ki, “Ya Qarabağ, ya ölüm” filminin çəkilməsində əsas məqsədin xalqımızın unutqan olmamasını bir daha xatırlatmaqdır.

 

“Filmdə məqsəd odur ki müxtəlif mövzularda müxtəlif janrlarda yazılan əsərlərimizdə yaddaşımızı diri saxlaya bilək. Qarabağla bağlı o sakitliyi insanlara, özümüzə verməməli, yəni hər an xatırlamalıyıq və bilməliyik ki bizim belə bir dərdimiz var. Çalışdıq ki, bu filmdə türk-müsəlman dünyasının Qarabağla bağlı fikirlərini, düşüncələrini, duyğularını bir yerə cəmləşdirə bilək. Qarabağ Qəzza kimi böyük müsəlman dünyasının yarasıdır. Biz də həmin yaranı göstərmək istədik”.

 
O yerlərə qayıtmalıyıq!

 

“Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmin təqdimat mərasimi keçirildi

 

Bir neçə il bundan öncə İran İslam Respublikasında yaşadığım hissləri bu günlərdə təkrarən bir də yaşadım… O hisləri təkcə mən deyil, Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzində “Kaspi” qəzeti və Azərbaycan Mətbuat Şurasının təşkilatçılığı, Xocavənd rayon İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə çəkilən “Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmin təqdimat mərasimində iştirak edən şəxslərin hamısı yaşadı. Həmin gün Vətənini, torpağını sevib onun müqqəddəsliyini hər şeydən uca tutan şəxslər – çox ağır hislərlə baş – başa qaldlar… Kövrələnlər də az olmadı… .
Öncə qeyd edim kimi İranda məni daim düşündürən bir məsələ var idisə, o da qonşu məmləkətdə hər gün sübh tezdən milli ruhun, Vətən sevgisinin insanlara müxtəlif filmlər vasitəsi ilə aşılanması idi. Səhər tezdən, dan yeri açılmamış Vətənin qorunması, gənclərin pis vərdişlərdən uzaq olması, əxlaq dəyərlərin uca tutulması və s. ilə bağlı mütəmadi göstərilən filmlər qeyri millətin nümayəndələrini belə təsirləndirirdi. Qeyd edim ki, göstərilən igidliklər- gənclərin bellərinə partlayıcı maddələr bağlayaraq özlərini tankın altına atması və yaxud narkomaniyaya qurşanan gəncin açı taleyi və s. görüntülər deyərdim İran siyasilərinin dövlətin qorunması istiqamətində apardığı ən güclü təsir vasitələrindəndir. Bax o zaman içimdən keçən, məni narahat edib göynədən hiss bizdə belə verilişlərin az olması idi .

Təqdimatına toplaşdığımız “Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmdə yaşadığımız gercəkliklər bunu yenidən mənə xatırlatdı. Həcmcə kicik olsa da ( 40 dəqiqəlik) mənaca çox böyük və əhatəli olan bu sənədli filmi həyəcansız seyr etmək mümkün olmadı. Çünki burada hər kəsə bəlli olan Azərbaycan reallıqları tam çılpaqlığı ilə əks olunmuşdu.

Filmdə Azərbaycanın işğal altında olan əraziləri, erməni qəsbkarların tariximizi, mədəniyyətimizi necə məhv etməsini özündə əks etdirən materiallar sadə, anlaqlı şeir dilli ilə geniş mənada tamaşaçıya çatdırılır.

Filmin cənab prezident İlham Əliyevin bu sözləri – Vaxt gələcək bayrağımız Şuşada dalğalanacaq”ilə başlaması, od icindən kecən Qarabağ atlarının böyük sürətlə irəliyə doğru sıçraması tamaşaçıya məlum reallığı – gec – tez arzuların gerçəkləşməsini xatırlatdı.

Filmdə kövrək, incə notlara söykənərək şeir dili ilə olanların təsviri jurnalistləri bir daha acı həqiqətlərlə baş – başa qoymuş oldu. Bu Vətən sevgisinin içindən hər kəs keçdi yana – yana, içindən boğula – boğula.. Atların hayqıraraq kecdiyi od alovun icindən boylanan seyriçiyə çox həqiqətlər bəyan oldu… “Torpaqdan pay olmaz”… anlamı filmdə özünü bir daha təsdiqləmiş oldu.

Sona xanımın torpaq məhəbbətindən doğan yanğısı, cağrışı içindən hay-haray salaraq arxaya boylandı və daxildən əks- səda verərək ərənlərimizi meydana çəkdi…

“.Sevgiylə çoxsaylı əsərlər yaratmaq olar, mahnılar bəstələmək olar, amma onların içərisində ana xətt kimi Vətən mövzusu olmalıdır. Bu sözləri Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov “Ya Qarabağ, ya ölüm” adlı filmin təqdimat mərasimində dedi.
Onu da qeyd edək ki, filmdə Sona Vəliyevanın “Vətən”, “Yurd həsrəti” şerlərindən, professor Səyavuş Kəriminin Şuşaya səfər təəssüratları, Əhməd Şəfəqin “Qarabağ” və “Sarı gəlin” mahnıları, Ozan Arifin “Ya Qarabağ, ya ölüm” şeiri, Mənsum İbrahimov və Səadət Cavadovanın ifasında “Qarabağ şikəstəsi”, Əsəd Kabaklının “Çabuk böyü, mabuk yetiş, tez, oğlum” mahnısından yüksək səviyyədə istifadə olunub.

Filmdə səslənən şeirlərin müəllifi Sona Vəliyeva Qarabağ və Şuşa barədə geniş acıqlama verərək bildirdi ki,

hər bir azərbaycanlı Qarabağ və Şuşanı öz evi bilməlidir. Sona Vəliyeva filmin əvvəlindən axırına qədər görünən at simvolu barədə düşüncələrini bölüşərək dedi:

– “Bu film atlarla başlayır. Çünki at muraddır, böyük gücün, etibarın ifadəsidir. Bu atlar filmə türkçülük, azərbaycançılıq simvolu verib. Atı ilk dəfə türk ram edib.Biz ümid edirik ki, işğal olunmuş torpaqlarımızı geri qaytaracağıq. Bu gün hər birimiz Şuşanı öz evimiz, ocağımız bilməliyik. Şuşa hər birimizin qapısı, bağlanan evimizdir. Biz öz gücümüzlə, mübarizəmizlə o qapını açmalıyıq və bundan sonra Şuşanın qədrini bilməliyik. Mən Şuşanı görməmişəm, amma mənə elə gəlir ki, Şuşa mənim evimdir. Qarabağ məsələsində iqtidar və ya müxalifət olmasından asılı olmayaraq hamımız bir düşüncədə olmalı, bir amal uğrunda mübarizə aparmalıyıq. Qarabağ, Şuşa hər birmizin qəlbimində bir yanğıdır. Şuşa hamımızın dərdi, yaralı yeridir. İnanıram ki, bir daha o yerlərə qayıdacağıq”.

Tənzilə Rüstəmxanlı da çıxış edərək filmin türkçülük rəmzi olan atla başlanmasının çox təsirli olduğunu bildirdi :-“Bu film gələcəyə hesablanmış sənət əsəridir. Bu əsərlər nə qədər çox olsa, millətin gələcəyi də bir o qədər zəngin olar. Bu filmdə “Sarı gəlin” mahnısının səsləndirilməsi həm də, bu mahnını öz adına saxtalaşdırmaq istəyənlər üçün bir sübutdur”.

Filmin ssenari müəllifi və rejissoru Bəxtiyar Qaraca da bildirdi ki, “Ya Qarabağ, ya ölüm” filminin çəkilməsində əsas məqsədin xalqımızın unutqan olmamasını bir daha xatırlatmaqdır.

 

“Filmdə məqsəd odur ki müxtəlif mövzularda müxtəlif janrlarda yazılan əsərlərimizdə yaddaşımızı diri saxlaya bilək. Qarabağla bağlı o sakitliyi insanlara, özümüzə verməməli, yəni hər an xatırlamalıyıq və bilməliyik ki bizim belə bir dərdimiz var. Çalışdıq ki, bu filmdə türk-müsəlman dünyasının Qarabağla bağlı fikirlərini, düşüncələrini, duyğularını bir yerə cəmləşdirə bilək. Qarabağ Qəzza kimi böyük müsəlman dünyasının yarasıdır. Biz də həmin yaranı göstərmək istədik”.

Filmdə S. Vəliyevanın sözlərinə yazılmış mahnıların bir neçəsini ifa edən Əhməd Şəfəq öz ürək sözlərini dedi: – “Mənim o filmdə iştirakıma gəlincə, ona ruhumun pəncərəsindən baxmaq lazımdır. Mənim üçün təkcə Azərbaycan yoxdur, bütöv Türk dünyası var. Türk dünyasının ortasında tapdalanmış, əsir edilmiş yanıqlı bir yer var”

 

 

Tədbirdə çıxış edən digər şəxslər

 

KİVDF-nin icraçı direktoru Vüqar Səfərli, Xocavənd Rayon İcra Hakimiyyətinin nümayəndələri və digər tanınmış şənətcilər də filmin əhəmiyyətindən danışdılar.

Yazımın öncəsinə qayıtmaq istərdim. Hesab edirəm ki, torpaqlarımızın azadlığını istəyiriksə bu film hər gün televiziya kanalları vasitəsi ilə nümayiş olunmalıdır.

Nazilə Rafiq

BADAMDAR ŞƏHİDLƏRİ

 

Badamdar qəsəbəsinin şəhid olmuş igid oğullarından üçü məhz Daxili Qoşunların hərbi qulluqçusu idi….

 

Son dövrlər paytaxt və rayonlarda aparılan genişmiqyaslı abadlıq və quruculuq tədbirləri, salınan park və xiyabanlar ölkə vətəndaşları ilə yanaşı, respublikamıza səfər edən qonaqlar tərəfindən də müsbət qarşılanır. Bu baxımdan görülən kompleks tədbirlərin tərkib hissəsi kimi Vətənin bütövlüyü uğrunda canını qurban verən igid oğullarımızın uyuduğu və müqəddəs and yerimiz olan şəhid məzarlıqlarının yenidən bərpa olunması və abadlaşdırılması da təqdirəlayiq haldır.

Bunlardan biri də Səbail rayonunda “Badamdar şəhidləri” adlanan abidə-kompleksdir. Badamdar qəsəbəsinin mərkəzində təmizliyi və səliqə-sahmanı ilə diqqəti cəlb edən bu abidədə Badamdarın 18 şəhidinin mərmər lövhə üzərində şəkilləri, həmçinin doğum və şəhid olma tarixləri həkk olun­muşdur.

Onlardan üç nəfəri – gizir Qarayev Gö­yüş Adil oğlu, əsgərlər Əliyev Rauf İsmayıl oğlu və Ağayev Mirsaleh Mirqasım oğlu məhz Daxili Qoşunların hərbi qulluqçularıdır. “Badamdar şəhidləri” abidəsini bu gün qəsəbə sakinləri, o cümlədən yeniyetmə və gənclər yad edir, onların xatirəsini uca tutur, Vətən qarşısında müqəddəs borc sayılan hərbi xidmətlərini şərəflə yerinə yetirəcəklərinə and içirlər. Daxili Qoşunların sıralarında vuruşmuş “Badamdar şəhidləri” barədə, onların keçdikləri şərəfli döyüş yolu haqda bir sıra məqamları bugünki gənc nəslə çatdırmaq vətənpərvərlik borcumuzdur.

 

Qarayev Göyüş Adil oğlu

 

Gizir Göyüş Qarayev 15 dekabr 1970-ci ildə dünyaya göz açıb. Göyüş Daxili Qoşunların igid hərbi qulluqçusu kimi torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda gedən döyüşlərdə cəsarətlə vuruşaraq, neçə-neçə erməni cəlladlarının məkrli arzularını gözlərində qoymuşdur. 1994-cü ilin yanvar ayından etibarən Füzuli istiqamətində gedən döyüşlərdə ağır məğlubiyyətə düçar olan düşmən, Göyüş kimi döyüşçülərimizin zərbələrinə tab gətirməyərək geri çəkilməyə başlamışdır. 26 yanvar 1994-cü il tarixdə Füzuli rayonu uğrunda gedən qanlı döyüşlər isə, gizir G.Qarayevin son döyüşü oldu. Bu döyüşdə ağır yara alan gizir G.Qarayev gözlərini əbədi yumaraq, şəhidlik zirvəsinə yüksəldi.

Gizir G.Qarayev Vətənimizin ərazi bütövlüyü uğrunda hərbi borcunu və xidməti vəzifələrini ləyaqətlə yerinə yetirərkən fərqləndiyinə görə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 6 may 2005-ci il tarixli sərancamı ilə “Hərbi xidmətlərə görə” medalı ilə (ölümündən sonra) təltif edilmişdir. Badamdar qəsəbəsinin küçələrindən birinə şəhid G.Qarayevin adı verilmiş, yaşadığı binaya isə onun baralyefi vurulmuşdur.

 

Əliyev Rauf İsmayıl oğlu

 

Sıravi Rauf Əliyev 1973-cü il iyunun 25-də anadan olub. Daxili Qoşunların sıralarında sıravi hərbi qulluqçu kimi xidmət edən Rauf, nizam-intizamı və nümunəvi xidməti ilə təkcə komandirlərinin deyil, yoldaşlarının da hörmətini qazana bilmişdir. Vətən qarşısında olan müqəddəs borcunu şərəflə yerinə yetirən sıravi R.Əliyev Ağdərə rayonunun müdafiəsi uğrunda gedən döyüşlərdə cəsur hərbi qulluqçu kimi vuruşurdu. O, 1992-ci ilin iyulun 19-da məhz bu rayonun müdafiəsində qəhrəmancasına şəhid oldu. Rauf bəxtinə yazılan ömrünün 19 ilini şərəflə yaşadı və qəhrəmanlığı ilə əbədi ölümsüzlük – şəhidlik qazandı.

Vətənimizin suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunmasında göstərdiyi igidlik və şücaətə görə şəhid R.Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 19 noyabr 1992-ci il tarixli sərancamına əsasən “Azərbaycan Respublikasının Fəxri fərmanı” ilə (ölümündən sonra) təltif edilmişdir.

 

Ağayev Mirsaleh Mirqasım oğlu

 

Daxili Qoşunların digər şəhid hərbi qulluqçusu sıravi Mirsaleh Ağayev 1964-cü il noyabrın 3-də dünyaya göz açıb. Vətənin igid oğlu Mirsaleh Ağdərə rayonunun erməni daşnaklarından təmizlənməsi əməliyyatlarında fəal iştirak edib. Vətənə, torpağa olan sonsuz bağlılığı döyüşlərdə Mirsalehə mənəvi güc və qüvvət verirdi. Mirsaleh hər dəfə döyüşə girəndə sanki, düşməni son nəfərinədək məhv edəcəyinə inanırdı. Lakin 1992-ci il avqustun 14-də özü düşmən gülləsinə tuş gəldi. M.Ağayev aldığı ağır yaradan dünyasını dəyişdi. Beləliklə, Ağdərə rayonunun işğalçılardan təmizlənməsi uğrunda gedən qanlı döyüşlər zamanı Vətənin Mirsaleh adlı daha bir oğlu şəhidlik zirvəsini fəth etdi.

Qeyd edək ki, G.Qarayev, R.Əliyev və M.Ağayev qəsəbədəki 239 saylı orta məktəbin məzunu olmuşlar. Onların həyat və döyüş yolu bu gün təhsil alan məktəbli yeniyetmələr üçün də əsl qəhrəmanlıq nümunəsidir. Məhz şəhidlərimizin timsalında sabahın əsgərləri – şagirdlərimiz Vətəni sevməyi öyrənir, vətənpərvər ruhda tərbiyə olunurlar.

Son olaraq, yazımı ümummilli lider Heydər Əliyevin şəhidlərimiz barədə dediyi fikirləri ilə bitirmək istəyirəm: “Hər bir şəhid bizdən ötrü böyük itkidir. Onların xatirəsi bizim üçün əzizdir, qəlbimizdə daima yaşayacaqdır”.

 Anar Əhmədov,

Daxili Qoşunların zabiti,

baş leytenant

Görkəmli ədəbiyyatşünas, tənqdçi-alim, filologiya elmləri doktoru, bir neçə dəyərli kitabın müəllifi İmamverdi Əbilov tənqidçi olmasına baxmayaraq, Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığına tənqidi prizmadan deyil, aralarındakı dostluq münasibətlərini önə çəkərək, qəlbində yatan mürgülü xatirələrin toplusu kimi bu kitabda əks etdirərək, oxuculara təqdim etmişdir. Bizlər bu kitabı oxuduqca, hər iki insanı dostluğun zirvəsində görürük.
Oxucuların ixtiyarına verilən bu kitabı tənqidçi-alim İmamverdi Əbilovla şair Bəxtiyar Vahabzadə dostluğunun təcəssümü kimi dəyərləndirmək daha məqsədəuyğun sayılır. “XATİRƏLƏRİN AY İŞIĞINDA“ kitabı eyni dövrdə yaşayıb-yaradan iki yaradıcı insanın saf, ülvü dostluğundan bəhs edir. Bu insanlar başqa-başqa yerlərdə doğulub, boya-başa çatsalar da, onları yalnız bir amal birləşdirirdi: əqidə və hiss birliyi, eyni bucaqdan görünən dunyagörüşü.
Bəxtiyar Vahabzadə Şəki şəhərində dünyaya göz açan və M.F.Axundovdan sonra gələn, bir çox dahi şəxsiyyətlərlə bir sırada adı çəkilən dühalardan biri idi. Mənim həmyerlim olan Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığına hörmətlə yanaşan insanlara həmişə böyük rəğbətim olub. İmamverdi müəllim, Bəxtiyar müəllimlə dostluğunuza dəyər verərək, bu kitabı nəşr etdiyiniz üçün sizə ürəkdən “çox sağ ol” deyirəm. Siz Bəxtiyar müəllimi onu sevənlərə daha qözəl tanıda bildiniz. Mən həmişə öz eloğlumu görmək arzusunda olsam da, bu mənə qismət olmayıb. Amma qeyd etdiyiniz kimi, Bəxtiyar müəllim elə bir zəngin irs sahibidir ki, onunla təmasda olmayan bir insan da ondan ürəkdolusu danışa bilər. Bəxtiyar Vahabzadəni tək Azərbaycan xalqı deyil, böyük Türk dünyası da tanıyır və sevir. Siz həm bu kitabın müəllifi, həm də bir dost kimi, şairin dostluqda necə sədaqətli olduğunu önə çəkmisiniz. Bəxtiyar dövrünün ən ağır günlərində yaşayıb-yaradan, bir çox qadağalara baxmayaraq, öz sözünü deyə bilən şair idi. Dostluq etdiyiniz Bəxtiyar sözün, fikrin, hətta milli şüurumuzun zəncirləndiyi sovetlər dönəmində “Gülüstan”, “Özümüzü kəsən qılınc”, ”Kövrək budaqlar” kimi siyasi mühiti qılınclayan bir çox əsərilə heç nədən çəkinmədən sözünü deyə bildi. Bəli, dili üçün dilim-dilim doğrananda, dünyanın fırlanmasını insanlara çatdırmaq istəyəndə, siz onun yanında olub, onu ay işığında dinləyərək, xalqı üçün ürəyi yanan şairin dərdinə şərik olmusunuz. Bu kitabı oxuduqca, bir-birinizə yazdığınız məktublarda dostluq üçün ürəyinizi verdiyinizə əmin oluram. Və hətta, BƏXTİYARI itirməklə ədəbi mühit boş qalmaqla yanaşı, sizin də özünüzü tənha saydığınız hiss olunur. Həqiqətən də, bu gün ədəbi mühitdə Bəxtiyar müəllimdən sonra, xalqın sevgisini qazanıb onu öz arxasınca apara bilən söz sahibi yoxdur. Düşünmədən, ürək ağrısı ilə deyərdim ki, ədəbiyyatımız, doğrudan da, yetim qalıb.
Bəxtiyar müəllim haqqında çox söz demək olar, lakin sizin yazdığınız xatirələr səhfələndikcə, dostluqda sədaqətli, əzmkar bir insanı bir daha yaxından tanıyırıq və bu dostluğa qibtə etməmək mümkün deyil. Həqiqətən də, qeyd etdiyiniz kimi, sizə ünvanladığı məktubların birində ”Əzizim, iki gözüm, qardaşım, məsləkdaşım” kimi ürəkdən deyilmiş bu ifadələrin arxasında böyük bir dostluğun işığı görünür. Dostluq elə bir məfhumdur ki, hər insan onu başa düşə bilməz. Dədə-babalarımız da çox yerində demişdir: ”Qardaş özü dost olsa yaxşıdır”. Demək, əsil dost qardaşdan da irəlidir.
Qeyd edirsiniz ki, Bəxtiyar müəllimlə tanışlığınız 1948-ci ildə Yazıçılar Birliyində Səməd Vurğunla görüşünüz zamanı olub və elə o gündən qayəsi nurla yoğrulan və ay işığına dönərək, yaddan çıxmayan xatirələrə çevrilən bu dostluğun təməli qoyulub. Güman edirəm ki, siz qəlbinizdəki acılı-şirinli xatirələri yada salanda Bəxtiyar müəllimin “Bircə ondan razıyam ki, özümdən narazıyam” ifadəsini hansı səbəbdən dediyini bildiyiniz üçün bir dost kimi qəlbiniz çox sızıldayıb. Məgər, bu insan öz xalqı üçün az iş görmüşdü? Bütün bu məziyyətlər, onun öz-özünü qınaması şairin böyüklüyündən, təvazökarlığından xəbər vermirmi? Hətta, onu da qeyd edirsiniz ki, Şəkidə, Bəxtiyar müəllimin evində qonaq olarkən, sanki özünü sizə borclu kimi göstərməyə çalışırdı. Bütün bunlar isə onun Şəkili olduğundan və Şəkisayağı qonaqpərvərliyindən xəbər verir. Məncə, illərin sınağından çıxan dostluğunuzun möhkəmliyi məkan tanımır, necə ki, sizin topladığınız xatirələr xəzinəsində öz əksini tapır. Bəli, məkan tanımayan dostluq xeyir-şərdə, toy-düyündə özünü təsdiq edir. Sizin qəlbiniz çeşid-çeşid səhifələndikcə vəfalı dost, həm də böyük bir alim kimi dahi şəxsiyyətin bir çox bilmədiyimiz cəhətlərini onu sevənlərə açmağı bacardınız. Deyirlər, dost dar gündə sınanar, İmamverdi müəllim, siz zaman-zaman sınanmısınız. Qeyd etdiyiniz kimi, 1960-cı ildə Rəsul Rza haqqında yazdığınız kitabın nəşrinin ləngiməsindən xəbər tutan əziz dostunuz Bəxtiyar müəllim Azərbaycanda KP MK-nın ideologiya üzrə katibi, həmyerlisi mərhum Nazim Hacıyevin, Yazıçılar İttifaqı rəhbərlyinin qəbuluna gedərək, kitabın çap olunması üçün müsbət cavaba nail olur. Az bir müddət ərzində həmin kitab 6 min tirajla işıq üzü gördü.
Yaddaşınız səhifələndikcə, bir ömür boyu dost olduğunuz insanın mərdliyindən, cəsarətindən, kövrəkliyindən söz açırsınız. Yolda qarşısına çıxıb əl açan kasıb qız-gəlinləri görəndə, onların əllərini boş qoymasa da, deyirmiş: “Mən onlara bir günlük dolanışıq verdim, necə olacaq bu işlərin axırı?” – deyərək, hönkür-hönkür ağladığının şahidi siz olmusunuz. 60 il dost olduğunuz insanı bizə sizdən yaxşı kim tanıda bilər? Siz demişkən, bu insan ancaq öz- özü ilə müqayisə oluna bilər.
Bəli, Bəxtiyar müəllim özünün, sözünün cəsarətinə güvənən xalqın şairi idi. Sovet rejiminin zəncir kimi əlimizə-ayağımıza dolandığı bir vaxtda, yeri gəlsə, bu sistemin məmurlarını öz idrakının, öz fəlsəfəsinin gücü ilə susdurmağı bacaran, xalqın dilində danışmağı özünə borc bilən odlu-alovlu bir şair idi.
Görkəmli alim Abbas Zamanovun qatı millətçi kimi təqib olunmasina göstəriş verildiyi bir vaxtda şairin sözünün daşdan keçdiyinə bir daha əmin olduq, bir telefon zəngi ilə öz millətinin oğlunu qorumağı rejimin zəncirində öz mənliyini itirən məmurdan tələb etdiyini gördük. Bütün bu olaylar isə şairin qətiyyətindən, cəsarətindən, qoxmazlığından xəbər verir. O böyük insan xalq təəssübkeşi olan A.Zamanovun arxasında dayanaraq, zəng etdiyi insana bildirir: “Mənim əcdadımı qırıb-çatan erməni dığalarını bədnam edib, lap əcəb edib”, – deyərək, sistem üçün səlahiyyətli nümayəndənin boynuna ağır yük qoyur və tələb edir ki, işi həll etsin. Bəxtiyar müəllim üçün insana kömək etmək, çarəsizləri sevindirmək yaşadığı ömrün qayəsi idi.
Şair dostunuz, məsləkdaşınız mənəviyyat axtaranda da yolunu sizin ei-obanızdan salaraq, öz rahatlığını sizin ocaqda tapdığını yazdığı məktubların birində qeyd edir. Demək, hədsiz mənəviyyatsızlıq görən şair, varlığı sarsılaraq üşüdüyündən sizin ocağa üz tuturmuş. Çünki ona dost qapısında açılan qolların istisinə öz qəlbinin atəşi qədər əmin idi. Şair bilirdi ki, könlünü isidən bu isti ocaqda senzurasız danışacaq, ürəyindən keçənləri sizinlə böləcək, mənən rahatlıq tapacaqdır. Bəli, bütün bunları dostluğun zirvəsi adlandırmaq olar.
Oğlunuz Azər Bəxtiyar müəllimlə bağlı xatirələrindən danışanda, körpə ikən adını şairin seçdiyini demişdi. Məncə, buna yenilməz dostluğun ən ali məqamı demək olardı. Doğrudan da, bu ad Azər Turana çox uzaqgörənliklə verilmişdi. Bu gün isə bu adın böyüklüyü göz önündədir. Əlbəttə, bunun üçün qürur hissi keçirməyə dəyər.
Bəxtiyar zəmanəsinin şairi kimi təzadlı mühiti yaradıcılığında sadələşdirərək, xalqa çatdırmağa çalışırdı. Şəxsiyyəti alçaldan hər hansı bir əməli ədalətsizlik kimi qələmə alır və onu bizim düşüncəmizə hopdurmaq üçün əlindən gələni edirdi. O, doğrudan da, müqayisə olunmaz şəxsiyyət idi. Onun yaradıcılığı okeanda üzən yelkənsiz gəmiyə bənzəyir. Cəsarəti çata bilən bu gəmiyə yan ala bilibsə, demək, Bəxtiyar yaradıcılığından bəxtinə bir töhfə düşüb. Nə gözəl ki, İmamverdi müəllim sizə bəxş olunan bu töhfəni ömür boyu yaşayaraq, onunla birgə dostcasına bölmüsünüz və bu gün dünyasını dəyişən, lakin yeri görünən Bəxtiyarı xatirələrdə yaşadaraq, ay işığında görünən, lakin bənzəri olmayan sima kimi bizlərə təqdim etdiniz. Biz əminik ki, daima bu dostluq yaşayacaq və Bəxtiyar adı sizin ocağın sönməyən məşəli olacaqdır.
Hörmətli İmamverdi Əbilov, bu kitabı bizlərə təqdim etdiyiniz üçün, Bəxtiyar ruhu ilə döyünən o böyük ürəyiniz var olsun, – deyirik. Sizə uzun ömür, can sağlığı arzulayırıq. Dunyada nə varsa, gəldi-gedərdi. Dostluq isə əbədidir. Çox sağ olun. Allah sizə yar olsun! Amin.

