Teyyub Ağazadəni uzun müddətdir ki, tanıyıram. Əvvəllər tez-tez görüşər, ədəbi söhbətlər edər, müzakirələr aparardıq. Maraqlı insandır, yaxşı həmsöhbətdir. Eyni zamanda da çox mədəni, abrına sığınan, hər şeyin yerini bilən, danışmağın gümüş, susmağın qızıl olduğunu, məqamı gələndə bunların yerinin dəyişilməsinə ehtiyac duyulduğunu dərindən anlayan, ən əsası isə qazandığı etibarı bu gün də qoruyub saxlayan kişilərdəndi. İndinin özündə də – baxmayaraq ki, işin-gücün çoxluğundan çox məsələlər arxa plana keçib – Teyyub müəllim yenə də heç olmasa həftədə bir dəfə (ya altıncı, ya bazar günü) mənə baş çəkər, istirahət günlərində də işlədiyimi nəzərə alaraq, vaxt baxımından maneçilik olmasın deyə, hal-əhval tutaraq geri qayıdar.
Öncəlliklə deyim ki, hazırkı yazarlar bolluğunda, aranın qarışıb, dəftərin itdiyi bir vaxtda Teyyub Ağazadənin imzası imzalar içində seçilir. Bununla belə şairlik iddiasında olmadığını bəyan edir və bu səbəbdən də dərc etdirdiyi kitabların heç birinə təqdimat keçirməyib. Amma 50 illik yubileyində iştirak etmişəm. Orada da əsas etibarilə dostları, tələbə yoldaşları, yaxınları, əzizləri olub. Onu da deyim ki, Teyyub Ağazadənin bir çoxlarına nisbətdə tədbirlər, təqdimatlar keçirməyə daha çox haqqı var. Bu vaxta qədər mən Teyyub Ağazadənin iki şeirlər kitabına – “Ömrün təzadları” və “Ömrün də öz köç vaxtı var” kitablarına redaktorluq etmişəm, həmçinin birincisinə “Saflıq və həqiqət carçısı” başlıqlı ön söz də yazmışam.
İndi də gələk publisistikasına. Etiraf edim ki, Teyyub Ağazadənin yaxşı publisistik qələmi var. Və bu kitab Teyyub Ağazadənin üçüncü publisistik kitabıdır. “Ziyarətim… Qənaətim…” adlanan və Kərbəla ziyarəti ilə bağlı xatirələri yer alan birinci kitabına həm redaktorluq etmişəm, həm də “Ziyarət – mənəvi saflığa aparan yol” başlıqlı ön söz yazmışam. Dilinə, yazı üslubuna, yanaşma tərzinə bələd olduğum üçün bu dəfə də “Bir kəndin nağılı” kitabına ön söz yazmaq xahişi ilə müraciət edəndə etiraz etmədim, daha doğrusu məmnuniyyətlə razı oldum. Əlyazmalarını (kompüter variantı) diqqətlə nəzərdən keçirdim. Elə ilk səhifələrdən diqqətimi çəkdi və belə olmasına çox sevindim. Çünki ön sözü rahatçılıqla yaza biləcəkdim – şişirtməsiz, saxta tərifsiz, filansız.
Burada bir haşiyə çıxım. Demək, bu günə qədər ən azından yüz qələm adamının kitabına ön yazmış, yaradıcılığını təhlil etmişəm. Onların arasında içimdən gələn sevgi ilə yazdığım yazılar çoxdu. Amma istəmədiyim halda, məcbur edilərək, üzdən salınaraq yazdığım yazılar da yox deyil. Təbii ki, belə məqamlarda insanın nə çəkdiyini bir özü bilir, bir də Allahı. Bir çətinlik və problem də ondadır ki, ümumiyyətlə, zəif qələm sahiblərinin iddiası həmişə böyük olur. Və hünərin var onların yaradıcılığı haqqında tənqidi nəsə söylə… Tənqid nədi, heç irad belə bildirə bilməzsən. Səni “kənddən çıxararlar”.
Nə isə qayıdaq əsas mətləbə. Onu deyim ki, kitabı maraqla oxudum. Bəs bu kitabı maraqlı edən cəhət nədən ibarətdir. İstəyirəm bir az bu məsələyə toxunum.
Əvvala kitabın yazılma üslubu maraqlıdır. Kitab Teyyub Ağazadənin özünün uşaqlıq və gənclik xatirələri üzərində qurulduğundan zaman baxımından geniş bir dövrü əhatə edir. Təbii ki, bu illər ərzində çox hadisələr, diqqətçəkən məqamlar gerçəkləşib və Teyyub Ağazadənin yaddaşına həkk olunub. Qələm adamının bir ustalığı da ondan ibarət olmalıdır ki, bu saysız-hesabsız olayların arasından təkcə özü üçün yox, geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlı ola biləcək məqamları seçib qələmə alsın. Və deyim ki, Teyyub Ağazadə bu işin öhdəsindən layiqincə gələ bilib. Digər tərəfdən, ilk baxışdan hadisələr əsas etibarilə müəllifin doğulub boya-başa çatdığı Lerik rayonunun Gürdəsər kəndində cərəyan etsə də, getdikcə şaxələnərək rayon səviyyəsinə yüksəlir, hətta bir çox məqamlarda digər rayonları da öz əhatə dairəsinə alır.
