Sentyabrın 10-dan 18-dək Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə Bakıda XVI Beynəlxalq Caz Festivalı keçiriləcək.
Nazirlikdən AZƏRTAC-a bildirilib ki, ikiillik fasilədən sonra keçirilən builki Bakı Caz Festivalı Azərbaycanın qəhrəman şəhidlərinin əziz xatirəsinə, eləcə də çətin zamanların ağırlığı altında əyilməyən caz musiqisinin ruhuna həsr olunur.
Bu il Bakı Caz Festivalı, həmçinin mövcud epidemioloji vəziyyət nəzərə alınaraq karantin qaydalarına uyğun şəkildə keçirilməsi ilə fərqlənəcək. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, Bakı Caz Festivalı beynəlxalq səviyyədə qalır və dünyanın hər yerindən ən yaxşı musiqiçiləri öz ətrafına toplayaraq yüksək standartlara uyğun təşkil olunacaq.
Festivalın konsertləri “Beer Hall and Music Club” və “Art Tower Gallery”də, qala konsert isə sentyabrın 18-də “Shahdag Night Club”da keçiriləcək.
Bu il festivala Hollandiya, Macarıstan, Türkiyə, Rusiya, İsrail, Almaniya, Lüksemburq və Gürcüstandan qruplar qatılacaq. Festivalda xarici həmkarları ilə birlikdə azərbaycanlı cazmenlər – Əməkdar artistlər Rain Sultanov, İsfar Sarabski, musiqiçilər Elbəy Məmmədzadə, Elvin Bəşirov, Diana Hacıyeva, Əfqan Rəsul, Nicat Aslanov və başqaları çıxış edəcəklər.
Bakı Caz Festivalı ənənəvi olaraq uzun illərdir keçirilən və artıq istedadlı musiqiçilər nəslini yetişdirən caz ifaçıları yarışmasına xüsusi diqqət yetirir. Builki festival çərçivəsində də gənc istedadlar üçün müsabiqə təşkil olunacaq.
Sentyabrın 10-da festival çərçivəsində azərbaycanlı rəssamlar Hüseyn Haqverdiyev, Bəhram Xəlilov, Rüstəm Hüseynov, Arif Quluzadə “İmprovised by İndustry” layihəsini təqdim edəcəklər. Sentyabrın 17-də isə dizayner Leyla Əhmədovanın moda nümayişi – caz mövzusunda tamamilə yeni bir kolleksiyası təqdim olunacaq.
Sentyabrın 11-12-də “İncəsənət qülləsi” (“Art Tower”) qalereyasında caz-kino proqramı – keçən əsrin əfsanəvi filmlərinin nümayişi olacaq.
Bu il də Bakı Caz Festivalının ayrılmaz hissəsi olaraq ustad dərsləri və cem-seyşnlər (jam-session) təşkil ediləcək.
Qeyd edək ki, Bakı Caz Festivalı axırıncı dəfə 2019-cu il 18–27 oktyabr tarixlərində “Daha çox caz, daha çox intellekt” şüarı altında keçirilmişdi.
İranda fars dili və poeziya günü ilə əlaqədar Azərbaycan, Türkiyə və Rusiyanın mədəniyyət nümayəndələrinin iştirakı ilə beynəlxalq tədbir keçirmək planlaşdırılır.
AZƏRTAC xəbər verir ki, bu barədə İranın Mədəniyyət və İslam İrşad Nazirliyinin nümayəndəsi Qasım Nazimi məlumat verib. O bildirib ki, fars dili və poeziya günü-sentyabrın 18-də İranın Azərbaycan əsilli böyük şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın vəfatı gününə təsadüf edir. Dahi şair Təbriz şəhərində dəfn edilib. Bununla əlaqədar olaraq Təbrizdə möhtəşəm tədbirlər keçiriləcək.
Qasım Nazimi nəzərə çatdırıb ki, cari ildə bu əlamətdar gün ilə əlaqədar beynəlxalq xarakter daşıyan tədbirlər yalnız Təbriz şəhərində deyil, Tehran daxil olmaqla, İranın müxtəlif şəhərlərində də keçiriləcək.
Aşıq Ələsgərin 200 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Sərəncamına uyğun olaraq Respublika Gənclər Kitabxanası böyük söz ustadı Aşıq Ələsgərə həsr olunmuş silsilə tədbirləri içərisində son günlərdə izləyicilərə təqdim olunan “Ustad el aşığı” metodik vəsaiti xüsusi yer tutur.
AZƏRTAC xəbər verir ki, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən kitabxana əməkdaşlarına yardımçı ola biləcək metodik vəsaitdə Aşıq Ələsgərin həyat və yaradıcılığı haqqında geniş məlumat verilib, Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simalarının ustad haqqında söylədikləri fikirlər yer alıb. Vəsaitdə illərdir ki, Azərbaycanda el sənətinə göstərilən qayğının bariz nümunəsi olan rəsmi sənədlər də işıqlandırılıb. Təqdim edilən vəsaitin özəlliyi şairin 200 illik yubileyi çərçivəsində kitabxanalarda keçiriləcək tədbirlər haqqında tövsiyələrin yer almasıdır. Belə ki, burada Aşıq Ələsgər irsinin kitabxanalarda təbliği mövzusuna geniş və hərtərəfli diqqət ayrılmışdır. Bir çox kitabxanaçılar üçün metodiki tövsiyələr ilə zəngin olan bu vəsaitdə sözügedən mövzuda “elektron məlumat bazası”nın, “viktorinalar”ın, “Virtual kitab sərgiləri”nin, “ekskursiyalar”ın, “ədəbi-bədii gecələr”in, “ədəbi diskussiyalar”ın və s. necə və hansı formada təşkili və idarə edilməsi mövzusunda dəyərli məsləhətlər verilib. Vəsaitdə Aşıq Ələsgərin 200 illik yubileyi münasibətilə hazırlana biləcək “biblioqrafik icmal”ın əsasında aşıq yaradıcılığına həsr olunmuş bir sıra kitabların annotasiyaları təqdim edilib.
“Ustad el aşığı” metodik vəsaiti kitabxananın rəsmi saytında – https://ryl.az/files/ustad_el_ashigi.pdf linkı altında yerləşdirilib.