Qeyd: Oxucuların diqqətinə çatdırmaq istərdim ki, ədəbi mühitə təqdim edilən bu xatirələr toplusu İmamverdi Əbilov və xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin bir-birinə yazdıqları və hazırda görkəmli alimin şəxsi arxivində qoruyub-saxladığı məktublar əsasında tərtib olunmuşdur. İnanırıq ki, bizlərə Allahın lütfü ilə bəxş olunan bu töhfədən gələcək nəsillər yararlanaraq nəsillərdən-nəsillərə ötürəcəklər. İnanırıq ki, gələcək nəsillər dahi söz xiridarı, filosof-şair Bəxtiyar Vahabzadə ədəbi irsinin qorunub yayılması üçün əllərindən gələni edəcəklər. Bu dahi şəxsiyyətin adı isə əsrlər keçsə də, yaddan çıxmayan klassiklərlə eyni yerdə sıralanaraq seviləcəkdir.

Hörmətlə: Təranə Şəms, “Elimiz. Günümüz” qəzetinin müxbiri.

Bu yaxınlarda görkəmli türkçülərimizdən olan tədqiqatçı-alim Azər Turanın “Cavidnamə” adlı sanballı tədqiqat əsəri ilə tanış oldum. Kitab, adından da göründüyü kimi, unudulmaz millət fədaisi, Böyük Turan sevdalısı Hüseyn Cavidin qaşqabaqlı taleyinə, həyat və yaradıcılıq yollarına ayna tutan ən dəyərli mənbələrdəndir, desək, heç də yanılmarıq. Ədəbi mühitdə şeirə, sənətə marağım olduğundan bu müstəvidə olan ədiblər haqqında çox eşitmişdim. Lakin dövrünə görə məhrumiyyətlərə məruz qalan bir şairin həyat və yaradıcılığı məni həmişə düşündürüb. Bu əvəzsiz şəxsiyyət yaşadığı dövrdə burulğanlar içərisində çabalayan və öz yenilməzliyilə fərqlənən, təxəyyülü ilə seçilən, Nəsimi kimi cahana sığmayan Hüseyn Cavid idi. Dövrünün qadağalarına məhəl qoymadan, daim əqidəsinə sadiq qalaraq, “ürək sifarişlə işləmir” deyə, öz gözəllik tanrısına tapınan səma şairinin haqqında əlimə harda nə yazı düşübsə, acgözlüklə oxuyaraq, daim onun haqqında bildiklərimi zənginləşdirmək həvəsində olmuşam.
Cavidşunas tədqiqatçı-alim Azər Turanın minbir əziyyətlə ərsəyə gətirdiyi bu kitabın mənim də kitabxanamda özünə yer tutmasını böyük xoşbəxtlik hesab edirəm. Kitabı oxuyub, fikirlərimi sizlərlə bölüşməyi özümə borc bildim. Vərəqləri çevirdikcə, illər uzunu acılar içində keçən bir şair həyatı göz önündə canlanır. Gecədən xeyli keçməsinə baxmayaraq, “Cavidnamə” əlimdədir. Oxuyuram. Hadisələrə səyahət etdikcə, sanki, mən də özümü Cavid yolunun yolçusu sanıram. Gözümün önündə həmin gecə canlanır: “Cavid evə bir az tez gəlmişdi. Çox sevincək görünürdü. O, məmnun halda Mişkinaza bildirdi ki, “Koroğlu”nun ssenarisi üçün müqavilə bağlayıb. Ayın beşində 5000 manat qonorar verəcəklər. Qalan hissəsini də filmin çəkilişindən sonra alacaqmış”. Sanki, bu ailənin sevincək gecəsinə zalım fələk qara yellər əsdirdi. Kaş həmin gün Cavid ailəsinin taleyinə yazılmayaydı. KAŞ Kİ! Azər Turanın təqdimatında həmin gecə baş verən hadisələri oxuduqca, Cavid ailəsinin yaşadıqlarını, sanki, mən də yaşadım. Oxuduqlarım məni özüilə çəkib çox uzaqlara apardı və məndə bu yollara yolçu oldum. Başa düşdüm ki, BÖYÜK TURANA yön alan yol BÖYÜK CAVİDİN məfkurəsindən başlayır. Mən sanki yuxudaymışam kimi qəfildən ayıldım və daxilimdə bir hıçqırıq qopdu. Özümə hesab verirmiş kimi pıçıldadım: “Axı, Cavid hansı günahın sahibidir ki, onu gecənin bir aləmində ailəsindən qoparıb gedər-gəlməzə apardılar? Cavidin günahı onun türk olmağıydımı? O, yaradıcılığında Osmanlı türkcəsindən istifadə etdiyinə görəmi yeni qurulan bolşevik rejimi onu “PANTÜRKİST” adlandırırdı? Cavid axı öz keçmişini, zatını necə inkar edəydi?…”
Haşiyə: Doğrudan da, mən özümə verdiyim suallar qarşısnda çox aciz göründüm və insanlara, insanlıq deyilən məhfuma nifrət etdim. Həmin dövr üçün çoxları bu burulğandan sivrilib çıxmağı bacardılar. Lakin Cavid bolşevik ideologiyasına uyğun ədəbi mühitində yenidən qurula bilmədi. Cavidin idrakına hakim kəsilən “türkçülük” böyük bir Turanın yaranışından xəbər verirdi… Elə bu səbəbdən də, onun romantik-fəlsəfi düşüncələri XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəlləri yaranmış olan ədəbi mühitdən seçilirdi. H.Cavidin istəyi turançılığı önə çəkərək dilinin, dininin saflığını qorumaq idi. “Cavidnamə”ni oxuduqca gözlərimiz önündə çox hadisələr cərəyan edir və bu cərəyanın axınına düşənlərdən biri də H.Cavid oldu. O cərəyan ki, Cavidi öz doğma vətənindən ayırıb soyuq Sibirin çöllərinə atdı.
Oğlu Ərtoğrol öz xatirələrində həmin o, uğursuz gecəni, 1937-ci il 4 iyunu belə təsvir edirdi: “Uf!.. nə uğursuz gecə, nə pərişan mənzərə. Odanı məzar soyuqluğu, ölüm sükutu bürümüş. Kitablar, dəftərlər yerdə; şkafın qapılrı açıq, hər şey tərpədilmiş, döşəklər yarıya qədər qatlanmış. Ümumən bir qırıqlıq”. Onun gənc qəlbi həmin gecə bir sözü təkrar-təkrar deyirdi. “Neyçün? Neyçün?” Çünki həmin gecə Cavid ailəsinin işığı söndürüldü. Elə bir işıq ki, heç vaxt dan yerinin günəşi tək nur saça bilmədi. Həmin gecə Cavidin dünyası qaralsa da, ürəyi ona görə rahat idi ki, sönən işıq artıq onun yaratdığı əsərlərində öz əksini tapmışdı. H. Cavid görmək istədiyi turançılığı öz şerlərində və dramaturgiyasında əks etdirirdi. Əslində, tarixən Topal Teymur öz dövrünə görə qəddar, amansız hətta öz oğlu Miranşaha belə güzəştə getməyən istilaçı fateh olub.Lakin Cavid dramaturgiyasının Teymuru turançı və islamçıdır.Müsəlman aləmini bürüyən AVROPALAŞMA, İslam dininə qarşı həqarət, o dövrdə cərəyan edən rüsvayçılıqlar türk oğlu kimiTEYMURUbir fatehə çevirir. ƏMİR TEYMUR, əslində, türk düşüncəsinin fəlsəfəsini tətbiq edən bir fatehdir. Onun türk mədəniyyəti tarixindəki yerini VAMBERİ dəqiq ifadə etmişdir.Teymur türkçülük dövrünün hökmranı olmuşdur.O, məmləkətdə türk dilini rəsmi dil olaraq yayılmasını hökm etmişdir.ƏMR TEYMUR Yıldrım Bəyazidi türk olaraq bəyənmirdi.Ona göndərdiyi məktubda ittiham edərək bildirir:“Sən Bəyazid öz dindaşlarına qarşı müharibə etdiyindən yaxşı adam deyilsən!”Əslində “ Topal TEYMUR” dramında Bəyazid məğrur bir şəxsiyyətdir. Dramda hər ikisinin görüş səhnəsi bu ifadələrlə yadda qalır. Teymur Bəyazidə : “Heç maraq etmə, xaqanim! Sən kor bir abdal,mən isə dəli bir topal!” Sonra əlavə edir:”Əgər dünyanın zərrə qədər dəyəri olsaydı, yığın- yığın insanlara ucsuz – bucaqsız məmləkətlərə sənin kimi bir kor, mənim kimi bir topal müsəllət olmazdı.” Cavid yaradıcılığına görünən və görünməyən tərəflərdən çox baxılıb. Əksər hallarda fikirlər birmənalı olmayıb.Bu Ədəbi mühitdə fikirlər haçalandığından Cavidin yaradıcılığı kölgədə qalmışdır. Lakin Cavidin əsərləri tədqiq olunanda Məmməd Əmin Rəsulzadə Cavid məfkurəsini daha uca zirvələrə qaldıraraq bildirirdi.Cavid yaradıcılığı TURAN idealarına ithaf olunmuş mənəvi sərvətlər toplusu təsiri bağışlayır. Elə bu baxımdan da H.Cavid özünün siyasi məfkurəsinə sədaqət göstərdiyindən Əli bəy Hüseynzadə, Ziya Gökalp yaradıcılığının eyni müstəvinin bir baxış bucağı kimi görünür. Nəhayət, zaman keçdikcə Cavidin baxış bucağında işıqlar görünməyə başladı. Stalin represiyasının çox qurbanları kimi günahsız olduğu uzun müddət keçəndən sonra sübuta yetirildiyindən səma şairinə bəraət verildi. Doğrudan da haqq nazildi, amma üzülmədi. Artıq Cavidin balalarının üzünə xalq düşməni kimi qapılar bağlanmayacaqdı. Ərtoğolun xəyalındakı günəşin üzünü artıq buludlar örtməyəcəkdi. Cavid bəraət aldıqdan sonra dövlət Cavidin yaradıcılığını ədəbi mühitdə yenidən yayılması üçün əlindən gələni etdi. Cavidin “NƏNƏSİM” deyə oxşadığı Turan Cavid ömrünün sonuna kimi atasından miras qalmış külliyatı xalqa çatdırmaqla məşğul oldu. Onun təhrif olunmuş əsərlərini yenidən bərpa edərək əvvəlki vəziyyətinə qaytardı. İtmiş “XƏYYAM”ı tapdı. Nəhayət, Turan Cavidin daha çox arzuladığı istəyi həyata keçdi. Uzaq ellərdə dünyasını dəyişən H.Cavidin cənazəsi 1982-ci ildə H.ƏLİYEVİN təşəbbüsü ilə öz doğma vətəninə gətirilərək Naxçıvanda torpağa tapşırıldı. Bu gün H.Cavid öz doğmaları ilə birgə Naxçıvan torpağında əbədiyyət yuxusundadır.
Cavidsevərlərin qəlbinə bir sərinlik gətirən bu əsərin müəllifi tədqiqatçı alim, fəlsəfə doktoru Azər Turandır. Azər müəllim, bu kitabı oxuduqca sizə ürəyimdə dəfələrlə təşəkkür etmişəm. Bir çox dəyərli mənbələrə istinad edilərək yazılıb, oxuculara təqdim edilən bu əsər çox bulanan suları durultdu. Çünki Cavid bir bulaq idi, qaynadı. Və qaynayıb daşan bulaq sizin də könlünüzə yön aldı. Həmin bulaq kükrəyib sizin qəlbinizi ehtizaza gətirən Turan çeşməsi oldu. Bu kitabı oxuduqca sizin Cavid ruhuilə döyunən qəlbinizə heyran olmamaq mümkün deyil. Siz həqiqi övlad kimi Turan Cavidin həmişə yanında olmusunuz. Onu heç tək qoymadınız. Onun son nəfəsində divardan asılmış əzizlərinin şəkillərini bir daha görməyəcəkmiş kimi axıtdığı göz yaşlarını qəlbiniz yana-yana siz sildiniz. Səmimiyətimlə yazıram, kitabın son səhifələrini oxuduqca ağlamaya bilmədim. Mən indi sizi başa düşdüm ki, Cavid ruhunu duymaq və bu sevda ilə yaşamaq nə deməkdir. Mən isə türk olduğumu bir daha dərk etdim. Kim olduğumu bildim. Turan yolunun izini tapdım, düşünə-düşünə Cavidin gözlərilə bir anlığa bu günki ədəbi mühitə, cəmiyyətimizə baxdım və öz-özümə dedim: “Kaş TOPAL TEYMUR sağ olaydı!” KAŞKİ…! İnanıram ki, bu kitabı ərsəyə gətirmək üçün çox əziyyət çəkmisiniz, amma Cavid ruhunu şad etməyə dəyər. Zənnimcə bu, bir şəhid ruhudur. Məncə, haqqı tapdalanmış, məhrumiyyətlərə düçar olub dünyasını dəyişən də ŞƏHİD sayılır. Cavidin ruhu sizə duaçı olsun AZƏR TURAN!
P.S. Doğrudan da, insan taleyi müxtəlifdir. Azər İmamverdi oğlu Əbilov dunyaya göz açanda qarşısına çıxıb kükrəyən Turan çeşməsindən su içəcəyini heç ağlına belə gətirməzdi. Lakin taleyin qisməti onu bu yola yolçu etdi. H.Cavid də heç duşünməzdi ki, o, “AZƏR” poemasını yazacaq və zaman keçəcək, Azər adlı bir insan onun yaradıcılığını araşdıracaq və “CAVİDNAMƏ”ni yazanda kitabın ön sözünü Cavidin qəhrəmanı olan Azərin dilindən özünə şamil edəcək. Bütün bu yazdıqlarım Cavid ocağının varisi kimi Azər Turanın Cavid yaradıcı irsinə olan münasibətinin məntiqi nəticəsidir. Əlbəttə, bu gün Azər Turanı Cavid ruhu düşündrür, lakin Cavidi isə öz fəlsəfəsində yaratdığı qəhrəman, “AZƏR” düşündrüb. Bu düşüncələr isə bir müstəvidə kəsişmə bucağında birləşir və bu gün ədəbi mühitdə Azər Turanın Cavid yaradıcılığına münasibətində öz əksini tapır.

Azər düşünür… Bəlkə otuz yıldır o hər an
Düşkün bəşərin eşqıni, fəryadını inlər.
Yaqdıqca yaqar beynini bir kölgəli böhran,
Əflaka sorar dərdini, yıldızları dinlər.
Göz qırparaq ancaq ona yıldızlar edər naz,
Dilsiz və sağır göylər onun halını duymaz

“Ziyalı Ocağı” İctimai Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı tərəfindən “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində gənc yazarların ədəbi-bədii nümunələri, poeziya örnəkləri, məqalələri dərc olunub ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılacaq.Layihənin Rəhbəri “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, “Ziyalı Ocağı” İctimai Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat Xidmətinin Rəhbəri Rafiq Odaydır.Layihə çərçivəsində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində yaşayıb ədəbi-bədii yaradıclıqla məşğul olan gənc yazarlar haqqında olan bilgilər portalda dərc olunub ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılacaq.

Müstəqil ictimai-siyasi, ədəbi-bədii qəzet olan “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzeti ayda bir dəfə 16 səhifə olmaqla 1000 tirajla dərc olunur.Qəzet Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır.Əlyazmalar geri qaytarılmır.Qəzet redaksiyanın kompyuter mərkəzində yığılıb səhifələnir, “Ekspress-servis” mətbəsində çap olunur.Müəlliflərlə redaksiyanın mövqeyi üst-üstə düşməyə bilər.Dərc olunan materiallara müəlliflər cavabdehdirlər.
“Möhtəşəm Azərbaycan” qəzeti yalnız Azərbaycan Respublikasında yayımlanmır.Eyni zamanda qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinə-Türkiyə Yazarlar Birliğinə, Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğine, Selcuk Universitetinə, Yıldırım Beyazid Universitetinə göndərilir.”Möhtəşəm Azərbaycan” qəzeti Azərbaycan mətbuatında dərc olunan mətbu orqanlar arasında yeganə mətbu orqandır ki, “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına dəstək”, “Çağdaş Türkiyə ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihələrini öz səhifələrində həyata keçirərək yazarlar olan bilgiləri ictimaiyyətin nəzərinə çatdırır.
İyun ayının 8-də dərc olunan “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin növbəti buraxılışında Azərbaycan mətbuatında ilk dəfə olaraq “Çağdaş Türkiyə ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihəsi həyata keçirildi.Layihənin rəhbəri Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri Rafiq Odaydır.Qəzetin buraxılışında Türkiyə Yazarlar Birliyinin Nümayəndə Heyətlərinin üzvləri Şemsettin AĞAR, Hasan AKAR, Gülten ERTÜRK haqqında olan bilgilər yayımlandı.Mətbu orqanın səhifələrində Azərbaycan ədəbi mühitində kifayət qədər tanınan yazarların da ənümunələri dərc olundu.
“Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin dərc olunan növbəti buraxılışını əldə etmək istəyənlər aşağıdakı ünvana müraciət edə bilərlər:
Təsisçi və Baş redaktoru: Rafiq ODAY
Telefon: ( 018) 642 01 80; ( 070) 630 88 42
E-mail: Rafiq.Oday70@mail.ru
Elektorn orqan: edebiyyat-az.com
Ünvan: Sumayıt şəhəri, 2-ci mikrarayon.

“Möhtəşəm Azərbaycan”
Müstəqil ictimai-siyasi, ədəbi-bədii qəzet
Azərbayan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının mətbu orqanı

Qəzet 2008-ci ildən nəşr olunur.
Qeydiyyatı: 2527
Tiraj: 500
Dövrülüyü: ayda 1 dəfə
Təsisçi və Baş redaktoru: Rafiq ODAY
Telefon: ( 018) 642 01 80; ( 070) 630 88 42
E-mail: Rafiq.Oday70@mail.ru
Elektorn orqan: http://edebiyyat-az.com
Ünvan: Sumayıt şəhəri, 2-ci mikrarayon.

Müstəqil ictimai-siyasi, ədəbi-bədii qəzet olan “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzeti ayda bir dəfə 16 səhifə olmaqla 1000 tirajla dərc olunur.Qəzet Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır.Əlyazmalar geri qaytarılmır.Qəzet redaksiyanın kompyuter mərkəzində yığılıb səhifələnir, “Ekspress-servis” mətbəsində çap olunur.Müəlliflərlə redaksiyanın mövqeyi üst-üstə düşməyə bilər.Dərc olunan materiallara müəlliflər cavabdehdirlər.
“Möhtəşəm Azərbaycan” qəzeti yalnız Azərbaycan Respublikasında yayımlanmır.Eyni zamanda qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinə-Türkiyə Yazarlar Birliğinə, Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğine, Selcuk Universitetinə, Yıldırım Beyazid Universitetinə göndərilir.”Möhtəşəm Azərbaycan” qəzeti Azərbaycan mətbuatında dərc olunan mətbu orqanlar arasında yeganə mətbu orqandır ki, “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına dəstək”, “Çağdaş Türkiyə ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihələrini öz səhifələrində həyata keçirərək yazarlar olan bilgiləri ictimaiyyətin nəzərinə çatdırır.

Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, ”Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru, ”Ziyalı Ocağı” İctimai Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat Xidmətinin Rəhbəri, ”Qızıl qələm”, “Həsən bəy Zərdabi”, “Qafqaz-Media” mükafatları laureatı Rafiq Odayın “Ədəb-Tənqidi Məqalələr” adlı kitabı “Elm və təhsil” nəşriyyatında işıq üzü görüb.Kitabın redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor, tənqidçi Vaqif Yusiflidir.

Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, ”Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru, ”Ziyalı Ocağı” İctimai Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat Xidmətinin Rəhbəri, ”Qızıl qələm”, “Həsən bəy Zərdabi”, “Qafqaz-Media” mükafatları laureatı Rafiq Odayın “Şərur folkloru” ( əsrlərdən gələn səslər) kitabı “Elm və təhsil” nəşriyyatında işıq üzü görüb.Kitabın təkrar və yenidən işlənmiş nəşri 152 səhifədən ibarətdir.Kitba 7 bölmədən ibarət olmaqla bərabər, eyni zamanda əsrarəngiz, ecazkar, möhtəşəm sənət əsəridir.

