“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
Yine izlerken onları Kıskançlıkdan ölüyorum… Yine dönüyor başım, Bi daha deliriyorum…
Bu sabah da geldi yine Gökyüzünden Leyla gibi damlalar… Sarmaş-dolaş sevişiyor Damlalarla çınarlar…
Geberiyorum kahrımdan… Ölüyorum… Kimse bilmiyor… Bu sabah vahşetle haykırıyorum: -Yağmurlar beni sevmiyor!
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
Yakışmıyor öyle sana Bi güldürüp, bi ağlatmak… Dua et, Yazmasın günahına Melekler… Ben günahım muhakkak. Sevda treninden iniş geçen ömürde… Kocaman bi yolculuk duruyor önünde… Hadi… Uzat elini… Kapanmasın aşk defteri… Biliriz ikimiz de Gider de gelmez bu fırsat… Aşk bir serseri…
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident mükafatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının BAKI Bürosunun Rəhbəri
Düşdü gözlərimdən can dediklərim, Min əzab içində, min dərd içində, Allahdan dua tək istədiklərim, Qırışdı alnımda. Qara saçımda, ağardı ağappaq kədərə döndü, Bütün fəsilləri payız elədi. Çiçəyi, böcəyi sevən adamı, Dünyada hamıdan yalqız elədi.
Zəlzələ sonrası dağıntılardan, Çıxan cəsədlər tək nəfəssiz, səssiz, Anlaya bilmədim, günahım nədir, Anlaya bilmədim, kim idiniz siz.
Hərəniz əlində bir bıçaq, bir daş, Məni əli yalın, ayağı yalın qovdunuz, qovdunuz inamım boyu, Qovdunuz, yıxdınız inamlarımdan.
Küsdüm bu dünyanın ağaclarından, Küsdüm bu dünyanın adamlarından. Küsdüm sərçələrdən, qağayılardan, Şimalda don vurmuş okean üstə Bala yedizdirən ağ ayılardan.
Küsdüm, bir mücrüyə çəkilib qaldım, Küsdüm, mat-məəttəl dikilib qaldım. Üzümü Allaha döndərmək üçün İçimdə, çölümdə bir üz tapmadım. Nə tövbə etməyə inam tapmadım, Nə dua etməyə bir söz tapmadım.
Küsdüm bu dünyanın adamlarından, Küsdüm sərçələrdən, qağayılardan. Şimalda don vurmuş okean üstə, Bala yedizdirən ağ ayılardan…
* * *
Qorxma bulud gözündə çaxan o şimşək mənəm, Qışın oğlan çağında payız yaşayır ömrüm. Bu gecə qəm içində tək Allahdı, tək mənəm. Mən cəhənnəm, bu şəhər sənsiz üşüyür, Ömrüm.
Nə söylədin yollara çağıranda uzaqlar ? Tanıdımı görəsən torpaq səni, daş səni? Hara apardı səni qanadında uçaqlar? Hara daşıdı görən dimdiyində quş səni?
İnanma, bu ömrün vəfası yoxdur. Dərd verən allahın dəvası yoxdur. Şərəfli həyatın səfası yoxdur, Cənnət uydurmadı, gümandı şair, Adəmi aldadan imandı şair.
Dünyaya saf gəldin çirkləndin ama, Nə İsa Məsihsən, nə Məryəm ana. Çəkdiyin siqaret bircə uduma, Tütündü, qətrandı, dumandı şair Çəkmə zəhrimarı, ziyandı şair.
Xoş üzün görmüşük haçan dünyanın, Özü, öz əksindən qaçan dünyanın? Bizik iç üzünü açan dünyanın, Həyat yaxşılara ziyandı şair, Azadlıq ən şirin yalandı şair.
Çözə bilmişikmi haqq nə nahaq nə? Sonu nə olacaq, bunun baxaq nə. Ömürə nə gələk, bölək, çıxaq nə? Bərabər ölümə tamamdı şair. Bizimki iynədir, samandı şair…
* * *
Yaxşı ki, o səhər ölmədim, O sən gedən səhəri deyirəm. Yadındadır, mən topladım Əşyalarını hələ? Hıçqırıqlar içində pıçıldadım da Get, gülə- gülə.
Yox e, sözüm onda deyil, Yaxşı eləyib getdin. Qalıb nə edəcəkdin ki , Viranə ürəyimdə? Onsuzda əzəl gündən Yalançı məhəbbətdin, Onsuzda düşmən bıçağı idin Kürəyimdə.
Bax heç zəng etmirəm də, Nə də axtarıb,sormuram. Həvəsində deyiləm qapalı dəftərin, Çoxdan külünü sovurmuşam, Lənətə gəlmiş vərəqlərin.
Sonra demə unuda bilmədin məni, Lovğalıq qatma gülüşünə. Danışmağı sevmirsən bilirəm, Sussmağın da anlam verir Gedişinə…
Azərbaycanda istehsal olunmuş “COVID–19” bədii-sənədli filmi daha bir uğura imza atıb. Belə ki, ekran əsəri 14 ildir keçirilən ABŞ-ın “Shockfest” Film Festivalında seçilmiş filmlər siyahısında yer alıb.
Bu barədə AZƏRTAC-a filmin ssenari müəllifi, rejissoru və baş prodüseri Cəlaləddin Qasımov məlumat verib.
Bildirilib ki, ekran əsəri dekabrın 27-də beynəlxalq festivalda nümayiş olunacaq və ölkəmizi təmsil edəcək.
Qeyd olunub ki, rejissorun digər işi olan “Acı xatirə” bədii-sənədli filmi İtaliyada “Naples Film Awards” Festivalının seçilmiş filmləri siyahısında yer alıb. Ekran əsəri dekabrın 31-də nümayiş olunacaq.
Ölkəmizi beynəlxalq festivalda təmsil edəcək daha bir ekran əsəri isə “Şollerin arxivi” bədii filmidir. Bu film “Bolivia Black Cat Award International Film” Festivalının seçilmiş filmləri siyahısında yer alıb.
Qeyd edək ki, dünyada böyük marağa səbəb olan “Şollerin arxivi” bədii filmi Azərbaycan kino tarixində beynəlxalq festivallarda ən çox uğur əldə edən ekran əsərlərindəndir.
Kulis.az “İlin hekayəsi” müsabiqəsində iştirak edən Səadət Həbibqızının “İntihar həll yolu deyil”hekayəsini təqdim edir.
Ucqar dağ kəndinin sağ qanadında yerləşən, xudmani, kiçik bir evi dekabrın soyuğunda sevinc səsləri isitmişdi. Gənc ailənin beş ildən sonra ilk övladı dünyayla salamlaşmışdı. Babalar quda olandan bu yana ilk dəfə bir-birlərinin gözlərinin içinə dik baxmış, birağızdan: – Qızın adı Fərəh olsun! – demişdilər.
Fərəh gətirmişdi bir-birinə calaq olmuş iki nəslə qızcığaz… Amma “fələk” dediyimiz nədirsə, hesabını anlamaq bəşər övladının hünəri deyil axı… İnsan ömrünün iki ilinin bu hesabda nəyə bərabər olduğunu bilməksə… Burda “bilmək” sözünü mücərrədləşdirəndi “fələk…”
Sevincli dekabr axşamından düz iki il sonraydı, bir axşam qaratikan kollarından hörülmüş çəpərin o üzündən kimsə səsinin gur yerinə saldı:
– Tar düşdü dağ yolunda! Dovşan ovuna gedən varıydımı kənddə?
Qızının ikinci ad günündə süfrə boş qalmasın deyə səhər ertədən cələ qurmağa getmişdi gənc ata… Və qayıtmamışdı… Və heç qayıtmadı da… Nəşi aylar sonra-qar əriyib dağ çaylarının canına can qatanda tapıldı…
…İllər yelqanadlı keçir deyirlər. Amma dərddən yaxasına bəzək taxan günlər bu yeldən qanadın adını da yada salmağa qoymur. Fərəhin anası beləcə, dərdini dağlara, daşlara danışa-danışa, hüznünü, səssizliyini qızına danışdığı nağıllardakı şah qızının adına yaza-yaza dörd il keçirdi. Bir gün də, altı yaşlı qızının əlindən tutub kənd məktəbinin heç vaxt örtülməyən dəmir darvazasından içəri girdi…
Qızının hər aldığı “5” ilə üzündəki dərd kölgəsi öləzidi, gününün işığı çoxaldı ananın. Dəfələrlə “İlin ən yaxşı şagirdi” oldu Fərəh. Yetmədi, rayon mərkəzindəki olimpiadalardan diplomlarla, hədiyyə kitablarla qayıtdı anasının yanına. Anası onun hər uğurunda üzünü illər əvvəl tar düşən dağ yamacına tutur, ürəklə, fərəhlə səslənirdi:Ətraflı
– Fərəhimiz yenə üzümü güldürdü, ay gedər-gəlməzdəki…
Elə ki, Fərəh 11-ci sinfə çatdı, anasının sözlərindəki ahəng də dəyişdi; indi onun səsində umacağın qoynuna sığınmış əminlik, bir az da təlaş vardı: -Fərəhimiz müəllimə olacaq, neçə-neçə ailənin, evin fərəhinə çevriləcək, tumurcuqlara gün işığını, yağış suyunu öyrədəcək… – deyirdi.
Fərəh anasının səsindəki umacağın da, təlaşın da qarşısında özünü borclu hiss edir: “Mütləq universitetə qəbul olmalıyam!” – deyə düşünürdü.
***
Oyunundan baş açılmaz “fələk” insafa gəlmişdi; Fərəh yüksək balla universitetə daxil oldu. Babaları hər nə qədər: – Qızı Bakıya bir kişi xeylağı aparsa, yaxşıdır.-desələr də, ana başını bulamış, ilk dəfə ağsaqqalların sözündən çıxmış, sinəsini irəli verərək: – Uşağımı özüm aparacağam Bakıya. Əlimlə yerləşdirib, ürəyi rahat da geri qayıdacağam.-demişdi.
Qəlbiqırığın qəlbinə dəyməmiş, onunla razılaşmışdılar…
***
Bir bazar günü səhər tezdən çatmışdılar Bakıya. Ana qızını tələbə yataqxanasında yerbəyer etdikdən, görüb-götürdüyü qədər məsləhətlərini verdikdən sonra elə həmin axşam da kəndin yolunu tutmuşdu. Fərəh böyüklüyünü nağıl bildiyi şəhərdə tək qalmışdı… Özünü uzun qış gecəsində anasının söylədiyi nağılların şah qızı deyil, o qızın cibindəki səbir daşı sayır, susur, qəhərini qorxusunun ağzına yem kimi atırdı. Otaqda üç qız idilər, amma hamısı bir-birindən ürkək, bir-birindən çəkincən…
Universitetin ilk həftəsi də dumanlıydı onun üçün; ağlına gəlmədiyi tərzdə geyimlər, bahalı telefonlar, şən-şaqraq səslər, özündən əmin gülüşlər onun üçün bəzən reallıq olmaqan çıxır, uzaq, əlçatmaz xülyaya dönürdü. Gerçəkliklə arasındakı yeganə bağ hər gün ona zəng vuran, hal-əhval tutan anasının səsi idi. Naməlumluğun dumanında azmış kimi günü gün dalınca sıralayan Fərəh bir həftədən sonra məhz bu bağdan yapışıb səmtini buldu: “Mən bu böyük şəhərə oxumağa, anamın arzularını reallaşdırmağa gəlmişəm. Bu şəhərin, bu parıltıların ağlımı əlimdən almağına imkan verməyəcəyəm!” – deyərək özünə söz verdi və sözündə də durdu.
Qələbəliyə qaynayıb-qarışa bilmirdi heç… Amma təklik də ağır yük idi bu qədər həmyaşıdının içində. Bəlkə də, onu əslən Qarabağdan olan, Bakıda doğulub, boya-başa çatan Leylaya doğru çəkən də məhz təkliyinin ağırlığı idi, ya bəlkə, Leylanın sadəliyi, gülərüzlüyü idi; Fərəh sonralar da bu səbəbi axtarmağa cəhd etməyəcəkdi.
…Fərəh birinci kursda oxuyanda ana babası, ikinci kursda oxuyanda isə ata babası dünyasını dəyişdi. Bu, o demək idi ki, anası daha ona nəğd pul göndərə bilməyəcəkdi. Bayaq babaların öz təqaüdlərindən ayırdıqları pay indi heç kimin ailəsinin boğazından, əynindən artmayacaqdı. Dayılar da, əmilər də boyunlarındakı külfət boyunduruğunun altında əzildiyini deyir, xalalar və bibilərsə baxdıqları “yad oğlunun əli”ndə gələnləri öz uşaqlarının arasında güc-bəla bölüşdürürdü. Birtəhər ikinci kursu başa vurdu Fərəh və ilk dəfə o yay kənddəki evlərinə şəhərli qohumlarından heç kim qonaq gəlmədi. Sentyabrın qızılı rəngində anasının üzündəki boz kədərin üstünə qırmızı bir təsəlli şalı atdı:
– Ana, narahat olma, günortadan sonra işləyən qızlar var universitetdə. Mən də işləyəcəyəm. Oxumağımı yarımçıq qoymayacağam, müəllim diplomuyla kəndə qayıdacağam – deyərək anasının baxışlarına yüklənən çarəsizliyi azaltmağa cəhd etdi.
Amma cəhdinin uğurla nəticələnib-nəticələnmədiyini yoxlamaq üçün ikinci dəfə baxışlarını anasının gözlərinə dikməyə cəsarəti çatmadı…
*** Fərəhi işə düzəldən qrup yoldaşı Nihat oldu. O, yaşadığı məhəllənin yaxınlığındakı paltar mağazasına satıcı qız axtarıldığını dedi və Fərəhi də yanına salıb ora yollandı. Dərsdən sonra paltar satmaqla minimum əmək haqqı alacağını bilən Fərəhin ürəyi dağa döndü, özünə inamı daha da artdı. Ertəsi gün Fərəh yeni işi, bu işi ona Nihatın tapması haqqında danışanda Leyla qaşlarını çatmış:
– Nihat bir az, birtəhər oğlandı ey… Onunla ehtiyatlı ol – demişdi.
Fərəh Nihatdan gördüyü yaxşılıq müqabilində özünü ona borclu sanır, hiss etdiyi minnət Leylanın sözlərinin altında başqa məna axtarmağa imkan vermirdi.
…Gün keçdikcə, Fərəh işinin təkcə paltar satmaq deyil, eyni zamanda, mağazanı təmizləmək, paltarları manikenlərə geyindirib-soyundurmaq, qırışanını ütüləmək, ləkələnəni təmizləmək də olduğunu anladı. Bütün bu işlərin hamısını yarım günə sığdırmaq isə onu elə yorurdu ki, bəzən axşamlar kitab üzü açmağa halı qalmır, səhər dərsə hazırlıqsız gedirdi. Beləcə, adı “əlaçılar” siyahısından “zərbəçilər” siyahısına düşdü.
Qrupun ən “vuran-tutan” oğlanlarından biri hesab olunan Nihat isə günbəgün ona bir addım daha yaxınlaşır, bəzən axşamlar işdən çıxanda onu yataqxanayadək ötürürdü. Belə günlərin birində dayanacaqda avtobus gözləyərkən Nihat ona dedi:
– Bəlkə, bu axşam gedək bulvara, bir az dənizə baxaq, hə?
Axşamın alatoranında dənizin mistikası yaman cəzb etdi Fərəhi. Yuxu tökülən gözlərini var gücüylə iri-iri açdı və Nihatın təbəssümünün sehrinə qapılıb razılaşdı. Bir az bulvarda gəzişdilər, dənizə baxdılar, gitara çalan oğlanın oxuduğu “Səni əvəz eləmir” mahnısının sədaları altında xəyallara daldılar və… Fərəh bir də özünü Dağüstü parkda tapdı. Ucalıqdan Bakının gecə mənzərəsi qarşısında heyrətə düşdü və bircə kəlmə belə demədən saçlarını Xəzriyə əmanət elədi. – Düşündüm ki, bura sənə daha maraqlı gələcək. Görünür, yanılmamışam. – Nihat dodaqlarını onun qulaqlarına yaxınlaşdırıb pıçıldayırdı.
Qız səssizcə başıyla onun sözlərini təsdiq etdi və oğlanın boynunda hiss etdiyi nəfəsindən ürpənərək bir addım ondan uzaqlaşdı. Amma Nihat əl çəkmədi, qızın əllərindən yapışdı, onu özünə tərəf çevirdi və gözlərinin içinə baxaraq əminliklə sözə başladı:
– Fərəh, sən mənim çox xoşuma gəlirsən. Əgər hisslərim məni yanıltmırsa, sənin də mənə qarşı nələrsə hiss etdiyini düşünürəm.
Fərəh utanaraq əlini çəkdi… Həyatında ilk dəfə idi ki, bir oğlan onun əlindən tutur, üzünə qarşı belə cəsarətli sözlər deyirdi. Özünü ələ almağa çalışaraq çəkincənliklə dedi:
-Evə getmək istəyirəm… -Yaxşı, gedək. – Nihat qaşqabaqla dedi və o gecə yataqxananın həyətinə çatanadək bir kəlmə də danışmadı.
…Həmin gündən sonra Fərəh bacardıqca Nihatdan uzaq durmağa, onunla həmsöhbət olmamağa çalışdı. Amma Nihat tutduğunu buraxana oxşamırdı. Məsafəli, qıt ünsiyyətlə keçən iki həftədən sonra bir axşam Fərəh işdən çıxınca küçədə Nihat ilə rastlaşdı. Qız ağzını açmağa imkan tapmadan Nihat qəti səslə:
– Fərəh, biz danışmalıyıq – dedi.
Yenə bulvara getdilər və orada keçirdikləri axşam boyunca Nihat Fərəhə sevgi dolu sözlər pıçıldadı, onsuz yaşaya bilməyəcəyindən danışdı, gələcək həyatları ilə bağlı xoş, ürək titrədən vədlər verdi. Qızı yataqxanaya ötürəndə isə özündən əmin halda: -Sənə üç gün vaxt verirəm, Fərəh. Fikirləş, qərarını ver. –dedi.
…Üç günün tamamında iş yerinin qarşısında Nihatı görən Fərəh günlərdir duyğularına, düşüncələrinə hakim olan romantikanın məstliyiylə ona hisslərinin qarşılıqlı olduğunu söylədi. Ertəsi gün isə artıq qrupda hamı onlara “qoşa qumrular” deyə müraciət edirdi.
*** Zamanla qoşalığın üstünə şübhələr də kölgə saldı, küskünlüklər də. Amma heç biri iki sevgilinin bir-birinə dediyi sevgi sözlərinin sayını azaltmadı, ahəngini zəiflətmədi. Üstəlik, Fərəh Nihatın ailəsinə yönəlmiş marağını da qismən doyurdu. Varlı ailənin yeganə övladı olan Nihat heç vaxt yoxluq görməmiş, ehtiyacın məngənəsində sıxılmamışdı. Buna görə də, lazım bildiyi yerdə pul səpələməkdə tərəddüd etmirdi. Dəfələrlə Fərəh bunu ona irad tutmuş, sözlərinin arasına “gələcək ailə büdcəmiz” ifadəsini də qatmışdı. Amma onun bu iradları yalnızca Nihatı güldürməyə yetmişdi.
Dördüncü kursu bitirməyə az qalmışdı. Albalı çiçəyi rəngindəki bir aprel axşamında Nihat Fərəhə dedi:
– Anamgil rayona gediblər. Bu axşam evdə təkəm. Və sənə bişirə bildiyim yeganə yeməyi-souslu makaronu bişirmək istəyirəm. Nə deyirsən? Yeməyimin dadına baxıb gələcək ailəmizdə çömçəni əlimə vermək barədə düşünmək istəyirsənmi?
Qızın ruhunu çulğalayan tərəddüddən xilas olmağı üçün “gələcək ailəmiz” sözləri yetmişdi. Baxışlarını oğlandan qaçıraraq nazla: – Niyə də yox? – dedi.
*** Axşam deyə-gülə souslu makaron yeyən, romantik filmə baxaraq gah gülən, gah qəhərlənən cütlük səhər açılanda bir-birinin üzünə baxmaqdan çəkinirdilər. Çünki onlar Adəmi cənnətdən eyləyən “almanın dadına baxmışdılar”. Dünənə qədər Fərəh üçün sirr, sehr, anlaşılmaz olan bu dad indi ağzında o qədər acılıq yaratmışdı ki, beş dəqiqənin içində əynini geyindi və özünü küçəyə atdı…
İlk bir neçə gündə Fərəh Nihatdan qaçır, onunla üz-üzə gəlməməyə çalışırdı. Amma bir gün fərqinə vardı ki, əslində, qaçan, uzaqlaşan Nihatdır. Oğlan onun telefonunu açmır, mesajlarına cavab vermir, o, axtarmasa, günlərlə Fərəhi yada da salmırdı. Bütün bunlar Fərəhi incidir, özünü öz gözündən salırdı. Təsəllisi isə Nihatın yaddaşında qalan sevgi dolu səsi, dediyi “gələcək ailəmiz” kəlmələri idi. Bu incə, indicə qopdu-qopacaq təsəlli bağından yapışaraq dərs ilini başa vurdu. Diplomunu əlinə alıb kəndə qayıtmazdan əvvəl cəsarətini toplayıb Nihat ilə danışmaq qərarına gəldi.
Həyatın astarı üzünə çıxmış kimiydi. Bu dəfə qapı ağzında Fərəhi gözləyən Nihat yox, Nihatı gözləyən Fərəh vardı. Yorğun, bezgin görünən Nihat onun nə deyəcəyini əvvəldən kəsdirmiş kimi, qıza ağzını açmağa imkan vermədən üyüdüb-tökdü. Etdiyi əməlin yanlışlığı altında əzildiyini dedi, qarşıda onu gözləyən əsgərlikdən danışdı. Sözü hərləyib-fırlayıb yenə cümlələrinin sonuna bir “xoş vəd” etiketi yapışdırdı:
– Əsgərlikdən gəlim, əvvəlcə, nişan edərik, sonra da toy. Gələn ilin payızını bir yerdə qarşılarıq – dedi. Və Fərəh onun bu sözlərinə elə inandı, bu inamından da elə sarıldı ki, bütün dünyanın ağı qara, qarası ağ olsaydı, yenə də, gözünü açmaz, görmək istəməzdi…
***
İki il idi ki, kənd məktəbində müəllim idi Fərəh… Bu iki ilin hər günündə, hətta hər anında belə, taxta alaqapılarından içəri girən Nihatı xəyal etmiş, onu gözləmişdi. Ümid şamının işığı arada şübhə küləyinə tab gətirməyib öləzisə də, Fərəh bu şamı sönməyə qoymur, kədərini, dərdini, peşmanlığını ümid pərdəsinin arxasında gizlədirdi. Di gəl, ümidləri, nəinki, gül açmaq, heç qönçələmək fikrində də deyildi…
Ta ki, bir gün rəfiqəsi Leyla onu öz nişanına dəvət etdi. Sözarası demişdi ki, nişana bütün qrup yoldaşlarını dəvət edib. Odur ki, bu Bakı səfəri Fərəh üçün ikinci bir ümidi cücərtmişdi: “Bəlkə, Nihatı görə bildim…”
***
Nişan qəşəng keçmişdi. Amma Fərəhin ürəyi sıxılır, gözünü qapıdan çəkəmmirdi: “Nihat gələcək…” Getdikcə bu əminliyi bozarmış, tüstü burumları kimi yoxa çıxmağa başlamışdı; Nihat gəlməmişdi…
Leyla o gecəni onlarda keçirməyi təklif edəndə Fərəh tərəddüdsüz razılaşdı. İlk fürsətdə də Leylaya sual verdi: – Görəsən, Nihat niyə gəlmədi nişana? – Hmmm…- Leyla ağzını büzdü – Heç gəlməsin. Onsuz da, ondan çox xoşum gəlmir. Sadəcə, gələn həftə oğluna ad günü edəcək, bir ay qabaqdan dəvətnamə göndərib. Mən də dedim, gəlsin nişanıma pul salsın, borclu məsələsi olmasın. Yaxşı oldu elə bir tərəfdən, gəlmədi. Mən də getməyəcəyəm onun oğlunun ad gününə. Getsin o yaltaqlandığı varlı qaynatasıyla tək otursun restoranda!
Leyla bu sözləri etinasız, adi bir şeydən danışırmış kimi demişdi. Amma Fərəh illər əvvəl atasının altında qalan tarı ürəyinin üstündə hiss eləmiş, həm üşümüş, həm də boğulduğunu zənn etmişdi… O axşamı adını qoya bilmədiyi ağrılarla keçirmişdi Fərəh. Səhər isə artıq o, əvvəlki şən, hamının hayına çatan, ününə yetən, uşaqların sevimlisi, mehriban, gülərüz Fərəh müəllim deyildi. İndi onun yerində bomboz bir kölgə vardı; ölən ümidlərin qəbir daşlarının upuzun kölgələrinin birləşdiyi kölgə.