Azərbaycan filmlərinin Amerika Kino Akademiyasının “Oskar” mükafatına təqdimatı üzrə Komissiyanın növbəti iclası keçirilib.
Bu barədə AZƏRTAC-a Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının mətbuat xidmətinin rəhbəri Əli Vəliyev məlumat verib.
O qeyd edib ki, professor Şəfiqə Məmmədovanın rəhbərlik etdiyi və üzvlərin yeniləndiyi Komissiyanın iclasında 2020 – 2021-ci illərdə xarici filmlər nominasiyası üzrə çəkilmiş filmlərin prodüserlər tərəfindən adı çəkilən Komissiyaya 1 nüsxə Dvd formatında təqdim olunması qərara alınıb.
Qeyd edək ki, filmlər geri qaytarılmır və Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının fondunda saxlanılır.
Filmlər komissiyaya sentyabrın 20-dək təqdim olunmalıdır.
Çoxəsrlik aşıq sənəti ənənələrinə yeni məzmun qazandıran, xalq ruhuyla səsləşən əsərlər yaradaraq həm də Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yer tutan Aşıq Ələsgərin zəngin poetik irsinə həmişə böyük diqqət göstərilib, əsərləri nəşr olunub, sözləri aşıqlarımızın repertuarında daim mühüm yer tutmaqla yanaşı, bəstəkarların da diqqətini çəkib, mahnılar bəstələnib. Milli-mənəvi dəyərlərimizə həmişə böyük qayğı göstərən ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə bu böyük saz və söz ustadının 150 illik yubileyi respublikamızla yanaşı, Moskvada da təntənəli şəkildə qeyd olunub. Bu il ölkəmizdə Aşıq Ələsgərin anadan olmasının 200 illik yubileyi qeyd olunur. Bununla bağlı 2021-ci il fevralın 18-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Sərəncamdan irəli gələn vəzifələrin həyata keçirilməsi istiqamətində ölkəmizdə indiyədək bir sıra işlər görülüb. Azərbaycan Aşıqlar Birliyi də yubileylə bağlı hələ ilin əvvəlindən geniş tədbirlər planı hazırlayıb. İlk dəfə olaraq hər şeirin hansı aşıq havaları üstə oxunması və yabançı sözlərin izahı verilməklə Aşıq Ələsgərin lirik şeirlərindən ibarət ayrıca kitab hazırlanıb. Klassik və müasir aşıqların ifasında Aşıq Ələsgərin sözlərindən və ustadla bağlı dastan-rəvayətlərdən ibarət video və audiodisk buraxılıb.
Bu yaxınlarda Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin yeni bir yubiley töhfəsi işıq üzü görüb – “Aşıq Ələsgərlə bağlı dastan-rəvayətlər” adlı kitab sənətsevərlərin, elmi ictimaiyyətin və geniş oxucu kütləsinin ixtiyarına verilib.
Bu barədə məlumat verən Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin katibi, Əməkdar mədəniyyət işçisi Musa Nəbioğlu AZƏRTAC-a bildirib ki, kitabda ustad sənətkar Aşıq Ələsgərin ömür və sənət yolunun maraqlı, unudulmaz məqamlarından söz açılan 30-a yaxın dastan-rəvayət yer alıb. Bu dastan-rəvayətlərin bəziləri hələ aşığın sağlığında, daha böyük hissəsi isə sonrakı dönəmlərdə aşıqlar tərəfindən düzülüb-qoşulmuşdur. Burada xronoloji-bioqrafik əhvalatlar, eləcə də, xalq təxəyyülündən doğan epik mətnlər, aşıqların, o cümlədən də el-camaatın arzu-istəklərindən irəli gələn xoşməramlı səfərlər və qarşılaşmalar yer alıb.
Kitabda dastan-rəvayətlərdə işlənmiş ərəb və fars mənşəli sözlərin, eləcə də arxaizm və məhəlli sözlərin izahı, “Qeydlər və izahlar” bölümündə isə kitabda yer almış dastan və rəvayətlərin yaranma tarixi, hansı aşıqların dilindən yazıya alınması və indiyədək nəşr olunduğu mənbələr haqqında məlumat verilir ki, bu da folklorşünas alimlər, eləcə də aşıq sənəti üzrə təhsil alan bakalavr və magistrlər üçün əhəmiyyətlidir.
Kitabı nəşrə hazırlayanlar Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Dövlət mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı, filologiya elmləri doktoru, professor Mahmud Allahmanlı və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aynur Xəlilova, elmi məsləhətçi AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, Əməkdar elm xadimi, akademik İsa Həbibbəyli, redaktoru filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Altay Məmmədlidir.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” elmi jurnalının 2021-ci ildə birinci sayı nəşr olunub. 1946-2019-cu illərdə “Ədəbiyyat məcmuəsi” adı ilə çap olunan jurnal 30 may 2019-cu ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində dövlət qeydiyyatına alınıb. Jurnal Azərbaycan ədəbiyyatını və onun tarixi inkişaf mərhələlərini araşdıran, bu mövzuda müasir və aktual tədqiqat işlərinin nəşrini həyata keçirən elmi-nəzəri nəşrdir.
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” elmi jurnalının baş redaktoru AMEA-nın vitse-prezidenti, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun baş direktoru, akademik İsa Həbibbəylidir. Bu say akademik İsa Həbibbəylinin “Nizami Gəncəvi ədəbi irsi: Heydər Əliyevdən – İlham Əliyevə” məqaləsi ilə açılır. Jurnalın məsul katibi filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aygün Bağırlı, məsul redaktoru Mehparə Axundova, nəşriyyat redaktoru Töhfə Talıbovadır.
“Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunan jurnalın bu nömrəsi “Azərbaycan ədəbiyyatı”, “Folklorşünaslıq”, “Yubileylər”, “Resenziyalar” və “Xronika-2021” rubrikalarından ibarətdir. “Azərbaycan ədəbiyyatı” rubrikasında “Nizami Gəncəvi ili” bölümündə Zəhra Allahverdiyeva, Hürnisə Bəşirova, Elman Quliyev, Səyyarə Məmmədova, Aygün Bağırlı və Zakirə Əliyevanın məqalələri yer alıb.
“Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı” jurnalının beynəlxalq redaksiya heyətinə Türkiyə, Özbəkistan, Fransa, Gürcüstan, Tatarıstan, Hindistan, Polşa və Monqolustanın alimləri daxildir. Elmi-nəzəri jurnalda məqalələr Azərbaycan, rus, ingilis və türk dillərində dərc edilir. Jurnal Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tövsiyə etdiyi elmi nəşrlərin siyahısına daxildir.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi Xarici Əlaqələr şöbəsinin müdiri Vüsal Cahangirinin “Əlif-Bə: Qurani-Kərim əlifbası və Təcvidül-Quran” kitabının 3-cü nəşri işıq üzü görmüş və dini mağazalara satışa çıxarılmışdır. Kitab QMİ-nin sədri Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə həzrətlərinin xeyir-duası ilə nəşr edilib. İlkin olaraq bu kitab “Məsumə” dini mağazalar şəbəkəsinə (28 may və Sədərək Ticarət Mərkəzi) və “Əhli-Beyt” dini dükanına (Nizami metrosu, Hacı Soltanəli məscidinin arxası) satış üçün verilib. Kitabın qiyməti 5 manat təşkil edir. Satışdan əldə olunan pul vəsaiti kitabın növbəti nəşrlərinə sərf olunacaq. Qeyd edək ki, son 3-cü nəşrdə “Qəlqələ” hərfləri, “Bəqərə” surəsinin əvvəli, “Yasin”, “Ər-Rəhman”, “Mulk” surə-ləri və “Xətmül-Quran duası” Təcvid qaydaları rənglərlə göstərilməklə əlavə edilib, bəzi naxışlar yeniləri ilə əvəzlənib.
Adım, Elmir Zohrablı. 1996 yılında Azerbaycan’da doğdum. Okulu bitirdikten sonra 2013 yılında üniversiteye başladım. Üniversitedeki bölümüm ise Bakü Devlet Üniversitesi Doğu Dilleri Fakültesi İsrail Bölümüydü.
Fakültemizin ismi Azerice “Şarqşünaslıq Fakültesi”dir. 4 yıl eğitim aldık biz. Bu eğitim İbranice’nin yanı sıra İsrail’in edebiyatı, tarihi ve coğrafyasını kapsıyordu. Şimdilerde özel olarak İbranice dersleri veriyorum (https://www.instagram.com/p/CFSi0pbBRAv/?igshid=1oywmytc5m2v2). İbranice eğitimini de en çok burada yaşayan Yahudilere veriyorum. Çünkü malum olduğu gibi ülkemizde hatırı sayılır derecede bir Yahudi nüfusu var. Lakin Yahudiler burada yoğun yaşamalarına rağmen İbraniceyi bilmediklerinden dolayı günlük konuşmalarında bu dili kullanamazlar. O yüzden İsrail’e göç etmeden önce dili öğrenip öyle gitmek istiyorlar.
Üniversitedeki İbranice Eğitimin Hakkında Neler Söyleyebilirsin?
Biz 4 yıllık üniversite eğitimimizde İbranice dersini 8 dönem aralıksız her gün alıyorduk. Günümüzde İbranice dersleri alan öğrenciler bazen soruyorlar neden üniversitelerde bu kadar uzun bir sure İbranice eğitimi veriliyor diye. Kurslarda bize söylenen şey İbranice eğitimi için bu kadar zamana gerek olmadığıdır. Bu soruya cevaben söyleyebiliriz ki biz İbraniceyi akademik olarak öğreniyorduk. Her bir fiili ayrı ayrı zamanlarda şahıslara göre çekimliyorduk. Şimdi kurslarda öyle öğretilmiyor, iki üç tane fiil örneği verilip onun üzerinden konuşma diline gidilen en kısa yol aranıyor. Ama biz daha ayrıntılı bir şekilde öğreniyorduk, çünkü bizim fakülte bir diplomatın yanı sıra bir dilci ve aynı zamanda İbranice öğretmeni de yetiştiriyordu.
Tabii ki İsrail’e yaşamaya giden birinin burada bu kadar uzun bir süre eğitim almak yerine iki üç ay gibi kısa bir sürede öğrenip gitmesi mantıken daha uygundur. Fakültemizde İbranicenin yanında ikinci uzmanlaşma dili Arapçaydı. Ben Arapçayı iyi bir seviyede öğrenmedim. Bunu hem Arapçanın zorluğu hem de İbraniceye daha çok vakit ayırmamla açıklayabilirim. Bence Arapça İbraniceye göre daha zor. Dolayısıyla okuma yazma seviyesinde Arapça öğrendim diyebilirim. Arapça dışında uzmanlık dersleri olarak Rusça ve İngilizce dersleri vardı. İngilizce’nin yanı sıra ilave olarak öğrenilen diğer bir dilin Rusça, Fransızca veya Almanca’dan birisinin olması gerekiyordu ve bu seçimleydi. Almanca ve Fransızca hakkında hiç bilgim olmadığı için ben Rusçayı seçtim.
Toplamda bizim bölümde belirli seviyelere kadar 4 dil öğretiyorlar. Mesela Arapça bölümünü okuyorsan Farsçayı sana ikinci dil olarak öğretiyorlar, Türkçe bölümündeysen sana Arapçayı öğretiyorlar. Pakistan bölümündeysen Urducanın yanı sıra Farsça da öğreniyorsun.
Bunların yanı sıra Yahudi Edebiyatı, Yahudi Tarihi ve İsrail Coğrafyası derslerini alıyorduk. Mesela benim değerli hocalarımdan biri olan Gülnare ABDULLAYEVA, Azerbaycan’da ilk Yahudi edebiyatı kitabını çıkarmıştı, kitabın ismi “Müslüman İspanyasında Yahudi Edebiyatı” idi.
Azerbaycan’daki İbranice Eğitimi Hakkında Neler Söyleyebilirsin?
