Böyük Pakistan şairi, filosofu, ictimai-siyasi xadim, XX əsr Müsəlman Şərqi ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi və nəhayət, Pakistanın “mənəvi atası” titulunu almış Məhəmməd İqbal 1873-cü ildə Pəncab əyalətinin Siyalkut kəndində, sufi ailəsində anadan olub. İlk təhsilini dini elmlər və “Qurani-Kərim” üzrə alıb. Mədrəsə təhsilini bitirdikdən sonra ərəb və fars dili müəlliminin məsləhətilə müsəlman xalqlarının ədəbiyyatına maraq göstərən İqbal Lahurda ali təhsilini başa vurub Şərq dilləri fakültəsində müəllim kimi çalışıb. İlk şeirlərinin dərci də həmin dövrə təsadüf edir. 1905-ci ildə Kembric Universitetinin Fəlsəfə və iqtisadiyyat fakültəsini bitirən İqbal Londonda yaşadığı 3 il ərzində Ərəb dili və ədəbiyyatı fakültəsində müəllim işləməklə yanaşı, Londonda böyük əks-sədaya səbəb olan bir sıra konfranslar təşkil edib. Sonrakı illərdə o, Almaniyanın Münhen şəhərində fəlsəfə üzrə doktorantura təhsili də alır. 1908-ci ildə Hindistana qayıdan, orada böyük heyranlıq və coşqu ilə qarşılanan Məhəmməd İqbal ölkənin siyasi həyatında fəal iştirak edib, xalqının maariflənməsi istiqamətində böyük işlər görüb.
O, şeirləri ilə Hindistandakı müsəlmanların ingilis müstəmləkəçilərinə qarşı mübarizəsinə təkan verib, Pakistanın müstəqil bir dövlət halına gəlməsinə misilsiz xidmət göstərmişdir. Məhəmməd İqbal uzun sürən xəstəlik nəticəsində 1938-ci il aprel ayının 21-də vəfat edib. “Əsrar və rumuz”, “Məşriqdən xəbər”, “Cəbrayılın qanadları”, “Ziyarətçi” və başqa əsərlərin müəllifidir. Əsərlərini urdu, pəncabi, fars və ingilis dillərində yazıb.
Şeir
Sən “həyatlı ölümün”, ya da “ölümlü həyatın” səhnəsindəsən, vəziyyətini dəqiqləşdirmək üçün kömək istə üç şahiddən Birinci şahid şüurundur: özünə özünlə işıq salaraq bax. İkinci şahid başqa bir sənin, nəfsinin şüurudur: özünə o başqasıyla da işıq salaraq bax. Üçüncü şahid Tanrının şüurudur: özünə Tanrı işığında bax, özünü Onun qədər əbədi və canlı hiss edərək, sayaraq. Yalnız niyyət və qeyrət edən həqiqidir, yalnız həqiqi olan layiqdir Tanrı ilə üz-üzə gəlməyə. Merac nədir ki? Şahid axtarışı. Elə bir şahid ki, təsdiqi əbədiyyətdir. Kim ki, təsdiqləyəcəkdir qarşısında titrəmədən durmaq mümkün deyil. Kim ki, duracaq, bax, yalnız o, xalis qızıldır.
Sən sadəcə bir toz dənəsisən, nəfsinin kəndirini möhkəm çək. Və möhkəm yapış öz kiçik varlığından. Necə də gözəldir nəfsini arındırmaq və yoxlamaq onu günəşin işığı altında. Yenidən yığ bir yerə o qədim çərçivəni və yarat öz yeni mənliyini Bax həmin mənlikdir həqiqi olan, yoxsa nəfsin sadəcə bir tüstü halqası.
Şair
Bədən – xalqdır, bədənin hissələri – adamlar; Ayaqlar, əllər elə hey durmadan çalışar. İqtidar sükanını ucaldanlar – Siması; Şairlər öz xalqının görən Gözü, aynası. Bədən ağrısa əgər Gözü yaşlı görərsən, Xalqa sonsuz sevgini şairlərdən bilərsən.
Dördlük
Sorursan köksündəki o könül nədir axı? Sualına cavabım belədir əvvəl-axır: Könül ağlın yanması, ürəyin cəfasıdır, Olmasa könül deyil, o palçıq parçasıdır.
Azərbaycanlı istedadlı yazıçı Mərdan Həsənov Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyi ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) birgə təşkilatçılığı ilə “Nizami Gəncəvi: mənəvi dəyərlər və vətənpərvərlik” mövzusunda keçirilən onlayn esse müsabiqəsində ikinci yerə layiq görülüb.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidmətivə İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Gürcüstandakı “İverion” nəşriyyatı şair Rəşad Məcidin şeirlər toplusunu nəşr etdirib. “Tbilisi yağışı” adlanan bu kitabdakı mətnləri gürcü dilinə yazıçı və tərcüməçi İmir Məmmədli çevirib.
Nəşriyyatın bu barədə yaydığı məlumatda qeyd olunur ki, ilk səhifələrindən maraq doğuran “Tbilisi yağışı” kitabı birnəfəsə oxunur, əminik ki, oxucu da onu sevinclə qarşılayacaq. Tərcüməçi İ.Məmmədlinin R.Məcid və onun bu kitabı haqqında fikirlərini əks etdirən ön söz də gürcü oxucuların diqqətinə çatdırılıb: “Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi – şair, nasir və publisist Rəşad Məcid çoxlu kitab müəllifidir. Onun şeirləri və hekayələri dünyanın bir çox dilinə tərcümə edilib. Bu əsərlərdə əsas cəhət yeni deyim tərzi və müasir aləmin nəbzinə uyğun intonasiyadır.
Düşünürəm ki, yazarın haqqında olan bu kiçik həcmli mətndə onu da qeyd etməliyik ki, 90-cı illərdə, yəni ümumi çətinlik fonunda ədəbiyyat da öz ağır günlərini yaşadığı bir dövrdə Rəşad Məcid Azərbaycanda ədəbi həyatı canlandıran, özü də geniş oxucu auditoriyasında əsl populyarlıq qazanan “525-ci qəzet”i təsis etdi. Yeri gəlmişkən, onu da qeyd etməliyik ki, “525-ci qəzet” həmin şöhrətini bu günə qədər quruyub saxlaya bilib.
Bir dəfə özəl bir söhbətdə Rəşad müəllimdən soruşdum: qəzetinizin niyə belə qəribə adı var? O, mənim sualımın cavabında dedi: “Həmin dövrdə ölkədə qəzet bumu var idi, onların sayı yağışdan sonrakı göbələklər kimi hər gen artırdı. Bu gün o qəzetlərdən media meydanında cəmi bir neçəsi qalıb… Onda qeydiyyatdan keçəndə məlum oldu ki, bizim qəzetimiz sayca 525-ci qəzetdir. Mən də çox çək-çevir etmədən elə oradaca qəzetin adını “525-ci qəzet” qoydum.
Bu yerdə onu da xüsusi vurğu ilə qeyd etməliyik ki, şəxsiyyətinə xas olan bu cür aydınlıq və sadəlik yuxarıda dediyimiz ədəbi xüsusiyyətlərlə yanaşı, yazarın bədii yaradıcılığına da xasdır. Bu da onun əsərlərinin yuxarıda dediyimiz xüsusiyyətlərinə yeni çalar, oxucunu ilk baxışdaca özünə cəlb edən bir cəhət əlavə edir”.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) üzvü şair Əziz Musa vəfat edib.
Bu barədə AYB-nin mətbuat xidmətinin rəhbəri Xəyal Rza məlumat verib.
Əziz Musa ( Musayev Əziz Həsən oğlu) 1951-ci ildə Cəbrayıl rayonunda anadan olub. 1968-1972-ci illərdə Gəncə Dövlət Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1972-ci ildə dövri mətbuatda Əziz Musa imzası ilə çıxış edib.
“İlham Çeşməsi” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru, Qarabağ müharibəsi veteranı olub.
Bu günlərdə “Sağlamlığın Qorunması” İctimai Birliyinin və Gədəbəy Rayon İcra Hakimiyyətinin birgə təşkilatçılığı ilə “Gədəbəydə doğulan şairlər” kitabının onlayn təqdimatı həyata keçirildi.
“Sağlamlığın Qorunması” İctimai Birliyinin sədri, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Yazgül Abdıyevanın moderatorluğu ilə keçirilən təqdimatda 50 nəfərdən çox ziyalı iştirak edirdi. Xatırladaq ki, bu kitab “Sağlamlığın Qorunması” İctimai Birliyinin təşəbbüsü və yazıçı-jurnalist, “Müəllim sözü” qəzetinin baş redaktoru Vahid Aslanın müəllifliyi ilə nəşrə hazırlanmışdır.
Tədbirin moderatoru “Sağlamlığın Qorunması” İctimai Birliyinin sədri, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Yazgül Abdıyeva tədbir iştirakçılarını salamladıqdan sonra müzakirəsi keçirilən kitab haqqında geniş məlumat verdi. O, qeyd etdi ki, Gədəbəydə doğulan şairlərin bir kitabda toplanaraq oxucuların ixtiyarına verilməsi və yenidən çağdaş ədəbi mühitə təqdim olunması toplunun çapında əsas məqsəd olub. Yazgül Abdıyeva onu da qeyd etdi ki, əslində bu kitabın daha geniş auditoriyada Gədəbəydə təqdimatının keçirilməsi planlaşdırılırdı. Lakin məlum pandemiya səbəblərinə görə təqdimat onlayn formatda keçirilir. Yaxın vaxtlarda yəni pandemiya ömrünü başa vurduqdan sonra kitabın təqdimatı Gədəbəydə açıq havada – təbiət qoynunda keçirilərək, həmin günün hər il “Gədəbəydə poeziya bayramı” günü kimi simvollaşdırılması nəzərdə tutulur. Yazgül Abdıyeva onu da bildirdi ki, qısa müddətdə “Gədəbəydə doğulan şairlər” kitabı ilə yanaşıdaha bir kitab – “Gədəbəy rayonunun şəhidləri” kitabı da nəşr olunmuş, eyni zamanda ötən bir il ərzində şairlərdən Aybəniz Qaragilənin, Rizvan Cəfərlinin və Vahid Aslanın şeirlərinə əməkdar artist, tanınmış xanəndə Nuriyyə Hüseynova tərəfindən mahnılar bəstələnib, ifa olunmuşdur.
Daha sonra Gədəbəy Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı İbrahim Müstafayev çıxış edərək belə bir kitabın işıq üzü görməsində əməyi keçən hər kəsə minnətdarlığını bildirdi. O, çıxışında həmçinin ölkə Prezidentinin uğurlu siyasətini önə çəkərək qazanılan uğurlardan, o cümlədən mənfur düşmən üzərində qazanılan Böyük Qələbədən danışdı. İbrahim Mustafayev Gədəbəy rayonunun gözəl təbiətə, böyük turizm potensialına malik olduğunu, eyni zamanda da ziyalıların və yaradıcı adamların məskəni olduğunu vurğuladı.
Millət vəkili, Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Qənirə Paşayeva nəşr olunan kitabın Azərbaycan ədəbiyyat tarixinə bir ərmağan olduğunu vurğulayaraq, kitabdakı materialların öz oxucularına rahatlıqla çatması üçün pdf formatında internetdə yayımlanmasını tövsiyyə etdi. Qənirə xanım qalib ölkənin vətəndaşları olduğumuzdan qürur hissi yaşadığını dilə gətirdi.
Millət vəkili Sevinc Hüseynova kitabın işıq üzü görməsində əməyi olanlara təşəkkür edərək bildirdi ki, bu kitab həm də ona görə qiymətlidir ki, burada ədəbi mühitə o qədər də məlum olmayan istedadlı gənc imzalar da təqdim olunmuşlar.
Millət vəkili Arzu Nağıyev də bu xeyirxah işin təşəbbüskarlarını təqdir edərək, təmsil etdiyi Gədəbəy rayonunun həm də bir aqrar rayonu olduğunu önə çəkdi. O, bildirdi ki, iş adamları yaradıcı adamlarla əl-ələ verəndə belə gözəl və qiymətli kitablar da həyata vəsiqə qazanır.
Əməkdar artist, tanınmış xanəndə Nuriyyə Hüseynovanın ifa etdiyi, Vahid Aslanın sözlərinə yazılmış “Gədəbəyim” mahnısı tədbirə xüsusi gözəllik bəxş etdi.
Kitabın tərtibçisi və redaktoru Vahid Aslan hesabat xarakterli çıxışında bildirdi ki, bu kitab nəşrə hazırlanarkən əsas meyar, qəbul olunan 1500 səhifəlik materialların arasından poetik cəhətdən keyfiyyətli olan şeirlərin seçilməsi olmuşdur. Kitabda Miskin Abdaldan başlayaraq müasir gənc şairlərə qədər layiq olanlar yer almışdır. Nəticədə 51 şairin yer aldığı 344 səhifəlik bir toplu işıq üzü görmüşdür. Kitaba daxil ediləcək şeirlərin qiymətləndirilməsində obyektivlik gözlənilsin deyə, redaksiya heyəti yaradılmışdır. Vahid Aslan qiymətləndirmədə əmək sərf etdikləri üçün redaksiya heyətinin üzvlərinə – Məlahət Yusifqızına, Süleyman Abdullaya və İntiqam Yaşara öz minnətdarlığını bildirmişdir.
Təqdimatda professor Maarifə Hacıyeva, professor Mahmud Rüstəmov, 311 saylı tam orta məktəbin direktoru Esmira Muradova, tarixçi-alim Faiq Ələkbərli, Gədəbəy Rayon Ağsaqqallar Şurasının sədri Kərəm Məmmədov, hərbi həkim, mayor Namiq Əliyev, tanınmış jurnalist, tarixçi-alim Füzuli İsmayılov, şairlər Cəmil Hüseynli, Süleyman Abdulla , Məlahət Yusifqızı, İntiqam Yaşar, Aybəniz Qaragilə, Natiq İsalı, Sahib Camal, Qabil Gədəbəyli, hazırda Rusiyada yaşayan şairlər Ülvi Hüseyn, Rizvan Cəfərli və əslən Gədəbəydən olan hazırda Rusiyada yaşayan iş adamı Arif Cəfərov çıxış etdilər.
Təqdimatda digər qonaqlarla yanaşı, mərhum şair Dəmir Gədəbəylinin həyat yoldaşı Rüxsarə Novruzova da iştirak edirdi.
Təqdimatın sonunda yekun fikir bildirən Yazgül Abdıyeva bir daha vurğuladı ki, “Gədəbəydə doğulan şairlər” kitabı təşəbbüskarlar tərəfindən Gədəbəyli şairlərin yaradıcılıqlarına verilən böyük dəyər və sonsuz ehtiramdır.
Dünya şöhrətli rəssam Tahir Salahovla Xalq yazıçısı Anarın bu söhbəti 2018-ci ilin dekabr ayında qələmə alınıb. O zamanlar ki, görkəmli rəssam dərin səmimiyyətlə deyirdi: “Son işlərimdən biri Xalq yazıçısı Anarın portretidir. Anar bütöv bir dünyadır. Onu sonsuz dəfə çəkmək olar. Seans zamanı öz dünyasına çəkilir, fikirlərinə qərq olur, səninlə birgə duyur”.
Aradan illər keçib… Həyatın yeni bir seansı başlayıb. Anar müəllim yenə də həmin iç dünyasına çəkilib. Hədsiz dərəcədə dalğındı. Ağır dost itkisindən həyatı ağrıyır. Təsəllisi haqq dünyasına qovuşan böyük dostundan qalan bu unudulmaz söhbətlər, birgə yaşanan anların unudulmazlığıdı…
Tahir Salahovla söhbət
Rəssamlar danışmağı, adətən, çox da xoşlamırlar. Duyğularını və düşüncələrini, sevgilərini, ağrılarını, sevinc və təlaşlarını boyalar, fırça vasitəsilə ifadə edirlər.
Jurnalist, musiqişünas, publisist Raya Abbasova azdanışan Tahir Salahovu, – bizim qeydsiz, şərtsiz böyük sənətkarımızı – “danışdıra” bilib.
Sənətşünaslıqda Tahir Salahov “sərt üslub”un yaradıcılarından və ən görkəmli nümayəndələrindən biri kimi qəbul edilir. “Sərt üslub” – çoxcəhətli həyat gerçəkliyini bütün qəlizliyiylə, çətinlikləriylə ifadə etməkdir. Çətinliklərə mərd-mərdanə sinə gərmək və qalib gəlməkdir. “Sərt üslub” dünyaya çəhrayı eynəklə yox, ayıq və açıq gözlə baxmaq, onu bəzək-düzəksiz görmək və göstərmək cəhdidir. “Sərt üslub” qurucu, yaradıcı insanların – fəhlələrin və bəstəkarların, neftçilərin və yazıçıların bədii obrazlarını plakat nikbinliyiylə deyil, real cizgilərlə yaratmaqdır. Raya Abbasovayla söhbətdə Tahirin ürəkdən gələn etiraflarını oxuduqca bir daha əmin olurdum ki, bu “sərt üslub” hardasa rəssamın uşaqlıq və yeniyetməlik çağında qarşısına çıxmış sərt həyat sınaqlarıyla bağlıdır.
Tahirin atasını – görkəmli partiya işçisi, əqidəli kommunist Teymur Salahovu şərləmiş, 1937-ci ildə həbs etmiş və güllələmişlər. Tahir Salahovun başqa bir müsahibəsində dediyi sözlər məni çox həyəcanlandırır:
“O sentyabr axşamında hava çox xoş idi. Təqribən axşam 10-da qapımızı döydülər. İki nəfər içəri girdi. Anam həyəcanla: – Nə olub? – deyə soruşdu. Atam: – Məndən şübhələnmə – dedi – narahat olma, tezliklə qayıdacam.
Onu apardılar. Mən pəncərədən baxırdım. Atam onu aparan iki adamla tini burulub gözdən itdi. Bu səhnə ömürlük yaddaşıma həkk olundu. Bundan sonra atamı daha heç vaxt görmədim”.
O zaman Tahirin doqquz yaşı varmış və donub qalmış kinokadr kimi bu səhnəni bütün həyatı boyu unutmayıb. On illərin içindən keçirib hafizəsində saxlayıb.
R.Abbasovayla söhbətində Tahir məhkumun ailəsinin hansı əzab-əziyyətlərə, məşəqqətlərə düçar olduğundan danışır. Anasının – Sona xanımın beş uşağı necə qəhrəmancasına böyüdüb yetişdirməsindən bəhs edir. Ən yaxın qohumların, qonşuların daha onların qapılarını açmamalarından söz açır. Amma Tahir müdrik mərhəmətlə onları qınamır. Zəmanənın insanları ağır imtahana çəkdiyini nəzərə alır.
Ən gənc yaşlarından afişalar çəkərək, asfalt üzərində rəsmlər yaradaraq Tahir ailələrinin az çox dolanışığını təmin edirmiş. Rəsmə marağı ona lap kiçik yaşlarından atası təlqin edib. Moskvanın və Leninqradın ali rəssamlıq məktəblərinə daxil olmaq istəyilə bütün imtahanları uğurla verib və instituta… qəbul edilməyib. Axı tərcümeyi-halında siyasi məhkum olunmuş insanın oğlu olduğunu qeyd edirdi. Və bütün bioqrafik məlumatlarda bu məlumatın altını qırmızı xətlə cızırmışlar, Tahir Salahovun əksər əsərlərində sənətinin özəl işarəsi kimi qırmızı xəttin, ya qırmızı detalın olması burdan doğulmayıbmı?
R.Abbasova rəssamı elə məsələlərdən danışmağa vadar edir ki, o, təbii təvazökarlığı və nəcabətinə görə özü heç vaxt bu məsələləri car çəkməzdi. Amma bu faktlar da böyük rəssamın tərcümeyi-halında izsiz qalmamalıdır. Özü əqidəli və bu sözün ən dəqiq, ən yüksək mənasında realist Tahir Salahov heç bir dəbdə olan “izm”lərə meyil göstərmədi, amma bununla belə, başqa istiqamətlərdə, ayrı üslublarda işləyən rəssamların da – əgər onlar həqiqətən istedadlıydılarsa – dəyərini bilir. Bu baxımdan o, “Abşeron məktəbi” adlanan və o dövrdə rəsmi siyasi və sənət dairlərində saya salınmayan bir qrup rəssamı – Mir Cavadı, Rasim Babayevi, Tofiq Cavadovu, Əşrəf Muradı, Qorxmaz Əfəndiyevi “hədsiz dərəcədə istedadlı” sayaraq onlara hər növ yardım göstərib. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının sədri və SSRİ katibi olaraq Tahirin onların hər birinin taleyində xeyirxah rolu var.
Əşrəf Murad xəstələnəndə maddi vəziyyəti ağır olan rəssamla müqavilə bağlayaraq ona o vaxt üçün çox böyük məbləğ – 15 min manat verir. Mir Cavadın Türkiyə xəstəxanasında müalicəsinə yardım edir. Səttar Bəhlulzadə də xəstələnəndə təcili şəkildə onun işlərini alıb müalicə üçün gərək olan məbləğlə təmin edir.
Toğrul Nərimanbəyovun anası İrmanın bəraət qazanıb Bakıya dönməsi, mənzillə təmin olunması da Tahirin xidmətidir.
Tahir Salahov rus rəssamı Pavel Nikonovun “Geoloqlar” tablosunu xilas edib. Məhz bu əsərinə görə N.S.Xruşşovun nadan hücumlarına məruz qalan rəssam tablosunu məhv etmək qərarına gəlir. Tahir onu bu fikrindən daşındırır, əsəri götürüb Bakıya gətirir. Xruşşov və onun sənət siyasəti süquta uğrayandan sonra Nikonovu Azərbaycana dəvət edir və xilas olunmuş işini ona təqdim edir. Rəssamın taleyin (daha doğrusu, Tahirin) bu gözlənilməz töhfəsindən necə xoşbəxt olduğunu təsəvvür etmək olar.
Həqiqi istedadın bir cəhəti də başqalarının istedadlarına sevinməkdir. Paxıllar o adamlardır ki, həsəd çəkdiklərindən nə qədər aşağı olduqlarını özləri də dərk edirlər. Dərk edirlər, amma xislətləriylə bacara bilmirlər.
Tahir Salahovun “peredvijniklər” adlanan XIX əsr rus rəssamlarına münasibəti də maraqlıdır. Bu rəssamlara bədii cəhətdən deyil, mövzuları baxımından qiymət verir. O işlərini qeyd edir ki, onlarda sosial mövzular qabarıq ifadə olunub – Perovun “Üçlük”, Yaroşenkonun “Hər yerdə həyat”, Repinin “Təbliğatçının həbsi” və “Gözləmirdik” əsərlərinə münasibəti T.Salahovun özünün də sənətdə vətəndaşlıq mövqeyinin nə qədər önəmli saydığını göstərir.
İctimai xadim kimi Tahirin xidmətləri sırasında Moskvada sovet ideologiyasına daban-dabana zidd olan Robert Rauşenberq, Ruffino Tamaya (onun obrazları Mir Cavadın obrazlarına yaxındır), Frensis Bekon (əlbəttə, orta əsr filosofu yox, müasir ingilis rəssamı) kimi məşhur Qərb sənətkarlarının Moskvada sərgilərinin təşkil edilməsidir. Tahirin məqsədi bütün dünyanın bələd olduğu çağdaş sənət örnəkləriylə ölkəni də tanış etmək idi. Onu da deyək ki, bütün bu rəssamların sənəti Tahir Salahovun estetik prinsiplərindən çox uzaqdır. Elə bunda da rəssamın tolerantlığı, başqa üslublara yalnız dözümlülüyü deyil, həm də anlaşıqlı, dəyərverici münasibəti görünür.
T.Salahov özündən qabaqki nəslin nümayəndələri – Azərbaycan rəssamlarına da xüsusi ehtiramla yanaşır. Sələflərə inkarçı, yekəxana, lovğa, bəzən təhqiredici yanaşma yalnız nankorluğun yox, eyni zamanda tərbiyəsizliyin örnəyidir. Yalnız rəssamlar deyil, başqa sənət sahibləri də keçmişə nəcib münasibət bəsləməyi Tahirdən öyrənməlidirlər. T.Salahov özündən əvvəlki sənətkarlar – Qəzənfər Xalıqov, Lətif Kərimov, Səttar Bəhlulzadə, Böyükağa Mirzəzadə, Tağı Tağıyev haqqında böyük hörmətlə danışır.
Mən də Tahirlə uzaq gənclik illərimdə elə bibim Həbibə Məmmədxanlının həyat yoldaşı Tağı Tağıyevin evində tanış oldum. Qonşu idilər. Tez-tez dostu və sinif arkadaşı Toğrul Nərimanbəyov Tahirgilə qonaq gələrdi. Bəzən onlar və Toğrulun əmisi, kinooperator Arif Nərimanbəyov Tağıgilə keçərdilər.
Elə təxminən bu vaxtlarda Tahirin və Toğrulun yaradıcılığı atamın də diqqətini çəkmişdi. Özü poeziyada novator olan Rəsul Rza hansı fəhmləsə tək ədəbiyyatda yox, musiqidə, rəssamlıqda da yeniliyi, qeyri-adiliyi duyur, bəyənir və dəstəkləyirdi. Moskva Konservatoriyasını bitirib Bakıya qayıdanda çox da xoş münasibətlə rastlaşmayan Qara Qarayevi ilk dəstəkləyənlərdən biri də atam idi. Qarayevin bir söhbətini xatırlayıram. Şostakoviçə qarşı növbəti yöndəmsiz tənqid kampaniyası başlayanda onun tələbələri Qarayev və Cövdət Hacıyev təlaşlanırlar, öz aqibətlərini bilmək üçün “Quran” səhifələrinə üz tuturlar. Müqəddəs kitabı açıb rastlarına çıxan ilk cümləni oxuyurlar: Sizi dəmir dəyənəklərlə döyəcəklər – Qarayev bunu gülə-gülə danışırdı. Çox illər sonra mən bu əhvalatı Cövdət Hacıyevdən xəbər alanda Cövdət müəllim səhvimi düzəltdi: Yox, orda belə yazılmışdı: – Sizi dəmir qırmaclarla döyəcəklər.
O vaxt Kinematoqrafiya naziri olan Rəsul Rza Qara Qarayevə maddi dəstək məqsədilə xüsusi olaraq məhz onunçün yeni vəzifə yaradır: – Kinoteatrların musiqi rəhbəri. Axı o illərdə kinoteatrların öz orkestrləri vardı və seansqabağı çalardılar.
Rəsul Rza cahil, küt tənqiddən gənc istedadlı şairləri də qoruyurdu – Əli Kərimi, Məmməd Arazı, Fikrət Qocanı, Vaqif Səmədoğlunu… İndi onlar klassik sayılır və o hücumlar da, o hücumlardan müdafiə də unudulub gedib, sanki heç belə şeylər olmayıb.
Qəribə şakərimiz var. Sənətə bənzərsiz yaradıcılıqla gələn gənc istedadlar ilk addımlarında top-tüfənglə qarşılanırlar, özlərini təsdiq edəndən, hamı tərəfindən qəbul və təqdir olunandan sonra onları vaxtilə tənqid edənlər də bu xora qoşulurlar, haçansa nəinki onlara, hətta onların müdafiəçilərinə də hücumlarını yaddan çıxarırlar.
Eynən bu təbir Tahirlə Toğrula da aiddir. İlk addımlarında onlar da şiddətli və əsassız tənqidlərə məruz qaldılar, Bir gün Toğrulun tamamilə bədbinləşib ölkədən çıxıb getmək istəməsini də xatırlayıram. Amma gənc rəssamlara qahmar duranlar da oldu və onlardan biri də atam idi. Rəsul Rza elə ilk işlərindən Tahirə də, Toğrula da diqqət yetirdi, onları özüylə Azərbaycan rayonlarına aparırdı, barələrində müsbət rəy yazırdı. Toğrul haqqında “Pravda” qəzetində, Tahir haqqında Moskvanın “Tvorçestvo” jurnalında. T.Salahovun əsərlərini – “Səhər eşalonu”, “Rezervuarlar”, “Fəhlənin portreti”ni yüksək qimətləndirdiyinə görə Moskvanın mötəbər sənətşünası Andrey Lebedev Rasul Rzaya ciddi iradlar bildirmişdi.
Gənc rəssamlara iradları yalnız mühafizəkar sənətşünaslar deyil, bəzi partiya xadimləri də tuturdular. Belə hadisələrdən birini Tahir xatırlayır:
“Yadımdadır mənim “Yeni dəniz” (1970) şəklimin təqdimatında MK-nın məsul işçilərindən biri məndən soruşdu: – Tahir, niyə sənin fəhlələrin belə ciddidirlər, niyə heç gülümsəmirlər? Heydər Əliyev söhbətə qarışdı: Onlar niyə gülməlidirlər ki… İşləyiblər, əmək sərf ediblər – bu çox ağır zəhmətdir”. Bir qədər sonra “Yeni dəniz” tabloma görə mən ilk dövlət mükafatımı aldım”.
Heydər Əliyev sonralar da Tahir Salahovu həmişə dəstəkləyirdi, onun böyük istedadını, həyatın müxtəlif sınaqlarında dəyanətini və sədaqətini yüksək qiymətləndirirdi.
Tahir Salahov tez bir zamanda sənətiylə özünü təsdiq edə bildi. Moskvada və Bakıda Rəssamlar İttifaqına rəhbərlik etdi, əvvəl Azərbaycan Ali Sovetinin, sonra da SSRİ-nin deputatı seçildi, ən müxtəlif mükafatlara və ən yüksək adlara layiq görüldü. Rəssamın ilk yaradıcılıq dövründə – gəncliyinin ən kövrək, həssas illərində aldığı yaralar da sağaldı, bəlkə də unuduldu.
Sovet sisteminin sənətkarlara münasibətində qəribə bir paradoks vardı, onları gah qaldırır, gah da gözdən salırdı. Tahir Salahovun portretlərini çəkdiyi sənət adamları da bütün bunları yaşamışdılar – Dmitri Şostakoviç də, Mstislav Rastropoviç də, Andrey Voznesenski də. Eyni aqibəti Rəsul Rza da yaşamışdı. Bir vaxt yüksək vəzifələr tutan, fəxri adlarla təltif olunan şair qısa müddət ərzində qurduğu və on il rəhbərlik etdiyi ensiklopediyadan Moskvanın təhriki ilə uzaqlaşdırıldı, deputat “seçilmədi”, SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Həyətinə düşmədi. Halbuki uzun illər boyu həm deputat, həm də İdarə Heyətinin üzvü olmuşdu. Sonralar Heydər Əliyevin təşəbbüsüylə o, yenidən deputat seçildi, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı aldı. Ömrünün məhz o bəlalı dövründə Tahir atamın portretini çəkdi. Bu, kişi hərəkəti idi. Qorxmazlığın ifadəsi idi.
Rəsul Rzanın vəfatından çox illər sonra Tahirlə məhrəm söhbətimiz zamanı dedi ki, atasını çox erkən yaşında itirdiyindən xüsusilə ilk gənclik illərində Rəsul Rzanın ona atalıq qayğısını heç vaxt unutmur.
Rəsul Rza Tahirə məqalə həsr edib və orada portret üzərində işi xatırlayır:
“Bir də görürdün ki, Tahir müəyyən bir şəkildə, müəyyən bir tərzdə səni otuzdurur və başlayır işləməyə. Baxıb görürsən ki, doğrudan, çəkdiyi şəkil istər oxşarlığı, istər üzünun ifadə məzmunu etibarilə çox yaxşıdır. Səhərə vədələşib vaxt qoyurduq ki, davam etsin. Səhər gələndə görürdüm ki, Tahir bütün kompozisiyanı dəyişib təzədən başlayır. Belə bir, iki, üç dörd dəfə…Bir də görürsən ki, yalnız əlləri çəkməklə bir neçə seans məşğul oldu”.
Raya xanım mənə T.Salahovla söhbətlər kitabına Ön söz yazmağı təklif edəndə qarşıma problem çıxdı. Məsələ ondadır ki, 2003-cü ildə Tahirin 75 illiyində onun haqqında “Sədaqət” adlı böyük esse yazmışdım və bu yazı “Bakinski raboçiy” qəzetində dərc olunub, mənim “Azərbaycan ədəbiyyatı, sənəti, mədəniyyəti” üçcildliyimə daxil edilib. Sevdiyim rəssam haqqında yenidən necə yazasan ki, dediklərini təkrar etməyəsən. İndiki yazımda buna çalışdım, rəssam haqqında demədiklərimi söyləməyə cəhd etdim. Köhnə yazımdan yalnız bircə sitat gətirmək istəyirəm:
“Bir dəfə özüm də bilmədən Salahovun işləməsinin şahidi oldum. Tahir uzun illər boyu görüşəndə deyirdi ki, şəklimi çəkmək istəyir. Onun çox gərgin həyat ritmini bildiyim üçün özüm bunu heç vaxt rəssama xatırlatmırdım. İki il bundan qabaq ən yaxın və əski dostumu, istedadlı bəstəkar Emin Sabitoğlunu itirdim. Tahir də onunla dost idi. Vəfatının ikinci günü Emingildəydik. Televizoru qurmuşduq. Bəstəkar haqqında nekroloq səslənməyə başladı. Altı yaşından tanıdığım və bütün şüurlu həyatımı çiyin-çiyinə yaşadığım bir dost haqqında bu vida sözlərini eşidərkən nə hala düşdüyümü təsəvvür etmək olar. Bu hisslərin sifətimdə necə əks olunduğunu isə az sonra Tahirin demə, bu vaxt çəkdiyi qrafik portretimdən bildim. Yəqin ki, bu mənim ən kədərli şəklimdir. Amma mənə çox əzizdir. Həm Eminin xatirəsiylə bağlı olduğuna görə, həm də Tahirin qələmindən çıxdığına görə”.
O gündən çox illər keçdi və bir səhər Tahir zəng elədi, məni İçərişəhərdəki muzey-emalatxanasına dəvət etdi. Məlum oldu ki, portretimi çəkmək niyyətindədi.