Günortayadək Leyla dəfələrlə onu qarşısında oturtmuş: – Fərəh… Nə dərdin var, de, söylə mənə. Nədi səni üzən? Nədi səni için-için yeyən? – demişdisə də, qız dodaqlarını bir-birinə daha kip sıxmış, gözlərini naməlumluğa zilləmişdi…
Əriyirdi, yox olurdu Fərəh. O, anbaan ölümə könül verir, onun ağuşuna atılmaq haqda düşüncələrə qapılırdı… Axşama tərəf Leylanın israrı qarşısında tab gətirmədi, daxilindəki vulkanın yoxedici enerjisini-həyatının bütün rəngliliyini qaraya tabe edən məşum sirrini ona açdı. Leyla onu sakitcə dinlədi… Bir istədi, ağzını açıb: “Mən demişdim…” – desin, son anda qəhəri buna da imkan vermədi. Bərabər ağladılar iki rəfiqə o axşam, gecəni səhərə bərabər dirigözlü açdılar. Səhər isə Leyla Fərəhin əllərini tutub: – Bu gün də qal. Getmə kəndə – dedi – Bilirsən də, qardaşım Cavid psixoloqdu. Sənə psixoloji dəstək lazımdır. Ağlıma ancaq bu, gəlir. Bu gün də qal…
Fərəh elə bur ruh halındaydı ki, nə razılaşmaq, nə də etiraz etmək haqda düşünmürdü. Buna görə də, başını təkrar yastığa atdı və gözlərini yarıaçıq pəncərədən görünən bir əlçim maviliyə zillədi. Leyla qapıdan çıxandan sonra isə bir daha anladı ki, son çarəsi ölümdür…
***
Pillələri çıxdıqca mərtəbələri sayırdı Fərəh:
– 11… 13…
14-cü mərtəbədə dayandı. Yarıqaranlıq dəhlizin sonundakı şüşə qapının açıq olduğuu gördü. Ayaqları qeyri-iradi onu ora çəkdi. Qapı kiçik eyvana açılırdı. Bu eyvanda nə qədər dayanmışdı? Gözlərini zillədiyi uzaqlarda nə vardı? Bakının irili-xırdalı binaları, hərdən-birdən görünən ağacları niyə get-gedə boz rəngə bürünürdü ki? Fərəhin düşüncələri bu sualların içində azmışdı… Azmışdı…
Məhəccərdən yapışıb aşağı baxdı. Uzaqda görünən asfaltın bozluğu daha cazibədar idi; bütün bozlardan daha cazibədar… Ölüm qədər cazibədar… Fərəh gözlərini yumdu və məhəccərdən aşağı əyildi. Ayaqları yerdən üzüldü…Sağ əlini də məhəccərdən araladı… Sol əlini də… Arxadan belinə dolanan qollar onu geriyə çəkdi.
Gözlərini açanda başı Leylanın qardaşı Cavidin dizləri üstündəydi. Və Cavid gözlərindən axan yaşları gizlətmədən, “kişilər ağlamaz” tabusunu eyninə almadan pıçıldayırdı: – Bilirəm hər şeyi… Bilirəm, Fərəh. Və səni qınamıram… Deyəcəyim bircə söz var: Səhv etmək hamımızın haqqıdır. O səhvin cəzasını çəkməkdə də haqlıyıq… Özümüzü cəzalandırmağımız da halal haqqımızdır. Amma çıxış yolu heç vaxt intihar deyil. Anladınmı, Fərəh? Problemlər həyat düsturunun məchuluna çevriləndə intihar həll yolu deyil…
“Narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsinə və narkomanlığa qarşı mübarizəyə dair 2019–2024-cü illər üçün Dövlət Proqramının 4.4.34-cü bəndinin və “Yeniyetmələr və gənclər arasında narkomaniyaya qarşı təbliğat və maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsinə dair 2022-2023-cü illəri əhatə edən Tədbirlər Planı”nın icrası ilə bağlı Mədəniyyət Nazirliyinin və Narkomanlığa və Narkotik Vasitələrin Qanunsuz Dövriyyəsinə Qarşı Mübarizə üzrə Dövlət Komissiyasının İşçi Qrupunun birgə təşkilatçılığı ilə Sumqayıt Regional Mədəniyyət İdarəsinin əməkdaşları üçün Sumqayıt şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində təlim təşkil edilib.
Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyindəki mədəniyyət müəssisələrinin gənclərlə işləyən mütəxəsislərinin iştirakı ilə keçirilən təlimdə ilk öncə Sumqayıt Regional Mədəniyyət İdarəsinin rəisi Rəşad Əliyev çıxış edərək narkomaniya, onun fəsadları, insanlara, xüsusən də gənclərə, cəmiyyətə vurduğu zərərlər barədə məlumat verib. Daha sonra Dövlət Komissiyasının daimi fəaliyyət göstərən İşçi Qrupunun məsul əməkdaşı Raqif Allahverdiyev müvafiq təqdimatla çıxış edərək, narkotik asılılıq probleminə dair biliklərinin və peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması məqsədilə iştirakçılara narkotik maddələrdən istifadənin risk amilləri, psixoaktiv maddələrin xüsusiyyətləri və onların sağlamlığa zərərli təsiri, narkotik asılılığın formalaşma mərhələləri, antinarkotik təbliğatın vacibliyindən, narkomanlığa qarşı mübarizə üsulları barədə geniş informasiya verib və iştirakçıları maraqlandıran suallar ətrafında müzakirələr aparılıb.
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nairliyinin Muzey Mərkəzinin Sərgi Qalereyasında Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü, rəssam Fikrət İbrahimlinin “Ruhumun təqdimatı – Ömür səhifələrim” adlı fərdi sərgisinin təntənəli açılış mərasimi keçirilmişdir. Tədbirin açılışında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Mədəniyyət Komitəsinin sədri, Millət vəkili Qənirə Paşayeva, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin Sərgi və qalereyalar sektorunun müdiri Murad Məmmədov, Daşkənddəki Nizami Gəncəvi adına Daşkənd Dövlət Pedaqoji Universitetinin rektoru, Özbəkistan – Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin başqanı Abdulqappar Qırğızbayev, Nizami Gəncəvi adına Daşkənd Dövlət Pedaqoji Universitetinin “Dünya tarixi” kafedrasının professoru, Özbəkistan – Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin icraçı direktoru Erkin Nuriddinov, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının sədr müavini, Xalq rəssamı Ağəli İbrahimov və rəssam Fikrət İbrahimli çıxış etmişdirlər. Sərginin koordinatoru və aparıcısı Əkbər Qoşalı olub.
Fərdi sərgi rəssamın yaradıcılığının 50 illiyinə həsr olunub. Tədbir Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin Mədəniyyət komitəsinin sədri Qənirə Paşayevanın təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və Muzey Mərkəzi tərəfindən təşkil olunub.
Tanınmış Azərbaycan rəssamı Fikrət İbrahimli Neftçala rayonunda anadan olub. Onun ilk sənət müəllimi Nefçalada tanınmış təsviri sənət müəllimi Adil Hacıyev olub. Rəssam ixtisas təhsilini əvvəlcə Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texnikumunda, daha sonra Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində alıb. O, müəllimi, Xalq rəssamı Toğrul Nərimanbəyovu hər zaman böyük minnətdarlıq hissi ilə xatırlayır. T.Nərimanbəyov “Ulduz” jurnalının 1980-ci il, 10-cu nömrəsində xeyir dua mahiyyətli yazısında istedadlı tələbəsi Fikrət İbrahimliyə uğurlu yol arzulayırdı. Rəssamın əsərləri ölkəmizdə və xaricdə muzey, qalereya və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır.
Fikrət İbrahimlinin yaradıcılığı əsasən rəngkarlıq sahəsində yaradılmış əsərlərdən ibarətdir. O, süjetli tablo, porteret, mənzərə və natürmort janrında yaradılmış bir çox maraqlı əsərlərin müəllifi kimi tanınır. Rəssamın yaradıcılığında İçərişəhər mövzusu ayrıca yer tutur. Tarixi İçərişəhərin müxtəlif guşələri rəssam təxəyyülü ilə kətanda öz uğurlu bədii həllini tapıb. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin müdrik rəhbərliyi ilə rəşadətli ordumuzun 44 günlük savaşda göstərmiş olduqları qəhrəmanlıqlar, igid zabit və əsgərlərimizin şücaəti rəssamın yaradıcılığında müvəffəqiyyətlə təcəssüm olunub. Fikrət İbrahimlinin alınmaz qala – Şuşaya həsr olunmuş rəngkarlıq nümunəsi ayrıca qeyd olunmağa layiqdir.
Fikrət İbrahimlinin mənzərə janrında yaratdığı əsərlər onun yaradıcılığında geniş yer tutur və rəssamın bədii yaradıcılıq dünyasını və rəssam təxəyyülünü tam aydınlığı ilə biruzə verir. Abşeron bağları, üzüm tənəkləri, əncir ağacları, bağ evləri, dəniz mənzərəsi rəssamın palitrasında özünəməxsus duyumla təsvir olunub.
Fikrət İbrahimli Azərbaycan xalçaları, milli mədəniyyət nümunələri fonunda bir-birindən maraqlı, diqqəti cəlb edən bir çox natürmortlar yaradıb. Rəssam Azərbaycan neməntəlrinin, xüsusən də narların rəsmlərini təsvir etməklə maraqlı natürmort kompozisiyaları yarada bilib.
Fikrət İbrahimlinin uğurlu yaradıcılıq nümunələrindən “Muğam”, “İçərişəhər”, “Neftçala. Limanda”, “Kür qırağında”, “Kür çayı”, “Fatmayı”, “Bağ evi-Novxanı”, “Abşeron motivi”, “Abşeron günəbaxanları”, “Nişan. Rəfiqələr”, “Kəndimizin qızları”, “Xonça aparırlar”, “Gəlin gətirməyə”, “Toy”, çoxsaylı portret, avtoportret və natürmortların adlarını qeyd etmək olar.
Təsviri sənətin mayasını rəsm təşkil edir. Bu baxımdan Fikrət İbrahimlinin yaradıcılılığında təbii ki, rəsm nümunələri geniş yer tutur. Sərgidə Fikrət İbrahimlinin rəngkarlıq və qrafika sahəsində yaratmış oduğu, rəssamın yaradıcılığının müxtəlif dövrlərinə aid 60 yaxın sənət nümunələri nümayiş olunub.
Kulis.az “İlin hekayəsi” müsabiqəsində iştirak edən Coşqun Xəliloğlunun “Azman sənətkar” hekayəsini təqdim edir.
Ara-sıra qəzetlərdə şeirlərim dərc olunsa da, özümü şair hesab etmirəm. Dostlarım, yaxınlarım məclislərdə mənə söz verəndə çıxışımı şeirlə ifadə etməyi xahiş edirlər. Mən də onların sözlərini yerə salmıram. İstəyirəm danışığım maraqlı olsun, ürəklərə hərarət gətirsin.
Amma ağlıma da gətirməzdim ki, qəsəbəmizdəki yanacaq doldurma məntəqəsinin sahibi mənim şeir yazdığımı bilər və günlərin birində evimizin qapısını döyərək, – Şair Mürşüdün evi buradır? – deyə soruşar.
Qapını açdım.
– Xoş gəlmisiniz, Zəbi müəllim, – deyib çağırılmamış qonağa əl uzatdım –keçin içəri.
Zəbi:
– Sağ olun, şair. Sizə işim düşüb – əlindəki qovluğu sol əlindən sağ əlinə keçirdi, – mənə kömək edin. Atamın şeirlərini gətirmişəm. Oxuyun, lazım olsa, düzəliş edərsiniz. Zəhmət haqqınızı ödəyəcəyəm. Axı, atam da sənin kimi şairdi – o, müraciətindəki “Siz”i “sən”lə əvəz elədi.
Mən:
– Lap yaxşı, verin mənə, baxaram.
Zəbi:
– İnşallah, sonra da, sənin Bakıda şair dostların olar, gedərik onların yanına, kişinin kitabını çıxardarıq. – O, əlini cibinə salıb bir dənə göy əskinazı – yüz dolları basdı ovcuma.
Pulu qaytarmaq istədim.
– Nə danışırsan, inciyərəm səndən, halal xoşun olsun. Bu hələ avansdır. – Zəbi pulu təkidlə mənə verdi.
“Bir halda verir, alım, məcbur etmirəm ki…!” düşündüm.
Zəbinin atası Xanəli uzun müddət qəsəbədəki neft dükanında işləmişdi. Çoxdan, lap çoxdan təqaüdə çıxmışdı. Hesabla onun səksən beş-doxsan yaşı olardı. Heç vaxt eşitməmişdim ki, Xanəli kişi şeir yazır. İndi onun oğlunun atasının şeirlərini gətirməsi mənə qəribə gəlsə də maraqla qovluğu aldım.
– On gündən sonra gələrəm. Bir də şair, kitaba giriş sözünü, – yəqin, ön söz demək istəyirdi, – özün yazarsan.
Zəbi mənimlə xudahafizləşib ayrıldı. Qocaman şairin oğlu gedəndən sonra qovluğu açdım. Şeirlər makinada yazılmışdı. Başladım oxumağa. “Həmkarım” necə də “incəqəlbli,” “geniş ürəkli,” “fitri istedad sahibi ” imiş. O, nədən, kimdən yazmamışdı… Mövzular “rəngarəng, ” üslub “müxtəlif,” vəzn “yeni”.
Qovluqda yüzə yaxın “şeir nümunəsi” toplanmışdı… Xanəlinin yazıları boş və mənasız söz yığınından ibarət idi. “Qovluğu nə üçün götürdüm, gərək qaytaraydım. Heç bir nəşriyyat Xanəlinin kitabını nəşr edib özünü biabır etməz” – ürəyimdən keçirdim. Elə bu an yadıma cibimdəki yüz dollarlıq düşdü və fikrimdən daşındım. Mütləq Xanəli Uğurlunun şeir kitabı nəşr olunmalıdır, – qərar verdim. Amma onun yazılarını əvvəlcə şeir formasına salmaq lazım idi. Gecəni gündüzə qatdım, hər gün on-on beş şeir quraşdırdım. Sonra da başladım yazdıqlarımı tərifləməyə, məşhur tənqidçilərdən sitat gətirərək əvvəllər neft satan Xanəli kişinin kitabının “bədii məziyyətlərindən” danışmağa. Axı, ön sözü də mən yazmalıydım.
İki həftədən sonra Zəbinin maşınına minib Bakıya – tələbəlik doztumun özəl nəşriyyatına getdik. Nadir müəllim bizi mehribanlıqla qarşıladı. Gəlişimizin məqsədini biləndə isə çox sevindi. Qovluğu naşirə təqdim etdik. O, bir neçə vərəq oxuyub:
– Gözəl şeirlərdi. Yaxşı ki, demokratiya var, yoxsa belə şairlərin yaradıçılığından xalq heç vaxt xəbər tutmazdı, –dedi.
Zəbi:
– Nadir müəllim, kişi yazır, mənim də borcum onları çap etdirməkdir, –güldü.
– Siz, çox xeyirxah iş görürsünüz, Zəbi müəllim, əhsən!
Nadiri yaxşı tanıdığımdan və onun ciddi danışığından şeirlərin xoşuna gəldiyinə şübhəm qalmadı.
Üçümüz birlikdə kitabın tərtibatını, tirajını və nəşr xərclərini müzakirə etdik. Razılaşdıq ki mənim yazdığım ön sözə Nadir müəllim tanınmış şairlərdən birinə imza atdırsın.
İki ayın tamamında kitab nəşr olundu. Zəbi məni evlərinə dəvət etdi. Qəsəbənin bütün vəzifə sahibləri burada idilər. Ağsaqqal “şairin” kitabının təqdimat mərasimi keçirilirdi. Ömründə bəlkə də boynuna birinci dəfə qalstuk bağlamış “azman sənətkar” məclisin lap yuxarı başında əyləşmişdi. Zəbi mərasimi açdı, qonaqları salamlayıb, başladı atasını tərifləməyə. Sonra polis rəisi, icra nümayəndəsi və bazarkom bir-bir danışdılar, Xanəli kişinin ünvanına gözəl-gözəl sözlər dedilər. Mədəniyyət evinin işçisi Səmayə xanım kitabdan şeir parçaları oxudu. Orta məktəbin direktoru Mənsim müəllimin çıxışı lap hərarətli oldu. O, Xanəli Uğurlunun yaradıcılığının gənc nəsil üçün örnək ola biləcəyini, yaxın günlərdə onunla şagirdlərin görüşünü keçirəcəklərini bildirdi. Üzünü mənə tutub:
– Cavan oğlan, sən də şeir yazırsan. Məncə, şeirlərini Xanəli müəllimə göstərib, məsləhət alsan, pis olmaz, – dedi.
Mən başımla, guya onunla razılaşdığımı bildirdim.
Əvvəllər rayon qəzetinin foto – müxbiri işləyən Müseyib təqdimat mərasimini həvəslə videolentin yaddaşına köçürüldü.
Həmin gündən başlayaraq hara gedirdimsə Xanəli kişinin kitabı haqqında eşidirdim. Düzdür, bəzi agzıgöyçəklər deyirdilər ki, şeirləri Zəbi Bakıdakı şairlərdən hansınasa pulla yazdırıb, Xanəli kişi belə ağıl sahibi deyil. Amma çoxları Xanəli kişinin kitabındakı şeirlərin kiminsə yazdığını heç ağıllarına da gətirmirdilər. Ən maraqlısı o idi ki, nə şair, nə də onun oğlu şeirləri yenidən yazdığıma görə mənə bircə kəlmə də söz demədilər. Bəlkə də, şeirlərin təzədən yazıldığını heç başa da düşmədilər.
Bir gün televizora baxırdım. Diktor qız elan etdi:
– Sizə təqdim etdiyimiz bu mahnının sözləri istedadlı şair Xanəli Uğurluya məxsusdur…
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının GƏNCƏ Bürosunun RəhbəriXəyalə SEVİL Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Bakı Şəhər Təhsil İdarəsində məktəb saytlarının qalibləri sırasında mükafatlandırıldı.Suraxanı rayonu üzrə 1-ci yerə layiq görülən təhsil müəssisəsi 279 nömrəli tam orta məktəb oldu.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının GƏNCƏ Bürosunun Rəhbəri
* * *
Qurduğun xəyallarından Geriyə dönmək qədər Çətin yol yoxdu bu dünyada. Gözlərindən yıxılan göz yaşlarını Yanağın da qaldıra bilmir. Baxışların buz kəsilir. Başını qaldırıb göyə baxırsan, Göy üzündə sənin çarəsizliyinə Qurbanlıq qoyun kimi bir ulduz kəsilir. Qaralır dünyan, qaralır, Həyatın göz qapaqlarının Arası qədər daralır… Bütün güclü qadınlar bədbəxtdir, bilirsinizmi? İçindəki təkliyi heç kim görmür…
* * *
Şəhərdə tanış üzlər- Gülümsəyir hamı. Amma arxa fonda Ümidsizliyin reklamı. Vaxtı keçən yaşımdan Boylanıram günümə- Bir az vicdan yüküm var, Bir az təsəllim. Bərabərdi, Şükür yenə. Söz yox. Daha gözümdə böyütmürəm Heç kimi, heç nəyi- Buludlardan başqa. Sağlığıma qismət, Bir cüt qara buludum var, Boşalacaq axşam.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının GƏNCƏ Bürosunun Rəhbəri
* * *
Sonra Səssizlik çökər gözlərinə. Kipriyindən asdığın Yaş da quruyar, Əllərin qoynundan yarıyar. Gözəl-göyçək ümidlərlə Aranı vuran tapılmaz. Hər yerin elə ağrıyar, Bir dənə yaran tapılmaz. Susarsan, Elə susarsan, Bircə gözlərin səs edər… İlahi, nə çox düşündün? Mənə ölüm də bəs edər.
* * *
Hər şey yoluna düşür, Öyrəşirəm təkliyə. Nə sənə əl uzadıram, Nə Tanrıya – əllərimdən çək deyə. Hər şey yoluna düşür, Səhər-axşam darıxmaq da Vərdiş halına düşür. …Gözlərimdən axıb getdi, Ürək bir ovuc su idi. Amma hələ düşünürəm: Yarım qaldı, Ya tamamı bu idi?..
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
My Mother Tongue, Turkish Language
You are my world and life, My all heart and merriment. You are my lullaby and first song, Turkish language – my mother tongue.
You”re a word of Fizuli”s world, You”re a fame of Nizami”s wisdom. You”re Gorqud”s honour of Oghuz home, Turkish language – my mother tongue.
You”re my Uzeyir”s tongue with tune, You”re my Babak”s fighting hand. You”re my high mount”s flood, Turkish language – my mother tongue.
My spirit is getting prettier with you, I have desire in love with you. My poems are inspired by you, Turkish language – my mother tongue.
We”ve found the truth in this language, We”ve known mugham in this language, You”re wise word of our great nation, Turkish language – my mother tongue.
Whoever feels ashamed of you, Whoever is not on good terms with you – May Heaven punish him! Turkish language – my mother tongue.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
Həkim, ağrın alım elə dərman yaz, Bütün dərdlərimə çarə eyləsin, Ya öldür, ya sağalt biryolluq məni, Qoyma həsrət könlüm yara eyləsin.
Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında iki gün ardıcıl nümayiş olunan “Kod adı V.X.A” tamaşasının premyerası anşlaqla keçib.
Prezident Administrasiyasının Humanitar siyasət, diaspor, multikulturalizm və dini məsələlər şöbəsinin müdiri Fərəh Əliyeva, Mədəniyyət naziri Anar Kərimov, Xalq yazıçısı Elçin Əfəndiyev, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova, Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri Şəfiqə Məmmədova, Akademik Musiqili Teatrın direktoru, əməkdar incəsənət xadimi Əliqismət Lalayev, Kukla Teatrının direktoru, əməkdar mədəniyyət işçisi Rəşad Əhmədzadə, teatrşünas-tənqidçi, professorlar İlham Rəhimli, Aydın Talıbzadə, yazıçı-dramaturq Əli Əmirli, tarix elmləri doktoru, professor Solmaz Tohidi, Əhməd Cavad və Qayıbovlar nəslinin nümayəndələri, Dilbər Axundzadənin nəvəsi Leyla Axundzadə, eləcə də digər tanınmış teatr xadimləri və incəsənət adamlarının izlədikləri premyera böyük maraqla qarşılanıb.
Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, böyük şair, tanınmış maarifçi və ictimai xadim Əhməd Cavadın anadan olmasının 130 illiyinə və repressiyaya məruz qalmış görkəmli fikir adamlarının xanımlarına, eləcə də repressiya qurbanlarının 85 illiyinə həsr olunmuş tamaşada teatrın 70 nəfərlik böyük heyəti rol alıb.
Teatrın baş rejissoru, əməkdar incəsənət xadimi Mehriban Ələkbərzadənin müəllifi və quruluşçu rejissoru olduğu tamaşa tarixi-sənədli faktlara istinad edərək, ötən əsrin 30-cu illərinin mənzərəsini təsvir edib.
Repressiyaya məruz qalıb ləyaqətini qorumağın nümunəsini göstərən Şükriyyə Axundzadənin timsalında 26 min qadının məşəqqətli həbs və sürgün həyatına həsr olunmuş sənədli, bədii, tarixi hadisələrdən bəhs edən yeni səhnə əsərinin quruluşçu rəssamı Mustafa Mustafayev, bəstəkarı Azər Hacıəsgərlidir. İşıq üzrə rəssamı Vadim Kuskov, plastik həlli Ceyhun Dadaşova məxsus olan yeni səhnə əsərinin rejissorları Nihad Qulamzadə, Gülnar Hacıyeva, rejissor assistentləri isə Günay Qasımova və Sevda Hacışəmiyevadır.
Premyeradan sonra nazir Anar Kərimov səhnəarxası görüş keçirərək, yaradıcı heyəti təbrik edib və onlarla xoş təəssüratlarını bölüşüb.
Dekabrın 19-da Bakı şəhərində Azərbaycan-Türkiyə Mədəniyyət üzrə Birgə Komissiyasının ikinci iclası təşkil olunub. Xatırladaq ki, bu komissiyanın birinci iclası 1 mart 2021-ci il tarixində Ankarada keçirilib.
Mədəniyyət nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyev və Türkiyə mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ahmet Misbah Demircanın həmsədrliyi ilə keçirilən iclasda mədəni irs, kitabxana, musiqi, teatr, muzey və mədəni sərvətlər, kino və digər sahələr üzrə müzakirələr aparılıb.
Qonaqları salamlayan Vaqif Əliyev qeyd edib ki, Türkiyə və Azərbaycan qədim tarixə, ortaq dil, din və mədəni köklərə malikdirlər. Buna görə də ölkələrimiz arasında əməkdaşlıq əlaqələri yüksək səviyyədə inkişaf edib və rəngarəngliyi ilə fərqlənir: “İşğal altında olan torpaqlarımızın azad olunmasında Türkiyənin əvəzolunmaz rolu var. Azərbaycanın tarixi Zəfəri ilə başa çatmış 44 günlük Vətən müharibəsində qardaş Türkiyənin ilk günlərdən mənəvi və siyasi dəstək verməsi ölkələrimiz arasındakı sarsılmaz birliyin və qardaşlığın təzahürüdür. Hazırda işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızda Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə genişmiqyaslı quruculuq işləri aparılır, həmin ərazilərə mədəni həyatında da qaytarılması prosesi gedir. Bu prosesin də həyata keçirilməsində ilk növbədə qardaş Türkiyədən misilsiz dəstək göstərilməkdədir. Azad edilmiş ərazilərdə mədəni irsimizin bərpasında, mədəniyyətimizin bu torpaqlarda yenidən bərqərar olmasında Türkiyənin yardımı xüsusi əhəmiyyət daşıyır”.
Vaqif Əliyev bildirib ki, Azərbaycan və Türkiyənin dövlət başçılarının rəhbərliyi və iradəsi ilə iki qardaş ölkə arasında bütün sahələrdə olduğu kimi, mədəniyyət sahəsində də əməkdaşlıq yüksələn xətlə inkişaf etməkdədir: “Bizim vəzifəmiz bu münasibətlərin daha da möhkəmlənməsinə nail olmaq, əməkdaşlıq əlaqələrini daha yuxarı mərhələlərə çatdırmağa töhfə verməkdir. Bu gün burada bir araya gəlməyimizin əsas səbəbi ötən ilin 1 mart 2021-ci il tarixində Ankarada Azərbaycan-Türkiyə Mədəniyyət üzrə Birgə Komissiyasının ilk iclasının nəticələrini müzakirə etmək və bu istiqamətdə davamlılığa nail olmaqdır. Hər iki ölkənin müvafiq nazirliklərinin təmsil olunduğu Azərbaycan-Türkiyə Birgə Mədəniyyət Komissiyasının ilk iclasından ötən müddət ərzində mədəni əməkdaşlıq daha da güclənib, müvafiq qurumlar arasında əlaqələr dərinləşib. Birinci iclasın yekununda imzalanmış hesabatda yer alan məsələlərin bir çoxu öz həllini tapıb, bəziləri üzərində isə işlər davam etdirilir”.
