Author: Delphi7

Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) “Yaradıcılıq üfüqləri: Gənc yazarlar üçün toplantıların təşkili” adlı (– Azərbaycan Prezidenti yanında QHTlərə Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə icra edilən–)layihəsi çərçivəsində Gəncədən məruzə hazırlamaq sorumluluğunu üzərimizə götürmək bir az cəsarətimizi ürkəkləşdirdi… lakin “aşıq gördüyünü çağırar” misalındakı kimi, gördüyümüzü yazmağa cəhd etdik

Hazırda ədəbi proses haqqında yazılan əksər yazılarda bu cümlə rastımıza çıxır: “Ədəbiyyat inkişaf edir”. Biz bu deyilişlə, heç də razı deyilik. Ədəbiyyat inkişaf etmir, çünki… Ədəbiyyat həmişə olduğu kimi təqdim olunub oxucuya, olduğu kimi sevilib, tənqid olunub. Bu, o deməkdir ki, ədəbiyyat bütün zamanlarda olduğu kimi qalıb…
Fikrimizcə, “ədəbiyyat inkişaf edir” demək absurddur. Ədəbiyyat inkişaf etmir, yaradılır. Zövq, ruh, ovqat, ən əsası da duyğu bu yaradılış prosesinin xammalıdır. Proses irəlilədikcə xammala müşahidə qabiliyyəti, elmi biliklər və Tanrının bəxş etdiyi “görə bilmək”lə yanaşı fiziki terminlə izah olunan görmə bucağı da “əlavə olunur”. Və budur; hazır məhsul – ədəbi örnək oxucunun qarşısındadır. İndi qalır ki, oxucu bunu necə “həzm edəcək”… Bu isə, yazarın deyil də, oxuyanın incələcəyi mövzudur.
Bizim bölgədə də ədəbiyyat olduğu kimi yaradılır.
Ədəbi mühit Gəncədə uzun illər (Sovet dönəmindən başlayaraq) Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) Gəncə bölməsində mərkəzləşib. Bölmə “Qızıl qələmlər” Ədəbi Cəmiyyətinin 1927-28-ci illərdə Gəncədə təşəkkül tapan özəyi əsasında meydana gəlmişdir. Qeyd edək ki, ilk olaraq 1925-ci ildə Bakıda “Gənc qızıl qələmlər Cəmiyyəti” kimi yaranan qurumun həmin illərdə Gəncə ilə yanaşı Naxçıvan və Şəkidə də şöbələri açılmışdı.
1934-cü ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının təsis edilməsindən az sonra Gəncə bölməsi də filial kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Mərhum şair Məmməd Alimin yazdığına görə, filialın ilk məsul katibi Əli Razi Şamçızadə olub. Lakin, o, cəmi üç ildən sonra repressiyyaya məruz qalıb, 1938-ci ildə güllələnib. Ondan sonra məsul katib kimi yazıçı-publisist Oruc Qoşqarlı görəvləndirilib. 1941-1950-ci illərdə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı Gəncə filialında məsul katib Ələkbər Ziyatay olub. Bu on ildə filialın fəaliyyəti yüksələn xətlə göstərilə bilər. 1950-ci ildə növbəti rəhbərlik Əli Xeybərə, iki il sonra isə Rüfət Quliyevə tapşırılıb. 1950-1952-ci illərdə filialın işinin zəifləməsi Azərbaycan yazıçılarını narahat edib. Bakıda Gəncə filialının fəaliyyətini canlandırmaq üçün tədbirlər planı hazırlanıb. Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim, Əli Vəliyev, Süleyman Rəhimov və Əhməd Cəmilin iştirakı ilə iclas keçirilərək Gəncə filialının Fəridə Əliyarbəylidən, Nazim Axundovdan, Nəriman Həsənzadədən ibarət bürosu təsdiq edilib. Fəridə Əliyarbəyli filialın məsul katibi seçilib. Arada iki il şöbəyə Müzəffər Piriyev başçılıq etsə də, Fəridə xanım yenidən qurumun rəhbərliyinə qayıdıb. 1962-ci ildə görkəmli Azərbaycan yazıçısı, dramaturq və ədəbiyyatşünas alim Altay Yusifoğlu (Məmmədov) da bölmənin başçısı kimi az bir müddətdə fəaliyyət göstərib. Ardınca yenidən Fəridə xanım təqaüdə çıxanadək Yazıçılar Birliyinin Gəncə şöbəsinin məsul katibi olub.
1989-cu ildən şöbəyə başçılıq etmək sorumluluğunu şair Məmməd Alim öz üzərinə götürmüşdür. Dünyasını dəyişənədək – 2014-cü ilin avqustunadək fəaliyyəti dövründə mərhum şair şöbənin işində yüksəliş xəttini davam etdirməyi bacarmışdır.
2014-cü ilin sentyabrında şair XƏZANGÜLün (Hüseynova) AYB Gəncə bölməsinin sədri seçilməsilə bu xətt növbəti dəfə üzü yuxarı yol başlayıb və getməkdədir. Xatırladaq ki, XƏZANGÜL 1947-ci il dekabrın 17-də Borçalının Qırıxlı kəndində doğulub. Orta məktəbi qızıl medalla, Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (indiki Gəncə Dövlət Universiteti) kimya-biologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Yazıçı-filoloq, əməkdar müəllim, professor Bağır Bağırov “XƏZANGÜL” adlı kitabını onun yaradıcılığına həsr edib. Şair İmir Məmmədlinin tərcüməsində “Ekvebi” adlı kitabı gürcü dilində nəşr olunub. 2008-ci ildə Türkiyədə “Bitmeyen Hazan” (Ankara-2008, “Bengü”) adlı kitabı gün üzü görüb. “Məhəbbətin qənimi” adlı mənzum pyesi Gəncə Dövlət Dram Teatrında uğurla səhnəyə qoyulub. 1988-ci ildən AYB-nin üzvüdür.
Son üç ildə XƏZANGÜL xanımın “Özümü axtarıram” (şeirlər) və “Seçilmiş əsərləri” (I cild) kitabları çap olunaraq ədəbi ictimaiyyətə, oxuculara təqdim olunmuşdur. Həmçinin, VII Şairlər Günündə XƏZANGÜL “Mikayıl Müşfiq” ödülünə layiq görülmüşdür (2017-ci il).
Hazırda AYB Gəncə bölməsi ətrafında (quruma üzv olan və olmayan) yüzdən çox yazarı birləşdirir. Düşünürük ki, məhz 2014-cü ildən bu yana bölmənin fəaliyyətini nəşr olunan kitabların siyahısı ilə izləmək daha məqsədəuyğundur.

***
2014-cü il noyabrın 29-da AYB Gəncə bölməsinin üzvləri və ətrafında birləşən qələm sahibləri Türk Dünyası Araşdırmaları Uluslararası Elmlər Akademiyasının fəxri doktoru, “Altın Yıldız” medalına layiq görülmüş yazıçı Qərib Mehdinin “Uzun yol boyu” və “Elçin-ül üçün” kitablarının təqdimatına yığışdı. Ümumiyyətlə, Qərib Mehdinin kitabları nəinki Gəncə ədəbi mühitinin nümayəndələri tərəfindən, bütün gəncəlilər tərəfindən həmişə ilgi ilə qarşılanır. Dəfələrlə şahidi olmuşuq, köşklərdən onun kitablarının olub-olmamasını soruşub, tapmayanda heyfsiləniblər. Qərib Mehdinin yetirmələrindən sayılan şair-publisist Qəşəm Nəcəfzadə yazır ki, “O vaxt Qərib müəllim Alimlər Evinin nəzdində “İlham” Ədəbi Birliyini yaratdı. Böyük bir ədəbiyyat ocağı alovlandı. Bizə söz verdi, şeirlərimizi oxuduq. Təhlillər apardıq. Biz gənclər “İlham” Ədəbi Birliyində şeir haqqında fikir bildirməyi, mühakimə yürütməyi öyrəndik. Şair üçün bu, əsas məsələ idi. Adlı-sanlı şairlər məşğələlərdə şeir oxumaqdan çəkinirdi. Hər həftə “Gəncənin səsi” (o vaxt “Kirovabad kommunisti”) qəzetində bir səhifə şeirimiz çap olunurdu. Hər dəfə Qərib müəllim birimizi oxuculara təqdim edirdi, şeirlərimizə ön söz yazırdı.”
Bu cümlələrdən sonra əlavə etməli bir neçə cümlə qalır ki, onu da mən – Şəfa Vəli “Gəncə nasirlərinin maraqlı hekayələri” adlı məqaləmdə yazmışam: “Mən Qərib Mehdinin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə ərməğan etdiyi “İlham” Ədəbi Birliyinin ilk üzvlərindən olan Güldərən Vəliyevanın qızıyam. Bir sözlə, Dədə Qəribi yaradıcılıqda sağlam bir gövdəyə bənzətsək, Güldərən Vəliyeva o gövdədən çıxan min budaqdan biri, mənsə həmin budaqda zərif bir yarpağam.”
Dədə Qərib 2015-ci ildə “Duet”, 2016-cı ildə isə “Pəncərədən gələn qonaq” adlı kitabı ilə oxucularını sevindirdi. Yazıçı-publisist Fərruxə Pərişan (Umarova) Dədə Qəribin yaradıcılıq yolundan bəhs edən “Dəniz ömrü” kitabını da Qərib Mehdini sevənlərə ərməğan etdi.
Bundan əlavə, Fərruxə xanım ötən il oxucularına “Torpaq adam” adlı nəsr kitabını da təqdim etdi.

***
2016-cı ildə şair, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Sahib İbrahimlinin 45 il ərzində apardığı araşdırmalarının sonucu olan elmi əsərlərinin bir qisminin toplandığı ”Ədəbi proses: dünən və bu gün” adlı yeni kitabı çapdan çıxdı. Kitabda müəllifin ayrı-ayrı qələm adamlarının yaradıcılığına təhlili və tənqidi baxışlar, mülahizələr yer alıb.

***
Aləmzər Əlizadə üçün 2016-cı il “Ay kimi axtarır?” (“Кого ищет луно”) adlı kitabının ölkəmizin sınırlarından qıraqda – Moskvada nəşri ilə yadda qaldı. Bu uğura bütün Gəncə ədəbi mühiti sevindi, təbii. Çünki, Aləmzər xanım bir-birindən daha səmimi, daha doğma uşaq şeirlərinin müəllifi kimi biz yaşdakıların çoxunun uşaqlıqda sevgiylə oxuduğu kitabları Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə bəxş etmişdir.

***
Ötən il xaricdə kitabının nəşrolunma sevincini yaşayanlardan biri də Nüşabə Əsəd Məmmədlidir. Belə ki, yazıçının “Ağ güllərin rəqsi” (“Dance of white flowers”) kitabı “Dumanlı Albion”da – Londonda gün üzü gördü. Xatırladaq ki, müəllifin daha bir nəsr kitabı “Payız tanqosu” (“Autumn Tango”) yenə Londonda (2015-ci ildə) çıxmışdı. Və özəl vurğulamağı gərəkli sayırıq ki, bu kitab Britaniya ilə yanaşı, ABŞ, Fransa və İtaliyada satışa çıxarılaraq, oxuculara təqdim olunub.

***
2016-cı ildə Ofelya Mədətqızının da yeni, sayca altıncı kitabı çapdan çıxdı. “Mən səni özümə qaytaracağam” adlanan kitabda müəllifin şeir və poemaları ilə yanaşı onun yaradıcılığı haqqında qələm yoldaşlarının qeydləri və şairin özünün publisistik yazıları da yer almışdır.

***
Aydın Murovdağlı daim qəlbləri riqqətə gətirən şeirləri ilə ədəbi mühitdə artıq öz imzasını təsdiq etmiş şairdir. 2016-cı il onun sənədli-bədii-publisistik kitabının nəşri ilə yadda qaldı. Gəncə şəhərinin 4 minilliyinə həsr olunan “Keçmişin gələcəyində görüş” adlı kitab AMEA-nın Gəncə bölməsində nəşr olunub. Kitabın elmi rəyçisi AMEA-nın Gəncə bölməsinin akademik katibi Fuad Əliyev, redaktoru Ümbülbanu Hacıyevadır.

***
İstedadlı şair Zahir Şiraninin 2015-ci ildə gün üzü görən “Arzularım çin olaydı…” kitabında şairin müxtəlif illərdə qələmə aldığı şeirlər yer alıb. Zahir Şirani özünə aid olan hissləri elə özü kimi də izah edə bilir… və bu, onun yaradıcılıq uğurunun əsas stimuludur. O deyir ki,

Bircə vücudumda şairlik təbim,
sıxılır kağıza, gülüm, nar kimi…

***
2016-cı ildə YEGANƏ də oxucuları ilə görüşə gecikmədi, onun “Adamlar” kitabı olduqca maraqlı içəriyi ilə diqqəti cəlb etdi. Hələ tələbəliyindən gah “Ruzigar”, gah “Yüksəliş” qəzetlərində, gah “Pirsultan” jurnalında onun imzasına rast gəlirdik. Publisistikası olduqca səmimi idi.

Elə çalışıram ayrılıq anı,
olmasın üzümdə zərrəcə təlaş.