Dörd-beş seansa mənim iki qrafik və bir irihəcmli yağlı boya ilə portretlərimi çəkdi. O vaxt qəlyan çəkirdim və şəkil çəkdiyi zaman da əlimdə qəlyan tutmuşdum. Bir gün nədirsə unutdum, qəlyansız gəldim. Tahir bir az tutuldu. Dedim ki, əlimi eynən elə tutaram – elə bil əlimdə qəlyan var. Bir az düşünüb köməkçisini göndərdi eynən belə bir qəlyan aldırdı və yalnız mən qəlyanı əlimə alandan sonra işləməyə başladı. Mən sənətkarın ən xırda detallara belə necə “vasvasılıqla” yanaşdığının şahidi oldum. Portretimdə mənə təsir edən bir detal da o oldu ki, arxa planda atamın məşhur şəklini yerləşdirmişdi. Tahir Salahovla bu yaradıcılıq görüşləri, iş seansları, məhrəm söhbətlər ömrümün unudulmaz xatirələrindəndir. Tahir özü də bu barədə deyib:
“Son işlərimdən biri Xalq yazıçısı Anarın portretidir. Əvvəllər atasının – gözəl şair Rəsul Rzanın portretini çəkmişdim. Anar – bütöv bir dünyadır. Onu sonsuz dəfə çəkmək olar. Seans zamanı öz dünyasına çəkilir, fikirlərinə qərq olur, səninlə birgə duyur”.
Tahirə çox minnətdaram bu səmimi sözlərinə görə də, birini mənə bağışladığı gözəl portretlərimə görə də.
Tahir Salahovun 90 yaşı tamam oldu. Hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyev onu Birinci dərəcəli Əmək ordeniylə təltif etdi.
Böyük sənətkarımıza nə arzu etmək olar, uzun ömür, möhkəm cansağlığı, yeni yaradıcılıq uğurları…
Bir də mənim bir arzumun həyata keçirməsini. Bu arzularımı Tahirə demişəm. T.Salahov Dədə Qorqudun, klassik və çağdaş şairlərimizin parlaq portretlərini çəkib. İstərdim ki, gənc Füzulinin də portretini çəksin. Məhz gənc Füzulinin, çünki adətən bu şairi çox qoca yaşında təsvir edirlər. Sevgi haqqında ən incə və ən ehtiraslı şeirlər müəllifini saçı-saqqalı ağarmış ixtiyar obrazında görmək adama qəribə gəlir. Tahir Salahovun fırçasıyla canlandırılmış gənc Füzuli onun şeirlərindən aldığımız zövqə uyğun bir obraz olardı. Bir də Tahirə təklif etdim ki, milli faciəmiz Xocalı soyqırımını əks etdirən bir tablo barədə düşünsün. Tahir Salahov belə bir şəkil çəksə İnsanlığın Yaddaş muzeyində bu şəkil Pablo Pikassonun məşhur “Hernika”sıyla yanaşı yer tutardı.
R.Abbasovayla söhbətlərində Tahir Salahov ən məhrəm fikirlərini söyləyir. Sanki özü özüylə təkbətək danışır.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamına əsasən 2021-ci ilin “Nizami Gəncəvi İli” elan edilməsi münasibətilə Azərbaycan – Monteneqro mədəni və iqtisadi mərkəzinin direktoru Seyran Mirzəzadə və mərkəzin üzvü, publisist Bojidar Proroçiçin həmmüəllifliyi ilə “Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri” kitabı Monteneqro dilində nəfis tərtibatda çap olunub.
AZƏRTAC xəbər verir ki, kitabda Azərbaycan tarixində müstəsna xidmətləri olan 31 görkəmli və tanınmış şəxsiyyətin həyatı, yaradıcılığı və fəaliyyəti haqqında geniş məlumat verilib.
Kitabda, həmçinin Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsi olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanından və İkinci Dünya müharibəsində Balkan ölkələrinin alman faşizmindən azad edilməsində qəhrəmanlıq göstərmiş, azərbaycanlılardan ibarət 223-cü diviziyanın döyüş yolundan da bəhs edilib.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
İslatdı dərdimi göz yaşlarımda, Qucağında ölüm gətirən gecə. Hönkürtü səsində açılan səhər, Kəsdi kələyimi dan yerinəcən.
Donmuş nəfəsimdə şehə bələndi, Ruhumun can adlı sızıltıları. Sən demə dərd elə üzə güləndi, Açıldı ömrümün ölüm qatları.
Susdu kabus kimi, susdu o gecə, Ölüm küləyinin əsdi yelləri. Asdı ürəyimdən kəfənliyimi, Açıldı qəbrimin qərib dilləri.
Bir ölüm gətirdi mənə o gecə, Bir ölüm oxudu ömür payıma. Mən can diləmədim, heyf bu ömür- Can verə bilmədi vətən hayına.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, “İlham çeşməsi” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Qarabağ Bürosunun Rəhbəri, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü
Ruhuna vurulub göylərə uçdum, Sevmək nə zamandan günahdı söylə. Mən eşqin qırxıncı qapısın açdım, Qəlbibin qapısı bağlıdı hələ.
Ürəyim çat verib sənin əlindən, Yerləri, göyləri saymayan mələk, Bir xoş söz eşitmədim sənin dilindən, İnsafsız görmədim vallah sənin tək.
Günümü bükmüsən bir göy əksiyə, Yenə nişan alıb dərd ürəyimi. Əllərim çatmayır o yüksəkliyə, Çırpmısan daşlara sən istəyimi.
Ruhum bənövşətək boynunu əyib, Çəkilmir gözümdən həsrət buludu. Elə fələklər də xətrimə dəyib, Yoxsa sevgi budu, məhəbbət budu.
Üzünün işığı kor edib məni, Sənin eşqin ilə döyünür ürək, Bütün varlığımla sevirəm səni, Axı gözəl olur tikanlı çiçək.
Süleyman Hüseyn oğlu Rəhimov ədəbiyyatımızın inkişafında səmərəli xidmətlərinə görə özünəməxsus layiqli yer tutmuşdur. O, 22 mart 1900-cü ildə Qubadlı rayonunun Əyin kəndində yoxsul kəndli ailəsində doğulmuşdur. Əlifbanı kənd mollasından öyrənmiş, 1912-ci ildə yaşı keçdiyinə görə çox çətinliklə Qubadlı rus məktəbinə daxil olmuşdur. Ədəbiyyat və tarixə daha çox maraq göstərən Süleyman beş il ərzində başqa fənnlərlə yanaşı rus və dünya ədəbiyyatı nümunələri, Azərbaycan klassiklərinin, XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərən yazıçıların əsərləri ilə də yaxından tanış olmuşdur. Fevral burjua inqilabından az sonra Qubadlı məktəbi bağlandığından Qori seminariyasında təhsil ala bilmədiyi üçün kəndə qayıdan gənc Süleyman, kasıb ailədən olduğu üçün heç yerdə iş tapa bilmir. 1917-1920-ci illərdə əvvəlcə öz kəndlərində sonra isə yaşadıqları başqa yerlərdə mal-qara otarmışdır. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsindən sonra Süleymanın atası Hüseyn kişi oğlunu nahiyyə inqilab komitəsinə, köhnə tanışı Qara İsmayıloğlunun yanına gətirərək oğluna bir iş verməsini xahiş edir. Nahiyyə inqilab komitəsinə kargüzar qəbul olunan Süleyman Leninin əsərlərini ilk dəfə orada oxumuş, zəhmətkeşlərin qələbəsini möhkəmləndirmək naminə gərgin mübarizənin baş verdiyinə daha ayıq nəzər salaraq inanmışdır ki, hökuməti alqışlamaq azdır, onları həyata keçirənlərlə əl-ələ verib işləmək mübarizədən çəkinməmək gərəkdir. 1921-ci ilin mayında inqilab komitəsi tərəfindən Şuşaya altı aylıq pedaqoji kursa göndərilən gənc, kursu bitirəndən sonra bir neçə il Xanlıq, Qubadlı, Laçın rayonunun Hocaz kənd məktəblərində müəllim və müdir olmuş, fəal komsomolçulardan biri kimi etibar qazanmışdır. 1928-ci ildə Süleyman Rəhimov Bakı şəhərinə gəlib ali məktəbə daxil olmuş, 1932-ci ildə Pedaqoji İnstitutun tarix-ictimaiyyət fakültəsini bitirmişdir. Elə bu zamandan da ədəbi fəaliyyətə başlamışdır. 1938-ci ildən Bakıda yaşayan ədib Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Yanında İncəsənət İşləri İdarəsi Komitəsinin sədri və idarə rəisinin müavini, (1938-1939) Azərbaycan KP-nın Bakı Komitəsinin katibi, Azərbaycan KP MK-nın təbliğat-təşviqat şöbəsi müdirinin müavini, Marks-Engels-Lenin İnstitutunun Azərbaycan filialının direktoru, (1940-1944) Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti Yanında Mədəni Maarif Komitəsinin sədri (1945-1953) olmuş dəfələrlə Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının sədri seçilmişdir.(1939-1940), (1944-1945, 1954-1958) 1958-ci ildən bədii yaradıcılıqla məşğul olsa da partiyanın həyata keçirdiyi tədbirlərdə (xalq elçisi) məhşur yazıçı kimi yaxından iştirak edir. Bu illər ərzində xüsusiilə səmərəli işləyən ədib bir sıra hekayə və oçerklərlə yanaşı, povestlər və romanlar da çap etdirmişdir. Bu baxımdan “Ana abidəsi”, “Qafqaz qartalı”, “ Uğundu ”, “ Qoşqar qızı ” povest və romanları ədəbiyyatımızı yeni mövzu və surətlərlə zənginləşdirmişdir. Süleyman Rəhimovun demək olar ki, bütün əsərləri rus dilinə tərcümə olunaraq Sovet İttifaqının hər yerində geniş yayılmışdır. Yazıçının “Ata və oğul” povesti, “Su ərizəsi”, “Gəlin qayası”, “Oyun” və bir sıra başqa hekayələri ərəb, ingilis, alman, fransız, polyak dillərinə tərcümə edilmişdir. 1975-ci ildə Azərbaycan sovet ədəbiyyatının inkişafında böyük xidmətlərinə və səmərəli ictimai fəaliyyətinə görə “Sosialist Əməyi Qəhrəmanı” adına layiq görülmüşdür. “Şamo” nun birinci variantını və “Aynalı” povestini çap etdirməklə sənət aləminə qəti addımlar atan S.Rəhimov tez-tez ön və arxa cəbhədə çıxış etsə də yazı masasından ayırlmamışdır. O, “Şamo” və “Saçlı” romanları üzərində işi davam etdirməklə yanaşı eyni zamanda povest və hekayələr, məqalələr də yazmışdır. Ədibin “Torpağın səsi” (1941), “ Medalyon ” (1942), “ Qardaş qəbri ” (1945) kimi əsərlərində zəhmətkeş insanların vətənə məhəbbəti, mərdlik və qəhrəmanlıqları bədii vasitələrlə əks olunmuşdur. “Medalyon” əsərində yazıçı Valentina, Arkadi, Pəri nənə, Aleksey Vasilyeviç kimi müxtəliv şəraitdə böyümüş adamların surətini rəğbət hissi ilə yaratmış müəllif, inandırıcı surətdə göstərmişdir ki, Vətənin tarixində ciddi sınaq günlərində onların hamısını müqəddəs bir hiss, vətənpərvərlik hissi birləşdirir. S.Rəhimov özünəməxsus bir həssaslıqla Valentinanın bir ana və vətandaş kimi canlandırmağa;- Vətənə məhəbbətin hər şeydən üstün olduğunu qələmə aldığı “Medalyon” povestində daha qabarıq şəkildə əks etdirmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatının qiymətli ənənələrindən olan xalqlar dostluğu mövzusu yazıçının yaradıcılığında önəmli yer tutmuşdur. Azərbaycan xalqının qardaş Zaqafqaziya xalqları ilə əsrlərdən bəri davam edən iqtisadi mədəni əlaqələri XIX əsrin əvvələrindən başlayan qardaşlıq münasibətləri bədii ədəbiyyat üçün əhəmiyyətli olmuşdur. Vətənin ağır günlərində qələbəyə vətəndaşların sonsuz inamını və dözümünü əbədiləşdirən əsərlər arasında “Medalyon” və “Qardaş qəbri” (1945) xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Məhz yazıçının bu dövrdə qələmə aldığı “Mehman” (1944) povesti Azərbaycan nəsrinin müvəffəqiyyəti oldu. Yazıçı bu əsərində də otuzuncu illərin əvvəllərində oxucuların əlindən düşməyən qiymətli bir sənət əsəri yarada bilmişdir. Əsərdə müəllifin ən böyük nəaliyyəti qbaqcıl müasirlərimizin təmsilçisi olan Mehman surəti ilə əlaqədar idi. Gənc hüquqşünas özünün vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirmək üçün çətinlikdən və fədakarlıqdan çəkinmir, mübarizəni özünün vətəndaşlıq və insanlıq borcu bilir. Mehman ona müraciətlə “Təmiz ol” :- deyən anasının və müəlliməsinin, nəhayət rayon partiya komitəsinin katibi Vahidovun sözlərini əsla yadından çıxarmır, həmişə təmizliyini, düzlüyünü qoruyur. Sinfi düşmənlər povestdə prokurorluğun süpürgəçisi Qaloşlu adam vasitəsi ilə hərəkət edənlər, çox incə, ağlagəlməz bir vasitə ilə Mehmanın ailəsinə yol tapırlar. Mehmanın qaynanası, sabiq tacir arvadı Şəhla xanımın iti nəfsi qapıları gizlindən, taybatay onların üzünə açır. Qaloşlu adam böyük məharətlə rüşvət saatı gənc prokurorun arvadı Züleyxaya bağışlayır. Lakin Mehman tərəddüd etmədən düşmənin hiyləgərliklə hörülmüş torunu qopara bilir. Mövzunun və problemin həyatiliyi, surətlərin hərəkətlərinin ictimai – psixoloji planda inandırıcılığı, dilinin sadəliyi və bədiiliyi ilə güclü olan “Mehman” ədibin parlaq istedadına olan ümidləri doğruldur. Mehman müəyyən dərəcədə birtərəfli bir surət kimi işlənmiş olsa da özünün barışmazlığı və prinsipallığı ilə rəğbət qazanır… S.Rəhimov müharibədən sonrakı otuz ildə Azərbaycan xalqının azadlıq uğrunda mübərizə tarixinin səhifələrinə müraciət etmişdir. İstər uzaq tarixi keçmişdən, istərsə də müasir dövürdən yazanda hadisələri aydın müasirlik baxımından qiymətli sənət nümunələri yaratmışdır. Ədibin əsərlərini uzun ömürlü edən amillərdən biri də müasirlik olmuşdur. S.Rəhimov XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan kəndində genişlənən sinfi mübarizə hərəkatının (daşnaqların) fitnəkar siyasətinin şahidi olmuş, hakimiyyətə qarşı çıxanların qəddarlığını və rəzilliyini görmüşdür. Zəhmətkeşlərin xoşbəxtliyi yolunda mərd mübarizlərin, fədakar, ölümlə üzləşəndə də fikrindən dönməyən məslək qəhrəmanlarının şücaəti, mübarizə arzusuna qanad vermişdir. Kəndin, vətənimizin siması, adamların məişəti, dünya baxışı gözü qabağında dəyişmişdir. O, sadəcə müşahidəçi olmamış, yeniliklə köhnəliyin, tarixi mübarizənin fəal iştirakçısı kimi yaşamış fəaliyyət göstərmişdir. Müəllim və partiya işçisi, yazıçı və ictimai xadim, çox müxtəlif tellərlə xalq həyatına, zəhmətkeşlərin yeni cəmiyyət quruculuğunun fəal iştirakçılarından olmuşdur. Respublikanın müxtəlif yerlərində qazanılan nəaliyyətləri görəndə, müxtəlif adamlarla görüşəndə yazıçı müşahidəsi ilə adamların şüurunda adət ənənələrində baş verən dəyişiklikləri hafizəsinə həkk edərək yaşatmış və bir sənətkar kimi gördüklərinin dərin mənasına vararaq axtarışlarını davam etdirmişdir. Xalq yazıçısı S.Rəhimov nəsrin müxtəlif janırlarında sınanmış yazıçılardandır. Əsərləri Azərbaycan və rus ədəbi – bədii tənqidində povest, hekayyə, roman və oçerkləri yüksək qiymətləndirilmişdir. Ədəbi-ictimai fəaliyyətinin çoxcəhətliliyi ilə yanaşı ona böyük sənətkar şöhrətini qazandırmış və romançı kimi tanınmışdır. “Şamo” (1931-1974), və “Saçlı” (1940-1949) romanları Azərbaycan sovet ədəbiyyatının nəaliyyəti kimi qiymətləndirilmişdir. Xalqımızın bir əsrlik həyatının bədii səlnaməsi olan bu romanlarda inqilabi baxışlar inandırıcı və bədii əksini tapmışdır. S.Rəhimovun ədəbi fəalliyyətinin tənqid və qələm dostları tərəfindən necə qiymətləndirildiyini göstərmək üçün mülahizələrdən bəzilərinə nəzər salmaq zəruridir. “S.Vurğun Böyük Vətən Müharibəsi günlərində demişdir ki, S.Rəhimov romançıdır, böyük yazıçıdır, xalq yazıçısıdır”. (“Ədəbiyyat və incəsənət” 16iyul 1960-cı il.) M.Arif : “S.Rəhimov nasirlərimiz içində böyük bir realist, dərin müşahidəçi, incə bir psixoloq olması son zamanlarda hər kəs tərəfindən təqdir edilməkdədir”. (M.Arif “seçilmiş əsərləri” birinci cild 1967 səh. 262) S.Rəhimovun özünə məxsusluğunu aydın təsəvvür etmək üçün yadda saxlamaq vacibdir ki, o böyük realistdir. Lakin onun realizmi heç vaxt hadisələrin ardınca gedərək onları qeydə almaqla kifayətlənməmişdir. Romantika bu realizmin üzvi bir hissəsidir. Realizmlə romantikanın üzvi vəhdəti ömrü boyu ədibin yaradıcılıq axtarışlarını müşaiyyət edib, əsərlərinə dərinlik və yüksəklik gətirmişdir. “Şamo” üzərində işlədikcə özünün müsbət surətlərini, onların məhəbbət və fədakarlıqlarını romantikləşdirmək meyli get – gedə qüvvətlənmiş, Şamo, Qəmər, Maşallah, Alagöz, Kamran və Alo kimi surətlərin işlənməsində bu vasitədən geniş istifadə olunmuşdur. S.rəhimovun xalq yaradıcılığı ilə əlaqəsi mürəkkəb, daima davam edən bir proses olmuşdur. “Şamo” əsərində Şamo, Alo, Qəmər, Kamran kimi surətlərin təsvirində olduğu kimi, təbiətin canlandırılmasında, sərt – sıldırım dağların və qalaçaların təsvirində də biz xalq yaradıcılığı ilə yaxınlığı hiss edirik. Bu özünü mövzu və surətlər aləmi ilə yanaşı bədii təsvir vasitələrinin seçilməsində də göstərir. Xalq yaradıcılığı üslubu ilə sıx surətdə bağlı olan “Güzgü göl əfsanəsi” (1967), “Kəsilməyən kişnərti” (1969) ədibin yaradıcılığını yeni çalarlarla zənginləşdirmişdir. Beləliklə xalq yaradıcılığı ilə bağlılıq və dünya sənətinin realizm təcrübəsində ədibin sənətkarlıq xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirən amillər sırasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. S.Rəhimovun bədii axtarışlarında inqilabdan əvvəlki kənd mövzusu mühüm yer tutur. “ Şamo ”, “Qafqaz qartalı ” kimi iri həcmli romanlarında, “Ötən günlər dəftərindən” silsisləsinə daxil olan hekayələrində, “Pirqulunun kürkü” (1975) povestində Böyük Oktyabr sosialist inqilabından əvvəlki Azərbaycan kəndinin geniş lövhəsi yaradılmış, xalqın arzu və əməlləri adət – ənənələri geniş planda canlandırılmışdır. Uşaqlığı və gəncliyi kənddə keçmiş müəllif hakim ictimai münasibət və baxışların zəhmətkeşlərə nəsib etdiyi acınacaqlı həyatı, alçaldılan və təhqir edilən kasıbların qəzəbini şəxsən görmüş, bilavasitə yaşamışdır. Həyat materialına bələdlik böyük yazıçı istedadı ilə birləşərək əsərlərinə müvəffəqiyyət qazandırmışdır. S.Rəhimovun yaradıcılığında inqilabdan əvvəlki həyata maraq adları yuxarda çəkilən əsərlərlə məhdudlaşmır. Müəllif “Ata və oğul” (1949) povestində, “Ağbulaq dağlarında” və “Ana abidəsi” romanlarında da yeri gəldikcə surətlərin vasitəsi ilə bu həyatın müəyyən epizodlarını canlandırmış, həmin mövzuya həsr olunmuş əsərlərini tamamlayıb genişləndirərək ümumi lövhəni yeni çalarlarla zənginləşdirmişdir. Azərbaycan sovet romanı səviyyəsinə yüksəlmiş “Şamo” nun ilk variantı (1931) əlli ilə yaxın bir müddətdə müəyyən fəsillərlə olsa da axtarışlarını davam etdirən müəllif əsərin ayrı – ayrı cildlərinin bir neçə variantını işləmişdir. Zənginləşən həyat təcrübəsi, dünya görüşü, qələminin püxtələşməsi, çoxmillətli ədəbiyyatımızın nailiyyətlərindən qidalanaraq çox cildli bir əsərin yaranmasında mühüm əhəmiyyətə malik olmuşdur. Əsər otuzuncu illərdə mühüm ədəbi hadisə kimi qarşılanmış, Azərbaycan ədəbiyyatı S.Rəhimovun “Şamo” romanı ilə yeni bir müvəffəqiyyət qazanmışdır. “Şamo” nun bu variantı, əlbəttə, bədii dəyəri ilə yox, ilk dəfə nəsrin iri formalarında Azərbaycanda vətəndaş müharibəsi tarixinə müraciətlə cəbhədə qəhrəmanlıq göstərənlərin surətini yaratmaqla, müəllifin siyasi niyyətinin, ideya mövqeyinin aydınlığı ilə güclü olub diqqəti cəlb etmişdir. Bu həm də təəssüratı zəngin, görüb eşitdiklərini istismarçılar cəmiyyətində hökm sürən əlaqə və münasibətlərin eybəcərliyini bütün dəhşəti ilə göstərməyə çalışan, bunun əhəmiyyətini yaxşı dərk edən bir gəncin vətəndaş narahatlığının məhsulu idi. Buna baxmayaraq, “Şamo” əsəri öz müəllifini istedadlı, həyata bələd, müşahidəçi-realist yazıçı kimi tanıtdı. S.Rəhimov öz qəhrəmanlarının ruhi çırpıntılarını, arzu və istəklərini real planda canlandırmağa nail olmuşdur. 1940-cı ildən sonra ədibin dönə – dönə üzərində işlədiyi “Şamo” istər qaldırılmış siyasi ictimai problemlərin əhəmiyyəti , istərsə də sənətkarlıq xüsusiyyətləri baxımından oxucunun rəğbətini qazanmış əsərlərdən biri kimi qiymətləndirilmişdir. “Şamo” nu ümumittifaq , hətta dünya əhəmiyyətli roman sayan Y.Libedinski inqilabi mübarizə səngərlərində yeni keyfiyyət kəsb edib möhkəmlənən xalqlar dostluğunun məziyyətlərindən biri kimi qiymətləndirmişdir. (Azerbaydjanskaya sovetskaya literatura 1951) 1940-cı illərdən sonra S.Rəhimovun yaradıcılığı Azərbaycan ədəbi – bədii tənqidinin : Azərbaycan sovet ədəbiyyatşünaslığının diqqət mərkəzində duran əsas hədəflərdən biri olmuşdur. Onun ayrı – ayrı əsərləri çapdan çıxdıqca müntəzəm surətdə qiymətləndirilmiş, xüsusiilə romanın inkişafı problemləri ilə məşğul olan alimlər tərəfindən əsərləri təhlil olunmuşdur. Ədib haqqında yazılanları nəzərdən keçirəndə aydın olur ki, yazıçı özünün yeni əsərlərini, xüsusiilə “Şamo” əsərini işləyəndə bu tənqidi fikirləri diqqətlə nəzərdən keçirmiş, müəyyən bir qismini (məsələn : – Bakı partiya təşkilatının kənddə inqilabi hərəkatın genişlənməsinə köməyini , baş qəhrəman kimi Şamonun xarakterini fəal mübarizədə açmağın zərurəti və s.) qəbul etmişdir. Müasir rus ədəbi tənqidi də yazıçının yaradıcılığına müəyyən diqqət yetirmiş, xüsusən, son iyirmi beş ildə ədibin yaradıcılığını izləyən Z.S.Kedrina rus dilində çıxan “Şamo”, “Saçlı”, “Ağbulaq dağlarında” əsərləri haqqında müqəddimə ya da son söz yazmışdır. “Şamo“ xalq həyatının, zəhmətkeşlərin arzu və əməllərinin geniş təsviri ilə gücldür. Bu nöqteyi nəzərdən S.Rəhimovun təcrübəsi Azərbaycan sovet tarixi romançılığının təcrübəsini zənginləşdirmişdir. İllər boyu xalq həyatının özündən keçib gələn və dərin bir çay kimi , üzərində yeni səmanı əks etdirən , həyat materialı ilə zəngin olan belə əsərləri oxuyanda istər – istəməz müəllifin iradəsini və fikirlərini canlandıran mənbə haqqında düşünməli olursan. Ədib inqilabdan əvvəlki həyatı işıqlandırmış, inqilab ərəfəsinə məxsus cəhətləri ilk plana çəkmişdir. Bu müəllifin mühüm ideya bədii nəaliyyətidir. “Şamo“ nun son variantında müəllif , əsrlərdən bəri qul vəziyyətində yaşayan yoxsul Azərbaycan kəndlilərinin psixologiyasında əmələ gələn dəyişikliyi, inqilabi fikrin tədriclə xalq kütlələrinin dərin qatlarına yayılmasını Bakı fəhlələrinin köməyi ilə xalq etirazının axırda sarsılmaz bir qüvvəyə çevrilməsini əks etdirməyə çalışmışdır. İllər ərzində yazıçının məlumat dairəsi genişlənib, ilkin müşahidələri zənginləşdikcə niyyəti də dəyişmişdir. Romanın mərkəzində bir neçə şəxsin taleyi deyil , azadlıq uğrunda mübarizəyə qalxmış xlqın tarixi müqəddəratı, xalq həyatının geniş təsviri durur. Birinci variantdan fərqli olaraq Şamo əsərin baş qəhrəmanı deyil, müəllifin sevimli surətlərindən biridir. “Şamo“ da xalqın əzəməti və mənəvi gücü parlaq bədii boyalarla əks etdirilmişdir. S.Rəhimov azadlıq hərəkatının gedişində ruh yüksəkliyini, inamın sarsılmazlığını , müsbət qəhrəmanların vətənpərvərlik hisslərini və yüksək mənəvi keyfiyyətlərini ilk plana çəkdiyindən , xalq tarixin yaradıcısı, xoşbəxt gələcək uğrunda fəal qurucusudur. “Şamo“ istər mövzusu, istərsə də bədii ifadə vasitələri baxımından son dərəcə zəngindir. Romanda – Gülsənəmin qaçırılması təxminən 1908 – 1909 illərə aiddir. Bu vaxtdan başlayaraq S.Rəhimov Azərbaycan kəndində baş verən sinfi toqquşmaları, müxtəlif sinif və təbəqələrə mənsub qüvvələrin həmin illərdə baş vermiş hadisələri təfsilatı ilə izləmiş, Azərbaycan kəndinin real mənzərəsini canlandırmışdır. Müəllif tez – tez əsas surətlərin tərcümeyi halına müraciət edib, xarakterlərin formalaşmasına, əvvəlki hadisələri canlandırmaqla məlumatı daha da genişləndirmişdir. Roman üzərində iş davam etdikcə S.Rəhimov mühüm ictimai – siyasi hadisələri təkcə tanınmış alimlərin tədqiqatlarından deyil , həm də arxiv sənədləri əsasında öyrənmişdir. O, tarixi fakt və sənədlərdən istifadə etsə də, surətlərin əksəriyyəti yazıçı xəyalının təxəyyülüdür. Bununla belə əsər üzərində iş davam etdikcə, tarixiliyi qüvvətləndirmək zərurəti duyan müəllif, M.