Çağdaş gənc yazarlarımız müasir ədəbi proseslərə yetərincə təsir göstərməkdədir. Bu baxımdan gənc yazarların 2015-ci ildəki ədəbi çıxışlarını fundamental şəkildə araşdırmaq olar. Hətta, araşdırmanı da bir neçə istiqamətdə aparmaq mümkündür. Bu yazıda aparılan bölgülər şərti xarakter daşıyır. Həm də məqalədə ən çox poeziya nümunələrinə istinad edilib.
2015-ci ildə “aybKitab” layihəsində gənclərin çap olunan kitablarına Könül Həsənqulunun “O zəminin sahili”, Rauf Qərib Alagözün “Silə”, Arzu Hüseynin “Sonu əlvida”, Ramil Əhmədin “Zaman tuneli”, Emin Pirinin “Tanrının kölgəsi” kitablarını misal çəkə bilərik. Bunlardan üçü haqqında yazım çap olunub. “Ramil Əhməd və ya “Zaman tuneli”ndə zamanı sıfırlayan şair” məqaləmdə onun şeirlərini bu cür ehtiva etmişəm: “Ramilin şeirlərində ən özəl cəhətlərdən biri də həyati müşahidələrlə bədii təfəkkürün bir araya gəlib özünü təsdiqləməsidir”. “Arzu Hüseynin içində yaşayan məsumluq” məqaləmdə onun şeirlərində gördüyüm özəlliyi belə təqdim etmişəm: “Suallar nə qədər ritorik olsa da, bir o qədər diqqət çəkəndir. Ac körpənin çörək eşqinin nə rəngdə olduğu ilə maraqlanmayan laqeyd insanların çoxaldığı dünyamızda Arzunun bu mövzuya belə həssaslıqla yanaşması təqdirəlayiqdir”. “Emin Piri “Tanrının kölgəsi”ndə” məqaləmdə isə qeyd etmişəm ki, “kitabdakı şeirlər mövzu baxımından rəngarəng olsa da, janr məhdudluğu ilə yadda qalır. Heca vəznində şeirlər sanki bir eksperiment olaraq kitaba salınıb. Lakin həmin şeirlər öz mükəmməlliyi ilə daha çox diqqəti çəkir. Şair sərbəst formada mümkün qədər yenilikçi olmağa can atıb”.
Yola saldığımız ildə gənclərin daha çox üz tutduğu məkanlardan biri də “kitabevim.az” oldu. Orada Rauf Qərib Alagözün “Silə”, Tural Turanın “Bələksiz qığılcım”, Elşad Baratın “310-cu otaq”, Vasif Zöhraboğlunun “Ömür bir günlük yuxudu” və s. kitabların təqdimatı keçirildi. T.Turanın kitabındakı forma hoqqabazlığı şeirlər oxunarkən adamı yorur, misraları qabaq-qabağa yazmaq oxucunun işini çətinləşdirməkdən başqa bir işə yaramır. Kitabın özəlliyindən biri əski türk sözlərinə üstünlük verilməsidir. Bununla yanaşı “Alt yazılı uşaq” şeirindəki kimi “Gözlərim P.S, yanağım diptont” tipli eksperiment sətirlərə də rast gəlirik. Onun şeirlərinin leytmotivini milli təəssübkeşlik təşkil edir.
E.Baratın “310-cu otaq” kitabında da sanballı əsərlər toplanmışdır. Onun “Anan kömək edə “ana” yazmağa Bir səhifə “ana” yazasan, Dərk etməyəsən yazdığını” – kimi səmimilik və təmizlik süzülən misraları çoxdur. Onun “Mən nə itirmişəm ki?!” şeiri xüsusilə ciddi düşüncələrin vicdanla söhbəti əsasında yazılıb. Kitabın adını daşıyan şeir tələbəlik xatirəsinə dönmüş bir eşqin gileyindən bəhs edir və maraqlı bir sonluqla bitir: “Amma mən bilirdim ki, sən mənə ərə gəlirsən, kəndimizə yox”. Onun vətəndaşlıq mövqeyi “Getməyə nə var ki, gedəndən sonra Körpəmin yad dildə dil açmağı var” misralarında əks olunub. Dilimizin necə yaşadılmasının qeydinə qalan Elşad şeirlərində qrammatik səhvlərə yol verir: “Mən sənəm, mən oyam, elə hər kəsəm” tipli uzlaşmanın pozulduğu cümlələrə bir sıra gənclərin yaradıcılığında rast gəlmək olur. Həmin gənclər bir yolluq qəbul etsinlər ki, bu cür təqdimatda dil qüsurundan başqa heç bir poetik tapıntı yoxdur. Amma “Bilirəm sən özün gələn deyilsən, Gülüm, heç olmasa yazığın gəlsin” misralarında heç bir nöqsan tapmaq olmur.