Türkiyə mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ahmet Misbah Demircan hər iki qardaş ölkə arasında olan dostluğun kökündən bəhs edib və bildirib ki, son iki il Azərbaycan və Türkiyə arasındakı bütün sahələrdə, o cümlədən mədəniyyət sahəsində əməkdaşlığın inkişafında mühüm mərhələ olub. İki ölkənin iştirakı ilə kino, teatr, muzeyşünaslıq, kitab işi, qeyri-maddi mədəni irs də daxil olmaqla mədəniyyətin müxtəlif sahələri üzrə əhəmiyyətli addımlar atılıb, müxtəlif layihələr həyata keçirilib. Kinofestivallar, kitab sərgiləri, Azərbaycanda “Şuşa İli” çərçivəsində təşkil edilən tədbirlər, “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” Bursa şəhərində keçirilən silsilə tədbirlər yaddaqalan olub.
Türkiyəli nazir müavini deyib ki, 2023-cü il üçün “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan olunan Şuşa şəhərində Azərbaycan və Türkiyənin iştirakı ilə birgə böyük tədbirlər, layihələr həyata keçiriləcək.
Hazırda Türkiyədə tikilməkdə olan kitabxanalardan danışan A.M.Demircan yeni tipli kitabxanaların tikilməsi ilə bağlı Azərbaycana təkliflər təqdim edə biləcəyini söyləyib. O cümlədən maddi və qeyr-maddi mədəni irs sahəsində Türkiyənin təcrübəsini bölüşməyə hazır olduqlarını diqqətə çatdırıb.
Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin rəis müavini Ağacavid Ramazanov bildirib ki, tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpası, qorunması və mühafizəsi istiqamətində Türkiyə ilə əməkdaşlığımız davam edir: “Qardaş ölkə bir çox layihələrdə bizə dəstək olur. Xüsusilə, TİKA-nın (Türk Əməkdaşlıq və Koordinasiya Agentliyi) dəstəyi ilə Böyük Mərdəkan qəsri və Tuba şah məscidinin bərpası ilə bağlı tədbirlər həyata keçirilir. Artıq bütün layihə sənədlərinin hazırlanması və razılaşdırılması istiqamətində işlər başa çatmaq üzrədir. Qısa müddətə bərpa-konservasiya işlərinə başlanılması planlaşdırılır. Eyni zamanda arxeoloji abidələrdən əldə olunan nümunələrin daha dərin tədqiq olunması üçün Türkiyənin təcrübəsindən istifadə etməyi düşünürük. Artıq “Keşikçidağ” Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu ərazisində arxeoloji qazıntı, tədqiqat və kəşfiyyat işlərinin nəticəsində aşkar olunan artefaktların tarixinin dəqiqləşdirilməsi ilə bağlı radiokarbon və izotop analizlərinin laboratoriya şəraitində tədqiq olunması üçün TİKA-ya müraciət edilib”.
TİKA-nın Azərbaycan üzrə nümayəndəsi Fatih Yılmaz isə öz növbəsində Qaarabağda bərpa-quruculuq işlərində Türkiyənin əlindən gələn dəstəyi göstərməyə hazır olduğunu bildirib və bununla bağlı ölkə rəhbərliyinin də təlimatı olduğunu diqqətə çatdırıb.
Mədəniyyət Nazirliyi Audiovizual və interaktiv media şöbəsinin müdiri Rüfət Həsənov söyləyib ki, Azərbaycan ilə Türkiyə arasında kino sahəsində də sıx əlaqələr mövcuddur və birgə filmlərin çəkilişi, təcrübə mübadiləsi, beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində işbirliyi həyata keçirilir: “31 Dekabr – Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü ərəfəsində dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin həyat və yaradıcılığından bəhs edən “Sevgi hekayəsi” adlı tammetrajlı sənədli filmin təqdimatı olacaq. Bundan başqa, gələn ilin əvvəlində Türkiyənin “Bozdağ Film” şirkəti tərəfindən Mədəniyyət Nazirliyinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə “Qarabağ – Vətən müharibəsi” adlı çoxseriyalı bədii televiziya filminin istehsalı nəzərdə tutulub”.
Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin kino idarəsinin baş direktoru Erkin Yılmaz qarşılıqlı əməkdaşlıqdan, “Bozdağ Film” şirkətinin ortaq işlərindən danışıb.
Nazirliyin Muzey, qalereya və sərgilər şöbəsinin müdiri Nərgiz Abdullayeva Azərbaycanla Türkiyə arasında muzey işi sahəsində əməkdaşlığın davam etdirildiyini vurğulayıb. Deyib ki, Qarabağ ərazisində işğal zamanı Azərbaycana məxsus maddi-mədəniyyət nümunələrinin qeyri-qanuni daşınması və ölkə ərazisindən çıxarılmasının qarşısını almaq məqsədilə “ICOM Red List”inə salınması ilə əlaqədar Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birgə iş aparılması planlaşdırılır.
Türkiyə Mədəni İrs və Muzeylər İdarəsinin baş direktoru Gökhan Yazqı isə öz növbəsində qeyd edib ki, Türkiyə tərəfindən qaçırılmış, oğurlanmış əsərlərin geri qaytarılması istiqamətində mühüm işlər görülür: “Son 4 ildə 4000-dən çox əsər geri qaytarılıb. Bu, hüququ anlamda çox böyük uğurdur. Azərbaycanla bu istiqamətdə də iş görməyə, əməkdaşlıq etməyə hazırıq”.
Mədəniyyət Nazirliyi Kitab sənayesi şöbəsinin müdiri Akif Marifli bildirib ki, kitab işi iki ölkə arasında ən prioritet məsələlərdən biridir: “5-9 oktyabr 2022-ci il tarixində Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Ekspo Mərkəzində təşkil olunan VIII Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisində Türkiyə “fəxri qonaq ölkə” kimi iştirak edib.
Türkiyənin nazir müavini Ahmet Misbah Demircan ölkəsində kitab işi ilə bağlı görülən işlərdən, yeniliklərdən bəhs edib və Azərbaycanın və Türkiyənin Milli Kitabxanasında müvafiq olaraq Türkiyə və Azərbaycana aid guşə yaradılmasını təklif edib.
Yaradıcı sənayelər və rəqəmsal inkişaf şöbəsinin müdiri Ramil Abbəkirov söyləyib ki, rəhbəri olduğu şöbə ilə Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin müvafiq şöbəsi arasında əməkdaşlıq əlaqələri qurulub və bu əlaqələr yüksələn xətlə inkişaf edir: “Rəqəmsal inkişaf sahəsində Türkiyə ilə ortaq layihəyə imza atdıq. Belə ki, bu ilin iyun ayında İstanbulda “Dünyadakı tək davamlı enerji insan yaradıcılığıdırmı?” mövzusunda keçirilən “İDSF-22” Beynəlxalq Rəqəmsal İncəsənət Festivalında Azərbaycanın ilk süni intellekti “Şuşa”nın kompozisiyası da nümayiş olunub. Kompozisiyada Vətənimizin tarixi mədəniyyət beşiyi olan Şuşanın qədim köklərə malik incəsənət nümunələri – xalçalar, milli musiqilərimizdən ibarət parçalar süni intellekt vasitəsilə canlandırılır. “Şuşa” adı verilən süni intellekt zalında Qarabağa xas xalça motivləri incələnərək insan əli dəymədən yenidən toxunaraq izləyicilərə təqdim olunub”.
Türkiyə Araşdırma və Təhsil Ümumi Müdirliyi Xalq mədəniyyəti şöbəsinin müdiri Serkan Emir Erkmen yaradıcı sənayelər sahəsində Azərbaycan və Türkiyənin ortaq layihələrindən, UNESCO-nun nəzdindəki komitələr çərçivəsində aparılan əməkdaşlıqdan bəhs edib.
Nazirliyin İncəsənət və qeyri-maddi mədəni irs şöbəsinin müdir müavini Sara Timurova Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” operasının 2023-cü ildə yenidən səhnələşdirilməsinin planlaşdırıldığını bildirib: “Şuşa 2023-cü ildə “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edildiyi üçün bu il çərçivəsində Türk dünyasından nümayəndələrin, sənətçilərin də iştirakı ilə operanın premyerasını keçirməyi düşünürük”.
Elm, təhsil və gənclərlə iş sektorunun müdiri Lalə Kərimova Azərbaycandakı təhsil sistemi və nazirliyin tabeliyində olan musiqi və incəsənət məktəbləri haqqında məlumat verib. İncəsənət və qeyri-maddi mədəni irs şöbəsi Teatr sektorunun müdiri Könül Cəfərova Azərbaycan və Türkiyə teatrları arasında birbaşa əlaqələrin inkişaf etdirilməsi istiqamətində müəyyən işlərin görüldüyü deyib: “Gələn il Azərbaycan peşəkar milli teatrının yaranmasının 150 ili tamam olur. Biz bu yubileyi qardaş Türkiyə ilə birgə qeyd etmək, həmçinin bu sahədə kadrların yetişdirilməsi sahəsində (səs rejissoru, işıq rəssamı və s.) Türkiyənin təcrübəsindən yararlanmaq istəyirik”.
Nazirliyin Beynəlxalq əməkdaşlıq şöbəsi Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq sektorunun müdiri Araz Bağırlı qeyd edib ki, son iki ildə Türkiyə ilə beynəlxalq təşkilatlar, xüsusilə UNESCO, TÜRKSOY çərçivəsində əməkdaşlıq daha da dərinləşib. Bu yaxınlarda Türkiyə ilə birgə “Pəhləvanlıq, ənənəvi zorxana oyunları və idman növləri”, “Baramaçılıq və toxuculuq üçün ənənəvi ipək istehsalı”, “Molla Nəsrəddin lətifələrinin şifahi ənənəsi” və “Çay mədəniyyəti: kimliyin, qonaqpərvərliyin və sosial əlaqələrin rəmzi” nominasiyaları üzrə müsbət qərar qəbul edilib və bu 4 element UNESCO-nun “Bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irs üzrə Reprezentativ Siyahısı”na daxil edilib”.
İclasda həmçinin Türkiyənin ölkəmizdəki səfiri Cahit Bağcı, Türkiyə Kitabxanalar və Nəşrlər İdarəsinin baş direktor müavini Ahmet Aldemir və digər qonaqlar çıxış ediblər. Qeyd olunub ki, bu gün aparılan müzakirələr iki ölkə arasında mədəni əlaqələrin böyük gələcəyindən xəbər verir.
Sonda Nazirin birinci müavini Vaqif Əliyev Azərbaycanla Türkiyə arasındakı mədəni münasibətlərin çoxşaxəliliyini və əhatə dairəsini nəzərə alaraq, yeni protokoldakı maddələri özündə ehtiva edən konkret təkliflərdən ibarət yeni Fəaliyyət Planı üzərində işlərin aparılmasını təklif edib.
Çıxışlardan sonra Azərbaycan-Türkiyə Birgə Mədəniyyət Komissiyasının ikinci iclasının protokolu imzalanıb.
Protokolda iki ölkə arasında mədəni əlaqələrin gücləndirilməsi və əməkdaşlığın genişləndirilməsi ilə bağlı məsələlər öz əksini tapıb. Mədəni irs, kino, muzeyşünaslıq, kitabxanaçılıq, yaradıcı sənayelər, ifaçılıq sənətləri, Beynəlxalq və regional təşkilatlarla əlaqələr çərçivəsində mədəni əməkdaşlıq imkanlarının genişləndirilməsi üzrə görüləcək birgə işlərlə bağlı maddələr yer alıb.
Sonda qarşılıqlı olaraq xatirə hədiyyələri təqdim edilib.
XX əsr Azərbaycan musiqisinin görkəmli bəstəkarlarından Fikrət Əmirov və Rauf Hacıyevin 100 illik yubileyləri münasibətilə “Ustad dərsləri” həftəsi çərçivəsində cari ilin 12-16 dekabr tarixlərində Bakı şəhərində Mədəniyyət Baş İdarəsi və Sumqayıt, Kürdəmir regional mədəniyyət idarələri tabeliyində fəaliyyət göstərən uşaq musiqi, rəssamlıq, muğam, aşıq məktəb və mərkəzlərinin kamança, nağara, violin, akademik və estrada vokal, fortepiano müəllimləri üçün Mədəniyyət Nazirliyinin Mədəniyyət üzrə Elmi-Metodiki və İxtisasartırma Mərkəzi tərəfindən ustad dərsləri keçirilib.
Layihənin həyata keçirilməsində əsas məqsəd Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin sisteminə daxil olan uşaq musiqi, incəsənət, rəssamlıq, muğam, aşıq məktəb və mərkəzlərinin səmərəliliyinin artırılması üzrə fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi, optimallaşdırılması, bədii təhsil sisteminin daha da inkişaf etdirilməsi, müəllimlərin peşəkarlığının artırılması, UMİM-də təlim prosesinin müasir təhsil standartları əsasında yenidən qurulması və tədris edilən fənlərin təhsilalanlar tərəfindən yüksək səviyyədə mənimsənilməsini təmin etməkdən ibarətdir.
Ustad dərsləri kamança ixtisası üzrə (12 dekabr) Azərbaycan Milli Konservatoriyasının müəllimi, professor, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, əməkdar incəsənət xadimi Arif Əsədullayev, nağara ixtisası üzrə (13 dekabr) Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin baş müəllimi Təhmasib Məmmədov, violin ixtisası üzrə (14 dekabr) Bakı şəhər Niyazi adına 22 nömrəli uşaq musiqi məktəbinin direktoru, Əməkdar müəllim İlhamə Ağayeva, akademik və estrada vokal ixtisası üzrə (15 dekabr) Bakı Musiqi Akademiyasının vokal kafedrasının baş müəllimi, Bakı şəhər M.Maqomayev adına 26 nömrəli Onbirillik musiqi məktəbinin müəllimi Dmitriy Babayev və fortepiano ixtisası üzrə (16 dekabr) isə Bakı şəhər G.Şaroyev adına 35 nömrəli Onbirillik musiqi məktəbinin müəllimi, Əməkdar müəllim Kamilla Əmirova tərəfindən aparılıb. UMİM və UMM-nin kamança, nağara, violin, akademik və estrada vokal və fortepiano müəllimlərinin bilik, bacarıq və peşə səriştələrinin artırılması məqsədilə təşkil edilən ustad dərslərində müvafiq ixtisaslar üzrə tədris metodikası nümayiş etdirilib, ixtisasın spesifik xüsusiyyətləri peşəkar müəllimlər tərəfindən əyani şəkildə şagirdlərin üzərində göstərilib.
Qeyd edək ki, ustad dərslərdə kamança ixtisası üzrə 24 nəfər, nağara ixtisası üzrə 24, violin ixtisası üzrə 25, akademik və estrada vokal üzrə 15 nəfər, fortepiano ixtisası üzrə isə 108 nəfər müəllim iştirak edib. Bundan başqa aparıcı bədii təhsil müəssisələrinin istedadlı şagirdləri də ustad dərslərində çıxışlar ediblər.
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi Azad Cəfərlinin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Silahlı münaqişə zamanı mədəni mülkiyyətin qorunması üzrə Komitənin 17-ci sessiyasında iştirak etmək məqsədilə Paris şəhərinə səfər edib.
Komitənin budəfəki sessiyasının gündəliyində Katibliyin fəaliyyəti haqqında hesabatın qəbul edilməsi, 1954-cü il Haaqa Konvensiyasının İkinci Protokolunun implementasiyasının monitorinq və nəzarət mexanizmlərinə düzəlişlərin qəbul edilməsi, Ukraynadakı mədəni sərvətlərin qorunması və digər məsələlər öz əksini tapıb.
Müzakirələr zamanı Dövlət Xidmətinin rəisi çıxış edərək, hazırda işğaldan azad olunmuş ərazilərdə Azərbaycan Respublikası Hökuməti tərəfindən işğalçı dövlətin dağıtdığı tarix-mədəniyyət abidələrinin ilkin inventarlaşdırılması və mühafizəsi məqsədilə monitorinqlərin aparıldığını və bərpası üzrə tədbirlərin görüldüyünü diqqətə çatdırıb. Həyata keçirilən monitorinq prosesində əsas maneənin işğaldan azad olunmuş ərazilərin Ermənistan Respublikası tərəfindən minalanması ilə bağlı olduğunu vurğulayıb.
Eyni zamanda, Dövlət Xidmətinin rəsmisi post-münaqişə dövründə tarixi və mədəniyyət abidələrinin qorunması ilə bağlı Azərbaycan tərəfinin gördüyü tədbirləri və təcrübəni digər dövlətlərlə də paylaşmağa hazır olduğunu bildirib. Diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycan Respublikası Hökuməti silahlı münaqişələr zamanı mədəni sərvətlərin qorunması mövzusuna xüsusi həssaslıqla yanaşır. Bu məqsədlə Komitənin monitorinq və nəzarət mexanizlərinin yenilənməsi istiqamətində ölkəmizin aktiv iştiakı, eləcə də cari il dekabr ayının 6-9 tarixlərində Bakıda mədəni sərvətlərin qorunması sahəsində UNESCO konvensiyalarının icrasının vacibliyi mövzusunda beynəlxalq konfransın təşkil edilməsi Azərbaycanın bu mövzuya verdiyi önəmin təzahürünün bir nümunəsidir.
Sessiyada Azərbaycan Respublikasının UNESCO yanında Daimi Nümayəndəliyi də iştirak edib.
Sessiyanın sonunda gündəliyin bəndləri üzrə qəbul edilmiş qərarlar əsasında yekun vurulub, gələn il ərzində keçiriləcək növbəti sessiya və məsləhətləşmələr barədə məlumat verilib.
Mədəniyyət Nazirliyinin “Şuşa mədəniyyətinin inciləri” layihəsi müxtəlif bölmələr üzrə təqdimatlarla davam edir. “Şuşa İli” münasibətilə həyata keçirilən layihənin “Şuşanın simaları” bölməsinin növbəti təqdimatı Qasım bəy Zakirə həsr olunub.
Qasım bəy Zakir 1784-cü ildə Şuşa şəhərində anadan olub. Onun əsli Qarabağda məşhur olan Cavanşirlər nəslindəndir.
Zakirin satirasında ən amansız tənqid olunanlar gücsüzlərin və acizlərin hüquqlarını tapdalayanlardır.
Onun müxtəlif mövzularda yazılan “Məlikzadə və Şahsənəm”, “Əmirzadə, məşuq və cavan aşiq”, “Aşiqin təam bişirməyi”, “Aşiq və məşuq haqqında”, “Zövci-axər”, “Tərlan və elçi”, “Dəvəsi itən kəs”, “Dərviş ilə qız”, “Həyasız dərviş”, “Əxlaqsız qazı”, “Xalqa vəz deyən, özü fisqü fücurdan çıxan biəməl alim” kimi mənzum hekayələri vardır. Zakirin mənzum hekayələrində məhəbbət insanın ülvi və nəcib hissi kimi təsvir olunur.
Zakirin realist yaradıcılığında təmsillərinin əhəmiyyəti müstəsnadır. “Aslan, Qurd və Çaqqal”, “Dəvə və Eşşək”, “Tülkü və Qurd”, “Xain yoldaşlar haqqında”, “İlan, Dəvə, Tısbağa”, “Tülkü və Şir”, “Sədaqətli dostlar haqqında”, “Tısbağa, Qarğa, Kəsəyən, Ahu” adları ilə təmsili çap olunub.
Zakir təmsillərini yazarkən birinci növbədə şifahi xalq yaradıcılığında geniş yayılan təmsillərdən və məşhur hind abidəsi “Kəlilə və Dimnə” əsərindən, həmçinin klassik poeziyadakı təmsillərdən, Nizami, Cəlaləddin Rumi, Füzuli təmsillərindən də istifadə edib.
O, 1857-ci ildə Şuşada vəfat edib və şəhərin Mirzə Həsən qəbirstanlığında dəfn edilib.
Yenilikçilər bu özül üzərində daşları üst-üstə qoyub qüllə ucaldırlar.
Altmışıncılar olub, olmayıb?
60 il bundan qabaq “Azərbaycan” jurnalının 1960, dekabr nömrəsində iki hekayəm dərc olundu: “Keçən ilin son gecəsi” və “Bayram həsrətində”. Bu mənim ilk mətbu yazılarım idi.
Beləliklə, 2020-ci ilin dekabrında ədəbi aləmə gəlməyimin 60 ili tamam oldu. Bu müddətin yarıdan çoxunu – bu günə qədər 36 ilini – yazıçılar təşkilatının rəhbəri vəzifəsində çalışmışam. Oxuculara təqdim etdiyim bu kitabda Yazıçılar təşkilatının son 60 ildə fəaliyyətinin bəzi cəhətlərini, “altmışıncılar” nəslinin xüsusiyyətlərini, ədəbi mühitin özəlliklərini, dartışmaları, atışmaları, mübahisələri, mübarizələri və bir sıra başqa mətləbləri işıqlandırmağa çalışmışam.
“Altmışıncılar nəsli” istər Azərbaycan, istərsə də Sovet dövrünün ümumittifaq tənqidində təsdiq olunmuş anlayışdır. SSRİ-nin və Azərbaycanın ən görkəmli ədəbiyyatşünasları, tənqidçiləri, eləcə də ictimai-siyasi xadimləri bu illərdə yaradıcılıq meydanına çıxan gənc şairlərin, nasirlərin əsərlərini çağdaş ədəbiyyatın yeni mühüm mərhələsi kimi dəyərləndirirdilər. Hazırkı dövrdə də “altmışıncılar” ən mötəbər ədəbiyyat tarixlərində layiqli yerlərini tuturlar.
Amma Azərbaycanda bu nəslin xidmətlərini yerli-dibli inkar edən, ümumiyyətlə, “altmışıncıları” ədəbiyyat hadisəsi saymayan tək-tüklər də var. Hətta iş o yerə çatır ki, belələri mətbuata ilk dəfə bu illərdə çap olunanların xronoloji baxımdan belə o illərə aid olduqlarını qəbul etmirlər. Məsələn, bir vaxtlar müxalifət qəzetlərində tez-tez imzası görünən bir yazan (mən “yazan” və “yazıçı” sözlərini fərqləndirirəm) belə bir “kəşf” etmişdi:
“Azərbaycanda utanmaz-utanmaz özünü “altmışıncılar” adlandırıb hakimiyyətə nökərçilik eləyən “xalq yazıçıları”, “xalq şairləri” var. Bu yazıda onların adlarını belə çəkmək istəmirəm”. (“Altmışıncıların aşırımçısı – Andrey Voznesenski” adlı yazıdan (“Azadlıq” qəzeti 17 mart 2010)).
Kimin kimə muzdlu nökərçilik etdiyini əyani faktlarla göstərmək başqa bir yazının mövzusudur. Odur ki, bu yazıda bu məsələni açıb-ağartmadan ancaq onu qeyd etmək istəyirəm ki, məqalə “altmışıncıların aşırımçısı (“aşırımçı” nə deməkdir? – A.) adlandırdığı rus şairi Andrey Vosnesenskinin vəfatına həsr olunmuşdur. Müəllif Andrey Voznesenskini Azərbaycan yazıçılarına örnək göstərərək rus şairinin KİŞİ kimi yaşadığını yazır, onu sovet rejiminə asi olduğuna görə təqib edilən, az qala tutula bilən, öldürülə bilən adam kimi, dönməz şəxsiyyət kimi tərifləyir. Andrey Voznesenskinin həqiqətən böyük şair olduğunu inkar etmədən bu yazanın bilmədiyi, ya bilib eyninə almadığı həqiqətləri də ona xatırlatmaq istəyirəm, Xruşşov A.Voznesenskini kəskin tənqid edəndən sonra şair Leninə həsr olunmuş “Lanjomyu” poemasını yazdı və SSRİ Dövlət mükafatına layiq görüldü.
Ümumiyyətlə, özünü millətçi, türkçü kimi qələmə verən bu müəllif rus yazıçılarına başsağlığı yazılarını qələmə alarkən mütləq Azərbaycan yazıçılarını aşağılamağı özünə borc bilir: Görkəmli rus yazıçısı Viktor Astafyevin vəfatına həsr etdiyi yazıda yenə dərdi-azarı olan “altmışıncıları” sancmadan keçə bilmir:
“Rusiya varlığının Astafyevi” adlı məqaləsində (“Azadlıq” qəzeti 22-24 dekabr 2001) Anarı, Elçini, Maqsud İbrahimbəyovu hədəf alaraq yazır: “Azərbaycanda şairlərin, yazıçıların altımışıncı illər nəsli adlanan bir seriyası var. (seriyası? – A.). Onlar özlərini xalqa 60-cı illərin dissident şairləri, yazıçıları kimi sırımışdılar. Sən demə, “icazəli qəhrəman” olublar, Yaratdıqları – Yalançı Yalınçıq yaradıcılığı”.
Sonra “fizionomiyasından göründüyü kimi” Astafyevin türk (?! – A) və dissident” olduğunu iddia edən məqalə müəllifi Astafyevin Rusiyanın Dövlət mükafatını aldığını “unudur”.
O ki qaldı Azərbaycan “altmışıncılarına” – onlar barədə yazanın verdiyi qiymətdən zəmin-asiman fərqlənən başqa rəylər də var:
Rəhmətlik Əbülfəz Elçibəy mənə göndərdiyi təbrik məktubunda yazırdı:
“Azərbaycan milli-azadlıq hərəkatı tarixində və milli dövlətçilik şüurunun formalaşmasında Sizin bədii əsərləriniz müstəsna rol oynayıb. Eyni zamanda milli azadlıq hərəkatında iştirakınız minlərlə insanların oyanmasında, ziyalıların hərəkata qoşulmasında böyük rol oynamışdır”.
Başqa bir söhbətində Əbülfəz Elçibəy deyirdi:
“Respublikada gəncləri çox əzirdilər. Rəsul Rza birdən çıxdı, 20-30 nəfəri himayə elədi. Camaat baxırdı ki, yuxarıda Rəsul da var, Rəsulun hesabına aşağıdan bəziləri cəsarətlənirdilər. Sonra hamı düşdü onların üstünə, başladılar Rəsul Rzanın əleyhinə yazmağa, Anarın əleyhinə yazmağa. Həmin dövrdə Ə.Əylisli də, Anar da, Elçin də, Y.Səmədoğlu da göz qabağında idilər. Mənim yadımdadır, Anarın “Molla Nəsrəddin – 66” yazılarını hamı oxuyurdu, müzakirəsini keçirirdilər, danışırdılar cavanlar. Yəni bu, Sabir ruhunun qayıdışı idi.