Əzizbəyov, N.Nərimanov, M.S.Ordubadi , inqilabçı Ocaqqulu kimi real şəxslərin surətini yaratmış , tarixi faktlara daha tez – tez müraciət etmişdir. Əsərdə Lenin mövzusu mühüm yer tutur . Müəllif Lenin ideyalarına, onun şəxsiyyətinə inamı müxtəlif vasitələrlə canlandırmışdır. Bu ad çəkiləndə insanların üzü gülür, elə hesab edirlər ki, onları Lenin gündəlik həyatlarındakı çətinlik və qayğılardan xilas edəcəkdir. Heybət Dağbaşı yaralanmış Şamonun qanına boyanmış dəsmalı bayraq kimi yuxarı qaldırıb üz – üzə dayananları barışığa çağırır. Şamo və Alo da ən çətin vaxtlarda Lenini yada salır , əmin olurlar ki, mütləq Lenin onlara kömək edəcəkdir. S.Rəhimov qəhrəmanlarının fəaliyyətini bütün ölkədə genişlənən inqilabi hərəkatla əlaqələndirməyə nail olmuşdur. Bakı kommunasının müvəqqəti məğlubiyyətindən sonra Həştərxana işləməyə gedən N.Nərimanov Dağbaşı səngərindəki toqquşmadan xəbər tutur. Onun Dağbaşı səngərindəki çıxışı , qardaşlığa çağıran səsi bütün ölkədə müraciətə çevrilir , inqilabi yüksəlişlə əlaqələnir. Yazıçı Azərbaycan kəndini geniş planda canlandırdığı kimi , kənd həyatını daha canlı və inandırıcı vermişdir. Əsərdə Bakı və Həşdərxan hadisələri daha geniş yer tutmuş və bir sıra yeni surətlərlə zənginləşmişdir. Ədib surətlərin xarakterini, ictimai – siyasi hadisələri , adət ənənələri izləyir və tədqiq edir. Dərinliyə varan müəllif eyni sinifə mənsub adamların müəyyən hadisələrə müxtəlif münasibətlərinin səbəbini araşdırır, inandırıcı əsaslandırır. Romanda qüvvətli və ehtiraslı insanlar üz – üzə gəlir, ölüm – dirim mübarizəsinə girişirlər. S.Rəhimovun inqilabdan əvvəlki kəndi təsvir edən əsərlərində hadisələr müxtəlif yerlərdə cərəyan etdiyi kimi , yoxsulların və varlıların, xaraktercə müxtəlif rəngarəng surətlərini yaratmışdır. Mahiyyət etibarı ilə eyni arzularla yaşayan xarakterlər bir – birinə bənzəmir və bir – birini təkrar etmirlər. “Şamo“ və “Qafqaz qartalı“ nın mərkəzində dövrün ən böyük ictimai konflikti durur : azadlıq hərəkatı müxtəlif sinifləri təmsil edən canlı surətlər, iki böyük cəbhə üz- üzə dayanır. Bir tərəfdə çar məmurları və yerli hakimlər, Sultan , Gəray, Müqim , Ağaxan, Hətəmxan kimi varlılar və onların əlaltıları Yasavul Kərbalı , Balay , Ələmdar və başqaları , digər tərəfdə isə Nəbi və Həcər, Şamo, Alo, Safo, Gülsənəm, Qəmər, Fərzəli, Sibir Matvey, Mirzə Polad , kənkan Qeybalı bir sözlə , Azərbaycan, rus və gürcü xalqlarının ən yaxşı oğulları , azadlıq mübarizləri özlərinə məxsus xüsusiyyətləri ilə yadda qalırlar. Əsər Şehli hadisələrinin təsviri ilə başlanır. Müəllif təbii yolla əhatə dairəsini genişləndirir , kiçik dağ kəndini gözəgörünməz bağlarla ölkə ilə əlaqələndirir. S.Rəhimov məharətlə Dəli dağ, Eloğlu, Cavanşir, Dağətəyi və Şuşanın bir – birinə bənzəməyən mənzərələrini canlandırır. O, bütün səyi ilə göstərir ki, zəhmətkeşlərin vəziyyəti hər yerdə ağırdır, onlar çıxış yolu axtarırlar. Cəmi otuz evdən ibarət olan Şehli kəndi bir – birini yaxından tanısa da, parçalanmış yaxın qohumluq, mehriban qonşuluq münasibətləri pozulmuşdur. Bir tərəfdə yoxsullar, digər tərəfdə varlılar arasında gizli və aşkar toqquşmalar illər boyu davam edir. Torpaq qazmalarda yaşayan ac – yalavac kasıb uşaqlarının əyinləri paltar, ayaqları başmaq görmür. Hampalar və ruhanilər əlbir olub camaatı talayır, gözümçıxıtıya salırlar. Varlıların və yoxsulların dolanışığını əks etdirən epizodlar romanda inandırıcı dəlillərlə verilmişdir. Cəmiyyətdə hakim qanunlar düzlüklə yaşamaq, insani ləyaqəti qorumaq çətindir. Xalqın ən yaxşı oğulları bu həqiqəti dərk edib mübarizəyə başlamışdılar. Köhnə kəndi yaxşı tanıyan ədib təfərrüatları yerində işlətməklə azadlıq mübarizlərinin qarşısına çıxan çətinlikləri hərtərəfli araşdırır. Əsərdə xüsusi mülkiyyətçilik vətəndaşlar arasında bərabərsizliyin doğurduğu ədalətsizlik bütün çılpaqlığı ilə göstərilmişdir. “Şamo“ da elə bir dövr əks olunmuşdur ki, sinfi şüuru oyanan zəhmətkeşlər birləşir, mübarizəyə qalxırdılar. Azadlıq hərəkatı öz iştirakçılarına mərdlik , fədakarlıq, dözüm dərsi verir. Bu həqiqət əsərdə özünü aydın göstərir. Yeni şərait mübarizlərini, Şamo, Heybət, Arşaq, Suren, Heydərəli, Seyfəli surətlərində yeni inqilabçı nəslinin yetişməsində kommunist ideyalarının təbliğatının rolunu göstərir. S.Rəhimov yoxsulların acınacaqlı vəziyyətlərinə göz yummur, bunu onların mübarizəyə qaldıran əsas amillərdən biri kimi mənalandırır. Əsərdə Zeynəb özü kimilərinin acınacaqlı taleyinə göylərin təyin etdiyi bir qismət kimi baxırsa da , oğlu Qeybəli mübarizənin ən qızğın yerində dayanır. Əəsrdə bir ailənin , bir dam altında yaşayan adamların dünyabaxışlarının müxtəlifliyində əks olunmuşdur. Belə ki, məruz qaldığı haqsızlıqların qabağında xəstə və qoca Safo xilası göylərdən gözləyir , lakin onun oğlu kommunist Şamo başa düşmüşdür ki, azadlığa çıxmaq üçün silahlanmaq , qurban vermək , fədakarlığa hazır olmaq lazımdır. Yazıçı əsərdə Şamonun inkişaf yolunu inandırıcı göstərə bilmişdir. Realist yazıçı gənclərin xarakterlərinin formalaşmasında XX əsrin ikinci onilliyində baş verən hadisələrin və düşdüyü yeni mühitin həlledici rolunu göstərməklə yanaşı, xalqın əsrlərdən bəri gözəl, əxlaqi – mənəvi keyfiyyətlərinin əhəmiyyətini də unutmamışdır. Bir vaxtlar özünü göstərən şəxsiyyət kimi tanınmasında sözü bütövlük , dostluqda sədaqət kimi sifətlər şüurlu bir inqilabçının dünya görüşündən daha artıq xalqın əsrlərdən bəri əxlaqi qənaətləri ilə bağlanır. S.Rəhimovun xalqla bağlılığının mühüm xüsusiyyətlərindən biri uşaqlıqda eşitdiyi nağıl və əfsanələrin, dastan və rəvayətlərin onun yaddaşında tükənməz bir mənbə olmasıdır. Ədibin uşaq hafizəsinə həkk olunmuş ilk həqiqi qəhrəman Nəbi və Həcər olmuşdur. Bu təsadüfü olmayıb, yazıçının illər keçdikcə real qəhrəmanlar yadından çıxmamış, onların igidliyini dəyanətini, məhəbbət və sədaqətini yadda qalan bədii vasitələrlə əks etdirə bilmişdir. Demək olar ki, S.Rəhimovun iri həcmli romanlarında, povest və hekayələrində IX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan kəndlərində hökm sürən ictimai – iqtisadi münasibətlər geniş şəkildə canlandırılmışdır. Bu nöqteyi – nəzərdən tədqiqatçılar ədibi heç kəslə müqaisə etmirlər. Onun əsərlərində sadə zəhmətkeşlərin hüquqsuz və acınacaqlı vəziyyəti hərtərəfli təhlil olunmuş, əsərlərindən təfəkkürlərə keçərək canlı nitqə daxil olmuşdur. Bu, sənətkarın qüdrətini və xalqa bağlılığını parlaq surətdə göstərən dəlillərdən biridir. Kənddə sosializm quruculuğunun, onun tarixi nəaliyyətlərinin şahidi olan ədib , inqilabdan əvvəlki kəndə nəzər salmış, sinfi şüuru oyanan, insani həyat uğrunda mübarizəyə qoşulan qüvvələrini ilk plana çəkərək, xalqın azadlıq hərəkatına başçılıq etmiş mətin kommunistlərin surətlərini böyük məhəbbətlə yaratmışdır. Ədibin bu məsələ ilə əlaqədar mülahizələri xalq və cəmiyyətə münasibətini aydınlaşdırmaq nöqteyi – nəzərindən çox əhəmiyyətlidir. O, məqalə və çıxışlarında dəfələrlə göstərmişdir ki, sosializm realizmi yeknəsəqliyə deyil , sənəd rəngarəngliyinə , kəşviyyatçı , ixtiraçı olmağa səsləyir. ( “Yazıçı və həyat” səh. 356) Həyata bağlılıq əlaqəsini geniş mənada qəbul edən yazıçı əsərin cəmiyyətin zəruri tələblərindən doğmasını vacib saymışdır. Azərbaycan sovet ədəbiyyatının inkişafı tarixində mövzu və bədii ifadə vasitələri baxımından öz yolu olan yazıçı uzun illər ərzində özünün mənalı sənət aləmini yarada bilmişdir. S.Rəhimovun əsərləri hərşeydən əvvəl həyat materialları və dəqiqliyi ilə diqqəti cəlb edir. O, deyir : – “ Mən əlimə qələm alıb yazmağa başladığım gündən bu qənatdə olmuşam ki, əsərin mövzusunu, materialları, səciyyə və surətləri də yazıçıya bitib tükənməyən həyat qaynaqları verir”. ( “Yazıçı və həyat“ səh. 404) Beləliklə S.Rəhimov taleyi ilə bağlı düşüncələrindən çıxış edərək demişdir: – Müəllif əməyə münasibəti ilə əsər üzərində sona qədər inadla işləməli axtarışlar aparmalıdır. “Mən yaradıcı əməkdən qorxan ilhamın səmərə verəcəyinə zərrə də olsa inanmıram, yaradıcı zəhməti olmasaydı istedad sönərdi, zəhmət səmərə verməzdi”. S.Rəhimov ağır zəhmətdən sonra çap etdirdiyi əsərlərdən birdəfəlik əl çəkmir , imkan olanda onları yenidən işləyir, “Şamo“ və “Saçlı” kimi iri həcmli romanların ayrı – ayrı nəşrləri yazıçının öz əsərləri üzərində diqqət və səylə işlədiyini əyaniləşdirir. Onun fikrincə müasir Azərbaycan kəndindən yazan müəllif kəndin dünənini bilməsə, hzırda orada nə baş verdiyini ictimai mədəni dəyişikliklərinin əhəmiyyətini lazımı qədər qiymətləndirə bilməz. Çoxmillətli Azərbaycan sovet ədəbiyyatı öz inkişafının ilk mərhələlərindən başlayaraq tarixi mövzuların işlənməsinə mühüm əhəmiyyət vermişdir. Trixi mövzular xalqın yadelli işğalçılara və istismarçılara qarşı mübarizəsinin parlaq səhifələrinin canlandırılması zəhmətkeşlərin vətənpərvərliyi mühüm əhəmiyyətə malik olmuşdur. Otuzuncu illərin əvvəllərindən başlayaraq, Azərbaycan yazıçıları azadlıq və xalq hərəkatının parlaq səhifələrinə müraciət etmişdilər. Tarixə bu gün də azalmayan dərin maraq Azərbaycan ədəbiyyatının xarakter xüsusiyyətlərindən biridir. Tarixi mövzuların meydana çıxması Azərbaycan romanının inkişafında mühüm əhəmiyyətə malikdir. “S.Rəhimov böyük sənətkardır ” , – dedikdə , onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ədibin əsərlərində xalqımızın inqilabdan əvvəlki həyatı kimi, onun sosializm cəmiyyəti quruculuğunda fəaliyyəti yeni dünya görüşünün formalaşması özünün bütün mürəkkəbliyi və əlvanlığı ilə əks olunmuşdur. S.Rəhimov otuzuncu illərin əvvəllərində Azərbaycan kəndində gedən kəskin sinfi toqquşmanın real mənzərəsini “Saçlı “ romanında canlandırmış, əsərdə tərəflərin mövqeyi, arxalandıqları tarixi həqiqətlər, zəhmətkeş insanların yeni qurluşun həyatiliyi və humanizminin nəticəsi, tarixi məğlubiyyətin labüdlüyü qarşısında acizliklərini etiraf etmək istəməyən istismarçı toqquşması ilə müəyyənləşmişdir. Yeni cəmiyyətin qabaqcıl qurucularının fəaliyyətini əks etdirən “Saçlı” Azərbaycan sovet nəsrinin inkişafı tarixində özünə məxsus yeri olan əsərlərdən biridir. Otuzuncu illərdə ədibin bir neçə il Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında partiya işində çalışması, kollektivləşmə, kəndin yenidən qurulması uğurunda gedən mübarizədə bilavasitə fəal iştirakı , eyni vaxtda gördükləri və eşitdikləri roman üçün zəngin material vermişdir. Xalqın ən yaxşı oğulları, kommunistlər, fəhlə sinfinin kəndə göndərdiyi adamlar şəxsi mənfəət və rahatlıq bilmədən qələbəni möhkəmləndirmək yolunda səylərini əsirgəməmişdir. Hakimiyyətlərini, var – dövlətlərini itirmiş qolçomaqlar, kəşfiyyat orqanlarına satılmış xainlər yeni quruculuğa qarşı çıxaraq quruculuğu pozmağa, müvəqqəti çətinliklərdən kütlələrin avamlığından çirkin məqsədlərinə çatmaq üçün cəhd göstərirdilər. “Saçlı“ otuzuncu illərin birinci yarısında Azərbaycan kəndinin həyatını real şəkildə əks etdirir. Müəllifin qələmə aldığı dövr səciyyəvi hadisələr : – kollektivləşmə , əsrlərdən bəri qanun şəkli almış adət ənənənin sarsılması mühüm ictimai – siyasi dəyişikliklərin adamların məişətində və psixologiyasında doğurduğu böyük inqilabi çevriliş sənətkara maraqlı material vermişdir. Mübarizədə sosializmin dostları ilə düşmənləri arasında mübarizə genişlənirdi. Yazıçı, kimlərin ardınca getmələrini tarixi həqiqətə müvafiq olaraq onların arzularının həqiqətə çevrilməsi kimi qələmə almışdır. “Saçlı“ sosializmin kənddə qələbəsini əks etdirən bir əsərdir. S.Rəhimov zəhmətkeşlərin əmək coşqunluğunu və sevinclərini xüsusi bir diqqətlə canlandırmağa müvəffəq olmuşdur. Əsərdə ədibin ən mühüm ədəbi nəaliyyəti müsbət qəhrəman surətlərinin canlılığı və inandırıcı göstərilməsi, daxili aləmlərinin psixoloji dəqiqliklə işıqlandırılmasıdır. Ona görə də oxucu qəhrəmanları alqışlamaqla yanaşı onları bir insan kimi də sevirdilər. Yazıçının qabaqcıl müasirlərimizin surətini yaratmaq nöqteyi – nəzərindən roman mühüm əhəmiyyətə malik əsərlərdən biridir. S.Rəhimovun ayrı – ayrı vaxtlarda irəli sürdüyü mülahizələr göstərir ki, müsbət qəhrəman surəti bir sənətkar kimi ədibin düşüncələrini həmişə məşğul etmişdir. Amma o, həmişə özünün şəxsi təcrübəsinə əsaslanmışdır. Müsbət qəhrəman necə olmalıdır ? – sualı ətrafında mübahisələri rədd edərək deyirdi : – Gəlin zəmanəmizin müsbət adamının dolğun surətini verək ! Qoy bizim müsbət qəhrəmanlar sevinən , gülən , yeri gələndə öz əqidəsi uğrunda ölməyi bacaran , yoldaşının ölümünə ağlayan , sonra da onun hər qətrə qanına bir düşmən öldürən real insan olsun! “ ( “Yazıçı və həyat “ səh. 62) Yazıçının etiraf etdiyi kimi rayonda partiya işində çalışması, kollektivləşmə uğrunda fəal mübarizənin iştirakçılarından biri olmağı “ Saçlı “ nın yazılmasına zəngin material vermişdir. S.Rəhimov etiraf etmişdir ki, əsər bütünlüklə mənim həyat müşahidələrimin əsasında yazılmışdır. (“Yazıçı və həyat” səh.155) Yazıçı kollektivləşmə mövzusuna gec müraciət etmiş olsa da təkrara yol vermədən kəskin sinfi mübarizənin mahiyyətini açmağa müsbət qəhrəmanlarının əməllərini əbədiləşdirməyə nail olmuşdur. “Saçlı“ müəllifin yaradıcılıq nəaliyyətləri kimi qeyd edilmişdir. Əsərdə Dəmirov, Zamanov, Qocaoğlu, Mədət, Qiyasəddinov, Cəlilzadə eyni məsləkin insanları, daxili aləmləri ilə fərqlənən canlı insanlarıdır. Əsərdə vəzifəsinə, partiyanın etimadının nəticəsi olaraq, xalqa daha səmərəli xidmət etməyə çalışan Tahirin arzuları daha canlı verilmişdir. “ O, arzu edərək deyirdi ki, – Bütün kənd evlərində neftsiz lampalar – elektirik lampaları yansın, radio səsləri eşidilsin. Qoy gündüz alın təri ilə işləyən zəhmətkeşlər rahat həyat sürsünlər. Hər bir kəndlinin evində suyu, kəndində həkim məntəqəsi olsun”. Tahir çətinliklərə, sinfi düşmənin fitnəkarlığı nəticəsində mürəkkəbləşən vəziyyətə baxmadan inam və həvəslə işləyir, günün vəzifələrini unutmur, hər şeydən əvvəl onları həyata keçirməyə çalışır, eyni zamanda da işıqlı sabah haqqında düşünür. O, cəmiyyətə arxalanan bir müsbət qəhrəman kimi partiya təşkilatının irəli sürdüyü planların əhəmiyyətini başa düşərək daha da əzmlə çalışır. Tahir cəmiyyətin sağlam qüvvələrini öz ətrafına toplayır. İşlədiyi bu ucqar rayonun gözəlliyini nəzərində canlandırdıqca, ancaq müşahidəçi mövqeyi tutmayaraq, rayonu daha da abadlaşdırmaq arzusu ilə yaşayır. Eyni zamanda onu da başa düşür ki, sinfi düşmənə qarşı ayıq və amansız olmaq lazımdır. Süleyman Rəhimov romanın mövzusu baxımından dövrün böyük ictimai – siyasi həqiqətləri, kənddə sosializmin qələbəsini yığcam və tarixi faktlarla verməyə nail olmuşdur. Böyük Vətən Müharibəsi ərəfəsində başlanmış, tarixi qələbədən bir neçə il sonra tamamlanmış “Saçlı“ mükəmməl bir əsər kimi tədqiqatçılar tərəfindən qəbul edilmiş, ədibin əməyi yüksək qiymətləndirilmişdir. S.Rəhimovun əməyi partiya və hökümət tərəfindən qiymətləndirilmiş, müxtəlif illərdə orden və medallarla təltif edilmişdir.
1942-ci il 6 fevral – “Şərəf nişanı ordeni”
1959-cu il 9 iyun – “Əmək bayrağı ordeni”
1960-cı il – “Azərbaycan SSR Xalq Yazıçısı fəxri adı”
1970-ci il 20 mart – “Lenin ordeni”
1972-ci il – “Qızıl qələm mükafatı”
1975-ci il 4 dekabr – “Sosialist Əməyi Qəhrəmanı”
1980-ci il 5 mart – “Xalqlar dostluğu ordeni” və s.
Xalq yazıçısı Süleyman Rəhimov 1983-cü il oktyabrın 11-də Bakı şəhərində vəfat etmiş və Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.
Rəsulova Ədalət. AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyyat İnstitutunun əməkdaşı.
Süleyman Rəhimov Xülasə
Məqalə görkəmli Azərbaycan yazıçısı Süleyman Rəhimovun həyatı yaradıcılığı, keçdiyi həyat yolu, “Şamo” və “Saçlı” romnları əsasında hazırlanmışdır. Açar sözlər: Süleyman Rəhimov , “Şamo”, “Saçlı” obrazlar, konflikt.
Сулейман Рагимов Резюме Статья основана на жизни и творчестве выдающегося азербайджанского писателя Сулеймана Рагимова, его жизни, романах «Шамо» и «Сачли». Ключевые слова: Сулейман Рагимов, «Шамо», «Волосатые» образы, конфликт.
Suleyman Rahimov Summary The article is based on the life and work of prominent Azerbaijani writer Suleyman Rahimov, his life, the novels “Shamo” and “Sachli”. Keywords: Suleyman Rahimov, “Shamo”, “Sachli” images, conflict.
Yırğalana yırğalana tuneldə sürətlə irəli şütüyən qatar stansiyalarda arabir dayanıb nəfəsini dərir, düşənlər düşür, minənlər minir, təzədən havanı yara-yara qıjıltı ilə yoluna davam edirdi…
Baxışlarım bir qədər aralıdakı Əlidə, qulağım isə mənimlə yanaşı əyləşmiş iki cavan hərbiçidə, gizirdəydi.
İndiki prizivniklərlə işləmək dəhşətdi. Biri o birinə şikayətlənirdi.
Sırada təpik döyməsin deyə valideynləri pulla hərəsinə bir sürücülük vəsiqəsi alıb ki, şofirdi. Amma nə rolu düz saxlaya, nə də skorusu əməlli dəyişə bilirlər.
Necə deyərlər, adı bunlarındı, dadı bizim, hara gedirik, uyuq kimi yanımızda oturdur, maşını özümüz sürürük…
Ağzıgöyçəklər də orda burda deyir ki, orduda əsgərləri qazdıyırlar. O biri istehza ilə qımışdı. Qazı qazdıyallar, hələ o yana da keçəllər.
O günü təzə komandir əmr elədi ki, maşınları verin prizivniklərə, birinci dedi. Səki baxış keçirirdi. Denən, maşınlardan çastın həyətində salamat cağ mağ, güllük filan qaldımı?..
Guya biz remontnuda kefdəyik? Goplayırlar ki, qrajdannıda maşın ustası işləmişik.
Di gəl hırnan zırı qanmırlar. Dünən maşının altında yamadayam. Salaqanın birindən on yeddi açarı istədim. Neynəsə yaxşıdı? Açarların hamısın gətirdi ki, komandir, on altısın tapdım, birin tapmadım.
Gizirlər bir birinə qoşulub gülüşdülər…
Əli qalxıb yerini vaqona təzə daxil olan əlizənbilli qadına təklif etdi. Qadın qapıya işarə ilə nəsə dedi (yəqin tez düşəcəyini qandırırdı), amma o, əl çəkmədi. Qadın minnətdarlıqla gülümsəyərək əyləşdi. Əlinin xoşbəxtliyi üçün bu bəsdi.
Üz gözündən sevinc, bəxtiyarlıq yağırdı. Elə bil adi bir centelmenlik yox, nəsə böyük bir xeyirxahlıq, qəhrəmanlıq eləmişdi!..
Qadın növbəti dayancaqda düşdü.
Əli ətrafına göz gəzdirib ayaq üstə başqa bir qoca, qadın, şikəst qalıb qalmadığını yoxladı. Yerinin cavanlar tərəfindən tutulacağından qorxub özü əyləşdi.
Əslində məsələ yer məsələsi deyildi. Yerə qalsa, halal haqqıydı. Əvvəl özü yaşda bir kişiyə, sonra da əlizənbilli qadına güzəştə getmişdi.
Cavanlar hər iki halda özlərini görməməzliyə vurmuş, ayağa durmamışdılar…
Başının ortası dazlaşmasaydı Əliyə 40 45 dən artıq yaş vermək olmazdı.
Tısbağa tək qınına çəkilərək qaş qabağını sallayıb bikef oturanda yüz ilin qocasına oxşayırdı. Yaşlı qadın kişi, ya da qə¬şəng bir xanım görəndə birdəncə canlanır, tez yerini ona təklif edirdi.
Təklifi keçməyəndə uşaq kimi mısmırığını sallayır, tanımaza bilməzə inciyir, küsürdü. Az maz tanıyan, bələd olan xətrinə dəymir, bir dayanacaq da olsa əyləşir, sanki ona dünyanı bağışlayırdı…
Hər gün evdən işə, işdən evə metro ilə gedib gəlirəm.
Bu başda minir, o başda düşür, o başda minir, bu başda düşürəm.
Əvvəldən axıra, təbii, axırdan da əvvələcən keçdiyim stansiyaların sayı on üçdü.
On dördüncü stansiyanı tikib məni qismətimə düşmüş bu nəhs rəqəmdən qurtarmağa tələsmədiklərinə görə metrotikənlərdən qətiyyən narazı deyiləm. Hər şeydən qabaq, ona görə ki, ayaq üstə qalmaq dərdi çəkmirəm.
Başlanğıcda vaqonlarda boş yer tapmaq həmişə mümkündü. Başdan başa getməyin bir üstünlüyü də var. Hərdən vaqonda mürgüləsən də doğma stansiyanı ötüb keçə bilməzsən.
Sərnişinlər, ya da metro işçiləri silkələyib oyadacaqlar ki, cənab, mənzil başına çatmısan, qalx, vaqonu boşaltmaq lazımdı…
Yaxşı, yoxsa pis xasiyyətdi, bilmirəm, bekarçılıqdan dayanacaqlarda minib düşənləri müşahidə etməyi, söhbətlərinə, pıçıltılarına qulaq asmağı xoşlayıram.
Bunun hesabına nəinki ölkəmizdə, bütün dünyada baş verənlərdən səhər səhər hamıdan qabaq xəbər tuturam…
Metroda mənimlə eyni vaxtda gedib gələn sərnişinlərin çoxunu üzdən tanıyıram.
Bəziləriynən münasibət də yaratmışam. İmkan olmayanda adamların ara bərəsindən göz qaşla salamlaşır, imkan olanda əl verir, müxtəsər hal əhvallaşırıq…
Əliynən hardan hara? Əşi, o, mənim yaxın qonşumdu.
Həm də keçən ilə qədər bizim idarədə mühasib işləyirdi.
Sakit, başıaşağı, işini bilən adamdı. Nədən, necəsə birdən-birə yazığın başı pozuldu. Dəlixanaya düşdü. Neçə ay müalicə olunub çıxandan sonra daha öz işinə qaytarmadılar.
Qaldı bekar. İki üç ay bundan əvvəl səhər səhər işə yollananda təsadüfən binanın qabağında rastlaşdıq. Görən kimi məni tanıyıb yaxınlaşdı. Danışa danışa metroya üz tutduq. Soruşdum:
Qonşu, hara gedirsən?
İşə, dedi.
Harda işləyirsən?
Metroda.
Dolanışıq çıxır?.. Hansı işə düzəldiyi ilə maraqlanmadım. Yəqin ona görə ki, indiki zamanda əsas məsələ dolanışıqdı.
Allah bərəkət versin, dedi.
Yola verə bilirsən, çətin deyil ki?..
Çətindi, gileyləndi. Axşam olanda it kimi yoruluram.
Bilirsən, qonşu, bizim vaxtımızda cavanlar belə deyildi. Hamısı ağlı başında, böyüyün kiçiyin yerini bilən, qanacaqlı-mərifətliydi. İndikilər yaman sitallaşıblar.
Heç kimə yer vermirlər. Gör nə qədər əlsiz ayaqsız qocalarımız, cavan Qarabağ əlilimiz var. Baxıram, ürəyim ağrıyır.
Hamısına yer düzəltmək, rahatlamaq lazımdı. Mən də tək… hə… Təəssüflə başını bulayaraq dərindən köksünü ötürdü.
Əli, bir dəqiqə gözlə, deyib adətim üzrə qəzet almaq üçün metronon ağzındakı köşkə çatanda ayaq saxladım.
Əli məni gözləmədi.
Hələlik, qonşu, gecikirəm, mən getdim, deyib tələsik uzaqlaşdı.
Axşam arvadıma qonşumuz Əlinin metroda işə düzəldiyini deyəndə güldü.
İş güc nəəzir? Arvadı deyir, necəsə beyninə verib ki, bunu metroda işə götürüblər. Nə qə¬dər eləyirik evdə bənd almır. Səhər çay çörəyini ala yarımçıq yeyib çıxır, bir də axşam qayıdır.
Bəs günorta yeməyini harda yeyir?
Orda burda nə gəldi tıxır. Arvadı deyir, metro işçiləri də artıq onu yaxşı tanı¬yır.
Keçiddən öz adamları kimi pulsuz buraxırlar. Sərnişinlərdən yazığı gələn, halına acıyan yeri bəhanə eləyib hərdən xırda pul zad da verir…
O gündən özümdən asılı olmayaraq metroya girəndə hər yerdə gözüm Əlini axtarır…
Gizirlər düşəndən sakitlikdi. Fikrim Əlidə qalmasaydı mürgü məni çoxdan yaxalamışdı. O, artıq bayaqdan bəri yerini dalbadal dörd nəfərə güzəştə getmişdi.
Qatar mənzil başına yaxınlaşdıqca vaqonda sərnişinlər seyrəlirdi.
Əli rahatlanmaqdansa ti¬kan üstdə oturan adam kimi narahatdı. Bashabas üçün darıxır, gözü kimisə axtarırdı. Əlini başa düşürdüm. Qalxıb ona yaxınlaşdım. İtiyini tapmış kimi o saat üzü işıqlandı. Yerini mənə verdi…
Nəhayət, sonuncu dayanacağa çatdıq. Vaqondan çıxanda cibinə pünhanca qəpik quruş salmaq istədim. Məndən cəld tərpəndi, əlimi geri itələdi. Əyilib qulağıma pıçıldadı:
Qonşulardan pul götürmürəm… Razı halda gülümsədi.
Perronda:
Vəziyyət necədi? soruşdum.
Dünənəcən yaxşıydı, dedi, bu gün işim yenə sarvat oldu.
Niyə?..
Özümə bir köməkçi tapmışdım. İki nəfər daha çox adama xidmət edirdik. Bu gün köməkçim işə çıxmayıb.
Bəlkə xəstələnib?
Yox, oğlu icazə vermir.
Nəyə görə? Fikirləşmədən soruşdum.
Bizi başa düşmür. Hamı kimi… Mağmın mağmın üzümə baxıb dayandı.
Hə, aydındı. Elə bil birdən ayıldım.
Bəs niyə dayandın? Evə getmirsən?
Yox hələ.
Gecdi axı. Bir azdan hava qaralacaq.
Neyniyim, məcburam, çiyinlərini qısdı, planı doldura bilməmişəm.
Nə plan? Plan nədi, ay Əli? güldüm.
Bu gün müştərilərim az olub. Otuz doqquz nəfərə yer vermişəm, cibindən çıxartdığı ka¬ğızı açıb göstərdi. Səliqə ilə xətlənmiş, başdan il, ay, günlər yazılmışdı.
Xətlərin arası ağzıaşağı üstəgəllə (+) doluydu. Axırıncı günün altında otuz doqquz üstəgəl (+) işarəsi saydım. Ondan qa¬baqkı günlərdə əlli, bəzən daha artıq üstəgəl vardı.
Demə, Əli arabir iki daşın arasında cibindən çıxardaraq gizlicə qaraladığı kağız bu imiş. Gərək əlliyə çatdıram…
Sabah olmaz?.. Onu fikrindən daşındırmağa cəhd etdim.
Yox, deyib əks tərəfdə dayanmış qatara tərəf boylandı.
Qatarın tərpənməsinə lap az qalırdı. Əli mənə görə narahatdı. Canını məndən tez qurtarmaq istəyirdi. Bu zaman qatara minik üçün axırıncı xəbərdarlıq eşidildi.
Məni bağışla, qonşu, getməliyəm, Əli birdən çönüb qatara tərəf götürüldü.
İşin avand olsun, qardaş, deyib arxasınca baxdım ki, görüm çatacaqmı.
Sərnişinlərdən biri son anda ayağını bağlanmaqda olan qapının arasına qoymasaydı, yəqin ki, minə bilməyəcəkdi…
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
(Hüseyn Arif sayağı)
“Gəl çıxaq seyrinə uca dağların”, Görməsin nə çiskin, nə duman bizi. Ətrinə bürünək gözəl bağların, Görməsin nə payız, nə xəzan bizi.
Öpək çiçıklərin ipək telindən, Söz alaq torpağın şirin dilindən, Tutaq tər güllərin şehli əlindən, Görməsin nə qanqal, nə tikan bizi.
Qəhqəhlər, gülüşlər yayılsın düzə, Meşələr, çəmənlər boylansızn bizə, Yaşdan söhbət düşüb çıxanda üzə, Görməsin nə dövran, nə zaman bizi.
Arzular qoynunda dil açdıq yenə, Çıxmışıq gəncliyin bahar seyrinə, Hicran əzabına gəl gərək sinə, Görməsin nə təbib, nə loğman bizi.
Yaşayaq sevgilim, yaşayaq belə, Həsrətin dumanı çökməsin telə, Nəcibəyəm, ötəm yaxşılar ilə, Görməsin nə kədər, nə yaman bizi.