V.Zöhraboğlunun “Ömür bir günlük yuxudu” kitabında “Bu heykəl gözəli, bu daş gözəli Sevib tapınmaqdan bütpərəst oldum”, “Ya sən gecikmişdin o gün görüşə, Ya mənim saatım düz işləmirdi”, “Gülüm, ayağından şikəst sevginin, Əlindən tutsan da yeriyə bilməz”, “Bu dünyada soyuq daşdan, Evi tikilmiş adamam”, “Ayaq altda atılandan Xalça naxışı sevmədi” və.s tipli mükəmməl, obrazlı ifadələrlə zəngin misralar işlədilmişdir. Bununla yanaşı, Vasifin kitabında qafiyəsi, hecası yerində olan, içdən yazılan, lakin adi, sıradan şeirlər də var. Həmin şeirlərə “Sevirəm desən də”, “Qayıdarmı”, “İstədim”, “Gəl”, “Qayıt”, “Qədrimi bilmədin”, “Görüşəkmi”, “Yağış yağır”, “Ağlayacam” və.s şeirlərini nümunə göstərə bilərik. “Yatmağa həvəsim yoxdu qəbirdə” şeiri uzadılıb səkkiz bənd edilib, lakin cəmi iki yerdə nəsə bir yeni fikir nəzərə çarpır: “Ey insan, deyilsən sən özbaşına, Dünyanın Allahı, Peyğəmbəri var” və “Allahın yanında basdırın məni, Yatmağa həvəsim yoxdu qəbirdə”. “Yenə xatirələr düyünə düşdü” və “Xəyalım illərin gözünə düşdü” misralarında “düyün” və “göz” sözləri, “…Nə dinir, danışır, nə mən duyuram… Gənclik illərimi xatırlayıram” sətirlərində “duymaq” və “xatırlamaq” feilləri qafiyə deyil. Eləcə də, “Bir eşq ilə” şeirinin üçüncü bəndindəki “köksümə”, “bəxtimə” və “üstümə” sözləri qafiyə deyil. “Aparır” rədifli dörd bəndlik şeirdə kimin, nəyi, haraya, niyə, nə zaman apardığı anlaşılmır, şeirin mənası naməlum qalır. “Məqamın cənnətdir, hicablı qadın” deyən şairin ölkəsində qadınların əksəriyyəti hicab örtmür, görəsən, onların hamısı məhz bu səbəbə görə cəhənnəməmi düşəcək?! İlk kitab olduğundan nəzərə çarpan qüsurları aradan qaldıracağına inanırıq. Axı o kitabda sözün həqiqi mənasında mükəmməl bəndlərə də rast gəlirik: “Ay yaşıl geyimlim, ay yaz nəfəslim, Ömrümə gəlməyə bir az da ləngi. Ay vüsal həvəslim, sevgi həvəslim, Axı ayrılığın sarıdı rəngi”- bəndində ilk misradakı yaşıl rəngin son misrada necə poetikcəsinə saraldığını görürük. Həm də “ləngi” və “rəngi” qafiyələrindəki ənənəvilikdən qaçış da diqqəti çəkir.
Bunlardan əlavə 2015-ci ildə çap olunan kitablara Mətləb Ağanın “Yüzdə səksən”, Aybəniz Əliyarın “Qürubda günəş” və s. kimi kitablarını misal gətirə bilərik. Ötən il çap olunan kitablardan Aliyə Əsədovanın “Payız nəfəsi”nə AYB-də təqdimat keçirildi. Kitabda kifayət qədər uğurlu misralar yer alıb, lakin ümumilikdə şeirlərin məzmunu və söhbətin nədən getdiyi qaranlıq qalır. Amma xoşagəlimli sətirlər var: “dənizin sularını alaq əlimizə” misrasında həqiqi mənada dəniz suyunu ovcuna almaqla yanaşı, suyu ələ ala bilmək kimi frazem də özünü göstərir. Aliyənin yaşadığı bir şirin nağılı “hər şeyi özündən asılı edən boyunbağı”ya bənzətməsi də maraqlı alınıb.
Faiq Hüseynbəylinin “Yer üzü bir beşikdi” kitabına yazdığım məqalədə onun şeirlərinin bədii xüsusiyyətlərinə də nəzər salmışam: “Söz üstünə söz demədim, Dediyim söz sözü çəkməz”- fikrilərinin müəllifi, bu kitabında şeirlərini yazılma illərinə görə fəsillərə bölmüşdür. Açıq-aydın görünür ki, ildən-ilə şairin qələmində püxtələşmə gedir. “Sətir üstə yer qalmadı, Keçdim sətir altına. Sözlərimi xərcləsən, Gərək qalmaz altuna”- misralarından da gənc yazarın nizamisayağı sözə məsuliyyətlə yanaşmasının şahidi oluruq”. “Hətta, Faiqin şeirlərində yetərincə fəlsəfi yanaşmaların da yer aldığı bəllənir. “Bir udumluq xoş ömür dağların özü qədər dəniz səviyyəsindən uzaqdı”- fikrində, şairin yaşam fəlsəfəsinə öz mövqeyindən yanaşmasının nə qədər orijinal işlədilməsi ortadadır”.
2015-ci ildə çap olunan kitablara Vəfa Mürsəlqızının “Qağayı gülüşü”nü də əlavə edə bilərik. Bu kitabdakı şeirlərdən aydın olur ki, artıq Vəfanın qələmi yetərincə püxtələşib və özünəməxsusluq qazanıb. “Bu leyla gecəylə gəl vidalaşaq” misrasında gecənin qaranlığıyla Leylinin qarabənizliyi orijinal epitet yaratmışdır. Vəfanın “İsmin mənsizlik adlı Yeddinci halı varmış”, “Düşən alma deyil, sevgi bitəndə, Dünyanın başına sanki daş düşür”, “Hər cüt olan cüt sayılmır, Hər tək qalan Allah olmaz”, “Birinci görüşdə ağıl olmur ki, Sonuncu görüşü dərk eyləməyə” kimi bədii tutumlu fikirləri yetərincədir. Kitabdakı şeirlərdə yetkin bir qadın düşüncəsinin fəlsəfəsi əks olunub. Həmin düşüncənin fərqinə varmaq üçün “Bütün qadınlardan yüksəkdə durduğum nöqtə həmişə bir boy səndən alçaq olub”- sətirlərindəki ümumiləşməyə nəzər salmaq kifayətdir.
Ötən il gənc yazarların nəsr sahəsində də uğurlu kitabları işıq üzü gördü. Bunlara Nuran Gündüzoğlunun “Baal-Zevulun marionetləri”ni, Savalan Talıblının “Kitab”ını, Günel İmranın “Qapqara Günəş” povestini və Pərvin Nurullayevanın “Qadın olmaq” esselər kitabını misal çəkə bilərik. Pərvinin kitabı haqqında məqaləm belə yekunlaşır: “Yazılarda qəhrəmanların real yaşantılarına üstünlük verilməklə yanaşı, həmin talelərə gənc bir qadının bədii-fəlsəfi münasibəti də öz əksini tapıb. Pərvin xanım qəhrəmanlarının yaxşılığa yozumlanan üstünlüyünü ibrət kimi təqdim etməklə bərabər, çatışmazlıqlarından da dərs götürməyi aşılaya bilmişdir”. Mənim tərcüməmdə Mehmet Nuri Parmaksızın “Həsrət, eşq və sükut” kitabı “aybKitab” layihəsində nəşr edildi. Maraqlı və qəribə fakt odur ki, yalnız Günel Eyvazlının “Ədəbiyyat qəzeti”nin demək olar ki, bütün saylarında irihəcmli yazıları çap edildi.