Müəllifin bir ustalığı da ondadır ki, müşahidə edərək yaddaşına köçürdüklərini təhkiyə, nağıl (nəql etmə) yolu ilə oxuculara çatdırır, bu məqamda minilliklərin süzgəcindən keçib gələn folklor ənənələrinə söykənməsi müəllifin köməyinə çatır. Hiss olunur ki, Teyyub Ağazadə folklorumuza dərindən bələddir. Və bu təqdimetmə üsulu da oxucuda marağı bir az da artırır.
Teyyub Ağazadə dilimizin incəliklərinə vaqif olan, həm ədəbi-bədii dilə, həm danışıq dilinə, həm də şifahi xalq ədəbiyyatında istifadə olunan dilə yaxşı bələd olan qələm sahiblərindəndir ki, bu, kitabda da özünü bariz şəkildə göstərir. Kitabı oxunaqlı edən ən başlıca cəhətlərdən biri də məhz budur. Kitabı oxuduqca bir məsələ məni daim intizarda saxlayırdı. Demək, bu kitabda kəndin sıravi sakinindən, çobanından tutmuş ta rayonun birinci katibinə qədər, aşıqlar, el sənətkarları, tanınmış ziyalılar, alimlər, din xadimləri və s. qəbildən olan insanların xarakterik xüsusiyyətləri, ətrafındakılarla ünsiyyəti, bu ünsiyyətdən doğan dramatik, komik, bəzi məqamlarda sarkazm və tradikomik məqamlara qədər yüksələn halları öz əksini tapıb. Təbii ki, bu insanların hamısı müsbət qəhrəmanlar deyil, çünki gülüş varsa demək ki, gülüş hədəfi də var, nifrət varsa demək ki, nifrət hədəfi də var. Eyni zamanda, bu gülüşün və bu nifrətin yaranmasına vəsilə olan hərəkət və məqamlar var. Məsələ ondadır ki, yaxşılı-pisli – mərhəmətli və acımasız, xeyirxah və qəddar, yıxılana dayaq olan və kiminsə ayağının altını qazan insanlar eyni kəndin, eyni yurd-yuvanın, eyni el-obanın insanlarıdır. Bax, əsas çətinlik də məsələnin burasındadır və müəllifdən xüsusi yaradıcılıq qabiliyyəti tələb edir. Çünki bu yaxşılı-pisli insanların özləri bu gün həyatda deyillərsə də onların nəslinin davamçıları mövcuddur və xeyirdə, şərdə üz-üzə gəlirlər. Müəllifdən tələb olunan ustalığın kökündə də o dayanır ki, hadisələri o şəkildə təqdim edə bilsin ki, hər iki tərəf bunu normal qarşılasın və sözün yaxşı mənasında həzm edə bilsin, nəticə etibarilədə müəlliflə bu insanlar arasında olan körpü yanmasın. Mən deyərdim ki, Teyyub Ağazadə bu çətin məsələnin öhdəsindən bacarıqla gələ bilib və inanıram ki, xarakterik xüsusiyyətindən asılı olmayaraq hamı tərəfindən kitab normal qarşılanacaq və böyük sevgiylə oxunacaq.
Bir təşəkkür də Teyyub Ağazadəyə ona görə düşür ki, o, bir elin, bir mahalın uzun dövrü əhatə edən tarixini yaradıcı qələmi ilə əbədiləşdirə, ona kitab adında möhtəşəm heykəl ucalda bilib.
Güman edirəm ki, müəllif bu kitabı kütləvi tirajla dərc etdirəcək. Çünki bu kitabda haqqında söhbət açılan insanların sayı həddən artıq çoxdur və bu nəslin nümayəndələri böyük məmnuniyyətlə istəyərlər ki, atalarının, babalarının haqqında fikir söylənilən bir kitabdan onların da evində olsun.
Digər tərəfdən, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, kitabın maraqlı təqdim üslubu var. Dili rəvandır, aydın və səlisdir, oxunaqlıdır, oxucunu yormur, əksinə oxuduqca bir az da bağlanırsan, sonrakı hadisələrdən xəbərdar olmaq üçün tez bir zamanda oxuyub başa çatdırmaq istəyirsən. Məqamı gəldikcə şeirlərdən – bayatılardan, gəraylılardan, qoşmalardan istifadə olunması kitaba bir az da şirinlik qatır, oxucunun ruhuna dinclik gətirir.
Teyyub Ağazadənin “Bir kəndin nağılı” kitabı xatirələr üzərində qurulmuş publisistik kitab olduğundan hər hansı nümunələr gətirə bilmədim. Əslində bu qəbildən olan kitablara ön söz yazmağın bir çətinliyi də məhz bundan ibatərdir. Şeir kitablarına ön söz yazarkən bədii nümunələrdən istifadə edir, müəllifin yaradıcılığına seçilmiş bəndlər və beytlər üzərindən işıq tutursan. Yəni ki, söz demək, təhlil etmək, münasibət bildirmək daha rahat olur, əgər o şeirlər əsl poeziya nümunələridirlərsə. Bununla belə mən Teyyub Ağazadənin “Bir kəndin nağılı” kitabına böyük sevgiylə ön söz yazdım. Çünki bir xatirələr toplusu olaraq bu kitab məni qane etdi.
Sonda gözəl insan, haqq adamı, etibarlı dost, istedadlı qələm sahibi Teyyub Ağazadəni belə bir təşəbbüsdə bulunması münasibətilə təbrik edir və yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram.
Rafiq ODAY,
şair-publisist,
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi
Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri,
respublikanın Əməkdar jurnalisti,
gundelik.info və edebiyyat-az.com saytlarının
təsisçisi və direktoru.