Buz bulaqlardan ötrü təşnə idi… Çoxlarının “Cümşüd dayısı nə qədər nikbin olsa da, o qədər DƏRD daşıyırdı Yaddaşıma daş atdım ki, bəlkə ötənləri-itənləri bir balaca olsa da xatırlayım. Nə gizlədim, ilk yadıma düşən o oldu. Yalnız ona görə yox ki, xatirimiz bir-birimizin yanında əziz idi. Bəlkə də tanıyıb-bildiklərimin arasında daha çox səmimi, sakit təbiətli olmasından idi ki, çox istəyirdim xatirini. Kəlbəcərdə orta məktəbi bitirib ali təhsil almaq üçün evdən və eldən çıxıb uzaqlaşmışdım, rayona qayıdanda nə mən çoxlarını, nə də çoxları məni tanımırdı. İlk iş yerim Aşıq Şəmşir adına Kəlbəcər şəhər Mədəniyyət Evi oldu. İstedad qapı açandır,-o zaman hiss elədim. Rayon mədəniyyət şöbəsinin müdiri, dramaturq, şair, aktyor və musiqişünas Kamal Neməti də elə orada tanıdım. Tanıdıqlarımın hər birinin özünəməxsusluğu var idi. Məsələn, baş mühasibimiz Famil Cavadovla mədəniyyət evinin direktoru Şəfaqət Süleymanovu müqayisə eləmək olmazdı. Biri ciddi, həddindən artıq, digəri o dərəcədə zarafatcıl… Hamı onun “bacıoğu-bacıqızı”sıydı elə bil Mədəniyyət işçilərinin bir dayısı var idi Cümşüd adında: fağır, sakit, təbəssümlü, astayerişli, ortaboy… Hamı da dayı qədər çox istəyirdi xatirini. Bunun səbəbləri vardı. O da yaşından asılı olmayaraq, sanki hər kəsin dayısı olduğunun fərqindəydi, hamıya “bacıqızı”, “bacıoğlu” deyirdi. Day belə insana necə dayı deməyəsən ki? Yox, yox, rayonumuzda “Dayı”ləqəbli bir ağsaqqalımız, xeyirxahımız, Hacı Zeynalabidin kimi səxavətlimiz (oxu: “pulunun dəlisi”) var idi- Mamed Xudaquliyev. Kimsə onun adının Məhəmməd olduğunun fərqinə varmazdı, dayı kimi tanınırdı, adını da demirdilər. Amma Cümşüd Kamalov dayı statusunu mədəniyyət şöbəsində qazanmışdı. Kəlbəcər rayonunun hər tərəfi əsrarəngizliyi ilə diqqət çəkib. Keştək bölgəsinin isə bir özgə füsunkarlığı vardı. Yellicə kəndi də Göyçə gədiyinə yaxın salınmış kəndlərdən idi. Dağların əlçatmazlığında binələnən bu obada dünyaya göz açanların da arasında istedadlılar az deyildi. Cümşüd dayının nəsil-nəcabətində belələri barmaqla göstərilirdi. Yalnız 3-nün adını çəksəm bəs edər: İsməli Dağlaroğlu ilə Zahid Muxtar və Ədalət Dəlidağlı… Hər iki şairin qələminə, qəlbinə nəinki kəlbəcərlilər, bu gün xalqımız bələddir, Ədalətin sazına isə Türk dünyası heyrandır. Fikrim bu şairləri və aşığımızı yenidən təqdim etmək deyil. “Qəpik-quruş” davası eləməzdi Cümşüd dayı mədəniyyət evində, eləcə də şöbədə çalışan işçilərin həm də ay ərzində ümid, güman yeri kimi tanınırdı. Mədəniyyət şöbəsinin metodisti vəzifəsində olsa da, həm də xəzinədarı idi. And içərəm ki, mədəniyyət işçilərinin aylıq əməkhaqqından ona qalan “qəpik-quruş”u da elə orada xərcləyirdi. Bunu da ürəklə edirdi. Kənd mədəniyyət işçilərinin vaxtında almadıqları əməkhaqqıları digərlərinin ehtiyacına əsirgəmirdi. Bu da xeyirxahlığın bir forması idi. Cümşüd Kamalovu bu xarakterinə görə hamımız çox istəyirdik. Vicdanı təmiz, əqidəsi saf olan belə kişilər ac qalmazlar. Cümşüd dayının da süfrəsi açıq idi, ürəyi kimi. Onunla zarafatlar da dadlı-duzlu olardı. Sanki istedadına görə seçilənlərdən idi. Famil Cavadovla dostluğu daha yaxşı tutardı. Kənd mədəniyyət müəssisələrini yoxlamağa gedib-gəldikdən sonra bu, bir “dastan”a çevrilərdi. Bir dəfə Ayrım bölgəsindəki (Lev ərazisini deyirdi) klublara, kitabxanalara illik avadanlıqların yoxlanması üçün gediblər. Gəlib danışırdı ki, “bacıoğlu”, klubda tribunaya söykənib soruşdum ki, “bacıqızı”, tribuna hanı, yoxdu? Klub müdiri də elə qorxulu hala düşüb ki, çaşıb qalıb, anlamayıb ki, tribuna nə olan şeydi. Elə bilib ki, evə apardığı radio-maqnitafonu deyir. Tez dodaqalrı əsə-əsə deyib: -Cümşüd dayı, sınmışdı, aparmışam usta düzəltsin. Cümşüd dayı da gülüb deyib: -Bacıqızı, bəs bunun (o, söykəndiyi tribunanı göstərir) adı nədi? Klub müdiri anlamayıb. Üzünü Famil Cavadova tutub ki, bəlkə kömək eləsin. O da Cümşüd dayıya sarı dönüb deyib: -İndi deyirsən ki, bu yazıx bir aylıq maaaşını verib ustaya canını qurtarsın? Cümşüd dayı eyhamı anlayıb vəziyyəti düzəlib: -Cavadov, nə deyirəm ki, düzəltdirsin də, qoysun yerinə. Belə məzəli hadisələr Cümşüd dayı ilə Famil Cavadovun başına az gəlməzdi. Onu da iş yerinə gələn kimi danışıb-gülərdilər. “Məktub” məsələsi, “toypayı” siyahısı… Cümşüd dayı qanunu sevər və hamıya da bunu təlqin edərdi. Yaxşı xatırlayıram. Deyəsən, sonbeşik oğlu Tapdıq olan vaxtlar idi. Ya uşağın görümünə, ya da kiçik toyundan sonra kollektiv Cümşüd dayıgilə getmişdik, başda Kamal Nemət olmaqla. Mədəniyyət işçiləri də “itoynadan” olur axı: hamı da zarafatcıl. Yaxşıca yeyib-içdlər. Hamının “keyfi düzəldi”. İndi siyahı yazılmalıdır axı, toypayı. Ayın elə vaxtıdır ki, əməkhaqqını götürüb işçilərə verməyiblər. Əslində, Cümşüd dayının vaxtı olmayıb ki, bankdan əməkhaqqını götürüb versin. İşçilər də fikirləşdilər ki, bəs necə etsinlər? Axı, kollektivin üzvlərinin birinin xeyir-şərindən qalmayan Cümşüd dayının bu işinə necə getməsinlər?! “Əlac” tapıldı. Famil Cavadov “məsləhət elədi” ki: -Dünya dağılmayıb ha, Kamal müəllim, kollektiv gedək xeyir işimizə (bizi ayrıca qonaqlıq üçün dəvət edib haa!-M.N.), orda da gizlicə konverti verək Kamalova. Açıb oxuyanda görsün ki, günah özününküdür. Sən demə, bir məktub yazılıb hazır olub. Məktubda yazılıb “…vallah, günah səninkidir, Kamalov, maaşı vermədiyin üçün pulsuz gəlməyə utanıb bu məktubu yazmalı olduq. İnşallah, maaşı alanda özün adambaşına 20-25 manat tutarsan, vedomostla”… Beləcə, getdik yeyib-içməyə. Haqqüçünə, gözəl bir qonaqlıq oldu. Sazlı-sözlü məclisdə az adam keflənmədi, əksəriyyətimizin halı yaxşıydı. Aşıq Əzizə dedilər ki, daha gecdi, yığışın, gedək. Əziz də nə desə yaxşıdır: -Kamal müəllim, tova, bura bizim evdən yaxşıdır. Uyyy Allah, hara gedim ey? Gejənin bu vaxı Sınıxkilsiyə gedim, arvat məni itnən qovsun?! Beləcə, o məclisimiz başa çatdı. Hamı yeyib-içib kefləndi, pul-zad da yazdıran olmadı. Cümşüd dayı bizdən sonra məktubu açıb baxmaq istəyir ki, görsün siyahıda kimlərin adı var. Baxır ki, nə siyahı ey? Yarım vərəqlik bir məktubdur-üzürxahlıq edilir. Bilmir ki, gülsün, yoxsa əsəbləşsin. Evdə üstünü vurmur. Sabahısı işə gələndə baş mühasibin otağında bu məsələni bir-iki nəfərə dedi, həm də utana-utana. İnanın Allaha ki, bizim əvəzimizə yazıq kişi özü utandığından, qıpqırmızı olmuşdu. Məsləhət oldu ki, maaş veriləndə işçilər özləri yazılacaq. Maaş vaxtı da gəldi, əməkhaqqnı alıb otaqdan çıxanların üzünə də baxmadı ki, bəlkə müftə yeyənlər başa düşüb siyahı yazılsınlar. Beləcə, nə özünü o yerə qoyan oldu, nə də Cümşüd dayı başını qaldırıb bircə nəfərə demədi ki, balam, bəs borcun?.. Cümşüd dayı hər ayın sonunda maaş alınanda əsas simaları qonaqlığa aparanda düşünürdüm ki, yəqin bu dəfə rəhbərlər qoymaz xərci o ödəsin. Lakin, hər dəfə də kassanın qəpik-quruşunu yeməkxanada-kababxnada qoyub çıxanda, rəhmətlik Söhrab dayı deyirdi: -Kamalov, cibinə min-bərəkət. Bax, əsas məsələ də elə bu “bin-bərəkət, min bərəkət”dəydi. Heç vaxtı cibindən pul əskik olmazdı. Kənddə təsərrüfatları var idi, səxavətliliyi ilə mərdanəliyi Cümşüd Kamalovu kollektivimizə elə sevdirmişdi. SSRİ-nin “usquşnu günü” keflilik… Daha bir maraqlı xatirəni də yazmaya bilmədim. Sov.İKP MK-nın Baş katibi Leonid İliç Brejnev ölən günüdür. Biz mədəniyyət işçiləri də raykomluğun satqınlarından guya oğurlanıb Tərtər çayı boyunca günorta naharına getmişik. Yenə də bizi Cümşüd Kamalov nə ilə bağlısa qonaq aparıb. Yeməkxanadan çıxanda şöbə müdiri Kamal müəllim qayıdıb geri – maşının içərisində bizə baxıb dedi: -Ayə, ay uşaqlar, vayyyy! Evimiz yıxıldımı? Bu gün Brejnevin dəfn günüdü, biz də yeyib-içməkdən gəlirik! Hamı bir-birinin üzünə baxdı. Kamalov, deyəsən, lap çox qorxmuşdu. Axı, o da partiyaçı idi. Həm də raykomluqdan bilsələr, satacaqdılar. Burada partiyadan qovulmaqdan daha çox həbsolunma da ola bilərdi ha! Bundan qorxurdu. İstisu mineral sudoldurma zavodunun yaxınlığındakı yeməkxanadan Keştəyin suyuna kimi maşınla gəldik. Burada Cümşüd dayı dedi: -Kamal müəllim, indi burda nə var ki? Elə hesab eliyin: biz də yasdan gəlirik dayna. Urusdar ölüsünü basdırmamış yeyib-içmilər ki?! Hamının eyni açıldı. Amma, deyəsən, Cümşüd Kamalov bunu bizim kefimizin pozulmaması üçün deyirmiş. Bir az keçməmiş o, yenidən dilləndi: -Bəşir (sürücümüzün adını çəkdi), saxla mən düşüm, bacıoğlu, evdən idarəyə gətiriləsi əmanət var. Sürücü maşını saxladı. Cümşüd dayı maşından düşüb “Dəlikdaş” adlanan yerdən Yuxarı düzə qalxan yola düzəldi, payi-piyada. Biz də 5-6 nəfər gəldik Mədəniyyət şöbəsinə. 1-2 saat keçdi, Cümşüd dayı gəlib çıxmadı. Kamal müəllim işçilərdən birini göndərdi ki, ( o zaman əl telefonu yox idi axı) otur maşına, gedin Kamalov Cümşüd görün niyə gəlmədi? Birdən halı pis olar, ürəyi ağrıyan adamdı, yolda həyacanlanmışdı. Doğrudan da Cümşüd dayı evə özünü zorla çatdırıb yorğan-döşəyə düşmüşdü. Sadəcə, ürəyindən yox, həm də həyacan və qorxudan ki, raykomun “Qaloş”ları onu da sata bilər və partiyadan qovar, həbs edərlər. Cümşüd Kamalovun həyatından, onunla bağlı xatirələrdən bir dastan yaza bilərəm. Lakin, məqsədim, əlnəttə, el-obamızın belə sakit təbiətli, qonşu və el adamlarını xalqımıza tanıtmaqdır. Didərginlik illrində Gəncədə görüşdük. Az qala tanımadıq bir-birimizi. İkimiz də qan-yaş axıtdıq. Oğlu İsməli müəllimin qələminə əhsən dedim, sevindi, güldü. Dedi ki, bəs dədəm də yazan idi. Sən demə, İsmayıl baba da sinəsi dolu gedib bu dnyadan. Cümşüd Kamalov Kəlbəcərdə şəxsiyyət kimi tanınmış nəsillərdən birinin layiqli təmsilçisi idi. Yeri behişt, balaları, nəvələri sağ olsun. Onlara Kəlbəcərə, Yellicəyə, Baş yurda, Əli daşına, Anqutdu gölünə dönməklərini arzulayıram.
Özümüzü atdan salıb yadı ata mindirәndә, Dostumuza әyri baxıb düşmәn kimi dindirәndә, Öz müqәddәs odumuzu öz әlimiz söndürәndә, Göyә qalxıb gözümüzә dolan küllәr yıxdı bizi!
Xәyanәtin min üzü var, bir söz demәk olmur ona, Neçә-neçә şәhid ömrü bir gecәdә çatdı sona. Otuz yeddi hәr il girdi başqa cildә, başqa dona, Bir-birindәn ağır gәlәn qanlı illәr yıxdı bizi!
Şah babamız Xәtainin zәhmәtini zay eylәdik, Xırdalandıq, özümüzü tәpәlәrә tay eylәdik. Heykәl kimi oğulları güllәlәrә pay eylәdik, Bu gün vurub-yıxdığımız boş heykәllәr yıxdı bizi!
Sənə dar gəlməyəcək məqbəri kimlər qazsın, Göməlim gəl səni tarixə desəm, sığmassın! Məhmət Akif
Burda әn çox işlәnәn söz – cәlladlara “nifrәt” sözü, Burda әn çox işlәnәn söz – ölüm sözü, hәsrәt sözü. Ziyarәtә gәlәnlәrin dilindәki “rәhmәt” sözü – Yağış olub yağasıdır, Şәhidlәrim yatan yerdә!
Dilimizdә diş göynәdәn yüz bayatı, yüz ağı var, Canımızda qanlı qışın şaxtası var, sazağı var. Dәrdli olan darıxmasın, yaxını var, uzağı var, Gün tәzәdәn doğasıdır Şәhidlәrim yatan yerdә!
Xain bәlli, tarix şahid, mәtlәb aydın, fikir qәti, Zaman özü hakim olar, bağışlamaz xәyanәti. Yüz pәrdәlә, yüz malala, örtmәk olmaz cinayәti, Haqq nahaqqın ağasıdır Şәhidlәrim yatan yerdә!
Düşmәn hәr gün öz әyninә paltar kimi geyir şәri, Yalan min qat çoxalsa da, haqqın gücü әyir şәri. Alçaqların fәndi keçmәz, düz әyrini, xeyir-şәri, Nur zülmәti boğasıdır, Şәhidlәrim yatan yerdә!
Solan insan taleyidir mәzar üstә sönәn şam da, Daşa dәydi, çiliklәndi xoş arzu da, şirin kam da. Dәrdim böyük, qәlbim geniş, mәn dünyaya sığmasam da, Dünya mәnә sığasıdır Şәhidlәrim yatan yerdә!
Qana batdı yaşıl çәmәn, zәrif çiçәk güllәlәndi, Neçә arzu, neçә ümid, neçә ürәk güllәlәndi, Əqidәlәr yaralandı, inam, mәslәk güllәlәndi, Torpaq üstә can verәnlәr yatır torpaqlar altında!
Vәtәn, bir dә başın üstә qara bayraq taxılmasın, Dәdәm Qorqud dayaq olsun, qara dağın yıxılmasın. Şәhidlәri verәn xalqım, qoy ürәyin sıxılmasın, Şәhidi olmayan torpaq qalar tapdaqlar altında!
XIX əsrin sonları, XX əsrin birinci yarısında yaşayıb yaratmış şair Ağacan sovet repressiya maşınının qurbanlarındandır. Ağacan Cabbar oğlu Cabbarlı Şorayıl mahalının (hazırda bu mahal da vaxtilə Azərbaycan torpaqları hesabına yaradılaraq Ermənistan adlandırılan dövlətin ərazisindədir) Qarakilsə (Qaraisə) kəndində dünyaya gəlib. Sonradan Borçalıda məskunlaşan Ağacan Cabbar oğlu burada yaşayıb yaratmış, aşıq sənətinin inkiafında böyük xidmətləri olmuşdur. Təkcə onu demək kifayətdir ki, Borçalının məşhur aşıqlarından olan Quşçu İbrahim Ağacanın şəyirdi olub. Quşçu İbrahimin şəyirdi isə XX əsrin məşhur ustadlarından olan aşıq Hüseyn Saraçlıdır. Şair-aşıq kimi Borçalıda çox məşhur olan Ağacanın şeirləri bu gün də aşıqların dilindən düşmür. İndiyədək onun haqqında çox yazılıb, bütün külliyyatını əhatə etməsə də, şeirlərindən ibarət kitab da işıq üzü görüb. Və indiyədək işıq üzü görmüş bir çox kitablarda, məqalələrdə onun 1886-cı ildə anadan olduğu göstərilib.
Amma Ağacanın 4-5 il bundan əvvələdək yaşamış və 80 ildən çox ömür sürmüş qızı Göyçək xanım isə atasının doğum tarixinin indiyədək yanlış göstərildiyini deyirdi. O, bu qənaətdə idi ki, aatasının doğum tarixinin indiyədək bütün mənbələrdə 1886-cı il kimi göstərilməsi yanlışdır. Öz atası ilə bağlı zəngin məlumata malik olan Göyçək xanım Ağacanın 1886-cı ildə deyil, 1876-cı ildə doğulduğunu söyləyirdi. Göyçək xanımın bu arqumentinin əsaslı olduğunu elə Ağacanın şeirləri də sübut edir. Tədqiqatçılar üçün də maraqlı olacağını nəzərə alaraq Şair Ağacanın həyatı ilə bağlı bu və ya digər məqamlara aydınlıq gətirmək üçün Göyçək Seyidovanın dediklərini qələmə aldıq. Göyçək xanım deyirdi ki, atası 1876-cı ildə anadan olub və bunu müəyyən faktlarla əsaslandırırdı. Digər tərəfdən onun söylədiklərinin düzgünlüyünü elə şeirlərinin birində Ağacan özü də təsdiq edir:
Cavanlıq dövrümü yaxşı keçirdim,
İndi qocalığa dözə bilmirəm.
Gəzdiyim oylağı görmək istərəm,
Qıçlarım titrəyir, gəzə bilmirəm.
Gəzdiyim oylağı gəzmək istərəm,
Qocalıq yükünə dözmək istərəm.
Qızlara bir namə yazmaq istərəm,
Əllərim titrəyir yaza bilmirəm.
Ağacanam, 70-i keçibdi yaşım,
Hərdənbir ağrıyır qovğalı başım.
İndi qocalmışam, heç kəsmir dişim,
Nə qədər övkələyirəm, əzə bilmirəm.
“Cavanlıq dövrümü yaxşı keçirdim, indi qocalığa dözə bilmirəm” – deyən şair bu şeirində vətəndə keçirdiyi gözəl günləri xatırlayır, qocalıqda sürgün həyatına dözə bilmədiyindən gileylənir, “qocalıq yükünə” dözüb, gəzdiyi oylaqları bir də gəzmək arzusu ilə yaşayır.
Məlumdur ki, Ağacan 1951-ci ildə Sibirdə vəfat edib. Əgər indiyədək yazıldığı kimi, onun 1886-cı ildə anadan olduğunu qəbul etsək, belə çıxır ki o 65 il yaşayıb. Bu şeirdə isə özü aydınca deyir ki, “Ağacanam, yetmişi keçibdi yaşım”. Və elə təkcə bu fakt onun doğum tarixinin 1886-cı il olmadığını sübut edir. Çox güman ki, bu şeir onun ölümündən heç olmasa 2-3 il əvvəl yazılıb, deməli Ağacan Cabbar oğlu, qızı Göyçək xanımın da dediyi kimi, 1876-cı ildə anadan olub. Ancaq nədənsə onun bu şeiri indiydək dəfələrlə nəşr olunsa da, doğum tarixini dəqiqləşdirmək baxımından olduqca əhəmiyyətli olan yuxarıda qeyd etdiyimiz misra təqdiqatçıların diqqətindən qaçıb.
13 yaşında olanda anası Ceyran xanımı itirən Ağacan ilk təhsilini Qarakilsə mədrəsəsində alıb, hələ mədrəsədə oxuyarkən şeirləri ilə məşhurlaşıb. Sonra təhsilini Osmanlıda (Türkiyədə) davam etdirib, İstanbulda darülfununda oxuyub, ərəb və fars dillərini də mükəmməl mənimsəyib.
Atasının Türkiyədə yaşadığı dövrlə bağlı da maraqlı xatirələr danışırdı Göyçək xanım: “Bir gün Türküyənin Ərdahan vilayətindən şairə Güllüzar adlı bir xanım atamı gizlincə deyişmə meydanına dəvət edir. Məktubu alan Ağacan Ərdahana üz tutur. Güllüzarla deyişərək onu bağlayır. Sonunda hər ikisi bir-birlərinə aşiq olduqlarını etiraf edirlər. Şair, Güllüzarın atasına şeirlə belə deyir:
Dad eyləyib Şorayıldan, a bəyim,
Qədəm qoyub bu diyara gəlmişəm.
Eştmişəm şair meydan açıbdı,
Üz tutmuşam o bazara, gəlmişəm.
Ölsəm də, sirrimi vermərəm yada,
Bu yolda lap canım getsə də bada,
Nə dövlət istərəm, nə zər dünyada,
Sizin uca dağda qara gəlmişəm.
İstər qolubağlı saldır zindana,
Deyəcəm sözümü mərdi-mərdana.
Ağacanam, inanmaram düşmana,
Kəsə sözüm, Güllüzara gəlimişəm.
Onun istedadı Güllüzarın atasını heyrətləndirir. Ağacan Güllüzar xanımla əhd-peyman edib atasının yanına gəlir, Güllüzar adlı bir qızı sevdiyni bildirir. Lakin atası Cabbar kişi razı olmur ki, o bəy qızıdı və oğlunu yolundan döndərir. Ağacan Güllüzara bir həftəyə qayıdacağına vəd vermişdi. Bir müddət keçdikdən sonra eşidir ki, Güllüzar xanımı atası zorla başqasına ərə verir. Atam sonralar etraf edərdi ki, ömürünün sonuna kimi elə gözəl xanımla rastlaşmayıb”.
Göyçək xanım nağıl edir ki, Türkyədə məşhur olan Dollu Mustafa bəy də deyişmək üçün şair Ağacanı Ərzuruma dəvət edir. Ağacan onu da bağlayır. Şəhər meydanına toplaşan ərzurumlular gənc bir oğlanın Dollu Mustafa bəylə deyişməsinə məəttəl qalırlar. Ağacanın Qafqaz türklərindən olduğunu bilən ərzurumlular ondan xahiş edirlər ki, Qafqazı tərif etsin. Şair onların xahişini də yerə salmır, Qafqazlıları şeiri ilə tərənnüm edir.
Atasının ailə həyatı ilə bağlı isə Göyçək xanım bunları xatırlayırdı: “Atam Gülxanım adlı biriylə evlənir, ondan iki övladı olur: Qəmbər və Zəhra. Bir müddət sonra Gülxanım vəfat edir. Atam özünün əmisi qızı olan anam Zəhra ilə evlənir və Borçalı mahalının Quşçu kəndinə pənah gətirir. Onun istedadlı şair olduğunu və ərəb, fars dillərini mükəməl bildiyni görən savadsız “mollalar” şairi Quşçudan çıxarmaq üçün təxribatçı niyyətlərini işə salaraq Ağacanın damına su doldururlar. Quşçu kəndinə yaxın Qaçağan kəndinin ziyalıları Molla Vəli oğlu Həsən, Məşədi Sadıq, Sarimətli Mehti, Dəllək Musa, Seyid Neymət və başqaları Ağacanı Qacağana gətirirlər. Bu kənddə məskunlaşan atamın Zəhradan dörd övladı olur: qızları Pərlan və Köycək, oğlanları Ənvər və Şəmistan”.
Ağacanı 1943-cü ildə Sovet hökuməti əleyhinə təbliğatda ittiham edərək həbs edirlər. Bir neçə gün məhbəs həyatı yaşadıqdan sonra Ağacan şeirlə Səməd Vurğuna müraciət edir və bu müraciəti nəticəsiz qalmır, qısa müddətdə böyük şair onu azad etdirir.
Ancaq repressiyadan yaxasını tamamilə qurtara bilmir, 1949-cu ildə onu yenidən sovet hökuməti əleyhinə təbliğat aparmaqda suçlayaraq həbs edib, Sibirə sürgün edirlər. sürgündə olsa da, şair qələmini əlindən yerə qoymur. 1951-ci ilin əvvəlində onun vəziyyəti ağırlaşır, səhhətinin pisləşdiyini, ömrünün sonunun yaxınlaşdığını bildiyindən özünə tabut düzəldirib həyat yoldaşına vəsiyyət edir ki, ölsəm, məni bu tabutda torpağa əmanət qoyun. Yanvarın 28-də vəfat edən Ağacan ölümündən bir neçə dəqiqə öncə uşaqlarına bu şeiri yazdırır:
Köçürəm dünyadan, dost olanlarım,
Oxudun üstümdə Quran, gedirəm.
Fitnəkar olmadım, könül yıxmadım,
Qazanıb saf vicdan, iman, gedirəm.
Sinəmin dəftəri varaq-varaqdır,
Ayrılıq cismimi yandırıb yaxdı.
Deyirlər burada ərəsat haqdır,
Orada haqqıdır divan, gedirəm.
Mən qurbanam comərd oğlun mərdinə,
Sinəmdə yaralar sızıldar yenə.
Ağacanın pünhan olan dərdinə,
Olmadı fələkdən dərman, gedirəm.
Ağacanın vəfatından sonra ailəsi daha 5 il sürgün həyatı yaşayaraq, minbir əzab-əziyyət çəkir. Nəhayət, 1956-cı ildə ailə bəraət alır. Göyçək xanımın xatirələrindən: “Bəraət qazandığmızı eşidəndə mən iki saat şokdan ayılmadım. Təbii ki, atamın vəsiyyətinə də əməl etməliydik. Gecə saat 3-4 olardı, anamla mən gizlincə atamın məzarı üstə gedib qəbrini açdıq. Sümüklərini bir çantaya yığıb səhər açılar-açılmaz evə döndük. Qardaşım Ənvər Sibiri tərk etmək üçün maşın gətirməyə getmişdi. Atamın sümüklərini yığdığımız çantanı yorğan-döşəyin arasına gizlədib qəribliyi unutmağa calışaraq yenidən vətənə – Borçalıya döndük. Hər zaman qayğısını gördüyümüz Qacağan camaatı bizi təntənəli şəkildə qarşıladı. Anam atamı dəfn etməkdən qorxurdu ki, ədalətsiz hökümət yenidən ailəmizi cəzalandırar.
Buna baxmayaraq yerli camaatla birlikdə atamın cəsədinin qalıqlarını el adəti ilə Qacağan qəbirstanlığında dəfn etdik”.
Qızının dediyinə görə, Ağacan ərəb, fars və Türkiyə türkcəsini mükəmməl bilib və bu dillərdə də şeir yazıb.
Milətimi saz anladar, saz anlar, Saza baxsın tariximi yazanlar. Z.Yaqub
Zəlimxan Yaqubun yaradıcılığında çox mühüm yer tutan bir qol da aşıq yaradıcılığına, bütövlükdə ozan-aşıq sənətinə və bu sənətin daşıyıcılarına bağlılıqdır. Bu barədə şairin özü belə deyir: “Təkcə mənim dillərdə gəzən lirik şeirlərim deyil, irihəcmli əsərlərimin hamısı saz üstündə bəstələnib, havacat üstə deyilib, sonradan vərəqlərə köçürülüb”. Hələ 1978-ci ildə Xalq şairi Osman Sarıvəlli yazırdı: “Zəlim¬xanın şeirləri, əsasən, xalqımızın həyat, məişət ənənələrindən, onun yaradıcılığından, şeir dilindən qidalanır. Müəllifin xalq yara-dıcılığına böyük məhəbbəti, dil, ifadə, ruh yaxınlığı, forma yaxınlığı folklorun, aşıq şeirinin əsla kor-koranə təqlid və təkrarı deyildir. İstedadlı gənc şairin əsərləri mövzuları, fikir və müla¬hi¬zələri, arzu və diləkləri etibarilə tamamilə orijinaldır”. Xalq şairi Hüseyn Arif isə belə deyib: “Zəlimxanın mayası sazla yoğrulub. Sazın bağrından qopan od-alovu, simlər¬dən süzülən zümzüməni onun şeirlərində eşitmək olar. Sazla Zəlimxan baş-başa verib pıçıldaşanda, mənə elə gəlir ki, iki şeir-sənət vurğunu bir-biri ilə dərdləşir, bir-birinin hoyuna çatır, dadına yetir”. Akademik Kamal Talıbzadə isə yazırdı: “Zəlimxan sazla şeirin ruhunu, mayasını birləşdirən şairdir. Bu iki sənət dünya¬sının vəhdəti Zəlimxan şəxsiyyətində Azərbaycanı təmsil edir”. AMEA-nın müxbir üzvü Səlahəddin Xəlilov yazır: “Zəlim¬xan Yaqub Dədə Şəmşirdən Dədə Qorquda doğru gedir. Gedir və geri qayıdanda artıq öz saldığı yolla – tarixlə müasirliyin vəhdəti ilə işıqlanan yeni bir yolla qayıdır”. Zəlimxan Yaqub özü isə yazır: “Mənim şeirlərimin hamı¬sın¬da musiqinin sehirli qanadları var. Nəğmələrim nə qədər uzağa uçur uçsun, heç vaxt yorulmaq bilmir. Müxtəlif ölkələrdə, müx¬təlif qitələrdə şeirlərimi əzbər oxuyan yüzlərlə poeziya vurğunu görmüşəm. Sərhədləri aşan şeirlərim öz qırılmaz qanad¬ları ilə gedib dünyanın o başından öz həvəs¬karlarını, öz oxucusunu tapır. Bu uzaq uçuşların bir hünəri şeirin gücüdürsə, bir hünəri də o şeirin canındakı saz musiqisinin gücüdür”. Bəli, Zəlimxan Yaqub şeirinin gücü, qüdrəti bir tərəfdən onun fitri istedadı ilə bağlıdırsa, digər tərəfdən saza bağlılı¬ğın¬dadır. Təsadüfi deyil ki, Z.Yaqub “Saza Allah demədim, ancaq onu Allahı sevən kimi sevdim”, mən sazdan doğulmuşam, “sarıldığım sazdı mənim”, – deyir:
Əl açıb göylərə çox yalvarmışam, Qoy bu gün saz olsun Allahım mənim. İstəyim Tanrının xətrinə dəysə, Gərək bağışlana günahım mənim.
13 cildlik “Əsərləri” külliyyatının birinci cildinə yazdığı ge¬niş müqəddimədə şair özünün aşıq sənətinə bağlılığı və bunun yaradıcılığına təsiri haqda belə yazır: “Ömrümün körpəlik və uşaqlıq çağlarından böyük sənətkarların danışdığı dastanları yad¬daşıma köçürməyim, mənim o dastanların qəhrəmanlarına bən¬zə¬mək həvəsim sonralar mənə o imkanı verdi ki, “Saz”, “Yunus Əmrə”, “Ələsgər”, “Aşıq Hüseyn Saraçlı”, “Əbədiyyət”, “Pey¬ğəmbər” kimi lirik-epik əsərlər, dastanlar yaratdım. Əgər vax¬tilə çox böyük təsir gücünə, dil gözəlliyinə malik olan dastanları qəl¬bimə, ruhuma köçürməsəydim, məndə zərrə qədər şübhə yoxdur ki, yuxarıda adını çəkdiyim əsərlərin heç biri dünyaya gəlməzdi”. Və Zəlimxan Yaqub deyir ki, “mənim şeirlərimin dili çaldığım sazın dilidir”. Bu səbəbdəndir ki, onun poeziya dili “heç vaxt pəltək olmur, dolaşmır, dolaşdırmır, əllaməçilik eləmir, nə varsa, necə varsa, xalq necə yaradıbsa, o şəkildə çatdırır”. Bu şeirlərin dili təmiz, duru, təbii, gözəl, aydın və səlis, rəvan və axıcıdır, elə buna görə də yaddaqalandır, seviləndir. Çünki:
Büdrəməz köhləni, yorulmaz atı, Nağıldı, dastandı ömrü, həyatı. Zəlimxan nə yazsa qoşma, bayatı, Zəlimxan nə desə saz dilindədi.
Ədəbiyyat adlı böyük bir yolda ilk addımlarını atdığı gündən saza bağlanıb, “mən havacat Məcnunuyam”, – deyib, saz onun “əbədi Leylisi” olub. Aşağıdakı misraları yazanda şair 23 yaşlı bir gənc idi:
Az yandırsan, dərdim azmı? Heç bilmirəm qışmı, yazmı? Saz aşığı tanımazmı, Zəlimxanam, ay “Sarıtel”.
Sonrakı illərdə yazdığı bir şeirdə isə, məni başqa yerdə axtarmağa gərək yoxdur, ünvanımı sazdan soruşun deyir:
Əl atmaq nə lazım kağız qələmə, Heç kəsə demərəm yaz ünvanımı. Kimə gərək olsa sözüm, söhbətim, Ona göstərəcək saz ünvanımı.
Sarıldığım sazdı mənim, – deyib, sazın dili kimi dillənib, teli kimi danışıb, zili kimi yüksəlib, onu ana kimi əzizləyib, sona kimi sığallayıb. Həqiqəti, doğrusu da saz olub, məşəqqəti, ağrısı da. Bəzən Qərib olub – saz onun qürbətinə çevrilib, Məcnuna dönüb – saz həsrəti olub, Kərəm kimi yanıb – sazı hicrəti sayıb. Sazı Tanrının şah vergisi bilir, Qorqud quran bir yuvada Yunusdan qalan havanı dərk etməyənləri binəva hesab edir, “Zəlimxan sazdan doğulub”, – deyir:
“Qorqudam, Abbasam, Ələsgərəm mən, könlüm çalma¬sın¬mı saz havasını”, – deyən Zəlimxan Yaqub sazın-sözün beşiyi olan Borçalıda dünyaya gəlib, XX əsr aşıq sənətinin nəhəng¬lərindən olan Əmrah Gülməmmədov, Hüseyn Saraçlı, Kamandar Əfən¬di¬yev və digər ustad aşıqların əhatəsində böyüyüb, aralarındakı yaş fərqinə baxmayraq onların hər biri ilə dostluq münasibətində olub. Şeirləri mətbuata yol açmamış bu böyük ustadların dilində eldən elə yayılıb. Z.Yaqub yazır ki: “Ozan-aşıq dünyasıyla bağlı mətləblərin çoxunu oxuduğum kitablardan daha çox Borçalı aşıq məktəbinin çox ünlü şəxsiyyətlərindən – Əmrah Gülməmmə¬dovdan, Kamandar Əfəndiyevdən və Hüseyn Saraçlıdan öyrən¬dim. Onlar böyük ustadlar kimi, eyni vaxtda məni Tanrının üç müqəddəsliyi ilə qovuşdurdular. Göylər aləmindən enib gələn, torpaqda ilahi ucalıq yaradıb yenidən uca göylərə qalxan səslə, sözlə və sazla tanış etdilər. Onların çaldığı havalar, oxuduğu söz¬lər, danışdığı dastanlar mənə elə bir xəzinə, sərvət bağışladı ki, onu dünyanın heç bir maddi xəzinəsi ilə almaq olmaz! Ömrümün ən coşqun vaxtında üç böyük ozanın taleyimə yazıl¬ması, beşiyimin başında durması mənim üçün Allahın ən böyük lütfü, hədiyyəsidir. Onlar bütövlükdə şərqin müqəddəs üçlüyü kimi mənim varlığıma köçdü – məndə yaşamaq, məni yaşatmaq üçün”. Bakı ədəbi mühitində əhatə dairəsi daha da genişlənən, Osman Sarıvəlli, Hüseyn Arif, Süleyman Rəhimov, Xəlil Rza, Tofiq Bayram və digər böyük şair və yazıçılarla sıx ünsiyyətdə olan Zəlimxan Yaqub eyni zamanda Dədə Şəmşir, Mikayıl Azaflı, Əkbər Cəfərov, İmran Həsənov, Ədalət Nəsibov, Xanlar Məhər¬rə¬mov, Aydın Çobanoğlu və digər ustad sənətkarlarla da tez-tez təmasda olub. Ustadlar da həmişə onu özlərinə doğma sanıb, yeri gələndə ürəklərini ona boşaldıblar. Aşıq Şəmşirə, Mikayıl Azaf¬lıya, Hüseyn Saraçlıya, Əmrah Gülməmmədova, Aşıq Kamandara, Xanlar Məhərrəmova və digər ustadlara onlarla şeir ithaf edib. “Könlümdə yaşadıb könül varını, sazımı eşqinlə çalmışam, ustad”, – dediyi ustadlar ustadı Aşıq Ələsgərin yurdu ulu Göyçəni qarış-qarış gəzib, ona həsr etdiyi “Göyçədən gələn səslər” poeması vaxtilə həm də səhnələşdirilib. “Saz”, “Yunus Əmrə”, “Ozan evi – saz evi” poemalarını, “Hüseyn Saraçlı dastanı”nı yazıb, Hüseyn Bozalqanlıya poema həsr edib. Aşıq sənətinə və ustad aşıqlarımıza aid onlarla məqalənin müəllifidir, ustad aşıq¬lar¬dan bir çoxunun kitabı məhz onun xeyir-duası, məsləhəti və redaktorluğu ilə işıq üzü görüb. Zəlimxan Yaqubun aşıq sənətinə dərindən bələdliyi ilə yanaşı, ustad aşıqlarla dostluq münasibəti, yaradıcılıq əlaqələri də yaradıcılığında öz əksini tapıb. XX əsrdə yaşayıb-yaratmış ustad sənətkarlara şeir həsr etməklə bərabər, onlar haqqında bir sıra publisistik məqalələr, xatirə yazıları yazıb. Onun Dədə Şəmşirlə olan doğmalığı hər ikisinin yaradıcı¬lı¬ğında da ifadə olunur, bu gün şirin bir xatirə kimi yaddaşlarda yaşamaqdadır. “Allah Kəlbəcəri Şəmşirə, Şəmşiri də Kəlbəcərə xəncərə gümüş kimi yaraşdırmışdı”, – deyən şair “Şəmşirli, Şəmsirsiz günlərim” adlı məqaləsində XX əsr Azərbaycan aşıq sənətinin inkişafında özünəməxsus yeri və rolu olan Dədə Şəmşir haqqında yazır: “Kəlbəcər və Şəmşir sözləri mənim üçün su ilə torpaq kimi, közlə ocaq kimi, sözlə dodaq kimi bir-birinə yaxın və doğma sözlərdir. Çünki Allah-Təala Kəlbəcəri xəlq edəndən bu günə kimi Kəlbəcər heç bir aşığın, şairin, ziyalının dilində Aşıq Şəmşirin dilində olan qədər poetik yüksəkliyə, mənəvi ucalığa qalxıb, poeziyanın mənəvi sərvətinə çevrilməyib”.