Salam, Əziz və Hörmətli Qardaş Türkyəli Yazarlar!
İnşallah “Ziyalı Ocağı” İctimi Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı iyun ayının 9-dan iyulun 10-a qədər “Çağdaş Türkiyə ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihəsini həyata keçirəcək.Layihənin rəhbəri “Ziyalı Ocağı” İctimai Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat Xidmətinin Rəhbəri, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri Rafiq Odaydır.Bu məqsədlə Qardaş Türkiyəli Yazarların ədəbi-bədii nümunələrini, poeziya örnəkləri “Möhtəşəm Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində dərc olunacaq.
Ədəbi-bədii nümunələrinin, poeziya örnəklərinin tərcümeyi-hal və şəkilləri ilə birgə dərc olunmasını istəyənlər aşağıdakı ünvana müraciət edə bilərlər:

Tel: 070 630 88 42
E-mail: Rafiq.Oday70@mail.ru
Elektron orqan: http://edebiyyat-az.com/

Ünvan: Sumqayıt şəhəri, 2-ci mikrarayon.

MƏNİM VİCDANIM QƏLƏMİMƏ QARA LƏKƏ DEYİL…..!

Hörmətli oxucular, bəzi həmkarlarımın mənə irad tutduqları məsələlərə cavab verməklə sizinlə həmsöhbət olmaq istərdim. Bəzən məndən soruşurlar:”Bu geniş dünyada gözlərin yaxşı heçnə görmür ki, yaxşıdan yazasan, niyə həmişə fikirlərin iradlı olur? Sizləri əmin edirəm, mənim gözümdən zərrə olsa yayınmaz, istər pis , istər yaxşı, bu ALLAHIN mənə verdiyi töhfədir. Qələmimlə TANRININ mənə verdiyi saf vicdan üst – üstə düşdüyündən, özümə əmin olan dürüst jurnalist kimi yalnız gördüklərimi yazıram. Əlbəttə, mənim də hamı kimi iki gözüm var, fərqli olan budur ki, mənim vicdanımın gözü itidir. Sadə bir misal, evdən səhər işə getmək üçün çıxıram. İlk olaraq gözlərim yerə sataşanda gördüyüm ayaqlar altına tökülmüş zir-zibillə yanaşı mədəniyyətsiz insanların( bəlkə də xəstə) yerdəki tüpürcəkləri olur. İnanın dediklərimi görməmək üçün ayağımın altına baxmadığımdan dəfələrlə yıxılmaqdan qurtarmışam. Sizcə, bu mənzərə insanda hansı təəssuratı yaradar? Ani olaraq vərəmli xəstələr göz önünə gəlir və istər – istəməz düşünürsən, bəlkə yerə tüpürən insanlar virus daşıyıcısıdır? Əgər belədirsə onların yerə tüpürüb insanları ürəkbulandıran vəziyyətə salması hansı məntiqə uyğun gəlir? ( Məni qınamayın, gördüyüm mənzərə belə düşünməyə əsas verir) Xəstə olmaq heç də qəbahət deyil. Allah dərd də verib, dərman da. Niyə bəzi xain xislətli insanlar düşünürlər ki, mən xəstəyəmsə hamı xəstə olmalıdır. Axı gördüklərim bir jurnalist kimi məndə belə təsurat yaratmaya bilməz. Bu ürək bulandıran görüntülər bir yana qalsın, bir az getməmiş dəfələrlə eyni yerdə yol təmiri adı ilə qazılıb yarı – yarımçıq doldurulmamış çala – çuxurla rastlaşmalı oluram. İş yerinə çatana kimi bu və ya digər gördüyüm mənzərələrin sayını artırmaq mümkündür. Marşrutdan istifadə zamanı sürücülərin məsuliyyətsizliyindən gözlənilməz yol qəzalarının şahidi olmuşam. Artıq bu kimi olaylar gündəlik həyatımızla eynilik təşkil edir, hətta deyərdim alışmışıq da…! Həyatda göz çıxaran və ürək ağrıdan dəfələrlə rast gəldiyim mənzərədən biri də, dilənçilərdən fərqli olaraq, bir loxma çörək üçün ona – buna əl açan hicablı xanım da görmüşəm. Bu yerdə hicablı jurnalist əlinə qələm götürməsin neyləsin? Necə gördüyünü qələmə almasın? Necə rast gəldiyinə irad bildirməsin? Beləsi mənim də qarşıma çıxıb, cavan qız uşağı idi, gələn maşınların qarşısına çıxıb pul üçün sürücülərə əl açırdı. İNSANLIĞI olan bu qızın əlini boş qaytarmırdı, lakin eləsi olurdu qızı ələ salırdı. Mən özüm hicablı olduğumdan şahidi olduğum hadisə mənə çox ağır təsir bağışladı. Sanki bir anlığa özümü onun yerində hiss etdim. Bütün bu olanlar İSLAM dininə həqarət deyilmi? Əlbəttə bu yerdə mən özümü saxlaya bilməzdim. Xanımın qarşısına çıxıb nə etdiyinin fərqində olduğunu israrla xəbər aldım və onu başa salmağa çalışdım ki, sənin etdiklərin dinimizə ziddir. Səni nə vadar edir ki, bu yola düşmüsən? Cavabı çox qısa oldu:” Anam xəstədir onu yaşatmaq üçün dilənməyə məcburam, çünki mənim heç yerdən gəlir yerim yoxdur. Təhsilim də yoxdur ki, özümə başqa iş tapım.Restoran kafedə işə düzəlmək istəmişəm, mənə irad tutublar ki, “vid – fasonun” yoxdur. Mən qaragün heç vaxt ağ gün görmədiyimdən, allah verənləri də itirmişəm. Nə edim, ALLAHIN verdiyi budur, həyatın amansız burulğanında çabalayıram” Mən onu başa düşüb ürəyim ağrısa da, anlatmağa çalışdım ki, sənin dediklərin əsas deyil. Sənin əlin sağ, ayağın sağ, get özünə başqa iş tap, İSLAMİ dəyərlərə, bir halda özün də hicablısan, mömin bacıların adına ləkə gətirmə! İSLAMI haqqilə yaşayan hər kəs dinimizin qanunlarına boyun əyməlidir! Xanım məni başa düşdüyünü dedi və çox peşman oldu. Mən isə o gündən sonra həmin qızı oralarda görmədim. Mənim düşünçələrimə irad tutanlar mənə cavab verin! Mən şahid olduğum cəmiyyətin qara ləkəsinə necə ağ deyim? Mənim vicdanım heç vaxt yol verməz ki, qaraya ağ deyim. Nə olsun ki, söz, mətbuat azaddır. Bəs vicdan, odamı azaddır? Vicdanlı jurnalist qələmin təsir qüvvəsidir. Siz də heç şübhə yaranmasın ki, mən yaxşı gördüklərimi tamamilə inkar edirəm. ƏSLA! Mən də bu dövlətin vətəndaşıyam. Vətəndaş olaraq fəxr edirəm mənim dövlətim var, bayrağımız böyük dövlətlərin bayraqları sirasındadır. Öyünüləsi çox işlərimiz var. Lakin elə acı həqiqətlər var ki, heç dilə gətiriləsi deyil. Ancaq hər şeyə rəğmən fəxr edək ki, yer üzündə millət olaraq varıq və bizi AZƏRBAYCANLI kimi tanıyırlar. Olanlarımıza yalnız şükr etmək lazımdır. Zərurətdən dolayı onu nəzərə almaq lazımdır ki, kölgəli görüntülərə vicdanlı jurnalist aydınlıq gətirməlidir. Məndən ötdü, qardaşıma dəysin deyib hadisələrə göz yummaq mümkün deyil! Mən necə görməyim, eşitməyim atalar – analar qız uşaqlarınnın bir ailədə çox olmasını arzulamır və dünyaya gəlişini özünə utanc bilir.( Axı bizim nə qədər utanılası işlərimiz var), necə qələmə almayım, böyük – kiçik tanınmır istirahət üçün salınan bulvar və parklarda mənəviyyatsızlıq baş alıb gedir, dövlətin xalq üçün verdiyi zəruri qanunlar kağız üzərində qalır, insanların maddi – rifah halı ilə yanaşı sağlamlığı qənaətbəxş deyil, həkimlərin özbaşınalığı dözülməz səviyyədədir, hansı birindən söz açım, hansı birinə göz yumum? Sizlər də gördüklərinizə mənim kimi yanaşsanız vətəndaş olaraq mənə irad tutmazsınız. Bizlərin hər anı, hər dəqiqəsi bir tarixdir. Tarix isə həmişə arxada qalır ki, geriyə baxanda nələrsə yadımıza düşsün. Hər dövlətin yaxşı və pis işləri tarixin yaddaşına hopur. Bəzən mən də öz-özümə sual edirəm “ Doğrudanmı mənim qarşıma yaxşı heçnə çıxmır yaxud mən zorla nə isə düzüb- qoşuram.” VALLAH səmimiyyətimə inanın, mən də hər şeyi gözəl görmək istərdim. Əlbəttə mən də, pisləri yaxşı kimi görə bilsəydim mənəvi əzab çəkməzdim. Cəmiyyət o qədər kölgəyə bürünüb ki, reallığı görmək mümkün deyil. Yalnız sözündə qələmində dürüst, cəsarətli, diqqətli jurnalist gözünə görünən kölgələri reallığa çevirə bilər. Bu qara kölgələr səni nəinki çöldə, bayırda hətta evdə oturduğun zaman da, yaxalayır. Bu yaxında evin pəncərəsindən baxanda şahid olduğum bir hadisəni sizlərlə bölüşüm. Bu mənzərə mən yuxarı mərtəbədə yaşadığımdan, daha aydın seçilirdi. Binaların arasında bəzən maşınlar qarşı – qarşıya çıxır, sürücülük mədəniyyəti olanlar biri -digərinə yol verir. Bir dəfə həyətdən cürbəcür səslər gəldiyini eşitdim. Pəncərəyə yaxınlaşanda iki xarici avtomobilin üz-üzə dayandığının şahidi oldum? Biri digərinə yol vermək istəmirdi. Baxdım ki, sürücülər hər ikisi orta yaşlıdır. Binaların sakinləri səsə yığılmışdı. Biri deyir əvvəl mən keçəcəm, o biri deyir yox mən. Xülasə bu sürücülər tərs keçi kimi burun – buruna dayanmışdılar.Hər iki avtomobilin sürücüləri başa düşmək istəmirdi ki, yolu kəsdiklərindən arxalarında yöluna davam etmək üçün çoxlu sayda avtomobil növbəyə durub, bir sözlə aləm bir – birinə dəymişdi. Heç kim onları ipə- sapa yatıra billmirdi. Nəhayət, məsələyə polis qarışdıqdan sonra işlər yoluna düşdü. Siz deyin, belə məsələyə jurnalist necə fikir bildirməsin? Bu mənzərəyə qocalı – cavanlı hamı baxırdı. Bizim gənc nəsil bu gördüklərindən hansı ibrəti götürsün? Həyatda bu kimi olaylara çox tez – tez rast gəlmək mümkündür. Görən göz belə faktlardan necə yan keçə bilər? Bu gün cəmiyyət cox acınacaqlı vəziyyətdədir. İnsanlar zahirən azad olsalar da, mənəviyyatca şox kasıbdı. Mənəviyyatın kasıblığı millətin üzünə qara ləkə sayılır.LƏKƏNİN DƏRİNİ AŞILAMASI İSƏ ……. BAĞIŞLANILMAZDI! Bəli çox israrla deyirəm bağışlanılmazdı! Dərini aşılayan ləkə bu günkü dövrümüzdə Can – Polad müəllimin “YENİ XƏBƏR” qəzetində dərc olunmuş məqaləsində QUŞ QUŞLAYAN jurnalistlərin simasına daha dərin hopub. Mən yazını yekulaşdırmışdım, lakin əməkdaşı olduğum qəzetdə Can – Polad müəllimin məqaləsinə rast gəldiyimdən, müəllifin jurnalistlərə qarşı fikri birmənalı olmadığını nəzərə alaraq quş quşlayanlara fərqli münasibət bildirməyi özümə borc bildim.
Hörmətli CAN – POLAD müəllim! Dediyniz jurnalistlər ov edib, quş quşlaya bilər, bəs bu jurnalistlər başa düşmür ki, onların vicdanları ovladığı quşlardan əvvəl tələyə düşüb? Bu tələnin içində çabaladıqlarının fərqində deyillərmi? Guman edirəm, mənim yazdıqlarımı oxusanız jurnalist xislətinin müxtəlifliyini görə bilərsiniz. Siz oxuyun, jurnalist kimi yaxşı heçnə gömədiyimi mənə irad tutanlara necə cavab verirəm. Əlbəttə sizinlə həmfikirəm, vicdanını pula satan jurnalistlər mətbuata, sözün, fikrin azadlığına qara LƏKƏDİR. Vicdanlı jurnalist əvvəl qələminə, sonra öz cəsarətinə güvənməlidir, ələlxüsus özünə inanmalıdır. Mən belə düşünürəm. Yazdım ki, bir az ürəyinizə sərinlik gəlsin, yəni quş quşlayan jurnalistlərlə yanaşı mətbuatda gördüyünü gözündən vuran SNAYPER KIMI JUNALİSTLƏRİMİZ VAR. Mən özümü belə jurnalistlərlə yanaşı gördüyümdən, dürüst yolumda mənə irad tutanlara israrla bildirirəm. MƏNİM VİCDANIM QƏLƏMİMƏ QARA LƏKƏ OLA BİLMƏZ……!!!
Təranə Nazimqızı

Qiymət Məhərrəmli: “Mən başqa cür yaşamağı bacarmadım…”

Müsahibimiz filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist Qiymət xanım Məhərrəmlidir.

– Qiymət xanım, sizinlə həmsöhbət olan jurnalistlər çox olub. Və sizi yetərincə tanımağa və tanıtmağa çalışıblar. Mən suyunu içib, çörəyini yediyimiz bir elin övladı kimi, yəni sizin elliniz kimi, sizi tanıdığım gündən fikirlərimizin üst-üstə düşdüyünü bilirəm. Bir yaradıcı müsahib kimi verdiyim suallara alacağım cavabları da təxmini bilirəm. Siz sizi sevənlərin gözündə şəxsiyyət kimi çox maraqlısınız. İstədim, sizinlə müsahibədə elə çalarlara toxunum ki, müəyyən mənada maraqlı tərəf kimi çıxış edib, özünüzü oxuculara daha yaxından tanıdasınız. Millətin dərdinin böyüklüyündən danışıb, bu yükü daşımaq istəyən alim, jurnalist, yazıçı-publisist kimi, həmişə diqqət mərkəzindəsiniz. Siz elə bir kitabsınız ki, səhifələndikcə daha da çox maraqlı çalarlar üzə çıxır. Siz o qədər təvazökar insansınız ki, sizə qalsa, bu məqamlar sizi sevənlər üçün gizli qalar. Lakin özündə, sözündə təpər tapan, sizi sevən hər bir məsləkdaşınız istər ki, şəxsiyyət kimi maraqlı tərəfləriniz açılaraq səhifələnsin. Çünki bu gün şeirin, sözün ucuzlaşdığı bir vaxtda buna ehtiyacımız var.
Deyilməyən söz ürəkdə sirrdir,
Çıxsa dil atdan incidir, dürrdür.
Siz də, Qiymət xanım, ürəyinizdə sirr olan dürlü sözlərinizi, inci fikirlərinizi sizi sevənlərdən əsirgəməyin. Bir az ərklə deyim ki, insan nə qədər təvazökar və qürurlu olsa da, sizin təbirinizcə desək, “bir gülümsər üz görəndə uşaq kimi söyünür”. Allah gülümsər üzləri sizinçün əskik etməsin. İndi isə keçək suallara:
– Sosial baxımdan yanaşsaq, ucuz söz bazarında nəyi baha alıb, nəyi ucuz satardınız?
– Əlimdə olsaydı, ləyaqət, vicdan, namus, əxlaq, halallıq, dürüstlük kimi dəyərləri aşağılamağa çalışan bütün mənfiliklərin üstündən qara bir xətt çəkərdim. Zamanın tərəzisinin əyilməsinə duruş gətirmək bu “atı ucuz, iti baha dünyada” elə dözülməzdir ki!…
– Açdığınız cığırın məxsusiliyi sizə nəyi verib, nəyi alır?
– Hər şeydən öncə mən özüməm və təbii ki, ömrümün sonunacan özüm olaraq da qalacağam. İnsanlıq cığırı ilə irəliləyirəm və bu yolda məhrumiyyətlərin sayı-hesabı yoxdur, lakin heç də peşman deyiləm. Əqidəsiz olub zənginlik içəriçində itib-batmaqdansa, ləkəsiz, təmiz vicdanımın mənə qazandırdığı insan sevgilərinin fövqündə bəxtiyar olmağın ləzzətini dadmaqdayam hər addımda.
– İnsan qəlbi oxunmayan kitabdırsa, onu oxumağa ehtiyac varmı və onu kimlər oxuya bilər?
– Həqiqətən də, hər bir insanın qəlbi oxunmayan, sirli kitaba bənzəyir. Bu kitabı oxumağa çoxları cəhd göstərsə də, yalnız bəsirət gözü açıq olanlar onu oxuyub öyrənə bilirlər. Zənnimcə, bəzən yersiz səylər də insanı bezikdirə bilər, axı belə bir deyim də var: “İnsan ürəyi süfrə deyil ki, hər gələnin qabağına açasan”. Mənə görə, Yaradanın ən böyük möcüzəsi elə budur ki, heç insanın özü özünü tanıyıb öyrənə bilmir ömrünün sonuna qədər. O da ola başqaları. Təsadüfi deyildir ki, bir zamanlar yazmışdım:
Sirrlər yuvasıdır ürəyim mənim,
Qapısı kilidli, açar düşməyən.
Tez-tez olursa da qapı döyənim,
Qapanır üzünə qapılar həmən.
– Əlinizə qələmi götürəndə qəlbinizdəki dalğalar özünü sahildə tənha hiss edərəkmi yazır? Dəniz… dalğa… ləpələr duyğularınıza nə verir?
– Təlatümlü dəniz kimi,
Çırpınıram, döyünürəm… – bu, mənim həyat tərzimdir, desəm, səhv etmərəm. Dalğalar şahə qalxarkən, çətin ki, ləpələrin təbəssümlü baxışlarına duruş gətirə biləsən.
– Heç olubmu ki, kölgəniz sizi qorxutsun?
– Heç vaxt. Öz kölgəsinə pərəstiş edənlərə, yaxud ümumiyyətlə kölgəsinin olduğuna özünü inandıranlara yazığım gəlib həmişə.
– Poeziya aləmində qadınlar arasında özünüzə rəqib görürsünüzmü?
– Bəlkə də istərdim, içərimdə sağlam rəqabət deyilən bir hiss baş qaldırsın. Lakin bilmirəm, hədsiz ailə qayğıları, yaxud işlərimin çoxluğu səbəbindən bu hiss heç vədə qəlbimə yaxın düşə bilməyib. Ümumiyyətlə, rəqabətdə əlim olmadığındandır ki, çox şeyi, arzu kimi qəlbimin dərinliyində gömmək məcburiyyətində qalmışam. İçimdəki mənlə rəqabətdə isə hər zaman uduzduğumu hiss etmişəm.
– Göylərə qalxdınız, Göy Adamının sizə nə bəxş etdiyini sizi sevənlərə bildirmək fikriniz olubmu? Bu kitabın davamı nə vaxt çıxacaq?
– Göylərdə olmağın bir özgə nəşəsi var. Bunun nə demək olduğunu Göy adamları yaxşı bilir və ömürləri boyunca yazıb-pozduqları da elə bu missiyanı sevənlərinə izhar etməkdən ibarətdir. Hər halda, Göy adamının sevənlərinə deyəcəyi hələ çox sözü var. Sağlıq olsun.
– Sizcə, mənəviyyat alınmırsa, necə satılır?
– Əslində, satılanın nə olduğunu bilmirəm, bircə onu bilirəm ki, hər nədirsə, mənəviyyat deyil. Çünki mənəviyyat nə alınır, nə də satılır. O, Tanrının insana əmanətidir. Mənəviyyat ruh məsələsidir. Ruhunu satmaq?! Buna mən inanmıram!
– İnsan danışmasa, onu necə tanımaq olar? Sokrat demişkən: “Danışın, sizi tanıyaq”.
– Belə bir deyim var: İnsanı görkəminə görə qarşılayıb, ağlına görə yola salırlar. Lakin çox vaxt söz artıqlıq edir, qarşındakını adicə baxışından, yerişindən-duruşundan tanıyıb, dəyərləndirə bilirsən. Çox olub ki, mənə intuisiyam belə hallarda yardımçı olub. Təəccüblü də olsa deyim ki, mən ilk baxışdan tanıdığım insan barədə qənaətimdə çətin ki, yanılam.
– Bəxtiyar müəllimin verdiyi xeyir-dua çiyinlərinizdə ağır yük deyil ki? Yəni, onun məsuliyyətini hələdəmi hiss edirsiniz?
– Əlbəttə. Türk dünyasının əvəzsiz söz sənətkarı, böyük ustadım Bəxtiyar Vahabzadənin 1998-ci ildə “Ədəbiyyat qəzeti”ndə mənim ünvanıma yazdığı “Alt qat” adlı yazıdan sonra inanın, bu məsuliyyəti hər addımda hiss edirəm. Elə bilirəm, yazdığım şeirlərin hər kəlməsi birər-birər onun təfəkkür süzgəcindən keçir. Dediyi: “Bu gənc şair uydurmur, yaşadığını hiss edib, duyduğunu yazır” – sözləri məni uydurmalardan uzaqlaşdırır. Özümə o dərəcədə tənqidi yanaşıram ki, bəzən aylarla əlimə qələm almaqdan çəkinirəm. Sanki hansısa bir qüvvə içimdə oturub yaradıcı fəaliyyətimə senzorluq eləyir.
– Heç qəlbinizdən keçdimi: “Bilmirəm, dünyaya mən niyə gəldim?” Həyatın eniş-yoxuşları sizi çaşdırmayıb ki?
– Əstəğfurullah! Dünyaya gəlişimiz, yaxud gedişimiz bəndənin əlində deyil ki, asi də olaq. Lakin, gizlətməyəcəyəm, elə anlar olub ki, əyilməsəm də, azca qalıb ki, sınam. Elə həmin andaca hardansa bir Xızr əli uzanıb yuxularımda da olsa və məni səmalara qaldırıb. Ruhum elə yüksəlib, elə yüksəlib ki! Şükürlər olsun Yaradanın böyüklüyünə ki, məni heç bir məhrumiyyət Haqq yolundan sapdıra bilməyib. Çaşmamışam, çaşmaram da!
– Bəzən insan özündən bezərək özünü də tərk etmək istəyir. Bu zaman üzünüzü hara tutmaq istərdiniz?
– Analı-atalı uşaqlıq dünyama. Orda saflıq vardır, səmimiyyət vardır, təmənnasız məhəbbət vardır…
– Nizami, Füzuli dühası “sevirdi” deyəndə, Leyli-Məcnun yada düşür. Elə bir ifadə varmı ki, səslənəndə Qiymət yada düşsün?
– “Bəyəm adım kəndçi deyil, ay sağ olmuşun balası?!”
– Bu ifadənin ağırlığı bir yana qalsın, onun ucuzlaşması, hətta eşidəndə az qalır, insan qulağını tutsun (hər halda bu söz Vətənini sevən insana aiddir), “Qarabağı azad edəcəyik!”, “Torpaqlarımız qayıdacaq!” – bu ifadələr sizdə qıcıq yaradırmı?
– Ona görə ki, hələ də “biz qalib çıxırıq söz vuruşundan!” Mənim neçə illər bundan qabaq yazdığım belə bir başlıqda şeirimdəndir bu sözlər. Doğrudan da, Qarabağ dərdimizin – qara bağrımızda qara bir yara kimi oyuq açdığı bu illər ərzində biz ancaq pafoslu şüarçılıqla məşğul olduq, nəticədə ortada nə iş oldu, nə əməl. Şair düz deyir ki, “Vətəni sevmək azdır, onu qorumaq gərək!” Qorumadığın torpağın, qeyrətini çəkə bilmədiyin millətin övladı olmaqla necə öyünə bilərsən axı?
– Təvazökarlıqdan özünüzü poeziya aləmində gizli saxlamağa çalışırsınız. Görünən tərəfi budur, bəs görünməyən tərəfi nədir?
– Mən özünü zorla ədəbi sima kimi qələmə verənləri gördükcə, sanki bir boy kiçilmişəm həmişə. Atalardan məsəl var: “Ağac bar verdikcə, başını aşağı əyər”. Bizdə isə hər şey tam tərsinədir. Barsız-bəhrəsiz ağacların başı az qalır buludlara dəyə. Barının ağırlığından başını aşağı əyənləri isə, əksər hallarda başqa cür “dəyərləndirməyə” çalışırlar. Təvazökarlığın insana heç də fayda gətirmədiyini bilsəm də, başqa cür olmağı da bacarmıram. Təəssüf ki, həqiqətən də “mən başqa cür yaşamağı bacarmadım” həyatda.
– Gələcəyə anons verə bilərsinizmi: nə vaxtsa nəvələrinizdən hansısa sizi kölgədə qoya bilərmi?
– Hər şey ola bilər. Mən görücü deyiləm, lakin irsən, genlə keçməni öz həyatımda gördüyümdən, hər halda bu ehtimalın doğruluğuna inanmaqdan başqa çarəm qalmır.
– İctimai xadimsiz, gözəl anasız. Sadiq dostsunuz – buna özünüz də əminsiniz. Bəs gözəl qaynana ola bilmisinizmi?
– Əvvəla, bunu öz balam kimi sevdiyim gəlinim Günel xanımdan soruşsaydınız, daha düzgün olardı. Ancaq hər halda, bir Allah şahiddir ki, mənonunla münasibətdə heç vaxt özümü qaynana gözündə görməmişəm.
– İnsan qəlbində qələmə sarı açılan yol üçün körpü hardan başlayır?
– Çox güman ki, genlərdən.
– Redaktor kimi, “Elimiz.Günümüz” deməklə nəyi ünvanlamaq istəmisiniz?
– Zənnimcə, bu iki müqəddəs kəlmə bir vətəndaş olaraq açıqlamaq istədiyim fikri özündə tam şəkildə ehtiva edir.
– Düşünmürsünüz ki, çox qürurlu olmaq sizi sevənlərinizdən uzaqlaşdıra bilər?
– Bəlkə də. Hər halda belə olmasını istəməzdim.
– Heç ürəyinizdən keçibmi ki, Həcc ziyarəti üçün zəvvar olasınız?
– Hələ ki, yox. Lakin qəlbimin dərinliyində belə bir mənəvi ehtiyacın haçansa üzə çıxacağına inamım var.
– Sizcə, ən böyük günah nədir?
– Mənə görə, ən böyük günah səni dünyaya gətirənlərin üzünə ağ olmaqdır.
– Hamı sizdən yazmaq istəyir (Sizi sevənlər), ürəyinizin gizli qatını açmaq istəyir. Siz necə, haçansa öz həyatınızı təfərrüatı ilə qələmə almaq niyyəti ürəyinizdən keçmir ki?
– Deməzdim ki, bütün təfərrüatı ilə yazacağam. Lakin hər zaman belə bir arzu ilə yaşayıram. İnanıram ki, yazacağım əsər sənədli bir roman kimi olduqca oxunaqlı olacaq.
– Baxıram, müsahibələrinizdə qarşı tərəf sizi daha çox şəxsiyyət kimi tanımaq istəyir. Yaradıcı xanım kimi yetərincə tanınırsız. Bu qədər maraqlı olmağınızın səbəbi nədir?
– Bəlkə də buna səbəb mənim qarşı-tərəf üçün heç də bütün sirlərimi açıb-tökməməyim olub.
– Müəyyən arzu ilə yatıb, ilk gözünüzü açdığınız zaman kimi görmək istərdiniz?
– Yalnız və yalnız ANAMI!
– “Kəndçiliyiniz tutanda” nə işlə məşğul olursunuz?
– “Kəndçiliyim” tez-tez “tutur” və belə olanda tez həyətə çıxır, sevdiyim işlə məşğul oluram: güllərin, ağacların başına pərvanə kimi dolanır, suyunu verir, alağını edir, diblərini boşaldıram. Hətta evdə tək olsam belə, samovarı qaynadıb həyətdəki stolun üzərinə qoyur, oturub çay içə-içə həsrətlə kiminsə indicə darvazadan içəri girəcəyini gözləyirəm. O qədər duyğulanıram ki, hərdən mənə elə gəlir ki, rəhmətliklər sağdır və hətta bəzən səsləri belə qulağıma gəlir. Aldanıram, diksinirəm, kövrəlirəm… sonra yavaş-yavaş “kəndçiliyim”dən əsər-əlamət qalmır…
– Həyatda əsiri olduğunuz bir şey varmı ki, elə hey gedirsiniz, amma ona çata bilmirsiniz?
– Nə vaxtsa ən gözəl şeirimi yazacağıma, qəzetimin ən gözəl sayını buraxacağıma, övladlarımın sözün həqiqi mənasında, xoşbəxt olacaqları günü görəcəyimə bütün varlığımla inanaraq, “gidiyorum gündüz-gecə…”
– 40-cı otağın açarı əlinizdə olsaydı, açardınızmı? Açdığınız zaman qarşılaşacağınız vəziyyətə hazırsınızmı? Təqribən, qarşınıza çıxan nə ola bilər?
– Nağıllara heç zaman inanmasam da, 40-cı otağın qapısının üzümə haçansa açılacağı ümidiylə yaşamışam həmişə, açarı əlimdə olmasa belə. Buna hər zaman hazır saymışam özümü, azından ona görə ki, vicdanımı heç zaman və heç nəyə satmamışam. Haqqı nahaqqın ayağına verməmişəm. Deyirlər ki, ümid sonda ölür, odur ki, işığa sarı gedən bir yolun yolçusu kimi deyərdim ki, bu yolda yalnız və yalnız işıq görünür.