Komşu ülkeler ve Türkiye’ye kıyaslarsak İbranice eğitimi Azerbaycan’da daha erken başladı. Bunu bağımsızlıktan önce ve bağımsızlıktan sonra diye ikiye ayırabiliriz. Çünkü Azerbaycan’da üniversitelerde İbranice eğitiminin başlaması 1990’larda oldu, ama ondan önce de İbranice öğrenimi ve öğretimi hayata geçiriliyormuş. İbranice, Sovyetler Birliği döneminde de burada yoğun Yahudi nüfusu yaşadığından dolayı öğretiliyordu. Araştırırsak komşu devletler ve Türkiye üniversitelerinde Azerbaycanlı hocaların var olduğunu görebiliriz. Tabii ki o zamanlarda dili bilen ve öğrenenlerin büyük çoğunluğu Moskova üniversitesinde okuyup gelmişlerdi. Bazen burada neden Azerice yazılmış İbranice gramer kitabı ya da Azerice kaynaklar yok diye soruluyor. Cevabında diyebilirim ki şimdilerdeki genç kuşak o kadar akıcı şekilde konuşamasa da Azerbaycanlılar Rusçayı iyi bildikleri için İbranice öğrenirken de Rus kaynaklarından yararlanıyorlar. Benim bildiğim bir Azerbaycanlı hoca var gramer yazan, o da Türkiye’de yazmış kitabını. Biz de İbraniceyi “Şeat haİvrit” isimli İbrani-Rus karışımı bir kitaptan öğrendik. Şimdilerde bile öğrencilere ben kendim “Şeat haİvrit” üzerinden anlatıp öğretiyorum dili.
İbranice Eğitiminde Nasıl Bir Yol İzliyorsunuz?
Tabii ki. İlk önce üniversite eğitiminde edindiğim kaynaklardan bahsedecek olursam bize İbranice öğreten değerli hocalarımız, gramer bilgilerini, bize anlatarak, hiçbir kaynaktan okumadan öğretirlerdi. Biz de onları defterlerimize yazıp ilerlerdik. Elimizde herhangi bir gramer kitabı yoktu. İbraniceyi çalışıp öğrendiğimiz kaynaklardan bahsedecek olursam “İvrit Min haHathala”, “Sheat haİvrit” ve “Lehachliakh beİvrit” kitaplarının isimlerini sayabilirim. Bunlar aynı zamanda İsrail’de Ulpanlar’da kullanılan kitaplardır.
Daha sonra ben İbranice öğretirken sizin kitabınızı buldum ve hala sizin kitabınızdan istifade ediyorum. Buradan da size teşekkür etmek istiyorum. Yazmış olduğunuz İbranice Gramer Kitabı isimli eser gerçekten hem öğrenciler hem de bir öğreten olarak benim çok işime yarıyor. Sizin kaynağınızı bulmadan önce kendim İbranice gramer bilgilerinin bulunduğu örnekler yazmıştım, oradan öğretiyordum. Derslerimizde gramerin büyük bir bölümünü öğrenciye öğretiyorum. 2 ay sonra öğrenciyle İbranice konuşacak olursanız eğer, öğrenci cümle kurabilir. Tabii ki İsrail’e gidip sokak dilini anlayacaklarını iddia etmiyorum ama zaten onlara lazım olan, en az 70 fiili tanıyıp, o fiilleri zaman zarflarına göre çekimleyebiliyor olmaktır. Bunu yani sıra kendisi hakkında konuşabilir, nerede yaşıyorum, nerede çalışıyorum, İbraniceyi öğrenmek istiyorum vesaire diyebilir. İsrail’e gidip yaşamak isteyen birisi için asgari bu kadar İbranice öğrenmesi yeterlidir. Ama bizim gibi bir metni sözlük yardımıyla da olsa tercüme edebilmesi veya daha üstü bir seviyede konuşması için daha uzun bir zaman ayırması ve İsrail’de yaşaması gerekir.
Azerbaycan’da İbraniceye Olan Bakış Nasıldır?
Azerbaycan’da İbraniceye olan bakış pozitiftir. Mesela birisi İbranice öğrendiğinde genel olarak insanlar “a ne güzel” deyip iyi tepki veriyorlar. Büyükler de küçükler de bu şekilde olumlu yaklaşıyor. Bazı kesimler var ki beğenmiyor, “neden Yahudi dili öğreniyorsun?(!)” diyorlar. Buna rağmen bu durum antisemitizmden kaynaklanmıyor. O kişilere deseniz ki “Hintçe öğreniyorum”, onlar, “neden Hintçe öğreniyorsun, bunun yerine daha verimli bir dil öğren” diyorlar. Rusça, Fransızca ve İngilizce gibi. Ama halk ve gençlerin büyük bir kısmı ise İbranicenin ne kadar iyi bir dil olduğunu söylüyorlar ve öğrenmek istiyorlar.
Azerbaycan’da İbranice Gramer Kitaplarına Ulaşım Söz Konusu Mu?
Evet, ulaşmak mümkün. Bütün büyük kitapçılarda eğitim bölümü var. Eğitim bölümünde biraz aradıktan sonra İbranice gramer ve ona benzer kitaplar bulunabiliyor. Ama yukarıda da bahsettiğimiz gibi bu kaynakların hepsi Rusça üzerinden yazılmış kitaplardır. Kitapların üzerinde Rusça “3 ayda İbranice” veya “30 günde İbranice” yazıyor. Bilindiği üzere Azerice böyle bir kaynak yoktur. Ama bu kaynakları kullanarak sıfırdan dili bilmeyen birisi İbraniceyi öğrenemez benim kanaatimce. Bir hocaya veya kendi dilimizde anlatan bir kaynağa mutlaka ihtiyaç vardır.
Azerbaycan’daki Yahudiler ve İbranice Hakkında Neler Söyleyebilirsin?
Dünyada İsrail’den sonra herhangi bir ülkenin şehir veya kasaba halkının tamamının Yahudi olması gerçeği yalnızca Azerbaycan’da kendisine bir yer bulmuştur. Kuba bölgemizin “Kırmızı Kasaba” isimli kasabasının halkı tamamen Yahudidir. Bu arada Doğu Avrupa’nın en büyük sinagogu Bakü’de bulunur. Bakü’de yaşayan Yahudilerin büyük bir kısmı aliyalar ile İsrail’e göçüp gitti.