2015-ci ilin Prezident təqaüdçüləri olan yazarların da sanballı əsərləri diqqəti çəkir. Yeqzar Cəfərli, Gülsadə İbrahimli, Şəbnəm Tofiq qızı, Elçin Aslangil və başqaları kifayət qədər fəal oldular. Bu təqaüdçülərin əvvəlki illərdəkindən özəlliyi bölgələrdən olan gənclərin üstünlük təşkil etməsi idi. Xüsusilə, AYB-nin Qazax zona filialının təmsilçiləri ilboyu özlərini doğrultdular. Ötənilki təqaüdçülərdən olub, Tovuzda yaşayan Mehman Rasimoğlunun “Könlüm məhəbbətin harayındadır” kitabı nəşr olundu. Kitabda “Bomboş çərçivəyəm- içimdə xəyal”, “Darıxmaq gör məni nə hala saldı! Gözümlə hər yerə səni düzürəm”, “Mən bəxti keçələm, sən qaravəlli, Üzündə gül açdı, dindi: “Ayrılaq”, “Asır gəlişinə gözümü yollar, İllərdi zəlildi baxışım necə!” və s. kimi uğurlu misralara rast gəlmək olur.
Təqaüdçü Rübabə Sahib daha çox mətbuatda publisistik çıxışlarıyla yadda qaldı. Onun şeirlərinin lirizmi özünəməxsusdur. “İtib dodağımın zümzüməsi də, Bahar yanağımın gül qəmzəsi də, Eşqimin ədalı əndazəsi də Ruhumda boğulub, yar, səssizəm mən”- bəndində Rübabə poetik əndazəni həm təkrarsız qafiyələrlə, həm də obrazlı deyimi ilə gözləmişdir.
Kəlbəcərli olsa da, Şəmkirdə məskunlaşan təqaüdçümüz Elməddin Nicatla Türkiyənin Qəhrəmanmaraş şəhərində keçirilən 18-ci “Dolunay” şeir şölənində ölkəmizi təmsil etdik. Onun “Sahibsiz yurd, mamırsız daş Hardasa gördümü sevir”- deyə təqdim etdiyi lirik qəhrəmanı “Namərdin yerə tullamır, Dolanıb mərdini sevir” – misralarıyla bizə daha yaxından təqdim edilir. Elməddin kimi kifayət qədər təcrübəli yazarın da şeirlərinə diqqət yetirəndə qüsurlar nəzərə çarpır. “Bu yağışlar yumayacaq, Bu ilki yaz toz içində” sətirləri nə qədər mükəmməldirsə, onun davamı olan “Hər kəs çölündən dolanır, Hər kəs batır öz içində” sətirlərində nə demək istədiyi aydın olmur, fikir çatmır. “Unut” şeirində qafiyələndirilmiş misralara baxaq: “…Unut başladığın yerdən” və “…Bu məhəbbət lap əzəldən”. Təbii ki, “yer” və “əzəl” söz kökləri qafiyə yaratmır. Bəzən isə səhvlərə qurban getmək dilin üzərinə düşür: “Biz ki, belə deməmişdik, Bəxt bizi gətdi oyuna”- misralarında “gətirdi” feili qurban verilir.
Ağstafada yaşayıb-yaradan təqaüdçümüz Rüfət Axundlunun “Başım üstə hər çalarlı buludlar, Sinəm üstə dağlarım var silsilə. Gözlərimdə donub qalan kadrlar, Baxışlarda sükunətli fasilə…” bəndindən də görünür ki, o, yeni fikir deməyə cəhd etməklə yanaşı, maraqlı qafiyələr də tapmışdır.. Digər bir şeirində “Sol çiynindən mələkləri, Yıxasan, rahat olasan” misraları da ilk baxışdan özünü gizləyən tapıntılarla zəngindir. Dini dünyagörüşə əsasən sol çiyindəki mələklər günahlarımızı yazır. Şeirin tapıntısı da odur ki, şair sadəcə “günah etməyin” çağırışına hesablanan fikirlərini günahları yazan mələklərdən xilas olmaqda görür. Yəni nə günah edin, nə də sol çiyninizdə mələk gəzdirmək məcburiyyətində qalın. Rüfətin şeirlərində bəndlərarası qırılmaz güclü əlaqə var. “Yuxarı” şeirində, doğrudan da, bütün proseslər əslində aşağıdan yuxarıya doğru hərəkətə uyğundur. Lakin bir bənddə “altdan yuxarı batmaq” məsələsində istiqamət dəyişir. Əslində, batan üstdən aşağı batar və ilk baxışdan elə görünür ki, “batır” sözü sadəcə digər bəndlərin qafiyəsinə uyğunlaşdırılıb. Batanda, təbii ki, ayaqlarımızdan üzü yuxarı batırıq. İlk əvvəl ayaqlarımız üzü aşağı gedir. Biz üzü aşağıya doğru getdikcə batma prosesi üzüyuxarı davam edir. Batmaq nəyisə aşağı aparırsa özü yuxarıya doğru can atır. O, özü yuxarı çıxmasa, batırmağa nail ola bilməz.