Müsahibəni apardı: Təranə Şəms

YODLAŞDIRIMAMIŞ DUZLAR İNSANLARDA BİR ÇOX XƏSTƏLİKLƏRƏ YOL AÇIR

Duz məişətdə ən çox işlətdiyimiz nemətlərdən biridir. Duz – çörək anlayışı ümumiyyətlə, biz azərbaycanlılarda çox müqəddəs sayılıb. Duz – çörəyi itirməmək, onun qədrini bilmək kimi ifadələr də xalqımız arasında ən çox işlənən sözlərdən biridir. Bir sözlə məişətimizi duzsuz təsəvvür etmək mümkün deyil. Ancaq keyfiyyəti yoxlanılmamış, yodlaşdırılmamış duzlar insan orqanizmi üçün çox zərərlidir. Yodlaşdırılmamış duzlar insanlarda bir çox xəstəliklərə yol açır. Bütün bu problemləri nəzərə alan “Azərsun – Holdinq” şirkəti illər öncə Masazır Duz gölünün yanında duz zavodu tikib istifadəyə verdi.
May ayının 17 – də “Azərsun Holdinq” şirkətinin İctimaiyyətlə Əlaqələr Departamentinin rəhbəri Afiq Səfərovun təşkilatçılığı ilə bir qrup jurnalistlər və şagirdlər Masazır Duz Zavoduna ekskursiya etdilər.
Afiq Səfərov çıxışı zamanı şagirdlərə və jurnalistlərə açıqlama verərək, bildirdi ki, biz inanırıq ki, gələcəkdə bu zavodun müdiri işləyəcək, istehsalatda mühəndis olacaq insanlar elə bizim aramızdadır. Bu zavodda bizim duz məhsullarımız olan “Azərduz” istehsal olunur. Masazır Duz Zavodunun əməkdaşları 43 № – li liseyin şagirdlərini zavodla, istehsalatla yaxından tanış etdilər. Zavodun məsul səxsləri şagirdləri maraqlandıran bütün suallara aydınlıq gətirdilər. Zavod uşaqların cox marağına səbəb oldu. Onlar zavodun məsul şəxsləri tərəfindən təlimatlandırılandan sonra, zavoda eksuskursiyaya getdilər.
Masazır Duz Zavodunun direktoru Ceyhun Salmanov geniş açıqlamasında bildirdi ki, zavodumuz 3 ilə yaxındır ki, fəaliyyət göstərir. Zavodun istehsal etdiyi duzlar Azərbaycan mətbəxtinin əvəzedilməz nemətinə çevrilib. Zavodu işə salan vaxtlarda günlük gücü 100 ton idi, indi isə bu rəqəm 300 tona qədər artırılıb. İlliyi isə 90 min tona çatdırılıb. İlk əvvəllər biz “Azərduz” və “Bizim Duz” markaları altında süfrə duzları istehsal edirdik. İnsanların tələbatları yoxlanılaraq, nəyə ehtiyacları olduqları araşdırılaraq qarşımıza məqsəd qoyduq ki, bütün sahələrdə istifadə olunan duzları biz öz zavodumuzda istehsal edək. Xaricdən hər hansı bir duzun gətirliməsinə ehtiyac qalmasın. Öz mədənlərimizlə öz ehtiyaclarımızı qarşılayaq. Müxtəlif yerlərdən, yüksək səviyyədə avadanlıqlarla təmin olunub.
Artıq neçə müddətdir yodlaşdırılmış duz Azərbaycan ailələrində süfrələrin bəzəyidir. Aparılan statistikalara görə Masazır Duz Zavodu istifadəyə veriləndən və yodlaşdırılmış “Azərduz” un məişətimizə daxil olmasından sonra insanlarda duzla bağlı baş qaldırılmış xəstəliklərdə artıq azalma müşahidə olunur.

Hal – hazırda bizim məhsul çeşidlərimiz həddindən artıq çoxdur. Bütün Azərbaycanın duza olan tələbatını ödəyəcək gücdəyik. Burada əlavə sənaye duzları var, hansı ki, qazanxanalarda, neft sənayesində istifadə olunur. Bu duzlar xüsusi duzlar sinifinə aiddir. Bu duzları istehsal etmək üçün əlimizdə hər imkan var.
“Azərduz” markası yüksək keyfiyyəti ilə bir çox ölkələrə ixrac olunmaqdadır.
Hətta Gürcüstan, Orta Asiya, Qazaxıstan və s ölkələrə. Yəni, məqsəd bazara çıxaracağımız duz, dünya iqtisadiyyatına uyğun olmalıdır. Məqsəd, Azərbaycan mədənində çıxarılan duzları xaricə də ixrac etmək, Azərbaycan iqtisadiyyyatının gücünə – güc qatmaqdır.
Bununla belə bir çox yaraşıqlı qablarda istehsal olunan, lakin tərkibində yod olmayan duzları istehsal şirkətləri əhalini çaşdırırlar. Duzun göldən necə çıxarılması, onun sudan və digər artıq maddələrdən necə təmizlənməsi və bütün bu prosesin kompyüter mərkəzindən idarə edilməsi olduqca maraqlı proses idi. Zavodun tikilişinə qədər yerli əhali kustar üsulla göldən duzu çıxararaq heç bir emal prosesi aparılmadan mağazalara verilirdi. Lakin, zavod tikilib istifadəyə veriləndən sonra həmin adamlar işsiz qalmadılar. Duz çıxarılması ilə məşğul olan insanların əksəriyyəti zavoda yüksək əmək haqqı ilə işə qəbul olundular. İşə qəbul olunmayanlar isə müqavilə əsasında çıxardığı duzları zavod onlardan çox yüksək qiymətlə qəbul edir. Deməli, bir çoxlarının dediyi kimi zavod yerli əhaliyə heç bir ziyan vurmayıb. Əksinə məhz zavodun sayəsində həmin insanlar həm işə qəbul olunub, həm də duzlar artıq kustar üsulla yox, müasir avadanlıqlarla göldən çıxarılır. Biz “Azərduz” duzlarına 9 ay vaxt qoymuşuq.

Daha sonra jurnalistlər önündə kiçik bir təcrübə keçirilfi. Zavodla tanış olan jurnalistlərin müxtəlif sualları cavablandırıldı.

2013-cü ilin may ayı Azərbaycan mətbuatı üçün önməli hadisələrin cərəyan etməsi ilə yadda qaldı.Belə ki, məhz may ayında Azərbaycan mətbuatında “Ali Ziyalı” dərgisi-jurnalı dünyaya ilk addımlarını atdı.May ayından etibarən dərc olunmağa başlayan dərgi ayda bir dəfə 63 səhifə olmaqla 300 tirajla dərc olunacaq.”Ali Ziyalı” dərgisinin təsisçisi və baş redaktoru Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliyinin üzvü, “Qızl qələm” mükafatı laureatı Nəcibə İlkindir.Dərginin redaksiya heyətinə Çağdaş Azərbaycan ədəbi mühitində kifayət qədər tanınan şəxslər-Azərbaycan Respublikasının Xalq şairləri Nəriman Həsənzadə, Söhrab Tahir və başqaları daxildir.Dərgi Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır.
Azərbaycan mətbuatında ilk addımlarını körpə bala kimi atan “Ali Ziya” dərgisini əldə edib oxumaq istəyənlər aşağıdakı ünvanlara müraciət edə bilərlər:

Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri, Yasamal rayonu, Mətbuat prospekti, “Azərbaycan” nəşriyyatı, 7-ci mərtəbə.
Əlaqə telefonları: ( 050 ) 367 75 43; ( 055 ) 291 77 43; ( 055 ) 609 45 57
E-mail: aliziya_necibe@mail.ru
Eleketron orqan: http://aliziya.info

Çağdaş Azərbaycan ədəbi mühitində öz şeirləri və məqalələri ilə dövri mətbuat səhifələrində dərc olunan istedadlı xanım yazar Təranə Şəmsin “Araz” nəşriyyatı tərəfindən “Sevdalıyam bu həyata” adlı ilk kitabı işıq üzü görüb.Kitabın naşiri Əlirza Sayılov, redaktoru Ramin Qurbandır.152 səhifədən ibarət olan kitabda istedadlı və son dərəcə zəhmətkeş müəlliflərdən olan Təranə Şəms son illərdə qələmə aldığı bir sıra publisistika və poeziya nümunələri toplanmışdır.Hesab edirik ki, vətənpərvər qələm sahibinin tükənməz sevgi və ürək yanğısı ilə yazdığı sətirlər dəyərli oxucular tərəfindən yüksək qiymətləndiriləcəkdir.
İnşallah “Ziyalı Ocağı” ictimai Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Redaksiya, Yaradıcı, Nümayəndə Heyətlərinin üzvləri adından Direktoru İlahə Bayandur olmaqla istedadlı Azərbaycanlı-Türkiyəli xanım yazar Təranə Şəmsi təbrik edirik, ədəbi-bədii yaradıcılığında bol-bol uğurkar diləyirik.İnşallah kitablarının sayı axarıncı olsun!

Aylar oldu elime kalemi almayalı nedendir bilmem? Bazen faturayı değerli arkadaşım Eğitimci-Yazar Mahmut Hasgül’e çıkarıyorum. Beni facebook’a bulaştırdın, yazı yazmaya zamanım kalmadı diye. Tokat Gazetesi Yazı İşleri Müdürü Fatih Kılıç da :”Hocam epeyce malzeme topladın, ara sıra yaz” diye mesajını veriyor ama kendisine: ”Haklısın malzeme çok ancak, gün oluyor elimiz kaleme uzanmıyor sebepli sebepsiz.”dedim. Diğer yandan Tokat’ta yayımlanan mahalli gazetelere bakıyorum, ciddi manada yazar sıkıntısı var.Yazar kadroları bir vitrin gibi süslüyor köşeleri ama ayda ya da daha aşkınsürede yazılanaz sayıda bir kaç makale göze çarpıyor okuyucularına ulaşmaya çalışan.Bu arada yeni kalemler ısınma turları içinde dağarcıklarında biriktirdiklerini okuyucularıyla paylaşmaya çalışıyorlar.Şehirdeki gazete bayilerinde Tokat Gazeteleri de artık satılmadığından olacak pek bulunmuyor.Yine Tokat’ta değerliGazeteci Kardeşimiz Cemal İncesoyluer koordinesinde yeni yayın hayatına başlayan GAZETE de mahalli basında önemli bir boşluğu doldurmaya başladı,hayırlı olsun diyorum.

Sanırım internet ortamında gelişen sanal dünya bu alanı gittikçe daraltıyor.Yoksa Köroğlu gibi:”Tüfek icat oldu mertlik bozuldu“ deyip şartları mı kabulleneceğiz?Ancak şu bir gerçek ki gazete de kitap da ele alınarak okunmayınca haz vermiyor insana.

İşte Fatih Kılıç Bey’in malzeme dediklerinden bazıları:

Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği bünyesinde yayınlanan KÜMBET Dergisi’nin 2013 yılına ait ilk sayısı ülkemizde ve dışında oldukça olumlu yansımalar aldı.Hatta derginin kapak konusu olan Türk şiirinin üstatlarından Cemal SAFİ,Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği Başkanı Remzi Zengin,derginin sahibi Muhsin Demirci,Röportajı yayınlayan Mahmut Hasgül ve Genel Yayın Yönetmeni şahsımızı tek tek arayarak teşekkürlerini sundu.Ki bizimle olan telefon görüşmesinde vefamızdan dolayı ağlıyordu.Doğrusu bu ki insanları yaşarken onurlandırmak en güzel olanı.Aramızdan ayrıldıktan sonra sadece ruhu duyabilecek belki.

2 Mart 2013’te Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğince kardeş şehrimiz Sivas’ta,Sivas Şairler ve Yazarlar Derneği ziyaret edilerek kültür ve sanat alanında görüş alışverişinde bulunuldu.

Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğince 18 Nisan 2013 tarihinde AnkaraTokat Dernekler Federasyonu’nun davetlisi olarak Altındağ Belediyesi Kabakçı Konağı’nda Merkez Valilerinden değerli hemşerimiz Amir ÇİÇEK Beyin de katıldığı “Vefatının 113. yılında Gazi Osman Paşa’yı Anma Etkinliği” gerçekleştirdik.Gazi Osman Paşa Üniversitesi Öğretim Üyelerinden Doç.Dr.Alpaslan Demir,Araştırmacı Yazar Hüseyin Sipahi bey bizler elimizden geldiği kadar Paşamızı değişik yönleriyle anlatmaya gayret ettik.

Aynı gün “Cumhuriyet Dönemi Tokat Valileri” projemiz kapsamında Tokat Eski Valisi şimdi Merkez Valisi olan Sayın Ayhan NASUHBEYOĞLU’nu İçişleri Bakanlığı’ndaki makamında ziyaret ederek röportaj ve Tokat üzerine sohbetyaptık.

19 Nisan 2013’de Niksar’da,Emekli Valilerden,devlet adamı ve eski Niksar Kaymakamı Rıza AKDEMİR’i Anma Etkinliği vardı.Türk kültürüne,tarihine ve turizmine sahip çıkmada öncülük yapan ve yaşayan Niksar bu kez vefasını eski Kaymakam Rıza AKDEMİR’i vefatının birinci yılında anarak gösterdi.Nitekim AKDEMİR Ailesi de bu vefaya kayıtsız kalmadı. 22-23 Haziran 2013 tarihlerinde düzenlenecek olan “Niksar’ın Fidanları Kültür ve Sanat Festivali Etkinlikleri “kapsamında Niksar’da Belediye koordinesiyle Rıza AKDEMİR Kütüphanesi açılacak.

9-11 Mayıs 2013 tarihleriarasında UNESCO Türk Milli Komisyonunca “Kültürel Mirasımızın Farkına Varılması,Korunması,Gelecek Kuşaklara Aktarılması“Projesi kapsamında Eskişehir Türk Dünyası Kültür Başkenti Etkinliklerine Tokat’ımızı temsilen seçildik ve bilgi ve becerilerimizle şehrimizi orada ortaya koymaya çalıştık.Programların kapanış konuşması da bize nasip oldu.Tokat’ın selam,sevgi ve selamlarını bir kültür elçisi hüviyetiylekatılımcılara iletip,Valiliğimizin gönderdiği hediyeleri takdim ettik.

2008 yılında Elazığ -Tokat Kültür Buluşmaları çerçevesinde Tunceli Pertek’te tanıştığımız Yörenin Varvara Folklor oyunu ve ekibinin sorumlusu Uzun Mehmet adıyla bilinen MehmetYıldız Bey 25 -27 Nisan 2013 tarihleri arasında Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği’nin konuğu oldu.

Kendisi Tokat’ has sofra bezlerinden esinlenerek Tunceli’yi sembolize eden figürlerle turizm açısından yeni bir Tunceli Tanıtımını düşünmüş sağolsun ilimize de bize göre önemli bir döviz bırakarak ayrıldı.Üç gün kaldığı süre içinde Sayın Valimizi eşiyle birlikte görmek isteği ise bir türlü gerçekleşmedi. Tokat Güneş TV’de Yapımcı Cemal İncesoyluer,Uzun Mehmet’i haber programına konuk ederek şehrimizin misafirperverliğini pekiştirdi.

Tokat Anadolu Lisesi Proje Kulübünce Tarih Öğretmeni Mehtap Çıtak ve Tokat Güneş TV işbirliğiyle yaşayan soyut ve somut kültürümüzü tanımak ve tanıtmak amacıyla “Beylerin Sokağı Bey Sokağı Belgeseli” çekimlerine başlandı.Bizim de danışmanlığını yaptığımız bu belgeselin çekimleri bu ay sonuna kadar tamamlanacak.

Bu faaliyetleri Tokat Anadolu Lisesince tertip edilen Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi Tanıtım ve Karadeniz Kültür Gezisi takip etti. Rektör Yardımcı değerli arkadaşım Prof.Dr.Hikmet ÖKSÜZ ve Prof.Dr. Yusuf Şevki HAKYEMEZ’in koordine ve ilgileriyle öğrencilerimize oldukça verimli bir tanıtım yaşatılıp ağırlanıldı.

17-18 Mayıs 2013 tarihleri arsında SimavBelediyesi’nce aramızdan bir yıl önce ayrılan Şair Asım KISBET anısına düzenlenen “18.Simav Şairler Şöleni”ne Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği adına Eğitimci Ali Bal arkadaşımızkatıldı.

31 Mayıs-1 Haziran 2013’de Gümüşhane Belediyesi-Ferfene Dergisi işbirliğiyle koordine edilen” Dilaver Cebeci Şiir Etkinliği” ne Eğitimci -yazar Mahmut Hasgül katılacak.

7 Haziran 2013 Cuma akşamı Niksar Endüstri Meslek Lisesi’nin ilçe çapında düzenlediği ”Niksar Şairleri ve Şiirleri” etkinliğine Ahmet Turan Erdoğan ve biz Niksar’la ilgili yazdığımız şiirlerle katılacağız.

20-23 Haziran 2013 tarihlerinde Yahya Kemal BEYATLI Anısına yapılacak olan “21.Uluslararası Hazar Şiir Şöleni”nde Tokat’ı TOŞAYAD ve KÜMBET DERGİSİ adınaBaşkanımız Remzi Zengin temsil edecek.

22-23 Haziran 2013 tarihlerinde Niksar’da “Niksar’ın Fidanları Kültür ve Sanat Festivali”var. Etkinlikler kapsamında düzenlenen “4.Cahit KÜLEBİ Memleketime Bakış Şiir Yarışması”nda dereceye giren eserler bir aksilik olmazsa 31 Mayıs Cuma Günü Niksar Belediye Başkanı Duran YADİGÂR ve Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği Başkanı Remzi ZENGİN’in ortaklaşa düzenleyecekleri basın toplantısında kamuoyunaduyurulacak. Aynı gün akşam Ankara Milli Kütüphane’de İLESAMtarafından düzenlenen Ödül Töreninde Niksar Belediye Başkanı Duran YADİGÂR“Kamu Yayıncılığı” dalında ödülünü alacak.

Değerli üstadımız Cemal SAFİ’ninde onurlandıracağı “Erzurumlu Emrah’tan Cahit KÜLEBİ’ye Şiir Gecesi”ne bu yıl ülkemizin birbirinden değerli otuzdan fazla şairikatılacak. Derneğimizi ve dergimizi Nihat Aymak ve Ahmet Divriklioğlu temsil edecekler.

Gazi Osman Paşa Lisesi Mezunları Derneği’nin yılda bir kez Değerli Eğitimci –Yazar Mahmut Hasgül kardeşimizin koordinesinde yoğun çabalar neticesinde yayın hayatına kazandırdığı ALMANAK’ın üçüncü sayısı 1 Haziran 2013’te okurlarıyla buluşacak.