Bir bağın var, bayatılı, qoşmalı, Xəzan görməz, talan olmaz, ay ustad. Götürəndə Ələsgərin sazını, Çaldığın tək çalan olmaz, ay ustad.
– deyə müraciət edib bu böyük ustada. Yeni şeir yazanlara üzünü tutaraq deyib ki, çox da öz döşünə döymə, “yeri, öz borcunu ödə Şəmşirə”. Aşıq Ələsgərdən sonra sözün-söhbətin naxışının, xalının getməsindən narahatlığın ifadəsi kimi, böyük ustada “Dədələr azalır, ay Dədə Şəmşir”, – deyə xitab edəndə, ustad da ona belə cavab verib:
Fikir ver Şəmşirin çəkdiyi aha, Söz ağır getməsin qadir Allaha. Vurğunu çağırmaq çətindir daha, Qövr edir sinəmdə yara, Zəlimxan.
XX əsr Azərbaycan aşıq sənətinin görkəmli nümayən¬də¬lərindən olan Mikayıl Azaflını “sənət dağlarının qoca qartalı”, “Füzulinin “Şikayətnamə”sindən sonra ən böyük şikayətna¬mələr müəllifi”, “həqiqət carcısı”, “həsrət-hicran nəğməkarı”, “dərd dağı, qəm dəryası”, “xalqın dərd daşıyan qocası” olan Haqq aşığı adlandıran Z.Yaqub “Azaflı çinarı” adlı məqalə¬sində yazır: “Mikayıl Azaflı sənəti, onun şəxsiyyəti və şəxsi keyfiy¬yətləri öyrənilməyə və öyrədilməyə layiq olan bir məktəbdir. O məktəbin şagirdi, tələbəsi nə qədər çox olsa, bir o qədər xalqın, millətin, sənətin, ruhun, yaddaşın və gələcəyin xeyrinədir”. Aşıq Əkbər Cəfərovun sənətinə məhəbbətini, səsinə vurğunluğunu, şəxsiyyətinə hörmətini belə ifadə edir:
Əkbər əmi, ucalsa da göylərə, Səsin, yerə məhəbbətin səsidir. Oxuyursan, bulaq düşür yadıma, Bu zümzümə təbiətin səsidir.
Çiçək kimi qoxladıqca ətrini, Zəlimxan da əziz tutur xətrini. Ellər bilir qiymətini, qədrini, Bu qəhqəhə o qiymətin səsidir.
Zəlimxan Yaqub böyük məmnunluqla dövrümüzün böyük ustadlarından olan əvəzedilməz sənətkar Ədalət Nəsibov sənətinə vurğunluğunu “Ədaləti dinlədim” adlı şeirində tərənnüm edir. Aşıq Xanlar Məhərrəmova da şeirlər ithaf edən Z.Yaqub onun haqqında “Göynərtili xatirə” və “Onun yaşadığı ömür” adlı məqalələr də yazıb və haqlı olaraq deyir ki: “Aşıq Əmrah və Aşıq Ədalət kimi saz tanrılarından sonra o yüksəkliyə ucalmaq, özünəməxsus yol seçmək, seçilmək, əzizlənmək, xalq sevgisi, el məhəbbəti qazanmaq hər oğulun yox, ər oğulun işidir. Bu misilsiz işi Xanlar bacardı, özü də yaxşı bacardı”. O, deyir ki, “Xanların üçcə havasına qulaq asmaq kifayət idi ki, dumduru durulub dağ çeşməsinə dönəsən”. Xanlar iddialı adam deyildi, dünya malında gözü yox idi, özünün və sözünün yerini bilirdi. Sazını da, sözünü də urvatdan salmaz, baha satardı. “Havacatdan zəri, saz adlı səngəri, dağ kimi ləngəri olan” aşıq Xanlar Məhərrəmovun ölüm xəbəri şairi sarsıdır, qəlbini göynədir:
Həyat yalan, ölüm doğru, Zəlimxanın yandı bağrı. Canımdakı nisgil, ağrı, Saçımdakı dən Xanlarım. Şimşək vuran, sel aparan, Əlimdən gedən Xanlarım.
Özünü “aşıqlı, şairli, ağbirçəkli, sərkərdəli, ozanlı, dədəli Bor¬çalı dünyasının” bir parçası sayan Xalq şairi sazın müqəddəs beşiklərindən olan Borçalı aşıqları haqqında belə deyir: “Borçalı aşıqalrı ifadəsi mənim üçün həyat sözü, tale sözü qədər əziz, şirin və müqəddəsdir”. Və yazır: “Bəxtim onda gətirib ki, üç böyük sənətkarın – Aşıq Əmrahın, Aşıq Kamandarın və Aşıq Hüseyn Saraçlının tərlan kimi qıy vuran vaxtı mənim dəliqanlı gənclik illərimə təsadüf edib. Onların üçünün də balını arı çiçəkdən şirə çəkən kimi çəkmişəm”. Sənətdə ilk addımlarını Borçalıda atıb, sonradan bütün Türk dünyasının ünlü sənətkarlarına çevrilən bu və digər ustadlar haqqında silsilə şeirlər, dastan və məqalələr yazıb. “Borçalı aşıqlarının fəaliyyəti, ifaçılıq mədəniyyəti, sazla sözün vəhdətinin yaratdığı emosional duyğu bizim dilimizin saflığını yaratdı”, – deyən Zəlimxan Yaqub eyni zamanda yazır: “Borçalı aşıqlarının üstün və uğurlu bir cəhətini də deyim ki, onlar Borçalı aşıq məktəbini təmsil etsələr də, Azərbaycan aşıq məktəblərinin hamısına böyük hörmətlə yanaşıblar. İstər Göyçə-Kəlbəcər aşıq məktəbi olsun, istər Şirvan məktəbi, istər Təbriz məktəbi olsun, istər Qazax-Gəncəbasar məktəbi – hamısına hörmətlə yanaşıblar”. XX əsr Azərbaycan aşıq sənətinin çox böyük simalarından biri Xındı Məmmədi “öz səsiylə, avazıyla Tanrı dərgahından gələn, Allahın avazı, möcüzəsi” adlandırır, Əmrah Gülməm¬mə¬dovdan danışanda deyir ki, Əmrah əsrlərdən gələn səs, “tel gücünü sel gücünə döndərən” sənətkardır, yerin yeddi qatından şirə çəkib mayalanan kökümüzdür. Əmrahın hər barmağının bir cür xalı varıydı, hər xalında bir Borçalı varıydı: “Özünün saz dünyası ilə havalara yenilik gətirən, Azəbaycan tarixində ilk dəfə olaraq sazı püxtələşdirən, kamilləşdirən, on bir telli saz şəklinə salan, onu Tanrı dərgahına qaldıran şəksiz və şəriksiz, müda¬xilə¬siz və müdafiəsiz, tərəddüdsüz Aşıq Əmrah Gülməm¬mədov olub”. Əmrah kimi ölməzlərin önündə “gəlib diz çökənləri” də görən şair onu yurdun dədələşən övladı adlandırır, “Əmrah ömrü ömürlərə paylanan bir danılmaz həqiqətin ömrüdür”, onun ayrılığı dağdan ağır yükümüzdür, “onun səsi qulağımda qalmasa, mənim səsim yer üzünə yayılmaz”, – deyir, mən aşığam deyib, sənətdən xəbərsiz naşılara məsləhət görür ki:
Əlli il taxtaya, simə döyüncə, Bircə gün sazını çal Əmrah kimi.
Şair deyir ki, Dədə Qorqud zirvəsiylə tən duran aşıq Əmrah zirvəsi elə bir zirvədir ki, çox boylara öz boyundan boy verəcək. Onun sənətini Haqqın vergisi adlandırır:
Min ömür uzadıb, ömür üzməyib, Yersiz oynamayıb, yersiz süzməyib. Usta bağlamayıb, zərgər düzməyib, Sənə Haqdan gəlib saz, Əmrah dayı. (“Əmrah dayı”)
Çox ustadlar görən Zəlimxan Yaqub deyir ki, Aşıq Əmrah pərdə-pərdə, xana-xana ruha hopdu, qana keçdi, yana-yana ocaq oldu, təbi daşqın Araz oldu, telli sazın meydanında şir gəldi, şir getdi, pir gəldi, pir getdi, bir gəldi, bir getdi:
Başımıza gəldi nələr, Ay Zəlimxan, qaldıq mələr. Açıldı çox möcüzələr, Əmrah sirr gəldi, sirr getdi. (“Aşıq Əmrah”)
Hüseyn Saraçlıdan bəhs edəndə Zəlimxan Yaqub deyir ki, “O, mənim Şəmsim oldu, mən onun Mövlanası”. Həyatının mə¬nası “ozan ömrü, saz ömrü” olan, sazdan yaranıb, sözdən doğu¬lan, sazının laylasında neçə aşıq, könüllərdə sənət adlı sönməz işıq böyüdən Hüseyn Saraçlı yurd-mahal aşığıydı, meydanda Koroğluydu, Rüstəm-Zalıydı. Hüseyn Saraçlıya dastan da həsr edən Z.Yaqub məqalələrinin birində bu böyük ustad haqda belə yazır: “Aşıq Hüseyn Saraçlını Allah əsl ozan kimi yaratmışdı. Ona baxanda elə bilirdin Yunus Əmrə də budur, Dadaloğlu da budur, Aşıq Veysəl də budur, Xəstə Qasım da budur. Yerişi, duruşu, gəzişi, danışığı, əlini bığı¬na çəkməsi, nəmli dəsmalla aradabir alnının tərini silməsi – hamısı o qədər ölçülü-biçili, nizamlı, səliqəli, insanı heyrətə gəti¬rən bir gözəllik mücəssəməsi idi”. Hüseyn Saraçlının ölümündən təsirlənən şair yazır:
Yüz dəfə çək, yersiz ahdan nə çıxar, Qəlbi yasda saxlamaqdan nə çıxar. Ay Zəlimxan, ağlamaqdan nə çıxar, Az sızılda, az inildə, az ağla! Saraçlının taleyindən əsər yaz, Saraçlının dastanını yaz, ağla!
Şeirlərindən da göründüyü kimi, 1987-ci ilin baharında Borçalıda XX əsr Azərbaycan aşıq sənətinin iki ünlü simasının – Əmrah Gülməmmədov və Hüseyn Saraçlının dünyasını dəyişməsi onu təsirləndirir, “sözü ürəkdə, sazı köynəkdə” qalan “bir maha¬lın mahal boyda dərdi var”, – deyir. Haqlı olaraq de¬yir ki, analar bir də Xan Əmrahı doğmaz, Saraçlını zaman bir də yetirməz, bu ustadların həyatdan köçməsi bütövlükdə Azər¬baycanın itkisi olsa da, onların varlığından sazın ömrü qazandı:
Nə qazandı sazın ömrü qazandı, Nə itirdi, Azərbaycan itirdi.
Bu iki böyük ustadın dünyasını dəyişməsindən hədsiz təsir¬lə¬nən, qəlbi göynəyən, Əmrah Gülməmmədovun ölüm günü yazdığı şeirdə “Aman ellər, xan Əmrahı itirdik, sənət mülkü Kamandarsız qalmasın”, – deyən Zəlimxan Yaqub Aşıq Kamandar Əfəndiyevlə də sıx dostluq münasibətində olub, onun sənətini hər zaman yüksək dəyərləndirib:
Aşıq Kamandar sənətini ovsun, tilsim, sehir, cazibədarlıq dünyası adlandıran Z.Yaqub yazır: “Aşıq Kamandar təzənəni tellərə yox, ürəklərə çəkirdi. Aşıq Kamandarın səsi boğazdan yox, ürəkdən gəlirdi. Aşıq Kamandar dərsini kitablardan yox, qırxlar pirindən, ələst aləmindən, ərənlər məclisindən almışdı. Boyu-buxunu da, yerişi-duruşu da, durumu-qırımı da, səs diapazonunun genişliyi də, nəfəs mənzilinin uzaqlığı da, avazı-laylası da, on bir telli, uzunqollu, gen sinəli tavar sazı da bəndənin yox, Allahın əsəridi. …Kamandarın ömrü sazın, saz üstündə köklənən sözün ömrüdür. Qurbanidən Dədə Şəmşirə və bu günə qədər gələn ozan-aşıq dünyasında olan böyük sənətkarların hamısının birgə yaşadıqları ömürdür”. Məqalələrinin birində şair yazır: “Saz mənim üçün Türk ruhunun şəksiz və şəriksiz, tək və müqəddəs alətidir. Saz mənim üçün ana laylası, beşikdən məzara qədər ömür yolunda yol yoldaşım, könül sirdaşım, həyatım, varlığımdır”. Sazın “ruhundan qopan”, sazın “ruhuna hopan”, sazı “özündə tapan”, özünün təbirincə desək, dili söz tutub, ağlı kəsəndən Ələs¬gər çağırırb, Ələsgər deyən, “el məclisi görməsə, şair könlü saz olmaz”, “sənsiz mənim bir məclisim, bir şənliyim olarmı heç”, – de¬¬yən şairin qəlbi kövrələndə, tənha qalanda həmişə ümid yeri, pə¬nahı saz olub, dərd-ələm üstünə yeriyəndə “Cəngi”, “Misri” onun silahına çevrilib, özü “havacat Məcnunu”, saz isə əbədi Ley¬lisi olub, varlığını sazda görüb, sazın gücünə, sehrinə inanıb, ona güvənib:
Sən varsan, həyatda mən varam demək, Səsimi hər yana yetir, ay sazım.
Saz adlı, sənət adlı bir yola könül verən Zəlimxan Yaqub deyir ki, bu yol məni duru və diri saxladı, “baxışımda haqq odunu, qəlbimdə nuru saxladı”. Bəli, bu yol onun gözünü yaşdan, yazını qışdan qoruyub, külündə qoru saxlayıb:
Haqdan, nahaqdan ölmüşdüm, Qılıncdan, oxdan ölmüşdüm, Vallah, mən çoxdan ölmüşdüm, Saz məni diri saxladı. (“Saxladı”)
Bəşəri qanunlardan fərqli olaraq, sazın müqəddəs qanunları dəyişməzdir. Saz duyanları uca göylərə qaldırır, duyğusuzlara divan eyləyir, insana öz ilkini, kökünü, tarixini tanıdır. Ədəbiyyatşünas alim Azər Turan yazır: “Eiraf etməliyik ki, Azərbaycanda muğamın dərki müstəvisində ədəbiyyatın timsalında Bəxtiyar Vahabzadənin “Muğam” poeması hansı işi görübsə, Zəlimxan Yaqubun “Saz” poeması da saz havalarının dərki müstəvisində eyni işi görüb”. “El havası” – “Qaraçı”yla ellərimizi gəzib dolanan, “Sarı¬tel” çalınanda Qul Abbası, Xəstə Qasımı xatırlayan, “Man¬sırı” nakam aşiqlərin sorağı, könülləri göynədən qəmli bir das¬tanın varağıdır deyən, “Divani”ni dənizə bənzədən şair “Təcnis” söz meydanında sınaqdı, – cinas yarışıdı, söz imta¬hanıdı deyir. “Yanıq Kərə¬mi”dən söz açanda deyir ki, Kərəmi yandıran təkcə keşiş deyil, həm də dağılan, bölünən torpa¬ğı¬mız¬dı, Vətənimizdi. “Ənəlhəq” deyən Nəsiminin dərisi soyulan¬da, Babəkin qolları kəsiləndə “ağrıdan göynədi tellərin səsi”:
Məni dilləndirmək Dədə Qorqudun, Yandırmaq Kərəmin bəxtinə düşdü!
“Dübeyti” havasından söz açanda şair deyir ki, bu hava “bir az dərddi, bir az dəva”, bu, dağılan yurddu, uçan yuvadı, nisgil, ağrı, həsrət, qərib, qürbət havasıdı. Havaların sultanı “Ruhani” çalınanda isə saz ürəkləri kitab kimi varaqlayır. “Dilqəmi” elin dərdidi, elin qəmidi. Ocaqdan, alovdan, qılınc-dan yaranan, ildı¬rım¬dan od alan “Misri” mənim özümə sığmazlığım, döyüşüm, mübarizəmdir, bu dünyaya alovlu gəlib, ər kimi yaşamağım, kişi kimi ölməyimdir deyir:
“Misri” mənim nəyimdir? Kamalda bitkinliyim, Sınaqlarda dözümüm, Döyüşdə yetkinliyim! Mən onu çala-çala, Qeyrətimi qorudum, Mərdliyimi yaşatdım! İnadımı qorudum, Sərtliyimi yaşatdım!
Sənətdə varisliyə böyük əhəmiyyət verən şair deyir ki, dünə¬ni, keçmişi bilməyən aşıq sabaha üzüağ gedə bilməz. Dədə Şəm¬şir, Mikayıl Azaflı, Əkbər Cəfərov, İmran Həsənov, Əmrah Gül¬məm-mədov, Hüseyn Saraçlı, Kamandar Əfəndiyev, Ədalət Nəsi¬bov, Xanlar Məhərrəmov, Aydın Çobanoğlu və digərləri kimi bö¬yük ustadlarla daim sıx ünsiyyətdə olub onların ifalarını din¬lə¬mək¬dən doymayan Zəlimxan Yaqub aşıqlara qarşı olduqca tələb¬kar¬dır:
Zəlimxan sevəndi kamil ustadı, Kamil ki, deyilsən, batırma adı. Yoxdu sözlərinin ləzzəti, dadı, Gözünə qatmağa duz qəhətdimi? (“Qəhətdimi”)
“Hər pərdənin ahəngində bir ölümsüz halallıq” olan, telləri susmaq nədir, lallıq nədir bilməyən, “yerli-yersiz zərbələrə tuş gəlsə də”, heç zaman sınmayan saza biganə olanlara, onu bəyənməyənlərə “sən mənim sazımla oynama, bala,” – deyərək özünəməxsus qətiyyət və inamla cavab verir:
Çör-çöp deyil, küləklərə yem ola, Yerin-göyün görkəmidi, görküdü, Təbiətin sevgisidi, ərkidi. Yaxşılığa dəvətidi dünyanın, Yamanlığın birdəfəlik tərkidi. Dodağında Türk adlanan millətin Şirin səsdi, xoş avazdı, türküdü. Bəndəsindən Allahına yol gedər, Yaranmışın yaradanı dərkidi, Mənim sazım sındırılan saz deyil. (“Mənim sazım sındırılan saz deyil”)
“Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü, “Nazim Hikmət” Beynəlxalq Ədəbiyyat Ödülü Mükafatı laureatı, Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun “Qarabağ şikəstəsi” adlı yeni kitabı 272 səhifə həcmində, 1000 tirajla işıq üzü görüb.
“Qarabağ şikəstəsi” adlı kitabında müəllifin-şairin Qarabağ mövzusunda yazdığı şeirləri və bu mövzudakı 11 poeması yer alıb.
Kitabı nəşrə hazırlayan və redaktoru Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin katibi, “Ozan dünyası” jurnalının Baş redaktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi Musa Nəbioğlu, üz qabığının rəssamı Azər Ziyadxandır.
Ustad sənətkar, sevimli Xalq şairimiz Zəlimxan Yaqubun “Qarabağ şikəstəsi” adlı kitabın Namiq Yaqubovun maddi dəstəyi ilə nəşr olunub.
Xatırladaq ki, Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun anadan olmasının 70 illik yubileyi münasibətilə keçən ilin dekabr ayında “Ölüm də bir zarafatdı” və Xalq Bankın “Xalq Əmanəti” layihəsi çərçivəsində sayca iyirminci nəşri olan “Zəlimxan Yaqub. Seçilmiş əsərləri” işıq üzü görmüşdü.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidmətivə İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
İpək kimi zərifdi, Külək əssə titrəyər. Toxunsalar xal düşər, Dəniz kimi kükrəyər- Sevənlərin ürəyi.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
Gözlərimin sevinci Boyun-buxunun qədər… Gözündəki sevinci Yozdu yuxun nə qədər?
O yuxuyamı gəlmişdim Öldürüb həsrət divini? Sən yuxuyamı vermişdin Yalanlarla sevdiyini?
AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor, şair Vüqar Əhmədin Təbrizdə “Bu yol gedir Savalana” adlı şeir kitabı nəşr olunub. İran Mədəniyyət Nazirliyinin icazəsi ilə ərəb əlifbasında çap olunan kitabda fars dilində müəllifin tərcümeyi-halı da yer alıb.
Kitabın redaktoru ədəbiyyatşünas, şair Nurəddin Müqəddəmdir. Kitabı təbrizli şair, ədəbiyyatşünas Şeyid Məhmud İbadi çapa hazırlayıb.
Qeyd edək ki, 1993-cü ildən İran mətbuatında türkcə və farsca yazıları yayımlanan Vüqar Əhmədin 2008-ci ildə Tehranda “Anam mənim” adlı şeirlər kitabı işıq üzü görüb.
Xarı bülbül – 30 ildir ki, Qarabağın kədər, ayrılıq, onlardan doğan niskilin simvoluna çevrilən bu “dağlar gözəli” haqqında ötən ilin 8 noyabr tarixinədək o qədər əfsanə, rəvayət, hekayət, nəhayət, hicran dolu “nağıl” eşitmişik ki… Xalqımızın dilində ağı, bayatı kimi səslənən “bağrıqan” gül “Sarı bülbül” xalq mahnısına da çevrilib: “Vətən bağı al-əlvandır, Nə gəzirsən xarı, bülbül? Nədən hər yerin əlvandır, Köksün altı sarı bülbül?!” Bu mahnı yüz illərdir ki, onu dinləyənlərlə bərabər, ifaçının da qəlbindən qara qanlar axıdıb: Qarabağımızdan, onun zümrüd tacı Şuşamışdan perik düşdüyü, gül açmadığı üçün. Bu gün isə şahidik ki, Azərbaycan əsgəri bülbül, Qarabağ, Şuşa isə gül obrazındadır. Ona görə ki, Azərbaycan əsgəri öz qəhrəmanlığı ilə o əfsanəyə yenidən can verdi, yaşatdı, reallıq olduğunu təsdiqlədi: ötən il noyabrın 8-dən Qarabağ bu savaşda gülə çevrildi, Azərbaycan əsgəri isə bülbülə. Heç bir “külək”, “qasırğa” belə Müzəffər Ali Baş Komandanın, Azərbaycan Ordusunun Qarabağa, Şuşaya gedən yolunu bağlaya bilmədi. Rəvayətdə olduğu kimi, bu dəfə də bülbülün qanı axdı: şəhid oldu! Lakin o gülü – Qarabağı, Şuşanı əyilməyə qoymadı! Xarı bülbülün əzəməti, məğrurluğu, haqsızlığa qarşı əyilməz duruşu onu əfsanədən Qələbə simvoluna çevirdi! Xarı bülbül Şuşaya sədaqətlidir. Bəlkə də elə buna görə, qayıdışın, sədaqətin, qovuşmağın rəmzi kimi biz onu möhtəşəm Qələbəmizin simvolu kimi seçdik, bu ikonanın üzərində dayandıq… Şuşanın işğaldan azad edilməsindən sonra bu qədim mədəniyyət şəhərini ziyarət edərkən Ali Baş Komandan, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ötənləri xatırlatmaqla yanaşı, görüləcək işlərdən, qalalar və abidələr məskəninin yenidən canlandırılacağınıı, əvvəlki növrağının özünə qaytarılacağını da orada bəyan etdi: “Bu il Şuşada “Xarıbülbül” festivalı və Vaqif poeziya günləri keçirilməlidir. Şuşada Vaqif poeziya günləri bərpa edilməlidir. Vaqif poeziya günləri ənənəvi olaraq keçirilirdi. Yadımdadır, mən də atamla birlikdə Vaqif poeziya günlərində olmuşam. Vaqifin məqbərəsinin açılışında olmuşam, o qarlı-şaxtalı havada. İndi Vaqifin məqbərəsini görəndə adamın ürəyi ağrıyır…” Budur, o arzulanan günün şahidlərinə çevrilmişik: mayın 12-də Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa “Xarıbülbül” musiqi festivalına ev sahibliyi edir. Qədim mədəniyyət beşiyi olan Şuşa 29 ildən sonra yenə doğmalarını, qonaqlarını qarşılayır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyeva, eləcə də qızları Leyla və Arzu Əliyevalar Şuşada iki gün davam edən “Xarıbülbül” festivalının açılışında iştirak edir, sevinclərini xalqımızla bölüşürlər. Dövlətimizin başçısı festivalın açılışında çıxış edərək bildirdi ki, bu, ölkəmizin tarixində əlamətdar bir gündür. Azərbaycan Prezidenti qeyd etdi ki, uzun fasilədən sonra Cıdır düzündə – hər birimiz üçün müqəddəs olan Şuşada “Xarıbülbül” festivalı keçirilir. Bu münasibətlə festival iştirakçılarını və ümumiyyətlə, bütün Azərbaycan xalqını ürəkdən təbrik edən dövlət başçısı dedi ki, biz bu günü 30 il səbirsizliklə gözləmişik, 30 il Vətən həsrəti ilə yaşamışıq: “…30 il ədalətsizliklə barışmalı olurduq, amma barışmırdıq və hər dəfə deyirdik ki, bu vəziyyətlə biz heç vaxt barışmayacağıq, nəyin bahasına olursa-olsun, öz doğma torpaqlarımızı işğalçılardan azad edəcəyik və bunu etdik. Uzun fasilədən sonra bu il birinci dəfə keçirilən “Xarıbülbül” musiqi festivalı şəhidlərimizin əziz xatirəsinə həsr olunub. Biz bu günü bizim qəhrəman hərbçilərimizə borcluyuq, Azərbaycan xalqına borcluyuq. Xalq birləşdi, xalq həmrəylik göstərdi, bir yumruq kimi birləşdi və bu Qələbəni Azərbaycan xalqı qazandı. Bu, bizim hamımızın qələbəsidir…” Bərpa olunan ənənəyə görə, bundan sonra “Xarıbülbül” festivalı Şuşada hər il keçiriləcək. Builki festivalda ölkəmizdə qardaş kimi, multikultural və tolerantlıq şəraitindəı yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələri çıxış etdilər. Bu tövsiyə isə festivalın təşkilatçısı olan Heydər Əliyev Fonduna dövlət başçısı tərəfindən verilmişdi. Ona görə ki, Vətən müharibəsində Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların böyük payı var. 44 günlük Vətən müharibəsi bir daha göstərdi ki, Azərbaycanda bütün xalqlar dostluq, qardaşlıq, həmrəylik şəraitində yaşayır. Ölkəmizdə milli birlik, həmrəylik sözdə deyil, əməldə öz təsdiqini tapıb. Dövlətimizin başçısı Şuşadan onu da dünyaya müsaj verdi ki, çoxkonfessiyalı, çoxmillətli ölkələrdə, cəmiyyətlərdə inkişaf, birlik, milli həmrəylik, sülh olur. Ona görə həm ölkə daxilində, həm beynəlxalq müstəvidə keçirilmiş çoxsaylı tədbirlərdə multikulturalizm, müxtəlif xalqların birgəyaşayışı bizim tərəfimizdən təbliğ edilir. Bəli, bu festivaladək nələrdən və haralardan necə keçdiyimiz yola dönüb bir daha baxaq: 44 günlük müharibə Azərbaycanın tam Qələbəsi ilə nəticələndi. Müzəffər Ordumuz işğalçıları qədim Azərbaycan torpaqlarından qovdu. Azad edilmiş bütün torpaqlarda Azərbaycan bayrağı ucaldı! Ona görə də deməyə haqqımızdır: 44 günlük müharibə bizim şanlı tariximizdir! 300-dən çox şəhər və kənd döyüş meydanında işğalçılardan azad edildi və Şuşanın – alınmaz qalanın azad edilməsi ayrıca bir qəhrəmanlıq dastanıdır. Şuşanın azad edilməsi faktiki olaraq Ermənistan ordusunun və dövlətinin çökməsi demək idi. Çünki ondan bir gün sonra Ermənistan məcbur olub Azərbaycanın şərtlərinə əsasən formalaşmış kapitulyasiya aktına imza atıb. Bunun da nəticəsində biz bir güllə atmadan Laçın, Kəlbəcər və Ağdam rayonlarını geri qaytardıq. Təsadüfi deyil ki, Şuşanın azad edilməsi günü – 8 noyabr tarixi Azərbaycanda rəsmi dövlət bayramı – Zəfər bayramı elan edildi. Azərbaycan Prezidenti böyük fəxarət hissi ilə dünyaya bir daha bəyan etdi ki, Şuşa Azərbaycan xalqının milli sərvətidir: “Bu yaxınlarda Şuşanın Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edilməsi bunu bir daha göstərir. Şuşa qədim Azərbaycan şəhəridir. Gələn il biz Şuşanın 270 illiyini qeyd edəcəyik. Pənahəli xan 1752-ci ildə Şuşanın təməlini qoyub və o vaxtdan işğal dövrünə qədər bu şəhərdə həmişə azərbaycanlılar yaşayıblar. Ermənilər nə qədər çalışsalar da, Şuşadan Azərbaycan ruhunu silə bilmədilər. Bəli, mənfur düşmən tərəfindən binalar dağıdıldı, məscidlərimiz dağıdıldı, tarixi abidələrimiz dağıdıldı. Ancaq Şuşa Azərbaycan ruhunu qoruya bildi. Şuşa 28 il yarım əsarətdə idi, ancaq əyilmədi, sınmadı, öz ləyaqətini qorudu, milli ruhunu qorudu, Azərbaycan ruhunu qorudu…” Əlbəttə, festivalın Ramazan bayramı ərəfəsində təşkil edilməsi heç də təsadüfi deyildi. Azərbaycan Prezidenti bu fikri bildirərkən onu da xüsusi qeyd etdi ki, biz öz dini, milli, mənəvi köklərimizə bağlı olan xalqıq. Bütün bu illər ərzində bir amalla yaşamışıq – torpaqlarımızı, ədaləti bərpa edək, milli ləyaqətimizi qoruyaq. Mədəniyyət və mənəviyyat paytaxtımız olan Şuşada may ayının 12-də başlayan “Xarıbülbül” festivalı da bir daha onu göstərdi ki, bütün sahələrdə, o cümlədən düşmənə qarşı mübarizədə birlik, həmrəylik nümayiş etdirən xalq olaraq Şuşamızı da azad edib, tarixi şəhərimizə Zəfərlə qayıtdıq! Buna görə də nəğməli, musiqili tədbirin burada keçirilməsi qarşı tərəfə, elə vandalizm siyasəti yürüdənlərə havadarlıq edənlərə də mesaj verdik: Biz qayıtmışıq, Şuşa, sən azadsan! Azərbaycan Prezidenti Ramazan bayramı ərəfəsində Şuşada yeni möhtəşəm məscidin, eləcə də tarixi 1 nömrəli ümumtəhsil məktəbinin təməlini qoydu. Ermənilər tərəfindən qurudulmuş “Xan qızı Natəvan” bulağından o gün su da gəldi: “…Bütün bunlar böyük rəmzi məna daşıyır. Bax, bizim qayıdışımız budur! Biz Şuşanı quracağıq, bərpa edəcəyik, mənfur düşmən isə Şuşanı dağıdırdı. İndi siz – burada olan vətəndaşlar, dostlar gəzəcəksiniz, görəcəksiniz ki, Şuşa hansı dağıntılara məruz qalıb. Amma yenə də deyirəm, biz Şuşamızı, Ağdamımızı, Cəbrayılımızı, Füzulimizi, Zəngilanımızı, Qubadlımızı, Laçınımızı, Kəlbəcərimizi qəlbimizdə yaşatmışdıq. Dağıdılmış məscidləri biz bərpa edəcəyik, amma o məscidlər işğal dövründə bizim qəlbimizdə ucaldılmışdı. İndi isə biz burada, Cıdır düzündə – hər bir azərbaycanlı üçün müqəddəs olan yerdə yığışmışıq və bu musiqi bayramını, bu birlik bayramını, bu qayıdış bayramını, bu ləyaqət bayramını qeyd edirik. Yaşasın Şuşa! Yaşasın Qarabağ! Yaşasın Azərbaycan!” Məhəmməd NƏRİMANOĞLU, “Azərbaycan”
Laçından Şamaxıya çatan səsin sahibi Qələbə sorağın daim zirvələrdən gəlsin, qazi komandir! Səsin hayı-harayı deyirlər ki, min illər gedir. Klassiklərimizin əsrlərin o tayından gələn səs-sədası da bu mənada unudulmazdır, yaddaqalandır. Musiqili səsə sərhəd olmaz. Bunu da dili nəğməli nəğməkarlarımız deyiblər. Çünki zaman-zaman sınaqdan çıxıb. Lakin, unutmayaq ki, səs-soraqlılarımızın heç də hamısı dili nəğməli deyil. Elələri də olub ki, Koroğlu, Qaçaq Nəbi, Sultan bəy kimi, səsinin zərbindən və zəhmindən düşmənin bağrı yarılıb. Bəli, məhz belə ərənlərimizin səsi 44 günlük Vətən müharibəsində düşmənə ağır zərbə oldu! Şuşa və Laçın dağlarında belə səsli-soraqlı igidlərimizin qartal baxışları da erməniləri çaş-baş qoydu. Ona görə silah-sursatını, boş qalan papağını atıb qaçmağa məcbur idi. Şəhidlik, qazilik isə müqədəs borcdur. Düşmənlə üz-üzə gələn oğullarımız candan keçərək şəhidlik zirvəsinə ucalmaqla əbədilik qazanıblar. Yaralansa da, düşmənə aman verməyib onu layiq olduğu səviyyədə zərərsizləşdirən yaralı əsgərlərimiz isə qaziyə çevrilirlər, canlarında düşmənin vurduğu yaraları saxlamqla. 27 sentyabr 2020-ci il tarixindən sonra xalqımızın vətənpərvər oğulları da şəhidlik və qazilik zirvəsi uğrunda mübarizə apardılar. Onlar düşmən üzərinə yalnız sıradan bir vətən övladı kimi yox, dağların zirvəsində qanad çalan qartal kimi şığadılar! Şəhidlik zirvəsinə aparan yolda qazilik də qaçılmaz olur. Yaralansa da, döyüşdən qalmayan belə oğullardan biri də 1995-ci ildə qədim Şamaxı yurdunda dünyaya göz açan, Şuşa və Laçınadək döyüş yolu keçən, bu gün də səs-sorağı dağlardan gələn Xəlilov Elmir Məmməd oğludur. Qobustan rayonunun O.Badayoğlu adına Bədəlli kənd tam orta məktəbinin ibtidai sinif müəllimi Samirə Xəlilova deyir ki, qardaşı Elmir uşaqlıqdan hərb sənətini sevərək seçib. O, Şamaxıdakı M.Hadi adına 9 saylı orta məktəbdə oxuyub. Daha sonra Şamaxı şəhər texniki hümanitar və təbiət fənləri təmayüllü internat tipli liseyi bitirib: “ Liseyi başa vurduqdan sonra qardaşım 2012-ci ildə Azərbaycan Ali Hərbi Akademiyasına qəbul olub. 2016-cı ildə akademiyanı bitirməklə artillerist ixtisasına yiyələnib. 27 sentyabr 2020-ci il tarixində başlayan Vətən müharibəsində Elmirin də döyüş yolu uzun olub. O, Talışkənd, Suqovuşan, Ağdərə, Qubadlı istiqamətlərində gedən ağır döyüşlərdə iştirak edib…” Elmir Xəlilovun hərb sənətini seçməsi heç də təsadüfi olmayıb. Atası Məmməd 1993-cü ildə Birinci Qarabağ Savaşlarında iştirak edib: “O zaman mən altıaylıq körpə olmuşam. Ermənilərin qəddarlığının şahidi olan atam tək qardaşımın da hərb sənətini seçməsini istəyib. Ona görə də onun arzusuna qarşı çıxmadı. O, ali hərbi məktəbi bitirib qulluğa başlayandan ön cəbhədə, düşmənlə üz-üzə olub. Ermənilərin çirkin niyyətlərinin baş tutmayacağını bizə dönə-dönə deyib. Hərb sənətini yaxşı mənimsədiyi üçün orada gördüklərini, bildiklərini bizə deməyib. Hətta, ötən il noyabrın 6-da yaralandığını da ailəmizdən bir müddət gizləyib. Bir qədər yüngülləşdikdən sonra xəbərimiz olmuşdu. Şükür, sağalaraq yenidən öz hərbi xidmətini Laçın dağlarında davam etdirir…” Baş leytenant Elmir Xəlilov Vətənə, xalqa, dövlətə xidməti həm peşə, həm də özünün vətənpərvərlik borcu hesab edir. Ona görə də o, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamlarlari ilə “Laçının azad olunmasına görə”, “Döyüşdə fərqlənməyə görə”, “Vətən müharibəsi iştirakçısı”, “Suqovuşanın azad olunmasına görə”, “Cəsur döyüşçü” medallarına layiq görülüb. Anası Zümrüd, atası Məmməd, anasının adını daşıyan bir yaşlı qız balası Zümrüd, ömür-gün yoldaşı Günay xanım, bacıları – Samirə tələbə Ramilə bundan sonra da komandir, baş leytenant Elmir Xəlilovdan Vətənə layiqli xidmət göstərəcəyinə əminliklə hər gün xoş soraq gözləyirlər. Səsin daim zirvələrdən gəlsin, qazi komandir! Məhəmməd NƏRİMANOĞLU, “Azərbaycan”
Anamın 2018-ci ildə telefonda mənə dediyi şeirdi…Qəribə tarixçəsi var, yazmıram…Elə şeiri paylaşıram… Bir də anamın bir gənclik şəklini…Sevirəm bu şəkli) mənə anama heç oxşamadığımı, onun məndən gözəl olduğunu xatırladır)
Ay məndən şairlik uman qardaşım, Yarımçıq misralar könül ovutmaz… İlhamlı könlümü duyan qardaşım, “Qəriblik” bəd sözdü, rədif tapılmaz…
Məndən nağıl istə, nənəm danışıb, Yaddaşımda qalıb Simurq quşları… Məndən şeir umma… O misraları Yazır yanağıma gözümün yaşı…
“Ola” – deyib arzulama şairə “Möhtəşəm” misralar, ağladan bəndlər… Qorxuram deməyə-mən də şairəm! Şairi var edir sonsuz kədərlər…
Bu gün qara geymişәm, qara günümdür mәnim, Dünyanı silkәlәyәn ahım, ünümdür mәnim, Şәhidlәr xiyabanı qiblәm, yönümdür mәnim, Öz dәrdimi çәkmәsәm, özgәlәr dәrdә qalmaz!