Hə… Bu iki misra “Adamlar” kitabında bizi qaşlarımızı düyünləməyə vadar edən misralardır. Bir qadının qürurunu, o qürur adına nələr edə biləcəyini düşünmək üçün bəs etdi, bəlkə… Gerçəkdən də, YEGANƏ bu iki misrayla gözümüzdə başqalaşdı, filosofcasına bir obraz oldu. Bizi dəhşətə gətirən YEGANƏnin Ulutürk haqqında yazdığı yazılar oldu. Onun bir cümləsi hələ yaddaşımızdadır və hələ yada düşəndə adamın nəfəsini kəsir… O, yazıb ki: “Vulkan kimi, qasırğa kimi, ildırım kimi Xəlil Rza da təbiət hadisəsi idi”!

***
Ötən il yazıçı Fazil Sənan da iki kitabının nəşr sevincini qələm dostları ilə bölüşdü. “Bu mənəm: İmam Cəmilli” adlı kitabda müəllifin çağdaş ədəbiyyatın tanınmış nümayəndəsi İmam Cəmillinin həyat və yaradıcılığına dair fikir və mülahizələri öz əksini tapmışdır. “Gözlə, qayıdacağam” romanı isə maraqlı kompozisiyası, oxunaqlı dili ilə nəzər cəlb edir. Burda müəllif Namiq və Ramellanın məhəbbət xəttini Qarabağ hadisələri ilə birləşdirir… və Azərbaycan oğullarının igidliyini əbədi sevgi nağılı fonunda oxucuya çatdırır.

***
Gülnarə Sadiq 2015-ci ildə iki kitabla oxucularını sevindirdi. Gənclik həvəsi, vətənpərvərlik duyğusu, sevgi çırpıntıları, ən əsası da, humanist duyğuların üstünlük verildiyi mövzular nəsr örnəkləri çərçivəsində “Paralanmış ürək” kitabında, anaya, torpağa, təbiətə ünvanlanmış lirik şeirlər isə “Yuxuların günahı olmur” kitabında ədəbi ictimaiyyətə təqdim olundu. Aprel şəhidi Fərman Əsədlinin həyat yoluna işıq tutan “26 gün” romanı isə 2017-ci ildə nəşr edildi. Həmçinin, Gülnarə Sadiqin şeirləri ötən il DGTYB-nin Gənclər Fondunun dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Ədəbiyyat, musiqi, təsviri sənət və gənclik” adlı 4 aylıq layihəsinin yekunlarına dair “Səs… Söz… Rəng” adlı topluda da yer alıb.

***
Şəmkirdə yaşayan Məhəmməd Turan məktəbi bu il bitirsə də, kitabı ötən il nəşr olundu. “Şeir sevgilim” kitabı bir daha təsdiq etdi ki, istedadın və ədəbiyyatın yaşı olmur. “Şeir yazmağımın hansısa bir xüsusi səbəbi yoxdur. Sadəcə olaraq, əgər insanın içində deyiləsi nə isə varsa, onu ifadə etmək lazımdır. Əks təqdirdə həyata davam etmək mümkün olmayacaq. Və mən …öz hisslərimi qafiyə ilə ifadə edirəm” deyən gənc şairə ədəbiyyatın hər addımda qeyri-adi yollarında uğurlar arzulayırıq.

***
Xəyalə Sevil Bakıda yaşasa da, Gəncə ədəbi mühitinin bir üzvü kimi daim Gəncə və gəncəlilərin diqqət mərkəzindədir. Onun 2015-ci ildə nəşr olunan “Saçlarıma Ay qonub” kitabının ilk təqdimatının Gəncədə olması da məhz dediklərimizin sübutu kimi görülə bilər. Kitabda müəllifin könlündən süzülən lirika yer alıb. Ədəbiyyat sahəsindəki uğurlu fəaliyyətinə görə Azərbaycan Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdünə layiq görülən şair yazır ki:

Bu ağacın payız dərdi başlayıb,
Əlləri qoynunda fikrə gedir.
Yarpaqlar özünü atır budaqdan,
Yarpaqlar, elə bil, intihar edir.

***
Gənc şair, ötən il AYB-yə üzvlük sevincini, bu il də Azərbaycan Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdünə layiq görülmək sevincini yaşayan Oğuz Aydının ilk şeirlər kitabı “Dəniz və qadın” 2015-ci ildə nəşr olundu. Bütövlükdə rəngarəng şeirlərdən ibarət olan kitabı oxuduqca görmək olur ki, lirik örnəklərin məzmunu eşq-insan-dünya fəlsəfəsinə köklənib.

***
Lamiyə İsazadə öz şeirlərini toplu halında 2017-ci ildə oxuculara çatdırdı. “Ömrün bir gecəsi” adlı kitabda toplanan şeirlərdə müəllifin işıqlı, idrakı, bədii boyalarla həmahənglik təşkil edən poetik duyumu oxucuya xoş təəssürat bağışlayır.

***
2014-cü ildən bu yana Oruc Göyçəlinin “Ömür yolları” (şeirlər), Oqtay Abdullanın “Tanrıya da xoş gedər” (şeirlər), İmamverdi Məmmədovun “Məni dünyamdan qoparma” (şeirlər), Mikayıl Yanarın “Qədim Gəncə, yeni Gəncə” (şeirlər), Həsən Göyçəlinin “Nələr keçir ürəyimdən” (şeirlər), Solmaz Çiçəyin “Kəlbəcər həsrətim, Göyçə qəmimdir” (şeirlər), İqbal Babanın “Sönməyən ocaqlar” (roman), Arzu Qayanın “Sevmək demək belə olur” (şeirlər), Tamara İslamqızının “Ünvansız məktub” (şeirlər) kitabı da gün üzü görüb.

***
Son illərdə yeni kitabı çap olunmasa da, Gəncə ədəbi mühitində öz istedadlı qələmi ilə seçilən şair və yazıçılarımız da vardır ki, onlardan biri də Ceyhunə Mehmandır. Gənc şair daim öz qələmi, poetik tapıntıları ilə lirik obrazını oxucusuna sevdirməyi bacarır. O yazır ki,

Mənim taleyimi oğurlayan qız,
İndi mən yalanam, sən isə gerçək.
Sənə oğurluğu həyat öyrədib,
Sənə cəzanı da həyat verəcək!

***
Səadət Ələkbərova öz şeirləri, bədii yükü ilə seçilən misraları ilə dinləyicisini (oxucusunu) heyrətdə buraxa bilir. O, insanı dərin düşüncələrə qərq edən qələm örnəkləri ilə ədəbi mühitin nümayəndələrinin diqqət mərkəzində olmaqla yanaşı, gənc qələm sahiblərinə mənəvi və maddi dəstəyi ilə də seçilməkdədir. Səadət xanım şeirlərinin birində deyir ki,

Açılıb-örtülən qapı ürəyin,
Kirayə mənziltək çox yadlaşmısan.
Sənin gözlərində ümid sevgisi,
Mənim gözlərimdə sən daşlaşmısan…

***
Zeynəb Münzəvi şeirləri ilə tanınsa da, onun esseləri daha çox diqqətimizi cəlb etmişdir. “Tək adam” essesi ilə Zeynəb Münzəvi nasir kimi bacarığını sərgiləyə bilmişdir.

***
“Bu dünya bizimki deyil,
Dərdim, dərdim, yığış gedək!” deyən İradə Aytelin də “Bağışla” adlı şeirlər kitabı son üç ilin ən oxunan kitabları sırasındadır. Nəsrdəki İradə Aytel imzasını isə “Qanlı öpüşlər” kitabı oxucusuna daha çox sevdirmişdi…

***
Gəncə ədəbi mühitinin nəsrindən danışarkən ÜMBÜLBANUnun adını ön sıralarda çəkmək daha məqsədəuyğun olardı deyə düşünürük. “Divardakı şəkil”, “Qırmızı nöqtələr”, “Armud ağacı” kimi hekayələrin müəllifi həyatı olduğu kimi ədəbiyyatda göstərə bilir.

***
Samirə Səma da özünəməxsus səmimi şeirləri ilə seçilməkdədir. Gənc yazar kimi Azərbaycan Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdünə layiq görülən Samirə Səma, növbəti kitabının nəşri üzərində işləyir.

***
Son üç ildə bu məruzənin həmmüəlliflərindən biri – Şəfa Vəli də ədəbiyyat sahəsindəki uğurlarına görə Azərbaycan Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdünə (2015) və Gənclər-İdman Nazirliyinin təsis etdiyi “Respublika Gənclər mükafatı”na (2016) layiq görülmüş, eyni zamanda, DGTYB-nin layihələrində (o cümlədən antologiyaların tərtibində) fəal iştirak edərək, “Fəxri fərman” almışdır.

Mənbə: http://www.kultur.az

edebiyyat-az.com xəbər verir ki, 20 yanvar 2019-cu il tarixində Nizami Kino Mərkəzində “Çarə Sizsiniz” və “Əngəl Sərhəd Tanımaz” komandasının birgə təşkilatçılığı ilə 20 Yanvar faciəsinin 29 cu illiyinə həsr olunmuş tədbir baş tutdu.
Tədbir şəhidlərimizin xatirəsini 1 dəqiqəlik sükutla anmaqla başladı və daha sonra himn səsləndirildi.
Tədbirin aparıcılığı həvalə olunmuş Çarə Sizsiniz komandasının könüllüsü Ülviyyə Mütəllimzadə 20 Yanvar hadisələri haqqında geniş məlumat verdi. Daha sonra Şəhidlərin xatirəsinə hitaf olaraq eşitmə və danışma məhdudiyyətli dostlarla birlikdə hazırlanan video rolik təqdim edildi. Video rolik izlənildikdən sonra keçid üçün bu günün əsas təşkilatçıları olan Çarə “Sizsiniz” komandasının rəhbəri Nur Ülviyyə Həsrətova və “Əngəl Sərhəd Tanımaz” komandasının rəhbəri Həsən Məmmədova söz verildi. Beləki onlar da bu gün haqqında və tədbir haqqında öz fikirlərini bildirdilər. Hər biri öz növbəsində video rolik və bu tədbirin nə üçün işarə dili dilində tərcümə edildiyi, məhdudiyyətli dostlarla birlikdə hazırladıqları haqqında ətraflı məlumat verdilər. Daha sonra isə videonun ərsəyə gəlməsində, işarə dili ilə bağlı məsələlərdə komanda üzvlərinə sonsuz dəstək göstərən sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün 2N li xüsusi internat məktəbinin müəllimi, həmçinin Araxçın MMC/Silent Communication komandasının təlimçi və surdotərcüməçisi olan Könül Quliyeva səhnəyə dəvət olundu. Könül xanım tədbir iştirakçılarını salamladıqdan sonra , bu gün haqqında öz fikirlərini bölüşdü.
Tədbir iştirakçılarına, qonaqlara söz verildikdən sonra isə bu günün ərsəyə gəlməsində əməyi keçən bütün könüllülər tək – tək səhnəyə dəvət edildi. Sonra Çarə “Sizsiniz” komandasının rəhbəri Nur Ülviyyə Həsrətova bu günkü tədbirdə iştirak edən hər bir kəsə öz minnətdarlığını bildirərkən, eyni zamanda bütün tədbir boyu çıxışları işarə dilinə tərcümə edən Araxçın MMC/Silent Communication komandasının surdotərcüməçisi və təlimçisi olan Şamil Sabirzadə xüsusi təşəkkürünü bildirdi. Tədbir Çarə “Sizsiniz” komandasının könüllüsü Günel Cəfərovanın öz yazdığı şəhidlərin xatirəsinə hitaf olan “Şəhid Məktubu” adlı şeirini söylədikdən sonra yekunlaşdı.
Tədbirdə müğənni Elnarə Xəlilova, aktyor Elməddin Cəfərov , Araxçın MMC -nin rəhbəri Fatimə Süleymanova, Koorperasi Universitetinin dəyərli müəlliməsi Firuzə Əliyeva, Silent Communication komandasının könüllüləri, “Əngəl Sərhəd Tanımaz” və Çarə “Sizsiniz komandalarının könüllüləri, xeyriyyəçilər, bir sıra gənclər, məhdudiyyətli dostlar və mətbuat nümayəndələri iştirak edirdi.

19 yanvar 2019-cu ildə Seyfəli Şəhidlər Xiyabanında Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda canından keçən, azadlıq fədailərinin – 20 Yanvar şəhidlərinin anım günü və Azərbaycan Vətən Müharibəsi zamanı torpaqlarımızın müdafiəsi yolunda şəhid olan qəhrəman oğulların fəxarət dolu həyat və döyüş yollarından söz açan “Seyfəli Şəhidləri” kitabının təqdimat mərasimi keçirildi.