28-29 Haziran 2013 tarihleri arasında Sivas’ta düzenlenen Sivas Şairler ve Yazarlar Derneği Şiir Şölenine Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği’ni ve KÜMBET Dergisi’ni Remzi Zengin,Ahmet Divriklioğlu temsil edecekler.

Bu faaliyetlerle birlikte halkımız tarafından ilgiyle izlenen, kültürümüzü yaşatmak için, yoğun gayretlerle Tokat Güneş TV’de “Kültür Sofrası” programlarına il içinden ve dışından konuklar davet edilerek devam ediliyor.

CEMAL SAFİ VEFA GECESİ

Gelelim bu haber niteliğindeki faaliyetlerden sonra yazımızınasıl konusuna:

Cemal SAFİ üstadımızla dört beş kez şiir etkinliğinde beraberdik.16-18 Kasım 2012 de Ürgüp’te düzenlenen “7.Uluslararası Kapadokya Şiir Şöleni” etkinliğinde Ankara’da Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği’nin yayın organı olan KÜMBET Dergisi için yapacağımız röportajın randevusunu alarak ayrıldık.

Aralık 2012’de Üstadın Ankara’daki evinde kamera ve diğer araçlarımızla TOŞAYAD Başkanı Remzi Zengin,Mahmut Hasgül ve bendeniz hazırdık.O günün öğle sonrasını bize ayırmıştı. Röportajındışında oldukça özel sohbetlerimiz oldu. Bu görüşme ortaya mükemmel bir Kümbet Cemal SAFİ Özel sayısı çıkardı.

Ya sonrası, Tokat’ta Valilik,Belediye, KentKonseyi, İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği koordinesiyle 23 Mayıs 2013 Perşembe akşamı “5.Yeşilırmak Şiir Şöleni” çerçevesinde mükemmel bir Cemal SAFİ Özel Vefa Gecesi. İl Milli Eğitim Müdürlüğünün Türkiye Çapında örnek projelerinden Okullu Okulsuz Okuyoruz projesi kapsamında okurlarıyla da buluşturulan Cemal Safi hâlâ konuşulan bir etki bıraktı.

Kümbet Dergisi Cemal Safi Özel Sayısını tanıtmak için bu gazete sütunlarında “Dergi Dediğin Böyle Olur” başlığıyla bir yazı yazmıştım.Şimdi de diyorum ki “Program Dediğin Böyle Olur.”

Tokat Valisi Sayın Mustafa TAŞKESEN’in de onurlandırdığı gece için öncesinde büyük bir hazırlık yapıldı.Özenle hazırlanan davetiye bu etkinliğine gösterilen ciddiyetin bir göstergesiydi.Gecenin mimarlarından diyebileceğimiz GaziOsman Paşa Lisesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni, TOŞAYAD Yönetim Kurulu Üyesi Mahmut Hasgül’ünkusursuz sunduğuprogramda bütün katılımcılar doyasıya bir şiir ve müzik rüzgârını yaşadılar.

Türk Şiirinin duayeni Cemal SAFİ şiirlerini okurken, bestelerini yorumlayan OzanÜnsal Çekiç,Halime Erdoğan Çekiç,Başar Başçıoğlu,Barış Başçıoğlu,Murat Kadakoğlu,Murat Ağıl,Alper Pekgöz geceyi adetayıldızlar âlemine taşıdılar.

Sanırım bu gece, son zamanlarda Tokat’ta yapılan etkinliklerin en iyisi olarak halkın gönlüne apayrı bir damga vurdu.Dileğimiz kültür sanat adına beğeni ile izlenen bu tür etkinliklerin devamıdır. Görülen odur ki, etkinliğe Valiliğimizle birlikte, TokatBelediyesi, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Tokat Kent Konseyi ve Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği gereken maddi ve manevi desteği vermiştir. Mülki ve mahalli idareler gerekli desteği bu organizelere verdiği müddetçe bütün sanatseverler görmüşlerdir ki, başarılı etkinliklere-daha düşük maliyetlerle-altın imzalar atılabilmektedir. Bunedenle bu kurum ve kuruluşları kutlamak gerek

Bu gecenin güzelliği Kültür Sarayı’ndaki programla sınırlı kalmamış, ertesi günü Mustafa Kemal Paşa Kasabasında bir vatandaşımızın kiraz bahçesinde klasiğin dışında verilen ikramlarla devam etmiştir. 25 Mayıs Cumartesi günü ise Cemal Safi onuruna Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği mensuplarınca elli kişinin katıldığı kahvaltı verilerek şiir ve sohbet ortamı sağlanmıştır.

Evet, Cemal Safi bize göre kendisinin de ifadeleriyle şehrimizdenoldukça memnun ayrılmıştır. Hatta Haziran ayında bir şehrimizde düzenlenen etkinlik için şehrin yetkililerinin ”Siz gelmezseniz program yapmayız” ricalı sözlerini bir kenara bırakarak 22-23 Haziran 2013’de buluşmak üzere yineşehrimizi Tokat-Niksar’ımızı tercih etme güzelliği, vefası göstermiştir.

Teşekkürler, Cemal SAFİ Üstadımız, TokatValiliğimiz, TokatBelediyemiz, İl Milli Eğitim Müdürlüğümüz, KentKonseyimiz, Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğimiz ve kim ne derse desin, yiğidin hakkını yiğide teslim etmek düsturuyla gecesini gündüzüne katanMahmut Hasgül kardeşim ve onu yalnız bırakmayan güçlü ekibi. Ve de emeği geçen bütün değerler, bu güzelliği paylaşan katılımcılar.

Müsahibimiz haqqında qısa bilgilər
Qafqaz Əvəz oğlu Dəmirov 1954-cü il aprel ayının 1-də Qubadlı rayonunun Mahmudlu kəndində anadan olub.
1968-ci ildən dövri mətbuat səhifələrində şeirləri və məqalələri dərc olunur. “Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi-ictimai birliyi”nin təsisçisi və sədri, “Sözün Sehri” qəzetinin təsisçisidir. Ədəbi fəaliyyətinə görə “Qızıl qələm” və “Qızıl kitab” mükafatları laureatıdır. Bir çox “Diplom” və “Fəxri Fərman”larla təltif olunmuşdur. Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Redaksiya, Yaradıcı, Nümayəndə Heyətlərinin üzvü və Baş redaktorudur. Bir neçə şeir və publisistik kitablar müəllifidir. Qarabağ müharibəsi veteranıdır.
1. Qafqaz müəllim, ədəbi-bədii yaradıcılığa neçənci ildə hansı yazı ilə başlamısınız?
– 1968-ci ildə Qubadlı rayonunda çıxan “Avanqard” qəzetində dərc olunan “Ana” şeiri ilə başlamışam.
2. Dövri mətbuat səhifələrində dərc olunan ilk mətbu əsəriniz hansıdır?
– “Ana” şeiridir.
3. İlk kitabınız neçənci ildə harada dərc olunub və necə adlanır?
– İlk kitabım 2004-cü ildə “MBM” mətbəəsi tərəfindən dərc olunan “Ey Vətən oğlu” adlanır. Müxtəlif illərdə yazdığım şeirlərdən ibarətdir.
4. Rəhbərlik etdiyiniz “Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi-ictimai birliyi”nin yaranıb fəaliyyət göstərməsində əsas məqsəd və qarşıda duran vəzifələr nədən ibarətdir?
– İlk növbədə, fürsətdən istifadə edib bu Birliyin yaranmasında etdiyi köməkliyə və dəstəyə görə Qubadlı rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı cənam Malik İsaqova və “Xalq yazıçısı S.Rəhimivun ev muzeyi”nin direktoru Aqil Rəhimova öz dərin minnətdarlığımı bildirirəm! Birliyin yaranıb fəaliyyət göstərməsində əsas məqsəd isə ədəbiyyatımızda gənc yazarların ədəbi-bədii nümunələrinin, poeziya örnəklərinin, məqalələrinin ictimaiyyətə çatdırılması və bu sahədə onlara dəstək olunmasıdır.
5. “Sözün Sehri” qəzeti haqqında oxucularımıza məlumat verə bilərsinizmi?
– Əlbəttə. Birliyinin mətbu orqanı olan “Sözün Sehri” qəzeti 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən qeydiyyata alınıb. Ayda bir dəfə 16 səhifə olmaqla, 1000 tirajla buraxlır. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə, o cümlədən qonşu dövlətlərə – Türkiyə Respublikasına, İran İslam Respublikasına, Rusiya Federasiyasına, Gürcüstan Respublikasına göndərilir. Xarici ölkələrdə yaşayan həm azərbaycanlı, həm xarici vətəndaşlar şeirlərini, məqalələrini mətbu orqanın səhifələrində dərc olunmaq üçün göndərirlər. Biz də öz növbəmizdə böyük məmnuniyyət hissi ilə dərc edirik. Yeri gəlmişkən, gərgin və səmərəli işlərinə görə redaksiya heyətinə minnətdarlığımı və təşəkkürümü bildirirəm. Qardaş Türkiyənin Toqat və Ankara şəhərlərində ədəbi-bədii yaradıcılıqla məşğul olan türkiyəli yazarlarımızın yazıları mətbu orqanımızın səhifələrində dərc olunaraq ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılır. Eyni zamanda Kərkükdən də yazılar redaksiyamıza məktub formasında internet vasitəsilə daxil olur. Mətbu orqanımız dərc olunan zaman Türkiyənin Toqat şəhərində fəaliyyət göstərən Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğine, Ankara şəhərində isə Selcuk Universitetinə, Yıldırım Beyazid Universitetinə göndərilir. Təhsil və digər müəsissələr ilə sıx əməkdaşlıq əlaqələri salxlayırıq. Ən çox bizimlə sıx əlaqədə olan Sumqayıt Dövlət Universitetinin müəllim və tələbə heyətidir.
Qəzetimiz Azərbaycanda fəaliyyət göstərən mətbu orqanlar arasında Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən həyata keçirilən “Gənc yazarlara dəstək”, “Bölgə yazarlarına dəstək”, “Yeni nəsil Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği” lahiyələrini dəstəkləyən yeganə mətbu orqandır. Mətbu orqanımız xeyriyyəçi kimi fəaliyyət göstərir. Satışı yoxdur, pulsuz paylanır.
6. 1993-cü il avqustun 31-də Qubadlının Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğalından sonra Azərbaycanın hər bir istedadlı yazarı kimi sizin də bu haqda şeirləriniz, məqalələriniz dövri mətbuat səhifələrində dərc olundu. Həmin illərin ağrılarını, həsrətini özündə cəmləşdirən kitabların ərsəyə gəlməsində, təbii ki, sizin həyat təcrübəniz sizə daha yaxından köməklik etdi. Qubadlı ilə bağlı qələmə aldığınız şeirlərin əsas qayəsində doğma Qubadlı həsrətinin durmasının başlıca səbibi?
– Əvvəllər güldən, çiçəkdən və s. yazırdımsa, nəinki doğma Qubadlımız, digər rayonlarımız da Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunduqdan sonra şeirlərimin mövzu obyekti tamam dəyişdi. Qəm, kədər, vətən həsrəti, yurd sevgisi, çağırış kimi motivlər ön plana keçdi. Hətta vaxtilə torpaqlarımızın Ermənistana, Gürcüstana, Rusiyaya, İrana verilməsi və yaxud işğalı digər vətənsevərlərimiz kimi, mənim də içimdə dərin niskilə çevrilib, kök salıb.
7. Həm Bakı, həm Sumqayıt şəhərlərində, bəm də bölgələrdə yaşayıb ədəbi-bədii yaradıcılıqla məşğul olan gənc yazarların ədəbi-bədii nümunələri, poeziya örnəkləri, məqalələri Birliyin mətbu orqanı olan “Sözün Sehri” qəzetində dərc olunaraq ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılır. Təbii ki, Çağdaş Azərbaycan Ədəbi Mühitində “Gənc yazarların ədəbi-bədii nümunələrinin ictimaiyyətə çatdırılması” layihəsini ilk dəfə olaraq siz həyata keçirirsiniz. Layihəni həyata keçirməkdə əsas məqsədiniz?
– Layihəni həyata keçirməkdə əsas məqsədimiz gənclərimizi vətənə sevgi ruhunda böyütmək, yeni gənc yazarlar nəslini formalaşdırıb, inkişaf etdirib ictimaiyyətə tanıtdırmaq, daha doğrusu, ictimaiyyət arasına çıxarmaq, istedadlı gənc yazarlar haqqında bilgiləri Çağdaş Azərbaycan ədəbi mühitində yaymaq, gənc yazarları ədəbi-bədii yaradıcılığa ruhlandırmaq, sevinclərini görüb daha da fəal ictimai həyata qoşulmaqda kömək olmaq.
8. Birliyin fəal üzvləri sırasında ədəbi-bədii nümunələri, poeziya örnəkləri, məqalələri sizi qane edən yazar hansıdır?
– Ad çəkmək istəməzdim. Çoxdu…
9. Birlik qarşıdakı günlərdə hansı yenilikləri həyata keçirməyi planlaşdırıb?
– Birlik orta məktəblərdə, hərbi hissələrdə, bölgələrdə görüşlər keçirmək, hətta yaxın günlərdə Rusiya Federasiyasına və Gürcüstan Respublikasına səfər edib soydaşlarımızla görüşlər keçirməyi planlaşdırır.
10. Ədəbi-bədii yaradıcılıqla məşğul olan gənc yazarlara məsləhətiniz nə olacaq?
– Gənc yazarlara təkrarçılığa yol verməməyi, yenilik axtarmağı, müsbət mənada həyatın nəbzini tutmağı, oxucu rəğbətini qazanmağı məsləhət görərdim.
11. Mətbu orqanınızın səhifələrində ədəbi-bədii nümunələri, poeziya örnəklərini dərc etməmişdən öncə hansı məqamlara daha çox diqqət yetirirsiniz?
– Mətbu orqanımızın səhifələrində siyasi məqamlara yol verilmir. O ki qaldı mətbu orqanımızın səhifələrində daha çox gənc yazarları maraqlandıran yazılara – torpaq həsrəti, vətən sevgisi və s.
12. 2011-ci ildən rəhbərlik etdiyiniz bu Birliyə axın varmı?
– Əlbəttə, var. Həm Bakı, həm Sumqayıt, həm də Azərbaycanın digər bölgələrindən olan yazarlar da ədəbi birliyimizə üzv olmaq üçün müraciət edirlər. Biz də öz növbəmizdə bacardığımız qədər köməkliyimizi əsirgəmirik. Ədəbi birliyimizə üzv qəbul olunan həmin yazarların yazılarını mətbu orqanımızda dərc edirik.
13. İctimai fəaliyyətlə məşğul olan kəslərdən ədəbi birliyinizə üzv olanlar varmı?
-Əlbəttə, var!
14. Ədəbi-bədii yaradıcılığınızda son zamanlar hansı yeniliklər olub?
– Son zamanlar müxtəlif mətbu orqanların səhifələrində şeirlərim və məqalələrim dərc olunur. Müxtəlif illərdə yazdığım şeirlər Azərbaycan türkcəsindən Türkiyə türkcəsinə tərcümə edilərək dərc olunmaq üçün Qardaş Türkiyədə fəaliyyət göstərən Tokat Şairler ve Yazarlar Derneğinin mətbu orqanı “Kümbet” dərgisinə göndərilib. Üç kitabım nəşrə hazırlanır.
15. Gənc yazarlara dəstək olmaqda hansı hissləri keçirirsiniz?
– Təbii ki, hər bir azərbaycanlı yazar kimi, mən də öz növbəmdə yetişməkdə və formalaşmaqda olan gənc yazarlara dəstək olmaqdan məmnunluq hissi duyuram.
16. 2012-ci ildə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən “Bölgə yazarlarına dəstək” layihəsi həyata keçirildi. Həmin layihə çərçivəsində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində ədəbi-bədii yaradıcılıqla məşğul olan gənc yazarlar haqqında bilgilər toplandı. Sonra həmin bilgilər gənc yazarların özgeçmişi ilə birgə “Bölgələrdən Səslər” kitabında toplandı. Həmin kitaba rəhbərlik etdiyiniz Birliyin üzvləri Kamran Şeyxzamanlı və Zaur Muradsoyun da özgeçmişləri, şeirləri dərc olundu. Həmin gənc yazarlar haqqında olan bilgilərin kitaba daxil edilib ilk dəfə olaraq respublika səviyyəsində ictimaiyyətə çatdırılmasında sizin də rolunuz çox oldu. Adlarını sadaladığım gənc yazarların sizin bu humanist hərəkətinizə münasibətləri necə oldu?
– Təbii ki, hər bir yaxşı yazara köməklik mənim ümdə borcumdur. Həm Kamran Şeyxzamanlı, həm də Zaur Muradsoy bu xəbəri eşidən kimi sevindilər. Həmin kitabda dərc olunmaq üçün haqlarında olan bilgiləri göndərdiyim üçün təşəkkür etdilər.
17. Ulu Tanrıdan Azərbaycan xalqına arzunuz nə olacaq?
– Ulu Tanrıdan Azərbaycan xalqına xoşbəxtlik, səadət, işğal altında olan torpaqlarımızın geri qaytarılmasını və bir yumruq kimi birləşməsini diləyirəm.
18. Sonda hansı şeirlərinizi əziz oxucularımıza ərmağan etmək istərdiniz?
– Bir zaman doğma Qubadlımız haqqında yazdığım şeirlərdən birini və rayonumuzun işğalından sonra yazdığım yurd həsrətli şeirlərdən də bir neçəsini sizə təqdim edə bilərəm:

QUBADLIMIN

1988-ci ildə, Mingəçevirdə yaşayan, Qubadlıda bir dəfə də olmayan dostum Avasət məktubunda yazmışdı: “Qubadlıya gəlmək istəyirəm, Qubadlı gözəldimi?..” Və belə cavab vermişdim:

Qubadlı gözəlmi?! – soruşan dostum,
Bir başqa büsatı var Qubadlımın!
Qışı da gözəldi, yazı da gözəl,
Özün gəl, hüsnünü gör Qubadlımın!

Buludlar “Hərtiz”i, “Səngər”i öpür,
Həkəri, Bərgüşad çağlayıb ötür.
Tələs, əziz dostum, tez ayaq götür,
Özünü çölünə vur Qubadlımın!

Dağlardan seyr eylə gen dərələri,
Laləli, nərgizli biçənəkləri,
Qalxıb bələnləri, aş gədikləri,
Düzündə köhlənin yor Qubadlımın!

Bərabər baş çəkək biz oymaqlara,
Dönək meşələrə, buz bulaqlara…
Qulluq eyləmişik çox qonaqlara,
Olmarıq gözündə xar Qubadlımın!

Mərdi-mərdanədir oğulu-qızı,
İtirməz kəsdiyi çörəyi-duzu.
Bizə qonaq gələn getməz narazı,
Bal dadar qoynunda şor Qubadlımın!

Nəbisi, Həcəri dillər əzbəri,
Bizlərin himnidir illərdən bəri.
Dünyaya verdiyi şəxsiyyətləri,
Ediblər adını car Qubadlımın!..

Gəl ki Əvəzoğlu sevinsin-gülsün,
Sənin qulluğunda o ki var dursun…
Amma bir arzum var, gözündən olsun,
Kim baxsa hüsnünə xor Qubadlımın!!

1988

QİSMƏTİM OLSUN

Gözüm o dağlara calanıb, Allah,
Dumanı – qəhərim, çəni – göz yaşım!
İçimdə bir ocaq qalanıb, Allah,
Qurum dura-dura alışır yaşım!

İçimdə bir ocaq qalanıb, Allah,
Tüstüsü burulub təpəmdən şıxır.
Odu bir yanadır, közü bir yana,
Külünü qaldırıb gözümə soxur!

İçimdə bir niskil yurd salıb, Allah,
Qışı qərar tutub, yazı dolanmır.
İndi yetim qalan gör neçə kəndin,
Ocağı çatılmır, çırağı yanmır!

İçimdə bir məzar boylanır, Allah,
“Hərtiz”im, “Səngər”im başdaşlarıdı.
Kükrəyən Bərgüşad, coşan Həkəri,
O viran yurdların göz yaşlarıdı!

İçimdə bir həsrət göyərib, Allah,
Bu gələn karvanım dönmədi geri.
Düşən yuvasından pərən durnanın,
Naləsi tutmadı bu göyü, yeri!

Eylə ki, qismətim qoy olsun, Allah,
Bir də o yerlərlə mən qucaqlaşım.
Eylə ki, qismətim qoy olsun, Allah,
Dərəsi – məzarım, dağı – başdaşım!!

2005.
DƏLİ KÖNÜL

Dəli könül, necə gülüm-sevinim,
Qatan qatıb, zəhər töküb şiləmə!
Bir tərəfdən zalım fələk budayıb,
Sən də düşüb bir tərəfdən şiləmə!

Nə umursan yurd-yuvsı talandan,
Hər şər vaxtı didələri dolandan.
Dərdim azmı, sən də düşüb bu yandan,
Yetim qalmış quzu kimi mələmə!

Kaş meh olub o dağlara bir əsəm,
Yurd-yuvamı dolaşmağa tələsəm.
Yurd həsrətli bir quruca nəfəsəm,
Bir sağ ikən şikəstəm ə, şiləm ə!

An demədim yurdsuz keçən hər ana,
Oğul gərək dərdlərimə dayana.
Dərdi söylə dərd bilənə, qanana,
Hər yetəndən dərdə dəva diləmə!

Yurd-yuvasız keçən ömür şən olmaz,
Namərd olan mərd dərdinə tən olmaz.
Hər dərd bölən Qafqaz üçün sən olmaz,
Bir dəryayam, bütöv dərdəm – siləmə!!

2005.

BATIRAM İÇİMİN HIÇQIRIĞINDA

Yenə xəyallarla mən başıdaşlı,
Qopub öz içimdən uzaqlaşmışam.
Ürəyim ağrılı, gözlərim yaşlı,
Gedib o yerlərlə qucaqlaşmışam!

Gümanın itirmiş yalquzaq kimi,
Düşüb dolaşıram viran yurdları.
Gəzirəm yad kimi, bir uzaq kimi,
Bir vaxt növrağımı quran yurdları!

Gah “Qara qaya”da, gah “Ağ qaya”da,
Keçən günlərimin sorağındayam.
Gah “Qlzıl qaya”dan boylanıb, ya da,
Çağlar Bərgüşadın qırağındayam!..

Baxıram hər tərəf yesirdən yesir,
Möhtacdı qayası, daşı sığala.
Nə Babək görükür, nə də Cavanşir,
Nə də ki, Koroğlu – qılıncın çala!

Axır gözlərimdən yaş gilə-gilə,
Batıram içimin hıçqırığında.
Gəzdirə bilsəydik qalmazdıq belə,
Vətən qeyrətinin bir qırığın da!!

2006.

YADIMA DÜŞÜBDÜ

Yurd-yuvamda keçirtdiyim hər günüm,
Ötüşən il, ay yadıma düşübdü!
Bir səs olcaq ayağından başacan,
Kəndə düşən hay yadıma düşübdü!

İşdən-gücdən yorğun-arğın qayıdıb,
Dincələrdik körpələri oynadıb.
Qapımızda samavarı qaynadıb,
Dəmlədiyim çay yadıma düşübdü!

Neçə vaxtdı bir dərd əyib qəddimi,
Bölə bilmir köhnə qonşum dərdimi.
Düşünürəm viran qalan kəndimi,
Başdan-başa tey yadıma düşübdü!

Demə orda yaşamışıq bəy kimi,
İndi burda dolaşırıq səy kimi…
El yığışıb götürdüyü toy kimi,
Qapımdakı vay yadıma düşübdü!

Ov etdiyim dərələrdə hənirti,
Kol dibindən qopartdığım göyərti,
Hərlədiyim yeddi nömür kərənti,
Qatladığım lay yadıma düşübdü!

Yad dolanır ta “Hərtiz”i, “Səngər”i,
Hardan alım Qoç Nəbini, Həcəri?!
Göz yaşımdı Bərgüşadla Həkəri,
Baş vurduğum çay yadıma düşübdü!