Qazaxda yaşayan təqaüdçümüz Taleh Mansur keçən il vətənpərvərlik layihəsini həyata keçirməklə bərabər, bədii yaradıcılıqla da məşğul oldu. Onun yaradıcılığında nəzərə çarpan əsas cəhət nəzmdən nəsrə kəskin keçiddə özünü göstərdi. Talehin dünyamızda 11 gün qonaq olmuş Fatimə adlı bir qızcığazın əziz xatirəsinə ithaf etdiyi “Ruh düzündə intihar” hekayəsi “525-ci qəzet”də çap olunub. Əsərdə ucuz araqdan içib, sanballı danışan yazar obrazı yaradılmışdır. Əsərin qəhrəmanlarını Taleh belə təqdim edir; “Zamandan fərqli olaraq Nəsib çox tez ailə qurmuşdu… Zaman ali təhsil alsa da, işləmirdi… Nə yaxsı ki, ömür-gün yoldaşı Şəfa kənd məktəbində müəllim işləyib, üç uşağı birtəhər saxlayırdı”. Taleh əsərin düyününü belə vurur: “Bir gün evə gələndə ömür-gün yoldaşı Şəfanın ilk məhəbbətinə yazdığı şeirləri yandırıb buxarıda cücə ütdüyünü görmüşdü…” Müəllifin fikrincə, insan faciəsi deyilən o idi ki, ömür-gün yoldaşın ilk məhəbbətinə yazdığın şeirləri yandırıb ac uşaqlarını doyurmaq üçün bişirmək istədiyi cücəni ütsün. Müəllif sanki yaratdığı obrazla bütövləşir, ikisinin də beynindən yer üzündəki bütün insanların başından keçən ən qarmaqarışıq fikirlər keçirdi. “Bu düşüncə seli onu dəhşətli dərəcədə narahat edirdi. Sanki Tanrı beynində qiyaməti məşq edirdi”. Bütün bu ağrıları yaşayan obraz bildiyi ən uzaq yerə- Ruh düzünə, arxın üstünə, ərik ağacının altına gəlir. Ömründə ilk dəfəydi ki, halqa düzəldib, intihar haqda düşünən Zaman sonunu elə ustalıqla yaxınlaşdırırdı ki, guya ömrü boyu bu işlə məşğul olub. Ömrünün ən xoş anlarında Əsmərin qollarında ölməyi arzulayan kişi bir ağacın budağında dünyadan köçdü.
Şəfa Vəli Gəncədə yazıb-yaradan təqaüdçülərdəndir. Şəfa ona göstərilən etimadı doğrultduğu üçün 2015-ci ildəki uğurlu fəaliyyətinə görə Gənclər və İdman Nazirliyinin mükafatına layiq görüldü. Onun “Ədəbiyyat qəzeti”nin yanvar sayında çıxmış “Ağarmış gün” hekayəsi “bircə dəfə onu öpməklə mələkliyini, saflığını itirmiş Sevda”nın taleyindən bəhs edir. Yazar bu hekayəsilə insan və zaman məfhumunu yeni biçimdə təqdim etməyi bacarmışdır. Şəfa bu əsərdə həm də milli düşüncəmizdəki kəsirləri qabarda bilmişdir. “Özlüyündə qət elədiyi bir qərar vardı ki, əgər bir qız, bir oğlandan ötrü ölməyi gözə alırsa, deməli, o heç də yaxşı qız deyil…” Hekayədə tapa bilməyəcəyimizə əmin olaraq itirdiklərimizin təəssüfü ustalıqla işlənmişdir. “İndi isə… İllər sonra başqa cür düşünürdü… Heç kəs onun uğruna heç nədən keçməmişdi. Heç kəs onun üçün bir də qayıdıb mələk olmamışdı”. Sevdiyi qızın imzasında öz adını – Sevda Turan – bilən oğlan infarkt keçirir… Nəsriylə yanaşı “Ağlasam, özüm oluram, Güldür, olum istədiyin” kimi misraları olan şeirləri də var. Qoyulan şərtə qarşı ehmalca öz alternativini irəli sürür. Əgər güldürüb istədiyinə sahib ola bilmirsənsə, ağladıb özündən çıxarmaq da lazım deyil. “Şəfa Vəlinin şeirləri haqqında” yazısında Qəşəm Nəcəfzadə onu belə xarakterizə edib: “Öz xarakterinə uyğun dostları var, Elçin Aslangil, Gülnar Səma, Elməddin Nicat, Səadət Ələkbərova, İntiqam Yaşar və başqaları… Bir sözlə, Şəfa və onun komandası Azərbaycanda mini poeziya festivalları keçirirlər”.
Prezident təqaüdçüsü olan Orxan Camal daha çox Cavidan imzasıyla yazmağa üstünlük verdi. Onun “Allah” rədifli qəzəlində məzmun mükəmməlliyi “aləmləri, yeri, hikmətləri, sirləri, batinləri, Peyğəmbəri, sərvəri, kimləri, əjdərləri, şairləri” qafiyəsiz qüsurları ört-basdır edə bilmir. Hecada yazdığı bir sıra şeirlərində obrazlı ifadələrə rast gəlinir: “Mənim ürəyimi verəydi Allah, Sənə bircə günlük bir əzab kimi!”, “Soyuq baxışlardan üşüyürəm mən, Mənimçün gözlərin qarlı uçurum!” Orxan həm də qələm dostları haqqında fikirlərini mətbuatda işıqlandırır.
Ramil Mərzili Ağdamın Mərzili kəndindən olsa da, başqa bir kəndində müvəqqəti məskunlaşan təqaüdçüdür. “Bir sozalmış ümid idi içimdəki həsrət yüküm, Qəm hopdurdu varlığıma əlçim-əlçim, büküm-büküm” sətirlərində özünəxas ölçü vahidiylə dərdini ölçür. “İndi də həsrətlə sınağa çəkir, Bilmirmi bu eşqin közüyəm, Allah?!”- sətirləriylə başlanan şeir uğurlu alınıb. “Yorğun kirpiklərim səlis dərzitək, Nəmdən libas tikir yanaqlarıma” və ya “Gündüzləri dünyanın dörd bir yanın dolaşan, Dərdlər mənim qəlbimdə gecələyir, deyəsən”- fikirlərindən də məlum olduğu kimi Ramil dərdlərinə qarşı son dərəcə həssasdır: “Ayaqlarım altında məni göyə qaldıran kədər yatır bir yığın…” və ya “Çatdan ehtiyatlı ol, sol küncdə bir balaca sevinc var, ona sığın…” misralarının işləndiyi şeirin forması da məzmunutək maraqlıdır.
Əvvəlki illərin təqaüdçülərindən olan Günay Ümid, Sevinc Yunuslu, Afət Viləşsoy və s. yazarlarımız da passiv olmadılar. Afətin ilk sətirləri “Sən Allah adamı, mən “şeytan” qadın, Mən çatan muradın atı ölümdü”, son misraları “Sənlə yaşamağın “adı yoxdu”sa, Sənsiz yaşamağın adı ölümdü…” olan şeirindən də bəlli olduğu kimi o, yetkin bir qələm sahibidir. Dediyimizin təsdiqinə “Göz qırpmır taleyin oyunlarına, Axırda ömürlük uyuyur adam”- kimi xeyli nümunələr göstərə bilərik.