Şehir Yahudileri Rusça konuşurlardı. Ama kırsal bölge ve içe doğru gidecek olursan buranın yerli Yahudilerinden Kuba Yahudilerinin, Cuhuri dedikleri ama Tat diline yakın olan bir dili konuştuklarını görürüz. Tat dili Güney-batı İran dil ailesine mensup bir dildir. Dağ Yahudileri zamanla kendilerini izole etmek için Tat dilinden yeni bir dil oluşturup adını Cuhuri dili koymuşlardır. “Tat”lar Cuhurice anlayamıyor ve onu ancak dağ Yahudileri anlayabiliyor.
Azerbaycan’da İbranice eğitiminden de bahsedecek olursak yukarıda da dediğim gibi İbranice Azerbaycan’da iki Üniversitede öğretiliyor. Bunun yanı sıra Bakü’de ve bazı bölgelerde Yahudi okulları var. Bakü’de dört tane Yahudi okulu var ve orada aktif İbranice dersleri veriliyor. Bunlardan üçü karışık okul olup bir bölümünde Azerice bir bölümünde de İbranice öğretiliyor. Diğer bir okul olan “Habad ve Arnav” okulunda ise sadece Yahudiler eğitim alıyorlar. İsrail başbakanı Azerbaycan’a seyahat ettiğinde buraya da geldi. Bunun yanı sıra Kuba’da da birkaç Yahudi okulu vardır. Okullardan başka Bakü’de Sohnutlar(Ajans) vardır. Orada da İbranice öğretiliyor. Ve son olarak özel kurslar ve öğretim kurumları da mevcuttur. Onlardan birisi de benim.
Son Olarak İbranice Öğrenmek İsteyenlere Ne Tavsiye Edersin?
İbranice öğrenmek isteyenlere tavsiyem dili büyük bir heves ve sevgiyle öğrenmeleridir. Günümüzde Türkiye’de ve Azerbaycan’da kaynaklar boldur. Tabi ki biz üniversitede iyi bir çevrede öğrendik, ama şimdi de sizin gibi değerli hocalar ve öğretmenlere en azından internet ve sosyal ağlardan ulaşmak mümkün. Sıfırdan kendi başına öğrenmek isteyenler olursa cevabım eğer kendi dilinizde anlatan ve öğreten yoksa o kadarda kendi başına öğrenilebilecek bir dil olmadığıdır. Yanınızda size dilin bazı yönlerini anlatan hoca ve kendi dilinizde bir kaynak olması mutlaka gereklidir. Ben de ders veriyorum, bazı öğrenciler diyor ki ben kendi kendime öğrendim. Soruyorum “sen ne seviye de öğrenebildin?” diye. Görüyorum ki yalnızca çok az okuyabilip ancak bazı temel kelimeleri telaffuz edebiliyorlardı. Bunu da dilin zorluğuna değil de öğreteni bulmasının zorluğuna bağlıyorum. İbranice, öğretmeni az olan bir dildir. Yoksa zor bir dil değildir.
Size teşekkür ediyorum Ozan bey, ve dili öğrenen ve öğrenmek isteyen herkese başarılar diliyorum. Ne zaman isterlerse yardımcı olabilirim. Bana, zohrabovzohrab730@gmail.com mail adresinden ulaşabilirler.
Yazarın Değerlendirmesi
Elmir Bey ile sosyal medyadan tanıştık. İbranice üzerine hasbihal etme fırsatımız oldu. Türkiye’deki İbranice eğitimi üzerine bir söyleşi gerçekleştirmiştik. Elmir Bey ile de Azerbaycan’daki İbranice eğitimi üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik. Elmir Bey 4 yıl İbranice eğitimi almış birisi. Ben de yaklaşık 3 yıl eğitim aldım. Öğrenirken biraz farklı bir metot ile öğrendim diyebilirim. Azerbaycanlı bir hocamız vardı. Kendisi ilk hocam olduğundan dolayı ona minnettarım. Öğrettiklerinden dolayı teşekkür ediyorum. Biz, Eliezer Tirkel’in İbranice Gramer kitabından dili belli bir seviyeye kadar getirdik. Kitap yetersiz olsa da dilin temel mantığını kavramamızı sağladı. Asıl avantaj yurt dışına çıkma şansımızın olmasıydı. İsrail’deki Ulpanlarda iyi seviyelere kadar öğrenme şansımız oldu. Sonra ben hep İbranicenin öğretilmesi üzerinde engeller olduğunu düşünüyordum. İbranice öğretilirken bence yapılan hata gramere çok ağırlık verilmesidir. Gramere ağırlık vermeden modern kitaplarla grameri öğrenmeli. Alıştırmalar yapılmalı ve örneklerle pekiştirerek bolca kelime öğrenmeli diye düşünüyorum. İbranice zevkli bir dil ve öğrenmesi de kolay. Alfabe farklı olsa da sadece 22 tane harf bulunmaktadır. Ülkemde İbranicenin yaygınlaşmasını ümitle karşılıyorum. İsrail’in anlaşılması İbranicesiz mümkün değil. Ortadoğu’nun anlaşılması da İsrailsiz mümkün değil. Dolayısıyla İbranice öğrenmek artık elzemdir. Gençlere bilhassa tavsiye ederim. Elmir Bey’e de röportaj talebimi kabul ettiği için teşekkür ederim.
Şair Eldar İlqaroğlunun “Boladi Şəhidləri” adlı yeni kitabı işıq üzü görüb.