O zamanın yazısına daha çox qiymət verilməlidir. Millətin ölüm nəfəsini geri qaytardıqarı üçün. O dövrün ziyalıları haqqında ayrıca yazı da yazmaq lazımdır. Onların qiyməti də verilməlidir”.
Allah Əbülfəz bəyə rəhmət eləsin. Özünü Elçibəy ideyalarının davamçıları elan edənlər “qiymətimizi də verdilər, haqqımızda yazılar da yazdılar”.
Yazan onu da yalan deyir ki, “altmışıncılar” özlərini dissident kimi sırımağa çalışıblar.
İlk dəfə Rəsul Rzanın işlətdiyi “icazəli qəhrəmanlar” ifadəsini ondan iqtibas edən bu müəllif “altmışıncıların” özlərini “dissident” kimi “sırımağa” çalışdıqlarını yazır. Düz deyil. Nə mən, nə də “altmışıncılardan” başqa birisi heç vaxt özümüzü dissident kimi qələmə verməmişik. Bizi “sovet quruluşuna zidd gedən, sosrealizm metodundan imtina edən asilər kimi həm mətbuat səhifələrində, həm də gizli danoslarla damğalayanlar tamam başqalarıdır.
Mənim bu barədə danışmağım – qeyri-təvazökarlıq sayıla bilər, amma ulu öndər Heydər Əliyevin sözlərini tam məsuliyyətlə qəbul etməliyik.
Heydər Əliyev deyirdi: “Bir dəfə 1989-cu ildə Moskvada bir jurnalist məndən müsahibə götürərkən Azərbaycanın keçmiş dövrü haqqında, yəni 70-ci illərdə mənim Azərbaycana rəhbərlik etdiyim zamandan danışırdıq. Mənə sual verdi ki, Azərbaycanda o vaxt dissident var idi, yoxsa yox idi? Dedim ki, yox idi. Dedi nə üçün? Dedim ki, biz dissident axtarmırdıq. Təbiidir, əgər axtarsaydıq, çox dissident çıxarmaq olardı. Amma biz axtarmırıq. Bu nə deməkdir? Bu o deməkdir ki, həmin dissident sayılanların əsərlərini biz qəlbən qəbul edirdik və onların özünə yol tapması üçün imkanlar yaradırdıq. Beləliklə, həmin müəlliflərə öz həmrəyliyimizi bildirirdik. Ancaq geniş təbliğ etmirdik ki, biz bununla həmrəyik. Məsələn, əgər o illər 60-70-ci illərdə Azərbaycanda dissident axtarsaydıq onlar çox idi. Ən böyük dissident Bəxtiyar Vahabzadə idi. Yaxud da ki, Xəlil Rza ən böyük dissidentlərdən biri idi. Çünki onun əsərləri, o cümlədən Bəxtiyar Vahabzadənin əsərləri həqiqəti deyirdi. Amma bu həqiqət o vaxtkı kommunist ideologiyasına zidd idi. Və buna görə da onlar dissident idilər. Ancaq biz Xəlil Rzanı da qoruduq saxladıq. Maqsud İbrahimbəyov, Rüstəm İbrahimbəyov əsl dissident idilər. Ancaq biz qoymadıq ki, onlar dissident olsunlar. Bəlkə də onlar indi heyifsilənirlər ki, o vaxt Əliyev qoysaydı və biz dissident olsaydıq, indi bəlkə hörmətimiz daha da artıq olardı. Yaxud götürək Anarı. O da dissident idi. Məsələn, “Qobustan” jurnalının yaranması və jurnalın səhifələrindən yayılan əsərlər, şübhəsiz ki, dissident xarakteri daşıyırdı”.
Azərbaycan Yazıçılarının X Qurultayında çıxış edərək Prezident Heydər Əliyev bu barədə daha ətraflı danışdı.
“Məsələn, mən “Qobustan” jurnalını xatırlayıram. O yarananda əleyhinə nə qədər cürbəcür hərəkətlər oldu. Mənim xatirimdədir, biri gəlirdi ki, nə bilim, millətçilik ideyaları yayır, biri deyirdi ki, bizim quruluşun əleyhinə ideyalar yayır, biri o tərəfdən, biri bu tərəfdən gəlirdi. Mən də götürürdüm, baxırdım bu “Qobustan” jurnalına, görürdüm burada bunlarm dedikləri şey yoxdur, amma bizim üçün lazım olan şeylər çoxdur. Ona görə də “Qobustan” jurnalı yaşadı. Bu gün məmnuniyyət hissi ilə deyirəm – “Qobustan” jurnalı o vaxt çox böyük işlər gördü. Amma yalnız “Qobustan” yox. Götürün “Azərbaycan”, “Ulduz” jurnallarını. Bunlar dövlət jurnalları idi, amma siz onlarda nə istəyirdiniz, onu da çap edirdiniz, hər hansı məhdudiyyət yox idi. Mən iftixarla deyə bilərəm ki, 1969-cu ildən, mən respublikaya rəhbərlik etməyə başlayan zamandan bəri, bir nəfər də olsun şairin, bir nəfər də olsun yazıçının əsərinə qadağa qoyulmayıb. İndi bir çox şeyləri açıq danışmaq olar. Nəzərə almaq lazımdır ki, Sizin aranızdan nə qədər şikayət gəlirdi. Biri gəlir, deyir ki, o, pantürkistdi, başqası gəlib deyir ki, o, paniranistdi, birini türk casusu adlandırırdılar, birini İran casusu. Deyirdilər ki, bax, o, Sovet dövlətinə qarşıdı və onun babası da Sovet hökumətinin düşməni olub, o özü də Sovet hökumətinin ziddinə gedir.
O qədər danışırdılar, o qədər səy göstərirdilər ki, bu və bu kimi qəbildən olan əsərlərin meydana çıxmasının qarşısını alsınlar. Özü də iki mövqedən hücum edirdilər: bir tərəfdən – əsər, guya, tam millətçilik ruhundadır, deyirdilər, digər tərəfdən isə bizim həyatımızdakı nöqsanları tənqid edən əsərlərə qarşı çıxırdılar. Ancaq siz bilirsiniz ki, mən 1969-cu ildə Azərbaycan rəhbərliyinə gələn gündən eybəcərlikləri, mənfi əlamətləri tənqid etmişəm, onlara qarşı mübarizə aparmışam. Ona görə də mənə gəlib xəbərçilik edəndə ki, “Şəhərin yay günləri” pyesi bizim quruluşa qarşıdır, mən dedim: yaxşı, gedib baxaram. Gəldim, baxdım, çox təriflədim, mükafat verdirdim. Ya da “Bir cənub şəhərində” filmi altmışıncı illərdə qadağan olunmuşdu. Onu Rüstəm İbrahimbəyov və Eldar Quliyev çəkmişdilər. Onda mən hələ respublika rəhbəri deyildim, mən DTK-nın sədri idim. Mən filmə baxdım və əmin oldum ki, bu çox yaxşı filmdir və ona yol açdım. Film böyük müvəffəqiyyət qazandı. Ya da Rüstəm İbrahimbəyovun “İstintaq” filmi. Nə qədər onun əleyhinə danışırdılar. Filmin mövzusunu mən vermişdim. Burda mafiozilərə, rüşvətxorlara qarşı barışmaz mübarizədən bəhs olunurdu. Bu film o zaman SSRİ dövlət mükafatını aldı. Bu gün demək lazımdır ki, Azərbaycanda dissident olmayıb. Amma sizin bir çoxunuz dissident idiniz. Mən bunu müsbət fakt kimi deyirəm. Yaxşı ki, siz dissident olmusunuz, əgər Siz dissident olmasaydınız, Azərbaycan xalqının vətənpərvər əhvalını, milli ruhunu qaldıra bilməzdiniz. Əgər Bəxtiyar Vahabzadə dissident olmasaydı, o, gənclərin şüuruna belə təsir edə bilməzdi. Əgər Xəlil Rza dissident olmasaydı, onun əsərləri belə güclü təsirə malik olmazdı”.
Stalinin ölümüylə başlanan yeni dövr
1953-cü il martın 5-də Stalinin ölüm xəbəri yayıldı, bütün ölkə yasa batmışdı. Moskvada, Sütunlu salonda rəhbərin tabutu önündən sonsuz insan axını keçirdi. Radiodan bu insanların hıçqırıb ağladıqlarını eşidirdik.
Məktəbimiz də matəm içində idi. Desəm ki, Stalinin ölümü vecimə deyildi, bunu mübaliğə saymasınlar. Özümü ta yeniyetməlik çağından antistalinist kimi qələmə vermək iddiam da yoxdur.
Amma uşaqlıq çağımdan evdə eşitdiyim xısın söhbətlərdən 37-ci ildə repressiya olunmuşların, xüsusilə də valideynlərimin yaxşı tanıdıqları yazıçıların günahsız olduqlarını dərk etmişdim. Bunun əsl günahkarının Stalin olduğu nəticəsi çıxırdı. Bununla belə Stalinin ölüm xəbərini eşidəndə atamın ağlamasını da xatırlayıram. Özü də bu aləmə faş etmək üçün deyil, evdə tək bir ailə üzvlərinin gördükləri gözyaşları idi. Yəni Rəsul Rza tamamilə səmimi surətdə sarsılmışdı. Amma Stalin haqqında daha əvvəllər dediyi sözləri də unutmuram: “Heç Nikolay da bu qələti eləməmişdi”. Bu sözləri Stalinin ruslaşdırma siyasətiylə bağlı deyirdi.
Hər halda Stalini böyük şəxsiyyət sayırdı. Ölümündən üç il sonra “böyük rəhbər”in qanlı repressiyaların baiskarı olduğu aşkar olunandan sonra Stalinə nifrət etməyə başladı. Leninə isə ömrünün sonunacan inanırdı. Ona elə gəlirdi ki, Lenin sağ qalsaydı ölkə tamam başqa yöndə, sosial ədalət və milli maraqlar təmin olunmuş şəkildə inkişaf edəcəkdi. Axı vəfatından çox sonra açılmış həqiqətlər, Leninin cinayətləri barədə heç bir məlumatı yoxdu.
Sonrakı illərdə mən Moskvada təhsil alarkən (1962-1964) Lenin haqqında bəzi söhbətləri eşitmişdim. Rusiyayla müharibə aparan Almaniya gizli şəkildə qapalı vaqonda Lenini Rusiyaya ötürməsi, bolşevikərin Parvus adlı varlı adam tərəfindən maddi təmin olunması və s. Bunları atama danışanda: – Düşmən təbliğatıdır – dedi – sən belə şeylərə uyma.
1955-ci ildə orta məktəbi bitirib Universitetin Filoloji fakültəsinə qəbul olundum, bir il sonra isə bizi, tələbələri qapalı şəkildə Xruşşovun XX Qurultayda etdiyi məruzəylə tanış etdilər. Məruzədə Stalin kultu alt-üst edilirdi. Stalin milyonlarla insanın haqsız sürgün və məhv edilməsində günahlandırılırdı. O vaxt açıqlanmırdı ki, Xruşşovun özü də Ukraynanın partiya rəhbəri işlərkən və başqa məsul vəzifələr daşıyarkən kütləvi repressiyaların təşkilatçılarından biri olmuşdu.
Hər nəysə reallıq bu idi ki, sürgün olunmuşların sağ qalanları yurd-yuvalarına, vətənlərinə, evlərinə qayıdırdılar. O cümlədən mənim ana tərəfdən qohumlarımız – anamın doğmaca dayısı Fərrux bəy Rəfibəyli həyat yoldaşı Rəxşəndə xanımla. Daha bir Rəfibəyli qohumumuz Cavad bəy Rəfibəyli də ikinci sürgünündən dönürdü. Atamın əmisi və xalası oğlu, Ənvər Məmmədxanlının kiçik qardaşı Niyazi Vətən müharibəsinin ilk günündən cəbhəyə getmiş, yaralanıb əsir düşmüş, evlərinə qara kağızı gəlmişdi, sağ qalması məlum oldu, qayıtdı və az bir müddətdən sonra başqa müharibə əsirləri kimi Sibirə sürgün edilmişdi, Stalinin “ifşasından” sonra o da Bakıya qayıtdı.
Dövr dəyişirdi. SSRİ Yazıçılar İttifaqının sədri, vaxtilə bir çox yazıçının məhkum olunmasında dolayısıyla da olsa günahkar sayılan Aleksandr Fadeyev peşmançılıq məktubu yazaraq intihar etdi. Rəsmi mətbuat bu intiharı alkoqolizmin təsiriylə izah etdi. Məktubu çox illər sonra üzə çıxdı.
Elə həmin 1956-cı ilin payızında Sovet qoşunları Budapeştə girib macar xalqının azadlıq arzularını tank tırtılları altında əzmişdi, külli miqdarda qan tökülmüşdü. Amma bizə, o vaxtın cavanlarına elə gəlirdi ki, bu Stalin dövrünün son gəyirtisidir. Yevgeni Yevtuşenkonun Xruşşovun razılığıyla “Pravda” qəzetində dərc olunmuş “Stalinin varisləri” (“Nasledniki Stalina”) şeiri mühafizəkar qüvvələrin hələ də güclü olduğuna, amma onlarla mübarizənin rəsmi yolla da aparılmasına işarə idi.
Yazıçı İlya Erenburqun bu illərdə işıq üzü görmüş povestinin adıyla həmin keçid dövrünü “Ottopel” (“Buzların əriməsi” kimi çevirmək olar) adlandırırdılar.
Belə bir qeyri-müəyyən ab-hava ta 1963-cü ilin dekabrına qədər davam etdi, 1963-cü ilin dekarında bir dəstə mühafizəkar rəssam N.S.Xruşşovu tovlayıb Moskvada Manej sərgi salonuna apardılar. Burada nümayiş etdirilən abstraksionist rəsm və heykəltəraşlıq əsərləri sənət haqqında çox ibtidai və bəsit təsəvvürləri olan Nikita Sergeyeviçi cin atına mindirmişdi. Ölkədə abstraksionizmə – mücərrədçiliyə qarşı siyasi kampaniya başladı və necə deyərlər, “iştah diş altındadır”. Partiya ideoloqlarının və mühafizəkar ədəbiyyat, sənət adamlarının körüklədiyi bu mübarizə abstraksionizmin hüdudlarını aşaraq ümumiyyətlə yenilikçi əsərlərə, sərbəst düşüncəli müəlliflərə qarşı səlib yürüşünə çevrildi. Həm də anındaca təsviri sənət sahəsindən başqa yaradıcılıq növlərinə – ədəbiyyata, teatr və kinoya, musiqiyə də sıçradı. O biri tərəfdən də məşhur ifadəni xatırlasaq “Moskvada dırnaq tutanda əyalətlərdə barmaq kəsirlər” demək olardı. Əyalətlərdə, yəni respulikalarda, o cümlədən əlbəttə ki, Azərbaycanda, abstrakt sənətlə mübarizə adıyla əcinnə ovuna çıxdılar. Xruşşov özünəməxsus qabalıqla bu sayaq rəsm əsərlərini “eşşək quyruğuyla çəkilmiş şəkillər” adlandırmışdı. Xruşşovun sözlərindən ilham alan bəzi Azərbaycan şairlərı də ədəbi rəqiblərinə qarşı mübarizədə bu təşbehdən istifadə edirdilər.
Rus dilində belə bir ifadə var “kultprosvet” yəni “mədəni maariflənmə”. İti dilli adamlar bu ifadəni ayrı cür yozdular, Stalin kultunu yıxan Xruşşov öz kultunu yaratmağa başladığı üçün bu iki kult arasındakı qısa dövrü “kultprosvet” adlandırdılar. İki kult arasnda işqlı bir zolaq.
Amma demə, bu qısadan qısa “nəfəs genliyi” də yetərliymiş ki, uzun illər boyu ideoloji qəliblər içində boğulan, dar estetik çərçivələrdə çabalayan həqiqi sənət dirçəlib özünü təsdiq edə bilsin. Altmışıncı illər ədəbiyyatı adlanan bu dövr də məhz iki kult arasındakı işıq zolağında yetişdi, püxtələşdi və sonrakı zamanların yeni sazağında büzüşüb tələf olmadı.
İstisna etmirəm ki, ayrı bir dövrə düşsəydik biz də kolxozdan, sovxozdan, əmək qəhrəmanlarından, saxta xalqlar dostluğundan içi su dolu poemalar, lırt romanlar yazardıq,
Ya da heç nə yazmazdıq.
Danılmaz həqiqətdir ki, altmışıncı illərdə bütün sovet ədəbiyyatında və özəlliklə Azərbaycan ədəbiyyatında mühüm dönüş yarandı. Yalançı yox, doğruçu həyat həqiqətlərinə və saxta deyil, gerçək sənət dəyərlərinə qayıdış baş tutdu.
Bunu iddia edərkən mən iki məqamı xüsusi vurğulamaq istərdim. Altmışıncı illərdə yeni ədəbiyyat yarandığından danışarkən mən heç də o vaxta qədər olmuş bütün bədii yaradıcılığı inkar etmirəm. O cümlədən sovet ədəbiyyatı anlayışını da. İntəhası, məncə, iki ayrı-ayrı anlayışlar var: “sovet ədəbiyyatı” və “sovet dövrünün ədəbiyyatı”.
Sovet illərində rəsmi təqdir olunan Maksim Qorki, Vladimir Mayakovski, Mixail Şoloxov, Aleksandr Tradovski (sonuncu müəyyən dövrə qədər), Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, Muxtar Auezov, Mikola Bajan, Qalantion Tabidze, Eduardas Mejalaytes kimi dəyərləri inkar edilməz sənətkarlarla yanaşı, rejimin qəbul etmədiyi və rejimi qəbul etməyən Hüseyn Cavid, Əhməd Cavad, Sergey Yesenin, Boris Pasternak, Anna Axmatova, Marina Svetayeva, Osip Mandelştam, Mixail Bulqakov, Andrey Platonov, Mixail Zoşşenko, Tutsian Tabidze və bir sıra başqa böyük qələm sahibləri vardı ki, onları heç vəchlə sovet yazıçıları saymaq olmaz. Digər tərəfdən, bu dövrdə yaranan başqa söz məhsulatı da mövcud idi ki, onlar məhz rəsmi ideoloji və estetik ölçülərlə qiymətləndirilən “sovet ədəbiyyatı” idi. Və əgər “sosialist realizmi” adlanan bir nəzəri metod, doğrudan da, mövcuddursa, məhz bu metodla yaradılmış ədəbiyyat örnəkləri “sovet ədəbiyyatı” sayılmalıdır. Yəni əsl “sovet ədəbiyyatı” (SOS!realizm) budur.
Əlbəttə, bu məsələdə də ehkamçılığa uyub süni təsnifat aparmaq düz olmazdı. Ola bilsin ki, eyni bir müəllifin yaradıcılığında dövrün ideoloji tələblərinə cavab verən sovet ədəbiyyatı örnəkləriylə yanaşı, heç bir ideloji ehkamlara uyğun gəlməyən əbədi mövzularda yazılmış əsl sənət nümunələri də var. Aşıq Ələsgərin “Dağlar” qoşması nə qədər “Sovet” ədəbiyyatıdırsa, Səməd Vurğunun “Dağlar” şeiri də o qədər sovet ədəbiyyatıdır.
Boris Pasternak “Doktor Jivaqo” romanıyla bərabər inqilabçı Leytenant Şmidti vəsf edən əsər də yazmışdı, Vladimir Mayakovskinin “Vladimir İliç Lenin”, “Yaxşı” poemaları, Sovet pasportuna həsr etdiyi və bu səpkidə bir çox başqa şeirləriylə yanaşı, heç bir quruluşun ideologiyasına uyğun gəlməyən ölməz lirikası, sovet cəmiyyətini alt-üst edən komediyaları də var. Mixail Bulqakov “Ustad və Marqarita” kimi klassik romanın, sovet həyat tərzini lağa qoyan “İt ürəyi” povestinin də, Stalinin gəncliyinə həsr olunmuş “Batum” pyesinin də müəllifidir.
Vurğuladığım ikinci prinsip də var. 60-cı illər ədəbiyyatından bəhs edəndə bəzən suçlanıram ki, mənsub olduğum “altmışıncılar” nəslinin xidmətlərini şişirdirəm. Bu məsələni dəfələrlə dəqiqləşdirsəm də fikrimi bir daha açıqlamalıyam. Altmışıncı illərdə ədəbiyyatımızın yeniləşməsini heç də ancaq bu illərdə ədəbiyyata gələnlərin xidmətləri saymıram. Yeni imkanlar açılmış dövrdə daha əvvəlki illərdə ədəbiyyata gələnlərin bir qismi də yeni ruhlu əsərlər yaratmağa başladılar. Həm ondan əvvəlki illərdə yasaq olunmuş mövzularda, məsələn, repressiyalarla bağlı əsərlər yaranmağa başladı, həm də daha geniş forma axtarışları meydana çıxdı. Ən yaxşı hallarda isə yeni mövzular yeni formalarda vüsət tapırdı və bunu, təkrar edirəm, müxtəlif nəsillərə mənsub olan müəlliflərin yaradıcılığında görmək olar. Amma bununla bərabər və bunu da bir daha təkrar etməyə ehtiyac duyuram ki, ədəbiyyatın altımışıncı illərdən başlayan yeniləşməsinin əsas yükü məhz “altımışıncılar” nəslinin çiyninə düşürdü.
Rus və Ümumittifaq yeni ədəbiyyatından bu adları çəkmək vacibdir: Yevgeni Yevtuşenko, Andrey Voznesenski, Bella Axmadulina, Robert Rojdestvenski, Yuri Kazakov, Vasili Şukşin, Fazil İskəndər, Vasili Aksyonov, Andrey Bitov, Vasili Belov, Valentin Rasputin, Vladimir Vısotski, İosif Brodski, Vladimir Maksimov və bir çox başqaları. “Altmışıncılardan” yaşca böyük olan Bulat Okudjavanı, Yuri Trifonovu, Viktor Astafyevi, Fyodor Abramovu, Viktor Rozovu, Viktor Nekrasovu və bir sıra başqalarını da bu siyahıya daxil etmək olar. Milli ədəbiyyatlara gəlincə, Qırğızıstanda Çingiz Aytmatov, Mar Bayciyev, Qazaxıstanda Oljas Süleymenov, Nurpeisov, Ukraynada İvan Draç, Vitali Korotiç, Özbəkistanda Timur Pulatov, Belarusiyada Vasil Bıkov, Ales Adamoviç, Estoniyada Rummo və E.Vetemea, Moldaviyada Drutse, Viyeru, Gürcüstanda Otar və Tamaz Ciladze qardaşları, Cansuq Çarkviani, Quram Pancikidze, Ermənistanda Qrant Matevosyan.
Bu yazıçıların taleləri də müxtəlif oldu. Yüksək sovet təltifatlarını və mükafatlarını alanlar da oldu, həbs və sürgün edilənlər də, vətənlərindən qovulub ömürlərini xarici ölkələrdə başa vuranlar da, Nobel (Brodski), ya Lenin (V.Şuşkin) mükafatlarına layiq görülənlər də.
Elə talelərinin bu müxtəlifliyi də bir çox hallarda sonra gələn nəsillərin qınağına səbəb olur. Yəni “altmışıncılar necə rejimə asi olublar ki, bu rejimin ən yüksək ordenlərini, Fəxri adlarını almışdılar. Yaxud “Siz niyə dissident olub sürgün, həbs olunmamısınız, məhv edilməmisiniz?” – deyə soruşurlar.
Altmışıncılara aid bu ittihamları əsasən Qorbaçov islahatlarından sonra qələmə sarılmış sonrakı ərköyün nəsillərin nümayəndələri irəli sürür. “İcazəli cəsarət” dönəmində keçmişdəkiləri “cəsarətsizlikdə” suçlamaqdan asan nə var ki?
Vaxtilə (daha dəqiq 16-22 oktyabr 2002) “Literaturnaə qazeta”da “Poçemu boqatıe ne löbət şestidesətnikov” (“Niyə varlılar altmışıncıları sevmir”) adlı məqalə çap olunmuşdu. Məqalə müəllifi Sergey Baymuxametovun bir sıra fikirləri mənə maraqlı olduğu üçün bu qəzeti saxlamışdım. Müəllif ən çox internet səhifələrində gənc nəsillərin altmışıncılara hücumlarından bəzi sitatları gətirir:
“Dövlət onlara (altmışıncılara – A.) hər şey vermişdi, onlar isə dövləti rüsvay etməyə çalışırdılar”.
Başqa bir sitat:
“Tarix onlara nadir bir şans – nisbi sərbəstlik bəxş etmişdi. Onlar isə bu şansı yalnız özlərini reklam etməkçün istifadə etdilər, özlərindən cavanların yollarını kəsdilər”. (Necə, nə sayaq? – A.)
Birisi hətta Lenindən bəyəndiyi sitatı gətirir: “Lenin haqlı deyib ki, ziyalılar millətin nəcisidir” (Lenin də, sitat gətirən də bu sözü öz adıyla yazır).
Başqa bu sayaq və daha biabırçı sitatlar gətirəndən sonra Baymuxametov “altmışıncılar” haqqında öz fikirlərini bölüşür: “Altmışıncılar Xruşşova inanıb onun ardınca getdilər. Amma sistem onları da, Xruşşovun özünü də sındırıb atdı. Qorbaçov yenidənqurmadan, azadlıqdan və demokratiyadan dəm vururdu, amma elə onun rəhbərliyi dövründə Anatoli Marçenko həbsxanada aclıq elan edərək dünyasını dəyişdi.
(Yeri gəlmişkən, həmin bu mərhum Ukrayna dissidenti Anatoli Marçenko azadlıqda olan zaman mənim “Dantenin yubileyi” povestimi ukrain dilinə çevirmişdi. Dostu Abbas Abdullaya yazırdı ki, Ukrayna mətbuatı əsəri məzmununa görə çap etməyə cəsarət etmədi. Görəsən, bizimkilərdən betər ayıq-sayıqlar bu povestdə hansı antisovet təxribatı tapıblar? – A.)
Baymuxametovun yazdığına görə, Qorbaçov dövründə bir nəfəri ona görə həbs ediblərmiş ki, Tvardovskinin “Tyorkin o dünyada” poemasını yayırmış. Biçarə məhbus bu poemanın “İzvestiya” qəzetində dərc olunmuş mətnini göstərsə belə bunun bir faydası olmayıb. Başqa bir fotoqrafı isə ona görə həbs edibləmiş ki, uydurma faktların fotosunu çəkib.