AYB Gənclər Şurasının sədri Elşad Ərşadoğlunun şeirləri həmişə xüsusiliyi ilə seçilib. “Ayrılıq – ölümün məsdər forması” şeirindəki tapıntılar da buna sübutdur. “Ağ saç kölgə salmaz üz ağlığına, İllərin, zəhmətin gücünə çıxır. Nəsə, görmədiyi günlərin rəngi, Get-gedə adamın saçına çıxır” – misraları da həmin şeirdəndir. Onun adamların var oluşuna da münasibəti özəldir. “Ondandır ağlaya-ağlaya gəlir, Dünyadan kiriyib gedir adamlar”. Həm də həmin adamların yaşam tərzini də diqqətdə saxlayır: “İnsafınız olsun, tərif edənlər, Görmürsüz, əriyib gedir adamlar?” misralarında insanların xarakteristikasını verir. “Savaşda hamı uduzur, Fərqi yox, qələbə filan Çalan boş şeydi, boş şeydi…” fikirləri də özünəməxsusluğuyla seçilir. “Bir kişi var idi…” şeirini əlləri zəhmətin xəritəsi olan babasının xatirəsinə həsr edib. Şair qəhrəmanını belə təqdim edir: “Dastan, nağıl, bayatılı sinəsi Akademiyanın Folklor İnstitutu qədər zəngin kişi…”
Özünü təsdiqləmiş imzalardan biri də Fərid Hüseyndir. Onun şeirləri fəlsəfi düşüncələrinin obrazlı şəklidə ölçü-biçimsiz nümayişidir: “Vicdan artdıqca insan ancaq öz günahlarını xatırlayır, günahlar xatirəyə çevrildikcə, xoşbəxtlik qaçır içindəki “müharibə ölkəsi”ndən”. Onun dastan təfəkküründən qaynaqlanan, lakin modernizmə istiqamətlənən fikirləri də var. “Xatirələrin düyməsini açanda od tutur keçmişin və indin yanır, gələcəyin kül olur…” Terrora “ithaf” edərək yazdığı şeirdə şair qlobal bir mövzunu fərdi süzgəcindən keçirir. “Tələsik yaşamaq lazımdı – Ölüm vaxtını irəli çəkiblər, əcəl saatını dəyişdiriblər Əzrailin…” “1937-ci il, NKVD-də Fərid Hüseynin müstəntiqə dedikləri” maraqlı tapıntılardır. “İfşa edirəm özümü: xatirələrim gündəliklərimə xəbərlədilər gördüklərini”. Lev Tolstoya ithaf olunan şeirində yazır: “Bizə yeriməyi öyrədirlər ki, hər kəs öz ayağı ilə getsin ölməyə”. Onun “Yalan”ı da həqiqəti çatdırır: “Radioümidlər verdilər bizə. Bir gün qandıq ki, səadəti vaxtı dəyişdirilən veriliş kimi gözləmişik”.
Hafiz Hacxalıl imzası da artıq özünü təsdiqləmiş imzalardandır. “Bu dərd mizrablıq yox, təzanəlikdi. Axı bu baharda təzə nə var ki” şeirində bu baharın ağaclarının sərxoş, havalı, çiçəklərinin Leyli misalı, dərdinin bir kəlməlik, bircə misralıq olması da onu təzələyə bilmir və sonda məlum olur ki, “Baharı gözləmir yurdsuz adamlar”. Hafizin “Kəndimizə” şeirində də bir yanğı var. “Göz yaşımın dağıtdığı, Bənd var, İlməzli adında”. Burada bənd həm şeir bəndi, həm su bəndi-bərəsi kimi anlaşıla bilər. Hafizin məcazları da təkrarsızdı; “Gözlərin ac yarğan kimi, Gözləyər, atılım ölüm”. Əsas fikir odur ki, sənin gözündən düşmək mənə ölümdür. “Xoşbəxtlik” şeirində “Ay ata yavrusu, ana quzusu, Qulun qul içində azadı olmur” fikirləri bənzərsizdir.
Gənc yazarlar içərisində Səxavət Sahilin də imzası seçilir. Onun narla İsanı əlaqələndirməsi və bu mövzuda silsilə yaratması uğurlu alınıb. “Yarpaqları tökülən nar budağında yetim qalıb quş yuvası, İsanın başındakı tikanları xatırlayıram”, misralarıyla başlayan şeiri bizə İsanın əllərini, İsanın göylərə dikilən gözlərini, İsanın sözlərini xatırladır. “Nar ağacının ölüm rəqsi”ndə “Çiçəkləmiş nar ağacı rəqs eləyir qara yelin mahnısı üstə, oynatdıqca budağını küləklər, şabaş kimi səpələnir çiçəklər”. “Ave Maria”da isə əslində narın öz edəcəklərini guya şair öncəgörən kimi ona əvvəldən xəbər verir. “Budaqların gül açacaq, böyüyəcək, nar olacaq. Yaşıl-yaşıl yarpaqların arasında bar olacaq”. “Nar qız”da deyilir ki, “Çoxillik nar şərabı kimi məni məst eləyən nar qız, gör nə vaxtdır sərxoşam ayılmadan, ölürəm artıq, məni torpaq gözləyir”.
2015-ci ildə Gənc Ədiblər Məktəbinin məzunlarının da əksəriyyəti bölgələrdən idi. Bunlara Pərvanə Nizaməddini, Elnarə Nuru, Ruslan Dostəlini və s. münunə göstərə bilərik. R.Dostəli həm də AYB-nin üzvü olan istedadlı gənclərdəndir. Ötən il o, Qazaxıstanda təhsil almağa başlasa da, möhkəm xəstələndi və bu xəstəlikdən də şaircəsinə bəhrələnməyi bacardı. “Bir şair var, qələm nədi, Üstündə dərman gəzdirir…”, “Sənədlərimi vermişəm “Ağ ciyər” İnstitutuna…” misraları da beləcə yarandı. Onun şeirlərində sözlə zarafat üstünlük təşkil edir. “Sənə bircə dəfə, “sevmirəm”, dedim, o da ki, “aldatma günü”nə düşdü…”. “O… “iyirmi faiz” nə boydadırsa, Bu xalqın o boyda davası çatmır..! Biz dağa qaçırıq hava almağa, Şuşada dağların havası çatmır..!”, “Üzü qırışan bayrağım, təki belin bükülməsin!!!” fikirləri onun vətən ünvanlı düşüncələrini əks etdirir.