Kəndimizdə “toybaşı”ydı üç nəfər,
Həsənalı, Həsənqərə, Qəzənfər…
Qara zurna nazlanardı bəxtəvər,
O “Yallı”lı toy yadıma düşübdü!
(Bu bəndi lazım olsa çıxarsan)

Gül açmadı ta Qafqazın dediyi,
Zəhər oldu neçə vaxtdı yediyi…
Qonşuların qonşulara verdiyi,
Göndərdiyi pay yadıma düşübdü!!

2005.

Salam, Əziz və Hörmətli Gənc yazarlar!
İnşallah “Ziyalı Ocağı” İctimi Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı may ayının 6-dan iyunun 6-a qədər “Gənc yazarların ədəbi-bədii nümunələrinin ictimaiyyətə çatdırılması” layihəsini həyata keçirəcək.Layihənin rəhbəri “Ziyalı Ocağı” İctimai Birliyinin elektron orqanı Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru, Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi ictimai birliyinin sədri Qafqaz Əvəzoğludur.Bu məqsədlə gənc yazarların ədəbi-bədii nümunələrini, poeziya örnəkləri “Sözün Sehri” qəzetinin səhifələrində dərc olunacaq.
Ədəbi-bədii nümunələrinin, poeziya örnəklərinin tərcümeyi-hal və şəkilləri ilə birgə dərc olunmasını istəyənlər aşağıdakı ünvana müraciət edə bilərlər:

Tel: ( 050) 519 79 12
E-mail: Qafqaz54@mail.ru
Qafqaz54@box.az
Elektron orqan: http://edebiyyat-az.com/

Ünvan: Sumqayıt şəhəri, Koroğlu prospekti ( 41-ci məhəllə).
“28 may” Mədəniyyət evi.(V.Əliyev adına Qubadlı rayon Mədəniyyət evi)

1992-ci il mayın 8-nə keçən gecə şəhər bir neçə saat intensiv artilleriya atəşinə tutulub, ardınca üç tərəfdən hücum başlayıb.

Azərbaycanın Şuşa şəhərinin işğalından 21 il ötür. 8 may 1992-ci ildə Şuşa Ermənistan hərbi birləşmələri tərəfindən işğal olunub.

1992-ci il mayın 8-nə keçən gecə erməni birləşmələri Şuşa şəhərinin işğalı ilə bağlı əməliyyat keçirib. Şəhərin intensiv artilleriya zərbələrinə tutulması səhər saat 6-ya kimi davam edib. Bundan sonra düşmənin 1000-ə yaxın əsgəri üç tərəfdən Şuşaya hücum çəkib. Hücum Rusiyanın öncədən ermənilərə verdiyi 366-cı alayın 40 zirehli texnikasının dəstəyilə həyata keçirilib.

Erməni mənbələrinin məlumatına görə, şəhərin işğalı əməliyyatını keçmiş sovet polkovniki Arkadi Ter-Tatevosyan hazırlayıb. O, əvvəllər Dağlıq Qarabağda erməni qüvvələrinə komandanlıq edib.

Ermənilər Şuşadakı gözlənilməzlik və təşkilatsızlıq amilindən istifadə edərək çaxnaşma yaradıblar və müdafiənin təşkilinə mane olublar. Bununla belə, küçə döyüşləri xeyli davam edib. Lakin möhkəmlənməyən özünümüdafiə qüvvələri və nizami ordu şəhəri tərk edib. Rusiya xüsusi bölmələrinin, əsasən Laqodexidə (Gürcüstan) yerləşən xüsusi təyinatlı əsgərlərin ermənilərin tərəfində döyüşdüyünü sübut edən faktlar var.

Qeyd etmək lazımdır ki, Şuşaya hücumdan bir neçə saat öncə Tehranda İran prezidentinin vasitəçiliyilə Ermənistan və Azərbaycan dövlət başçıları Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllinə dair saziş imzalamışdı.

Azərbaycanın bu qədim, zəngin tarixə və mədəniyyətə malik şəhərinin Ermənistan hərbi birləşmələri tərəfindən ələ keçirilməsi ilə Dağlıq Qarabağın işğalı başa çatdırılmışdır. Bununla ermənilər bölgənin Azərbaycandan faktiki qoparılmasına nail olublar.

Şuşanın işğalı nəticəsində 480 günahsız vətəndaş qətlə yetirilib, 600 nəfər yaralanıb, 22 min nəfər öz doğma yurd-yuvalarından didərgin düşüb. Əsir götürülmüş 68 soydaşımızın taleyi barədə bu günə qədər heç bir məlumat yoxdur.

İşğal nəticəsində Şuşadakı bir sıra tarixi abidələr düşmən tərəfindən dağıdılıb. Bu siyahıya Xan, Qaxal mağaraları, Şuşa qalası da daxil olmaqla bütövlükdə 279 dini, tarixi və mədəni abidə daxildir.
Ermənilər Azərbaycana məxsus olan bir çox abidənin məhv edilməsinə və ya erməniləşdirilməsinə nail olublar. Onlar Şuşada 7 məktəbəqədər uşaq müəssisəsini, 22 ümumtəhsil məktəbini, mədəni-maarif, kənd təsərrüfatı texnikumlarını, 8 mədəniyyət evini, 14 klubu, 20 kitabxananı, 2 kinoteatrı, 3 muzeyi, Şərq musiqi alətləri fabrikini dağıdıblar.

Ümumilikdə 1992-ci il mayın 8-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin Şuşanı işğal etməsi nəticəsində Azərbaycanın 289 kvadrat kilometr ərazisi ermənilərin nəzarətinə keçib.

Həyat Tragikomediyadır!

Dünyaya gəlirsən.Yarı ac, yarı tox böyüyürsən.Böyüyüb hərşeyi dərk etdiyin zaman fərqinə varırsan ki, bəşəriyyətin dahisi deyilsən və başlayırsan hərkəs kimi sən də başını aşağı salıb yaşamağa.

Son zamanlar məktəblilərin, gənclərin intiharlarının şahidi oluruq. İnsan dünyaya gəlir. Allah ona buludların və torpağın arasında yaşamaq hüququ verir. Burada sən yaşamalısan yaxud belə deyək, yaşamaq üçün səbəb tapmalısan.Bu gənclər Allahın onlara verdiyi bir fraqmentlik lakin ssenarisi ağır olan həyatdan imtina edirlər. Bəli! Bəli! Onlar özlərini öldürmürlər sadəcə imtina edirlər.Bəs bu imtinanın əsasında nə dayanır? Çoxları özlərinə qəsd edərkən həyatda bir məna tapmadıqlarını və hərşeyin mənasız olduğu fikri ilə dünyalarını dəyişirlər. Guya digər dünyadan xəbərləri varmış kimi.Onların ümidləri ölmür, o insanlar öz ümidlərini ruhlarına hopdurub digər dünyanın ümidi ilə həyatdan imtina edirlər.Onlar bir anlıq depresiyada boşluğa düşüb bu qərarı verirlər.Sadəcə olaraq bir dəqiqə günəşin doğmasına fikir versələr, bu qərardan imtina edərlər.İnsan xisləti elə yoğrulub ki, insan daim darıxır harasa getmək istəyir.Belə deyək, işləyəndə istirahət etmək, işsiz olanda isə işə qayıtmaq kimi.Bəzən də elə olur ki, çoxlu insanların içərisində olursan amma özünü çox yalnız və tənha hiss edirsən. Bu yerdə Kafka deyir: -Mənim yalnızlığım insanlarla doludur.

Dünyanı dərindən düşünmə, dostum! O zaman ölmək istəyəcəksən.Aramızda qalsın, heç kimə demə, həyatın mənası yoxdur. Yaşamaq üçün özümüzdən səbəblər yaratmalıyıq.Müəyyən hədəflər qoymalyıq və o hədəflərin ardınca qaçmalıyıq.Hər hədəfi vuruduqca yeni-yeni böyük hədəflərlə vuruşmalıyıq…Əgər yaşamaq üçün səbəb uydura bilməsən o zaman özünü öldürəcəksən!!!

Əgər sən hələ də ürəkdən sevə bilirsənsə, deməli hələ böyüməmisən..Həyat da belədir.Özünü dərk edəndən, daim yaxşı insan olmaq üçün yollar axtarırsan. Əsasən ilk tapılan yol din olur – insan özünü bu yola həsr edir. Dünyada özünə bir dünya qurur.Bəzən olur bu yolda özünü tapa bilmir və özünü həyatın qucağına atır.Burada isə kirlənmək, acı çəkmək, ləkələnmək, xəyanət görmək ehtimalın böyükdür.Daha ürəkdən sevə də bilmirsən dostum, çünki ürəyin qalmayıb.O ürək işlənib, satılıb, atılıb…Yaşamaq üçün yeməlisən, əzbərləyib dərs danışmaq da buna bənzəyir, elə deyilmi?! Ən maraqlısı da odur ki, vahid uğura aparan yol yoxdur.İlk başda müəyyən yolları, məqsədləri özümüz üçün yaradırıq.O yol hansısa bir binanın layihəsinə düşüb bağlandıqda isə dünyamız başımıza yıxılır.Bir dindarın isə sənə naşükür olma bala deməsi qədər həyat sənə Tragikomik gəlir….

Yaşayırıq və düşünür ki, sabah bu günümüz dünənkindən daha yaxşı olacaq, bu ümidlə yaşayırıq. Bir neçə il əvvəlin fotoşəkillərinə baxanda deyirik: “Aman Allah, necə də xoşbəxt olmuşam”. Halbuki indi də xoşbəxtsən amma bunu sabah biləcəksən, çünki sabah bu günümüz dünən olacaq!

..Bayaqdan həyat haqqında fikirlərimi yazıram amma hələ tam bir qayda yaza bilməmişəm çünki həyat Targikomediyadır. Kədəri yazanda, sevincli anlar gözünün qarşısında canlanır. Digər halda isə əskinə..

Səbəblər yaradaq dostlar, Yaşamaq üçün!

B.İ.Eminli
Sumqayıt Dövlət Universiteti,
Azərbaycan dili və türkologiya kafedrasının baş müəllimi

MÜRACİƏT FORMALARININ SEÇİLMƏ TƏLƏBLƏRİ

Açar sözlər: nitq mədəniyyəti, müraciət formaları, etiket, xitab, ünsiyyət

«Dil ünsiyyət vasitələri sırasında özünün aparıcı yerini qoruyub saxlayır və gələcəkdə də saxlayacaq. O, ifadə olunası və digər insanlara çatdırılası düşünülmüş istənilən məzmunu ifadə etmək qabiliyyəti olan informasiya mübadiləsinin öz imkanlarına görə ən zəngin vasitəsidir. Dil fikrin özünün formalaşması kimi çıxış edir, buna görə də dil ünsiyyəti digbər informasiya mübadiləsi formalarının və növlərinin əsasında dayanır.
Təsadüfi deyil ki, insanın müsbət keyfiyyətlərindən biri də onun aydın və gözəl danışmasıdır. «Hər bir insan öz dilinin arxasında gizəlnmişdir». Gözəl nitqə malik olmaq üçün təbii ki, gözəl natiq doğulmaq lazım deyil. Sadəcə, kifayət qədər ictimai-siyasi, elmi biliyə və zəngin söz ehtiyatına sahib olmaq lazımdır. Ən başlıcası isə Nə demək? Necə demək? Harada demək? prinsipinə düzgün əməl etmək lazımdır. M.T.Siseron yazır ki, şairlər anadan şair doğulurlar, natiqlər isə ictimai-siyasi həyatda sonradan yetişirlər.
M.T.Siseron bunu da qeyd edir ki, xeyirxah olan şəxs hər şeyə qadirdir. Kim gözəl danışırsa, o bütün xeyirxah cəhətləri özündə təcəssüm etdirir və buna görə də müdrikdir. Həqiqi natiq öz müdrikliyi … ilə təkcə nüfuz qazanmır, həm də vətəndaşlara, dövlətə fayda verir, uğurlar gətirir, səadət bağışlayır.
Təbiidir ki, gözəl nitq, rəvan danışıq auditoriya üçün maraqlı mövzunun seçilməsindən, nitqdə işlədilən sözlərin ahəngdarlığından, nitq söyləyənin şəxsiyyətindən, hətta zahiri görünüşündən və s. asılıdır. Gözəl nitq qabiliyyətinə, nitq mədəniyyətinə malik olmaq üçün kifayət qədər söz ehtiyatına, geniş dünyagörüşünə, yaradıcılıq axtarışına, istedada, ciddi səyə malik olmaq lazımdır. Gözəl nitq dinləyicinin qəlbini fəth edir, onu düşündürür, nəticə çıxarmağa vadar edir.
Dinləyicilərə münasibətə görə nitq söyləyənin qarşısında 3 vəzifə qoyulur: a) dinləyicinin diqqətini özünə cəlb etmək; b) diqqəti nitqdə irəli sürülən məsələlərə cəlb etmək – dinləyiciyə psixoloji təsir göstərmək üçün zəmin yaratmaq; c) dinləyicini həyəcanlandırmaq, onu düşünməyə sövq etmək.
Nitqin növlərindən istifadə etmək də dinləyicilərin səviyyəsindən asılıdır. Gözəl danışıq, necə deyərlər, məqamına düşməlidir. Natiq dinləyicilərin hətta yaşını, vəzifəsini, cəmiyyətdəki mövqeyini, vaxtının çoxluğunu, yaxud azlığını da nəzərə almalıdır. Dinləyicilər «müharibə və ya dinc quruculuq dövründə yaşayırlar?» sualı da natiq üçün maraqlı olmalıdır.
Nitqin uğurlu alınması üçün ikinci əsas şərt dinləyicidir. Çünki natiqin sənətini, məharətini düzgün qiymətləndirən məhz dinləyici auditoriyasıdır. Nitqin müvəffəqiyyətini təmin edən başlıca amillərdən biri də natiqlik priyomlarıdır. Bütün bunlar kompleks təşkil edəndə dinləyicilərə xoş təsir bağışlayır və «estetik qida» verir. «İnsan eşitdiyi sözün natiqinə baxıb həmən sözü qəbul edər» (M.S.Ordubadi). Natiqlik priyomlarının bəziləri nitqin bütöv kompozisiyası ilə, bir qismi isə yalnız giriş və ya finalla bağlıdır. Girişlə bağlı olan priyomlar dinləyicilərin diqqətini ələ almaq, əsas məsələyə yönəltmək və sakitlik yaratmaq məqsədi daşıyır.
Nitq dinləyicilərə müraciətlə başlanır. «Necə başlamalı?» sualı ən təcrübəli natiqləri belə düşündürür. Çünki bir sıra hallarda natiqin əvvəlcədən düşündüyü «giriş» auditoriyanın real vəziyyətinə uyğun gəlmir.
Dinləyicinin diqqətini cəlb etmək də nitq söyləyəni düşündürən məsələlərdəndir. Təbii ki, nitqin əvvəlində edilən müraciətdən və onun formalarından çox şey asılıdır. Müraciət formaları istənilən şifahi və yazılı nitqdə dinləyicinin diqqətini cəlb etmək üçün bir vasitə, sonrakı mətnə keçid üçün, mükaliməyə başlamaq üçün bir açar rolunu oynayır. Bu zaman əsas postulatlardan biri odur ki, kim müraciət edir və kimə müraciət edilir?
Həmsöhbətə müraciət ən parlaq, ən geniş yayılmış etiket göstəricisidir, çünki biz insanı ya sosial roluna, ya fərdi əlamətlərinə, ya ona olan şəxsi münasibətlərimizə görə bu və ya digər formada adlandırırıq. Belə etiket göstəricisi ən ümumi ola bilər – bu zaman ünsiyyət rəsmi ünsiyyətin ən yüksək pilləsi olacaq. Məsələn, küçədə və ya nəqliyyatda «Vətəndaş!» – deyə müraciət oluna bilər; müraciət eyni zamanda fərdi-şəxsi ola bilər, bu müraciət isə qeyri-rəsmi ünsiyyətdə (adi danışıqda, məişətdə) mümkün olur: məsələn, Aynuş! (Aynur) – (ana qızına deyir). Bəs müraciət nədir? Yuxarıda göstərdiyi kimi, müraciət nitqin istiqamətləndiyi obyektdir. Deməli, müraciətin spesifik xüsusiyyəti hər şeydən əvvəl ondan ibarətdir ki, o, həmsöhbətin diqqətini cəlb edir, eyni zamanda onu adlandırır. Beləcə, insanlar nitq əlaqəsinə daxil olurlar.
N.İ.Formanovskaya danışanın iki nitq fəaliyyətini ayırmışdır: müraciət olunanı (adresatı) adlandırmaq və çağırmaq (çağırış). Tədqiqatçı göstərir ki, bir çox dillərdə (məs: Ukrayna, bolqar və digər slavyan dillərində) müraciəti formalaşdıran çağırış halı deyilən xüsusi qrammatik vasitələr mövcuddur. Nitqimizdə müraciət xüsusi şəkilçi ilə deyil, yalnız intonasiya, bəzən də frazada yerinə görə müəyyən edilir. Düzdür, bəzi tədqiqatçıların fikrincə, ismin çağırış halını xatırladan müraciət forması var. Bu, sözün son şəkilçisinin ixtisarı, dəyişməsi və sözün təkrarı şəklində özünü göstərir. Məs: Mehri! (Mehriban!), Cəmiş! (Cəmilə!), Eliş! (Elşən!), Murad, a Murad!, Leyla, a Leyla! və s. Əlbəttə ki, bunu hal adlandırmaq düzgün olmazdı, çünki hal qrammatik formadır, əşya, hadisə və şəxsləri adlandıran sözlərin arasında bu və ya digər münasibətləri əks etdirir, bu üsluba təsir edə bilməz. Amma göstərilən müraciət forması yalnız danışıq üslubunda mümkündür, yəni qeyri-rəsmi, qeyri-məcburi ünsiyyətdə mövcuddur. Həm də bu forma yalnız məhdud söz qruplarında, əsasən xüsusi adlar və qohumluq bildirən sözlərdə özünü göstərir. Şifahi nitqdə bu, ad ilə müraciət etdikdə təzahür edir və hətta şifahi nitq norması sayılır. Müraciət zamanı, qeyd etdiyimiz kimi, xüsusi intonasiya olur, bu intonasiya digər nitq etiketi ifadələrində də hiss olunur. Daha dəqiq desək, bu, həmsöhbətin çağırış intonasiyasıdır.
İkinci xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, müraciət yalnız çağırmır, eyni zamanda obyekti adlandırır. Çağırış (apelyativ) funksiyası həmsöhbətə istiqamətlənən nitq pozisiyasında onun rolu ilə əlaqədardırsa, adlandırma (kontativ) funksiyası nəzakətliliklə bağlıdır. «Yəni müraciəti kimə kim hansı şəraitdə edir, həmsöhbətlər hansı münasibətlərdədir». Müraciət forması istənilən bir mətnin dilini şifahi nitqə yaxınlaşdıra da bilər, rəsmi ünsiyyətə çevirə də bilər.
Dinləyicidə bilavasitə təəssürat yaratmaq üçün nitqin başlanğıcında müraciətə diqqət yetirmək lazımdır. Sadə müraciət bu məqsədə nail olmağa bir o qədər imkan vermir. Hər hansı bir müraciətin məqsədsiz və ya yersiz işlənməsi hətta bəzən mənfi effekt (nəticə) də verə bilər.
Müraciət nitqdə emosional təsir vasitəsidir. İnformasiya vasitələrinin sürətlə artdığı bir zamanda yazı dilinə nisbətən şifahi dilin, yaxud danışıq dilinin işləkliyi yüksəlir. Əgər bir zamanlar Azərbaycan danışıq dili Azərbaycan yazı dilinin təsirinə məruz qalırdısa, bu gün əksinədir: danışıq dili yazı dilinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Təsadüfi deyildir ki, hər hansı informasiya, adətən, mətbuat səhifələrinə çıxmamışdan əvvəl radioda, televiziyada, müxtəlif xarakterli, miqyaslı yığıncaqlarda və s. (çox zaman məhz birinci şəxsin dilindən) səslənir. Azərbaycan dilində danışan radioların, televiziyaların sayı bu dildə yazan qəzetlərin, jurnalların sayını keçməsə də, etiraf etməliyik ki, dinləyənlərin auditoriyası oxuyanların auditoriyasından çox-çox genişdir.Nitq dilin qanunları əsasında yaradılır, danışanın, yazanın həmin dilə nə dərəcədə yiyələnmə bacarığını əks etdirir. Nitq mədəniyyətinə maraq son zamanlar ünsiyyət problemlərinə diqqətin artması ilə əlaqədardır.
Nitq mədəniyyəti davranış etiketinə xidmət edir və ünsiyyətin geniş stereotiplər sahəsini təşkil edir.
Nitq mədəniyyəti dar mənada nitq davranışının milli spesifik qaydalarıdır ki, bunlar da həmsöhbətlərin əlaqəyə girmə və ünsiyyət şəraitinə uyğun olaraq seçilmiş formada ünsiyyətə qoşulma situasiyalarında tətbiq olunur.
Məzmunlu məlumat mübadiləsinə daxil olmazdan əvvəl, yəni ünsiyyətdən əvvəl, insan hər hansı bir vasitə ilə ünsiyyətə daxil olmalı, həmsöhbətin diqqətini cəlb etməli, ona müraciət etməlidir. Nitq mədəniyyəti başlıca olaraq, məhz bu əlaqəyaradıcı funksiyanı yerinə yetirir, başqa sözlə desək, həmsöhbətə münasibətdə öz mövqeyini müəyyən etməyə imkan verir. Nitq etiketlərinin vahidlərinin tələb edən kontakt yaratma situasiyaları arasında başlıca yeri həmsöhbətə müraciət, onun nitqini cəlb etmə tutur.
Həmsöhbətə müraciət situasiyasında iki aspekti ayırmaq olar: 1) qeyri-tanış adamlara müraciət və 2) tanış adamlara müraciət (buraya az tanış olan adamlardan çox yaxın adamlara qədər daxildir). Bu iki qrup üçün nitq etiketi formalarının məcmusu kimi, dialoq quruluşunun spesifikliyi də fərqlidir. Birinci hal üçün bir qayda olaraq özündə müraciət + məlumat hissəsini (sual, xahiş, məlumat və s.), cavab və mümkün olan lütfkarlıq mübadiləsini cəmləşdirən minimal dialoq xarakterikdir.
İkinci hal üçün bu imkandan əlavə, müraciətin arxasınca kifayət qədər uzun informasiya hissəsi gələ bilər ki, bu da bəzən monoloqa çevrilə bilir. Müraciətlər içərisində müstəqil və asılı müraciətlər fərqləndirilə bilər. Müstəqil müraciətlər vokativ funksiya – həmsöhbətin diqqəti cəlbetmə funksiyasını yerinə yetirir. Müraciət dialoji vahidin ilkin replikası kimi daha çox çıxış edir. Asılı müraciətlər başlanğıc mövqedə olmadıqları üçün söyləmə tamamlayıcı nəzakətlilik verə bilər və bəzən onlar qiymətləndirici rolunu oynayır.
Elə təsəvvür olunur ki, kiminləsə danışmaqdan, ünsiyyət bağlamaqdan təbii və asan bir şey yoxdur. Amma bizim gündəlik məişətimiz sübut edir ki, biz hərdən ünsiyyət saxlaya bilmirik, ya da bunu kifayət qədər yaxşı etmirik.
Ünsiyyət ən azı iki nəfərin mürəkkəb fəaliyyətidir. Buna görə də əsl ünsiyyətin ilkin şərti danışanın öz şəxsi maraqlarını, eləcə də həmsöhbətə, onun xüsusiyyət və tələbatlarına diqqətini nəzərə almasıdır.
«Müraciət – rabitəli nitqin elementlərindən biridir və məntiqə uyğun olaraq o, bu və ya başqa halda nitq mühiti ilə əlaqədardır» [1, 87]. Hər hansı müraciət formalarının işlənmə məqamları bir sıra xüsusiyyətlərdən asılıdır:
1) Müraciət edənlə adresatın arasında tanışlığın (qohumluğun) mövcudluğu və ya qeyri-mövcudluğu;
2) Adresatın yaşı ilə danışanın yaşının nisbəti;
3) Danışana nisbətən adresatın sosial vəziyyəti;
4) Adresatın peşəsi, məşğuliyyəti;
5) Verilən situasiyada müraciət edənin funksiyası;
6) Adresatın verilmiş situasiyada üzə çıxan və ya əvvəlki təcrübələrdən danışana məlum olan şəxsi keyfiyyətləri;
7) Emosional təsir obyekti kimi adresatın xüsusiyyətləri (əlamətləri) və danışan tərəfindən qiymətləndirilməsi və s.
Biz qeyd etdik ki, müraciət ən parlaq etiket göstəricisidir. «Etiket fransız, etika isə latın sözüdür. Etiket sözü fransız dilində iki mənadadır: a) yarlıq, etiket, yazı; b) mərasim. Etika sözü də latın dilində iki mənadadır: a) ictimai şüur formalarından biri kimi əxlaq, tərbiyə və mənəviyyat haqqında fəlsəfi nəzəriyyə; b) hər hansı sinfin, cəmiyyətin və ictimai təşkilatların əxlaq qaydaları» [2, 33].
«Etiket sözü holland dilində, əsasən, paycıq mənasında işlədilir. Paycıq əvvəlcə malın, eksponatın üstünə yapışdırılmış kağız, sonralar yazı kağızının özü mənasında işlədilmişdir. Etiket sözünün yazı mənası əsasında mərasimi məna yaranmışdır» [3, 125]. İndi etiket sözündən həm yarlıq, həm də danışıq forması mənasında istifadə edilir. Etiket sözü yarlıq mənasında ilkin danışıq formasında isə törəmədir. Danışıq etiketi deyəndə insanların zahirən bir-birinə olan münasibətləri, ünsiyyəti ilə bağlı əxlaq qaydalarının toplusu başa düşülür. Deməli, biz həmsöhbəti çağırarkən ona şəraitə uyğun daha müvafiq yarlıq seçmiş oluruq. Təbii ki, bu zaman cins, yaş, sənət, peşə mənsubiyyəti, yaşadığı şəhər və ya kənd mühiti də nəzərə alınmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bütöv nitq etiketi kimi müraciətimiz də milli xüsusiyyətlərlə müşaiət olunur ki, bu da əcnəbilər tərəfindən, adətən, çətinliklə mənimsənilir.
Müraciət formalarının seçimindəki çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün müraciət olunanın tanış və ya qeyri-tanış olduğunu nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, tanışlıq dərəcəsindən asılı olaraq müraciət və bu, növbəti süjet xəttinə də təsir edir. Çünki biz tanımadığımız insanla daha formal və daha az müddətli ünsiyyətdə oluruq. Məsələn, Yoldaş, avtobus dayanacağı haradadır? Siz növbəti dayanacaqda düşəcəksinizmi? Zəhmət olmasa, yer verin və s.
Qısa söhbət üçün bizə müraciət olunanın fərdi əlamətləri o qədər də vacib deyildir. Ona görə də biz çox zaman əlaqəyə girərkən ən ümumi nəzakətlilik ifadələri ilə məhdudlaşırıq: «Bağışlayın», «Üzr istəyirəm», «İcazənizlə», «Rica edirəm» və s. Təbii ki, burada bir qədər yaşlı, ziyalı bir insana müraciət olunduğu göstərilir. («Xahiş edirəm», «Zəhmət olmasa», «Deyə bilərsinizmi…» və s.).
Ümumişlək müraciətlərdən müraciət olunanın cins və yaşına görə də fərqlənənləri var: məsələn, cavan oğlan!, gözəl qız! və s.
Ümumişlək müraciətlərdən geniş yayılanları qohumluq bildirən sözlərdir ki, onlar hətta bəzən tanış olmayan insanlara da müraciət edilərkən istifadə olunur (qardaş, bacı, xala, dayı, əmi, ana, ata, nənə, baba, oğul, bəzən qoca, ağsaqqal, dost və s.). Məsələn: Nə olar oğlum, qoy gəlsin, gözümüz üstündə yeri var [4, 73]. Ana, görürsən ki, Firəngiz gəlmək istəmir [4, 141]. Əmioğlu, neçə gündü burdasan? [5, 69]
Bizə tanış olan adamlara etdiyimiz müraciətləri nəzərdən keçirdikdə məlum olur ki, bu sözlərin əksəriyyəti hamı tərəfindən qəbul olunmuş qohumluq bildirən sözlər və xüsusi adlardır. Məsələn: Feyzulla, atam, qardaşım, – deyə sakit və təmkinlə danışmağa çalışdı, – özünə yazığın gəlmir, bizə gəlsin [6, 29]. Axı, Səkinə bacı, siz o qızın yerinə deyilsiz, mən sizi təsvir eləməmişəm [6, 46]. Dost, gəl səninlə açıq danışaq [7, 41].Gülsüm bacı, bir o radionu dindir görək, konsert vaxtıdır [7, 69].
Bəzən belə sözlərə əzizləmə, kiçiltmə bildirən şəkilçilər də artırılır. Məsələn: anacan, balacan, körpəciyəz, anaş, ataş, Kamış (Kəmalə), Cəmiş (Cəmilə), Nazı (Nazilə, Nazlı, Nəzakət). Bəzən əzizləmə bildirən xüsusi ifadələrdən də istifadə olunur. Məsələn,
Qaşların qurar divanı,
Taxtdan salar Süleymanı.
Xəstə Qasımın canını
Al, başına dolandığım. [8, 83]