Kitab müəllifin oxucularla növbəti görüşüdür. Geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulub. Poeziyasevərlər və ədəbiyyatşünaslar tərəfindən rəğbətlə qarşılanacağına ümid edirik.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, “Kredo” qəzetinin Baş redaktoru
( Ustad şair İsmayıl İmanzadəyə məktub) Əziz dostum İsmayıl İmanzadə… oxudum ki, kitablarını axtarırsan… çox yaxşı…öz arxivində bir neçə nüsxənin olmaı vacibdir… Doğrusu sənin kitabların , əlbəttə , məndə vardı… axırıncı ikisini redaksiyada özün müəllif qeydinlə bvermişdin… Birincini isə Sənin adaşın olan qardaşım hələ çox əvvəllər tapıb gətirmişdi… Onun müəllimi olmuşdum… tapşırıq vermişdim ki, hər kəs özünün böyük adaşı haqda yazsın… Təsəvvür et ki, o , 40 il bundan əvvəl sənin böyüklüyünü uşaq məntiqi ilə necə sübut edirdi… Sonra mən mətbuata keçdim… Səninlə görüşlərim müntəzəm xarakter aldı… apardığın dərnəyə dəvət edirdin ki, müəlliflərin yaradıcılığını təhlil edim… Ümid ədəbi dərnəyində oxunan şeirlərin səviyyəsi məni qane etməyəndə öz şeirlərini oxumağını heç unutmuram… Bununla sanki demək istəyirdin ki, bilirsən kim nə yazır və necə yazır… Bir sözlə, Sən bir şair kimi zaman zaman insanların qəlbində bitirdin… indi böyük ruh aləminin köklu Çinarısan… çox əzəmətli Çinarı… Xətrinə dəyməsin, bəzən mənə elə gəlib ki, sən dahi axtarıb yanında durmaq , şəkil çəkdirmək xəstəliyinə düçar olmağa doğru gedirsən… ancaq buna sənin səmimiyyətin imkan vermədi… Sən bizim İsmayıl olaraq qaldın… Dahi xalqdır… səni tanıyan , sevən, səndən yaxınlığa , ünsiyyətə görə qonaqlıq ummayan insanlardır… Bu gün Sənin şair taleyin yurd həsrəti ilə ömür pillələri qalxır…Sənin, yəni ədəbi ictimai rəydə kifayət qədər yeri olan bir şair İsmayıl İmanzadə kimi cəmiyyətin ruhən diri qalması naminə mübarizən, yazıb yaratmağın bir ordunun görə bildiyindən az dəyərli deyil…Qalır ki, rəsmi təsdiq … bunun özünün də maraqlı tərəfləri var… İnsanlar haqqı olub rəsmən təqdir olunmayanların xatirəsini daha əziz tuturlar… Bir də ki, hələ cavansan… yaşa görək… …az qala unutdum sənin kitab axtarmağını… kitablar çoxdan səni sevən, tanıyan insanların ruhuna hopub, yaddaşına köçüb… çox vacib olsa faksimile edərik… orijinalın özündən fərqlənməyən… P.S. yəqin bilirdin ki, bizim ailənin , yəni mənim kitabxanam rayonda ən böyük , ən zəngin kitabxana idi .. rayon üzrə şəxsi kitabxanaların hesabatında da bu göstərici vardı… rəhmətlik Bahadır Mehdiyev, bizim Tariyel Abbaslı, rayonun digər nüfuzlu komissiya üzvləri xüsusi rəy yazmışdı …həmin rəyi mən rayon qəzetində çap etdirmək istəyirdim…təəssüf o vaxt… nə isə… həmin rəydə qiymətli kitablar, dəyərli ədəbi elmi nümunələr sadalanırdı… ayrıca qeyd olunurdu, Sərdar Əsədin, Sabir Əhmədovun, Sabir Süleymanovun və sənin , yəni İsmayıl İmanzadənin adları….o vaxt bu əsas şərtlərdən biri idi…Çəbrayıldan olan elm və sənət adamları şəxsi kitabxanalarda necə təmsil olunur… Bir sözlə , həmin kitabxana üç hissəyə bölündü. . Bir hissəsi Xələflidəki ümümi evimizdə, bir hissəsi Cəbrayıl şəhərindəki evimdə, bir hissəsi də Mərcanlıda dostum Ələsgərgilin evində qaldı… bizi m əmlakımız da elə yəqin sənin vaqonunla qonşu olaraq qənimət kimi aparılıb… Tarixən qəsbkarlar qəsb elədikləri əraziləri talan etməkləri ilə fəxr ediblər…ancaq unudurlar yaddaşı talan etmək olmaz… Əzizim İsmayıl İmanzadə … sən artıq xalqın tarixi mənəvi yaddaşında yaşarı haqq almısan… üzü gələcəyə yaxşı yol…hələ görüşlərimiz ,yəqin ki, yenə olar… sevgi və səmimiyyətimizi qorusaq , qoruya bilsək , əbədiyhətdə də … Səninlə dostluq mənim üçün fərəhdir… Asif Ata fərəhi yaşamağın özülü kimi şərh edirdi… …Qəlbin fərəhsiz olmasın… Oxuculardan və əziz dostum, səndən bəndənizi bağışlamaq dilərdim… mətni birbaşa, redaktəsiz yaddaşa verdim… Əli Rza Xələfli… 05 . 09. 2020. LökBatan…8.35.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, “Kredo” qəzetinin Baş redaktoru
Özün tapa bilərsən bəxt adlı şirin payı, Zəhmətin külüng çalsa, sal daşın sərt üstünə. Həsrətlər bitən yerdə duyğular dilə gələr, Könüllər gül bitirər ovqatın pərt üstünə. Durnalar qayıdanda salama lələk salar, Saralan yarpaqları budaqdan külək salar. Can qürbətdə can versə, niyyəti dilək salar Ruhu uçub gətirər, son anda yurd üstünə. Qönçələnən güllərdi sənətkarın tər sözü, Gözlərinlə oxşa, öp, şeh üstündə dər sözü. Misraları qan süzər, od ələyər hər sözü, Şair yazsa sözünü qəzəbin dərd üstünə. Həsrətində ütülüb, arzusunda bitməyən, Ocaq olar içində dodaqlarda ötməyən; Yeri əli tutmayan, göyə ünü yetməyən, Ümidini götürüb üz tutar mərd üstünə. Savaş açdı ruhumuz, çıxdı can qorxusundan, Yatağanı dil çaldı türkün qan qoxusundan. Qalxdı qaraçuxamız illərin yuxusundan; Axır ki, taleyimiz uladı qurd üstünə. Bu dünyanın üzündə xeyirlər var, şərlər var… Qaranlığı, işığı dolandıran pərlər var. Talelər oyununda qoşalanmış zərlər var, Hərənin öz məramı atılar nərd üstünə. Zirvədə məkan tutub Xələfli heyrət gəzər, Cılızlar yetə bilməz, qalxmağa qeyrət gəzər; Qarğa-quzğun cəm olub didməyə fürsət gəzər, Qorxusu yox qartalın, gəlsələr fərd üstünə. 07.09.2010
10 sentyabr 2021-ci il tarixində saat 17:00-da AZƏRKİTABda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, gənc xanım yazar Sevinc Yunuslunun “Son dayanacaq Sən” adlı ilk şeirlər kitabının təqdimat mərasimi keçiriləcək.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, gənc xanım yazar Sevinc Yunuslunun “Son dayanacaq Sən” adlı ilk şeirlər kitabı işıq üzü görüb. Kitabın redaktoru Rəbiqə Nazimqızıdır.