Müəllif yazır: “Tvardovski otuzuncu illərin dəbinə uyğun olaraq qolçomaq elan olunmuş və sürgün edilmiş valideynlərindən imtina edib, ömrü boyu bu hərəkətinin əzabını çəkib. Tvardovski yalnız “Novıy mir” jurnalının redaktoru deyildi, həm də hakimiyyətə yaxın adam idi. O, Xruşşovun köməkçisi Lebedevlə dosluq edir, onunla araq içirdi. Və Lebedevin vasitəsilə Xruşşova “İvan Denisoviçin bir günü” povestini çatdıra bilmişdi. İndi düşünün, Lebedevlə dostluğu olmasaydı, Tvardovski həmin povesti “Novıy mir”də necə çap edə bilərdi və beləliklə, Soljenitsının sonrakı taleyi necə olardı? Ümumiyyətlə, onun yazıçı taleyi baş tutardımı? Bəli, Yevtuşenko da öz etirafına görə Mərkəzi Komitənin kabinetlərini gəzə-gəzə söz azadlığı uğrunda mübarizə etdiyini deyir. Hakimiyyətlə mübarizə edənə, dissidentə baxın!
Amma axı həqiqətən belə idi. Bütün bunlarla bərabər bu davranışın önəmli tərəfləri də vardı”.
O dövrün məhdudiyyətləriylə qarşılaşmamış indikilər – bu cəhətdən xoşbəxt və asudə ədəbi gənclik – səthi nəticələr çıxarıb əsassız hökmlər verməməlidirlər.
Məqalə müəllifinin fikrincə, sonrakı nəsillərin altmışıncılara bu hədsiz nifrətinin səbəbi odur ki, dəhşətli şöhrət hərisləri ola-ola altmışıncıların populyarlığının yüzdə birini də qazana bilməyiblər.
İkinci səbəb odur ki, o dövrün imtiyazlarından eşidiblərsə də, çətinliklərindən xəbərləri yoxdur.
Bizim dilin ifadəsiylə desək “hazıra nazir” gəliblər. Niyə daha əvvəlki dövrlərin makulatura “ədəbiyyatı” onları nəinki qəzəbləndirmir, heç onun üstünü də vurmurlar. Görünür, belə ədəbiyyat onları daha çox təmin edir. Niyə məhz onların özlərinə yol açan “altmışıncılar” əsas hücum hədəfidir?
Məqalə müəllifi bunu Freydin “Edip kompleksiylə” əlaqələndirir. “Belə də olmalıdır – yazır. – Çoxluğu səfalət içində yaşayan, min cür məişət qayğısı olan xalqın narazılığını, qəzəbini hara yönəltsələr yaxşıdır? Əlbəttə, ilk növbədə ziyalılara, özəlliklə də “altmışıncılara”.
Baymuxametovun məqaləsi, rus ədəbi həyatına aid olsa da, eynilə bizim Azərbaycan ədəbiyyatına şamil edilə bilər.
Onların və bizim bu inkarçıları çox şey eyniləşdirir, o cümlədən əsrlər boyu bütün dinlərin və mədəniyyətlərin təsdiq etdikləri əxlaq normalarına tüpürmək. Bəşəriyyətin əsrlər boyu qəbul etdiyi əxlaq normalarına görə “ölənin dalınca danışmazlar”, ya da “ölənlər haqqında ya yaxşı danış, ya heç danışma”.
Bu prinsiplərə tam zidd olaraq pornoqrafik romanlar müəllifi Eduard Limonov yazıçı Vasili Aksyonovun ölümüylə bağlı deyir:
“Aksyonov da, digər “altmışıncılar” kimi mənim nəslimin rəqibləri idi. Biz isə rəqiblərimizin ideologiyasını qəbul etmirik – başdan-ayağa dissidentçilik, ədəbi planda bəsit romanlar. Düşünmürəm ki, onların yazdıqları əsrlər boyu qalacaq”.
Kimin romanları bəsitdir, kimin ancaq epataj naminə yazılmış mətnləri bəsit deyil – bunu Zaman göstərər. Onu da zaman müəyyənləşdirəcək ki, əsrlərdə kim qalacaq, kiminsə adını belə unudacaqlar.
Amma indi məni düşündürən odur ki, eynilə bu cür yanaşma bizim bəzi novcavanların da düşüncə tərzidir. Özləri az-çox fərli bir mətn ortaya qoya bilmədən, işləri peşələri özlərini tərifəmək, başqalarını aşağılamaqdır. Xam xəyallarında “altmışıncıları” çoxdan məhv edib basdırıblar, amma iş ondadır ki, o nəsil hələ də ölmək istəmir və canlı meyitlərdən daha diridirlər. Hətta dünyadan gedəndən sonra da əsərləri yaşayır.
“Altmışıncılara” haqsız hücumlardan bezmiş Yevgeni Yevtuşenko deyir ki, “mən altmışıncılara nifrət edənlərə nifrət edirəm”. Bu sayaq iradlara Bulat Okudjava daha sakit və təmkinli cavab verir.
“Gənc “səksənincilər” “altmışıncılara” qarşı yaman qəzəblidirlər. Unudurlar ki, atalar və oğullar problemi əsrlər boyu olub. Təbii ki, “altmışıncılar” öz zəmanələrinin övladları idilər. Onlar inqilabçı deyildilər, sadəcə olaraq namuslu insanlar idi və o şəraitdə yaşamaq istəmirdilər. Onlar rejimi dəyişməyi düşünmürdülər, onu bir qədər insaniləşdirməyə çalışırdılar ki, azacıq nəfəs almaq mümkün olsun. Vəssəlam, Mən “səksənincilərə” müraciət edirəm. Biz bacardığımızı elədik. İndi növbə sizindir. Bundan sonrasını siz davam edin”.
Məsələ ondadır ki, “altmışıncılar” adıyla birləşən nəslin hamısı eyni düşüncəyə, eyni estetik ölçülərə malik deyildilər. Hətta xronoloji olaraq bu nəslə mənsub olanların bəziləri “altmışıncılar” anlayışının özünü belə qəbul etmir, özlərini bu sırada saymırdılar. Əsasən bu fərqlənmə kənd və şəhər mövzularında yazan müəlliflərin bir-birlərinə ən azı şübhəylə yanaşmalarında idi. Bu, xüsusilə rus ədəbiyyatında hiss olunurdu. Çünki Rusiyada bu iki qism həm də milli-etnik fərqlənməylə bir-birindən ayrılırdı. Kənddən çıxmış və kənd mövzularında yazanlar həqiqi rus yazıçıları sayılırdı. Şəhər mövzularından, özəlliklə ziyalı zümrələrindən yazanlara isə müəyyən şübhəylə yanaşırdılar, çünki onların arasında rus dilində yazan yəhudilər, yarıyəhudilər, ya da xalis rus olub yəhudi meyilliləri sırf rus yazıçısı kimi qəbul etmək istəmirdilər. Hələ qatı antisemitləri demirəm. İşin çətin cəhəti ondaydı ki bu sırf ədəbi qarşıdurma yüksək partiya orqanları tərəfindən də ayrı-seçkiliyə əsas verirdi, Xruşşov başda olmaqla partnomenklatura bu “şəhər yazıçılarını” quruluşa gizli asilər sayırdılar, lakin kənd mövzularında həqiqəti yazanlar, faktik olaraq rejimə qarşı yönəlmiş sərt tənqidi yazıları da dözümlü qəbul edirdilər. Belə hesab edirdilər ki, torpaqla bağlı olan xalis rus müəlliflərin tənqidi içəridəndir, ziyalıların daxili ziddiyyətlərini ədəbiyyata gətirən “şəhərlilər” isə xarici düşmən qüvvələrin təsiri altındadırlar. Ən sərt kənd yazarları Vasili Şukşin, Valentin Rasputin, Viktor Astafyev, Vasili Belov ölkənin ən yüksək Lenin və Dövlət mükafatlarına layiq görülür, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı olurdular (Valentin Rasputin). Müəyyən ayrı-seçkilik, şübhəsiz, milli ədəbiyyatlara, o sıradan Azərbaycan ədəbiyyatına da şamil edilirdi. Bu barədə mən “Drujba narodov” jurnalının təşkil etdiyi bir müşavirədə öz fikrimi bildirmişdim. Sonralar “Literaturnaya qazeta”da dərc olunmuş bir yazıda mənim fikirlərimlə səsləşən düşüncələrə rast gəldim. Qriqori Pomeranets adlı müəllif “Tövbəsiz” adlı məqaləsində (“Literaturnaya qazeta” 5 fevral 1997) yazırdı:
“Suslov siyasəti öz bəhrələrini verirdi, Polşa kommunistlərinin yoluyla gedərək Moskva ziyalılarını (ancaq Moskva ziyalılarınımı? – A.) parçalayırdılar. “Poçvenniklərin” (zəmin, torpaq yazarları kimi də çevirmək olar – A.) “mürtəce romantizmi” imtiyaz qazanırdı. Yəni kəndlinin bəsit bütövlüyü şəhər ziyalısının anlaşılmaz tərəddüdlərinə qarşı qoyulurdu, çünki bu sayaq ziyalılar öz rusluqlarını guya ki, qeyb etmişdilər. (Burada “rusluğunu” sözü əvəzinə “azərbaycanlılığını, qırğızlığını, litvalılığını” təyinlərini də qoymaq olar. – A.) Belə bir xam xəyal da yaranmışdı ki, ədəbiyyatda kəndli obrazları şəhərli obrazlarından daha bədiidir və yeganə həqiqət də məhz “kəndli həqiqətidir”. Əslinə qalsa bu ideya örtülü də olsa Soljenitsının “İvan Denisoviçin bir günü” povestində və “Matryonanın həyəti” hekayəsində görünmüşdü. Kənd nəsrinin şəhər nəsrindən üstün tutulması siyasətin və senzuranın təsiriylə idi. Amma tutalım kinoya müraciət etsək Andrey Tarkovskinin “İvanın uşaqlığı” filminin bütün qəhrəmanları ziyalılardır. Lakin Tarkovski heç də Şukşindən əskik sənətkar deyil. Tarkovskinin obrazları Vasili Belovun “Adi məsələ”sindəki personajlardan daha dərindilər”.
Məqalədə yer alan bu doğru fikirlərə mən onu da əlavə edərəm ki, şəhər ədəbiyyatında Yuri Tifonovun qəhrəmanları psixoloji təsvirin dərinliyinə görə heç də Rasputinin psixoloji təsvirlərindən zəif deyillər.
Bu misalları milli ədəbiyyatların nümunələriylə də təsdiq etmək olar. Məhz bu illərdə kənd mövzularında yazan “Azərbaycan altmışıncıları” rəsmi dəstək alır, irəli çəkilirdilər. Ziyalıların həyatını qələmə alan əsərlər isə şübhəli və gərəksiz hesab olunurdular, tənqid hədəfinə çevrilirdilər. Artıq dəbdən düşmüş “sosializm realizmi” metodu əvəzinə rus tənqidində kənd nəsrini təqdir edən “sosial realizm” ifadəsi işlənməyə başlandı. Xüsusən müharibədən sonrakı kənd həyatına həsr olunmuş əsərlərdə sosial çətinliklərin təsviri sərt, amma həqiqi və yüksək bədii ədəbiyyat kimi dəyərləndirilirdi və bu, əlbəttə, düzgün idi. Həmin ədəbiyyat kamil örnəkləriylə bu haqqı qazanmışdı. Amma məsələ ondaydı ki, bu ədəbiyyat söz sənətinin yeganə örnəyi kimi qəbul edilirdi, müsbət dəyərləndirilirdisə, şəhər insanlarının mənəvi iztirablarından bəhs edən mətnlər az qala sovet həyat tərzinə qarşı təxribat sayılırdı. İztirablar yalnız maddi qayğılara aid edilə bilərdi. Düşünən insanın həqiqət axtarışları, şübhələri, tərəddüdləri, ictimai narahatlığı “öz içində qurdalanmaq” kimi damğalanırdı. Azərbaycanda isə bu sayaq “ziyalı özündən narazılığı”, mənəvi axtarışlar ümumiyyətlə sovet həyatının təhrifi kimi suçlanırdılar. Amma bütün bunlara rəğmən son sovet dövrünün tam mənzərəsini – kəndiylə, şəhəriylə – küll halında əks etdirən ədəbiyyat kommunist ideoloji sisteminin iflasına yol açdı.
Haşiyə olaraq onu da qeyd edim ki, “şərti olaraq şəhər yazıçıları” adlandırılanlar kənd nəsrinin ən yaxşı örnəklərini təqdir edir, kənddən yazan istedadlı yazıçıları səmimi şəkildə dəyərləndirirdilər. Şərti olaraq kənddən yazan (və kənddən çıxmış) əhli-qələmlər isə “şəhərliləri” yazdıqlarını ciddi ədəbiyyat kimi qəbul etmirdilər. Ona görə ki, onların fikrincə, şəhərlilər həyata bələd deyillər (bu fikir daha çox Azərbaycan ədəbi mühitinə xas idi). Amma “həyat” deyəndə onlar yalnız kənd həyatını nəzərdə tuturdular. “Şəhər yazıçıları” isə heç vaxt kənddən yazanları şəhər həyatını bilməməkdə günahlandırmırdılar. Hətta onlar şəhər həyatından yazmağa uğursuz təşəbbüslər etdikləri zamanda da. Kənddə doğulmuş, böyümüş, yetişmiş, ömürlərinin müəyyən hissəsini torpaqla təmasda yaşamış müəlliflər şəhərlilərin xarakterini çətin qavrayırdılar və yetərincə dərk etmədən qınamağa başlayırdılar. Amma axı yazıçı peşəsinin özü əsasən şəhərli peşəsidir. Doğrudur, Lev Tolstoydan Mixail Şoloxova qədər bir çox klassiklər şəhərlərdən uzaqlarda yaşayıb-yaratmışlar (Azərbaycanda belə örnəklər göstərmək çətindir). Və o da var ki, ədəbi həyat, ədəbi mühit anlayışları şəhərlərdə formalaşır və odur ki, kənddən çıxmış yazıçıların şəhərdə məskunlaşmağa can atmaları anlaşılandır, amma söhbət bəzi hallarda “gəmidə oturub gəmiçiylə dava etməkdən” gedir. Mənim sözüm deyil, kimsə çox dəqiq deyib ki, “bəzi kənddən çıxmış yazıçılar ömürlərinin bir qismini kənddən köçüb şəhərli olmağa sərf edir, ikinci qismini isə doğma yerlərin həsrətini çəkib şəhəri burunlamağa”.
Ədəbiyyatda, sənətdə sovet ideoloji tabularından biri də o idi ki, əsərlərdə ziyalı, özəlliklə də sənətkar obrazı yaratmaq təqdir edilmirdi. Əlbəttə, söhbət keçmiş dövrlərin konkret şəxsiyyətlərindən, məsələn, – Nizamidən, Nəvaidən, Puşkindən, Abaydan getmirdi, çağdaş yazıçı, rəssam, bəstəkar, rejissor, ya aktyorların bədii obrazlarını əsərin baş qəhrəmanı kimi təqdim etməkdən gedir. Sanki unudurdular ki, XX əsrin bir sıra klassik əsərlərində məhz sənətkar insanların obrazları yaradılıb. Ancaq elə üç şah əsəri xatırlamaq yetərlidir. Tomas Mannın “Doktor Faust” romanının baş qəhrəmanı bəstəkardır. Mixail Bulqakovun “Master i Marqarita” (“Ustad və Marqarita”) romanının baş qəhrəmanı yazıçıdır. Bulqakov eyni zamanda səhnə həyatından bəhs edən “Teatr romanı”nın müəllifidir. Federiko Fellininin “Səkkiz yarım” filmi kinorejissorun yaradıcılıq axtarışlarından və əzablarından bəhs edir.
Bu sayaq temalar sovet ədəbiyyatının magistral yolundan sapmış çığırlar sayılırdı. Magistral yolda isə rəsmi sovet tənqidinin rəyincə, doğrudan da, böyük əsər olan “Sakit Don”la bərabər növ-növ “Sementlər”. “Hidrosentrallar”, “Qara metallurgiya” kimi “romanlar” sosialist realizminin bariz örnəkləri sayılırdı.
İndi “altmışıncılara” irad tutanlar unudurlar, ya heç bilmirlər ki, onlar ədəbi meydana çıxandan çox-çox əvvəllər elə “əsərlər” təqdir olunurdu ki, dağ başına qaldırılırdı ki, indi onları ya tamam unudublar, ya da çağdaş gözlə tanış olsalar ədəbiyyata parodiya təsiri bağışlayardılar. Yaxşı yadımdadır, o dövr “ədəbiyyatının” bəzi belə örnəkləri rəhmətlik Araz Dadaşzadənin dilindən düşmürdü. Ancaq ona məxsus “yoluxucu” gülüşlə qəhqəhə çəkərək sitatlar gətirirdi. O vaxtkı pyeslərdən birində anaya oğlunun ölüm xəbərini verəndə ana: – “Doğrudur, bu xəbər məni bir qədər sarsıtdı” sözləriylə başlayan cümlə işlədirdi. Başqa bir fantastik roman tənqid tərəfindən ona görə qiymətləndirilirdi ki, müəllif Marsda və Yupiterdə yaşayan şüurlu məxluqların dilini müxtəlif şəkildə təqdim etmişdi: marsdakılar əruz vəzninin rəməl bəhrində, yupiterlilər mütəqarib bəhrində danışırdılar. Belə bir şeir misrası da dilimizin əzbəri idi: “Salam Taras dayı, necədir halın, yenə də ağarıb saçın, saqqalın”. Araz: necə “yenə də?” – deyə uğunub gedirdi – yəni bir gün saqqalı qaralır sonra “yenə də ağarır?”.
Bəli, belə günlər və belə meyarlar da vardı o vaxtkı ədəbiyyatda.
“Altmışıncılara” iradlar
İndiki cavanların “altmışıncılara” bir iradı da ondan ibarətdir ki, onlar dissident olmayıblar. Düzdür, bu irad daha çox rus ədəbiyyatının altmışıncılarına qarşı yönəlir. İttiham edənlər “altmışıncıların” nəşr olunmuş leqal ədəbi məhsullarına qarşı yasaq olunmuş “Samizdat” mətnlərini çıxarırlar. Bilməyənləri agah edim ki, “Samidat” yəni “Özünü çap” adlandırılan gizli nəşrlər dar bir çərçivədə, özəlliklə Moskvada və Leninqradda yayılırdı. Təbii ki, elə bu şəhərlərdə də, bütün ölkədə də belə yazılarla çox cüzi bir zümrə tanış ola bilirdi. Doğrudur, yasaq edilmiş bir çox qiymətli əsərlər, o cümlədən çağdaş dünya ədəbiyyatından bir sıra tərcümələrlə o vaxt yalnız “Samizdat” nəşrləri vasitəsilə tanış ola bilərdin. “Samizdat” ədəbiyyatının əhəmiyyətini heç də azaltmadan, dissidentlərin hünərlərinə və dözməli olduqları əzablarına sayqı duymaqla bərabər o həqiqəti də etiraf etmək istəyirəm ki, bu mətnlərin sadaladığım səbəblərdən şüurlara kütləvi təsiri ola bilməzdi. İctimai şüura təsir edən mətbuatda çıxan yazılar idi. Rus ədəbiyyatında da, milli ədəbiyyatlarda da məhz həqiqət barədə həqiqəti əks etdirən əsərlər sosrealizm deyilən psevdoədəbiyyatın bel sütununu qırdı.
Bizim Azərbaycanın altmışıncılarına tutulan iradlardan biri də budur ki, niyə sizin bəzi rus yazıçıları kimi o vaxt çap oluna bilməyəcək sandıq yazılarınız yoxdur ki, indi bunu üzə çıxarasınız? Əvvəla, bizim də elə yazılarımız var və onları məhz sensurasızlıq dövründə üzə çıxardıq. İkinci, imkan daxilində həqiqətləri çatdıran əsərlərin təsir gücü sandıqda qalıb heç kəsin xəbər tutmadığı mətnlərdən daha önəmli deyilmi? “Əlyazmaları yanmır” deyən (halbuki Mirzə Cəlil oğullarının otaqlarını isitmək üçün əlyazmalarını yandırmışdı) Mixail Bulqakov ölməz romanın müəllifidir. Amma sandıqda qalmış “Ustad və Marqarita”dan daha çox o dövrün ictimai rəyinə İlya Erenburqun xatirələri, Yevtuşenkonun və Voznesenskinin poeziyası nüfuz edirdi. İndi yaşadığımız dövrdə bu müəlliflər də bir çox başqa layiqli yazıçılar kimi nəinki kölgədə qalır, hətta xidmətləri nankorcasına inkar edilir. Unudurlar və unutdurmaq istəyirlər ki, ictimai şüura güclü təsir göstərən bu adların sırasında hökmən Yuri Trifonovun, Vasili Şukşinin, Vasil Bıkovun, Çingiz Aytmatovun, Viktori Astafyevin, Vasili Aksyonovun və bir çox başqalarının da adlarını çəkmək vacibdir. “Ustad və Marqarita” romanı isə oxuculara o vaxt çatdırıldı ki, zaman artıq dəyişmişdi. O cümlədən əsərləri leqal çap olunan yazıçıların cəhdlərinə görə dəyişmişdi. Senzura yasaqlarını adlayıb keçən ədəbiyyatı yarımçıq həqiqət saymaq insafdan deyil. Əlbəttə, qeyd-şərtsiz tam həqiqət daha yaxşıdır. Amma buna heç bir imkan verilməyəndə, yarıhəqiqət hər halda ağ yalandan da, lal-dinməzlikdən də daha faydalıdır.
Azərbaycanda necə, sırf dissident ədəbiyyat olubmu?
Bu sözün dar mənasında yox, olmayıb. Sovet dönəminin müxtəlif illərində ayrı-ayrı dissident təşəbbüsləri olub, dərhal da üstü açılıb və cəzalandırılıb. Amma bu mənada quruluşa açıq şəkildə asi olan dissident ədəbiyyatı olmayıb. Lakin bu anlayışı daha geniş anlamda – mövcud ideoloji və estetik çərçivələrə sığmayan, rejimin bədii yaradıcılığın qarşısına qoyduğu tələblərlə barışmayan ədəbiyyat və incəsənət əsərləri – həm də tək bədii söz sahəsində deyil, musiqidə, rəssamlıqda, teatr və kinoda, şübhəsiz, olub. Sovet gerçəkliyinin plakatlarda təsvir olunduğu kimi yox, həqiqi mənzərəsini göstərmək elə dissidentlik idi. Bu anlamda hətta rus ictimai fikrində də, ədəbiyyatında da yalnız Soljenitsın, Saxarov, Bukovski, Amalrik, Şaranski, Ginzburq, qeneral Qriqorenko, Sergey Kovalyov deyil, yuxarıda adları çəkilən yazıçılar da, Azərbaycanda Bəxtiyar Vahabzadə, İsa Hüseynov, Sabir Əhmədov və bir sıra başqa müəlliflər də dissident sayıla bilər.
Bu barədə danışmaq mənimçün yaxşı deyil, amma deməliyəm ki, o illərdə bizim publisist yazıçılarımızdan biri yüksək kürsüdən bəyan edirdi ki, Azərbaycanda da Soljenitsın əmələ gəlib, məsələn, Anar. İndi mən bunu gecikmiş zarafat və layiq olmadığım kompliment kimi qəbul edirəm, amma o vaxt bu, sırf siyasi donos idi.
Altmışıncı illərdə ədəbiyyat tariximizin ən önəmli cərəyanı Mirzə Fətəli Axundzadədən, Mirzə Cəlil Məmmədquluzadədən, Mirzə Ələkbər Sabirdən gələn tənqidi, ifşaedici istiqamət altmışıncı illər ədəbiyyatının şah damarı oldu. Və elə qələm sahiblərinin bəziləri şeytançılıq, çuğulluq edərək bu təşəbbüsləri sovet quruluşuna qarşı təxribat kimi təqdim edir, “lazımi yerlərə” açıq, ya gizli donoslar verirdilər.
Sovet dönəmində aldığımız mükafatları, fəxri adları başımıza qaxanlar, o dövrün ölçüsüz-biçisiz rəsmi basqılarından, ayıq-sayıq partiya nəzarətindən, amansız senzura istibdadından başqa öz həmkarlarımızın şeytançılığını da nəzərə alsaydılar, bəlkə bir az daha insaflı olardılar. Amma bəxtimiz onda gətirmişdi ki, o vaxt Azərbaycana öz etirafına görə özü ən böyük dissident olan Heydər Əliyev rəhbərlik edirdi. Heydər Əliyevin əvvəllərdə gətirdiyim çıxışından bir fikri xüsusi vurğulamaq istəyirəm. Tamamilə doğru qeyd edir ki, Azərbaycanda dissident sayıla biləcək yazıçılar sovet həyatı haqqında həqiqəti yazırdılar. Həqiqəti olduğu kimi göstərmək isə sovet ideoloqlarının rəyincə quruluşu ittiham etmək deməkdi.