Ey günəş camallım, sən nə gözəlsən,
İstəsən ki, tənə Aya qılasan.
Ahu gözlüm, hər bir qıya baxanda
Bir örkü salırsan, ay aqiləsən. [8, 459]

Danışıq dilində müraciət formaları arasında neqativ münasibət bildirən ifadələrə də rast gəlinir. Məsələn:
Niyaz: Səsini kəs, itin balası, vurram dişlərin tökülər qarnuva [9, 39]. Şərəbanı: Köpək oğlu, qolçomaq köpək oğlu, burda da istəyirsən məni dəstimar eləyəsən, güc ver deyirəm sənə [9, 41] İmamyar: Nə olmuşdur axı, ay gic oğlu gic?… [9, 44]. Niyaz: Oxu, zalımın qızı! İgidin sözü sınmaqdansa, namərdin beli sınsın [9, 63].
Pasport adı ilə müraciət bəzən ünsiyyətə rəsmi ton verir, söhbətin ciddiliyini bildirir, hətta danışanın narazılığını da ifadə edə bilir.
Göründüyü kimi, tanıdığımız adama müraciət edərkən biz elə bir ifadə vasitəsi seçirik ki, qarşılıqlı münasibətlərin xarakterindən, şəraitin rəsmi və qeyri-rəsmiliyindən asılı olaraq danışanın xüsusiyyətləri ilə əlaqədar müvafiq məqamda ünsiyyət tələbatlarına daha çox uyğun gəlsin.
Biz tanışlara dost, qohum, həmkar və yaxud yoldan ötənlərə müraciət edərkən sanki çox mürəkkəb musiqi alətində çalmış oluruq. Bu zaman rəngarəng, mürəkkəb qarşılıqlı nitq şəraitində bu və ya digər ünsiyyət registrini daxil edir, bu və ya digər tonu seçirik. Bütün bu nyüans bolluğu müxtəlif müraciətlər yaradır.
Yüksək nitq mədəniyyətinə yiyələnmək üçün hər bir azərbaycanlı, ilk növbədə doğma dilinin lüğət tərkibinə, xalqın söz xəzinəsinə dərindən bələd olmalı, ədəbi dil normalarını, qanun və qanunauyğunluqları bilməlidir. Ayrı-ayrı şəxslərin yüksək fərdi nitq mədəniyyətinə yiyələnməsi ümumi dil mədəniyyətinin zənginləşməsini şərtləndirir. Xalqın ümumi dil mədəniyyətinin inkişafı, nəzakətli ünsiyyətin tələblərinin hamı tərəfindən gözlənilməsi nitqin lüzumsuz alınmalardan, təhqiramiz söz, ifadə və cümlələrdən təmizlənməsinə, başqa sözlə, nitqin aydınlığına təminat verir.
Nitq mədəniyyətində mədəni danışıq etikası və müraciət qaydaları mühüm yer tutur. Hər bir adam ictimai yerlərdə, kollektivdə və ailədə danışıq etikasını gözləməli və kimə necə müraciət etmək qaydalarını bilməlidir.

Eminli BÖYÜKXANIM.
“Azərbaycan dili və Türkologiya” kafedrasının baş müəllimi.
B.İ.Eminli
Sumqayıt Dövlət Universiteti,
Azərbaycan dili və türkologiya kafedrasının baş müəllimi

MÜRACİƏT FORMALARININ SEÇİLMƏ TƏLƏBLƏRİ

Açar sözlər: nitq mədəniyyəti, müraciət formaları, etiket, xitab, ünsiyyət

«Dil ünsiyyət vasitələri sırasında özünün aparıcı yerini qoruyub saxlayır və gələcəkdə də saxlayacaq. O, ifadə olunası və digər insanlara çatdırılası düşünülmüş istənilən məzmunu ifadə etmək qabiliyyəti olan informasiya mübadiləsinin öz imkanlarına görə ən zəngin vasitəsidir. Dil fikrin özünün formalaşması kimi çıxış edir, buna görə də dil ünsiyyəti digbər informasiya mübadiləsi formalarının və növlərinin əsasında dayanır.
Təsadüfi deyil ki, insanın müsbət keyfiyyətlərindən biri də onun aydın və gözəl danışmasıdır. «Hər bir insan öz dilinin arxasında gizəlnmişdir». Gözəl nitqə malik olmaq üçün təbii ki, gözəl natiq doğulmaq lazım deyil. Sadəcə, kifayət qədər ictimai-siyasi, elmi biliyə və zəngin söz ehtiyatına sahib olmaq lazımdır. Ən başlıcası isə Nə demək? Necə demək? Harada demək? prinsipinə düzgün əməl etmək lazımdır. M.T.Siseron yazır ki, şairlər anadan şair doğulurlar, natiqlər isə ictimai-siyasi həyatda sonradan yetişirlər.
M.T.Siseron bunu da qeyd edir ki, xeyirxah olan şəxs hər şeyə qadirdir. Kim gözəl danışırsa, o bütün xeyirxah cəhətləri özündə təcəssüm etdirir və buna görə də müdrikdir. Həqiqi natiq öz müdrikliyi … ilə təkcə nüfuz qazanmır, həm də vətəndaşlara, dövlətə fayda verir, uğurlar gətirir, səadət bağışlayır.
Təbiidir ki, gözəl nitq, rəvan danışıq auditoriya üçün maraqlı mövzunun seçilməsindən, nitqdə işlədilən sözlərin ahəngdarlığından, nitq söyləyənin şəxsiyyətindən, hətta zahiri görünüşündən və s. asılıdır. Gözəl nitq qabiliyyətinə, nitq mədəniyyətinə malik olmaq üçün kifayət qədər söz ehtiyatına, geniş dünyagörüşünə, yaradıcılıq axtarışına, istedada, ciddi səyə malik olmaq lazımdır. Gözəl nitq dinləyicinin qəlbini fəth edir, onu düşündürür, nəticə çıxarmağa vadar edir.
Dinləyicilərə münasibətə görə nitq söyləyənin qarşısında 3 vəzifə qoyulur: a) dinləyicinin diqqətini özünə cəlb etmək; b) diqqəti nitqdə irəli sürülən məsələlərə cəlb etmək – dinləyiciyə psixoloji təsir göstərmək üçün zəmin yaratmaq; c) dinləyicini həyəcanlandırmaq, onu düşünməyə sövq etmək.
Nitqin növlərindən istifadə etmək də dinləyicilərin səviyyəsindən asılıdır. Gözəl danışıq, necə deyərlər, məqamına düşməlidir. Natiq dinləyicilərin hətta yaşını, vəzifəsini, cəmiyyətdəki mövqeyini, vaxtının çoxluğunu, yaxud azlığını da nəzərə almalıdır. Dinləyicilər «müharibə və ya dinc quruculuq dövründə yaşayırlar?» sualı da natiq üçün maraqlı olmalıdır.
Nitqin uğurlu alınması üçün ikinci əsas şərt dinləyicidir. Çünki natiqin sənətini, məharətini düzgün qiymətləndirən məhz dinləyici auditoriyasıdır. Nitqin müvəffəqiyyətini təmin edən başlıca amillərdən biri də natiqlik priyomlarıdır. Bütün bunlar kompleks təşkil edəndə dinləyicilərə xoş təsir bağışlayır və «estetik qida» verir. «İnsan eşitdiyi sözün natiqinə baxıb həmən sözü qəbul edər» (M.S.Ordubadi). Natiqlik priyomlarının bəziləri nitqin bütöv kompozisiyası ilə, bir qismi isə yalnız giriş və ya finalla bağlıdır. Girişlə bağlı olan priyomlar dinləyicilərin diqqətini ələ almaq, əsas məsələyə yönəltmək və sakitlik yaratmaq məqsədi daşıyır.
Nitq dinləyicilərə müraciətlə başlanır. «Necə başlamalı?» sualı ən təcrübəli natiqləri belə düşündürür. Çünki bir sıra hallarda natiqin əvvəlcədən düşündüyü «giriş» auditoriyanın real vəziyyətinə uyğun gəlmir.
Dinləyicinin diqqətini cəlb etmək də nitq söyləyəni düşündürən məsələlərdəndir. Təbii ki, nitqin əvvəlində edilən müraciətdən və onun formalarından çox şey asılıdır. Müraciət formaları istənilən şifahi və yazılı nitqdə dinləyicinin diqqətini cəlb etmək üçün bir vasitə, sonrakı mətnə keçid üçün, mükaliməyə başlamaq üçün bir açar rolunu oynayır. Bu zaman əsas postulatlardan biri odur ki, kim müraciət edir və kimə müraciət edilir?
Həmsöhbətə müraciət ən parlaq, ən geniş yayılmış etiket göstəricisidir, çünki biz insanı ya sosial roluna, ya fərdi əlamətlərinə, ya ona olan şəxsi münasibətlərimizə görə bu və ya digər formada adlandırırıq. Belə etiket göstəricisi ən ümumi ola bilər – bu zaman ünsiyyət rəsmi ünsiyyətin ən yüksək pilləsi olacaq. Məsələn, küçədə və ya nəqliyyatda «Vətəndaş!» – deyə müraciət oluna bilər; müraciət eyni zamanda fərdi-şəxsi ola bilər, bu müraciət isə qeyri-rəsmi ünsiyyətdə (adi danışıqda, məişətdə) mümkün olur: məsələn, Aynuş! (Aynur) – (ana qızına deyir). Bəs müraciət nədir? Yuxarıda göstərdiyi kimi, müraciət nitqin istiqamətləndiyi obyektdir. Deməli, müraciətin spesifik xüsusiyyəti hər şeydən əvvəl ondan ibarətdir ki, o, həmsöhbətin diqqətini cəlb edir, eyni zamanda onu adlandırır. Beləcə, insanlar nitq əlaqəsinə daxil olurlar.
N.İ.Formanovskaya danışanın iki nitq fəaliyyətini ayırmışdır: müraciət olunanı (adresatı) adlandırmaq və çağırmaq (çağırış). Tədqiqatçı göstərir ki, bir çox dillərdə (məs: Ukrayna, bolqar və digər slavyan dillərində) müraciəti formalaşdıran çağırış halı deyilən xüsusi qrammatik vasitələr mövcuddur. Nitqimizdə müraciət xüsusi şəkilçi ilə deyil, yalnız intonasiya, bəzən də frazada yerinə görə müəyyən edilir. Düzdür, bəzi tədqiqatçıların fikrincə, ismin çağırış halını xatırladan müraciət forması var. Bu, sözün son şəkilçisinin ixtisarı, dəyişməsi və sözün təkrarı şəklində özünü göstərir. Məs: Mehri! (Mehriban!), Cəmiş! (Cəmilə!), Eliş! (Elşən!), Murad, a Murad!, Leyla, a Leyla! və s. Əlbəttə ki, bunu hal adlandırmaq düzgün olmazdı, çünki hal qrammatik formadır, əşya, hadisə və şəxsləri adlandıran sözlərin arasında bu və ya digər münasibətləri əks etdirir, bu üsluba təsir edə bilməz. Amma göstərilən müraciət forması yalnız danışıq üslubunda mümkündür, yəni qeyri-rəsmi, qeyri-məcburi ünsiyyətdə mövcuddur. Həm də bu forma yalnız məhdud söz qruplarında, əsasən xüsusi adlar və qohumluq bildirən sözlərdə özünü göstərir. Şifahi nitqdə bu, ad ilə müraciət etdikdə təzahür edir və hətta şifahi nitq norması sayılır. Müraciət zamanı, qeyd etdiyimiz kimi, xüsusi intonasiya olur, bu intonasiya digər nitq etiketi ifadələrində də hiss olunur. Daha dəqiq desək, bu, həmsöhbətin çağırış intonasiyasıdır.
İkinci xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, müraciət yalnız çağırmır, eyni zamanda obyekti adlandırır. Çağırış (apelyativ) funksiyası həmsöhbətə istiqamətlənən nitq pozisiyasında onun rolu ilə əlaqədardırsa, adlandırma (kontativ) funksiyası nəzakətliliklə bağlıdır. «Yəni müraciəti kimə kim hansı şəraitdə edir, həmsöhbətlər hansı münasibətlərdədir». Müraciət forması istənilən bir mətnin dilini şifahi nitqə yaxınlaşdıra da bilər, rəsmi ünsiyyətə çevirə də bilər.
Dinləyicidə bilavasitə təəssürat yaratmaq üçün nitqin başlanğıcında müraciətə diqqət yetirmək lazımdır. Sadə müraciət bu məqsədə nail olmağa bir o qədər imkan vermir. Hər hansı bir müraciətin məqsədsiz və ya yersiz işlənməsi hətta bəzən mənfi effekt (nəticə) də verə bilər.
Müraciət nitqdə emosional təsir vasitəsidir. İnformasiya vasitələrinin sürətlə artdığı bir zamanda yazı dilinə nisbətən şifahi dilin, yaxud danışıq dilinin işləkliyi yüksəlir. Əgər bir zamanlar Azərbaycan danışıq dili Azərbaycan yazı dilinin təsirinə məruz qalırdısa, bu gün əksinədir: danışıq dili yazı dilinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Təsadüfi deyildir ki, hər hansı informasiya, adətən, mətbuat səhifələrinə çıxmamışdan əvvəl radioda, televiziyada, müxtəlif xarakterli, miqyaslı yığıncaqlarda və s. (çox zaman məhz birinci şəxsin dilindən) səslənir. Azərbaycan dilində danışan radioların, televiziyaların sayı bu dildə yazan qəzetlərin, jurnalların sayını keçməsə də, etiraf etməliyik ki, dinləyənlərin auditoriyası oxuyanların auditoriyasından çox-çox genişdir.Nitq dilin qanunları əsasında yaradılır, danışanın, yazanın həmin dilə nə dərəcədə yiyələnmə bacarığını əks etdirir. Nitq mədəniyyətinə maraq son zamanlar ünsiyyət problemlərinə diqqətin artması ilə əlaqədardır.
Nitq mədəniyyəti davranış etiketinə xidmət edir və ünsiyyətin geniş stereotiplər sahəsini təşkil edir.
Nitq mədəniyyəti dar mənada nitq davranışının milli spesifik qaydalarıdır ki, bunlar da həmsöhbətlərin əlaqəyə girmə və ünsiyyət şəraitinə uyğun olaraq seçilmiş formada ünsiyyətə qoşulma situasiyalarında tətbiq olunur.
Məzmunlu məlumat mübadiləsinə daxil olmazdan əvvəl, yəni ünsiyyətdən əvvəl, insan hər hansı bir vasitə ilə ünsiyyətə daxil olmalı, həmsöhbətin diqqətini cəlb etməli, ona müraciət etməlidir. Nitq mədəniyyəti başlıca olaraq, məhz bu əlaqəyaradıcı funksiyanı yerinə yetirir, başqa sözlə desək, həmsöhbətə münasibətdə öz mövqeyini müəyyən etməyə imkan verir. Nitq etiketlərinin vahidlərinin tələb edən kontakt yaratma situasiyaları arasında başlıca yeri həmsöhbətə müraciət, onun nitqini cəlb etmə tutur.
Həmsöhbətə müraciət situasiyasında iki aspekti ayırmaq olar: 1) qeyri-tanış adamlara müraciət və 2) tanış adamlara müraciət (buraya az tanış olan adamlardan çox yaxın adamlara qədər daxildir). Bu iki qrup üçün nitq etiketi formalarının məcmusu kimi, dialoq quruluşunun spesifikliyi də fərqlidir. Birinci hal üçün bir qayda olaraq özündə müraciət + məlumat hissəsini (sual, xahiş, məlumat və s.), cavab və mümkün olan lütfkarlıq mübadiləsini cəmləşdirən minimal dialoq xarakterikdir.
İkinci hal üçün bu imkandan əlavə, müraciətin arxasınca kifayət qədər uzun informasiya hissəsi gələ bilər ki, bu da bəzən monoloqa çevrilə bilir. Müraciətlər içərisində müstəqil və asılı müraciətlər fərqləndirilə bilər. Müstəqil müraciətlər vokativ funksiya – həmsöhbətin diqqəti cəlbetmə funksiyasını yerinə yetirir. Müraciət dialoji vahidin ilkin replikası kimi daha çox çıxış edir. Asılı müraciətlər başlanğıc mövqedə olmadıqları üçün söyləmə tamamlayıcı nəzakətlilik verə bilər və bəzən onlar qiymətləndirici rolunu oynayır.
Elə təsəvvür olunur ki, kiminləsə danışmaqdan, ünsiyyət bağlamaqdan təbii və asan bir şey yoxdur. Amma bizim gündəlik məişətimiz sübut edir ki, biz hərdən ünsiyyət saxlaya bilmirik, ya da bunu kifayət qədər yaxşı etmirik.
Ünsiyyət ən azı iki nəfərin mürəkkəb fəaliyyətidir. Buna görə də əsl ünsiyyətin ilkin şərti danışanın öz şəxsi maraqlarını, eləcə də həmsöhbətə, onun xüsusiyyət və tələbatlarına diqqətini nəzərə almasıdır.
«Müraciət – rabitəli nitqin elementlərindən biridir və məntiqə uyğun olaraq o, bu və ya başqa halda nitq mühiti ilə əlaqədardır» [1, 87]. Hər hansı müraciət formalarının işlənmə məqamları bir sıra xüsusiyyətlərdən asılıdır:
1) Müraciət edənlə adresatın arasında tanışlığın (qohumluğun) mövcudluğu və ya qeyri-mövcudluğu;
2) Adresatın yaşı ilə danışanın yaşının nisbəti;
3) Danışana nisbətən adresatın sosial vəziyyəti;
4) Adresatın peşəsi, məşğuliyyəti;
5) Verilən situasiyada müraciət edənin funksiyası;
6) Adresatın verilmiş situasiyada üzə çıxan və ya əvvəlki təcrübələrdən danışana məlum olan şəxsi keyfiyyətləri;
7) Emosional təsir obyekti kimi adresatın xüsusiyyətləri (əlamətləri) və danışan tərəfindən qiymətləndirilməsi və s.
Biz qeyd etdik ki, müraciət ən parlaq etiket göstəricisidir. «Etiket fransız, etika isə latın sözüdür. Etiket sözü fransız dilində iki mənadadır: a) yarlıq, etiket, yazı; b) mərasim. Etika sözü də latın dilində iki mənadadır: a) ictimai şüur formalarından biri kimi əxlaq, tərbiyə və mənəviyyat haqqında fəlsəfi nəzəriyyə; b) hər hansı sinfin, cəmiyyətin və ictimai təşkilatların əxlaq qaydaları» [2, 33].
«Etiket sözü holland dilində, əsasən, paycıq mənasında işlədilir. Paycıq əvvəlcə malın, eksponatın üstünə yapışdırılmış kağız, sonralar yazı kağızının özü mənasında işlədilmişdir. Etiket sözünün yazı mənası əsasında mərasimi məna yaranmışdır» [3, 125]. İndi etiket sözündən həm yarlıq, həm də danışıq forması mənasında istifadə edilir. Etiket sözü yarlıq mənasında ilkin danışıq formasında isə törəmədir. Danışıq etiketi deyəndə insanların zahirən bir-birinə olan münasibətləri, ünsiyyəti ilə bağlı əxlaq qaydalarının toplusu başa düşülür. Deməli, biz həmsöhbəti çağırarkən ona şəraitə uyğun daha müvafiq yarlıq seçmiş oluruq. Təbii ki, bu zaman cins, yaş, sənət, peşə mənsubiyyəti, yaşadığı şəhər və ya kənd mühiti də nəzərə alınmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bütöv nitq etiketi kimi müraciətimiz də milli xüsusiyyətlərlə müşaiət olunur ki, bu da əcnəbilər tərəfindən, adətən, çətinliklə mənimsənilir.
Müraciət formalarının seçimindəki çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün müraciət olunanın tanış və ya qeyri-tanış olduğunu nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, tanışlıq dərəcəsindən asılı olaraq müraciət və bu, növbəti süjet xəttinə də təsir edir. Çünki biz tanımadığımız insanla daha formal və daha az müddətli ünsiyyətdə oluruq. Məsələn, Yoldaş, avtobus dayanacağı haradadır? Siz növbəti dayanacaqda düşəcəksinizmi? Zəhmət olmasa, yer verin və s.
Qısa söhbət üçün bizə müraciət olunanın fərdi əlamətləri o qədər də vacib deyildir. Ona görə də biz çox zaman əlaqəyə girərkən ən ümumi nəzakətlilik ifadələri ilə məhdudlaşırıq: «Bağışlayın», «Üzr istəyirəm», «İcazənizlə», «Rica edirəm» və s. Təbii ki, burada bir qədər yaşlı, ziyalı bir insana müraciət olunduğu göstərilir. («Xahiş edirəm», «Zəhmət olmasa», «Deyə bilərsinizmi…» və s.).
Ümumişlək müraciətlərdən müraciət olunanın cins və yaşına görə də fərqlənənləri var: məsələn, cavan oğlan!, gözəl qız! və s.
Ümumişlək müraciətlərdən geniş yayılanları qohumluq bildirən sözlərdir ki, onlar hətta bəzən tanış olmayan insanlara da müraciət edilərkən istifadə olunur (qardaş, bacı, xala, dayı, əmi, ana, ata, nənə, baba, oğul, bəzən qoca, ağsaqqal, dost və s.). Məsələn: Nə olar oğlum, qoy gəlsin, gözümüz üstündə yeri var [4, 73]. Ana, görürsən ki, Firəngiz gəlmək istəmir [4, 141]. Əmioğlu, neçə gündü burdasan? [5, 69]
Bizə tanış olan adamlara etdiyimiz müraciətləri nəzərdən keçirdikdə məlum olur ki, bu sözlərin əksəriyyəti hamı tərəfindən qəbul olunmuş qohumluq bildirən sözlər və xüsusi adlardır. Məsələn: Feyzulla, atam, qardaşım, – deyə sakit və təmkinlə danışmağa çalışdı, – özünə yazığın gəlmir, bizə gəlsin [6, 29]. Axı, Səkinə bacı, siz o qızın yerinə deyilsiz, mən sizi təsvir eləməmişəm [6, 46]. Dost, gəl səninlə açıq danışaq [7, 41].Gülsüm bacı, bir o radionu dindir görək, konsert vaxtıdır [7, 69].
Bəzən belə sözlərə əzizləmə, kiçiltmə bildirən şəkilçilər də artırılır. Məsələn: anacan, balacan, körpəciyəz, anaş, ataş, Kamış (Kəmalə), Cəmiş (Cəmilə), Nazı (Nazilə, Nazlı, Nəzakət). Bəzən əzizləmə bildirən xüsusi ifadələrdən də istifadə olunur. Məsələn,
Qaşların qurar divanı,
Taxtdan salar Süleymanı.
Xəstə Qasımın canını
Al, başına dolandığım. [8, 83]