Kitab müəllifin oxucularla ilk görüşüdür. Geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulub. Poeziyasevərlər və ədəbiyyatşünaslar tərəfindən rəğbətlə qarşılanacağına ümid edirik.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Rəşad Məcidin “Roman” adlı kitabında çap etdirdiyi şeirlərin bir-biri ilə bağlılığı və ilk baxışdan nəzərə çarpmayan süjetə malik olmağı əsərin poema kimi təqdim olunmağına əsas verir. Həmin poema haqqında akademik İsa Həbibbəylinin “Bütün yönləri ilə yaradıcı” kitabında hərtərəfli söz açılmışdır. Kitabda qeyd edilir ki, “Poetik şəkildə ifadə olunan daxili monoloqlar əsasında yazılmasına baxmayaraq, “Roman”da süjetin bütün inkişaf mərhələlərini müəyyən etmək mümkündür. Fikrimizcə, “Tapdım” şeiri, ilk növbədə, “Roman”da proloq funksiyasını yerinə yetirir”.
Əslində bu tapılan ilişib bir küncdə qalan sirli fikirlərin açarıdır. Poemanın əvvəlində “Bildim, bahar gəlib yenə payızda” detalı təsadüfi verilməyib, çünki əsərin sonlarına yaxın bahar-payız məsələsinə yenidən qayıdılır. Ürək sahibinin beş ildir xəbər almadığı, itmiş ürəyinin yerinin tapılmağı maraqlı başlanğıcdan xəbər verir. “Bu yaş adlı tərəzidə Ürəyimdən qoca gəldim” etirafıyla şair zaman keçdikcə hisslərinin hansı hisslərə qapıldığını təqdim edir. Əlli altı adda şeir əsasında yazılan poemada “Ən doğma insan” şeirinin ilk sətirləri olan “Sən stol deyilsən, stul deyilsən, Tramvay deyilsən, metro deyilsən” misraları əsərin sonluğunda “İşığa, günəşə ümid yox. Yenə oldum daşın, divarın, stolun, stulun tayı” fikirləri ilə yekunlaşır. “Qisas” şeirində “Adamı göyə qaldırıb, Sonra ki, yerə vururlar. Elə bil sıfır artırıb Sonra sıfıra vururlar” fikirləri ilə müəllif naçar aşiqin ümidsizliyinin ən dolğun poetik şəklini çəkir.
“Son” şeirində iztirabların dərin həyəcanı hiss olunur. “Göydən on üç şeir düşdü, Səhv saldım, dedim, almadı” misraları təsdiqləyir ki, bura qədər “Roman”ın 13 şeiri yazılıb, adətən, göydən 3 alma düşdü deyirik, bu dəfə 10 şeir düşüb. “Amma “Yaxşı ki bu son olmadı” şeiri ilə hadisələr nikbin məcraya düşür, yeni nəfəs qazanır. “Bu həftə”, “Mənim bəsimdir”, “Qurban vermə gəl”, “Öldürmək istədiyin hissin nəğməsi” şeirlərindən hər biri münasibətlərin inkişaf etməkdə olduğunu göstərir. “Mən nəyəm səninçün” soruşursansa, Deməli, hələ də uşaqsan, uşaq” misraları bir çox tərəddüdlərin çırpındığını ortaya qoyur.
“Roman”da bir neçə dəfə haşiyə xarakterli şeirlər də yer alıb. Müəllif etiraf edir ki, çoxdan unutduğu hisslər gizli-gizli boy göstərir. Poemanın tipi haqqında akademik İsa Həbibbəyli belə qənaətə gəlir: “Rəşad Məcidin “Roman”ı ədəbiyyatımızda lirik şeirlərin aparıcılığı, ağırlığı əsasında yazılmış ilk liro-epik poemadır…” Əsərdəki “Neyləsən də getməyəcək Əlindəki öpüş yeri”, “Mən sənə neylədim axı, Mən sənin əlindən öpdüm”, “Məni ən gözəl oyunlar, Əyləncələr yordu döndüm” misraları sübut edir ki, lirik təqdimatda verilən bu şeirlər real yaşantıların bədii ifadəsidir. Hisslərinə sahib çıxmağı bacaran aşiq etiraf edir ki; “Qisməti yazanı karıxdıraram”, “Qəzavü-qədərə kələk gələrəm”, “özümü çarmıxa çəkərəm, ancaq Qorxduğun taleyi qıymaram sənə”.
Poemada qoşma, gəraylı, beşlik, altılıq, yeddilik şeir formaları ilə yanaşı, sərbəst şeirlərdən də istifadə edilmişdir. Gəraylıya nümunə olaraq “Səni yoldan saxlamaram – Soldusa get, sağdısa get” misraları olan şeiri misal çəkə bilərik. Sərbəstdə isə belə yazır: “Gicgahım ölür dəmir bir “oyuncağın” soyuq lüləsindən ötrü, Bu yandan da sən gəlmirsən”. Bu şeirlər vasitəsilə baş verən hadisələrdən xəbərdar oluruq. Sevgiliyə bildirilir ki, səndən ötrü ölən, hüzuruna qul kimi gələn adam dünən saat 17-də öldü. Bununla hadisələrin inkişafı zirvəyə doğru irəliləyir. Şair birdən-birə əvvəldə xatırlatdığımız bahar-payız simmetriyası yaradan fəslə dönür. “Payızın ortası yazın gəlməyi – Bu bahar havası sənə görədir” – söyləyir. Buna baxmayaraq, şair ümidsizlik qənaətinə gəlir: “Səndən həssas imiş bir rus qarısı”.