Ötən il Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin ədəbiyyata xidmət edən layihələri də yadda qalan oldu. Həmin təşkilatın yaradıcı gənclərindən olan Əfsanə Ələsgərlinin nəsri də maraqlıdır. Onun “Ümid” hekayəsi müharibə mövzusunda daha bir detalı ortaya qoyur. Dəyanət adlı çılğın və cəsarəti ilə seçilən döyüşçünün həyatı örnək gətirilir. Döyüşlərin birində onun başına belə bir hadisə gəlir. “Qəfildən ayağı nəyəsə ilişdi… gəlincik idi. Ancaq ağ paltarı qırmızı damcılarla dolu idi. Damcı ləkələrinin izi qonşu otağa kimi yol alırdı. Təxminən, beş-altı yaşlı qızcığaz gəlinciyindən uzaqda həyata əlvida demişdi”. Bunun ardınca Əfsanə müharibənin dəhşətini ifadə etməyə cəhd edir: “…ağzından vurularaq çarpayının yanında yerdə gənc qadının cəsədindən başqa bir şey görə bilmədi. Birdən çarpayının altından bir qaraltı gözünə dəydi. Üstü güllü qadın koftası hərəkət edirdi.”
Dəyanət “hərəkət edən güllü koftanın” altından sağ qalmış bir uşaq tapır. Özü ölsə də, körpənin sağ qalmasına çalışır. Gözlərini əbədi yummağın bir addımlığındakı Dəyanətin qucağındakı körpənin imdadına bu dəfə Fərhad yetişir. Dəyanət “Ümid sizə əmanət”- deyib gözlərini yumur. Hadisələrin bundan sonrası Ümidin müdavim olması, içindəki cavabsız “mən kiməm?” sualıyla çarpışmasıyla oxucuya təqdim olunur. Lakin, müəllif demək istədiklərini saçları ağarmış polkovnik-leytenantın diliylə verir: “Kim olursunuz, olun, bu torpaqda doğulub boya başa çatmısınız. O torpağı da qorumaq sizin işinizdir!”
“DGTYB”-nin Şəkidə yaşayan aktiv üzvlərindən olan Tural Adişirin də keçən il fəal yazarlardan olub. “Biləsən tülkünün bəyliyi haçan, Biləsən nədəndi bu olacaqlar” misraları klassik ustadnamələri xatırladır. Turalın bir bəndinə nəzər salaq: “Qardaş irəlidi axı, qarından Axı bu dünyada ağ elə ağdı. Adam var doymadı yerin varından, Ucalıb göyün də südünü sağdı” bəndinin ilk misrası “qarın qardaşdan irəlidir” atalar sözünü yada salır. Lakin atalar sözünün əksinə olaraq qarına yox, qardaşa önəm verilir. Son misradakı “ucalmaq” sözü isə çaşqınlıq yaradır. Adətən, bu sözü müsbət mənada işlədirik, lakin verilmiş nümunədə sözün kinayəmi, yoxsa həqiqi mənadamı işlədildiyini ayırd etmək olmur. “Mən bir vaxt gözümü torpağa sıxdım, Yerində bənövşə bitmədi ancaq”, “Elə ağaclarıq, höyüş yanarıq, Dünya yığışsa da yanmaz qurumuz” sətirləri onun yaradıcılığı barədə təəssürat yaradır.
Fuad Cəfərli də DGTYB-nın istedadlı gənclərindəndir. “Dəqiq xatırlamıram, Bircə onu xatırlayıram ki, Onlar adamlıqdan, mənsə işdən yeni ayrılmışdım”- fikirləriylə yeni bir ayrılıq növü gətirir poeziyaya. “Növbəti yoxluq” şeiri adi monoloqdur, kəsəcə, demək istədiyi budur: “Daha nifrətdirsə nifrət etmək, sevməkdirsə, sevmək istəyirəm”. “Saman Çöpü” şeirinin mahiyyəti buradadır: “Atam deyir ehtiyatlı ol, oğul, batan saman çöpündən yapışar. Daha atam bilmir ki, məndən heç kim yapışmaz”. “Etiraz edirəm” şeirində də yeni nəfəs var: “Etiraz edirəm, möhtərəm hakim, etiraz edirəm! Biz böyük olmaq üçün böyümək istədik, daha kiminsə, nəyinsə qarşısında kiçilmək üçün deyil”. “Sabahın şeiri” çox maraqlı bir məntiq üzərində qurulub. Şeirin əvvəlində məlum olur ki, onun şair olacağına heç kim inanmırmış. Amma Fuad bu faktı çox orijinal bir bənzətməylə verir: “Üç rəngli bayrağım kimi o yoxluğun içində yenidən ucalacağıma”, “Yalnız biz inanırdıq vətənin azad, mənimsə şair olamağıma”. Deməli, bir zamanlar üçrəngli bayrağın ucalmağına, vətənin azad olmağına heç him inanmırdı, amma illərdir ki, biz artıq bu reallığın içində yaşayırıq. İndi də “Vətənimizin bütün, mənimsə şair olmağım üçün arzularımızı qurban elədik. Heç kəs inanmırdı, Nə atam, nə anam, nə də kürək-kürəyə verib savaşdığım dostlar, heç kəs…” Lakin yazar düşünür ki, ağlagəlməz inanılmazlığa da həmin məntiqlə yanaşsaq, bir gün bu da həqiqət olacaq.
DGTYB-nin üzvü olan Ruslan Nadirin də qələmində fərqlilik nəzərə çarpır. “Açılan sabahlara ümid bağlayarsan, o sabahlar ki, hər açılanda ömründən bir gün qoparar.” Onun “Mən Türkəm” şeiri pafosuyla yanaşı milli qürur örnəyi kimi də özəldir. Bundan əlavə “Qaranlıq gecələrtək, Gözümüzdə qaralıb. Günah hörümçək kimi Bizi toruna salıb” sətirləri Ruslanın özünəməxsus təfəkkür tərzi olduğundan xəbər verir. “Ana” şeirində anasızlığın ağrıları əks olunur; “Uca dağ başında qar olar demə, Başımın daşında qar dağa dönüb. Arabir başıma tumar çəkən yox, Bilmirəm dirilər harada ölüb?!”