Mərasimdə Seyfəli kənd rəsmiləri ilə yanaşı, pedaqoji kollektiv, şəhid ailələri və kənd sakinləri də iştirak edirdi. Tədbir iştirakçıları öncə Seyfəli şəhidlərinin məzarları üstünə tər-çiçəklər düzərək, onların müqəddəs ruhlarını bir dəqiqəlik sükutla yad etdilər. Sonra tədbiri giriş sözü ilə Seyfəli Bələdiyyəsinin sədri Qalib Əhmədov açaraq, sözü “Seyfəli Şəhidləri” kitabının redaktoru və önsöz müəllifi, Azərbaycan Vətən Müharibəsi Veteranları Birliyi Gəncə Bölməsinin sədri, II qrup Qarabağ əlili Bəyanət Qasımova verdi. B.Qasımov keçdiyi döyüş yollarından və qəhrəman şəhidlərimizdən qürurla söz açaraq, gələcək nəsillərə öz tövsiyyələrini verdi. Sonra “Seyfəli Şəhidləri” kitabı haqqında iştirakçıları məlumatlandıraraq, kitabın müəllifi, yazıçı-şair İradə Ayteli yeni kitabı münasibəti ilə təbrik etdi. Çıxışını ““Seyfəli Şəhidləri” kitabı sizin sayca onuncu kitabınız olmasına baxmayaraq, öz müqəddəsliyi və ucalığı ilə daim birinci olacaq, sizin yaradıcılığınızın şah əsərinə çevriləcəkdir” sözləri ilə bitirdi.

Şəhidlərimizin adını daşıyan Faiq Ələkbərov adına Xanallar kənd orta məktəbinin direktoru Narxanım İsrafilova , Ələmdar Ələkbərov adına Abbaslı kənd orta məktəbinin tarıx müəllimi Zemfira Əsgərova, şəhid ailəsi Dilarə Qurbanova Vətənə oğul verməyin müqəddəsliyindən və belə oğulların xalqın başını ucaltdıqlarından qürurla söz açdı.

Məktəblilərin qəhrəman oğullara ithaf olunan şeirlər səsləndirməsi tədbirə bədii rəng qatdı.

Tədbirin sonunda AYB üzvü, şair Elməddin Nicat Azərbaycanın qəhrəmanlıq tarixindən bir daha söz açaraq, fikrini “20Yanvar Azərbaycan tarixinə hüzn deyil, qəhrəmanlıq, fəxarət günü kimi yazıldı, Günümüz mübarək!” alqışı ilə tamamlandı.

Tədbirin sonunda “Seyfəli Şəhidləri” kitabı şəhid ailələrinə hədiyyə edildi.

Nəzarət Qasımov,
Azərbaycan Vətən Müharibəsi veteranı

Mənbə: http://www.kultur.az

Şəhid deyəndə nələr gəlir göz önünə. Cavan, gözəl, gül balalar! Odlar yurdunun körpə fidanları! Həm də ürəyində Vətən, torpaq sevgisi yaşadan mərd oğullar. O oğullar ki, Zərdüştün yandırdığı odun parçası, Babəkin qeyrəti, Koroğlunun hünəridir hər birisi…

Şəhid deyəndə namuslu, ismətli analar gəlir göz önünə. O analar ki, Vətən uğrunda canından keçməyə hazır olan oğullar gətiriblər dünyaya.

Analar yanar, ağlar,
Dərdini qanar ağlar.
Dönər göy göyərçinə –
Yollara qonar ağlar.

Ə.Ələkbərov adına Abbaslı kənd 1 saylı orta məktəbinin beş şəhidi var. Şəhid olanlardan Tariyel İbadov, Şirvan Qənbərov, Elşən Allahverdiyev eyni bir sinifdə oxumuşlar. Mən onların 4-cü sinifdən 10-cu sinfə kimi sinif rəhbəri olmuşam, həm də Azərbaycan tarixini, tarixi, hüquq və ictimaiyyət dərslərini demişəm onlara. Dərs dediyim müddətdə onlara Vətəni sevməyi, göz bəbəyi kimi qorumağı, bir qarış torpağı belə düşmənə verməməyi tərbiyə etmişəm. Bir sinifdə oxuyan 3 şagirdin torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda qəhrəmancasına şəhid olması göz qabağındadır. Ələmdar Ələkbərov və Əhməd Həsənov da bu məktəbin yetirmələri olublar, mən onlara da dərs demişəm. Yaxşı tərbiyə olunan insan harada olur-olsun, onu tikə-tikə doğrasalar belə öz əqidəsindən dönmür. Sevimli şairimiz B. Vahabzadə demişkən:

Yaşamaq yanmaqdi, yanasan gərək,
Həyatın mənası yalnız ondadır.
Şam əgər yanmırsa, yaşamır demək
Onun da həyatı yanmağındadır.

Doğrudan da, şam yanarkən yaşayır, yaşadıqca insanlara, ətrafdakılara işıq saçır. İnsanlar da belə olmalıdırlar. Şəhidlər də belə insanlardandır. Onlar ömürləri boyu elə işıq saçırlar ki, bu heç nə ilə ölçüyə gəlməz. Peyğəmbərimiz Məhəmməd əleyhissəlam belə demişdir: “Şəhidin bir damla qanı alimin mürəkkəbindən ağırdır”. Peyğəmbərimizin bu kəlamı şəhidləri bizim nəzərimizdə daha da yüksəklərə qaldırır.

…Vətən mənı oğul desə, nə dərdim,
Mamır olub qayasında bitərdim.

M.Arazın bu sözləri onlara deviz oldu. Onlar son damla qanlarına qədər vuruşdular, ancaq təslim olmadılar yağı düşmənə.
Şəhidlərimiz bütün Azərbaycan xalqının qəlbində yaşayacaq, onların əməlləri gələcək nəsillərə örnək olacaqdır. Vətən öz şəhid oğullarını heç vaxt unutmur və unutmayacaqdır.

Müəllimi olduğum orta məktəbin bütün müəllimləri belə ruhda, yəni Vətəni göz bəbəyi kimi qoruyan, Vətəni öz ata-anası qədər sevən vətənpərvər oğullar tərbiyə etməyə çalışırıq. Məhz, elə məktəbimiz də elə oğullardan birinin – Ələmdar Ələkbərovun adını daşıyır.

Zemfira ƏSGƏROVA,
Ə. Ələkbərov adına Abbaslı kənd 1
saylı orta məktəbinin tarix müəllimi.

1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecəni çox narahat yatmışdım. Səhər yatağımdan qalxıb, tez eyvana çıxdım. Göyün üzü buludlu idi. Üfüqdə qalmış tünd qırmızı qızartı qara buludlara sarılıb xüsusi bir mənzərə yaratmışdı. Ala-qırmızı, topa-topa buludlar bir-birini qovurmuş kimi üfüqdən uzaqlaşır, səmada toparlaşaraq daha tünd rəngdə göy üzünü tuturdu. Havadan rütubət qoxusu gəlirdi, sanki bu qara buludlar dolu olub yer üzünə səpələnmək istəyirdilər.
Günəş hələ çıxmamışdı, bəlkə də qara buludların seyrəkləşməsini gözləyirmiş kimi üfüqdə daldalanıb qalmışdı. Buludlarsa sakitləşmək bilmirdi, sanki göy ağlamsınırmış kimi göz yaşlarını güclə sıxıb saxlayırdı. Buludlar bir qədər seyrəkləşdikcə günəş şüaları göz vururmuş kimi arabir bərq vurur, yenə buludların arxasında görünməz olurdu.
Mən həmişə bu vaxtlar qoyunları tövlədən çıxarıb növbəyə qoşmaq üçün kəndin içərilərinə aparırdım. Burada həmkəndlilərimlə görüşüb, hal-əhval tuturdum. Bu gün isə onlar məni qabaqladılar. Onların üzündə qorxu, təlaş, hərəkətlərində bir şaşqınlıq vardı. Nəsə soruşmaq istəyəndə biri:
– Müəllim, eşitmisən Bakıda qırğın olduğunu? Ruslar ordu göndəriblər.
Deyirlər ki, çoxlu ölənlər var, yaralananların isə sayı-hesabı yoxdu. Niyə belə eləyirlər axı? Cavan-cavan uşaqları niyə al-qanlarına qəltan edirlər? Görən bizdən nə istəyirlər bunlar?
Mən yerimdəcə donub qaldım. Heç nədən xəbərim olmadığını desəm də, bərk qorxdum. Nə edəcəyimi bilmədim. Bakıda təhsil alan uşaqlarım bir anda gözlərim önünə gəldilər. Başım hərləndi, elə bil bir qədər əvvəl göy üzündə ağlamsınan buludlar dolu olub üstümə tökülürdü. Özümü birtəhər ələ alıb:
– Axı kim deyir bunları? Necə yəni qırğın olub? Ermənilərdi?
– Nə bilək, ay müəllim, biz də sənin kimi, dəqiq bilmirik. “Elektriçka” ilə gələn fəhlələr danışırdılar. Biz də ucundan-qulağından nə eşitmişik onu deyirik.
Tez-tələsik evə qayıtdım. Qonşuların da bu barədə danışdıqlarını görəndə, ta tabım qalmadı. Tez paltarımı dəyişib Bakıya yol aldım. Ən çox oğlum Azərdən narahat idim. İnşaat Mühəndisləri İnstitutunda oxuyurdu. Eşitmişdim ki, «Xalq cəbhəsi» adlanan qrumun üzvləri gəncləri, xüsusən də tələbələri nümayişlərə cəlb edir, könüllü qoşulanlar da olurdu. Azər də tələbə idi, ikinci kursda oxuyurdu. Yəqin ki, o da tələbə yoldaşlarından kənarda qalmazdı. Qızım Şəlalə isə Tibb Unimversitetinin sonuncu kurslarında idi. Hər ikisi Biləcərdə kirayədə qalırdı.
Mən birbaşa Bakıya – qırğının baş verdiyi XI Qızıl Ordu dairəsinə, indiki 20 Yanvar metrosu tərəfə getmək istəyirdim. Yolda maşınımızı – avtobusu saxladılar. Bakıya rayonlardan gələn maşınların buraxılmadığını bildirdilər. Biləcərinin yoxuşunu piyada çıxmalı oldum. «Şamaxinka»ya çatanda gözlərimə inana bilmədim. Gördüklərimi sözlə ifadə eləmək mümkün deyil. Sınıq-sökük, əzik-üzük maşınlardan sanki barrikadalar düzəldilib. Asfaltın üstünə səpələnmiş dəmir, taxta, şüşə parçaları, tankların tırtılları altında əzilib bir-birinə qarışmışdı. Ətraf uzun illərdən bəri təmizlənməmiş zibilxananı xatırladırdı.
XI Qızıl Ordu dairəsinə heç kəsi buraxmırdılar. Mən məcburiyyət qarşısında qalıb Biləcəriyə qayıtdım. Uşaqlarımın kirayədə yaşadıqları evi axtarıb tapdım. Evin qapısı qıfıllı idi. Qonşulardan uşaqlarımı soruşdum. Gecə gəlmədiklərini söylədilər. Mən daha da vahimələnməyə başladım. Şübhələr beynimi sanki ovub dağıdırr, qara-qorxulu fikirlər məni rahat buraxmırdı. Əlimdən isə heç bir iş gəlmirdi. Onda mobil telefon da yox idi. Uşaqlardan necə xəbər tuta bilərdim. Fikir və düşüncələr məni ağuşuna alıb harasa aparmaq istəyir, mənsə elə halsız olmuşdum ki, bir ağır daş kimi səkiyə düşüb qaldım. Handan-hana kimsə mənə yaxınlaşdı, qolumdan tutub qaldırdı. Mənə təskinlik verməyə başladı. A kişi, səbrli ol, Allah kərimdir. Mənim qayınımın qızı da sənin qızınla oxuyur. O da gəlməyib. Yəqin ki, bir yerdədirlər. Harda olsalar indi gəlib çıxarlar. Dur, dur keçək bir stəkan çay iç, uzaqdan gəlmisən, bir az dincini al, yorğunluğun çıxsın.
Biz birmərtəbəli evə keçdik. Haqqında danışdığım adam Vaqif kişi idi. Tez çay gətirtdi. Çay içə-içə söhbətə başlayan Vaqif kişi özü də qorxu, təşviş içində idi. Ötən gecə güllə səsindən, top, fişəng atəşlərindən yata bilmədiklərini təlaşla danışırdı. Elə bu vaxt mənim arxa tərəfimdəki pəncərə şüşələrinin çiliklənib tökülməsi ilə qulağımın lap dibindən keçib, ön divarı deşən güllələrin səsi bir anda baş verdi. Allahın mənə yazığı gəlmişdi. Başımı bir az yana tərpətmiş olsaydım, narahatlığını çəkdiyim tələbə övladlarıma həsrət qalacaqdım. Özü də həmişəlik… Tez dalda yerə çəkildik… Mənə bir stəkan su verdilər. Suyu içib, oranı tərk etdik.
Bir neçə saatdan sonra Vaqif kişi xəbər gətirdi ki, tələbə qızlar bu gecə səhərə kimi yaralıları «Semaşko» adlanan xəstəxanaya daşımaqla məşğul olublar. Sənin qızın Şəlalə də orada olub. Salamatdırlar! Ancaq Azərdən xəbərləri yoxdur. Qızlar deyirlər ki, yaralıların arasında Azərə rast gəlməyiblər.
Düzü, bir qədər rahatladım. Axşama az qalırdı. Mən geri qayıtmalı, evdəkilərə bir xəbər çatdırmalı idim. Axı anaları çox nigaran idi…
Bakıdan rayonlara gedən maşınlar da yolda heç kəsi götürmürdü. Həm də əli avtomatlı hərbçilər maşınları bir-bir yoxlayıb, sonra getmələrinə icazə verirdi. Həmin hərbçilər yerli – azərbaycanlı əsgərlər deyildi. Çox qorxunc, qəzəbli simaları vardı, elə bil gözlərindən qan damırdı. Hündür boylu, iri cüssəli idilər. Adi əsgərlərə bənzəmirdilər. Sonradan öyrənmişdim ki, onlar xüsusi təlim görmüş partizan-zabitlərmiş.
Yolu piyada getməli oldum. Xırdalan dairəsinə yaxın dəmiryolu körpüsünə çatmaqda idim. Hərbçilər bir qara minik maşınını körpünün altında saxladıb yoxlamağa başladılar, dayanıb dincimi almaq istədim. Həm də fikirləşdim ki, saxlanılan bu maşının sahibi bəlkə rəhm eləyib məni öz maşınına mindirdi. Mən bu fikirdə ikən, nə görsəm yaxşıdır? Hərbçilərdən biri avtomatı mənə tuşlayıb, «Dayanma, yoxsa güllələrəm!» deyə uca səslə üstümə çığırdı.
Düzü oradan necə uzaqlaşdığımı indi də təssəvürümə gətirə bilmirəm. Qorxu nə yaman olurmuş… Saxladılan minik maşını da yanımdan ötüb keçdi. Birtəhər Xırdalan qəbristanlığı olan təpəyə gəlib çatdım.
Hava artıq qaralmaqda idi. Yalnız təkbir gələn maşınların işığı yolu işıqlandırırdı. Yolun içi ilə getmək də təhlükəli idi. Arxadan gələn maşın adamı vura bilərdi. Kim kimə idi, kimin kimdən xəbəri olacaqdı ki?! Yoldan kənar gedəndə də adamın ayağına ilişməyən daş, kəsək, məftil və daha nələr qalmırdı. Bir neçə dəfə büdrəyib yıxıldım da. Haldan düşmüşdüm, çətinliklə nəfəs alırdım. Elə bil Allahın mənə rəhmi gəlmişdi. Bir avtobus yanımızda dayandı. Məni və yolda olan bir neçə nəfəri götürdü. Sumqayıta gedirdi. Sumqayıtın girəcəyindəki dairədə düşməli oldum. Bir nəfər də mənimlə düşdü. Rayona tərəf maşın gözləməyə başladıq. Bir tərəfdən yorğunluq, yuxusuzluq digər tərəfdən oğlum Azərdən nigarançılığım bu bir gündə ömrümü on il arxaya atdı. Özümdə deyildim. O gecə evə necə gəldiyim yadımda deyil. Səhəri öyrəndim ki, mənimlə avtobusdan düşən adam rast gəldiyi maşınla məni kəndə qədər gətirib, özü sonra Siyəzən şəhərinə qayıdıbmış.
Gecə qaranlıq olduğundan mən onu tanımamışdım. O isə məni tanıyıb, kim olduğumu bilibmiş. Bu da Allahdandır. Allah yaxşı insanları darda qoymasın.
İndi o günlərdən 29 il ötüb. Düşünürəm ki, Allah məni yenidən yaşadıb. O vəhşi hərbçilərin gülləsinə tuş gətirməyib. Bir də düşünürəm ki, düşmən gülləsindən ölsəydim onda mənim də al qanım azadlıq fədailərinin qanına – şəhidlərimizin qanına qarışardı. Özüm şəhid sayılmasaydım da, qanım Vətən torpağını qırmızı qərənfillərtək bəzəyər, qan izlərim ana torpağımızın bir hissəsində də olsa, naxış olub, qalardı. O ana qədər yaşadığım ömür, sonralar yaşadığım yüz ömrə dəyərdi bəlkə…
Bir də düşünürəm ki, Allahın mənə bəxş etdiyi bu 29 illik ömrə niyə belə acımasız yanaşıram ki… Şəhidlik də bir Allah qismətidir… Yəqin ki, Allah belə məsləhət bilib, məni bugünə qədər yaşadıb. Balalarımızın təhsili, tərbiyəsi işini davam etdirməyini rəva görüb…
…Xəyalım yenə məni çox uzaqlara çəkib aparır. Vaxtilə qardaş sovet respublikaları, sülhsevər Sovet Ordusu adlandırdığımız vəhşilərin barbarlıq hərəkətləri gözlərimin önünə gəlir. «Böyük qardaş» dediklərimizin törətdiyi vəhşiliyi heç cür anlamaq olmur. Bu «böyük qardaş»ın əliyalın «kiçik» bacı və qardaşlarını necə qanlarına qəltan etdiyini, Bakının nefti-benzini ilə hərəkətə gələn tank, top və pulemyotların günahsız insanlara, mülki vətəndaşlara, hətta uşaqlara atəş açmalarına, yaralıları daşıyan təcili yardım maşınlarını güllə-baran etmələrinə nə ad, nə qiymət vermək olar? Bu vəhşiliyi bəşər övladı – insan adlanan məxluq edə bilməz. Bu olsa, olsa erməni terrorizminin türk xalqlarına qarşı yönəldilmiş, planlı şəkildə həyata keçirmək istədiyi mənfur siyasətinin məhsuludur. O vaxtkı Sovet imperiyasının azsaylı millətlərin azadlıq ideyalarını beşikdəcə boğmaq siyasətinin astar üzüdür. Amma buna nail ola bilmədilər, qəhrəman şəhidlərimizin qanı bahasına da olsa, biz azadlığımızı qazandıq. Şəhidlərimiz barmaqlarını öz qanlarına batıraraq, «Vətən”, “Azadlıq» kəlmələrini yazaraq, ölümsüzlüklərini əbədiləşdirdilər. Onların ruhları daima müstəqil Azərbaycanın üzərində dolaşır. Allah şəhidləmizə rəhmət eləsin. Onların ruhları qarşısında baş əymək hər bir Azərbaycan vətəndaşının müqəddəs borcudur.

Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Rəhbərliyi XanımƏfəndi Sevinc Novruzova, Sizi doğum gününüz münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə uzun ömür, möhkəm cansağlığı, xoşbəxtlik, işlərinizdə, dodaqlarınızdan gülüş, yanaqlarınızdan təbəssüm əskik omlmasın, ədəbi-bədii yaradıcılığınızda bol-bol uğurlar diləyir! Sevib, sevdiyiniz insanların əhatə dairəsində olun! İnşAllah!

Mətbuat xidməti

Mir Cəlal Paşayevin yaradıcılığına nəzər salarkən

Mir Cəlal Paşayev 1908-ci ildə Cənubi Azərbaycanda kəndli ailəsində anadan olmuş, uşaq ikən atası
tərəfindən Kirovabad (indiki Gəncə) şəhərinə gətirilmiş, uşaqlıq və gənclik illəri bu şəhərdə keçmiş,
1928-ci ildə pedaqoji texnikumunu da burada bitirmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin
Səməd Vurğun, Yusif Məmmədəliyev, Həmid Araslı, Mikayıl Rzaquluzadə, Osman Sarıvəlli kimi
ğörkəmli nümayəndələri ilə də bu şəhərdə tanış olmuş, yaxınlaşmışdır.

Tələbəlik və müəllimlik illərində, Gədəbəy və Kirovabadda (Gəncədə) işləyəndə, Kazanda ali təhsil
alanda, Ağ dəniz -Baltik kanalında yaradılıq ezamiyyətinə, sonralar respublika qəzetlərində işi ilə
əlaqədar müxtəlif yerlərə gedib, müxtəlif adamlarla görüşəndə Mir Cəlal bir yazıçı kimi həyatı
dərindən müşahidə etmiş, öyrənmişdir. Buna görə də əsərləri həmişə güclü olmuş, oxucuları
maraqlandıran mühüm suallara cavab vermişdir. Otuzuncu illərdə tez-tez oçerklərlə çıxış
edib, həyatın qızğın nəbzini tutmağı bacaran yazıçı bir neçə səhifəlik bu yığcam əsərlərdə
quruculuq əzəmətini, yaradıcı əməyin böyük gücünü tərənnüm edərək əmək zərbəçilərinin
portretlərini yaratmışdır.

Ədib müasir dövrdə Cəlil Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, S.S.Axundov kimi yazıçıların adı ilə
bağlı ənənələri davam və inkişaf etdirmişdir. Mir Cəlalın hekayələrini iki qismə bölmək olar.
Yumoristik-satirik əsərlərində köhnə adətləri , hələ də şüurlarda yaşamaqda olan xüsusi
mülkiyyətçilik hisslərini, laqeyidlik və tənbəlliyi, bürokratizm və uyğunlaşmanı amansız tənqid
atəşinə tutan yazıçı ilk hekayəsi “Həkim Cinayətov” dan başlayaraq, əsəsrlərinin mərkəzinə ciddi
əhəmiyyətə malik ictimai problem qoymuş, nöqsan və kəsirləri kəskin tənqid atəşinə tutmuşdur.
“Anket Anketov”, ” İclas qurusu” , “Təzə toyun nəzakət qaydaları” kimi onlarca hekayəsini buna
misal göstərmək olar. Mir Cəlal lirik hekayələrində yeni insanı, onun yüksək mənəvi keyfiyyətlərini
tərənnüm etməklə ciddi əxlaqi məsələləri qabaqcıl mövqelərdən işıqlandırmışdır. Yumor və satira
Mir Cəlal yaradıcılığının əsas xüsusiyyətlərindən biri olmuşdur. Onun ilk hekayələrində özünü
göstərən, əsərdən-əsərə güclənən incə yumor böyük tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. Ədib həyatın
inkişaf sürətindən geri qalanlara, avamliğa gülür, yalançılıq və əli əyriliyi, şəxsi mənfəətini güdmək ,
xalq mənafeyinə laqeyidlik kimi nöqsanları amansız satira atəşinə tutur. Böyük VƏTƏN müharibəsi
illərində heyakəçi Mir Cəlalın fəaliyyəti daha da güclənir.O, öz əsərlərində sovet adamlarının vətənə
məhəbbət və igidliklərini, sədaqətlərini və qələbəyə inamlarını əks etdirən maraqlı hekayyələr
yazmışdır. Bu illərdə də, Mir Cəlal öz üzərində diqqətlə işləyir, əsərlərinin sənətkarlıq səviyyəsinə
xüsusi diqqət verirdi. Məhs buna görə də həmin əsərlər bu gün də əhəmiyyətlərini itirməmişdir.
Mir Cəlal BÖYÜK VƏTƏN müharibəsindən sonra hekayələrində həyatın müxtəlif sahələrinə toxun-
muşdur. O bütün dünya gənclərinin Leninə məhəbbətindən: ” ÇİN QIZI”, sovet adamlarının sülh
uğrunda mübarizəsindən : “Sülh istəyirlər”, BÖYÜK VƏTƏN müharibəsi iştirakçılarına qayğıdan:
“Əsgər Oglu”, ” Aqil İnsan” hekayələrini yazmışdır.

Realist ədib adi görünən hadisələri qələmə alarkən ümumiləşdirici, mənalı , zəruri təfərrüatları
yerinə işlətməklə canlandırdığı səhnəni genişləndirir surətlərin hissləri ilə yanaşı ictimai əlaqələ-
rini də açır.” İftixar” hekayəsində qoca müəllim iyirmi il əvvəl əlifba öyrətdiyi şagirdlərinin müvəf-
fəqiyyətlərini, şəxsi xoşbəxtliklərini görüb deyir : – ” Mən inanıram ki, sizin ictimai xidmətiniz
məndən çox yüksək olacaqdır. Bizdə həmişə belə olur, tələbə müəllimini, şagird ustasını, övlad
atasını ötür…”.

Mir Cəlalın hekayələri həyatilik, ictimai məzmunun güclülüyü, sənətkarlıq səviyyəsinin yüksək-
liyi ilə diqqəti cəlb edir. Ədibin hekayələri inandırıcı surətdə göstərir ki, o, ölkəmizin həyatında baş
vermiş dəyişiklik və yeniliyin müdafiyəçisidir. İncə bir həssaslıqla qəhrəmanlarının daxili aləmini
açan yazıçı oxucunu mənəvi paklığa, yaradıcı əməyə çağırır. Mir Cəlalın “Subaylıq fəlsəfəsi” və
“İnsanlıq fəlsəfəsi” adlı iki hekayəsinə nəzər salaq. Birincidə ” Subaylıq sultanlıqdır ” deyə özündən
başqa kimsə haqqında fikirləşməyən,ictimai həyatdan, vətəndaşlıq borcunun icrasından geri
çəkilən, ömrün mənasını hərcayi keyfdə görənlərin çürük “fəlsəfələrini” qəzəblə rədd edən müəllif,
ikincidə insan əzəmətinin mənasını, ölməzliyini şairanə boyalarla həkk etmişdir. “Bənna Baxış
vaxtsız öləndən sonra iş yoldaşları ailəsini yaddan çıxarmır, özlərini namuslu əmək dostlarını
kollektivin daimi üzvü bilir, oğlu Nadiri atasına əvəz hazırlamayınca, şəklini şərəf lövhəsindən
götürmürlər”

Yazıcı “tikənlər, quranlar nəslini ” təmsil edənlər arasında insani münasibətləri alqışlayır. Mir Cəlal
” Təsadüf ya zərurət ” hekayəsində xalqlar dostluğunu tərənnüm edir, ” insanlıq fəlsəfəsinin” hökm
sürdüyü cəmiyyətdə inkişaf, sovet həyatının qanunu , zərurəti kimi mənalandırmışdır.