Azərbaycanda “altmışıncılar” nəsrinin ən parlaq əsərlərinin qəhrəmanları adi insanlar idi, bunu isə o vaxtın ideoloji tənqidi sistemə qarşı təxribat kimi qələmə verməyə çalışırdı. Hətta altmışıncılara müəyyən rəğbətlə yanaşan mötəbər tənqidçilər belə bu əsərlərdəki həyat həqiqətlərini meşşanlığa qarşı mübarizə kimi qələmə verməyə çalışırdılar, halbuki personajlarımız meşşanlar yox, gündə rast gəldyimiz adi insanlar idi. Plakat qəhrəmanlara alışmış estetik baxışlar bunu heç cür qavraya bilmirdilər. Bəzi sital tənqidçilər isə yazılarımızı yalnız sosrealizmə zidd (bu, doğrudan da, belə idi) mətnlər kimi yox, həm də antisovet mətnlər kimi qələmə verməyə başladılar ki, bu artıq siyasi donos idi. Biz insanın daxili aləmini təsvir etməyə çalışırdıq, amma hətta yetərincə hazırlıqlı və savadlı tənqidçi də bunu mikromühitə, yəni kiçik dünyaya varmaq kimi qavrayırdı. Belələri üçün MAKROMİR, yəni böyük dünya əzəmətli quruculuq işləri, adi insani miqyaslara sığmayan möhtəşəm əməllər idi. Onların düşüncəsinə görə, Makromirin – böyük dünyanın adi insanların gündəlik qayğıları, ailə, məişət, iş problemləriylə heç bir əlaqəsi yox idi. Qəhrəmanlıq şücaətlərindən, nəhəng əməllərdən başqa hər şey onların gözlərində xırdaçılıq, kiçik məsələlərlə uğraşmaq deməkdi. Bizim personajlar adi sözlərlə danışırdılar, amma ritorikaya və pafosa alışmış oxucu bunları şivə kimi, ləhcə kimi, ara danışığı kimi qavrayırdı. Gərək on illər keçəydi ki, bütün bunlar bizim düşündüyümüz kimi qavransın. Amma elə bir dövr gələndə və o dövrün ədəbiyyatına həyat həqiqətlərinə uyğun təsvirlər kimi qəbul olunmağa başlananda yeni peyda olmuş yazıçılar da bunları heçə saymağa başladılar və “ədəbiyyat bizdən başlayır” – kimi əsası olmayan iddialarla çıxış etdilər. Həmişə bu fikirdə olmuşam və indi də bu fikirdəyəm ki, altımışıncı illər ədəbiyyatımızın qızıl dövrü idi. Amma məhz iddialı və inkarçı gənclərin bu ədəbiyyatı heçə saymalarından rəncidə olaraq ilk dəfə “altmışıncı illər ədəbiyyatın qızıl dövrü idi, indi isə qızılca dövrüdür” demişdim. Qızılca uşaqlıq xəstəliyidir və doğrudan da, bəzi gənclərin yazıları infantilizm, yəni uşaq oyunları səviyyəsində görünürdü. Bu sözlərlə kimisə incitmişəmsə ifadəmi geri götürürəm. Altmışıncı və yetmişinci illər (faktiki olaraq bu iki on illik eyni estetik dəyərlərin təsdiq olunduğu dövrdür. “Altmışıncılar” deyəndə yetmişinci illər də ədəbiyyatda özlərini təsdiq etmişlər də nəzərdə tutulur). Doğrudur, ədəbiyyatımızın “qızıl dövrü” saymağımda israrlıyam, amma sonrakı səksəninci, doxsanıncı illərdə və XXI əsrdə də ədəbiyyatımızın bütün sahələrində, şeirdə, nəsrdə, dramaturgiyada, tənqiddə bir çox dəyərli əsərləri yarandığını da danmıram. Lakin təkrar edirəm “altmışıncılar” (“yetmişincilər” də daxil olmaqla) ədəbiyyat tarixində xronoloji anlayış kimi yox, estetik məfhum kimi təsdiq olunub.
Rejissor Asif Rüstəmovun “Mərmər soyuğu” filmi Almatıda keçirilən XVI Avrasiya Beynəlxalq Film Festivalında “Ən yaxşı rejissor işi” mükafatına layiq görülüb.
AZƏRTAC xəbər verir ki, ekran əsərinin baş prodüseri Arzu Əliyeva, rejissoru Asif Rüstəmov, quruluşçu operatorları Oktay Namazov və Adil Abbasovdur. Prodüserlər Fariz Əhmədov, Balakişi Qasımov, Orman Əliyev və Guillaume de Seille, həmçinin kreativ prodüser İradə Bağırzadə, ssenari müəllifləri Asif Rüstəmov və niderlandlı həmkarı Roelof Jan Minneboo, eləcə də quruluşçu rəssam Rafiq Nəsirovdur.
Əsas rollarda Xalq artisti Qurban İsmayılov, aktyorlar Elşən Əsgərov və Natavan Abbaslı çəkiliblər.
Azərbaycanda ilk dəfə çəkiləcək çoxseriyalı tarixi bədii televiziya filmi olan “Atabəylər: Şəmsəddin Eldəniz”də rol alacaq aktyorların seçim mərhələsi keçirilir.
“Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” QSC-nin İctimaiyyətlə əlaqələr və sosial media şöbəsindən AZƏRTAC-a verilən məlumata görə, Musiqili Komediya Teatrında həyata keçirilən seçim müsabiqəsinin ikinci günündə mədəniyyət naziri Anar Kərimov da iştirak edib.
Münsiflər heyəti ekran işinə həyat verəcək ən layiqli aktyorları üzə çıxarmağa çalışırlar. Bildirilib ki, bu filmdə çox sayda aktyor olmalıdır, baş rollar çoxdur. Hazırda ilk 8 bölüm üçün aktyor seçimi edilir. Sui-qəsdlər, döyüş səhnələri, saray intriqaları, sevgi hekayələri ümumilikdə “Atabəylər: Şəmsəddin Eldəniz” serialı Azərbaycan kino sənayesində yenilikdir.
AzTV-də yayımlanacaq serial iki mövsümdən ibarət olacaq. İlk mövsüm “Atabəylər: Şəmsəddin Eldəniz” adlanır. Serialda tariximizin XII-XIII əsrlərinə müraciət edilməklə Azərbaycan Atabəylərinin qurduğu dövlətin nəhəng sərhədlərinə diqqət çəkiləcək. Həmin dövrün ədəbi-bədii həyatı da diqqətdə saxlanılacaq.
Mədəniyyət Nazirliyi, “Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri” QSC, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu, Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu və “İMZA” Sosial İnkişafa Dəstək İctimai Birliyinin tərəfdaşlığı ilə ərsəyə gələcək filmin çəkilişi “Şahdağfilm”ə həvalə olunub.
Cari ilin sonuna kimi dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi haqqında çəkilmiş “Sevgi hekayəsi” adlı bədii filmin təqdimatı olacaq.
AZƏRTAC xəbər verir ki, bunu Mədəniyyət Nazirliyinin Kinematoqrafiya şöbəsinin müdiri Rüfət Həsənov Azərbaycan-Türkiyə İkinci Birgə Mədəniyyət Komissiyasının iclasında deyib.
O bildirib ki, ekran əsərinin təqdimatı Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü ərəfəsində olacaq. Tammetrajlı filmdə şairin həyat və yaradıcılığından bəhs edilir.
Bu il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı əsasında Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi görkəmli bəstəkar, SSRİ-nin Xalq artisti Rauf Hacıyevin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə Musiqi Festivalı təşkil edib. Festival çərçivəsində Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrı səhnəsində “Qafqazlı qardaşqızı” operettası tamaşası oynanılmış, Heydər Əliyev Sarayında “Bu həyat qədər” adlı estrada-simfonik konsert baş tutub.
“Rauf Hacıyev – 100” Musiqi Festivalı çərçivəsində 15 dekabr 2022-ci il tarixində F.Əmirov adına Gəncə Dövlət Filarmoniyasında estrada konserti keçirildi. Konsert Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi, F.Əmirov adına Gəncə Dövlət Filarmoniyasının, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin, Gəncə Regional Mədəniyyət İdarəsinin təşkilatçılığı altında hazırlandı.
Musiqi gecəsi Gəncə Regional Mədəniyyət İdarəsinin rəisi Vasif Cənnətovun salamlayıcı nitqi ilə açıldı. Öz çıxışında V.Cənnətov Rauf Hacıyevin musiqi irsinin Azərbaycan musiqi mədəniyyətindəki müstəsna rolunu vurğuladı, ölkə başçısı İlham Əliyevin Sərəncamına əsasən bu il ərzində Gəncədə R.Hacıyev yubileyi çərçivəsində bir sıra tədbirlərin keçirildiyi haqda söz açdı. Sonra Mədəniyyət Nazirliyinin İncəsənət və qeyri-maddi mədəni irs şöbəsinin əməkdaşı, musiqişünas Turan Məmmədəliyeva çıxış üçün səhnəyə dəvət aldı və Rauf Hacıyevin fəaliyyətinin ilə yaradıcılığının musiqi mədəniyyətimizdə tutduğu mühüm yeri, bəstəkarın musiqisinin özəl və novator cəhətləri barədə söz açdı. Musiqi gecəsində şəhər sakinləri ilə bahəm jurnalistlər, kütləvi media nümayəndələri və bəstəkarın ailə üzvləri iştirak etdilər.
Musiqi axşamı üçün hazırlanmış proqram Xalq artisti Rafayel Bayramovun idarə etdiyi Kamera orkestri və Şəhriyar Tağıyevin rəhbərlik etdiyi “Xəmsə” Estrada ansamblı tərəfindən hazırlanmışdı. Konsertin iştirakçıları, solistlər – Xalq artisti Sevinc İbrahimova, Əməkdar artist Kəmalə Tağızadə, ansamblın solistləri Əli Məmmədov, Rüstəm Cəfərov, Əməkdar mədəniyyət işçisi Mehparə Cəfərova, klassik müğənnilər Leyla Məmmədova, Elmir Pişnamazzadə, Vasif Bayramov Rauf Hacıyevin “Sevgilim”, “Mehriban Bakı”, “Saçlarına gül düzüm”, “Leyla”, “Bahar sənsiz”, “Bənövşə”, “Azərbaycanım” və digər mahnı inciləri ilə instrumental kompozisiyalarını ifa etdilər. Proqram çərçivəsində bəstəkarın kamera orkestri üçün “Qızlar rəqsi” adlı miniatürü də ilk dəfə ifa olundu.
17-21 dekabr tarixlərində Bakıda “Türk filmləri həftəsi” keçirilir. Layihə Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi, Bakı Yunus Əmrə İnstitutu və Yerli Düşüncə Dərnəyinin birgə təşkilatçılığı ilə gerçəkləşir.
Dekabrın 17-də Nizami Kino Mərkəzində “Türk filmləri həftəsi”nin açılışı olub.
Mərasimdə mədəniyyət nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyev, Türkiyə mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ahmet Misbah Demircan, Türkiyənin ölkəmizdəki səfiri Cahit Bağcı, mədəniyyət, incəsənət xadimləri, digər qonaqlar iştirak ediblər.
Açılış nitqi söyləyən mədəniyyət nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyev qeyd edib ki, Türkiyə və Azərbaycan öz tarixlərinin ən mürəkkəb dövründə daim bir-birinə dəstək olublar. Bu dəstək müasir dövrümüzdə də davam edir: “Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Türkiyə ilə ölkəmiz arasında bütün sahələrdə olduğu kimi, mədəni münasibətlərdə də böyük inkişaf baş verib. Kino sahəsində də Azərbaycanla Türkiyə arasında əməkdaşlıq uğurla davam və inkişaf etdirilir. Buna misal olaraq hər iki ölkədə keçirilən kino günlərini, film təqdimatlarını, tanınmış kino xadimləri ilə görüşləri və s. göstərmək olar. İki qardaş ölkə arasında kino sahəsindəki əməkdaşlığın davamı olaraq Bakıda növbəti “Türk filmləri həftəsi”nin açılışı keçirilir. İnanıram ki, film həftəsi çərçivəsində nümayiş olunacaq ekran əsərləri Azərbaycan tamaşaçıları tərəfindən həmişə olduğu kimi, yenə də böyük maraq və sevgi ilə qarşılanacaq”.
Türkiyə mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ahmet Misbah Demircan çıxışına Ulu öndər Heydər Əliyevin “Bir millət, iki dövlət” sözləri ilə başladı. Bildirib ki, Azərbaycan və Türkiyə qardaş ölkələr olaraq bir-birinin sevincini, kədərini paylaşan, ürəyi bir döyünən eyni millətdir: “Qarabağda 30 il əvvəl baş verən hadisələr Azərbaycanda olduğu kimi, Türkiyədə də böyük kədərlə qarşılanırdı. 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılan şanlı Qələbə isə bizlərə böyük sevinc hissi bəxş etdi”.
Ahmet Misbah Demircan çıxışının sonunda layihənin ərsəyə gəlməsində əməyi olan hər kəsə təşəkkürünü bildirib.
Türkiyənin ölkəmizdəki səfiri Cahit Bağcı, Yerli Düşüncə Dərnəyinin sədri, türkiyəli deputat Metin Gündoğdu və Bakı Yunus Əmrə İnstitutunun rəhbəri Selçuk Karakılıç çıxış edərək layihə haqqında məlumat veriblər.
Vurğulanıb ki, beş gün davam edəcək layihə çərçivəsində film nümayişləri ilə yanaşı, rejissor Semih Kaplanoğlu ustad dərsi keçəcək, yerli kinematoqrafçılarla görüşəcək.
Layihənin proqramına əsasən, “Sədaqət Həsən”, “Yeddinci kameradakı möcüzə”, “Yaxşı ki varsan, Ərən”, “Sədaqət – müqəddəs döyüş”, “Eşqin ömrü”, “Ankara yayı – vida məktubu” və “Rafadan tayfa – Göbəklitəpə” (cizgi filmi) ekran əsərləri nümayiş etdiriləcək. Seanslara giriş pulsuz olacaq.
Bundan əlavə, türkiyəli rejissorlar Tunç Davut, Murat Şeker, Mustafa Kara, prodüserlər Hacı Mehmet Altınal, Qalip Güner, aktyorlar İpek Tuzcuoğlu, Umut Karadağ və Fatih Osmanlı kino həftəsi çərçivəsində Bakıda müvafiq sahə üzrə tələbələrlə, kino xadimləri ilə görüşəcək, birgə layihələrlə bağlı müzakirələr aparılacaq.
Daha sonra türkiyəli kinematoqrafçılar və film həftəsinə dəstək olan qurumların nümayəndələrinə plaketlər təqdim olunub.
Sonda rejissor Semih Kaplanoğlunun “Sədaqət Həsən” filmi nümayiş etdirilib.
Qeyd edək ki, layihə türk filmlərini ölkəmizdə nümayiş etdirməklə bərabər, Türkiyə və Azərbaycanın kino sektorunun nümayəndələrini bir araya gətirmək, müştərək ekran əsərləri yaratmaq və təcrübə mübadiləsi aparmaq məqsədi daşıyır.
Xəbər verdiyimiz kimi, mədəniyyət naziri Anar Kərimov dekabrın 16-da Sumqayıt şəhər Heydər Əliyev Mərkəzində vətəndaşları qəbul edib. Qəbuldan sonra nazir Sumqayıtda bir sıra mədəniyyət ocaqlarına baş çəkib, müəssisələrin ümumi fəaliyyəti, cari vəziyyəti və maddi-texniki imkanları haqqında məlumat alıb.
Səfər çərçivəsində Anar Kərimov 2019-cu ildə istifadəyə verilən Sumqayıt Muğam Mərkəzində və 2017-ci ildə yaradılan Bayraq Muzeyində olub.
Sonra nazir 1986-cı ildən fəaliyyət göstərən Sumqayıt şəhər “Kimyaçı” Mədəniyyət Sarayına baxış keçirib. Qeyd edilib ki, 2011-ci ildə Prezident İlham Əliyevin Sumqayıt şəhərinə səfəri zamanı Mədəniyyət Sarayının mövcud vəziyyəti ilə tanış olub, bu mədəniyyət ocağının əsaslı şəkildə yenidən qurulması ilə bağlı tapşırıqlar verib. 2013-cü ilin oktyabr ayında burada əsaslı təmir işlərinə başlanılıb və 2017-ci ilin sentyabr ayında tam başa çatdırılıb.
Sarayda Sumqayıtın musiqi məktəblərinin müəllimlərindən ibarət xalq çalğı alətləri orkestri, “Humay” xor kollektivi, “Buta” qızlar ansamblı və “Qafqaz” milli rəqs qrupunun ifaları təqdim olunub.
Sumqayıt şəhər Əli Kərim adına Poeziya evinə gələn nazirə məlumat verilib ki, müəssisə 1990-cı ildə fəaliyyətə başlayıb. Poeziya evi 2013-cü ildə daha yaxşı şəraiti olan binaya köçürülüb. Nazir burada yeni yaradılmış xalq çalğı alətləri orkestrinin üzvləri ilə görüşüb, kollektivin ifasında xalq və bəstəkar mahnılarını dinləyib.
Anar Kərimov Sumqayıt şəhər Səid Rüstəmov adına 3 nömrəli Uşaq İncəsənət Məktəbinin fəaliyyəti ilə tanış olub. Məlumat verilib ki, musiqi məktəbi 1976-cı ildə fəaliyyətə başlayıb, 2016-cı ildə təhsil ocağı üçün yeni bina istifadəyə verilib. Məktəbdə fortepiano, violin, klarnet, balaban, saz, tar, kamança, qarmon, nağara, xanəndəlik, vokal, rəssamlıq, xoreoqrafiya, xor dirijorluğu, nəzəriyyə ixtisasları tədris olunur, 902 şagird təhsil alır, 189 müəllim çalışır. Məktəbdə musiqi təhsili ocaqlarının şagirdlərdən ibarət orkestrinin ifası təqdim olunub.
Cəfər Cabbarlı adına Mədəniyyət Mərkəzinə gələn nazirə 1951-ci ildə yaradılan müəssisənin fəaliyyəti barədə məlumat verilib.
Səfər çərçivəsində Sumqayıt Dövlət Dram Teatrına da baxış keçirilib. Bildirilib ki, teatr 1968-ci ildə fəaliyyətə başlayıb. Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2018-ci ildə teatrın 50 illik yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd olunub.
Anar Kərimov mədəniyyət müəssisələrində fəaliyyətin daha da canlandırılması, işin müasir tələblərə uyğun qurulması ilə bağlı tapşırıq və tövsiyələrini verib.
Moskva Ritorika və Natiqlik Bacarığı Universitetinin aparıcı təlimçisi, Beynəlxalq Trenerlər Assosasiyasının üzvü Nəcəf Allahverdiyev tərəfindən Mədəniyyət Nazirliyinin əməkdaşları üçün 2 həftə ərzində 4 istiqamət üzrə – Natiqlik, Emosiyaların və stressin idarə edilməsi, “Mind Map” (Beyin xəritəsi) və “Time Management” (Zamanın idarə edilməsi) təlimlərinin keçirilməsinə başlanılıb.
Sözügedən təlimlər müasir dünya təcrübəsi əsasında, yeni dövrün tələblərinə uyğun və qabaqcıl format üzərində hazırlanmış, rəhbər vəzifəli şəxslərdə peşəkar idarəetmə biliklərinin artırılması, onlara məsul olduğu proseslər və tabeliyində olan işçilərin daha effektli idarə edə bilmə səriştələrini özündə ehtiva edir.
Həmçinin 4 modul üzərində keçirilməsi planlaşdırılan təlimlərdə iştirakçılar təhlil etmə, stresslə mübarizə, vaxtın idarə edilməsi, informasiya axının tənzimlənməsi, komanda qurma bacarığı və s. səriştələrə yiyələnmiş olacaqlar.
M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında interaktiv şəkildə davam edən təlimlərdə iştirakçıları maraqlandıran suallar ətrafında müzakirələr aparılır, müxtəlif praktik tapşırıqlar icra olunur.
Qeyd edək ki, 22.12.2022-ci il tarixinədək davam edəcək təlimlərin sonunda iştirakçılara sertifikatlar təqdim olunacaq.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və baş redaktoru Kənan Aydınoğlunun 16 dekabr 2022-ci il tarixli müvafiq qərarına əsasən, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, xanım yazar Firəngiz ƏHMƏDOVAAzərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının QUBA Bürosunun Rəhbəri təyin edildi.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktor müavini
İstəyirəm göy üzündə hər zaman Aydın bulud, parlaq günəş görünsün. Xoşluq olsun, xeyir olsun, yox yaman Bəşəriyyət xoşbəxt bir ömür sürsün.
Olmasın müsibət, nə müharibə, Ahıllar, körpələr, cansız cəsədlər, Qan – qada, faciə, bu zillət, bir də Sağlığın itirmiş qazi, şəhidlər. * Yarı can da olmuş oğullar da var, Bir qolu olmayan, qıçı olmayan, Ona ümüd olmaz, bəlkə sağalar Dərdinə yox dəva, dərd sağalmayan.
Bizimçün veribdir canından parça, Bədəni doludur qəlpələr ilə, Torpağa qarışıb qan parça – parça Şəhadət yolunda, qədəmləriylə.
Bükülür bayrağa şəhidim mənim Canından keçdiyi torpaq gözləyir. Açıb qollarını, ağrılar deyir, Ana balasını torpağa verir.
Gözünün yaşını bir QAZİ silir, Axı o da bir şəhid yarısıdır. SONA İNTİZARam, bilənlər bilir VƏTƏN mənim üçün YER TANRISIDIR
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktor müavini Əğyarın dərdindən əriyir canım, Şam öz pərvanəsiycün yandığı kimi. Vədəsiz – zamansız gələn o yarım, Ayrılıb gedibdir, gəldiyi kimi…
Həsrət nalə edər, fəğan qoparar, İntizar çəkməkdən saçım ağarar, Qəlbim qübar olar, göz yola baxar, Uzaqdan gəlirsən, sandığı kimi…
Nə olardı görən, halımı sorsan? Arayıb, axtarıb, ya soraqlasan, Vaxt gələr səhvini sən anlayarsan, Peşiman olanlar qandığı kimi… Nə xəbər, nə ətər qoyub getmisən, Uzaqdasan, ya qeybə çəkilmisən?! Mənə dağlar boyda bir dağ çəkmisən Ürəyin içinə ox çəkər kimi…
Sənin yoxluğunla barışmıram mən, Verdiyin əzaba qatlaşıram mən, Səni röyalarda axtarıram mən, Gerçəkdən gizlənib qaçdığı kimi… Gözümün nurunu aparmısan sən… Şöləm sönür bir vaxt saçdığı kimi…
1990-cı il iyulun 2-də Bakıda vəfat etmiş və doğulduğu kənddə dəfn edilmişdir.
Yaradıcılığı
Osman Sarıvəlli ədəbi yaradıcılığına 1933-ci ildə başlamışdır. Həmin ildə “Gənc işçi” qəzetində “Ayaqsız” adlı ilk şeiri çap olunmuşdur. Osman Sarıvəllinin “Dəmir sətirlərim” adlanan birinci kitabı 1934-cü ildə çap olunmuşdur.
Dekabrın 17-də, saat 14-də “Sabunçu Gənclər Evi”ndə maraqlı bir kitab təqdimatı olacaq. Gənc yazıçı Habil Yaşarın “Yeddinci ayın yeddisi” kitabının.
Kitab “Azərkitab” Yayınlarında gənc nəşr olunub. Redaktoru Əkbər Qoşalıdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, oxuduqca oxucunu intizarda saxlayan bu romanda oxucu gerçək sevgini də yaşayacaq, mübarizliyə də şahid olacaq, eyni zamanda müxtəlif mövzularda dəyərli düşüncələrlə də tanış olacaq.
Əsərdə Aytəkin başda olmaqla, Nihat, Fərid, Aysel və s kimi xarakterlər yer alıblar. Hər birinin öz dünyası var. Və bu günyalar əksərən bir-birinin ziddinədir.