Cahandar Aybər də DGTYB-nin fərqli imzalarındandır. “Kişilər alırsa hələ qadını, Deməli, qadınlar kölədi hələ” düşüncələri insan azadlığının buxovlarını qırmağa əsaslanır. Cahandarın dünyəvi fəlsəfəsinə müasirlərinin heç birində rast gəlinmir: “Bu dünya Tanrının beyni-başıdı, Biz onun fikrindən keçirik hələ…” Yaradanla yaradılan fəlsəfəsinin bu cür dərki bir gənc üçün tükənməyə gedən yolun sonunun görünməsi təhlükəsi də sayıla bilər. Və ya “Balıqlar yaşamır sularda, Hava haram edilib, haram, Sularda əbədi boğulmaq, Cəza kəsilib balıqlara” fikirləriylə balıqların suda yaşamağını onların suda boğulmağı adlandırmaq düzgün deyil. Gənclik havasının başında dolandığı bir vaxtda sevgidən şeir yazan Cahandarın bu mövzuda da qəribəliyi diqqət çəkir: “Yalan olar sənə doğmam demək də, Hansı ana bir cüt sevgili doğdu?! Bütün sevgililər yaddı, ögeydi, Dünyada bir doğma sevgili yoxdu”. “Tarixdən 5-6 kəlimə” şeiri isə həm formaca, həm də məzmunca “hoqqa ədəbiyyatı” nümunəsidir. Ola bilsin ki, nə vaxtsa bunu da yenilik kimi qəbul edəcəklər: “Yadıma gəlir 838-ci il martın 14-ü… Babəkin başının necə kəsilməsi, başsız bədəninin uca bir ağacdan necə asılması…”
Zaur Sahil də DGTYB-nin seçilən imzalarındandır. “Unutmağa gəlmişdim, Unutmağın adı yox” – deyən gənc şair burda qəribə qanunauyğunsuzluqdan bəhs etmək istəsə də, uğurlu manevr etməyib. Çünki, unutmaq insanın ruh halının elə bir hadisəsidir ki, onu adlandırmaq üçün bütün sözlərdən istifadə etmək mümkündür. Həmin bəndin son iki misrasında isə Zaur Sahilin poetik tapıntısı nəzərə çarpır: “Kədərini nuş etdim, Kədərinin dadı yox”. Buradakı əlamət- dadsızlıq özü kədərin ən gözəl ifadə formasıdır. Başqa bir şeirində də gənc müəllifin kədər-sevinc təzadında azdığının şahidi oluruq: “Mən elə kədərlə çox xoşbəxt idim, Nədən sevinc ilə sevindirirlər?”
Sevil İşığın da yaradıcılığında hər günün sabaha açılan ümid qapısı var sevgi adında: “Səhəri açıram gülüşlərinlə, Gecələr gözünün qarasındadır. Sən harda olursan ol, mənim üçün, Yaşamaq dünyanın orasındadır”. Həyata bu qədər sevgiylə tutunan bir gənc qızın lirik obrazı da nümunə sayıla biləcək bəşəri duyğuların tərənnümçüsüdür: “Tanrının ən gözəl yaratdığısan, Sənə heç bir adı qoya bilmirəm”. “İstəsən, ömrümün dar ağacı ol, Səndən asılmaq da etibarlıdır”, yaxud “Mənim ürəyimin sahibi sənsən, Evin yiyəsindən qonaq olarmı?”- misraları isə Sevil İşıq yaradıcılığının hazırkı dönəmdə ən “bəzəkli” forması sayıla bilər.
Sərvər Kamranlının şeirlərində ən maraqlı cəhət heç vaxt ağıla gəlməyəcək iki nəsnəni qarşılaşdırmağı, yaxud eyniləşdirməyidir: “Sevib-sevilənlər yaxşı yanırlar, Gəl yanaq, isinsin dünyanın canı”-deyimində bu fərqlilik göz önündədir. “Gözündən boylanır sözlü baxışlar” misrasında onun poetik dünyasına boylanmaq olur. Sərvərin yaradıcılığında kiçik bir nüans vardır ki, onu Nofəl Ümid, Şahanə Müşfiq və Qoşqar Qaraçaylının da yaradıcılığına şamil etmək mümkündür. Bu, onun bir gənc kimi fikirlərini həyatımıza daxil olan yeni deyimlərlə oxucusuna çatdırmaq cəhdidir.
Çinarə Ömray nəsr sahəsində kifayət qədər özünü təsdiqləmiş yazarlarımızdandır. Onun “Bir cüt ayaqqabı” hekayəsinin sayəsində yaradıcılığıyla tanış olmağa cəhd edək. Yazıçı öz qəhrəmanını, yəni Gözəli bəri başdan diqqət hədəfinə çevirir: “Gülüşlərində qəribə bir qəddarlıq, kin var idi”. Cismən 16 yaşında olsa da, mənən çox qoca sayılacaq Gözəlin ailəsinin təqdimatı da yazıçının dilindən verilir: “Ailədə anası, özü və özündən böyük iki qardaşının olduğunu da bilirdim”. Baş qəhrəmanın oxuculara təqdimi hadisələrin məktəbdə cərəyan etməsi ilə başlayır. Şagirdlərə tapşırılan “Valideynlərim” adlı inşa yazısını müəllim Gözələ geri qaytarır, təkrar yazmasını istəyir və tapşırır: “Yazına bir az sevgi qat”. Gözəl inşasını əsl ruh adamı kimi yazır. Onun atası haqqındakı xatirələri bir cüt ayaqqabıdan o yana keçmir. Atası dünyadan köçdüyü vaxt yolun ortasında qalan bir cüt ayaqqabı uşaq təxəyyülündə gah suallar yaradır, gah da müxtəlif sualların cavabı olur. Niyə nənəsi ucadan çığırır, acıqlanırdı?, niyə atası “rəhmətə ayaqyalın gedib”, niyə anası atasının ayaqqabısını evə gətirmədi? – kimi sualların ardınca onun dərk etdiyi acı həqiqətlər də vardır. Gözəlin valideyn sevgisindən məhrumluğu onun mənəvi fəlakətinin səbəbi kimi izah edilir və səbəbin doğurduğu nəticə daha böyük faciədir. Gözəlin ruhi vəziyyəti belə canlandırılır: “Sevdiyim bütün oğlanlardan da məni bir dəfə qucaqlamalarından sonra ayrılıram. Ən böyük arzum bir gün öz gücümə, öz pulumla o bir cüt ayaqqabını alıb, elə həmin gün də rəhmətə – atamın yanına getməkdi!” Çinarə Ömray hekayəni də gözlənilməz sonluqla bitirir, müdir Gözəl Yusifzadənin inşasının 1-ci yerə çıxdığını bildirir. Səhərisi isə metronun yaxınlığında qucağında bir cüt ayaqqabı olan qız meyidi tapılır- Gözəl qucağında ayaqqabı intihar edir.