Partiyanın XX qurultayından sonra Mir Cəlal yaradıcılığının əhatə dairəsi daha da genişlənmişdir,
güclü satirik qələmi ilə o, özünün bir neçə yazısını “Məzəli hekayələr ” adı altında birləşdirməklə
aydın münasibətini amansız bir kinayə ilə bildirmişdir. Yazıçı, şəxsi mənfəəti olmayan yerdə salam
verməyən yaltaqların, mədəniyyətdən kənar savadsızların , hərəkətlərinə qəzəblə gülür , iflaslarının
labüdlüyünü inandırıcı verir. Onun ” Gənc şairin ərizəsi “, ” Səyyah xanım” , “Xarici naxoşluq”,
” Qəbul imtahanı “, “Mənim səmimi dostum”, ” Rola girib”, “İki qız bir oğlan” kimi hekayələri
mühüm ictimai – əxlaqi məsələlərə həsr olunmuşdur. Mir Cəlal özünün ilk hekayələrinin mövzusunu
Azərbaycan xalqının inqilabdan əvvəlki həyatından almış , zəhmetkeşlərin hüquqsuzluğunu , azadlıq
və sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizəni real planda canlandırmışdır. Sosyalizmin qələbəsinin
möhkəmlənməsi nəticəsində otuzuncu illərdə xalqın inqilabi mübarizə tarixinin qəhrəmanlıq
səhifələrinə maraq artmışdır. M.S.Ordubadi , Mehdi Hüseyn , Süleyman Rəhimov , Ə. Əbülhəsən
kimi sənətkarlar həmin dövürdə öz əsərləri ilə bu tələbə cavab verməyə cəhd edirdilər. İnqilab
ərəfəsində Azərbaycan kəndində müsavatçıların özbaşınalığına qarşı ümumxalq mübarizəsinə həsr
olunmuş əsərləri arasında “Dirilən adam ” və ” Bir gəncin manifesti ” əsərlərinin xüsusi yeri vardır.
“Dirilən adam ” da bir ailənin tarixini canlandıran ədib , bədii ümumiləşdirmənin gücü ilə müsavat
hakimiyyəti illərində Azərbaycan kəndində hökm sürən özbaşınalığı , qanunsuzluğun ictimai
səbəblərini aça bilmişdir.

Bu əsərində Mir Cəlal xalqı inqilabi mübarizəyə gətirib çıxarmış dözülməz vəziyyəti
canladırmağa daha artıq diqqət vermişdir, əsərdə Bəbir bəy deyir : – “Hürriyyətlik dediyin nədir ?
Özümüzük, lap doğru deyək özümüzük , dana ! Kimi deyirsən yıxım , kimi deyirsən tikim. O bizim
əlimizdədir “.

Müsavatçıların xalqa vəd etdikləri azadlığı özbaşınalıq kimi başa düşən Bəbir bəy yoxsul kəndli
Qədiri davaya göndərəndən sonra , onun ölüm xəbərini çıxardıb , gözəl arvadı Qumrunu almaq ;
heyvani hisslərini həyata keçirmək üçün istifadə edir . Bəbir bəy o qədər qudurmuşdur ki , min
müsibətdən sonra kəndə dönən Qədirdən diriliyinə sübut tələb edir. Qədir müxtəlif idarələrin
qapısını döyür , din xadimlərinin yanına gedir. Axund ona cavab verir ki , Sənin ölməyin məsləhət
imiş ; Qədirə həmişəlik ölü qalmağı , diriməməyi məsləhət görür . . . Yavaş – yavaş Qədirdə siyasi
şüur oyanır , həbsxanada bolşevik Qiyasla görüşü gözlərini açır, ədalət və azadlıqdan, bərabərlik və
qardaşlıqdan danışanların əsil simasını görəndən sonra ruhən ” dirilir “, başa düşür ki, Bəbir bəy
kimilərinə qarşı mübarizə etmədən diriliyini sübut edə bilməyəcəkdir. “Dirilən adam ” da köhnəlik
tərəfdarları güclüdürlər.
Yazıçı sanki onların özbaşınalığını, xalqın başına açdıqları dəhşətli oyunları qabarıqlaşdırmaqla
belələrinə ixtiyar vermiş quruluşun yaşamaq hüququna malik olmadığı fikrini təlqin etmək
istəyirdi. Əsərdə ictimai ədalətsizlik, törədənlər bütün çılpaqlığı ilə ifşa olunsalar da, onlara qarşı
duran qüvvələr zəif idilər, Mir Cəlalın ikinci romanı olan ” Bir gəncin manifesti ” mövzusuna görə
“Dirilən adam ” la səsləşirdi, amma xarakterlərin reallığı və canlılığı ilə, hərəkət və düşüncə
tərzlərinin, fikirlərinin ictimai – pisixoloji cəhətdən əsaslandırılması nöqteyi-nəzərindən daha
mükəmməl sənət əsəri idi. Ədib zəhmətkeşlərin mübarizə əhvali-ruhiyyəsini ilk plana çəkərək bir
sıra müsbət qəhrəman surətləri yaratmışdır.Əsərdə incidilmiş, təhqir edilmiş Qədir şəhərə şikayət
üçün gəlirsə, Mərdan mübarizəni davam etdirmək üçün gəlir. Mir Cəlal Mərdan, Bahar, Sona,
Movlam kişi, Yaqub, Rəhim, Suren, Yəhya kimi surətlərin taleyində inqilabi ideyaların hərəkətverici
gücünü parlaq boyalarla göstərməyə nail olmuşdur.

Musavatçılar tərəfindən dar ağacından asılan adsız gəncin surəti heç vaxt yaddan çıxmır.
Mir Cəlalın hümanizmi, təsvir etdiklərinə aydın münasibəti oxucuda qoluzorlulara nifrət , namuslu
adamlara , zəhmətkeşlərə məhəbbət hissi oyadır.

Otuzuncu illərin sonunda yazılmış ” Bir gəncin manifesti ” romanı Azərbaycan sovet ədəbiyyatının
yaradıcılıq müvəffəqiyyəti kimi qiymətləndirildi. Xalq yazıçısı Mehdi Hüseyn yazmışdır: ” Mir Cəlalın
“Bir gəncin manifesti ” əsəri otuzuncu illərdə yaranan Azərbaycan romanının ən yüksək mərhələsi dir.”
—— 1. Mehdi Hüseyn , ” Ədədbiyyat və sənət məsələləri ” , Azərnəşr , 1958 , səh.330
Mir Cəlalın satirik istedadı ” Açıq kitab ” romanında özünü parlaq surətdə göstərmişdir. O, xalq
malını dağıdan , hər işdə çəxsi mənfəətini güdən , mənfur əməllərini gizlətmək, üçün namuslu
adamları ləkələyən və təqib edən Gəldiyevi romanın mərkəzinə qoymuş, ətrafın havasını
zəhərləyən Gəldiyevin surətini çəkəndə qara boyalarını əsirgəməmişdir. Həyatı, onun kölgəli
tərəflərini də partiyalılıq mövqeyindən tətqiq edib işıqlandıran ədib inandırırdı ki, Gəldiyev hər
addımda partiya və hökümət adından danışsa da , özünü xalqa sədaqətli bir adam kimi qələmə
vermək üşün dəridən çıxsa da , cəmiyyətimizə yad bir ünsürdür, ona ləkədir.

Müəllif Gəldiyevin məğlubiyyətinin , iflasının labüdlüyünü inandırıcı əsaslandırmış , buna realist
sənətə xas vasitələrlə nail olmuşdur.

Mir Cəlalın ” Yaşıdlarım ” romanı Azərbaycan nəsrində Böyük Vətən müharibəsinə həsr edilmiş
ilk iri həcmli əsərlərdən biri olmuşdur. “Yaşıdlarım” da müəllif müharibə dövrünün real mənzərəsini
yarada bilmiş , müharibə ərərfəsində ölkəni bürümüş qaynar quruculuq işi kimi , düşmənin hücumu
ilə yaranan yeni vəziyyəti , davanın gətirdiyi mərhumiyyətləri də qabarıq təsvir etmişdir. Romanda
ədibi maraqlandıran hədəf çox olsa da, əsas diqqətini Kərimzadənin ailəsi üzərində mərkəzləşdirmişdir.
Azərbaycan ziyalılarının böyük əksəriyyəti, xalqa sədaqətli xidməti, Sovet hakimiyyətini sevinclə
qarşılayıb, yeni həyatın fəal qurucuları oldular. Bu ziyalıların tipik nümayəndəsi kimi verilən
Kərimzadə , altmış illik ömründə çox şey görmüşdür.

İnqilabın ilk illərində respublikanın ən ucqar rayonlarında məktəblər açan, Kərimzadə eyni zamanda
fəal bir vətəndaş kimi yeni həyat quruculuğunda yaxından iştirak etmişdir. Xalqa xidmət arzusu ilə
yaşayan; yorulmadan işlədiyi kimi ,başqalarını; xüsusilə oğul bildiyi Nərimanı da bu ruhda
böyüdür…

Mir Cəlal öz qələmini tarixi roman sahəsində də sınamışdır. Xalqımızın yaxın keçmişinə həsr olun-
muş əsərlər arasında onun ” Yolumuz hayanadır? ” romanı xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı və ictimai fikrinin böyük nümayəndəsi M.Ə.Sabir təkcə istedadlı şair
deyil , həm də mətin , mübariz vətəndaş olmuşdur. Ona görə də təbiidir ki , özü haqqında
“bənzərəm bir qocaman dağa ” deyən böyük satirikin şəxsiyyəti bir çox sənətkarların diqqətini
cəlb etmişdir. Romanda Sabiri öz mühitində verən ədib , əsasən ziyalıların timsalında xalqın ən
yaxşı oğullarının bolşeviklər partiyası , xalq azadlığı cəbhəsində durduqlarını inandırıcı göstərmişdir.
“Yolumuz hayanadır ? ” romanı çap edildikdən sonra müəyyən mübahisələr doğurmuşdur. Haqlı
olaraq göstərildiyi kimi , əsərin başlıca nöqsanı Sabirin arzu və əməllərinin , çıxışlarının həddindən
artıq dərəcədə müasirləşdirilməsidir… Əsər üzərində məhəbbətlə işləyən ədib Sabiri böyük
sənətkar , qabaqcıl vətəndaş , gözəl insan kimi göstərməyə müvəffəq olmuşdur.

Mir Cəlal dilinin sadəliyi və aydınlığı , yığcamlığı və axıcılığı, ilə tanınan yazıçılardandır. Mir Cəlal
sözə, insanın təfəkkür və hissinin , mədəni səviyyəsinin , hadisələrə münasibətinin ifadəsi kimi baxır.
Yazıçının dilinin aydınlığı müdafiə etdiyi ideyanın aydınlığı ilə eyniləşirdi.

Mir Cəlalın əsərlərinin , xüsusilə kiçik hekayələrinin böyük müvəffəqiyyətinin sirri də bundadır.
A. S. Puşkin yazırdı ki , dəqiqlik və qısalıq nəsrin ümdə ləyaqətidir,nəsr fikir və yenə də fikir
tələb edir, bunsuz gözəl ifadə heç nəyə dəyməz. “Mir Cəlalın üslubunun orjinallığı onun ümumi
xalq dili xəzinəsinə bələdliyi , ondan özünə məxsus yolla bəhrələnməsi nəticəsində yaranır. O , dilin
sadəliyi , xəlqiliyi , dəqiqliyi uğrunda ardıcıl mübarizə aparan ədiblərdəndir”…

Yığcamlıq Mir Cəlalın başlıca üslub xüsusiyyətlərindən biridir. Bu cəhət özünü sujetin inkişafında ,
surətlərin səciyyələndirilməsində , təbiət təsvirlərindən istifadədə , özünü göstərir. Yazıçının təkcə
hekayələrində deyil , romanlarında da geniş , hərtərəfli psixoloji təhlilə, rast gəlinir. Ədib dildən
bacarıqla , düşünülmüş istifadə ilə bu çətin sənətkarlıq vəzifəsinin öhdəsindən gəlir.

Mir Cəlal Paşayev XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı , onun Cəlil Məmmədquluzadə , M .Ə. Sabir,
N. Nərimanov , Ə. Haqverdiyev , A. Səhhət kimi görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılığına aid qiymətli
və geniş tədqiqat əsərlərinin müəllifidir.

Böyük Vətən müharibəsi dövründə iki cildlik , ondan sonrakı son dövrdə isə üç cildlik Azərbaycan
ədəbiyyatı tarixinin yaradılmasında müəllif və redaktor kimi böyük xidmətləri olmuşdur.
Mir Cəlal Paşayev otuzuncu illərdə N. B. Vəzirov , Ə. Haqverdiyev , N. Nərimanov kimi sənətkarların
ilk mükəmməl külliyatlarını çapa hazırlanmışdır.