Onu da qeyd edək ki, “Yeddinci ayın yeddisi” müəllifin ilk romanıdır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında “Akademiyanın Şuşanaməsi” ədəbi-tarixi ənənə və gələcəyə baxış” adlı konfrans keçirilib. Konfransın plenar iclası Akademiya binasının Dairəvi zalında baş tutub. Tədbiri giriş sözü ilə açan AMEA prezidenti akademik İsa Həbibbəyli konfrans iştirakçılarını salamalayıb və “Şuşa ili” çərçivəsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında görülən işlər, çap olunan kitab və məqalələr, keçirilən konfranslar barədə məlumat verib. Daha sonra AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun şöbə müdiri, akademik Zemfira Səfərova “Şuşa Azərbaycan musiqi məbədidir” adlı məruzə ilə çıxış edib. Alim Şuşanın Azərbaycan musiqi tarixində oynadığı roldan, bu şəhərdə yetişən dahi musiqiçilərdən söz açıb. Sonra çıxış üçün söz konfransa qonaq qismində dəvət olunan millət vəkili Zahid Oruca verilib. Natiq belə bir mötəbər tədbiri həyata keçirdiyi üçün AMEA prezidenti, akademik İsa Həbibbəyliyə təşəkkür edib, II Qarabağ müharibəsinin xalqımızın zəfəri ilə başa çatmasında alimlərimizin rolundan bəhs edib. Digər millət vəkili Tural Gəncəliyev də çıxışı zamanı “Şuşa ili” çərçivəsində AMEA-da görülən işləri təqdir edib və uşaqlıq illərinin keçdiyi Şuşa ilə bağlı xatirələrini bölüşüb.Daha sonra plenar iclasda AMEA Tarix İnstitutunun baş direktoru tarix elmləri doktoru, professor Kərim Şükürov, AMEA-nın müxbir üzvü Tehran Əlişanoğlu, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun şöbə müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Kifayət İmamquliyeva çıxış edib. Plenar iclasın sonunda “Şuşa ili”ndə fəallığı və elmi fəaliyyəti ilə seçilən AMEA əməkdaşları fəxri fərmanlarla təltif olunublar. Fasilədən sonra beynəlxalq konfrans öz işini bölmə iclasları ilə davam etdirib. Üç bölmə üzrə məruzələr dinlənilib. Birinci bölmənin iclası akademiya binasının Kiçik akt zalında keçirilib. Bölmənin sədri filologiya elmləri doktoru Əlizadə Əsgərli, katibi Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işçisi Orxan İsayev, ikinci bölmənin sədri filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aygün Bağırlı, katibi Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşı Pərvanə Kərimova, üçüncü bölmənin sədri filologiya elmləri doktoru Elnarə Akimova, katibi filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülnar Qəmbərova olub. Bölmədə filologiya elmləri doktoru Salidə Şərifovanın “Poeziya və nəsrimizdə Şuşanın bədii təsiri”, filologiya elmləri doktoru Elçin Mehrəliyevin “ Qarabağ mövzusunda yazılmış əsərlərdə yurd-yuddaş birliyinin bədii təcəssümü”, filologiya elmləri doktoru İlham Cəfərsoyun “Şuşa qartal deməkdir”, filologiya elmləri doktoru Raqub Kərimovun “Xurşidbanu Natəvan və Şuşa ədəbi mühiti”, filologiya elmləri doktoru İslam Sadığın “Elamın paytaxtı Şuşa şəhəri”, filologiya elmləri doktoru Yaşar Qasımbəylinin “Azərbaycan poeziyasının Şuşa güvənci və sevinci”, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Əkrəm Bağırovun “Şuşa şairləri təzkirələrdə”, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elnarə Qaragözovanın “Tarixi romanlarda Şuşa obrazı” və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Lalə Həsənovanın “Narahat ruhumuzun oylağı Şuşa və ya müasir tariximizin təcəssüm olunduğu əsər” adlı məruzələr dinlənilib. Çıxış edən alimlər Şuşa şəhərini həm bədii, həm də tarixi aspektdən araşdırıb təhlil ediblər. Məruzəçilər daha çox Şuşa obrazının bədii ədəbiyyat təcəssümü, Şuşa və Qarabağda ədəbi mühit, Şuşanın tarixi, eləcə də Şuşa toponiminin qədim türk dillərində necə əks olunması ilə bağlı fikirlər irəli sürüblər. Məruzələr yekulaşdıqdan sonra elmi diskussiya, fikir mübadiləsi aparılıb. Sonda çıxışçıların hər birinə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası tərəfindən nəşr edilən “Akademiyanın Şuşanaməsi: ədəbi-tarixi ənənə və gələcəyə baxış” beynəlxalq elmi konfransın materialları və təşəkkürnamələr təqdim edilib. Orxan İsayev AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitunun əməkdaşı
İnsan… Unutan varlık insan… Doğası gereği albenili, farklı, renkli cisimlere dikkat eden varlık. Genellikle, gözünün önünde olan çoğu şeyi fark etmez insan. Tıpkı her gün üzerinden geçip gittiği yolları, toprakları fark etmeyişi gibi. Bilemez oysa bu toprakların altında nice hazineler yatar. Toprağa dokunursun, anlamak için. Yaklaşırsan, kazarsan içinden ne zenginlikleri çıkar. Yapaylığın karışmadığı doğal güzellikler sunar sana. Çünkü kutsaldır toprak. Doğallığını kaybetmemiş nice değerlere sahip bu topraklardan, kültürel değerlerden beslenen ve bu güzellikleri bünyesinde bulunduran mümtaz bir şahsiyet Yaşar Metin Aksoy ile bir röportaj yaptık. Yaptığımız bu çalışmadan büyük bir kıvanç duyduğumu söylemeliyim. Çünkü sorulara verilen cevaplar son derece bilgi doluydu. İnsana bilmediklerini, merak ettiklerini öğrenmek kadar mutluluk verici başka bir şey olabilir mi? Soru: Bize kendinizden bahseder misiniz? 1967 yılında Niksarlı bir ailenin Ankara Hacettepe Tıp Fakültesinde dünyaya gelen ilk çocuğuyum. Benden öncekiler sebepsiz ölünce annem beni Ankara’da doğurmaya karar vermiş. Nüfus cüzdanımda Ankara yazar ama ben kendimi hep Niksarlı olarak gördüm. Niksar’da büyüdüm ve lise son sınıfına kadar okudum. İzmir İnönü Lisesinden mezun oldum. Ankara Ünv. Tıp Fakültesinden 1989 yılında mezun oldum. Sonra sırayla Kars, Ankara, Sivas ve sonra da Tokat’ta çalıştım. 22 yıldır Tokatta Kalp ve Damar Cerrahı olarak çalışıyorum. Bir süre başhekimlik ve Sağlık Müdürlüğü görevlerinde de bulundum. Tıp Fakültesinin yanında İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü mezunuyum. Hobi olarak müzik, ok ve yay yapımı, spor olarak atlı okçuluk yapıyorum. Bestelerim ve romanlarım var. Niksar’daki evimiz Türkiye’nin Diyarbakır’dan sonra en büyük kalesi olan kalenin orta surlarına sırtını yaslamıştı. Evin hemen yanı başında tolas adı verilen depolar ve tüneller olduğundan tarihin içerisinde yaşıyorduk. Tüm bunları tamamlayan şey ise mahalle çocuklarını büyüsü altına almış olan okçuluk kültürüydü. Bu kültür ise Cüneyt Arkın’ın Battal Gazili filmlerindeki müthiş okçuluk gösterilerinden besleniyordu kuşkusuz. Basit ok ve yaylar yapar bunlarla oynardık. Dedem marangozluk yapıyordu. Kültürel midir genetik midir bilemem ağaca karşı ilgim hiç eksilmezdi. Bir gün “Gerçek bir yay nasıl yapılır” diye düşünmeye başladım. Merakıma mahalleden hiç bir çocuğun iştirak etmediğini belirteyim. Araştırmacı bir ruhum vardı benim. Niksar Kütüphanesinde zorlukla ulaştığım bir ansiklopedi maddesinde şu kadarcık bir bilgi vardı “Türk yayı kemik, ağaç, sinir ve balık tutkalından yapılıyordu”. İş karışmıştı. Beni kat be kat aşardı. Ortaokul vakti de gelmişti. Mahallede Battalgazilerin birbirine karşı savaştığı oyunlar artık mazide kalıyordu. Maalesef büyümüştük. İlkokuldan sonra gelen bu okul zorluğu nedeniyle birçok eğlencemizin tarihe karışmasına sebep oldu. Tek güzel şey cuma günleri öğleden sonrasındaki dört saatlik ağaç işleri dersi idi. Cuma günlerini iple çekerdim. İskarpela ile bir şeyler oymak, sıkıcı derslerin arasında ilaç gibi geliyordu. Okçulukla bağlantısız gibi görünse de yıllar sonra tuhaf bir şekilde birbirlerine bağlanmıştır. 2000 yılında Tokat’a taşındık ve muayenehane açtım. Fazladan bir odam vardı küçük bir atölye için. İskarpela takımları dizdim. Tokat’ın eski evlerindeki oyma tavan göbeklerinin kopyalarını yapıyordum. Bu konuda iyi bir yere gelmiştim. Ve 2005’de her şey değişti. Eylül ayıydı. Askeri müzeyi geziyordum. Yaylar vitrininin önünde. Yaylara uzun uzun bakarken vitrinin altında bir A4 sayfasında yayların nasıl kurulacağını gösterir şemayı gördüm. Çocukluğumdaki zorluğu hatırlayıp O eski Türk yayını tekrar yapmaya karar verdim. Kolay mı oldu, hayır… Yerli kaynak yoktu. Osmanlıcadan çeviri yaptık, yurtdışından kitaplar getirttik, çalıştık çabaladık. Adeta bir ölüyü diriltiyorduk. Yay yapımı unutulalı elliye yakın yıl geçmişti. Boynuz, akçaağaç bulmak çok zordu. Mandanın neredeyse nesli tükenmişti. Akçaağacın kesimi yasaktı. Ve balık tutkalı Almanya’dan ithal geliyordu. Bulabildiğimiz kısıtlı bilgiler tatmin edici değildi. Kafayı müzedeki yaya takmıştım. Acaba nasıl bir yapısı vardı. Boynuz ağaç ve sinir hangi oranlarda kullanılıyordu? MR veya tomografi ile incelemek mümkün olur muydu? Yayı izin alıp önce MR’a soktuk lakin görüntüler çok kötü idi. Şansımızı tomografi ile denemeye karar verdik. Tomografiyi çekince elde ettiğim görüntüler inanılmaz derecede bilgi verici olmuştu. Bu konuyu Kore’de 2007’de Dünya Geleneksel Okçuluk Festivali Kongresinde seminer olarak sundum. Zamanla bu tür okçuluk patlama yaptı. Federasyonu dahi kuruldu. Sadece biz değil dünyadaki tüm ilgililer Türklerin bu konudaki uyanışını takip etmeye başladılar. Tokat’ta öğrenciler yetiştirdim. Çin’den, Güney Kore’den Macaristan’a kadar birçok ülkede okçuluk kültürümüzü temsil ettik. On yıl önce de bir at alıp atlı okçuluk sporu yapmaya başladım. Şu an Danişment Gazi Atlı Okçuluk Kulübünün başkanlığını yapıyorum. Soru: Tıp ve edebiyat çok farklı alanlar. İkisini ortak nokta olarak hayatınıza almanız nasıl gerçekleşti? Roman yazmam tesadüfen oldu. Bir arkadaşım roman yazıyordu. İncelemem için bana verdi. Konu pek güzeldi ama eksik yönler buldum ve kendisinden tamamlamak için izin aldım. Oturup romanın girişine ilaveler yaptım. Sonra da kendi yazdığımı beğendim. Roman yazabileceğimi fark ettim. Bir süre sonra Evliya Çelebi Seyahatnamesinde “Varvar Ali Paşanın İsyanı” hadisesini okurken bir arkadaşım Mahperi Hatun Kervansarayının restorasyonunda bulduğu çok yıpranmış iki ok ucu getirerek onların kervansarayda ne işi olabileceğini sordu. Bu konuya bir cevap vermenin imkânı yoktu. Her şey mümkün idi. Ok uçları duvara saplı halde bulunmuş. Demek ki bir çatışma olmuştu. Bu çatışma ile Varvar Ali Paşa’nın isyanı hakkında bir ilgi kurmaya başladım. Bundan iyi bir film çıkar diye düşünmeye başladım. Oturup senaryo nasıl yazılır diye bir araştırma yaptım ve yazmaya başladım. Ama yazdıkça yazıyordum. Yazdıklarımın hacmi bir senaryoyu kat kat aşınca bunu romana çevirmeye başladım ve ilk romanım olan “Sipahi” böylece ortaya çıkmış oldu. Soru: Edebiyata olan ilginizi nasıl, ne zaman fark ettiniz? Etkilendiğiniz şahsiyetler oldu mu? Muhtemelen rahmetli öğretmen annemin sayesindedir. Beni okumaya daima teşvik etmiştir. Evde hikâye kitabı hiç eksik olmazdı. Doğum günümde bana ansiklopedi bile hediye etmiştir. Altı cilt ansiklopediyi tamamen okumuştum. 1976’ya kadar televizyonumuz olmadı. Yeni şeyler keşfetmenin tek yolu okumaktı. Ben de okumaya karşı sürekli bir açlık çekerdim. Seçici de değil, ne bulursam okurdum. Sonradan Kemalettin Tuğcu ve Enid Blyton’ın hemen bütün romanlarını, ardından Jules Verne’nin romanlarını okudum. Okul çıkışında halk kütüphanesine uğrar ve kitap okurdum. Kışları hava kararır ben farkına bile varmazdım. Genellikle babam gelir ve beni eve götürürdü. Annem ve babam bana kitap yetiştirmekte zorlanırlardı. Sanıyorum onların öğretmen arkadaşlarının bütün kitapları bizim evden geçmiştir. Ben üç kuruş harçlığını da okumaya yatıran bir öğrenciydim. Romanlara karşı olan ilgimi hep muhafaza ettim. Üniversitenin ilk yılında bir kırtasiye dükkânının ardiyesinde birkaç ay kalmak zorunda kalmıştım. Kırtasiyenin sahibi bir edebiyat öğretmeni olan Hami Karslı idi. Allah selamet versin ardiyenin duvarları baştanbaşa kitaplıktı. Burada Fakir Baykurt, Orhan Kemal ve Orhan Pamuk ile tanıştım. Yaşar Kemal ile zaten liseden tanışıyorduk. Böylece Türk Klasiklerine de bir giriş yapmış oldum. Üniversitede iken “Av” dergisinde küçük av hikâyeleri yazarak yazın hayatına giriş yaptım. Ayrıca çeviriler de yapıyordum. Ama Tıp Fakültesi böyle yan uğraşları birlikte yürütebilmek için çok da uygun bir yer değil. Bunları devam ettiremedim. Bütün büyük yazarlardan bir miktar etkilenmişliğim vardır. Ama bana tek bir tane diye sorarsanız “Mehmet Eroğlu” derim. O da “Yarım Kalan Yürüyüş” kitabı sebebiyle. Soru: Türk edebiyatına olan katlılarınızı anlatabilir misiniz? Belki tarih romanları hususunda mütevazı bir katkım olmuştur. Okumuş olduğum tarihi romanlarda gördüğüm kuru hamaset, tarih yanılgısı, döneme uygunsuzluk, detaysızlık gibi beni rahatsız eden tüm noktaların romanlarımda olmamasına çalıştım. Hikâyeden önce, tarihin bir dönemini okuyucuya aktarmaya ve onun ilgisini daha çok tarihe yöneltmesine gayret ettim. Hiç yaşanmamış şeyleri anlatmak yerine yaşanmış olayları anlatıp bu olaylar arasındaki boşlukları yaşanmış olabilecek hikâyeler ile doldurmaya çalıştım. Tarihe dair öğrendiğim şeyleri de okuyucu ile paylaşmaya çalıştım. Soru: Doktorluk gibi bir meslek yaparken edebiyat dünyasına iki roman kazandırmak çok takdire şayan bir tutum. Romanlarınızı hayata geçirmede etkilendiğiniz şahsiyetler mutlaka vardır. Bize bu kişilerden bahseder misiniz? Çocukken aklımda iz bırakan büyüklerden, öğrenciliğimde etrafta olan arkadaşlarımdan, hocalarımdan ve sonradan meslektaşlarımdan olumlu veya olumsuz olarak beni etkileyen birçok husus olmuştur. Kafamda bir roman kahramanı tasarlarken bu özellikleri kahramanlara aktarıyorum. Bu kişilerin başında üniversite hocalarımdan birisi var. İsim vermeyeceğim. İlk romanım olan Sipahi’yi yazarken romanın kahramanı olan Süleyman Bey’in mükemmeliyetçiliği hususunu hocamızın bize karşı olan tavırlarından esinlendim Hocamız yaptığımız işi hiç beğenmez ve bunu yüzümüze karşı söylerdi. Kırk yılın başı bir işimizi beğenirse de bunu öyle bir ifade ederdi ki seviyor mu dövüyor mu anlamazdık. Ama işinin erbabı denilen bir hocaydı. Sanırım Süleyman Bey de onun bu yönüne çekmiş. Soru: Roman yazarken mutlaka bir ön çalışma yapıyorsunuzdur. Romanlarınızı nasıl oluşturduğunuzu, nelerden etkilendiğinizi, hangi zaman ve olaylardan yola çıkarak yazdığınızı bize anlatabilir misiniz? Ben tamamen kurgudan oluşan kitaplar yazmadım. Yazabileceğimi de sanmıyorum. Her iki kitapta da beni onları yazmaya zorlayan ipuçları vardı. Sipahi’de bu ipucu kervansarayın duvarına saplı bulunan iki ok ucu ve geçmişte yaşanan bir isyandı. İkinci kitap olan Yeniçeri de ise daha farklı bir şey oldu. Mora Yarımadasında bir kale var: adı Moton. Osmanlı- Venedik Savaşları sırasında bu kalenin 1500 yılında zaptı esnasında kalede bir kitap bulunmuş. Bu bir tıp kitabı olup içerisinde ok yaralanmalarının nasıl tedavi edileceği konusunda kısa bir bölüm var. Bu kitap saray baş cerrahı tarafından tercüme edilerek Sultan 2. Bayezid Han’a sunulmuş. Bu kitap bir doktora tezi olarak çalışılmış. Ben de o tezi bulup okuduğumda anlatılan tedavi usullerini görünce birden ilham geldi. Kale kuşatmasını, öncesini, çevresinde olan bitenleri ve bu kitabın kaleye nereden ve nasıl geldiğini ve oradan sultana sunulmasına kadar olan bir yolculuğunu yazdım. O sırada Sultanın almak istediği başka kalelerde var iken neden Moton Kalesinde karar kılmıştı? Acaba bu kitabın o kalenin tabibinde olması Moton’un kuşatılıp alınması için bir sebep miydi? Eğer öyleyse bu kitap binlerce yeniçerinin ölmesine değer bir kitap mıydı? Peki, Sultan neden ısrarla bu kitabı ele geçirmek istiyordu? Bunlar benim hayal kurarken kendime sorduğum sorular. Bu soruların cevabını da ikinci kitapta verdim. Soru: Roman kahramanlarınızla kendinizi ve yakınlarınızı özdeşleştirdiğiniz oluyor mu? Olmaz mı? Kendimin beğendiğim yanlarım kadar beğenmediğim yanlarımı da kahramanlara yapıştırıyorum. Misal benim çok fazla at ile yıkılmışlığım vardır. Sipahi Süleyman’da bir savaşın en önemli anında at ile yıkıldı. Yeniçerinin ikinci kahramanı olan saray cerrahı’da tıpkı benim gibi çok latifeci bir şahıs. Süvari alayının belli başlı askerleri hep benim okçu arkadaşlarım. Soru: Yazmayı istediğiniz bir dönem ve anlatmak istediğiniz bir şahsiyet mutlaka vardır. Gelecekte yapacağınız çalışmalarla ilgili bize bilgi verir misiniz? En fazla ilgimi çeken dönem 17. Yüzyıl. Sebebi de Evliya Çelebi. O dönem yaşantısı ve askerlerin ortamları hakkında ilginç ayrıntılar veriyor. Muhtemelen yine bu dönemle ilgili bir şeyler yazarım. Sipahi iyi bir baskı sayısı yakaladı. Okurlardan devamının gelmesi yönünde talepler var. Lakin yayınevi Sipahi 2’yi istemiyor. Henüz karar vermedim. Ama muhtemelen tanınmış bir şahsiyet yerine ilk iki romanda olduğu gibi gölgede kalmışlardan bir kahraman veya kahramanlar seçerim. Soru: Okuyucularınızla günlük hayatta karşılaştığınız zaman yaşadıklarımızı anlatabilir misiniz? Genelde yeni kitap talebi geliyor. Bazen de ilk kitabın hüzünlü sonu konusunda da eleştiriler. İki defa da teknik hata uyarısı geldi ki çok değerliydiler. Böyle bilgili okuyucuların olması çok iyi bir şey. Kaç kişinin gözünden kaçmış bir şeyi bulup bana ulaştırmalarına minnettar oluyorum. Okuyucu ile kitabın sahnelerini konuşup tartışmak çok keyif veriyor. Soru: Ülkemizdeki edebiyat çalışmalarını, özellikle roman ve hikâyecilikteki çalışmaları nasıl değerlendiriyorsunuz? Roman yazarı olmama rağmen edebiyattan oldukça uzak kaldım. Sebebi kırk parçaya bölünmüş olmak. Bu nedenle hataya düşersem affola. Türk romancılığının duraklama devrinde olduğunu düşünüyorum. Hikâyecilik ise takibimde değil. Bunları söylerken çok tedirginim. Sağdan soldan eleştiri okları yemem inşallah. İnternetin ve asri zaman yaşantısının darbe vurmadığı sanat dalı mı kaldı siz söyleyin? Soru: Edebiyata olan ilgi ile günlük ilgi gören ancak çok edebi değeri olmayan çalışmaları toplum genelinde incelediğimiz zaman nasıl sonuçlara ulaşıyorsunuz? On puanlık uzman sorusu oldu bu. Ben bu sınavdan kalırım ellağam. Şakanın yanı sıra ciddi bir araştırma konusu bu. Bir ürünün değerini yazılmasından yıllar sonra tartışmak lazım. Soru: Sizce kıymetli bir okuyucu nasıl olunabilir? Doktor Fatih Şua Tapar gibi olunabilir. Ayda birkaç kitap bitirip sonra bunları internet ortamında kendi okuyucularına değerlendiren, bu kitaplardan alıp seçtiği mottoları (vecize) veya hikâyeleri başka yazılarda kullanarak gerek kendi dünyasını gerekse okuyucusunun dünyasını renklendiren bir okuyucu kıymetli bir okuyucudur. Buradan Fatih Bey’e de selamlar. Soru: Ülkemiz gençlerinden beklentileriniz nelerdir? Tabi ki sosyal medyadan olabildiğince uzak dursunlar. Bir sporu düzenli yapsınlar. En az bir hobi edinsinler. Bir müzik aleti çalmak veya resim yapmak ile mutlaka ilgilensinler. İş sahibi olmak yerine meslek sahibi olmaya çalışsınlar. Kötü alışkanlıklardan uzak durup, kötü arkadaşlıklar kurmasınlar. Allah’ın verdiği devasa hard disklerini bolca yazılım ile doldursunlar ki bir gün işlerine yarar. Soru: Hayatı daha anlamlı hale getirebilmek için edebiyat dünyasında ve yaşadığımız toplumda neler yapılabilir? Hayata kulak vermemiz ve onu dinlememiz lazım. Hayattaki her varlığın bir dili ve bize anlattıkları şeyler var. Kulak vermiyoruz ve dinlemiyoruz. Çok şey kaçırıyoruz. Onu dinleyip başkalarına anlattıkça edebiyat dünyamız zenginleşiyor. Ben gariban bir doktorum. Edebiyat ilgili ne kadar az konuşursam o kadar iyi. Konuyu uzmanlara bırakıyor ve izzeti ikbal ile çekiliyorum. Teşekkür ederim. Sayın Yaşar Metin Aksoy, Kümbet dergisi olarak bize zaman ayırdığınız için çok mutlu olduk. Ayrıca dünyanızın kapılarını bize araladığınız için teşekkür ediyoruz. Edebiyat dünyasında fersah fersah yol almanızı diliyor, şükranlarımızı sunuyoruz.
Bakı Dövlət Sirki bütün fəsillərdə fəaliyyət göstərməkdə davam edir.
Dekabr ayının 17-dən başlayaraq “Güzgülər dünyası” adlı beynəlxalq sirk proqramı nümayiş etdirəcək.
Sirk proqramı yanvarın 8 – nə kimi davam edəcək.
“Güzgülər dünyası” yeni il şousunun hekayəsində şər qüvvələri ilə xeyirxah şahzadənin mübarizəsindən bəhs olunur.
Müasir dünya sirk nümunələrini nümayiş etdirməyi qarşısına məqsəd qoyan Bakı Dövlət Sirkində musiqili rəqs şouları, hava gimnastlarının qeyri – adi tryukları, klounların yumor dolu çıxışları, balet şousu, transformasiya illüziyası kimi digər nömrələr proqramları rəngarəng edir.
Bundan başqa, Bakı Dövlət Sirki uzun illərdən sonra Qarabağ atlarının çıxışı ilə milli sirk nömrəsini də hazırlayıb.
Xatırladaq ki, payız mövsümündə “Beynəlxalq Sirk: Festival qalibləri” adlı proqram nümayiş olunub.
Proqramların təşkilatçısı azərbaycanlı sirk ustası Allahverdi İsrafilovdur.
Biletləri şəhərin bütün kassalarından və “iticket.az” saytından onlayn əldə edə bilərsiniz.
Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi Azad Cəfərlinin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti İtaliya və Fransaya səfər edib.
Dekabrın 12-də başlayan səfərin məqsədi Romada yerləşən Mədəni Mülkiyyətin Mühafizəsi və Bərpasının Öyrənilməsi üzrə Beynəlxalq Mərkəz (ICCROM) arasında əlaqələrin müxtəlif istiqamətləri üzrə fikir mübadiləsinin aparılması, gələcək əməkdaşlıq perspektivlərinin müzakirə edilməsi, həmçinin UNESCO-nun baş qərargahında (Paris) keçiriləcək Silahlı münaqişə zamanı mədəni sərvətlərin qorunması üzrə Komitənin 17-ci sessiyasında iştirak etməkdir.
Səfər çərçivəsində dekabrın 14-də Azad Cəfərli Roma şəhərində lCCROM-un baş qərargahında təşkilatın baş direktoru Vebber Ndoro ilə görüşüb. Görüşdə Azərbaycan Respublikasının İtaliyadakı Səfirliyinin ikinci katibi Rüstəm Bayramov, Dövlət Xidmətinin baş mütəxəssisi Nəzrin Məmmədova, ICCROM-ın proqram meneceri Eugene Jo, layihə rəhbəri Rohit Jigyasu, təşkilatın koordinatoru Anna Zeichner iştirak ediblər.
Dövlət Xidmətinin rəisi lCCROM və ölkəmiz arasındakı əməkdaşlığın inkişafı istiqamətində Azərbaycanda həyata keçirilən tədbirlərdən danışıb. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə tarix-mədəniyyət abidələrinin monitorinqi, inventarlaşdırılması, bərpa-quruculuq işləri və infrastruktur layihələrinin icrası haqqında məlumat verib. Post-münaqişə dövründə “Böyük qayıdış” tədbirləri çərçivəsində işğal zamanı dağıdılmış abidələrin qorunması və mühafizəsinə həssaslıqla yanaşıldığını diqqətə çatdırıb.
lCCROM ilə birgə mərkəz Azərbaycan olmaqla abidələrin bərpası və qorunması prosesinin idarə edilməsi, texniki, metodoloji bilik və bacarıqların artırılması üzrə Türkdilli dövlətlərin mütəxəssislərinin iştirakı ilə çoxşaxəli və uzunmüddətli təlimlərin təşkil olunmasının mümkünlüyünü diqqətə çatdırıb.
lCCROM-un baş direktoru Vebber Ndoro isə öz növbəsində ölkəmizdə səfərdə olarkən işğaldan azad olunmuş ərazilərdə, xüsusilə də Şuşa şəhərindəki dağıntıları təəssüflə seyr etdiyini qeyd edib. Baş direktor təlimlərlə bağlı Azərbaycan tərəfinin təkliflərini yüksək dəyərləndirdiyini bildirərək, belə təlimlərin təşkil olunması ilə nümunəvi fəaliyyət və təcrübənin əsasının qoyulacağına inamını ifadə edib. Bununla əlaqədar memorandumun imzalanması və uzunmüddətli əməkdaşlıq proqramının icra edilməsi fikrini dəstəklədiyini vurğulayıb.
Həm işğaldan azad olunmuş ərazilərdə, həm də bütövülükdə ölkə hüdudları daxilində yenidənqurma, inkişaf prosesi çərçivəsində proqramın Azərbaycan tərəfinin şərhlərinə, izahlarına, ehtiyaclarına uyğun olaraq, həmçinin mərkəzi Azərbaycan olmaqla və Türkdilli dövlətlərin iştirakı ilə həyata keçirilməsinin uğurlu nəticələr verəcəyinə ümidvar olduğunu bildirib.