Tale mәni köklәdi bir qәmli zaman üstә, Yatan yatır mәzarda, qalan qalıb can üstә. Ağladaram dünyanı saz üstә, kaman üstә, Bu gün әlim dәymәmiş sim qalmaz, pәrdә qalmaz!
Çox uzaq gedә bilmәz bu qurğular, hoqqalar, Dönәr Misri qılınca, yüz yalanı şaqqalar. Lap dünya dağılsa da, öz yerini haqq alar, Heç vaxt xeyrin qisası böhtanda, şәrdә qalmaz!
Sınar dağların beli, bu qәdәr ah götürmәz, Adı insan olan kәs belә günah götürmәz. Yerdә bәndә götürsә, göydә Allah götürmәz, Qәm yemә, dәli könlüm, nahaq qan yerdә qalmaz!
ÖMRÜN YOLLARI
Allah! Ömrün yolları nә daşlı-kәsәklidi, Addımbaşı yolumda qar gördüm, şaxta gördüm. Sinәlәrin altına diqqәt ilә baxanda, Çoxlarının qәlbini daş gördüm, taxta gördüm.
İnsan sınır, alçalır, sәrt ehtiyac olanda, Şah kimi fәrman verir başında tac olanda. Dünyanın zillәtini lüt, yoxsul, ac olanda – Dünyanın lәzzәtini mәzәsi toxda gördüm.
Od özümün olsa da, özgәlәr isindilәr, Hәyalılar susdular, hәyasızlar dindilәr. Yalançılar doğrunu heyvan kimi mindilәr, Haqqın belindә palan, başında noxta gördüm.
Hәr adamın ürәyi el yolunda şam deyil, Bütöv gördüklәrim dә bütöv deyil, tam deyil. Dünyaya gәlәnlәrin hamısı adam deyil, İnsanın azını saf, çoxunu saxta gördüm!
DAYANIR
Şәhid qәbri, hüzurunda lal-kar kimi dayanmışam, Nifrәtimdәn, qәzәbimdәn damarımda qan dayanır. Elә bil ki, daş asılıb burda vaxtın ayağından, Dan sökülmür, Günәş doğmur, zaman durur, an dayanır.
Haqq bilir ki, sizdәn ayrı heç ürәkdәn şad olmadım, Minbir dәrdә tuş olsam da, bir sevincә tәn olmadım. Xәcalәtәm, niyә sizin cәrgәnizdә mәn olmadım, Mәnim kimi hәr gün burda çoxları peşman dayanır.
Tarix sizi zaman-zaman hörmәt ilә anar, qardaş, Bu dağların qarşısında polad olsa sınar, qardaş. Dәmir olsa külә dönәr, qaya olsa yanar, qardaş, Dәmir dözmür, polad dözmür, ürәk dözmür, can dayanır.
Sәkkiz yaşlı şәhid balam! De, günahın nәydi sәnin, Qızıl güllә oxa döndü, ürәyinә dәydi sәnin. Atan, anan innәn belә bir yanıqlı neydi sәnin, Daş da olsa dayanmazdı, tәk buna insan dayanır.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
…1 sentyabr 1923-cü ildə gündüz saat 12:00-da Yaponiyada 8,3 bal gücündə zəlzələ baş verir. Bu dəhşətli təbii fəlakət tarixə Böyük Kanto zəlzələsi adıyla keçir. Çünki, zəlzələdən ən çox zərər çəkən ərazi Kanto vilayəti idi. Tokio və Yokohamanı yerlə-yeksan edən zəlzələdə, təxminən, 174 min adam ölür, 542 min nəfər itkin düşür…
Təbii fəlakətin şahidi olan bir uşaq-sonradan şöhrəti dünyaya yayılan kinorejissor Akira Kurosava öz xatirələrində həmin dövrü belə xatırlayır: “Böyük Kanto zəlzələsi məni dəhşətə düşürmüşdü, həm də önəmli şeylər öyrətmişdi. Bu zəlzələ sayəsində təbiətin inanılmaz güclərini görməklə qalmamış, eyni zamanda, insanların inanılmaz şeylər edə biləcəklərinə şahid olmuşdum”. Ardnca da: “İnsanlar panikaya düşəndə məntiqlərini itirib əməlli-başlı axmaqlaşırlar…”-deyə yazan Kurosavanın dediklərini XXI əsrin 20-ci ilində siz də müşahidə etdinizmi? Qorxmayın, etiraf edə bilərsiniz…
Koronavirusun dalğaları üfüqdə görünən kimi Yer sakinləri hamısı eyni cür panikaya düşdü; böyük ölkələrdə marketlərə hücumlar oldu, alış-veriş mərkəzlərində rəflər boşaldıldı. Bir qutu makaron üçün dalaşanları da gördük, iki qutu gigiyenik vasitə üçün intihara cəhd edəni də…
Sonra, sözün əsl mənasında, maskarad başladı. Koronavirusun insanlığın məğlubiyyəti münasibətilə təşkil etdiyi bu maskaradda başına plastik su qabı keçirənlər də vardı, əleyhqaz taxanlar da… Hələ yanvarda qonşusuna keçən ilin dəbini geyindiyi üçün lağ eləyənin zibil torbalarına bürələnməyi isə koronavirusun sosiallığa çaldığı qələbənin rəmzi idi…
Nənəmin bir sözü vardı: “Dünyanın düz vaxtı…” İndiyə qədər bu söz mənə adi deyim kimi gəlirdi. Amma, indi, dünyanın nahamar vaxtında dilimin əzbəri olub. Görüşməyə, bir fincan çay içib dərdləşməyə söz verdiklərimə də elə beləcə deyirəm: “Dünya düzələndə gələcəyəm…” Nə edəsən ki, dünyanı dağıtmaq insanın əlində olsa da, düzəltməkdə acizmiş…
Bir də “koronalı günlərdə” darıxmaq var. O günü bir hekayə yazdım: “Epidemiyada darıxan qoca…” Cəmi 18 dəqiqəyə, birnəfəsə yazılan bu hekayənin son nöqtəsini qoyduqdan sonra, azı, yarım saat ağlamışam. Niyəmi? Çünki, o “əlahəzrət darıxmağa kəniz olan məndim”…
İndi koronavirusu bütün təbii fəlakətlərlə eyniləşdirənlər də tapılır. “Filan ildə zəlzələ bu qədər can aldı”, “həmən vaxtı sunamidən nələr oldu” və sair və ilaxır… Hələ xərçəngin, diabetin, cinayətlərin aldığı canlarla koronaviruslu günləri müqayisə edənlər də var. Mən onların sözünü kəsməyə heç vaxt çalışmıram. Çünki, A.Kamyu “Taun” əsərindəki qoca gözətçinin diliylə o cavabı çoxdan aksioma çevirib: “Zəlzələ bir dəfə olur və qurtarıb gedir. Ölüləri-diriləri sayırlar, sonra söz-söhbət kəsilir. Amma, bu xəstəlik çox səfeh şeydir. Xəstəliyə yoluxmayanlar da xəstəliyi ürəklərində gəzdirir…”
Xəstəliyi ürəyində gəzdirməyin ikinci adıdır darıxmaq… Əvvəllər aşiqi Qaf dağının o üzünə aşan məşuq ayrılıq yanğısıyla bayatı söylər, göz yaşları görünməsin deyə üzünə rübənd çəkər, əllərini solğun rəngdə xınalayardı… “Koronalı günlər”də bütün bu eşq simvolları da öz məzmununu dəyişdi. İndi ayrılıqlara səbəb Qaf dağı yox, divarlardı. Ayrı-ayrı otaqlarda karantinə salınanlar dastanlardakı o dağlar aşan ayrılıqları elə gözəl utandırırlar ki… Rübəndmi? Bir ətrafa baxın, eşiyə çıxa bilmirsiniz, pəncərəni açın və küçəyə boylanın. Tibbi maskalar da “koronalı günlər”in rübənd dəbidir. Əzablı ayrılıq və hüznlü darıxmaq yaşayanların xınası da əskik deyil-antiseptik vasitələr bütün qapıların ağzında hazırdı. İçəri girdinmi, xınalanmamış kimdi sənə əl uzadıb “xoş gəldin” deyən?!
Koronavirus insanlığın “mən” mərkəzli yaşamına təbiətin harayı kimi də dəyərləndirilir. Biz dünyəvi arzularımıza tac taxıb ruhumuzun başına qoyduq, o da bumeranq effekti göstərib geri döndü, “taclı virus” kimi həyatımızın təhdidinə çevrildi…
Ruhunu yazıya təslim edənlər də bu günləri nahamar yaşayırlar. Onlar da “dünyanın düz vaxtı”ndan mənən qopublar. Yeganə üstünlükləri yazdıqları hər cümləylə bu bağı yenidən qurmağa cəhd etmələridir. Düzdür, yazıçı Varis Yolçuyev bu günləri “yaradıcılığımızı dincə qoyduğumuz günlər” adlandırdı, “Ulduz” jurnalının baş redaktoru Qulu Ağsəs “İndi bizim təklikdən təkliyə qapıldığımız günlərdir” dedi, amma “ 525-ci qəzet”in baş redaktoru Rəşad Məcid ümidini üzmür: “Koronavirus bitsin, böyük dəyişikliklər olacaq”. Bu cümlədəki “bitsin” kəlməsini “bitdi” deyə oxumağı arzuladım. Bir də gördüm arzumun yolunu bir sarı yarpaq kəsib. Apreldə sarı yarpaq? Təəccübümün qulağını Rəşad Məcidin müsahibəsinə söykəyəndə eşitdiklərim sarı yarpağın sirrini çözdü: “…psixoloji durumuna görə unutqan olan insan bunları da unudacaq”.
Unudacağıqmı? Əlibala Hacızadənin o məhşur əsərindəki şeir kimi:
Unudulmaq yaman dərddi,
Gülüm, başına gəlməsin…
Unudulmaqdan bu qədər qorxan insanın unutmağı könlünə peşə seçməsi də həyatın savab-günah təzadının paralelliyidir…
Atatürk Mərkəzinin şöbə müdiri, şair Əkbər Qoşalı “koronalı günlər”də kitabxanasına baş çəkdi, unudulmuş kitabları sevindirdi, yaddaşının xatirə küncünün tozunu aldı. “Şairin ilk kitabı” seriyasından tutmuş, bir çox dəyərli kitabların şəkillərini çəkib paylaşdı. Onun bu paylaşımları çoxlarını (çoxumuzu) xatirələrin Zümrüd quşunun qanadlarına yük elədi, illərin o tayındakı xatirə bulaqlarına “susuz aparıb susuz gətirdi…”
“Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru Azər Turan isə ümidini könlünü verdiyi ədəbiyyata bağladı. “Koronavirus:bəşəriyyətin qorxu çağı” adlı essesində yazdı: “Sənət, ədəbiyyat dünyanın ən qaranlıq çağlarında belə, günəşi qoruyub saxlamağa yardım etdi…”
Şahanə Müşfiqin karantində xoşbəxtliyə yeni anlamlar axtardığı, Gülnar Səmanın arxasını kitab rəfinə söykəyib şeir oxuduğu, Sərdar Aminin dünya şöhrətli filmlərə yeni rakursdan baxdığı bir vaxtda anam Güldərən Vəli də darıxdı, özünə facebook səhifəsi açdı və ilk paylaşımı “O Ulu Göyçəmə dönərik dedim” şeiri oldu. Görünür, anam da koronavirusdan xoflanıb, “boyat dərdi”nin üstünə bir ovuc göz yaşı çiləyib ki, yumşalsın…
Son günlərdə internetdə ən çox axtarılan və oxunan kitablar siyahısına Silviya Brownun “Kəhanətlər” kitabı da daxil oldu. İddia olunur ki, hələ 15 il əvvəl bu kitabda koronavirus haqqında yazılıb. Həmin kitabda müəllifin qəşəng bir sözü var: “Bilgi gücdür”… Bəs insanın bilgisi, elmi niyə məhz bu günlərdə onun gücünə çevrilib koronavirusa qələbə çalmağına vəsilə olmur? Bu suala güvənərək koronavirusun bəşəriyyəti təhdid etdiyi günlərdə günahı elmdə görənlər də az deyil. Öyrənmək arzu yox, instinktdirsə, insanoğlu günahkardırmı? Yaxud, əksinə, o, öz öyrənmək arzusundan əl çəkməlidirmi? Nəyin xətrinə? Əvvəllər bu sualların qarşısında cəsarətiylə dayanan insanoğlu indi həmin cəsarətinə söykənib bildiyi sözlərdən nida cümləsi qura bilirmi? Bu suallarla baş-başa qalanda yazdıqlarımızın özəyinə-özümüzün hekayəsinə çevrilirik. Hər gün eşitdiyimiz ölüm xəbərləri düşüncəmizdə düyünə çevrilir və biz bu düyünü açmaqçün güzgülərə deyil, ovuclarımızın içindəki göz yaşına üz tuturuq. Orda qırışmış alnımıza baxa-baxa inildəyirik: “Hekayəmiz bitirmi?”
Bu məqamda Silviya Brownun xoşuma gələn bir sözünü də xatırlayıram: “Zamana çox bağlıyıq”. Nə olar, təki olsun, təki ruhumuzu dünyaya bağlayan bütün bağların qopduğu məqamda, heç olmasa, zamana bağlı qalaq. Kim bilir, bəlkə elə zaman öz “sabah” adlı paraqrafında bizə söyləyəcək: “…davam edir… İnsanlığın yeni hekayəsi növbəti səhifədə…”
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
Mən könül duyğusu, könül açarı, Həsrətdən nəm çəkib eşqimin varı, Bağlama üzümə üzünü barı, Qaçma bu eşqimdən, a zalım oğlu.
Tellərim nə vaxtı bir ələ həsrət, Qönçə məhəbbətim bir dilə həsrət, Solub sevda bağım, bir gülə həsrət, Qaçma bu eşqimdən, a zalım oğlu.
Ümidlər pərəndi, arzular daşqın, Ömür vəfasızdı, zamansa çaşqın, Gəl məni özündən eyləmə qaçqın, Qaçma bu eşqimdən, a zalım oğlu.
Mən eşqin dəlisi, mən eşqin acı, Çəkmişəm bu yolda çox ehtiyacı, Ya öldür, ya da ki, eylə əlacı, Qaçma bu eşqimdən, a zalım oğlu.
Məni məndən alıb zamanım, vaxtım, Eşqin biləyində əyilib taxtım, Sən gəlin taleyim, ya da qız baxtım, Qaçma bu eşqimdən, a zalım oğlu.
Umudun tezgâhında ilmek ilmek örülen. Yarının günlerine sıra sıra işlenen. Belli ki Hint kumaşı, yedili ayrı desen. Kadim bir hatıra, Osh’taki o elbisen.
Eteği bol yıldızlı, omuz keseli. Şal narince, gerdan zümrüt yeşili. Kollar ince, bilek naif, yaka sekiz köşeli. Kaim bir hatıra, Osh’taki o elbisen.
Bir bütünün tamamı, iki örgü bir başlık. Kırgız çadırı gibi, gönlü ısıtan kışlık. Börkü zafer takıdır, tam kalem kaşlık. Daim bir hatıradır, Osh’taki o elbisen.
Bu sayımızın konusu “SÜNNET” hakkında, Muhammed Emin YILDIRIM hocamızla sohbet ettik.
Muhammed Emin YILDIRIM: 1973 yılında Erzurum, Horasan’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Erzurum’da tamamladı ve İstanbul’a geldi. Medrese ilim tahsiline başladı ve devam ettirdi. 1999 yılından sonra Mısır’da İslami ilimler, Arapça’yı kapsayan ve beş yıl süren çalışmalara başladı. 1999 yılından bu yana Hizmet vakfında siyer ve sahabe üzerine çalışmalar yapmakta ve eserler vermektedir.
Kardelen–Neler sünnettir, sünnet kavramını anlatır mısınız? Peygamberimizin (sav) söz ve fiillerinden hangileri sünnettir? Mümin’in iradesine bırakılmış bir alan var mıdır?
M. Emin YILDIRIM–Bismillahirrahmânirrahîm. Sünnet dediğimiz şey, Peygamber aleyhisselâmın aslında mirasıdır. Onun yaptıkları, konuştukları, yanında yapıldığı zaman takrirleri yani sükûtla karşılayıp tasdik ettikleri ve bir de özellikle sahabeye, sahabe üzerinden de ümmetine bunlar benim sünnetimdir diyerek özellikle dikkat çektikleridir. Aslında biz sünnet dediğimiz Peygamber mirasını, Müslümanca düşünme ve Müslümanca yaşama diye tarif edebiliriz. Aleyhisselâm Efendimiz önce o mirasıyla bizim düşünce dünyamızı inşa ediyor, sonra da o düşünce dünyamızın üzerinden bize bir amel sahası kuruyor. Aslında sünnet dediğimiz şey bu yönüyle de Müslümanın hayatıyla alâkadar olan kısımlardır. İslâm dediğimiz din, hayatın her alanına dokunduğu için Efendimiz (sav) de hayatın her alanında Müslümanca duruşu, Müslümanca hali, Müslümanca temsiliyeti sünnetiyle bize göstermiştir. Biz Peygamberimizin bu sünnetini siyer ve hadis kitaplarının üzerinden öğrenebiliriz. Bize Kur’ân’ın “üsve-i hasene” olarak gösterdiği o Peygamberi tanıdıkça da onun sünnetiyle yakınlaşabiliriz. O sünnetle de yakınlaştıkça Allah’ın razı olduğu dini, o aziz İslâm’ı yaşama noktasında gayret içerisinde oluruz.
–Kısmet olursa dergimiz Ramazan ayında okuyucusuyla buluşacak. Peygamberimizin (sav) Ramazan ayı sünnetlerini anlatır mısınız?
–Peygamber aleyhisselâmın Ramazanda yaptığı en önemli şeylerden bir tanesi, Hicrî ikinci yılda malûm Ramazan, oruçla birlikte Müslümanların gündemine girdi. Hemen şöyle bir şeyle başladı Efendimiz, “bizimle ehli kitap arasındaki oruçların farkı bizim oruçlarımızda sahur olmasıdır” dedi. Oruç dediğimiz ibadet geçmiş ümmetlerde de var. Ama o ümmetlerde sahur yok. Bizde sahur var ve sahuru bereket diye isimlendiren bir Peygamber (asm) var. Orucun uykuya tutulmaması gerektiğini, uyanık olunması gerektiğini, iftarın gözlemlenmesi ve iftar anında sevinç duyulması ve iftar anında dua edilmesi, iftara başlarken dua ile başlayıp yemeği bitirirken dua ile bitirilmesi, iftar anında hemen bir anda yemek yemeye yoğun bir biçimde yüklenilmemesi, fasılalar verilerek yenilmesi gerektiği, iftarda az sahurda çok yenilmesi konusundaki tavsiyesi, Ramazan’da da geçerli olduğu üzere midenin üçe bölünmesi, üçte birinin su, üçte birinin yemek ve üçte birinin boş bırakılması, “kıyamul leyl” dediğimiz Ramazan gecelerinin taçlı gelini olan teravihin gündem edilmesi, Ramazan’da özellikle cömertliğin arttırılması, hayırların arttırılması, kırgınların küskünlerin birbirleriyle barıştırılması adına adımlar atılması, komşuların hatırlanması, sıla-î rahimin onarılması ve daha nice şeyleri Ramazan ayında (asm) Efendimizin sünnetleri olarak sayabiliriz.
–Müslümanlar olarak Efendimiz’e (sav) muhabbetimizi mübarek ism-i şerifleri anıldığında salavât getirerek belirtiyoruz, Ahzâb Suresi 56. âyette de Cenâb-ı Allah “Allah ve melekleri peygambere salât ediyorlar; ey iman edenler, siz de ona salât ve selâm edin” buyuruyor. Âyette “Siz de O’na salât edin” denirken okuduğumuz salavâtlarda biz değil Allah’ın salât etmesi için dua ediyoruz. Bu âyeti nasıl anlamalıyız?
–Salât ve selâm. Burada iki tane kavram var aslında. Selâm anlaşılıyor zaten, Peygamber (asm)a selâm göndermek. Salât, biraz daha Kur’ân’daki bütünlüğü çerçevesinden ele alınması gerekir. Aslında salât dediğimiz şey; peygamberin dâvâsına fiilî bir biçimde destek olmaktır. Çünkü salâtın destek diye de bir mahiyeti, bir mânâsı var. Allah’ın salâtı da aslında Allah’ın desteğidir. Meleklerin salâtı da meleklerin desteğidir. Bizim salâtımız da destektir aslında. O Peygamberin sünnetine sahip çıkmak, onun dâvâsına sahip çıkmak aslında bir yönüyle salâttır. O salâtın birçok boyutu var. Meselâ sözlü salâttır aslında bizim salâtu selâm diyerek Peygamberimizin adından sonra en güzel, en ihtiramlı cümleleri söylemek. Ama aklın da salâtı var. Aklın salâtı, O’nun getirdiklerini aklı ikna ettirmektir. Kalbin salâtı var. Kalbin salâtı, O’nun getirdiklerine kalbi itminana erdirmektir. Bedenin salâtı var. Bedenin salâtı, peygamberin dâvâsına bu bedeni, bu hayatı bir yönüyle teslim kılmaktır. Ailenin salâtı var. Ailece peygamberin dâvâsına sahip çıkıp destek olmaktır. İlââhir bu şekilde yürütülebilir bu. Dolayısıyla biz salât kavramını biraz daha fiilî destek olarak anlamamız en doğru anlam olsa gerek.
–Bilhassa uzun metin ve konuşmalarda, her ismi zikredildiğinde salâvat getirmek, anlama ve anlatmada esası takip bakımından dikkat dağınıklığına sebep olabiliyor; bunun için ne yapmak gerekir?
–Bu konuda başta İmam-ı Şafi olmak üzere bazı âlimlerimiz. bir konuşmada ya da bir yazıda başta salât ve selâm getirildiğinde ondan sonra adı her anıldığında getirilmiş olarak kabul edilir diye bir ruhsat vermişlerdir. Ama ne olursa olsun aslında Peygamber (asm)ın adını andığımızda getirdiğimiz salât ve selâm bize fayda sağlar. O zaten gökte de yerde de övülmüştür. Allah ona salât etmiştir, melekler ona salât ve selâm etmektedir. Bizim salât ve selâmlarımıza O’nun ihtiyacı yok. Ama bunu göndermemiz, bunu söylememiz bizim mü’minliğimizin kalite kazanmasına vesile olacağı için isterse bin defa söylemiş olalım bir konuşma içerisinde, her defasında o güzel ismin arkasına en güzel ihtiram cümlelerini eklemek bizim için farklı bir fayda oluşturacaktır. Ama dediğim gibi ruhsat adına eğer bir şey istersek âlimlerimiz böyle bir ruhsat da bize vermişlerdir.
–Müslüman kendi dilinden “O’na salât ve selâm olsun” dese salâvat getirmiş olur mu?
–Tabii ki, bunun bir çeşidi yok. Bir sürü şey söylenebilir. Sadece Türkçe bile bir insan “Allah’ım Peygambere selâmlarımı ilet, salâtımı ilet” dese olur. Ama bizim Sallallahu Aleyhi ve Sellem dememiz, Aleyhissalâtü Vesselâm dememiz, Aleyhisselâm dememiz, daha farklı salât ve selâm cümlelerini söylememiz ya da Delâilü’l Hayrât gibi kitaplarımızda yer alan salât-u selâmları okumamız dua niyetiyle farklı şeyleri söylememiz de tabii ki o selâmlarımızı Peygamberimiz (asm)a ulaştırır.
–Efendimiz’e (sav) olan muhabbette Türk milleti diğer Müslüman milletlerden biraz daha farklı bir anlayışa sahip. Meselâ naat-ı şeriflerin büyük bir kısmı Türkçe yazılmış. Mevlid-î Şerif’te Efendimiz’in (sav) dünyaya teşriflerine gelindiğinde ayağa kalkılıyor. Milletimizin bu muhabbeti nasıl oluşmuş, değerlendirmeniz nedir?
–İslâm ümmeti içerisindeki bütün milletlerde aslında peygamber aşkı farklı bir boyutta var. Meselâ özellikle Hindistan, Pakistan, Afganistan coğrafyasında gerçekten çok güzel bir peygamber aşkını görmek mümkündür. Bu aşkın farklı farklı tezahürlerine de rastlamak mümkündür. Araplar içerisinde de var. Meselâ Arapların mevlidi sayılan Kaside-î Bürde aslında bir yönüyle Süleyman Çelebi’nin mevlidini çağrıştırır. Orada da Efendimizi övecek çok güzel ifadeler kullanılır ki, biliyorsunuz şairler ta sahabe döneminden itibaren Efendimizi en güzel bir biçimde o şiirleriyle aslında övdüler. Hasan Bin Sabit’in ifadesiyle Peygamberimizi anarak aslında şiirlerini övmüş oldular. Kürtlerde de Mevlid-î Şerif var meselâ. O konuda da çok güzel bazı kasidelere rastlamak mümkün. Sizin de soruda belirttiğiniz gibi Türklerde de bu his var. Evet, Türklerde biraz daha bu iş farklı bir boyutuyla var. Bizim milletimizin peygamber aşkı gerçekten takdire şayan bir aşktır. Yüzyıllar boyunca (asm) Efendimizin adına, O’nu çağrıştıracak nice sembole, değere farklı bir anlam yüklemişlerdir. Özellikle Süleyman Çelebi’nin mevlid-î şerifi ve o mevlid okunurken her bahrında, her bölümünde yapılan şeyler ayrıca bu sevginin farklı farklı tezahürlerini ortaya koyar. Bu konuda Efendimiz (asm) için ne yapılırsa azdır. Çünkü onu sevmek imanın bir konusudur. İmana konu olan o sevgiyi ortaya çıkarabilecek her türlü vesile de en güzel şekliyle kullanılmalıdır.
–Bazı yol büyükleri Mevlid kandili Kadir gecesinden daha mübarektir, eğer Efendimiz’in doğumu olmasaydı Kadir gecesini de bilmezdik demişler. Efendimiz’e ümmet olmanın ne büyük bir nimet olduğunun ne kadar farkında bugün ümmet? Bu söz ile birlikte değerlendirebilir misiniz?
–Kadir Gecesi’nin değer ve kıymeti açık bir biçimde Kur’ân-ı Kerîm’de beyân edilen bir şey. Bin aydan daha hayırlı bir gece. O geceye değer katan şey de Kur’ân-ı Kerîm’in nâzili. Kur’ân-ı Kerîm ile ilk muhatap olan da Allah Resulü (sav). Dolayısıyla burada bir yorumlama yoluyla elde edilen bir şey var. Ama yine de bu tarz ifadeleri kullanırken biraz daha dikkatle kullanmakta fayda var. Nihayetinde Efendimiz (asm)’ı övmek için, O’nun değer ve kıymetini ortaya koymak için yorumlara da ihtiyacımız yok. Kur’ân zaten bunu en güzel bir biçimde ortaya koyuyor. Biz Kur’ânımızdan Hz. Peygamber’i öğrenmeye başladığımızda, onlarca âyetle Hz. Peygamber’in değer ve kıymetini öğreniyoruz Kur’ân’dan. Onlarca âyette O’nun görevlerini ve yetkilerini öğreniriz ve yine onlarca âyette, o yetki ve görevlerinin sınırlarını da öğrenmiş oluruz. Kur’ân’daki o âyetler Peygamber sevgisini gönlümüzde farklı bir boyuta taşıyabilecek bir vesile. Dolayısıyla o âyetler üzerinden meseleye yaklaşmak ve değerlendirmek daha doğru ve daha isabetli bir yola götürür.
–Efendimize yazılan naatlar arasında mevlid gecelerinde hep okuna gelen Mevlid-î Şerif’in özel bir yeri var. Bu eserle ilgili neler söylersiniz, diğer dillerde bu tür eserler var mı? Bu açıdan Efendimiz’in şair ve şiire yaklaşımı hakkında neler söylersiniz?