Uzun illər Mir Cəlal Paşayev C. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin professoru
Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının rəhbəri olmuşdur. Respublikada onun sadəcə Mir Cəlal müəllim
kimi tanınması da təsadüfi deyildir. Ali təhsilli ədəbiyyat müəllimlərinin , elmi işçilərin hazırlanma-
sında onun böyük əməyi olmuşdur. Partiya və hökümət Mir Cəlal Paşayevin ədəbi-pedaqoji fəaliy-
yətini yüksək qiymətləndirmiş , dəfələrlə onu orden və medallarla təltif etmişdir.

Mir Cəlal XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı , mədəniyyəti və elmi tarixində şöhrət tapmış parlaq şəxsiy-
yətlərdən biridir. O , yetmiş illik ömrünün tam yarım əsrini çətin , lakin mənalı və şərəfli bədii , elmi
və pedaqoji yaradıcılıq işinə həsr etmişdir. Böyük uğurlarla nəticələnən bu çoxşaxəli sahələrin hər
üçü yanaşı inkişafda bir- birini tamamlayıb zənginləşdirmiş və dolğunlaşdırmışdır . Mir Cəlalın elmi
məntiqi bədii ilhamına , həyata sənətkar baxışına , estetik duyğu- düşüncələr sisteminə uyğun gəlir-
di , birlik potensialı , zəka və təfəkkür işığı sənətini təbii məcəraya yönəltməyə kömək edirdi .
O , milli şifahi ədəbiyyatın , klassik və müasir bədii nəsrin ən yaxşı ənənələri əsasında yetişib ,
mahir hekayə ustası və romançı kimi yüksəlmişdir . M.Cəlalın, güldürə – güldürə düşündürən
onlarla hekayə , novella və romanları , ədəbiyyatımızın qızıl fonduna düşmüşdür.

Gərəkli dərs vəsaitləri , aktual problemlərə dair maraqlı məqalə , çıxış , oçerk və publisist yazıları
geniş istifadə olunan faydalı və etibarlı mənbələrdir.

Mir Cəlal ( Cəlal Əli oğlu Paşayev ) 1908 – ci il aprelin 26 – da Cənubi Azərbaycanın Ərdəbil
kəndində anadan olmuşdur . Lakin sonralar Gəncə şəhərinə gəlmiş , ibtidai təhsilini burada almış ,
uşaqlıq və ilk gənclik illərini burada keçirmişdir . 1924 – 1928 – ci illərdə Gəncə Darülmüəllimində
oxumuş , qurtaranda Gədəbəy yeddillik məktəbinə müəllim göndərilmişdir . 1929 – 1930 – cu illər –
də 1 saylı Gəncə şəhər məktəbində direktor vəzifəsində çalışmışdır . 1930 – 1931 – ci illərdə Kazan
Pedaqoji institunun dil – ədəbiyyat fakültəsində oxumuş , 1932 – ci ildə Bakıya qayıdaraq Azər-
baycan Dövlət Elmi Tədqiqat institunun aspiranturasında təhsilini davam etdirmiş , “Komunist ” və
“Gənc işci ” qəzetlərində işləmişdir . 1933 – cü ildə SSRİ EA Zaqafqaziya filialı Azərbaycan şöbəsinin
ictimai elmlər bölməsinə elmi işçi götürülmüşdür , 1936 – 1941 – ci illərdə Pedaqoji İnstitutda və
Dövlət Universitetində müəllimlik etmişdir . 1940 – cı ildə “Füzulinin poetik xüsusiyyətləri ” tədqi –
qatına görə filologiya elmləri namizədi , 1947 – ci ildə isə “Azərbaycanda ədəbi məktəblər ( 1905 –
1917 ) ” əsərinə görə filologiya elmləri doktoru adına layiq görülmüşdür . Yazıçılıq , alimlik , müəl-
limlik sənətini yanaşı – əlaqəli davam etdirərək uzun müddət respublika Elmlər Akademiyası Nizami
adına ədəbiyyat və Dil İnstitutunda şöbə müdiri , 1961 – ci ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan
Dövlət Universitetində kafedra müdiri və müəllim işləmişdir . O , Füzuli irsinin sovet dövründə ilk
gözəl tədqiqatçılarından biri , XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli mütəxəssisi , müasir ədəbi
proseslə ciddi maraqlanan nüfuzlu alim , respublikanın əməkdar elm xadimi , milli kadırların hazır –
lanması , gənc nəslin yetişməsi və təlim – tərbiyəsi sahəsində böyük əməyi olan istedadlı pedaqoq
idi . Mir Cəlal 1978 – ci il sentyabrın 28 – də vəfat etmişdir.

Ədəbiyyata 20 – ci illərin axırlarında şerlə gələn Mir Cəlalın bədii istedadı nəsr növündə parlamış-
dır . İlk hekayə və oçerklər 1930 – cu ildə çap olunmuşdur. Lakin Mir Cəlalın ədəbi fəaliyyəti üçün
hekayə və roman janırları əsas olmuşdur . O , hər şeydən əvvəl , mahir hekayə ustasıdır . Sovet
dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında hekayə janrının, inkişafında böyük xidmətlər göstərmişdir . İnsanda
sağlam duyğular, xoş arzu – ümidlər oyadan gerçəkliyə baxışa həqiqət işığı , tənqidi ruh və ayıqlıq
hissi gətirən , haqsızlığa, nöqsan , eybəcərlik və mənfiliyə qarşı mübarizə keyfiyyəti aşılayan bədii
gülüş ədibin yaradıcılığının mühüm tərkib hissəsidir. 30 – cu illərdə ədəbiyyatda “Mirzə”, “Həkim
Cinayətov”, “Mərkəz adamı”, “Kağızlar aləmi ” , ” Təzə toyun nəzakət qaydaları”, “Bostan oğrusu” ,
“Kələntərovlar ailəsi ” , “Anket Anketov ” tipli dəyərli hekayələr gətirmiş Mir Cəllal tənqid oxunu
hədədfə qarşı cəsarətlə yönəldə bilirdi . Özünə məxsus realist qələmilə savadsız mirzələri,
başgirləyən müəllimləri, cinayətkar həkimləri, “mərkəz adamı” Əntərzadələri , arvad alıb boşamaqla
varlanan Balaxanları, mənəviyyatca pozulub “murdar cənazə” yə çevrilən Səadət xanımları,
“nəzakət” pərdəsi altında çirkin simalarını gizlədənləri , bürokrat Anket Anketovları rüsvay edib,
oxucuya tanıdırdı.

Mənfi ehtirasların təsiri ilə biri digərindən qisas almağa can atan qardaşlar da , “dəm – dəsgah hə-
risi ” və əsiri ər – arvadlar da müəllifin diqqətindən yayınmırdı . Onun gülüşə böyük əhəmiyyət ver-
diyi , komik duyğu və incə idrak qabiliyyəti ilk hekayəsindən ( “Müəllim , “Qızıl Gəncə ” , 1930 №3)
başlayaraq getdikcə güclənmişdir. “Kağızlar aləmi ” və “Anket Anketov ” da bürokratik iş üsulu və
düşüncə tərzi tənqid – ifşa obyekti ” iş qovluqlarının səyyar kölgələri “kimi baxan, hər kəsin
tərcümeyi – halında “əmma” tapıb onu özündən asılı etmək istəyən Anket Anketov tipi kimi
ümumiləşdirilmişdir.

Yumoristik və satirik əsərlərində lirika olduğu kimi , lirik əsərlərində də çox vaxt mənalı gülüş ,
tənqidi ruh vardır , ” Qonaqpərəst ” , “Dost görüşü ” , “Vicdan əzabı ” və “Müalicə” dən ibarət
“Həkim hekayələri ” (1938 – 1939 ) silsiləsində yazıçı yalnız mənəviyyatca yox , fiziki cəhətdən də
sağlam adamlar yetişdirməyi vacib sayır , bədii əyaniliklə zərərli vərdiş , yalnız etiqad və əxlaqi
naqislik hallarına qarşı çıxırdı . O , bəzən sərt , kəskin , bəzən də mülayim – yumşaq , ayıldıcı – saflaş-
dırıcı gülüşə arxalanırdısa , bəzən də lirik – psixoloji motiv və məqamlara üstünlük verirdi .
Mir Cəlal ədəbiyyata ” yeniləşən insan ” surətləri də gətirdi . Əməkçi insanın , xüsusən Azərbay-
can qadınının taleyi , fikri – mənəvi təkamülü ədibi ciddi düşündürən problem idi . Bu baxımdan
“Dərgah qızı ” , “Gözün aydın ” , “Badamın ləzzəti ” , “Nanənin hünəri ” forma və məzmun
xüsusiyyətləri , bədii detalları , müqayisə və təsvirləri ilə cazibəli hekayələrdi . Amma onlar əsasən
sovet ideologiyası , sosialist varlığının tələb və vəzifələri mövqeyindən qələmə alınmışdı . Qadının
yenilik axtarışları , hüququ uğrunda mübarizə cəhdləri , şəxsi – ictimai təşəbbüskarlığı sosial mühit
və amillərin təsiri , yeni əlaqə və münasibətlərin nəticəsi kimi ümumiləşdirilmişdi.

1941- 1945 – ci illər müharibəsi dövründə Mir Cəlal daha da fəallaşdı , “Yollar” , “Anaların üsyanı”
“Vətən yaraları ” , “Şərbət ” , “Mərcan nənə ” , “Havalı adam ” , “Silah qardaşları” kimi çoxlu
hekayələr yazdı . Bunların bəzisində səfərbərlik ruhu və cəbhəyə yollanmaq əzmi əks etdirilirdisə ,
digər qismində faşizmə qarşı mübarizəyə qalxan döyüşçü surəti yaratmağa nail olmuşdur. Söz yox
ki , Mir Cəlal bütün ölkəni Vətən kimi qəbul edir , onun müxtəlif milli tərkibli ordusuna ümid-
lər bəsləyirdi . Ona görə əsgərin həm fiziki həm də mənəvi qüdrəti , onu mübarizəyə çəkən amillər
araşdırılırdı . ” Vətən yaraları ” o zaman böyük rəğbətlə qarşılandı , döyüşçülərin , oxucuların əlin-
dən düşməyən bir əsər oldu.

Mir Cəlal hərbi – vətənpərvərlik mövzusunda yazdığı kimi , arxa cəbhə adamlarından , onların iş , arzu
və qayğılarından , sevinc və kədərindən də həssaslıqla yazırdı. O , hekayələrində həzin lirikaya , bədii
gülüşə də müraciət edirdi . Həyatla ölümün təzadından təsirli səhnələr də yaradırdı . “Anaların
üsyanı ” nda coşqun publisistika ilə təsirli lirika uyuşub birləşirsə , “Xəbər – ətərsiz ” də həm
konkret hiss, həzin ahəng, incə ruh, ” Çəkmə ” , “Ər və arvad ” əsərləri isə mənalı yumor və satira
xüsusiyyətləri ilə seçilirdi…

Müharibədən sonrakı illərdə Mir Cəlal həyatın müxtəlif sahələrinə müraciət edir , seçdiyi mövzuları
işləyib bədii şəklə salmağa can atırdı . “Od içindən çıxanlar ” (1945 ) silsilə hekayələrində gözləri
dəhşətlər görmüş insanlar haqqında söhbət açır , onların fədakarlığını, arzu və məqsədlərini
işıqlandırırdı. Digər bir sıra hekayələrində isə müharibə siyasətini pisləmək, xalqın zülmə, əsartə,
haqsızlığa qarşı , sülh və azadlıq uğrunda mübarizəyə çağırışı diqqət mərkəzində dururdu.
Bu əsərlər içərisində “Badam ağacları” xususilə seçilir və nəsrimizin qiymətli nümunəsi kimi
diqqəti cəlb edir . Real fakt , mənalı təffərüat və canlı xarakter vasitəsilə, təbii əks olunmuş hadisə və
vəziyyət əsasında müstəmləkə siyasətinin mahiyyəti açılırdı . Ədibin realist üslubunu, əlvanlaşdıran bir
kefiyyət burada da gözlənilirdi . Həyat faktının, ictimai hadisənin, mənəvi – psixoloji ovqatın, ideya -bədii
məzmunun tələbi ilə əlaqədar hekayələrində incə lirikada, kəskin satira; müəllim – şagird – tələbə
münasibətləri əsas yer tuturdu. Ağıllı, namuslu, mərd övlad, həqiqi vətəndaş böyütmək haqqında
düşünən , zəhmət çəkən , yollar axtaran ata – anaları, baba – nənələri, müəllim – tərbiyəçiləri sənətkar
məharətlə təsvir edir, çox vaxt onların yaddaqalan maraqlı surətlərini yaradırdı . Tərbiyə məsələlərində
çalışırdı ki , quru nəsihətçiliyə uymasın, həyati müşahidələrə, həssas müəllim – yazıçı duyğu və
düşüncələrinə əsaslansın.

“Əsgər oğlu “, “Ulduz “, “Plovdan sonra “, “Elçinlər qayıtdı “, “Nazik mətləb “, “Naxış “, “Vicdan
mühakiməsi ” , “Müdafiə vəkili ” və . s . belə hekayələr idi .