Hər iki tərəfin dəstəklədiyi bu proqramın əlaqələndirilməsi məqsədilə görüşdə əlaqələndiricilər müəyyən edilib, layihələrin hazırlanaraq mübadilə edilməsi və bu addımların yol xəritəsinə uyğun olaraq yerinə yetirilməsi razılığına gəlinib.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və baş redaktoru Kənan Aydınoğlunun 16 dekabr 2022-ci il tarixli müvafiq qərarına əsasən, “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsüXəyalə SEVİL Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının GƏNCƏ Bürosunun Rəhbəri təyin edildi.
Azərbaycanın Mədəniyyət və ƏdəbiyyaAzərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və baş redaktoru Kənan Aydınoğlunun 16 dekabr 2022-ci il tarixli müvafiq qərarına əsasən, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident mükafatçısı gənc xanım yazar Arzu HüseynAzərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının BAKI Bürosunun Rəhbəri təyin edildi.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Qasımlı Gülnar Vaqif qızı 1986-cı ildə Tovuz rayonunun Dondarquşçu kəndində anadan olmuşdur. 2001-ci ildə “Mən sehrli səmayam” adlı ilk kitabı çap olunub. 2004-cü ildə BDU-nun filologiya fakultəsinə daxil olub. 2007-ci ildə ali məktəblərarası keçirilən XII fənn olimpiadasında Azərbaycan dili fənni üzrə II yeri qazanıb. 2009 və 2014-cü il seçkilərində Tovuz rayonunun Dondarquşçu kənd bələdiyyəsinin üzvü seçilib.
2010-cu ildə AMİ-nin Azərbaycan ədəbiyyatı bölməsinə magistraturaya qəbul olunub. 2011-ci ildə “İçimdəki söhbətlər” kitabı nəşr olunub. 2014-cü ildə AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna Ədəbi Tənqid şöbəsinə doktoranturaya qəbul olunub. 2014-cü ildən AYB-in üzvüdür. Bədii və publisistik əsərləri mətbuatda müntəzəm çap olunur. 2009-2014-cü illərdə Tovuz rayonunun Muncuqlu kənd ümumi-otra məktəbində müəllim işləyib. 2014-cü ildən “Hədəf” hazırlıq kurslarında müəllim işləyir. Bir sıra beynəlxalq konfrans və simpoziumların iştirakçısıdır.
Kimi
Mənə çəkdiyin dağa gəl, Gəl, qorxma, dumanı yoxdu. E.Əzim
O hansı dağdı ki, dumanı yoxdu, Mənim ilk sevgimin göz dağı kimi? O hansı yazardı romanı yoxdu, Şair ürəyimin söz dağı kimi.
Elə sancır sanki key iynələyir, Bir işə yaramaz şey iynələyir Tikməyi bir yana hey iynələyir Cumubdur üstümə biz dağı kimi.
Göybəgöy axtardım, Səma, özümü Yerbəyer yerlərdə bitdi əzimim. Gönüqalın bilib üzsüz üzümü Dərimi hey soyur xəz dağı kimi.
Var
Sənsiz gecələrə vərdiş etmişəm Həsrətə, hicrana məndə dözüm var. Nazıyla oynadım ayrılıqların Vüsala tamarzı iki gözüm var.
Mənli-mənsiz, onlu-onsuz arzular Qanıma susadı qansız arzular Qar üstə yazdığım sonsuz arzular Od üstə can verən neçə buzum var.
Sən nədən biləsən, nədənlər nədən? Özün cavab çıxar “a”dan ya “be”dən Gözümdə kölgəli o nurlu didən Məni sınaq etmə, məndə əzim var.
Bir qız
Bir qız vardı bizim kənddə Mənim kimi gözü qara. Sənə olan sevgisindən Bənzəyirdi üzü qara.
Bir qız vardı qarabəniz Üzündə xal düzümləri. Yetişməmiş kim dərmişdi Tənəkdə kal üzümləri?!
O qız bircə addımıyla Ürəyini tərk elədi. Qovuşmağa gücü çatmaz, Ayrılığa ərk elədi.
Sən gələndə həmin qızın Sevgisi sevgiyə döndü. O dinə gəlməyən qızın Dilində sən oldun andı.
Bir qız vardı bizim kənddə Reyhan kimi gözü qara. Gülü, narı yığıb getdi Sizin kənddən səmalara.
Yuxuda…
Sən yuxuya gedəndə Mən yuxudan gəlirdim. Gözün məni güdəndə Özüm bunu bilirdim.
Yuxu mənə gələndə Mən də səndən gedirdim. Sən mənimçün öləndə Mən də gendən gedirdim.
Mənə o təsir edir Sən axı dan gəlirsən. Hamı yuxuya gedir Sən yuxudan gəlirsən.
Hamı xeyrini güdür Sən də mənə zərərsən. Məni könlünə müdir Yat, yuxuda görərsən.
Taxta divan
Vaxtla oynama, gülüm, Vaxtında oyna bir az. Özünə divan tutma Taxtında oyna bir az.
Oturtmaqçün yerində Taxta divan qurular. Sənin alın tərində Taxta divan qurular.
Boş sözdü ki, deyirlər Quruca baxtın olsun. Baxtın quruyanacan Qızıldan taxtın olsun.
Bir dünya
Mən sənə dünyanı bağışlayardım, Sən mənə bir dünya bağışlasaydın. Gözümü yoluna baxışlayardım, Ömür yollarımı naxışlasaydın.
Sən mənə bir dünya bağışlasaydın, Mən sənə dünyanı bağışlayardım. Gözümdə eşqimi alqışlasaydın Özüm eyləyərdim baxışla yardım.
Sevgimdən su içdin gözün doyunca, Səmadan yerlərə yağışladınmı? Sənə səma verdim dünya boyunca Sən mənə bir dünya bağışladınmı?!
Burda nə var ki…
Ayrılaq səninlə burda nə var ki, Ayrılıq mənimçün həyat tərzidi. Bir ömrü hey ölçür-biçir durmadan, Həyat yolumuzda həyat dərzidi.
Eh!!! Burda nə var ki, ayrılaq getsin, Guya ayrılmayıb neyləyəcəyik. Bizim həsrətimiz bir ömürlükdü, Vüsalı yolundan eyləyəcəyik.
Çoxdan gözləyirdin bu təklifimi, Ayrıldıq üstündən dağ götürüldü. Sənin məhəbbətin öldü, gömüldü Mənim xəyallarım sağ götürüldü.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Tovuz Bürosunun Rəhbəri, Prezident təqaüdçüsü, Gənclər müfakatçısı
“Bir şeirin könlün alıb, heca-heca sevdim səni” – misralarının müəllifi Aysel Xanlarqızının “Darıxan şeirlər” kitabından söhbət açmaq istəyirəm. Kitabın bir şeirindəki “bir tabutluq çiyin, bir kəndirlik boyun, bir dözümlük can, bir qismətsiz yazı” kimi tapıntılar əksər şeirlərdə nəzərə çarpır:
Çiçəklər arıların dodaqlarında
bal daddıqca
yarpaqlar xəfif təbəssümlə qımışır burda,
hörümçəklər yuva arzusuyla
tər tökürlər torda…
Arılar və çiçəklər, hörümçək və tor sözün bütün mənalarında ədəbiyyatın hədəfinə tuş gəlib. Ayselin təqdimatında isə balın çiçəklərdən başlayan ömrünün arının dodaqlarından keçən həyat yolu yarpaqların xəfif təbəssümlə qımışmasına səbəb olub. Eləcə də hörümçək torunun yuva qurmaq arzusundan başlayaraq tər tökməyin bəhrəsi kimi hörgüsü şairanə təqdimatdır.
Qolları eşq döngəsi,
Ömürdür hər nəfəsi…
Gedişi mərmi səsi,
Həsrəti savaş adam.
Qolların eşq döngəsinə bənzədilməsi çarəsizliyin fərqli təqdimidir. Hərəsi bir tərəfimizdə yerləşən qollarımızı üfüqi istiqamətdə və ya başımız üzərinə qaldırsaq, hərəsi bir tərəfə baş götürüb gedər. Paralel tutsaq, həndəsənin aksiomları öz hökmünü verər: paralel düz xətlər kəsişməz. Həmin paralel qollarımızı kəsişdirib özümüzə tərəf əysək, özümüzü qucaqlamalı olarıq. Əgər bizi başqası qucaqlamırsa, qollarımız eşqin özümüzə sarılan eşq döngəsidir. Şeirdə isə söhbət ONUN qollarından gedir. Eləcə də, onun nəfəsindən, onun gedişindən, onun həsrətindən. O nəfəs ki, səninçün ömür deməkdir. O gediş ki, ancaq mərmi səsiylə müqayisə oluna bilər və düşdüyü, ya da dayandığı yerdə faciələr yaradar. O həsrət ki, onu duymaq özünü savaşda hiss etmək kimidir.
“Dünya Tovuz boydaydı bu gecə, /Bütün manşetlər boyu/ Güllələnirdi xəbərlər…” – misraları Tovuz döyüşlərinin qəhrəmanlarından olan general Polad Həşimovun xatirəsinə həsr olunmuş şeirdəndir. 30 il torpaqlarının 20 faizi işğal altında qalmış bir dövlətin yenidən başqa bir bölgəsinə düşmən göz dikərsə, o zaman o xalq üçün bu boyda dünya kiçilib bir rayon boyda olar. O millətə elə gələr ki, bütün dünya ilə mübarizə aparmaq, sadəcə, bir rayonu müdafiə etmək qədər mümkündür. Düşmənin üzü dönərsə, millətin də gözü dönər. Dünyanın hər yerində etiraz dalğaları baş qaldırar. Bütün manşetlərin xəbərlərini güllə səsinə məhkum edər.
“Sus, danışma” bağırır bütün atəşkəslərə,
Son damla qanınadək tarix yazır oğullar…
Qarabağa duatək səslənir güllə səsi,
Qələbə arzusuyla gerçək olur nağıllar
Hücum əmri şığıyır…
Bu bənddə Vətən müharibəsinin bütün gəlmişini-getmişini sezmək olur. Son damla qanınadək tarix yazan oğulların atəşkəs qərarlarını susdurmaq əmri verməsinə alqış duyulur. Xalqımızın müharibə dövründə atəşkəs müqavilələrinə olan etirazından tutmuş, güllə səsini duatək qəbul etməsi, qələbəyə inamı, nağılları gerçəkləşdirmək əzmi təqdir edilir.
Sən zindan aşiqisən, mən azadlıq yanğılı,
Qoşulmağa gücüm yox içimdəki haraya…
Rəngli-rəngli baxsaq da bu sevginin gözünə,
Kefin istəməyəndə deyəcəksən qaraya
Ayselin bu kitabında nümunə gətirdiyimiz bəndin formasına oxşar bir neçə eksperiment şeir var. Mənə elə gəlir ki, bu eksperimetlər uğurlu alınıb. Belə ki, hecada yazılmış hər dörd misranın sonuna ya bir söz, ya da bir söz birləşməsi əlavə edilib ki, bu da mənaca əvvəlki misralarla bağlanır. Həmin qanunauyğunluq digər şeirlərində də mükəmməllik yaradıb. “Darıxan şeirlər”in məxsusi cəhətlərindən biri xoşagəlimli qafiyələrin varlığıdır:
Gözümdən yuxu tökülən,
Gecəm yellənir beşikdə.
Həsrət evimin içində,
Sevinc buzlayır eşikdə…
Bəndində işlədilmiş beşikdə və eşikdə tam qafiyələri ilə yanaşı, “qarmağı sevən balığa”, səndən qalan tək qalıq”, “şüa kimi sevməyə” “dua kimi sevmək” qafiyəsinin tapılması mətn daxilində çox yerinə düşür. “Günəşi alovlandırasan qoynunda//Öpüşləri boyunbağı edəsən boynunda…” – misraları isə yalnız qafiyələrinin gözəlliyi ilə deyil, mənasının özəlliyi ilə də fərqlənir.
Aysel Xanlarqızının bu kitabında “İnsan adlı oyuncağam”, “Dərviş ömrü”, “Qonaq görüşlər” və başqa bir neçə heca vəznində yazılmış şeirlərinin bütün misralarını poetik örtüyə qərq olmuş görürük. Bu cür şeirlər müəllifinin ani səhlənkarlığı olmasa, daha yaxşı olardı. Məsələn:
Həyat çılğın dalğaların gətirdiyi çöpləri
Yığsa da sahilim boyu,
Zamanı sevgiyə boğmağı sevdim…
misralarında ilk baxışdan hər şey qaydasındaır. Lakin SEVGİYƏ sözü Azərbaycan dilinin qrammatik qaydalarını pozub. Fikrimcə, bu söz ya “ilə” qoşması və ya -da, -də şəkilçisi ilə işlənməli idi. Sözün yönlük halda işlənməsi heç bir məna kəsb etmədiyi ilə yanaşı, həm də dil qüsuru yaradır. Heç sevgiyə qərq etmək anlamı da vermir. Bundan başqa “əgər gedərsəm, mənimçün darıxma” – şərt budaq cümləsində də “getmək” feilinə şəkilçilər düzgün ardıcıllıqla qoşulmayıb. Normaya əsasən, zaman şəkilçisindən sonra şəxs, sonra şərt şəkilçisi gəlməlidir və söz “gedərəmsə” olmalıdır. Nümunənin sərbəst şeirdən olduğunu nəzərə alaraq, heç bir poetik məcburiyyət qarşısında qalmadan dil qaydalarını pozmağa haqq qazandırmaq olmur. Ona görə ki, Aysel istəyəndə dil və ədəbiyyatın iş birliyindən öz xeyrinə yararlana bilir: “sevgim həsrətinə əsir qurtuldu”, “ayrılığın fəryadında səadətə kar olmuşam”, “xoşbəxtlik alın yazımda qəza enişi eyləyir”, “sürət həddini aşmış mənim şikəst həyatım” – misraları sözün ən gözəl halındadır. Eyni zamanda
“yarpaqtək yaşadı ruhum xəzəli”, göz dəyməsin təkliyimə, bir sıldırım qaya kimi…” təşbehi, “məni yoxluğuna alışdırma gəl, yolları götürrəm ayağın altdan…” mübaliğəsi müəllifinə əhsən dedizdirir.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının GƏNCƏ Bürosunun Rəhbəri
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının GƏNCƏ Bürosunun Rəhbəri
Qurduğun xəyallarından Geriyə dönmək qədər Çətin yol yoxdu bu dünyada. Gözlərindən yıxılan göz yaşlarını Yanağın da qaldıra bilmir. Baxışların buz kəsilir. Başını qaldırıb göyə baxırsan, Göy üzündə sənin çarəsizliyinə Qurbanlıq qoyun kimi bir ulduz kəsilir. Qaralır dünyan, qaralır, Həyatın göz qapaqlarının Arası qədər daralır… Bütün güclü qadınlar bədbəxtdir, bilirsinizmi? İçindəki təkliyi heç kim görmür…
Kimsə olmalı… Kimsə gəlməli Gecənin bu vədəsində. Yekə adam, Ölkə adam, Vətən adam, Həmdəm adam. Taleyin hədəsidi Əl-qolumu bağlayan Yoxsa özüm gələrdim. Bircə qırıq ümid olsa, Olsa, dözüm gələrdim. Adını çəkib dururam, Ah kimi, ahım yuxarı. İlahi, özün düşürsən, Yoxsa mən çıxım yuxarı?
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının AĞSTAFA Bürosunun Rəhbəri
Fələk aman vermədi, Candan can aldı, getdin! Qəfil ömrün sonuncu- -Zəngini çaldı, getdin!
O, sənli illər yandı, Qönçəydi güllər, yandı… Ağızda dillər yandı, Ahh, bu nə haldı, getdin!!!
Arzuların bitməmiş, Övlad toyu etməmiş, Muradına yetməmiş, Axı nə oldu, getdin?!
Ömür dərddir, ömür yük, Ürəyə dərd gömürük… Sənin ömrün, ömürlük, Xatirə qaldı, getdin!!!
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti təqaüd fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının AĞSTAFA Bürosunun Rəhbəri
Ömür var təzadlı, ömür var qəliz, Yaşayır, qoyaraq hərə bir cür iz… Həyat ləzzətinə tamarzıyıq biz, Onsuz da hər nə var dadından çıxıb.
Elə ki, deyirsən sözün əslini, Sənə yaşadırlar xəzan fəslini. Oğul var unudub əsil-nəslini, Ata soyadından, adından çıxıb.
Yaşanan çox günün çiləsi var ki?! Bitmək də bilməyir, “hələ”si var ki… Yaşamaq eşqiylə eləsi var ki, Sürünüb cəhənnəm odundan çıxıb.
Adi hal olubdur ədavət etmək, Ədavət sonucu, “cinayət” etmək… Vallah “adamlara” nəzarət etmək, Deyəsən Allahın yadından çıxıb. Rüfət Axundlu.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktor müavini
Bir qadın düşünün… Həyatın boşluqlarını nərdivan edib, hər boşluqdan bir nəticə çıxardıb, geriyə baxaraq irəliləmək eşqiylə yaşayan qadın. Hər kiçik incikliyi özünə dərd edən, hər kiçik anlardan xoşbəxt olmağı bacaran bir qadın. Keşməkeşli ömür yolu, intizarla həsrət duyğularını vəhdət şəklində yaşayan qadın. Ürəyindəki hissləri yalnız sevdiyi insanla bölüşən, qəlbini küsdürən eşq acısından yalnız sevdiyinə danışan bir qadın. Və bir də bu qadın yazardısa… Bəli, bu Sona İNTİZARDIR…
Hansı ki, təxəllüsünü də öz çəkdiyi intizardan bəhrələnərək götürüb. Sevgi dolu bir qadından “Kitab dolu bir qadın”a çevrilmiş bir Sona İNTİZAR. Qələmə sarılıb keçmişin yaşantılarını bəzən yeni səhifələrə köçürmək istəyər, bəzən isə o dəftərimi, ya o kitabımı bağlayıb, yeni sətirdən, yeni abzasdan başlamaq istəyər: Budur, artıq qarışınızda mənəm, Sona İNTİZAR,-deyə. Gözlərindəki qəmi eşq şərabının verdiyi o başgicəlləndirən haldan almış, parıltısını sevgidən qazanmış qadın… Bəzən sevgidən yazan, bəzən isə sevginin özünə çevrilənbir Qadın… Uğrunda can verməyə hazır olduğu bu Vətənə bağlı insanvə həm də valideynlərinə sarılan biri. VƏTƏN, ANA, ATA. Bu üçlüyü heç ayrı tutmaz, qəlbində olan sevgini üçə bölən insan. Torpağa bağlılığı, son damla kimi keçməyə hazır olduğu canı yalnız bu üçlüyə borcludur. Çünki o ATA, o ANA aşılayıb Ana VƏTƏN eşqini. Amma bu eşq daha önə keçərək İlahi bir eşqə çevrilib həm də. ALLAHına əl açıb hər halına şükür etməyi də, o valideynlər öyrədib ona. Hər zaman onun nazını çəkən valideynlərinin, indi özü nazı ilə oyanır. Bu bir övladlıq borcudur. Necə ki, biz bu VƏTƏNƏ də bir övladıq… Hər daşına, hər qayasına sarılıb ucalır insan. Oysa ki, VƏTƏNSİZ olmaz! Gərək ki, ona da layiq olasan. Bir də bir sevgi də var. O hissin adını sözlərlə ifadə etməkdə aciz qalır qələm…
Bu duyğu insanı bəzən özündən belə küsdürə bilmək gücünə malikdir. Bəzən isə bu duyğu inasana güc verər, həyata ikiəlli bağlanmağa vadar edər. Elə isə sadəcə “Sevin-sevilin!” demək qalar mənə. Sevin, böyük və təkrarasız sevgiylə sevin. Sevildiyinizi qəbul edin. Özünüzə dəyər verin. Ən əsası, heç vaxt sevgisiz qalmayın. Bu ağacı içindən yeyən qurd misalı kimidir.
Həyat möcüzələrlə doludur… Və unutmayın ki, insan övladı hər zaman hər şeyə yenidən başlaya bilər…
Sağlığında yaman deyin yamanlara. Yalnız, yalnız sağ olanda, Hər kəs əsl qiymətini bilər onda; Bu sözlərim düz olmasa töhmət edin. Sizdən rica eləyirəm milyon kərə, Şairlərə sağlığında hörmət edin, Sağlığında heykəl qoyun ölməzlərə… Gələcəyə çox da ümid bağlamayın, Sözünüzü sonralara saxlamayın. Zəhləm gedir sonralardan, Vaxtsız dinən zurnalardan, Boşboğazdan, avaradan, Toydan sonra nağaradan. Sağlığında sevindirin təmizləri, Siz həyatda bu amalla addımlayın. Sağlığında ifşa edin xəbisləri, Satqınlara sağlığında satqın deyin, Tülkü deyin tülkülərə, aslan deyin aslanlara; Sağlığında qiymət verin insanlara… Hər kəs bilsin öz yerini necə sağdır, Bu, pislərin həyatını qısaltmaqdır, Yaxşıların həyatını uzatmaqdır… Bu nədəndir ölən kimi, qəlbimizdə Adamlara sevgi, hörmət aşıb-daşır. Ölən kimi yaxşılar da yaxşılaşır, Yamanlar da yaxşılaşır… Çirkinlər də təmiz olur ölən kimi… Yadlar belə əziz olur ölən kimi… Xatirələr söyləyirik, nekroloqlar qollayırıq, Hamısını ucdantutma yaxşı deyib o dünyaya yollayırıq. Bu gecikmiş xeyir-dua kimə gərək? Bundan məzar böyüyəcək, ya ölənmi diriləcək? Xoşum gəlmir bu köhnəlmiş adətlərdən, xoşum gəlmir… Bu sərdaba sevgilərdən, hörmətlərdən xoşum gəlmir. İstəmirəm vaxt-vədəsiz şöhrəti mən, Bir an ömrü milyon qızıl ölüm gələ, dəyişmərəm… Diri üçün iynə boyda hörməti mən Ölü üçün min heykələ dəyişmərəm… Düz deməsəm, onda məni bağışlayın, Üz tutaram uşaqlara, qocalara, cavanlara, Sağlığında qiymət verin insanlara, Yaxşılara sağ olanda yaxşı deyin, Sağlığında yaman deyin yamanlara…
Mən gözümü bu torpaqda açmışam, Mənim dilim bu torpaqda söz tutub. İməkləmiş, yerimişəm, qaçmışam- Dizlərimi qanadanda daş-kəsək İlk yaram da bu torpaqda göz tutub. Tarixində adım-sanım yox onun, Hardan olsun, neyləmişəm axı mən? Ancaq Vətən mənim kimi çoxunun Zəhmətini çox çəkmişdir əzəldən. Əllərimdən tuta-tuta aparmış, Məni həyat yollarına çıxarmış. Bu yerdədir, rişələrim, köklərim- Ulu babam bu torpaqda uyuyur. Vətən – mənim al şəfəqli səhərim, Onsuz günəş gözlərimdə soyuyur. Vətənsizin nə günəşi, nə ayı?.. Vətən yoxsa – hər şey hədər, havayı. Qarış-qarış dolansam da cahanı, Gözəlsə də yad ellərə səyahət, Heyran-heyran seyr etsəm də hər yanı, Səyahətim burda bitər, nəhayət. Ağuşuna çəkər məni torpağım. Harda olsam, harda gəzib dolansam, Burda tapar əks-səda sorağım. Bir-birindən hər şey qopar, ayrılar- Ayrılmayan bəs nə var? Mən, Vətən!
Dil açanda ilk dəfə ana söyləyərik biz, “Ana dili” adlanır bizim ilk dərsliyimiz. İlk mahnımız laylanı anamız öz südüylə İçirir ruhumuza bu dildə gilə-gilə.
Bu dil, – bizim ruhumuz, eşqimiz, canımızdır, Bu dil, – bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır. Bu dil, – tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi. Bu dil, – əcdadımızın bizə qoyub getdiyi Ən qiymətli mirasdır, onu gözlərimiz tək Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək.
Bizim uca dağların sonsuz əzəmətindən, Yatağına sığmayan çayların hiddətindən, Bu torpaqdan, bu yerdən, Elin bağrından qopan yanıqlı nəğmələrdən, Güllərin rənglərindən, çiçəklərin iyindən, Mil düzünün, Muğanın sonsuz genişliyindən, Ağ saçlı babaların əqlindən, kamalından, Düşmən üstünə cuman o Qıratın nalından Qopan səsdən yarandın. Sən xalqıının aldığı ilk nəfəsdən yarandın.
Ana dilim, səndədir xalqın əqli, hikməti, Ərəb oğlu Məcnunun dərdi səndə dil açmış. Ürəklərə yol açan Füzulinin sənəti, Ey dilim, qüdrətinlə dünyalara yol açmış. Səndə mənim xalqımın qəhrəmanlıqla dolu Tarixi varaqlanır, Səndə neçə min illik mənim mədəniyyətim, Şan-şöhrətim saxlanır. Mənim adım, sanımsan, Namusum, vicdanımsan.
Millətlərə, xalqlara xalqımızın adından Məhəbbət dastanları yaradıldı bu dildə. Moskvada Puşkinə heykəl qoyulan zaman, Ona abidə qoydu bu dildə Şirvani də.
Bu dil, – tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi, Bu dil, – əcdadımızın bizə qoyub getdiyi Ən qiymətli mirasdır, onu gözlərimiz tək Qoruyub nəsillərə biz də hədiyyə verək.
Ey öz doğma dilində danışmağı ar bilən, Bunu iftixar bilən Modalı ədəbazlar Qəlbinizi oxşamır qoşmalar, telli sazlar. Qoy bunlar mənim olsun. Ancaq Vətən çörəyi, Bir də ana ürəyi Sizlərə qənim olsun.
Bu dünyanın şanını, Həyatın ad sanını, Kamını, nakamını Tanıyır bu ruh, bu qəlb Yazılmalıdır əlbət, Amma xəlvət… Şeirlərin içində Hərəsi bir biçimdə. Çoxdan ölərdim, Yoxdan ölərdim, Hər şeyin başından… Boynumda daşlarımdan Asardım özümü, Atardım özümü Şair olmasaydım… Bəlkə də… Şeir doğulmasaydım, Şair olmazdım…