–Biraz önce söyledim meselâ Araplarda İmam Bûsîrî’nin “Kaside-i Bürde”si aslında bizim Mevlid-î Şerif gibi Arapların içinde yaygın olan bir şeydir. Başka dillerde de var. İşte Kürtçe’de var Mevlid-î Şerif. Ama Süleyman Çelebi’nin yazdığı mevlid çok daha meşhur olmuştur. Aleyhissalâtu Vesselâm Efendimizi çok farklı boyutlarıyla ele alan, farklı boyutlarıyla değerlendiren ve biraz da işin ihlâs boyutu da var tabii ki. Allah o ihlâstan dolayı farklı bir bereket ihsan etmiştir, o mevlide. Bunların hepsi Aleyhissalâtu Vesselâm Efendimizin şânını, değerini, kıymetini ortaya koyan vesilelerdir. Peygamber (asm) da kendi huzurunda bazı şairlerin, kendisine ait, İslâm’a ait bu tarz şiirleri dillendirmelerine müsaade etmiştir. İşte Hasan bin Sâbit (ra), Abdullah İbn-i Revaha (ra), meşhur şair olan Kâ’b İbn-i Züheyr (ra) ve daha niceleri. Efendimizin yetki verdiği, izin verdiği bu şeyler de bizim için de aslında birer delildir. Demek ki Peygamberimiz bu şekliyle övülmekten hoşlanıyor. Çünkü O’nun övülmesi de bir yönüyle bizi O’na yaklaştıracak bir vesile olduğu için ortaya konması gerekiyor. Her ne ise bizi Allah Resûlü (sav)’e ulaştıracak ve O’nun sevgisini yüreklerimizde genişletecek, derinleştirecek, bizim onlara daha farklı bir biçimde sarılmamız gerekir.
–Efendimize Habibullah diyoruz, bu sözden ne anlamalıyız?
–“Habibullah”, “Allah’ın sevgilisi” demek, Allah’ın sevdiği ve sevgisinde çok farklı bir yer verdiği “Âlemlere Rahmet” olarak kıldığı ve gerçekten başka birçok peygamber içerisinden seçerek “Hâteme’n Nebiyyin” yani “Son Peygamber” kıldığı, “İki Cihan Serveri” Aleyhissalâtu Vesselam Efendimizi kastetmiş oluruz ve biz çeşitli ifadeleri görürüz peygamberlerde. İşte Nuh Aleyhisselâmı konuştuğumuz zaman “Neciyullah” deriz “Allah’ın kurtardığı” anlamında. İbrahim Aleyhisselâmı “Halilullah” olarak anarız. “Allah’ın dostu” anlamında. Hz. İsmail’i “Zebihullah” olarak anarız. “Allah’ın kurbanlığı” anlamında. “Mesihullah” deriz meselâ Hz. İsa’ya, “Kelimullah” deriz Hz. Musa’ya. Gelir söz, Peygamber (sav)’e; tüm bu söylenenleri sanki içerisine alırcasına, “Son Peygamber” olarak O mühür basacak bu işin sonuna. Onun için O’na da “Habibullah” deriz “Allah’ın Sevgilisi” anlamında. Bundaki kasıt da, Allah’ın kendisini çok çok sevdiği mânâsındadır ki O’nun adının “Muhammed” olması, hem yerde, hem de gökte övgüye mazhar olduğu anlamındadır. Dolayısıyla böyle bir sevgiyi ortaya koyan bir ifade olarak “Habibullah”ı, Efendimiz (asm) için kullanırız.
–Efendimizi hep hoşgörülü olarak gösterme çabası var ancak biliyoruz ki Efendimiz eli ile yetim başı da okşuyordu, kılıç da tutuyordu. Günümüz Müslümanları Efendimiz’i nasıl doğru tanıyıp ondan örnek alabilirler?
–O’nun hayatını kâmilen, doğru bir biçimde öğrenen birisi, şunu çok rahat bir biçimde görür. Aleyhissalâtu Vesselâm Efendimizin bir hususiyeti öne çıkıp da diğer hususiyetleri gölgede kalan birisi değil. En kâmil insan O… En kâmil insan demek ne demek? İnsanlığın her alanda ulaşabileceği en büyük zirvede O duruyor. Ondan ötesi yok. Merhamette öyle, şefkatte öyle, itidalde öyle, cesarette öyle, şecaatte öyle, ilimde öyle… Yani aklınıza gelebilecek her türlü özellikte öyle… Dolayısıyla Efendimizin sadece bir yönünü öne çıkararak anlatmak doğru değil. Bazen işte merhameti öne çıkarılarak anlatılabilir ama orada merhameti var da, cesareti yok anlamına gelmez elbette ki. Müsamahası anlatılırken, müsamahası var da, adaleti yok diye bir şey de anlaşılmamalı. Bunlar var ve hangisi varsa, hangisini alacaksak, insanlığın varabileceği en son noktaya varmış biri olarak var. Böyle anladığımız zaman, Aleyhissalâtu Vesselâm Efendimizin hayatını bir kâmil misâl, bir kâmil örnek olarak ele alıp inceleriz.
–Bugün Ehl-i Beyt dendiğinde akla Efendimiz ile birlikte Hazret-i Ali, Hazreti Fâtıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin geliyor. Ancak o “beytte” başkaları da vardı. Ehl-i Beyt ve Hamse-i Âli Aba kavramlarından ne anlamalıyız?
–Hamse-i Âli Aba dediğimiz şey Peygamber (asm)’ın cübbesinin altına aldığı, Hz. Fâtıma, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’dir ki, beşincisi Efendimizin kendisidir. Aleyhissalâtu Vesselâm Efendimiz, Hz. Fâtıma’yı işaret ederek: “Her peygamberin soyu kendindendir, benim soyum da Fâtıma’dandır” diyerek, o soyun aslında bir yönüyle Ehl-i Beyt’i de işaret ettiğini ortaya koymaktadır. Ancak biz Ehl-i Beyt kavramını Kur’ân’da ele aldığımızda; Peygamberin hanımlarının da Ehl-i Beyt olduğunu, Peygamberin evinde farklı bir biçimde mânen Ehl-i Beyt olarak isimlendirilen başka isimler olduğunu da biliyoruz. İşte Selman-ı Fârisî… İranlı olmasına rağmen, Allah Resûlü (sav); “Selman benim Ehl-i Beytim’dendir” demiştir. Ancak biz yine de Hz. Fâtıma’nın soyunu, Hz. Ali ve Hz. Fâtıma’nın soyu ama özellikle Fâtıma Validemizin soyunu, Hz. Hasan’ı, Hz. Hüseyin’i Ehl-i Beyt’in soyunun başı olarak kabul ederiz. Bundan dolayı da İslâm coğrafyalarında, Hz. Hasan soyuna “Şerif”, Hz. Hüseyin soyuna “Seyyid” denir. Bu iki ana damar, dinin intikal ve muhafazasında da Allah tarafından farklı bir övgüye mazhar kılınmış bir soydur. Allah, onlardan her türlü kiri, kötülüğü gidermiştir. Onlar tertemiz insanlar olarak her zaman için toplumda dinin en güzel yaşanabilmesinin örneği ve modeli olmuşlardır. Dolayısıyla Ehl-i Beyt’i biz Peygamberin aziz hatırası olarak da kabul edip, onların üzerinden de bu mânâda dinin en güzel bir biçimde yaşanabileceğinin örneklerini aramak durumundayız.
–Efendimiz’in temiz zevceleri, Ezvac-ı Tahirat validelerimiz sultanlarımız, Kur’ân-ı Kerîm’in âyeti ile sabittir ki müminlerin anneleridir. Hal böyleyken nasıl bazıları Hz. Ayşe validemize söz söyleyebiliyor? Bu, âyete muhalefet değil mi?
–Tabii ki müminlerin anneleri, onların imanları, ahlâkları Kur’ân tarafından desteklenmiştir. (Ennebiyyu evlâ bilmu/minîne min enfusihim(s) veezvâcuhu ummehâtuhum) Ahzâb suresinin 6. âyeti; Peygamber müminlere kendi öz canlarından daha öncelikli daha evlâdır. Onun hanımları da müminlerin anneleridir. Dolayısıyla biz başta Hz. Hatice annemiz olmak üzere Hz. Ayşe annemiz, Meymune validemiz, Mariye validemiz, Cüveyye validemiz, Safiye anamız, Ümmü Seleme anamız, Ümmü Habibe anamız ve daha niceleri… Hepsini kendi öz annelerimiz gibi görürüz. Öz annelerimizden daha azize biliriz. Daha öncelikli biliriz. Kendi annelerimize karşı yaklaşımımız neyse onlara karşı olan yaklaşımımızı da aynı şekilde değerlendiririz. Her kim ki kalkar da o annelerimizden birine dil uzatırsa, hele hele o dil uzattıkları Kur’ân’da, başka âyetlerde de, Nur suresini hatırlamak durumundayız. İfk hadisesinden sonra nazil olan âyetlerde temizliği, ahlâkı Kur’ân’da tasdiklenen Ayşe anamıza dil uzatırsa o iman noktasında bazı şeyleri kaybetmiş olur. Öyle bir hali yapan bir insan gerçekten çok büyük bir vebal ve cürüm üstlenmiş olur. Allah katında farklı bir vebalin sahibi olarak sorguya çekilmeye müstehak olur. Müminler tarafından da kınanır, çünkü Kur’ân’ın teskiye ettiği bir annemiz hakkında ileri geri konuşmak insanı iman derecesinde çok tehlikeli boyutlara vardırır.
–Son dönemde malûm, “benim aklım var, Kur’ân’ı kendim okuyup anlarım” zihniyeti hâkim. Bu anlayışa karşı ne diyeceksiniz?
–Aklımızın olması Kur’ân’ın üzerine aklımızı çıkaracağımız anlamına gelmez, burada temel kaide şudur. Selim akıl, sahih nakil ile çatışmaz. Hiçbir zaman böyle birbirlerinin rakipleri değildir. Akıl, vahye teslim olduğu oranda selim bir akıldır. Biz akıllarımızı kullanırız, aklederiz, düşünürüz, akıllarımızı hayırlı işlerde kullanırız ama aklın selimiyetini koruyabilmesi için Kur’ân’ın ve sünnetin rehberiyetine ihtiyaç duyarlar. Eğer kalkar bu noktada herkes kendi aklını kutsar ve kendi aklını mutlak otorite kabul ederse ortaya yüzlerce, binlerce düşünce çıkmış olur. Aslında Kur’ân’ın bu noktadaki rehberiyeti, Peygamberimizin bu noktadaki rehberiyeti, âlimlerimizin o iki temel kaynaktan bize aktardıkları, bizim nerede duracağımızı gösterir. Aklımızın olması bize haddimizi bilmeyi öğretir ve onun gereğini yerine getirir. Dolayısıyla bu noktada dikkatli olmak gerekir. Akıllı olmakla akılcı olmak aynı şeyler değildir. Aklı vahyin kontrolüne vermekle aklı putlaştırmak da aynı şey değildir. Burada haddimizi bilerek sınırları ihlal etmememiz gerekir.
–İletişim imkânlarının gelişmesi ile maalesef hadis olduğu iddia edilen bazı sözler, daha fazla yayılır oldu. Sünnet veya hadis diye ifade edilenlerin gerçekliği konunun uzmanlarının işidir. Vatandaş olarak bunları ayırt edebileceğimiz bir yöntem mevcut mu?
–E tabi bu noktada bazı şeyleri ayırt edebilmek, elbette ki biraz altyapıyı gerektirir. Bu noktada kardeşlerimizin şöyle bir şeye dikkat etmeleri gerekir. Sosyal medyada ya da internet sitelerinde gördükleri her şeyi hemen hadis diye kabul etmek alıp paylaşmak doğru değil. Bazen altına Buhârî, Müslim yazmış olsalar dahi ne yazık ki bu noktada çok ciddi bir bilgi kirliliği yaşandığı muhakkak. Bizim için aslolan kitaptır. Bizim hadisleri öğreneceğimiz temel kaynaklarımız bellidir. Buhârî, Müslim, İmam Nesaî, Tirmizî, Ebu Davud, İbni Mace, Ahmed bin Hanbel’nin Müsned’i, İmam Mâlikî’nin Muvattası ve daha niceleri… Bu ana kaynaklardan mümkün olduğu kadar ya bizim kendimizin bizzat gördüğü ya da sözüne itibar ettiğimiz, ilmine güvendiğimiz insanların paylaşımlarının üzerinden bizler de bazı şeyleri öğrenmeliyiz. Biz kitap ümmetiyiz dolayısıyla ilmi de kitaplardan alırız. Kitapları bize veren âlimlerden alırız. Bu konuda daha duyarlı ve dikkatli olmak her açıdan bize fayda sağlayacaktır.
–Bu sene Ramazan ayı ile ilgili bir projeniz var mı?
–Evet bu sene Allah izin verirse Siyer Tv’de “Siyer’den Hayata” diye 30 bölümlük her akşam yapacağımız bir programımız var. Geçen sene Bekir Develi kardeşimizle “Herkes için Siyer” başlığı altında Allah Resulü sallallahu aleyhi ve sellemin doğumundan vefatına kadar olan bölümü işledik. Bu sene de Peygamberimizin örnekliliğini işlemeyi hedefliyoruz. İşte bir eş olarak, bir baba olarak, bir tüccar olarak bir komutan olarak, bir devlet başkanı olarak, bir muallim olarak, bir mürebbih olarak, bir doktor olarak, bir çevreci olarak Allah Resulünün hayatını inşallah işleyeceğiz. Hayırlara vesile olmasını Rabbimden niyaz ediyorum. Okuyan kardeşlerimin de özellikle dua etmelerini istirham ediyorum.
Kardelen yazarlarından peş peye kitaplar yayınlanmaya devam ediyor. Yazarımız Sinan Ayhan’ın ilk kitabı olan “Afrika; Kurutulmuş İnsan Gölgeleri” çıktı. Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık’tan çıkan şiir kitabına www.kitapyurdu.com sitesinden ulaşılabilir.
Yazarımızı tebrik ediyor, okuyanının bol olmasını temenni ediyoruz.
29. Kardelen Toplantısı
Kardelen’in geleneksel yazarlar toplantısının 29.su telekonferans yöntemi ile 30 Ocak 2021 günü gerçekleştirildi. Toplantı, Mustafa Büyükgüner’in takdim ve selâmlama konuşması ile başladı.
106.sayının değerlendirilmesiyle birlikte hazırlıkları tamamlanmak üzere olan 107.sayının da değerlendirilmesi yapıldı.
Daha sonra, önümüzdeki birkaç sayının konu tespitiyle ilgili değerlendirme yapılarak dergi ile ilgili projeler istişare edildi.
Bir sonraki toplantının tarihi ve idarecisi belirlenerek toplantı sona erdirildi.
29.Toplantı Başkanı Mustafa BÜYÜKGÜNER’in Konuşması
Allah’ın selâmı, rahmeti, bereketi, Sevgililer Sevgilisi Resulünün şefaati başta Kardelen camiası olmak üzere bütün meydan yerine çıkanların üzerine olsun, üzerimize olsun.
Ben bu meydan yerine çıkma durumunu çok önemsiyorum ve bu durumun ezelden ebede doğru fikir ile uğraşan veya en azından bu yolda olmaya gayret eden herkese ve her camiaya ilahî bir emir olduğunu düşünüyorum.
Fikir, sahip olduğu kalıpları yıkmak ister, has fikir ise herkese ve her şeye nüfuz eder. Hele başı ve sonu Allah’ın belirlediği hudutların içerisinde bizim idrak edemeyeceğimiz güçteki gerçek fikir -İslâm- zaten meydan yerinde bulunma emrine muhataptır.
Hz Âdem aleyhisselâmdan dinin tamamlayıcısı Peygamberler Peygamberine kadar bütün peygamberler Allah’ın dinini yaymak ile emrolundular, bu emir o kadar keskin bir şekilde uygulandı ki, -meselemizin tam olarak anlaşılması için söylüyorum- meydan yerinde olmak âdeta peygamberler için farz, ümmeti için de terk edilmesi düşünülemeyecek bir sünnet oldu. Konuyu dağıtmamak ve vereceğimiz örnek keyfiyette bütün kemmiyetleri içinde barındırdığı için sadece Sevgili Peygamberimizin hayatından her hangi bir (an)ı cımbızla çekmek yeterli olacaktır.
Rabbimiz emretti ve Resulümüz bütün akrabalarını bir araya topladı, olayı biliyorsunuz, ileride müspet anlamda dini omuzlayıp yükseltecek ve menfi olarak dine en büyük düşmanlığı edecek olan bütün akrabaları oradaydılar. Efendimiz burada İslâm’a ilk önce toplu olarak akrabalarını davet etti. Bu işi meydan yerinde yaptı. İstese evine (veya ailenin büyüklerinden birinin evine) davet eder, tebliği burada yapar ve ihtimal dairesindeki hakaret ve alaylara da kimse görmeden burada muhatap olurdu.
Ama gerçek fikir tabiatı itibariyle dört duvar arasında sınırlandırılamaz. Üstelik tebliği meydan yerinde yaptığınızda muhatap sadece davet edilenlerle sınırlı değildir. Muhatap bütün bir insanlıktır. İşte meydan yerine çıkmanın kıymeti… Allahın Resulünün bu tavrı bütün sahabelerine de elbette sirayet etti. Siyer kaynaklarından öğrendiğimize göre bir sahabenin Müslüman olduktan sonra sorduğu ilk soru, “Ben ne yapabilirim ya Resulullah?” oluyor. Bu tavır başta sahabe efendilerimiz olmak üzere halka halka yolumuzun büyüklerinin hepsinde bir karakter olarak var. Ama bana göre peygamberlerden sonra İslâm tarihinde meydan yerine çıkmanın ve meydanda olmanın vücut bulmuş hali Hz Ömer efendimizdir. Hayatının her anı bir meydan yerinde olma (meydan okuma) hali olan ve bu sebeple şeytanın bile kendisinden korkarak kaçacak delik aradığı Hz Ömer’i yaşamının tek bir (an)ı ile resmet deseler, hiç düşünmeden şu sahneyi söylerdim; Müslüman olduktan hemen sonra kaç kişiyiz diye soruyor, 40 cevabını aldıktan sonra da “40 kişilik bir topluluk meydan yerine çıkmayı hakeder” diyerek Müslümanları Kâbe’ye yani meydan yerine götürüyor.
Bu hamle öyle bir hamledir ki; muhal farz (haşa), meydan yerine çıkıldıktan sonra sahabe efendilerimizden her hangi biri bu davadan dönmek istese, hamlenin büyüklüğünden yani meydan yerine çıkmanın (meydan okumanın) büyüklüğünden bu davadan dönemez… Hattâ ve hattâ dava Kâbe’de aleni hale getirildikten sonra, davadan dönme ihtimali tamamiyle ortadan kalkmıştır denilebilir.
Allah nasip etti 107. Sayımızın konusu olarak Türk Birliğini seçtik. Taslak olarak hazırlanan ve biraz sonra sizler tarafından değerlendirilecek olan bu sayıda Türk Birliğini seçmekteki başarımız son dönemde dünya kamuoyunda yaşananlar düşünüldüğünde daha iyi anlaşılacaktır. Bu konuda bir değerlendirmeyi açılış konuşmasında yapmayacağım. Ancak şu tespiti işte tam burada yapmam da, aynı zamanda 107. Sayının editörlük görevinin de bana verildiği ve maalesef zihnimin çok yoğun olması sebebiyle hayalimden geçen ve planladığım hiçbir şeyi yapamamış olmam sebebiyle benim için bir zorunluluktur:
Türk Birliği (inşallah) bir gün gerçekten kurulabilecekse, bu birliğin temel çimentosu da mutlaka İslâm olacaktır. Bu o kadar tabii bir gerçek ki, hani İmamı Rabbanî Hazretlerinin, “zuhurunun şiddetinden gaip”dir dediği gibi herkes bunu biliyor ancak kimse bunun söylenmesi gerektiğini düşünmüyor.
Bence millet olarak içeride ve dışarıda, (fert fert içimizde ve dışımızda) yaşadığımız bütün maddi ve manevi hastalıklarımızın çözümünü arayanların İslâm’ın milletimize nasıl bu kadar yakıştığını araştırmaları; bu konuda üniversitelerin kürsüler kurması, anlı şanlı bol sıfatlı akademisyenlerimizin bu konu üzerinde çalışması gerekir. Ali Hocamın “Etle tırnak gibi…” diye ifade ettiği bu yakışma halini, bence en iyi bir prototip olarak “Türk” karakterini tahlil ederek anlayabiliriz.
Sayabileceğimiz pek çok hasletinin yanında, aynı zamanda; Türk, Meydan Yerinde Olandır…
Bunun en basit halini “One Minute!” ve “Dünya Beşten Büyüktür!” çıkışlarından, hâlâ başta İslâm coğrafyası olmak üzere dünyadaki bütün mazlumların bir “ah” nidasına devletimizin hemen cevap vermesinden ve dünya kamuoyunda bu durumun takipçisi olmakta kendisini vazifeli görmesinden anlayabiliriz.
Daha yoğun ve daha zirve hallerini ise, şanlı tarihimizin her dönemindeki ferdî ve topyekûn cemiyet çıkışlarında görmemiz mümkün. Hepsini temsilen bir örnekle yetinelim:
Yavuz Sultan Selim Han, İran seferinde iken, yol o kadar meşakkatli oluyor ki, artık asker seferin bitmesini ve geri dönmeyi arzular hale geliyor. Bunu devletin ileri gelenleri marifetiyle Sultan’a duyuruyorlar, ancak Sultanda geri dönmeye dair bir emare yoktur. Bir gün Yavuz’un otağına asker tarafından ok atılıyor… 15 Temmuzun hatıralarının bu kadar taze olduğu günümüzde devlet başkanının çadırına ok atmanın ne manaya geldiği anlaşılıyordur her halde…
Bir yönetmen olsam ve Yavuz Sultan Selim’in hayatını filme çekiyor olsam, benim filmimin başlangıç sahnesi her halde şöyle olurdu:
Yavuz, çadırına atılan oklardan sonra atının üzerinde ve yalın kılıçtır… Meydandadır… Ve askerin gönlüne, yüreğine tesir eden bir konuşma yapar. Bu konuşma orduyu tekrar harekete geçirir…
Aslında Yavuz meydana çıktıktan sonra, hiç konuşmasa ve atını İran’a doğru sürse dahi maksat hâsıl olur ve en büyük sorguçlu paşasından en küçük neferine kadar bütün ordu aynı anda peşine düşerdi. İşte meydan yerine çıkmanın (meydan okumanın) kuvveti…
Yavuz’un meydan yerine çıkmasındaki heybeti ve fikri altyapıyı, o günün Anadolu ve İran coğrafyalarını bilenler ve Yavuz’un hamlesinin ne manaya geldiğini anlayanlar idrak edecektir…
Ülkemizde dergicilik, özellikle de fikir dergiciliği de bir meydan yerine çıkma, meydanda olma durumunu gerektirir. Ülkenin dergicilik geçmişine şöyle bir bakan, türlü türlü ideolojilerin savunuculuğunu yapan dergilerin hepsinin (kendi meşreplerine ve fikirlerinin gücüne göre) gür sesli ve meydanda olduğunu görür. Bizim için bu konudaki en büyük örnek elbette Büyük Doğu’dur.
İslâm tarihinden ve kendi tarihimizden örneklerini verdiğimiz meydan yerinde olma halinin, günümüzde fikirde en ön safında olan elbette Üstad’dır. “Durun kalabalıklar bu cadde çıkmaz sokak!” diye meydanda haykıran, Büyük Doğu’nun ilk devrelerinde kendisine üniversite kürsüsü ve Büyük Doğu arasında bir tercih yapması gerektiği söylenince “Bir sınıfa hitap etmektense bütün bir cemiyete hitap edici olan Büyük Doğu’yu tercih ederim” diyerek üniversitedeki görevinden ayrılan Üstad’ın bütün hayatını tek bir cümleden tarif et deseler; “Bir meydan okuma, (meydan yerine çıkma) tavrının vücut bulmuş hali” derdim.
Bana göre Kardelen’in beslendiği ana damarlar işte bunlar…
Demek ki Kardelen; Türk toprağına atılan bir İslâm tohumu olarak Büyük Doğunun usul ve esasları ile filizlenmiş, yeşerip gürleşerek dal budak salmış ve bu günlere gelmiştir…
İnsanlık tarihinde meydan yerine çıkmanın her türlü fikirden muaf olarak neredeyse bütün toplumlarda görülen şekillenmiş bir hali var. Özellikle eski zamanlarda pek çok toplumda âdet olduğu üzere iki ordu karşı karşıya geldiklerinde savaşmadan önce içlerinden en seçkin savaşçılar seçilerek bu savaşçılar savaş meydanında birbirleri ile dövüşüyorlar. Bunu basit bir düello olarak düşünemeyiz. Zira burada seçilen askerler temsil ettikleri fikir uğruna bu mücadeleyi yapıyorlar. Buna Arapların “Mübareze” dediğini Ali Hocamın kitabı sayesinde öğrendim…
Mübareze… Ne güzel bir kelime…
İlk baskısına “Yeni Bir Diyalektik” ismi verilen -ki o isim de müthiş bir buluştur- esere daha sonraki ilavelerle birlikte yapılan baskısında “Mübareze” ismini vermek… Ne güzel bir buluş…
Tarihe bir not düşülmesi amacıyla şunu büyük bir onurla ifade ederim ki; tanışıklığımızın çeyrek asrı bulduğu Ali Hocamın da bütün hayatının bir “meydan yerinde olma” örneği olduğuna şahidim.
Kardelen’in yeşerip gürleşmesi ve bu günlere gelmesi için can suyunu veren Ali Hocam, aslında bu can suyunu Kardelenin şahsında hepimize vermiştir diyebiliriz. Bu usul gereği meydan yerine çıkmak ve “Durun Kalabalıklar” diye haykırmak hepimizin yaratılış ve yaşayış gayesi olmalıdır.
Bu duygular ile bütün gönüldaşlarımı selâmlıyor ve toplantımızın hayırlara verile olmasını temenni ediyorum.
Gelecek sayı (109) konusu, 15.05.2021 tarihinde sitemizden (kardelendergisi.com) ilân edilecek.
Eserler, 07-20.06.2021 tarihleri arasında, “Kardelen’de yayınlanması talebiyle” Word dosyası olarak (kardelen@kardelendergisi.com) adresine gönderilmeli. Bu tarihler dışında ve başka adreslere gönderilenler, dikkate alınmayacak.
Her sayı için ayrıca eser gönderilmeli. Bir seferde en fazla 2 fikir yazısı ve hikâye, 3 şiir, 2 sayfa karikatür gönderilebilir. Başta inceltme işaretleri olmak üzere imlâ kaidelerine dikkat edilmeli. ELLE DÜZENLEME YAPILMAMALI, programın imkânları kullanılmalı. Belirtilenden fazla eser gönderenlerin hiç bir eseri dikkate alınmayacak.
Daha güçlü olarak kervanın devam edebilmesi için bir eseri Kardelen’de yayınlanan bir şair ve yazar, İKİNCİ ESERİNİ GÖNDERMEDEN ÖNCE Kardelen’e abone olarak kervanı güçlendirmelidir. Ayrıca Kardelen’in faaliyet gruplarına ve toplantılarına da iştirak etmeleri faydalı olur.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
İlləri qovub gəlmişik, Əlimizdə dərd çomağı… Daşları yuva bilmişik, Daşlar da ürək qınağı…
Ürək də daşa dönərmi? Bozararmı görən üzü? İnsan daşdan eşq əmərmi? Daş ağararmı dan üzü?
Suallar… Daşlı suallar, Daşlayar, yaralar məni… Bu ahıl, yaşlı suallar, Didərlər, oyarlar məni…
Azerbaycanın Kültür ve Edebiyat Portalının Türkiye temsilcisi
Slav dillerinde Sarajevo, Osmanlı Türkçesi’nde Bosna Sarayı, bizim dilimizde sevdalinkalarında ağıtları susmayan, boynu bükük, sinesi yaralı, gözü yaşlı Saraybosna.
Hüznü dağlara taşlara sığmayan, yıllar geçse de unutulmayan utancın adı Saraybosna. Öyle bir acı ki, kimi zaman heybetli Bjelašnica’nın, kimi zaman yemyeşil Igma’nın,kimi zaman başı dumanlı Trebevič’in bağrından bir çığ gibi düşer. Sonra kendini nazlı Miljacka (Milyatska) ırmağının serin sularına atar da, soğumaz yangını. Her dem yanan, her dem kavrulan yürektir Saraybosna…
Tarihin kanla yazılmış sayfalarından silinse hafızalardan silinir mi üç koca utanç yılı. Keşke silinse, keşke acılar unutulsa, Adım atılan her yerde mezarlar olmasa keşke. Bilmesem daha yirmisini görmemiş gencecik fidanların bir gecede katledildiğini, kadınların çocuksuz, evlerin erkeksiz kaldığını.
Bu nasıl bir öfke, nasıl bir intikam!
Tepelere mevzilenip birkaç Müslüman öldür, pazartesi tekrar mesaiye dön! Müslümanlara duyduğun kinde boğulasın Avrupa!
Ya Umut Tüneli… Sırp, şehri tamamen sarmış; ne ekmek, ne su… Bütün yardımları kesmiş. Canını dişine takmış Bosna, Elli altmış metrelik bir tünel kazmışlar keskin nişancılara görünmeden. Görünenler vurulmuş, gizlenmeyi başaranlar taşıyabildikleri kadar erzak taşımışlar yardım uçaklarından. Bir lokma ekmek, bir damla su için, ölmemek için. Savaşın en soğuk halinin utanç kanıtlarından sadece biri olan bu yer, bir nebze olsun umut vaat ettiği için Umut Tüneli denmiş adına.
Savaştan sonra yaraları sarılmamış Bosna’yı bir anda kırmızı güller sarmış. Nasıl mı? Tüm dünyaya sözde medeniyet götürdüğünü savunan vahşi Avrupa’nın attığı her topun düştüğü yere kırmızı reçineler dökülmüş. Yaraları kapatamayınca yollardaki, binalardaki ayıbı kapatmaya çalışmışlar. Güllerden daha kırmızı gözyaşı döken Bosna, adına Saray Bosna Gülleri demiş ölenlerinin anısına bu çukurlara. Her biri anne, her biri kardeş, her biri kavuşulamayan sevgiliymiş Saraybosna Gülleri…
Geceydi. Rüyaydı. Rüyadan öte gerçekti. Acıyla inleyen bir kadın sesiydi duyduğum. Gel diyordu, gel. Durgundu, yorgundu, bitkindi sesi. Belli ki anlatacakları vardı. Şehrin ışıklarının en güzel göründüğü yerdeydi, Seyir Tepesi’ndeydi. Dalga dalga yayılıyordu fısıldayan sesi.
Savaşta duyuramadığı çığlıklarını en dingin haliyle Anavatan’a duyurabilmişti nihayet. Yahudisi, Katoliği, Ortodoksu…Bir yaren diledi belli ki yüreği, bu kadar ecnebinin içinde derdini dökecek.
Sadece GEL dedi. O ‘gel’ her şeyi anlatmaya yetti.
İnsanoğlu merak ederse öğrenir, öğrenirse kendini donatır ya, donandım kendimce lakin duyduklarımdan dinlediklerimden gönenmedim gönlümce. Yüreğimin sesiyle yollara düştüm bir gece vakti. Güneşi ertesi günün sabahı hüzün topraklarında doğdurursam belki dinerdi göz yaşım.
Qovuşacaq bölünənlər, bölgələr, Nurlanacaq qaranlıqlar, kölgələr, Diriləcək Oğuz xanlar, Bilgələr, Türkə səcdə, Türkə təzim olacaq, Bugün-sabah dünya bizim olacaq. Z.Yaqub
“Ruhlar məndə qərar tutub, mən elə Türkün ruhuyam” deyən Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun yaradıcılığında türkçü¬lük, Türk dünyası mövzusu mühüm yer tutur. Əslində onun yaradıcılığını Türk dünyasından kənar təsəvvür etmək müm¬kün də deyil. Bunu professor Tofiq Hacıyevin dedikləri də bir daha təsdiq edir: “Zə¬lim¬xan, türklük sənin qanına elə ho¬pub ki, sən “türk” deməyəndə də onun dünyasından xəbər verirsən”. Tənqidçi Əsəd Cahangir deyir: “Zəlimxan Yaqub şeirə Yunus Əmrədən tutmuş Aşıq Ələs¬gərə qədər min illik türk-islam ədəbiyyatı üzərində gəlib. Bu¬na görə onun şeirləri son dərəcə milli olduğu qədər, həm də bə¬şəridir. Türk¬lük onun şeirlərinə millilik, İslami düşüncə isə bə¬şə¬rilik gə¬tirir”. Ədəbiyyatşünas alim, Zəlimxan Yaqub yaradı¬cı¬lığından bəhs edən “Əzəl-axır dünya Türkün dünyası” kitabının mü¬əl¬lifi Azər Turan isə belə deyir: “Zəlimxan Yaqubun şeir¬lərində türkün genetik yaddaşı dipdiridir”. Böyük Türk dünyasını “bir canın içində min bir cahan” kimi dəyərləndirən, “bir yanda Yəsəvi, bir yanda Teymur – Ulu Səmərqəndəm, qədim Yəsiyəm” deyən Zəlimxan Yaqub yazır:
Türküstan canımdı, Turan varlığım, Turanla Quranın qafiyəsiyəm! (“Qafiyə”)
Müstəqilliyimizin ilk illərində, torpaqlarımızda qanlı döyüş-lərin getdiyi bir vaxtda şair Türkiyəyə gedənlərdən nə istəyir: Türkiyə adlı bir kitab, yaralarımızı tikməyə “işığım, nurum” dediyi İstanbuldan, Bursadan, Ərzurumdan, Sivas¬dan iynə, sap, bizi düşündürən dumanlı suallara aydın cavab, Türkün ürəyi boyda ürək gətir, – deyir:
Bu ürək səndə yoxsa, o meydana girmə sən, Ömrünü hədər verib, vaxtını itirmə sən. Türkün ürəyi boyda Türkiyə gətirməsən, Nə özünə zəhmət ver, nə bizə əzab gətir! (“Tapşırıq”)
İlk dəfə sərhəddi keçəndə keçirdiyi sevincqarışıq həyə¬canı “Sarp qapısı” şeirində ifadə edir, “Sarp qapısı, məni burda saxlama”, – deyir:
Sarp qapısı, apardığım ərmağan, Bir ürəkdi, bir qələmdi, bir varaq.