İnsan həyatını və təbiətini gözəl görmək Mir Cəlalın ictimai – estetik ideallarının özəyini təşkil edir,
mənfiliyə qarşı mübarizə zərurətini də əsaslandırırdı. ” Səyyah xanım ” , “Xarici naxoşluq ” , “Dil və
əməl ” , “Heykəl uçulanda” , “Rola girib” , “Oyana baxan ” , ” Məhəbbət , yaxud qəlp pul ” ,
“Hesap dostları ” , “Neçə cür salam var ” , “Möhür və məhəbbət ” hekayələrində , adlarından da
göründüyü kimi , müəllifi daha çox həyatın neqativ halları düşündürürdü.

Müsbət idealları belə məqamlarda əsasən tənqidi münasibət vasitəsilə verirdi.

Yazıçının məsələyə konkret baxışı , satira və yumora müraciəti obyektin dərki , məzmun və mahiy-
yəti ilə üzvi şəkildə bağlanırdı . Bir çox hallarda qarşılaşdırma üsulundan , bədii təzad və ziddiyət-
lərdən məharətlə istifadə edilirdi. Təsadüfi deyil ki, akademik Məmməd Arif Mir Cəlalın əsərlərindən
aldığı xoş , güclü , unudulmaz təəssüratın başlıca səbəbini , hər şeydən əvvəl , onun üslubundakı
səmimiyyət , sadəlik və təbiiliklə bağlayır , bu cəhəti ən yaxşı yazıçılara xas keyfiyyət kimi yüksək
qiymətləndirirdi”.

“Mir Cəlal uzunçuluğu , sözçülüyü xoşlamır , yığcam , konkret və təbii yazırdı . Bu , onun üslub xüsu-
siyyəti idi . Bütün bunları başqalarına da tövsiyə edir , imkan düşdükcə öyrədir , müzakirə və redak-
tə zamanı köməyini əsirgəmirdi.

1941 – ci ildə tamamlanan , lakin müharibə başladığı üçün 1944 – cü ildə ( “Vətən uğrunda “, № 2,3,
4-5 ) çap olunan “Açıq kitab müəllifin nisbətin az öyrənilmiş , müasir mövzulu ilk romanıdır . Əsərin
süjeti bilavasitə ziyalı mühiti , məktəb həyatı ilə bağlansa da , o sahə ilə məhdudlaşmır , 30 – cu illərin
mürəkkəb hadisələrindən də bəhs olunur . Dövrün bir sıra nöqsan və mənfilikləri cəsarətlə açıqlanırdı. O
zaman haqqında müxtəlif mülahizələr söyləyən kitab həm yüksək qiymətləndirildi , həm də kəskin tənqid
olundu. Bəziləri onu “həqiqətin üzünə dik baxan əsər “, Mir Cəlalı “ədəbiyyata həyat gətirən yazıçı”
adlandırır , bəziləri də “Açıq kitab ” a başqa cür yanaşır , müəllifi həyat həqiqətini təhrif etməkdə, varlığı
birtərəfli qələmə almaqda, zəif və sönük əsər yazmaqda günahlandırılırdı.

İllər keçdi , “Açıq kitab” həqiqəti əsasən inandırıcı və düzgün canlandırdığı üçün yaşadı , ədəbiyyatımızın
tarixinə qüvvətli realist əsər kimi daxil oldu. Əsərdə bir çox mənfi xüsusiyyətlər, neqativ hallar,
xoşbəxtliyi başqasının bədbəxtliyi üzərində qurmaq ehtirası Kərim Gəldiyevin simasında
məharətlə tənqid və nifrət hədəfinə çevrilmişdir.

Əsərdə Gədiyevin düşdüyü mühit də, ona havadar çıxanlar da real boyalarla verilir . Əvvələr
törətdiyi cinayətlərin üstü açılacagını görüb, “oxumaq” niyyəti ilə o , rayondan şəhərə qaçmış,
instituta girmişdir əməllərini başqa şəraitdə, təzə “dostlar” və tanışlar əhatəsində davam etdirir.
Bu onu göstərir ki, gəldiyevlər hələ ölməmişlər, zaman düşən kimi imkan tapıb təzədən cücərə
bilərlər . Belələrinə qarşı ayıq – sayıq olmaq lazımdır . Bu, oxucuya hazır təqdim edilmiş mülahizə
deyil, hadisə və vəziyyətlərin inkişafı sənətkar qələmi ilə əsaslandırılan bir həqiqətdir .
Mir Cəlalın yaradıcılığında başlıca tədqiq obyekti , hər şeydən əvvəl insandır, onun mənəvi
dünyası, həyatı, mübarizə və fəaliyyətidir .İnandırıcı surətlər, xarakterlər yaratmaq tələbi səsnətkar
Mir Cəlalı da daim ciddi düşündürmüş və əksər hallarda o, məqsədinə nail olmuşdur. Müəllifin
canlandırdığı surətlər bir – birinə oxşamır.

Elə hadisə və surətlər qələmə alırdı ki , onlar oxucunu düşündürüb , mənəviyyatca saflaşdırır ,
düzgün istiqamətləndirir , məhəbbət və nifrət duyğuları ilə zənginləşdirirdi . “Əsgər oğlu “, “Ulduz “,
“Plovdan sonra “, “Elçinlər qayıtdı” , “Nazik mətləb” , “Naxış”, “Vicdan mühakiməsi” “Müdafiə
vəkili” və . s. belə hekayələr idi.

İnsan həyatını və təbiətini gözəl görmək Mir Cəlalın ictimai – estetik ideallarının əsasını təşkil
edir. “Səyyah xanım ” , “Xarici naxoşluq ” , “Dil və əməl “, “Heykəl uçulanda”, “Rola girib “, “Oyana
baxan “, “Məhəbbət, yaxud qəlp pul “, “Hesap dostları “, “Neçə cür salam var “, “Möhür və
“Məhəbbət”” hekayələrində, adlarından da göründüyü kimi , müəllifi daha çox həyatın neqativ
halları, mənfilik və eybəcərliyin müxtəlif təzahürləri narahat edir. Müsbət ideal belə məqamlarda
əsasən tənqidi münasibət vasitəsilə verirdi.

Yazıçının məsələyə konkret baxışı, satira və yumora müraciəti obyektin dərki , məzmun və
mahiyyəti ilə üzvi şəkildə bağlanırdı . Bir çox hallarda qarşılaşdırma üsulundan , bədii təzad və
ziddiyətlərdən məharətlə istifadə edilirdi. Mir Cəlalın müxtəlif səciyyəli çoxlu hekayələri içərisində
realizimi səthi olanları da var . Amma ədib çox zaman çalışırdı ki , dərinə nüfuz etsin, ziddiyətləri
araşdıranda dolaşıq və dumanlı təsvirlərə uymasın.

Mir Cəlal uzunçuluğu, sözçülüyü xoşlamır, yığcam, konkret və təbii yazırdı. Bu, onun üslub
xüsusiyyəti idi. Bütün bunları başqalarına da tövsiyə edir, imkan düşdükcə öyrədir, müzakirə və
redaktə zamanı köməyini əsirgəmirdi.

Mir Cəlal həm də istedadlı romançı idi ; buna misal olaraq “Dirilən adam ” ( 1934 – 1935 ) , “Bir
gəncin manifesti” (1939), “Açıq kitab ” (1941), “Yaşıdlarım ” (1946 – 1952), “Təzə şəhər” (1948-
1950), “Yolumuz hayanadır ” ( 1952 – 1957 ) və sairə romanlar, misal göstərmək olar .
Azərbaycan romanının inkişafında , məzmun və formaca zənginləşməsində onun xidmətləri
az olmamışdır. Romanlarından üçünün mövzusu keçmiş, üçününkü isə müasir həyatdan
alınmışdır.

Maraqlı süjet qurmaq, hadisələri və obrazları təbii məcrada qələmə almaq, mətləbi yığcam,
konkret formada ifadə etmək bacarığı bu əsərlərin hər birində özünü göstərir.

Müşahidə dəqiqliyi və dərinliyi, həyat hadisələrinə yaxından bələdliyi, insan psixologiyasını yaxşı
duyması və bilməsi ədibin sənətini səciyyələndirən xüsusiyyətlərdəndi .

1941 – ci ildə tamamlanan , lakin müharibə başladığı üçün 1944 – cü ildə (“Vətən uğrunda”, №2,3,
4-5 ) çap olunan “Açıq kitab” müəllifin nisbətin az öyrənilmiş, müasir mövzulu ilk romanıdır. Əsərin
süjeti bilavasitə ziyalı mühiti, məktəb həyatı ilə bağlansa da, o sahə ilə məhdudlaşmır, 30 – cu illərin
mürəkkəb hadisələrindən də bəhs olunur . Dövrün bir sıra nöqsan və mənfilikləri cəsarətlə
açıqlanır, surətlərin ictimai xarakteri dürüst müəyyənləşdirilirdi.

Əsər haqqında müxtəlif mülahizələr söyləyənilir həm yüksək qiymətləndirilir, həm də
kəskin tənqid olundu. Bəziləri onu “həqiqətin üzünə dik baxan əsər”, Mir Cəlalı “ədəbiyyata həyat
gətirən yazıçı” adlandırır, bəziləri də “Açıq kitab ” a başqa cür yanaşır , müəllifi həyat həqiqətini
təhrif etməkdə, varlığı birtərəfli qələmə almaqda, mütərəqqi realist ənənələrdən uzaqlaşmaqda, zəif
və sönük əsər yazmaqda günahlandırırdı. İllər keçdi, “Açıq kitab” həqiqəti əsasən inandırıcı və
düzgün canlandırdığı üçün yaşadı, ədəbiyyatımızın tarixinə qüvvətli realist əsər kimi daxil oldu.
Çünki doğurdan da “Mir Cəlal həmin əsərində həyata və həqiqətə sadiq yazıçı, insan psixologiyasını
dərindən bilən, onu təsvir və təmkinlə əks etdirən, müasir varlığı dərin məhəbbətlə sevən
sənətkar kimi dəyərləndirilmişdir.

“Açıq kitab“ satirik roman olsa da, lirik və dramatik məqamları az deyil. Mir Cəlal həyatı əks etdirdiyi,
həyatın təzadlarını açdığı, insan münasibətlərinin konkret və şərait daxilindəki xarakterini, açıb
göstərmişdir. Bir çox mənfi xüsusiyyətlər, neqativ hallar, xoşbəxtliyi başqasının bədbəxtliyi üzərində
qurmaq ehtirası Kərim Gəldiyevin simasında məharətlə tənqid və nifrət hədəfinə çevrilmişdir.
Obrazın “ … əzməsən əziləcəksən, ayaqlamasan ayaqlanacaqsan .. Güzəran, mənsəb cəhənnəmin
təkində də olsa enməyi bacar ! “ kimi “ həyat fəsəfi “ var ki , onun hər şeyə varlığa, ailəyə, qadına,
dosta, yoldaşa, münasibəti də ordan qidalanır. Özünə rahat güzəran yaratmaq üçün heç nədən
əl çəkməyən tipik fəaliyyətinin əsas istiqamət və mahiyyətini yalan danışmaq, böhtan atmaq,
hədə-qorxu gəlmək, tor qurmaq, satqınlıq və xəyanət etmək kimi xüsusiyyətlər təşkil edir.
Romanda Gədiyevin düşdüyü mühit də, ona havadar çıxanlar da real boyalarla verilir. Əvvələr
törətdiyi cinayətlərin üstü açılacagını görüb, “oxumaq“ niyyəti ilə o, rayondan şəhərə qaçmış, instituta
girmişdir. İndi əməllərini başqa şəraitdə, təzə “dostlar“ və tanışlar əhatəsində davam və inkişaf etdirir.
Gəldiyev, təhlükəli və zərərli varlıqdır.

Bu o deməkdir ki, gəldiyevlər hələ ölməmişlər, “münbit“ zaman düşən kimi imkan tapıb təzədən
cücərə bilərlər. Belələrinə qarşı ayıq – sayıq olmaq lazımdır. Bu, oxucuya hazır təqdim
edilmiş mülahizə deyil, hadisə və vəziyyətlərin inkişafı məntiqindən təbii yolla çıxarılan, sənətkar
qələmi ilə əsaslandırılan bir həqiqətdir.

Mir Cəlalın yaradıcılığında başlıca tədqiq obyekti, hər şeydən əvvəl insandır, onun mənəvi dünyası,
fikri – hissi həyatı, mübarizə və fəaliyyətidir. İnandırıcı surətlər, xarakterlər yaratmaq tələbi
sənətkar Mir Cəlalı daim ciddi düşündürmüş və əksər hallarda o, məqsədinə nail olmuşdur.
Müəllifin realist qələmlə canlandırdığı surətlər bir – birinə oxşamır. Hərəsinin öz daxili aləmi,
həyata öz baxışı, öz təfəkkür tərzi , orijinal xarakteri, bu xarakteri fərdiləşdirən və ümumiləşdirən
keyfiyyətləri var.

Mir Cəlal əsərlərində süjet inkişafını ləngidən təsərrüfatlardan qaçmağa cəh edir, hadisə və
mətləbin məğzini təşkil edənləri ön plana çəkir, fikri bədii məqsədəuyğun, bəzən ciddi, bəzən də
yumoristik tərzdə oxucuya çatdırmağa diqqət yetirirdi. İstəyirdi ki, yaratdığı obrazların fəaliyyəti,
şəxsi, ictimai taleyi, həyat yolu, daxili aləmi, fərdi psixologiyası açılsın: onlar münasib bədii cizgi və
vasitələrlə səciyələnsin.