Ey günəş camallım, sən nə gözəlsən,
İstəsən ki, tənə Aya qılasan.
Ahu gözlüm, hər bir qıya baxanda
Bir örkü salırsan, ay aqiləsən. [8, 459]

Danışıq dilində müraciət formaları arasında neqativ münasibət bildirən ifadələrə də rast gəlinir. Məsələn:
Niyaz: Səsini kəs, itin balası, vurram dişlərin tökülər qarnuva [9, 39]. Şərəbanı: Köpək oğlu, qolçomaq köpək oğlu, burda da istəyirsən məni dəstimar eləyəsən, güc ver deyirəm sənə [9, 41] İmamyar: Nə olmuşdur axı, ay gic oğlu gic?… [9, 44]. Niyaz: Oxu, zalımın qızı! İgidin sözü sınmaqdansa, namərdin beli sınsın [9, 63].
Pasport adı ilə müraciət bəzən ünsiyyətə rəsmi ton verir, söhbətin ciddiliyini bildirir, hətta danışanın narazılığını da ifadə edə bilir.
Göründüyü kimi, tanıdığımız adama müraciət edərkən biz elə bir ifadə vasitəsi seçirik ki, qarşılıqlı münasibətlərin xarakterindən, şəraitin rəsmi və qeyri-rəsmiliyindən asılı olaraq danışanın xüsusiyyətləri ilə əlaqədar müvafiq məqamda ünsiyyət tələbatlarına daha çox uyğun gəlsin.
Biz tanışlara dost, qohum, həmkar və yaxud yoldan ötənlərə müraciət edərkən sanki çox mürəkkəb musiqi alətində çalmış oluruq. Bu zaman rəngarəng, mürəkkəb qarşılıqlı nitq şəraitində bu və ya digər ünsiyyət registrini daxil edir, bu və ya digər tonu seçirik. Bütün bu nyüans bolluğu müxtəlif müraciətlər yaradır.
Yüksək nitq mədəniyyətinə yiyələnmək üçün hər bir azərbaycanlı, ilk növbədə doğma dilinin lüğət tərkibinə, xalqın söz xəzinəsinə dərindən bələd olmalı, ədəbi dil normalarını, qanun və qanunauyğunluqları bilməlidir. Ayrı-ayrı şəxslərin yüksək fərdi nitq mədəniyyətinə yiyələnməsi ümumi dil mədəniyyətinin zənginləşməsini şərtləndirir. Xalqın ümumi dil mədəniyyətinin inkişafı, nəzakətli ünsiyyətin tələblərinin hamı tərəfindən gözlənilməsi nitqin lüzumsuz alınmalardan, təhqiramiz söz, ifadə və cümlələrdən təmizlənməsinə, başqa sözlə, nitqin aydınlığına təminat verir.
Nitq mədəniyyətində mədəni danışıq etikası və müraciət qaydaları mühüm yer tutur. Hər bir adam ictimai yerlərdə, kollektivdə və ailədə danışıq etikasını gözləməli və kimə necə müraciət etmək qaydalarını bilməlidir.

Eminli BÖYÜKXANIM.
“Azərbaycan dili və Türkologiya” kafedrasının baş müəllimi.

PSİXOLOJİ NƏSR VƏ FOLKLOR
(İ.Əfəndiyevin hekayələri əsasında)

M.İmanov “Azərbaycan nəsrində psixologizm” adlı əsərinin “Psixoloji nəsr və folklor” adlı fəslində yazır: “Heç şübhəsiz, folklorda qəhrəmanın hiss – həyəcan və düşüncələrinin ifadə edilməsi mənasında psixologizm var. Özü də bu psixologizm incə duyğular üstündə köklənmiş lirik janrlarla məhdudlaşmayıb, epik janrları da əhatə edir.(2.86)
İ.Əfəndiyevin “Apardı sellər Saranı”, “Qarı dağı”, “Vəzir Allahverdi xan və Bəhlul Danəndə, “Yusif və Esfir”, “İsa – Musa”. “Abidin yuxusu” və s. hekayələri folklor mənbəyi, xalq ədəbiyyatı qaynaqları əsasında yazılmışdır.
K.Yunq mifoloji təsəvvürlərin iki tipini göstərir. Birincisi, ibtidai xalq təsəvvürlərindən bəhrələnməklə dövrün həqiqətlərini mif düşüncəsi ilə təqdim etmək, ikincisi, xalq yaradıcılığı, folklorda yaşayan mifik düşüncə, obraz, model və strukturdur, yazıçı bundan real hadisələrin təsvirində bəhrələnir.
İ.Əfəndiyev hekayələrində mifoloji süjet və mətnlərə də üz tutur. Bu mənada “Qarı dağı”(1944) hekayəsi Yunqun təsəvvürlərindən birinci tipi kimi diqqəti cəlb edir. Hekayədə Ballı qarı Güneylərdə sağ qalmış qocalardandır. Bu obrazı mifologiyadakı Ulu Ana (İlahi Ana) kompleksi və onun variantlarından olan mifoloji Qarı nənə obrazı ilə də bərabərləşirmək olar. Burada bir məqama nəzər salmaq lazımdır ki, mifik təsəvvürdə qarı obrazı ikili funksiya daşıyır. Himayəçi və həyat verən olmaqla yanaşı, qarı həm də can alan kimi təsvir olunur. “Qarı dağı” hekayəsində birinci məqamla rastlaşsaq da ikinci məqam önəmlidir.
Ballı qarı fal açır və bu falda “minlərlə qəzəbli ruh” görür. Və elə bu minlərlə qəzəbli ruh da qarını intiqama sövq edir. Qarı “həmyerlilərinin bütün … nifrətini sükutla qarşılayıb” düşmən övladına can verir. Can verir ki, bir can da artıq alsın, anaların qisasını yerdə qoymasın. “Qarı dağı” da belə yaranıb əfsanəyə, “ana haqqında ölməz bir hekayət”ə)(3 .4) çevrilir. Hekayədə əsas obrazın Ballı qarının fikri və psixoloji proseslər təsvir olunmur, onun psixi həyəcanlarının son nəticəsi (“Şahzadə qalan şirəni son damlasına qədər içib, kasanı qarıya qaytardığı zaman falçı rahat nəfəs aldı.”)(4.44) və yekun fikirləri (-Qarı, – dedi, – heç olmasa, oğluma bir çarə elə. Axı, sən onu ölümdən qurtarmışdın, axı, sən deyirdin, mən anayam.”
– Bəli, qibleyi – aləm! – deyə Ballı qarı ah çəkdi. – Mən anayam!..”)(4.45) verilir.
Ədəbiyyatın tez –tez müraciət etdiyi qədim əfsanələr, miflər mexaniki təkrar edilmir, xeyli şəkildə yenidən mənalandırılır. Bu haqda Ç.Aytmatov özünün “Ağ gəmi” povestinin müzakirəsində belə deyir: “Mən … belə bir baxışın tərəfindəyəm ki, əgər qədim əfsanələr bizim günümüzün məsələlərinə aktiv yönəlmək iqtidarında deyilsə, onların kölgəsini narahat etmək lazım deyil.”(6)
Yaradıcılıq elə bir mürəkkəb prosesdir ki, qarşıya qoyulan problemlərin həlli zamanı təkcə realist üsulun imkanları ilə kifayətlənmək yazıçıya kifayət etmir. “Bədii əsərdə bəzən nə isə birbaşa şərhə uymur, obyektiv, yaxud subyektiv səbəblər üzündən adi üsullarla “dərk olunmağa” müqavimət göstərir və bu zaman da müəllif qroteskə, yaxud başqa şərti vasitələrə müraciət etməli olur.”(7.99)
“Apardı Sellər Saranı”, “Qəhrəman ilə bülbülün nağılı” hekayələrində də müəllif Azərbaycan folklorunda mövcud olan əfsanələrə müraciət etmişdir. Bu hekayələri təhlil edən A.Abdulla doğru olaraq qeyd edir ki, əfsanələrdən qaynaqlanan əhvalatlar nə qədər romantik olsa da əsas hadisə real həyat həqiqətidir. “Elə bu nöqtədə də İlyas Əfəndiyev romantizmi realizm ilə qaynayıb – qarışır. Bu gün tənqidçilərin tez – tez işlətdikləri “qanadlı realizm” termini yada düşür.”(1.45)
A.Abdulla bu üslubun müəllifin digər hekayələrində də aydın sezildiyini qeyd edir.
İ.Əfəndiyev “Yusif və Esfir” (1991) hekayəsində fantasmoqoriyaya üz tutur, qeyri adi dəyişmə və çevrilmələrə yer verir. Hekayədə qəhrəmanın əvvəlcə cavanlaşması, sonra ayıya çevrilməsi onun mənəvi – psixoloji aləminin açılmasında mühüm rol oynayır. Xalq yaradıcılığından faydalanan belə fantastik çevrilmələr Azərbaycan nəsrində Elçinin “Dəyişmə”, “Qatar. Pikasso. Latur,1968”, “Qırmızı ayı balası” hekayələri, Anarın “Əlaqə” povestində var idi.
“Qarı dağı” hekayəsindən fərqli olaraq müəllif burada daha çox şərh edir, personajların davranışını açır. Jestlər, mimika, psixoloji prosesləriin nəticəsinin təqdimi böyük yer tutur. Təhkiyəçi – müəllif qəlbin dialektikasından, hisslərin dəyişməsindən çox personajların daxili nitqini nağıl edir. Məsələn, “Fikirləşdi ki, illər keçib gedir… On doqquz yaşın içindəyəm. Mən arzu elədiyim oğlanların heç biri mənimlə maraqlanmadı… Maraqlananda da, ancaq müvəqqəti əyləncə üçün… Yusifə getsəm, heç olmasa, öz ev – eşiyim olar. Bəlkə Allah gözəl bir övlad da verdi…”(5.46)
Qəhrəmanın daxili nitqi onun mənəvi aləmini oxucuya açır. Esfir yalnız ailə qurmaq, övlad sahibi olmaq üçün Yusifə ərə gedir, onu sevdiyi üçün yox. “Lakin illər keçirdi… Nə oğlan gəlirdi… Nə qız…(5.47)
Müəllif folklora xas arxaik düşüncə tərzini təqdim edir. Əvvəlcə şifahi xalq ədəbiyyatının nağıl maneralarına müraciət edərək onun köməyi ilə detal təsiri bağışlayan təsvir üsulundan istifadə edir. Yusif 40 il hər gün Allaha dua edir və ondan 3 arzu istəyir. Burada isə reallığı mif düşüncələrində təqdim edərək fantasmaqoriyaya keçir. Qəhrəmanın çevrilməsi başıayir. İnsan hisslərinə böyük qiymət verən müəllifin belə bir şərti – metoforik üsluba üz tutması əbəs deyildi. Esfirin yaşadığı həyat arzuladığı həyatdan qat –qat uzaq idi və belə bir çevrilmə anında ömür – boyu xəyalında çanlandırdığı həyata qovuşmaq istəyi özünü sübut edirdi. Belə bir çevrilmə üsulu ilə müəllif hisslərin çatdırılmasına nail olur. Və bu üsul müəllif ideyasının düşünülmüş yeni variantı kimi diqqəti cəlb edir. Ayı obrazında artıq başqalaşan, daha “məzlum”, daha sakit görünən Esfir elə bil ki, öz səhvini dərk edir. Artıq obrazın psixoloji vəziyyətini görürük. “O ayı, Yusifin bağçasından kənar heç yerə getmirdi. Bütün günü həyət qapısının qabağında oturub, gözlərini zilləyirdi evə. Sanki Yusifin heç bir hərəkətini gözdən qoymaq istəmirdi. Yusif hirslənib ona qışqırdı:
– Niyə çıxıb meşədəki qohumlarının yanına getmirsən?
Ayı isə, susaraq bütün günü eləcə baxırdı və onun ayı gözlərinin dərinində keçmək bilməyən bir kədər var idi.”(5.49)
Hekayədə nəqletmə, təsviretmə ilə yanaşı müəllif təhlilləri də özünü göstərir. 18 yaşlı gözəl qızın vəfasızlığı ayının öz sahibini müdafiə etməsi ziddiyyətində yekunlaşaraq çevrilmənin məzmun və məqsədini sübut edir, mənəvi çevrilməni göstərir. Məhz ikiləşmə də çevrilmələr arasında baş verir, daxili konflikt də burada tamamlanır. Esfir özünüdərk edərək “özünə” qayıdır, çevrilir.
1. Abdulla A.,Oxşarsız sənət, Ulduz, 1975
2. İmanov M., Azərbaycan nəsrində psixologizm (60-70-ci illər), Bakı, Elm, 1991
3. Məmmədli İ., Hamını xoşbəxt görmək istəyən sənətkar, Respublika, 31 may, 1994, N43 (138)
4. Əfəndiyev İ., Seçilmiş əsərləri, 3 cilddə, I c., Bakı, Avrasiya Press, 2005
5. Əfəndiyev İ.,Sən ey böyük yaradan, Bakı, Şərq – Qərb, 1997.
6. Айтматов Ч., Обсуждение повести «Белый пороход», Литературная газета, 1970, 29 июл
7. Hüseynov Çingiz, Həyat ziddiyyətləri və bədii konflikt, Azərbaycan, 1982, N6

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında poeziyayla yanaşı, həm də romanların xüsusi rolu vardır.Son zamanlar Çağdaş Azərbaycan ədəbi mühitində ədəbi-bədii yaradıcılıqla məşğul olan gənc yazarların da roman janrına marağı artıb.Məhz bunun nəticəsidir ki, bu yaxınlarda “Apostrof” nəşriyyatı tərəfindən “Gənc Yazarlar” Ədəbi Birliyinin üzvü, istedadlı xanım yazar Aynur Abbaszadənin “Sonuncu addım” romanının təkrar nəşri işıq üzü gördü.
İlk tirajı qısa müddət ərzində satılan və oxucu kütləsi toplamağı bacaran “Sonuncu addım” romanı (Müəllif: Aynur Abbaszadə) yeni üz qabığı ilə təkrar çapdan çıxdı. Yazıçı insan ticarətindən bəhs edən bu sevgi romanında şübhə, nifrət və yalanın məhv etdiyi həyatları qələmə alıb.
Romanı bütün Ali&Nino mağazalarından,Yeraltından kitablar mağazasından (Mado restoranı ile üzbeüz “YerAltından Kitablar” kitab evi ( Nizami küçəsi), Baku, Azerbaijan),Bakı Kitab klubundan,Bütün metrolardakı kitab köşklərindən, Bukinist kitab mağazalarından,Şəhərimizin digər kitab mağazalarından əldə edə bilərsiniz.

PA-nın məlumatına görə, tədbirə Ağdaban kənd sakinləri, ictimaiyyət nümayəndələri, millət vəkilləri qatılıb.
Əvvəlcə Ağdabanda qətlə yetirilmiş insanların xatirəsi 1 dəqiqəlik sükutla yad edilib. Tədbirdə çıxış edən deputat Fəzail Ağamalı deyib ki, 1992-ci il aprelin 7-dən 8-nə keçən gecə ermənilər tərəfindən 130 evdən ibarət Ağdaban kəndi tamamilə yandırılıb, insanlara işgəncələr verilib, 33 sakin qətlə yetirilib. 8 nəfər 90-100 yaşlı qoca, 2 azyaşlı uşaq, 7 qadın diri-diri yandırılıb, 2 nəfər itkin düşüb, 12 nəfərə isə ağır bədən xəsarəti yetirilib. Ermənilər şair Ağdabanlı Qurbanın və Aşıq Şəmşirin əlyazmalarını dağıdıb talan ediblər.
Əslən Ağdabandan olan millət vəkili Cavid Qurbanov bildirib ki, Ağdaban faciəsi ilə bağlı bu günədək cinayət işi açılmayıb: “Bu faciəni unutmamaq və gənc nəslə tanıtmaq lazımdır”.
Daha sonra tədbirdə “Aşıq Şəmşir” Mədəniyyət Ocağı İctimai Birliyinin hazırladığı Ağdaban faciəsindən bəhs edən “Ağdaban faciəsi: sındırılmış sazın fəryadı” bədii-sənədli filmi nümayiş olunub.

 

Tarixin səhifələrini vərəqlədikcə ermənilərin zaman-zaman azərbaycanlılara qarşı törətdikləri fitnə-fəsadların şahidi oluruq. Son iki yüz ildə xalqımızın başına gətirilən bəlaların əsas səbəbkarı xəyanətkar və iblis xislətli daşnaklar olmuşdur. “Dənizdən-dənizə böyük Ermənistan” yaratmaq xülyası ilə yaşayan daşnaklar qan tökmək, ədavət toxumu səpmək üçün həmişə məqam gözləmiş və fürsət düşən kimi öz məkirli məqsədlərini həyata keçirməyə çalışırdılar.

1918-ci ilin mart-aprel aylarında da belə olmuşdur. Şaumyanın, Arakelyanın, Saaksyanın, Əmiryanın və digərlərinin dirijorluğu ilə 1918-ci il martın 30-31-də tarixə 31 Mart soyqırımı kimi daxil olan qırğınlar törətmişlər.

İlk həyacanlı xəbərlər mart ayının əvvəllərində Şamaxı şəhərindən gəlməyə başlamışdır. Yaxşı silahlanmış ermənilər şəhərdə və kəndlərdə əsl qətlamlar düzəldir, insanlığa yaraşmayan vəhşiliklər törədirdilər, Şahidlərin yazdıqlarına görə ermənilər evlərə soxulur,talançılıq edir, uşağa, qocaya, qadına aman vermir, hamını güllədən keçirirdilər. Həmin günlərdə təxminən 7 min azərbaycanlının həyatına son qoyulmuşdur.

Ermənilər Şamaxıda başladıqları qətlamı mart ayının son günlərində Bakıda və Bakıətrafı kəndlərdə eyni amansızlıqla davam etdirmişlər. Daşnaklar Bakıdakı “Metropol” mexmanxanasının yaxınlığında, “ermənikənd”, “Qanlı təpə” deyilən yaşayış sahələrində azərbaycanlıları güllə yağışına tutur, günahsız insanları yerindəcə qətlə yetirirdilər.

Həmin qanlı mart günlərində Bakıətrafı kəndlərdə də şiddətli döyüşlər baş vermişdir. Bülbülə kəndi ətrafında gedən döyüşlərdə zirehli texnikadan istifadə edən ermənilər xeyli soydaşımızı qətlə yetirmişlər. Hadisələr martın 31-də kulminasiya nöqtəsinə çatmışdır. Qeyri-bərabər döyüşlərdə 10 mindən artıq soydaşımızın həyatına son qoyulmuşdur.

1918-ci ilin mart-aprel aylarında ermənilər Qubada, Gəncədə, Lənkəranda və digər bölgələrdə də eyni qəddarlıqla qətlamlar törətmişlər.Bu hadisələrdə təxminən 50 min soydaşımız öldürülmüş, itkin salınmışdır. 31 Mart soyqırımı xalqımızın böyük faciyəsidir. Bu faciə də bizim qan yaddaşımıza yazılıb.

“Sözün Sehri”
ədəbi-bədii, ictimai qəzet
Süleyman Rəhimov adına Qubadı rayon ədəbi ictimai birliyinin mətbu orqanı

Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi ictimai birliyinin mətbu orqanı “Sözün Sehri” qəzeti 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınıb.Mətbu orqan ayda bir dəfə 16 səhifə olmaqla 1000 tiraj dərc olunur.Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə göndərilir.Türkiyə, İran İslam Respublikasına, Rusiya Federasiyasına da göndərilir.Xarici ölkələrdə yaşayan həm azərbaycanlı,həm xarici vətəndaşların şeirləri, məqalələri mətbu orqanın səhifələrində dərc olunur.
Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi ictimai birliynin mətbu orqanı “Sözün Sehri” qəzeti Azərbaycanda fəaliyyət göstərən mətbu orqanlar arasında Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi həyata keçirilən “Gənc yazarlara dəstək”, “Bölgə yazarlarına dəstək”, “Yeni nəsil Azərbaycan ədəbiyyatının təbliği” lahiyələrini dəstəkləyən yeganə mətbu orqandır.

Qəzet 2011-ci ildən nəşr olunur.
Qeydiyyatı: 3426
Tiraj: 1000
Dövrülüyü: ayda 1 dəfə
Təsisçi: Qafqaz ƏVƏZOĞLU
Baş redaktor: Sevda QAFQAZQIZI
Redaktor: Xan Rəsuloğlu Siqurd
Foto-müxbir: Vaqif BABAYEV
Tel: ( 050) 519 79 12
E-mail: Qafqaz54@mail.ru
Qafqaz54@box.az

Ünvan: Sumqayıt şəhəri, Koroğlu prospekti ( 41-ci məhəllə).
“28 may” Mədəniyyət evi.(V.Əliyev adına Qubadlı rayon Mədəniyyət evi)