Fərrux Rəhimli də gənclər arasında seçilən yazarlardandır. Çünki Fərruxun bir şair kimi tapıntıları, bənzətmələri adət etdiyimiz ifadələrdən çox uzaqdır: “Ürək döyünməyi bəzən unudur. Bu qədər həsrətə dözəmməz axı”, “Mən gərək yollardan çəkim gözümü, Sevgi limanının növbəsi olmur. Nahaq aldadıram özüm-özümü, Sevən ürəklərin tövbəsi olmur”. Fərrux Rəhimlinin vətənpərvərlik ideyası isə daha inamlı və sarsılmazdır: “Əfsanə deyildir Turan söyləmi”.
Ulucay Akifin şeirlərində bir genetik yaddaş qorunur: “Sən hardan biləsən ağlamaq nədir, Sənin çəmənlikdə qaçan vaxtındır. Sevgi kitabını bağlamaq nədir, Sənin o kitabı açan vaxtındır”. Bu misralarda onun bəşər övladının “vücudnamə”sinə işarə etdiyi görünür, “sevginin də öz vaxtı var” kimi əski dünyagörüşün tərənnümünü izləyirik. Lakin Ulucayın daxilindəki şair qeyri-müəyyən fikirlidir. Bunu da onun özünün gənclik çılğınlığı ilə izah etmək mümkündür. Məsələn, o, “Redaktə edə bilmədiyim hisslərim”də niyə və nədən yazdığını qəribə bir üsulla açıqlayır: “Qalaq-qalaq şeirlər Səpələsəm də ayaqlarının altına, Bir telinə dəyməz ədəbiyyat, bilirəm. Sən olmadıqdan sonra şeirlərin canı cəhənnəmə… Bircə “sevirəm” sözünə görədir Bu qədər şeir yazmağım…”
Aqşin Evrən yaşıdları arasında kifayət qədər qəbul olunan imzalardandır. O, “Unutmağın resepti”ndə nəhəng ayrılığın qoyulmağa yeri olmadığından söz açır. Onun düşüncəsinə görə bir atom bombası siqaret yandıraraq qızılı dişlərini qabardıb tüstüsünü səmaya üfürər. O, Gündəlik həyat tərzimizdəki adiliklərin əslində özünəməxsus genetik yaddaş olduğunun fərqindədir: “Pensiyasını corabına qoyan sonuncu nənə də öldü, Daha pulun da dadı-duzu qalmadı…” Aqşinin şeirlərində avtobioqrafik təqdimat güclüdür. “Uşaqlığımı oraya – ilk dəfə meyvə oğurladığım nar ağacına bağlayıb qaçdım, Dalımca ağlayıb dabanlarını “Yer”ə döydü uşaqlığım…”, “Mən parfüm vitrinlərində axtarmışam ana qoxusunu”, “Torpağını bütöv saxlamaq üçün əlinin yarısını itiribmiş atam”,- kimi fikirlər gənc şairin yaradıcılığında de-şifrə edilmiş genetik yaddaşdır.
Əsasən bölgələrdə yaşayıb, püxtələşməkdə olan Nəbi Hüseyni, Məhəmməd Mehdixanlı, Turanə Turan, Günel Bayramsoy, Əli Namazov, Toğrul Kərimli, Eşqin Abdullayev, Bəhruz Xəlil, Məhəmməd Turan, Elvin Nəsirli və.s yaradıcılıqlarında da nəzərə çarpacaq qədər irəliləyiş vardır. Aysel Abdullazadə və Anar Əlizadənin yazılarındakı fərdi üslub gözləntiləri onların ədəbi mühitdə fərqliliyi hesab oluna bilər. Tural Cəfərin şeirlərində də püxtələşməyə meyli göstərən məqamlar vardır. “Şahidi olaydı bu sevgimizə, Fevralın sonuncu kövrək səhəri”- sətirlərində vaxt naməlumluğu vardır. Axı, fevral ayı üç il 28, dördüncü il isə 29 gündən ibarət olur. “Titrək baxışlarla baxaydın mənə, Yanağın olardı dan yeri kimi”- misralarında işlədilən təşbeh uğurludur.
2015-ci ildə gənc yazarların yazılarının elektron mətbuatda davamlı işıqlandırılmasında da gənc imzaların xidmətləri oldu. Bignews.az-da Əntiqə Səməndər, 2015-ci ildə fəaliyyətə başlayan manera.az-da Şəhla Aslan, yenibaxis.az-da Aysel Abdullazadə və senet.az əməkdaşları müasir ədəbi imzaların tanınmasında və yazılan hər əsərin müzakirəyə təqdim olunmasında köməklərini əsirgəmədilər.
Göründüyü kimi, 2015-ci il gənc yazarların yaradıcılığında müəyyən uğurlu mərhələ kimi qiymətləndirilə bilər. Bu mərhələnin belə yüksələn xətlə inkişafı isə, əlbəttə ki, AYB-nin gənclər siyasəti və AYB-nin Gənclərlə İş üzrə Katibliyinin gənclərə dəstək olmasıyla bilavasitə əlaqəlidir.