Ədibin əlvan, zəngin sənət yolunda yadda qalan surətlər az deyil. Bəbir bəy, Qədir, Qumru
( “Dirilən adam“ ), Mərdan, Bahar, Sona, Hacı İbrahim Cəlil (“Bir gəncin manifesti“) Vahid, Sadıq kişi,
Kərim Gəldiyev, Rübabə (“Açıq kitab“), Kərimzadə Səlim, Nəriman (“Yaşıdlarım“), Yunis, (“Təzə
şəhər“ ), Sabir, Əntiqə, Bəndalı (“Yolumuz hayanadı “) və başqaları həmin yolla yaradılmışdır.
Mir Cəlalın əsas hekayə və romanları həyati problemlər qaldıran, mənəvi əxlaqi və klassik
bədii irsin bir çox qabaqcıl, realist ənənələrinin Mir Cəlal yaradıcılığında yeni məzmun və formada
yaşaması, inkişaf etməsi təsadüfi deyil. Çünki Mir Cəlal irsdən faydalanarkən məsələyə heç vaxt
formal yanaşmamış, zahiri təsirə qapılmamış, həqiqi sənətə məxsus yol tutmuş, orijinal yazıçı kimi
hərəkət etmişdir. O, özünu həmin əsərlərin ideya – bədii keyfiyyətlərində, hadisələrə sağlam müəllif
baxışında, obyektiv qiymət və təsvirlərdə göstərmişdir.

Mir Cəlalın əsas hekayə və romanları həyati problemləri mənəvi əxlaqi və klassik irsin bir çox qabaqcıl,
ənənələrinin ir Cəlal yaradıcılığında yeni məzmun və formada yaşaması, inkişaf etməsi təsadüfi deyil.
Çünki Mir Cəlal irsdən faydalanarkən məsələyə heç vaxt formal yanaşmamış, zahiri təsirə qapılmamış,
həqiqi sənətə məxsus yol tutmuş, orijinal yazıçı kimi hərəkət etmişdir…

M. C.Paşayevin əsərləri indi də sevilə-sevilə oxunur, müasirlərimiz tərəfindən adı ehtiramla çəkilir.

AMEA Ədəbiyyat İnstitutu XX əsr şöbəsi Rəsulova Ədalət

Teyyub Ağazadəni uzun müddətdir ki, tanıyıram. Əvvəllər tez-tez görüşər, ədəbi söhbətlər edər, müzakirələr aparardıq. Maraqlı insandır, yaxşı həmsöhbətdir. Eyni zamanda da çox mədəni, abrına sığınan, hər şeyin yerini bilən, danışmağın gümüş, susmağın qızıl olduğunu, məqamı gələndə bunların yerinin dəyişilməsinə ehtiyac duyulduğunu dərindən anlayan, ən əsası isə qazandığı etibarı bu gün də qoruyub saxlayan kişilərdəndi. İndinin özündə də – baxmayaraq ki, işin-gücün çoxluğundan çox məsələlər arxa plana keçib – Teyyub müəllim yenə də heç olmasa həftədə bir dəfə (ya altıncı, ya bazar günü) mənə baş çəkər, istirahət günlərində də işlədiyimi nəzərə alaraq, vaxt baxımından maneçilik olmasın deyə, hal-əhval tutaraq geri qayıdar.
Öncəlliklə deyim ki, hazırkı yazarlar bolluğunda, aranın qarışıb, dəftərin itdiyi bir vaxtda Teyyub Ağazadənin imzası imzalar içində seçilir. Bununla belə şairlik iddiasında olmadığını bəyan edir və bu səbəbdən də dərc etdirdiyi kitabların heç birinə təqdimat keçirməyib. Amma 50 illik yubileyində iştirak etmişəm. Orada da əsas etibarilə dostları, tələbə yoldaşları, yaxınları, əzizləri olub. Onu da deyim ki, Teyyub Ağazadənin bir çoxlarına nisbətdə tədbirlər, təqdimatlar keçirməyə daha çox haqqı var. Bu vaxta qədər mən Teyyub Ağazadənin iki şeirlər kitabına – “Ömrün təzadları” və “Ömrün də öz köç vaxtı var” kitablarına redaktorluq etmişəm, həmçinin birincisinə “Saflıq və həqiqət carçısı” başlıqlı ön söz də yazmışam.
İndi də gələk publisistikasına. Etiraf edim ki, Teyyub Ağazadənin yaxşı publisistik qələmi var. Və bu kitab Teyyub Ağazadənin üçüncü publisistik kitabıdır. “Ziyarətim… Qənaətim…” adlanan və Kərbəla ziyarəti ilə bağlı xatirələri yer alan birinci kitabına həm redaktorluq etmişəm, həm də “Ziyarət – mənəvi saflığa aparan yol” başlıqlı ön söz yazmışam. Dilinə, yazı üslubuna, yanaşma tərzinə bələd olduğum üçün bu dəfə də “Bir kəndin nağılı” kitabına ön söz yazmaq xahişi ilə müraciət edəndə etiraz etmədim, daha doğrusu məmnuniyyətlə razı oldum. Əlyazmalarını (kompüter variantı) diqqətlə nəzərdən keçirdim. Elə ilk səhifələrdən diqqətimi çəkdi və belə olmasına çox sevindim. Çünki ön sözü rahatçılıqla yaza biləcəkdim – şişirtməsiz, saxta tərifsiz, filansız.
Burada bir haşiyə çıxım. Demək, bu günə qədər ən azından yüz qələm adamının kitabına ön yazmış, yaradıcılığını təhlil etmişəm. Onların arasında içimdən gələn sevgi ilə yazdığım yazılar çoxdu. Amma istəmədiyim halda, məcbur edilərək, üzdən salınaraq yazdığım yazılar da yox deyil. Təbii ki, belə məqamlarda insanın nə çəkdiyini bir özü bilir, bir də Allahı. Bir çətinlik və problem də ondadır ki, ümumiyyətlə, zəif qələm sahiblərinin iddiası həmişə böyük olur. Və hünərin var onların yaradıcılığı haqqında tənqidi nəsə söylə… Tənqid nədi, heç irad belə bildirə bilməzsən. Səni “kənddən çıxararlar”.
Nə isə qayıdaq əsas mətləbə. Onu deyim ki, kitabı maraqla oxudum. Bəs bu kitabı maraqlı edən cəhət nədən ibarətdir. İstəyirəm bir az bu məsələyə toxunum.
Əvvala kitabın yazılma üslubu maraqlıdır. Kitab Teyyub Ağazadənin özünün uşaqlıq və gənclik xatirələri üzərində qurulduğundan zaman baxımından geniş bir dövrü əhatə edir. Təbii ki, bu illər ərzində çox hadisələr, diqqətçəkən məqamlar gerçəkləşib və Teyyub Ağazadənin yaddaşına həkk olunub. Qələm adamının bir ustalığı da ondan ibarət olmalıdır ki, bu saysız-hesabsız olayların arasından təkcə özü üçün yox, geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlı ola biləcək məqamları seçib qələmə alsın. Və deyim ki, Teyyub Ağazadə bu işin öhdəsindən layiqincə gələ bilib. Digər tərəfdən, ilk baxışdan hadisələr əsas etibarilə müəllifin doğulub boya-başa çatdığı Lerik rayonunun Gürdəsər kəndində cərəyan etsə də, getdikcə şaxələnərək rayon səviyyəsinə yüksəlir, hətta bir çox məqamlarda digər rayonları da öz əhatə dairəsinə alır.
Müəllifin bir ustalığı da ondadır ki, müşahidə edərək yaddaşına köçürdüklərini təhkiyə, nağıl (nəql etmə) yolu ilə oxuculara çatdırır, bu məqamda minilliklərin süzgəcindən keçib gələn folklor ənənələrinə söykənməsi müəllifin köməyinə çatır. Hiss olunur ki, Teyyub Ağazadə folklorumuza dərindən bələddir. Və bu təqdimetmə üsulu da oxucuda marağı bir az da artırır.
Teyyub Ağazadə dilimizin incəliklərinə vaqif olan, həm ədəbi-bədii dilə, həm danışıq dilinə, həm də şifahi xalq ədəbiyyatında istifadə olunan dilə yaxşı bələd olan qələm sahiblərindəndir ki, bu, kitabda da özünü bariz şəkildə göstərir. Kitabı oxunaqlı edən ən başlıca cəhətlərdən biri də məhz budur. Kitabı oxuduqca bir məsələ məni daim intizarda saxlayırdı. Demək, bu kitabda kəndin sıravi sakinindən, çobanından tutmuş ta rayonun birinci katibinə qədər, aşıqlar, el sənətkarları, tanınmış ziyalılar, alimlər, din xadimləri və s. qəbildən olan insanların xarakterik xüsusiyyətləri, ətrafındakılarla ünsiyyəti, bu ünsiyyətdən doğan dramatik, komik, bəzi məqamlarda sarkazm və tradikomik məqamlara qədər yüksələn halları öz əksini tapıb. Təbii ki, bu insanların hamısı müsbət qəhrəmanlar deyil, çünki gülüş varsa demək ki, gülüş hədəfi də var, nifrət varsa demək ki, nifrət hədəfi də var. Eyni zamanda, bu gülüşün və bu nifrətin yaranmasına vəsilə olan hərəkət və məqamlar var. Məsələ ondadır ki, yaxşılı-pisli – mərhəmətli və acımasız, xeyirxah və qəddar, yıxılana dayaq olan və kiminsə ayağının altını qazan insanlar eyni kəndin, eyni yurd-yuvanın, eyni el-obanın insanlarıdır. Bax, əsas çətinlik də məsələnin burasındadır və müəllifdən xüsusi yaradıcılıq qabiliyyəti tələb edir. Çünki bu yaxşılı-pisli insanların özləri bu gün həyatda deyillərsə də onların nəslinin davamçıları mövcuddur və xeyirdə, şərdə üz-üzə gəlirlər. Müəllifdən tələb olunan ustalığın kökündə də o dayanır ki, hadisələri o şəkildə təqdim edə bilsin ki, hər iki tərəf bunu normal qarşılasın və sözün yaxşı mənasında həzm edə bilsin, nəticə etibarilədə müəlliflə bu insanlar arasında olan körpü yanmasın. Mən deyərdim ki, Teyyub Ağazadə bu çətin məsələnin öhdəsindən bacarıqla gələ bilib və inanıram ki, xarakterik xüsusiyyətindən asılı olmayaraq hamı tərəfindən kitab normal qarşılanacaq və böyük sevgiylə oxunacaq.
Bir təşəkkür də Teyyub Ağazadəyə ona görə düşür ki, o, bir elin, bir mahalın uzun dövrü əhatə edən tarixini yaradıcı qələmi ilə əbədiləşdirə, ona kitab adında möhtəşəm heykəl ucalda bilib.
Güman edirəm ki, müəllif bu kitabı kütləvi tirajla dərc etdirəcək. Çünki bu kitabda haqqında söhbət açılan insanların sayı həddən artıq çoxdur və bu nəslin nümayəndələri böyük məmnuniyyətlə istəyərlər ki, atalarının, babalarının haqqında fikir söylənilən bir kitabdan onların da evində olsun.
Digər tərəfdən, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, kitabın maraqlı təqdim üslubu var. Dili rəvandır, aydın və səlisdir, oxunaqlıdır, oxucunu yormur, əksinə oxuduqca bir az da bağlanırsan, sonrakı hadisələrdən xəbərdar olmaq üçün tez bir zamanda oxuyub başa çatdırmaq istəyirsən. Məqamı gəldikcə şeirlərdən – bayatılardan, gəraylılardan, qoşmalardan istifadə olunması kitaba bir az da şirinlik qatır, oxucunun ruhuna dinclik gətirir.
Teyyub Ağazadənin “Bir kəndin nağılı” kitabı xatirələr üzərində qurulmuş publisistik kitab olduğundan hər hansı nümunələr gətirə bilmədim. Əslində bu qəbildən olan kitablara ön söz yazmağın bir çətinliyi də məhz bundan ibatərdir. Şeir kitablarına ön söz yazarkən bədii nümunələrdən istifadə edir, müəllifin yaradıcılığına seçilmiş bəndlər və beytlər üzərindən işıq tutursan. Yəni ki, söz demək, təhlil etmək, münasibət bildirmək daha rahat olur, əgər o şeirlər əsl poeziya nümunələridirlərsə. Bununla belə mən Teyyub Ağazadənin “Bir kəndin nağılı” kitabına böyük sevgiylə ön söz yazdım. Çünki bir xatirələr toplusu olaraq bu kitab məni qane etdi.
Sonda gözəl insan, haqq adamı, etibarlı dost, istedadlı qələm sahibi Teyyub Ağazadəni belə bir təşəbbüsdə bulunması münasibətilə təbrik edir və yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.

Rafiq ODAY,
şair-publisist,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi
Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri,
respublikanın Əməkdar jurnalisti,
gundelik.info və edebiyyat-az.com saytlarının
təsisçisi və direktoru.