Türkiyəyə sonrakı səfərlərində isə “Qələmə qurban olum, qis-məti qarsa yazdı”, – deyir, Mövlanası “nurlu cahan” olan Kon-yanı, Qağızmanın almasını da tərif edir (“Qağızmanın alması”), Ərdəhanı, Ərzurumun yollarını da (“Gecə keçdim Ərzurumun içindən”), Gözəllər gözəli, dünyanın gözlərinin nuru adlandırdığı İstanbulu vəsf etməkdən doymur, “İstan¬bula baxırsansa, Çamlı-cadan bax” (“Çamlıca”), İstanbulu gəzməyə, gözəlliyini görməyə iki göz bəs etməz, iki min göz gərəkdir, İstanbulu duymaq üçün insanın qəlbi gərək dünyanın ən möhtəşəm sarayları kimi zəngin olsun, – deyir.
Bir dəfə görən kimi, gördüm demək yaraşmaz! İstanbulu gəzməyə, Bir ömür bəs eləməz, ikinci ömür gərək, (“Gözəllər gözəli”)
İstər Dadaloğlundan yazsın, istərsə də Qaracoğlandan, Yunus Əmrədən – hamısında eyni məhəbətin şahidi oluruq. Mövlananı Allahdan aşağıda ucaların ucası, ustadlar ustadı, xocalar xocası, Şəmsin könül həmdəmi, “Şərqin ulu qocası” adlandırır (“Mövlana türbəsində”). “Sözü bütün dünyaya, səsi Tanrıya” çatan, adı hər bir nə¬silə əzizdən-əziz, atəşi sönməz olan, Türkün “İstiqlal mar¬şı”nı yazan, yaratdığı hər yazı “Haqqın bağrından qopan” şair Məhmət Akif Ərsoyu böyük məhəbbətlə yad edir (“Məh¬¬mət Akif Ərsoyun ev-muzeyində”). “Həsrəti gözünün içinə qədər yeriyən”, əriyə-əriyə bərkiyib, bərkiyə-bərkiyə əriyən, torpağına, kökünə bağlı, qəlbi vətən sarıdan yaralı Nazim Hikmətdən söz açır (“Oxuyuram Nazim Hikməti”). Məşhur türk aşığı Səbri Şimşəkoğluna üz tutur:
Şimşəkoğlu, gəl, bir yazaq yazımızı, Şimşəkoğlu, gəl, bir çəkək nazımızı. Zəlimxanla qoşa çalaq sazımızı, Dünya görsün qalxan kimdi, enən kimdi? (“Kimdi”)
Özünü, qeyrətinə arxalanıb, təmiz, sağlam niyyətlə əbədiy¬yə¬tə doğru yol gedən Türkün nəfəsi, türkün nəvəsi sayan Zəlim¬xan Yaqub “Qurbanam, Türkə qurban”, – deyir. Başqa bir şeirində isə dünyanı Haqqın yolunda – Tür¬kün yolunda namaza çağırır:
Dilimdə xeyir-dua, şeirimi yaza-yaza, Çağırıram dünyanı haqq yolunda namaza, Çağırıram dünyanı Türk yolunda namaza!!! (“Qocatəpə camesində”)
Bakı səmasında türk şahinlərini görməsindən qürur du¬yan şair bu şahinlərlə birgə torpağıma Ay ruhu, ulduz ruhu, “Azər-baycan” haykıran Atatürkün ruhu gəldi deyir:
Şahinlərə, ulduzlara qucaq açdı, Bakı şəhəri – Türkün ruhu, Turkün ruhu, Türkün ruhu gəldi! (“Türkün ruhu”)
Ürəyindəki ağrılarla bağlı Almaniyaya müalicəyə gedər¬kən yolüstü bir neçə günlüyə İstanbulda Atatürk köşkündə qalan şair, Atataürk köşkündə keçən günlərim “əlli il sürdü¬yüm bir ömrə dəydi”, – deyir:
Min kitab yazsan da, demə bəsidi, Yaddaşın harayı, ruhun səsidi, Allahın şairə hədiyyəsidi, Atatürk köşkündə keçən günlərim. (“Atatürk köşkündə keçən günlərim”)
Doğru yoldan azanların, türkün düzünü tərsə, haqqı nahaqqa yozanların, türkə quyu qazanların səfimizi pozmağa çalışdığı bir vaxtda Türkiyədə ermənilərdən üzristəmə kam¬pa-niyasına başla¬yan¬lara kəskin etirazını bildirir:
Yaxşı bilir doğu, batı, Hardan gəlir Türkün zatı. Əldən verməz ehtiyatı, Türk yağıdan üzr istəməz. (“Türk yağıdan üzr istəməz”)
Şeirləri ilə Türk dünyasının xəritəsini cızır, tarixi keçmi¬şimizi gözlərimiz önündə canlandırır. Bu məqamda özü də sanki tarixçi-alimə dönür gözlərimizdə. Dəmir qapı Dərbənddən danışanda yana-yana deyir ki, bir yerdə ki, sevinc dərdə qənim deyil, iz mənim, naxış mənim olsa da, “Vətən ətri verən gülü, Vətən dadan suyu” yoxdu, içi içimə, çölü çölümə oxşamırsa, “mənim dilimdə danışır, mənim dilimə oxşamır”sa, “məclisində ozanı, məscidində əzanı”, qalaq-qalaq dərdini olduğutək yazanı yoxdusa, Vətən qürbətə dönübsə, “Mənim olan mənim deyil”:
Dərbənd dərdin yekəsiymiş, Yadın yağlı tikəsiymiş. Ağrıları parça-parça Ciyərimi sökəsiymiş, Bu mənim Vətənim deyil.
“Mənim dərdim siyasətin küpəgirən qarısında”dır, dərdimiz təkcə Dərbəndlə bitmir deyir:
Borçalı da bu gündədi, Təbriz də, Kərkük də belə.
Kök mənim, budaq özgənin, Baş mənim, papaq özgənin. Çiçəyi çəmənim idi, Libası kəfənim idi, Torpağı vətənim idi. Dünənə bax, ay eloğlu, Sənin idi, mənim idi. Bu mənim Vətənim idi, Bu mənim Vətənim deyil! (“Dərdim – dəmirqapı Dərbəndim”)
“Mən öləndə üzümü Borçalıya çevirin” deyən şair Bor¬çalı harda yerləşir deyənlərə cavab verir ki, Borçalı arzu¬muzun nüba-rında, könlümüzün qübarında, əlimizin qaba¬rında, alnımızın tərin¬dədir. Borçalı çiçəklərin zərində, yer üzündəki səkkiz cənnət¬dən birindədir və o hər “ağlı aza, kefi saza, dayaza” görünməz, çünki yeri şairin könlünün ən dərinindədir (“Borçalı harda yerlə-şir”). Və deyir ki:
Kərkükü, Dərbəndi xatırlamazdım, Əgər Borçalıda doğulmasaydım. (“Dərbənddən gəlirəm”)
Bir vaxtlar laylası çalınan, şeiri oxunan, cinası ilmə¬lənən, təcnisi toxunan, balı dodaqlardan süzülən, çeşməsi quru¬mayan, suyu bulanmayan, dünyaya Dədə Ələsgəri bəxş edən Göyçəni bir yay günündə gəzib taleyindən halı olan, “Köküm Borçalıda, özüm Göyçədə” deyən Zəlimxan Ya¬qubun “göyüm-göyüm göy¬nə¬yən”, sızıldayan yarasına çevrildi Göyçə XX əsrin sonlarında:
Göyçə dərdi döndü coşqun sellərə, Bilən bilir, kim axıtdı, kim axdı. Hey fikirləş, sonu yoxdu bu dərdin, Zaman-zaman çözələnən yumaqdı!
“Divar və çay” şeirinəd bir vaxtlar alman xalqını iki yerə bölən Berlin divarları önündəki düşüncələrini ifadə edir və bu divarları millətimizi ikiyə bölən çayla müqayisə edir:
Bir dövləti ikiyə bölən divar yıxıldı; Bir milləti ikiyə bölən çayı neyləyək?
Bu gün dünyada baş verən proseslərə də biganə qalmır şair. Neçə il əvvəl yazılsa da, bu gün dünyada baş ve¬rən siyasi burul¬ğanlar zamanında da aktuallığını saxlayan “Bir kövrək havadı sazımda Kərkük” poemasında son illərdə İraqda cərəyan edən proseslərə diqqəti çəkir, burdakı türk¬lərin taleyindən narahatlığını dilə gətirərək “Qarabağın dalınca gedən Kərkü¬küm” deyə haray çəkir. Şair yaxşı bilir ki, demokratiya pərdəsi altında qərbin dəstəyi ilə şərqdə cərəyan edən hadisələrin əsas hədəfi Türki¬yədir, türklərdir:
Qürbət qəm gətirən qəmxanə sözdü, Vətən işıq sözdü, pərvanə sözdü. İran da, İraq da əfsanə sözdü, Türkün başındadı xatalar, lələ.
Doğmaların bir-birinə uzaqdan uzaq olduğunu, Vətənin qür¬bətə çevrildiyini, öz evinin içində talesiz qonağa çevri¬lənləri, Tür¬kün torpağına qənim kəsilib, qanına susayanları görəndə Türkün iqlimdən-iqlimə at oynatdığını, şanlı tarixini xatırladır, “Hardasan Türk oğlu, harda yatmısan”, – deyə haray çəkir, təkcə şanlı keçmişimizlə öyünməyin bu gün az olduğunu deyir:
Keçmişə güvənmək bir təsəllidi, Yapışma tarixin daş yaxasından. Türk oğlu, düşmənin bizə bəllidi, Qurtar Kərkükümü dərdin yasından.
Qarabağın da Ərbil, Mosul taleli olduğunu xatırladan şair “Borçalıtək könül varı talan” olan, “namazını Türkə sarı qılan”, “taleyində bir ingilis barmağı” olan Kərkükə, kər¬kük¬lülərə deyir ki, “Borçalıyam, nə çəkirəm mən bilirəm”, Kərkükün, Bayatın, “tərsinə işləyəyn saat”ın nə demək olduğunu mən bilirəm, çünki mən də vətəni qürbətə dönən¬lərdənəm. Bu gün Türkün üzləşdiyi problemlərin səbəbini və onu yaradanların ünvanını da cəsarətlə göstərir:
Hər gün unudulur, qeybə çəkilir, Kişi oyunları, mərd oyunları. İndi başqa cürə oynanır, lələ, Şahmat oyunları, nərd oyunları. Usta hazırlanıb, asta qurulub, Quzu oyunları, qurd oyunları. Nə türkün, nə kürdün günahı yoxdu, “Ağ ev”dən başlanır, “Ağ ev”dən gəlir Bu Türk oyunları, kürd oyunları. Türkün başındadı, Türkün başında, Ərəb oyunları, fars oyunları.
Şair deyir ki, doğu ilə batını qucaqlayıb göyün yeddi qatını silkələyən, bu gün Haqq yolunda yürüyən Türkü nə ayaz, nə bo¬ran, nə də bürkü qorxuda bilməz. “Dur yəhərlə ərənlərin atını”, – deyə Türkü Haqq işi uğrunda mübarizəyə səsləyir, “hardan gəlib ha¬ra getdiyini bilən” yolda inamla addımlamağa çağırır. “Dur yəhərlə ərənlərin atını”, qurtu¬luşun yolları döyüşdən keçir, deyir, öz qanından qorxanı Türk saymır və Gilqamışdan, Alpamışdan, Ma¬nasdan geri qalmayan yeni qəhrəmanlıq dastanı yaratmağa ruhlandırır:
Atilladan Atatürkə gələn yol, Qalxan olsun, başın üstə, qalxan, türk! Çanaqqala Malazgirdin davamı, Türk deyil ki, öz qanından qorxan türk! Təmiz süddən mayalansın, doğulsun, Mete kimi, Oğuz kimi bir xan, türk! Yaddaşında sıralansın, anılsın, Ərtoğrul bəy, Osman Qazi, Orxan türk! Yenə Tanrı dağlarını qucaqla, Dağlar olsun səngərin türk, arxan, türk! Döyüşən türk, oyanan türk, qalxan türk! (“Döyüşən Türk, oyanan Türk, qalxan Türk”)
“İlk andımız, son andımız Turandı” kimi bir inama söykənib bu müqəddəs yolda “şəhid verin, qurban verin, can verin, cansız¬lara şah damardan can verin” deyərək müba¬ri¬zəyə səsləsə də, eyni zamanda tələsməməyi, təntiməməyi də məsləhət görür. İnanır ki, tarix bir az haqq sözündə ləngisə də, “vaxt Təbrizin, dünya ərkin dünyası, yol Tanrının, haqqı dərkin dünyası”dır, Çin səddini aşanlar yenə qayıdacaq və “əvvəl-axır dünya Türkün dünyası” olacaq. Sadəcə, bu yolda üç gün, beş gün gec-tez ola bilər. İnanır və oxucusunu da inandırır ki, Oğuz xanlar, Bilgələr diriləcək, qaranlıqlar nurlanacaq, bölünənlər qovuşacaq, yeni mizan, yeni düzən – Türkə təzim, Türkə səcdə olacaq:
Qovuşacaq bölünənlər, bölgələr, Nurlanacaq qaranlıqlar, kölgələr, Diriləcək Oğuz xanlar, Bilgələr. Türkə səcdə, Türkə təzim olacaq, Bugün-sabah dünya bizim olacaq. (“İlk andımız, son andımız Turandı”
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
keçən günün son kadrıdı islanmış balıncım… ovcumdakı göz yaşının rəngi bir az narıncı…
igid adsız olmazdı… duyğularım qorxan oldu… eşq canımdan can almazdı… aldı.. adı canan oldu…
gün üzündə ay haləsi eşqdi, sevdam… burax, qoy ruhumdan bir mələk öpsün… bəlkə darıxmaq keçdi… keçdi… sevdam… Şəfa Vəli (2018)
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
Seçib ömürdən payızı Qapını döyməyə gəldim… Uzaq illərdəki qızı Ömrünə sərməyə gəldim…
Yaddaşında seçildikcə Qara qızın xatirəsi Əkildi də, biçildi də Taleyin ağ gün zəmisi…
Dözmədik sarı nazına… Payızı küsdürdük…getdi… Bir gün deyərsən qızına- “Bir qız məni yaman sevdi”…
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının təşəbbüsü ilə gerçəkləşdirilən “Yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin istedadlı nümayəndəsi, “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, zərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru, gənc xanım yazar Şəfa Vəliyevanın “Yarpaq ayrılığı” adlı şeiri Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin Kahmaranmaraş şəhərində fəaliyyət göstərən Kahramanmaraş Sanat ve Kültür Evi yayın organı “Alkış” üçaylıq mədəniyyə, ədəbiyyat və sənət dərgisinin 117-ci sayında işıq üzü görüb.
“Yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin inkişafına dəstək” layihəsinin rəhbəri və müəllifi Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Portalının təsisçisi və direktoru, “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin Azərbaycan təmsilcisinin Başkanı, şair-publisist Rafiq Odaydır. Koordinatoru isə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin Baş redaktoru və Azərbaycanın Mədəniyyət və Portalının Mətbuat xidmətinin rəhbəri, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, şair-publisist, tərcüməçi-jurnalist, gənc yazar Kamran Murquzovdur.
Qeyd edək ki, bundan öncə də şairə-publisist Şəfa Vəliyevanın bədii yaradıcılıq nümunələri, poeziya örnəkləri Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatı təşkilatçılığı həyata ilə keçirilən “Yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətində fəaliyyət göstərən TOŞAYAD (Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği) yayın organı “Kümbet” dərgisində (Tokat şəhəri) 40-cı sayımda “Ən sadə şəkil” hekayəsi dərc olunaraq, ictimaiyyət nümayəndələrinin nəzərinə çatdırılmışdı.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və direktoru cənab Rafiq Odayın 8 may 2021-ci il tarixli müqaviq qərarı ilə “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş məsləhətçisi, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, gənc xanım yazar Şəfa Vəli Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru təyin olunub.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
8 may 2021-ci ildə Analitik İnformasiya Agentliyinin Mətbuat xidmətinin rəhbəri və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü Kənan Aydınoğlu öz şəxsi istəyi ilə saytın redaksiyasından ayrılıb.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Xalq şairi Fikrət Qoca on cilddən artıq möhtəşəm poetik yaradıcılığı (və son dərəcə həyatsevər şəxsiyyəti) ilə bağlı olduğu bu dünyaya “əlvida” deyib haqq dünyasına qovuşdu. Onun üçün şeir yazmaq düşünmək, insanlarla həmsöhbət olmaq, həsb-hal etmək, bugünlə yanaşı, həm də keçmişlə, gələcəklə ünsiyyətə girmək, birsözlə, yaşamaq demək idi. Elə ona görə də əlinə qələm alandan ömrünün son günlərinə qədər heç bir fasilə vermədən, tərəddüd etmədən yaza-yaza yaşadı. Və yaşaya-yaşaya yazdı!..
Fikrət Qoca üçün illər uzunu inanmış olduğu həqiqətlər vardı ki, onların böyüyü və ya kiçiyi, əhəmiyyətlisi və ya əhəmiyyətsizi yox idi. Və inandığı bu həqiqətlər uğrunda döyüşə həmişə o dərəcədə hazır idi ki, onu mütəfəkkir olaraq heç bir tərəddüdsüz “metafizik” adlandırmaq olardı.
Nə qədər qüdrətli şair olsa da, xəyalları hər nə qədər göylərdə gəzsə də, şairlik onun dünyagörüşündəki (və şəxsiyyətindəki) gerçəklik, reallıq, hadisələri necə varsa o cür dəyərləndirmək qabiliyyətini zərrəcə zədələməmişdi. Cəsarətlə demək olar ki, Azərbaycan cəmiyyətinin (və ədəbiyyatının!) müstəqillik uğrunda mübarizəsi tarixində bizim bir sıra görkəmli söz adamları ilə yanaşı, Fikrət Qocanın da heç zaman pozulmayacaq imzası vardır. Və o, hər zaman ümummilli lider Heydər Əliyevin sədaqətli intellektual əsgərlərindən biri olmuşdu.
Azərbaycanın öz ərazi bütövlüyü uğrunda apardığı mübarizədə də Fikrət Qoca son dərəcə vətənpərvər bir şair olaraq ideya-mənəvi döyüşlərin ön sıralarında idi.
Fikrət Qoca poeziyaya, ədəbiyyata, milli ədəbi-ictimai fikrə novator kimi gəldi, şairlik istedadı ilə birlikdə novatorluq (gənclik!) missiyasını da bütün ömrü boyu qoruyub saxladı.
Respublika ədəbi ictimaiyyətinə ağır itki üz verib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birinci katibi, Xalq şairi Fikrət Qocanın ilham dolu ürəyi ömrünün 85-ci ilində dayandı.
Rəhbər vəzifədə işlədiyi müddətdə, ondan qabaqlar da o, bir şair kimi həssas insani təbiəti, yüksək ziyalı mədəniyyəti ilə yaşayıb-yaratdığı ədəbi mühitin, qələm dostlarının, eləcə də geniş sayda oxucularının və dinləyicilərinin dərin hörmətini, rəğbətini qazanmışdı.
Fikrət Qoca həmişə səmimi, mehriban dost idi!
Onun zəngin ədəbi yaradıcılığı – şeirləri, poemaları, pyesləri, romanları, aktual müsahibələri şairə böyük nüfuz qazandırmış, ədəbi hərəkatın ön sıralarına çıxarmışdır.
Bir təsəllimiz var ki, Xalq şairi oncildliyini öz sağlığında tərtib etmiş, tam nəşrini görmüşdür. Özündən sonra yadigar qoyub getdiyi ədəbi irsi, onu gələn hər yeni nəslin müasiri kimi yaşadacaq.
Fikrət Qocanın ədəbi yaradıcılığı dövlətimiz tərəfindən həmişə yüksək qiymətləndirilmiş, o, bu yaxınlarda respublikanın “İstiqlal” ordeninə layiq görülmüşdü.
Fikrət Qoca oxucuları ilə görüşləri, fərdi yaradıcılıq ünsiyyətini qiymətləndirirdi.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar başda olmaqla, Birliyin Ağsaqqallar Şurası üzvlərinin iştirakı ilə keçirilən Cocuq Mərcanlı səfəri hamımızın yadındadı. O görüşlərdən qayıdandan sonra Fikrət Qoca Cocuq Mərcanlıdan məktublar alır, müəllim və şagirdlərlə məktublaşırdı.
Böyük türk şairi Nazim Hikmət deyirdi ki, insan hər yaşda gəncdi. Fikrət Qoca da hər yaşda mənim gənclik dostum idi: təhsil illərində də, sonrakı iş yerində də.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin tapşırığına uyğun olaraq Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhərində “Xarıbülbül” musiqi festivalı keçiriləcək.
Bu barədə AZƏRTAC-a Heydər Əliyev Fondundan məlumat verilib.
Qeyd edək ki, Şuşanın rəmzi olan gülün adını daşıyan “Xarıbülbül” musiqi festivalı ilk dəfə 1989-cu ilin may ayında Şuşanın əsrarəngiz Cıdır düzündə təşkil olunub.
32 ildən sonra Cıdır düzündə keçiriləcək budəfəki “Xarıbülbül” musiqi festivalı Heydər Əliyev Fondu tərəfindən təşkil olunur. Hazırda festivala son hazırlıq işləri görülür.
Festival çərçivəsində Cıdır düzündə Azərbaycanda yaşayan müxtəlif xalqların musiqi yaradıcılığı “Azərbaycan musiqisində multikulturalizm” mövzusunda təqdim ediləcək, xalq mahnıları və klassik musiqidən ibarət proqram təşkil olunacaq.
Şuşa şəhərinin Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
Şuşa şəhəri tarixən Azərbaycanın tarixi-mədəni, ictimai-siyasi həyatının mühüm mərkəzlərindən biri olmuşdur. 1977-ci ildə xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə “Şuşa şəhərinin tarixi hissəsini tarix-memarlıq qoruğu elan etmək haqqında” qərar qəbul edilmişdir. Həmin qərar nəticəsində Şuşada abidələrin qorunması, görkəmli mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin xatirələrinin əbədiləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atılmışdır.
Azərbaycana qarşı başladığı hərbi təcavüz nəticəsində Ermənistan Respublikası 1992-ci il mayın 8-də Şuşa şəhərini işğal etmiş və şəhərdə xalqımızın tarixi-mədəni irsinin məhv edilməsi siyasətini həyata keçirmişdir.
Ordumuzun qətiyyətli mübarizəsi ilə tarixi ədalət bərpa edilmiş və 2020-ci il noyabrın 8-də Şuşa şəhəri işğaldan azad olunmuşdur. Şəhərə, onun tarixi-mədəni irsinə və təbiətinə vurulmuş zərərin təxirəsalınmadan inventarizasiyası aparılmış, bərpa işlərinə başlanılmışdır. Bərpa-quruculuq işlərinin təşkilində çevikliyi və səmərəliliyi təmin etmək üçün Şuşada dövlət idarəetməsinə də böyük diqqət yetirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin işğaldan azad olunmuş ərazilərdə ilk xüsusi nümayəndəsi məhz Şuşa rayonuna təyin edilmişdir.
Tarixi-mədəni əhəmiyyəti və Azərbaycan xalqı üçün müstəsna mənəvi dəyərə malik olması Şuşaya xüsusi qayğı və həssaslıqla yanaşılmasını zəruri edir. Bu baxımdan, Şuşada dövlət idarəetməsinin və hüquqi tənzimləmənin daha da təkmilləşdirilməsi şəhərdə tarixi-mədəni irsin bərpasına və qorunub saxlanmasına xidmət etməklə yanaşı, onun daim inkişafına şərait yaradacaqdır.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq, Şuşa şəhərinin tarixi görkəminin bərpası, əvvəlki şöhrətinin özünə qaytarılması və ənənəvi dolğun mədəni həyatına qovuşması, eləcə də Azərbaycanın çoxəsrlik zəngin mədəniyyətinin, memarlıq və şəhərsalma sənətinin parlaq incisi kimi beynəlxalq aləmdə təbliği məqsədilə qərara alıram:
1. Şuşa şəhəri Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edilsin.
2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.
İncəsənət xadimlərinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatlarının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq və “İncəsənət xadimləri üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatlarının təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002 ci il 28 may tarixli 707 nömrəli Fərmanına uyğun olaraq qərara alıram:
1. Səhnə fəaliyyəti ilə bağlı aşağıdakı aparıcı incəsənət xadimlərinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatları verilsin:
Abbasov Tariyel Abbasqulu oğlu
Abbasova-Budaqova Afaq Nurəhməd qızı
Abdullayev Kyazım Ənvər oğlu
Abdullayev Mətləb Fətəli oğlu
Abdullayeva Xurşud Lütfəli qızı
Abdurahmanov Yusif Fikrət oğlu
Adıgözəlov Yalçın Vasif oğlu
Ağaverdiyeva Məsməxanım Aslan qızı
Axundov Bəxtiyar Ağayar oğlu
Axundov Əbülfəz Dadaş oğlu
Aqalliyay Pellumb Mustafa oğlu
Alışova Şölə Qasım qızı
Allahverdiyev Vasif Kərim oğlu
Allahverdiyeva Naibə Siyavuş qızı
Babayeva İnarə Əhməd qızı
Babayeva Sevinc Məmmədəli qızı
Bağırov İzaməddin Zeynal oğlu
Baliyeva Natalya Gennadyevna
Barateliya Naala Raulyevna
Bayramov Salman Bayram oğlu
Bəxtiyarov Rəşad Bəhram oğlu
Butenko İqor Leonidoviç
Cəfərov Mircavad Mirqədər oğlu
Cəfərov Samir Qədir oğlu
Dadaşov Əmrah Balaxan oğlu
Dubovitskaya Mariya Aleksandrovna
Eyvazov Yasəf Alxas oğlu
Eyyubov Musa Eyyub oğlu
Əbdülsəmədova Zemfira Feyzulla qızı
Əflaki Ədilə Osman qızı
Əhmədov Cavid Təvəkkül oğlu
Əhmədov Çingiz Əli Əşrəf oğlu
Ələkbərzadə Mehriban Zaur qızı
Əliyev Sərvər Bəhlul oğlu
Əliyeva Hüsniyyə Səfər qızı
Əliyeva Münəvvər Sabir qızı
Əliyeva Nərgiz Arzu qızı
Əliyeva Şəfəq Rəsul qızı
Əlizadə Əkbər Müzəffər oğlu
Əlizadə Şəhla Seidşah qızı
Əmirbəyova Rita Cəmil qızı
Əsgərov Əli Rəhim oğlu
Əsgərov Əsgər Əkbər oğlu
Əskərov Qoçaq Məhərrəm oğlu
Əzimov Aydın Kazım oğlu
Hacıyev Əli Əliyusif oğlu
Hacıyev İlqar Xəlil oğlu
Hacıyeva Naylor Fidan Hacıağa qızı
Hacıyeva Sevil İnşalla qızı
Hacıyeva Səbinə Sabir qızı
Heybətov Anar Mithət oğlu
Həsənov Kərim Abbas oğlu
Həsənov Vidadi İsmail oğlu
Həsənova İradə Aslan qızı
Həsənova Natavan Mikayıl qızı
Həşimov Orxan İlqar oğlu
Həşimzadə Xanlar Allahverdi oğlu
Həziyev Natiq Fərzalı oğlu
Hümbətova Ülviyyə Cavanşir qızı
Hüseynli Anar Vaqif oğlu
Hüseynov Fizuli İsmət oğlu
Hüseynov Şövqi Ərəstun oğlu
Hüseynova Kamilla Fikrət qızı
Hüseynova Kəmalə Müzəffər qızı
Xanlarova Mehriban Aslan qızı
Xasiyev Nadir Şənbə oğlu
Xəlilzadə Rüfət Eldar oğlu
İbrahimov Fuad Natiq oğlu
İbrahimova Nigar Rəfael qızı
İbrahimova Səbinə Vaqif qızı
İbrahimova Şəhla İbrahim qızı
İmanov Vaxtanq Yaşar oğlu
İmanova Gülbacı Əliəkbər qızı
İskəndərova Sənubər Sabir qızı
İsmayılov Qurban İbrahim oğlu
İsmayılov Samir Süleyman oğlu
İsrafilov Fərhad Ramazan oğlu
Kazımov Nicat Mirəziz oğlu
Kərimduxt Rövşən Ramazan oğlu
Kərimov Loğman Seyfulla oğlu
Kərimova Cəmilə Rüstəm qızı
Kərimova Qərinə Rəhim qızı
Kərimova Nərgiz Faiq qızı
Qarayev Elnar Cəfər oğlu
Qasımov Məmmədsəfa Məmmədəli oğlu
Qasımov Yusif Əli oğlu
Qəhrəmanov Abbas Əhməd oğlu
Qəmbərli Ayaz Vahab oğlu
Qəmbərov Salman Hüseyn oğlu
Qəribova Nargilə Dursun qızı
Qocayev Rəhim Xəlil oğlu
Quliyev Cəmil Elşad oğlu
Quliyev Əyyub Ramiz oğlu
Quliyev Hafiz Məhərrəm oğlu
Quliyev Nihat Heydər oğlu
Quliyev Rövşən Vaqif oğlu
Quliyeva İntizar Təhməzqulu qızı
Quliyeva Qızılgül Polad qızı
Quliyeva Şəlalə Şahvələt qızı
Qurbanov Cahangir Qafar oğlu
Qurbanova Pərvanə Yaqub qızı
Mahmudov Rövşən Oqtay oğlu
Mehmandarov Mustafa Adil oğlu
Məhərrəmov Firudin Əliməmməd oğlu
Məmmədov Anar Ramiz oğlu
Məmmədov Ayşad Kamal oğlu
Məmmədov Maqsud Fazil oğlu
Məmmədov Murad Məmməd oğlu
Məmmədov Nüsrət Cəfər oğlu
Məmmədov Sabir Duman oğlu
Məmmədov Sabir Novruz oğlu
Məsimov Qurban Abdulla oğlu
Mikayılov Anar Şamil oğlu
Mir-Qasım Ayan Oqtay qızı
Mirzəyev Gülağası Ağa Hüseynoviç
Mirzəyev Rafiq İsmayıl oğlu
Mirzəyev Sücəddin Qiyas oğlu
Musayeva Şükufə İmran qızı
Mustafayev Arzu Əhməd oğlu
Mustafayeva Laləzar Bəşir qızı
Nağıyev Qasım Gəncalı oğlu
Nəsirova Hicran Fətəli qızı
Nəsrullayev Həsrət Nüsrət oğlu
Novruzova Nübar Qulu qızı
Orucova Naidə Mülük qızı
Orucova Sevda Nəbi qızı
Osmanov Bəhram Məcid oğlu
Osmanov Fuad Tacəddin oğlu
Ömərov Gümrah Rza oğlu
Poladov Əkrəm Nicat oğlu
Ramazanova Nigar Azər qızı
Rəhmanov Rəhman Tofiq oğlu
Rüstəmov Nurlan İbrahim oğlu
Salamova Gülcahan Əhməd qızı
Səlimli Mirbala Seyidəsgər oğlu
Səlimov Ruslan Xanbala oğlu
Səmədov Samir Səməd oğlu
Səmədov Şükür Hacıbala oğlu
Sultanov Neymət İslam oğlu
Şərifəliyeva Səidə Vahid qızı
Şıxəliyev Ramin Tofiq oğlu
Şirinov Aslan Adil oğlu
Şirməmmədov Namis Xanmirzə oğlu
Vahabzadə Səbinə Qulam qızı
Vəliyev Nofəl Abdulməcid oğlu
Vəliyeva Nigar Natiq qızı
Yaqubova Ella İsmayıl qızı
Zeynalov Azər Zeynalabdin oğlu
Zeynalov Elnur Əli oğlu
Zəki Mehriban Mürvət qızı.
2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.
3. “İncəsənət xadimlərinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatlarının verilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2020-ci il 7 may tarixli 2022 nömrəli Sərəncamının (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2020, № 5, maddə 583) 1-ci hissəsi ləğv edilsin.
Azərbaycan mədəniyyət xadimlərinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünün verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq və “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünün təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002-ci il 11 iyun tarixli 715 nömrəli Fərmanına uyğun olaraq qərara alıram:
1. Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə aşağıdakı şəxslərə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü verilsin:
Mahmudov Abduləhəd Əlisa oğlu
Mirzəhəsənov Hüseyn-Səfa Qvaməddin oğlu
Nurzadə Əli Qayıb oğlu
Seyidov Uran Seyid Musa oğlu
Şarovskaya Natalya Yuryevna.
2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.
Tanınmış şair Xəyal Rzanın ingilis dilində şeirlər kitabı çap olunub.
Kitabda şairin tərcümə edilmiş 23 şeiri yer alıb. Kitab yazıçı, tərcüməçi Kamran Nəzirlinin “Çağdaş Azərbaycan şeiri ingilis dilində” layihəsi çərçivəsində işıq üzü görüb. Kamran Nəzirli layihə haqqında danışarkən “məqsədimiz Azərbaycan ədəbiyyatının çağdaş poeziyasının istedadlı nümayəndələrini ingilisdilli oxucularla tanış etməkdir”, – deyə bildirib. Kitabda müəllifin sevgi şeirlərilə yanaşı, Qarabağa, eyni zamanda, erməni canilərinin yaşayış evlərini atəşə tutması nəticəsində dünyasını dəyişmiş iki yaşlı Zəhraya aid şeirləri yer alıb. Tərcüməçi oxuculara bu barədə haşiyə hissəsində ətraflı məlumat verib.
Qeyd edək ki, “Mütərcim” nəşriyyatında çapdan çıxan “The world smells love” adlı kitab Xəyal Rzanın sayca 7-ci kitabıdır.