Düyünün açılmağı isə çox ziddiyyətlidir. Belə ki, əvvəl hökm verilir, get indi başqası öpsün əlini, başqa bir dodaqda çəkilsin adın, sonra isə bir andaca qərar ləğv edilir, düşmənə vermərəm, dosta vermərəm, qoymaram bir kimsə öpə əlini – fikirləri qətiyyəti ifadə edir. Çəkilən iztirabları “Həftəm altı gündür, sutkam beş saat” misrasından da görmək olur. Fikrimizcə, final üçün ən uğurlu seçim “Getdinsə…” şeiridir. Əsərin bu yerində təsəlli xarakterli sətirlər kifayət qədərdir: “Yaxşı ki, əvvəldən sındı qanadın, Ortada demədin: “necə gedərəm?” və ya “Bu höcət, ərköyün, balaca uşaq Gör necə döndərib uşağa məni”.
“Nə yaxşı yan keçmədik” şeirində “On üçdə ilişmişdim, Amma arxı adladım. Şükür sənə, ilahi, Şükür qırxı adladım” bəndi ona işarə edir ki, indiyə qədər poemanın 13 şeiri yazılmışdısa, artıq şeirlərin sayı qırxı keçib. Bu isə həmin əsərin, sadəcə şeirlərdən ibarət bir mətn olduğunu yox, müəyyən qanunauyğunluqlara tabe olan poema olduğunu təsdiqləyir. Hadisələrin yenidən təkrarlandığı, növbəti görüşün baş tutduğu qələmə alınır. “Ən çətin sualın da Həlli səbrin qədərdi” – söyləyən şair hadisələrin yenidən təkrarlandığına və “Görüşdük nə yaxşı ki!” qənaətinə gəlir.
Bu görüşdə isə “Oxumaq istəsən ən düz şeirimi, Gözlərini zillə, gözlərimə bax” – deyən tələbkar aşiq obrazı ilə qarşılaşırıq. Hətta, bu yeni fürsəti əldən verməmək üçün sevdiyini dilə tutmağa da can atır; “Heç yana, heç yerə getmə, nə olar, Qal burda- qurbanın, qulun olaram”. Yaradılmış mübariz aşiq obrazı yeni fürsəti əldən verməmək üçün sevdiyini dilə tutmağa can atır. Lirik qəhrəman artıq böyümüş Uşağın onun üçün nə qədər önəmli olduğunun fərqini belə izah edir: “Mənə bəxş etdiyin bu xoşbəxtliyin İçində heyrətdən donub qalmışam”.
Aşiq ayrılıq zamanı özünə Yerdə yer tapa bilmədiyini etiraf edir. Sona yaxın bir neçə şeirdən aydın olur ki, şair növbəti ayrılıqdan sonra sözün həqiqi mənasında soyuq Sibirə üz tutur; “…Hə indi evə dönəndə deyəcəklər sənə – Sifətin niyə qızarıb? Eləbil lap Sibirdən gəlmisən”. “Saatım qurulub sənin vaxtına” şeirində rus qarısı yenidən belə xatırlanır; “Görürəm yuyunub, daranmağını, O rus qarısına çay verməyini…” Bunlar poemadakı hadisələrin real yaşantıların təzahürü olduğunu bir daha təsdiqləyir. Bu dəfə əsər əbədi ayrılıqla tamamlanır: “Yenə sürünməyə döndü yaşamaq. Ötən il yayacan olduğutək dadını itirdi hər şey”. Poemada baş verən hadisələr müəyyən süjetlə, rəvayət üslubunda nəql edilməsə də, tərənnümə təhkiyənin təsiri hiss olunur. Oxucu mütləq hansısa əhvalatın qələmə alındığının fərqinə varır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəylinin görkəmli Azərbaycan şairi və tanınmış dövlət xadimi Molla Pənah Vaqifin həyatı və yaradıcılığından bəhs edən “Molla Pənah olan Vaqif” monoqrafiyası işıq üzü görüb. Akademik İsa Həbibbəyli monoqrafiyada ilk dəfə olaraq Molla Pənah Vaqifi Azərbaycan ədəbiyyatında erkən realizm ədəbi cərəyanının banisi kimi tədqiqata cəlb edib.
XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli yaradıcılarından olan Molla Pənah Vaqif Azərbaycanın ictimai-siyasi, eləcə də bədii fikrinin formalaşmasında mühüm xidmətləri olub. Monoqrafiyada görkəmli şairin həyatı, müasirləri ilə münasibətləri, ictimai-siyasi fəaliyyəti bütöv şəkildə tədqiqata cəlb edilib.
Akademik İsa Həbibbəyli görkəmli şair Molla Pənah Vaqifə göstərilən yüksək səviyyəli münasibətin əhəmiyyəti barədə monoqrafiyada ətraflı bəhs edib. Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1982-ci ildə Qarabağın tarixi-inzibati mərkəzi olan Şuşa şəhərində Molla Pənah Vaqifin möhtəşəm məqbərəsinin ucaldılmasının görkəmli şairin xatirəsinə olan ehtiramın böyük ifadəsi olduğu vurğulanıb. Monoqrafiyada qeyd edilir ki, Qarabağın erməni vandalları tərəfindən işğalından sonra Azərbaycanın maddi-mənəvi sərvətlərinə vurulan zərbələr Molla Pənah Vaqifin məqbərəsindən də yan keçməyib. Lakin Azərbaycanın müzəffər Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 44 günlük Vətən savaşında qazanılan möhtəşəm qələbə, Şuşa şəhərinin düşmən işğalından azad olması ilə Molla Pənah Vaqif məqbərəsinin ruhu və abidəsi də düşmən işğalından xilas olub. Monoqrafiyada Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin yenidən, yüksək memarlıq tələblərinə uyğun olaraq bərpa edilməsinin böyük sənətkarın ədəbi-tarixi xidmətlərinə müstəqillik dövründə verilən yüksək qiymətin ifadəsi, ədalətin zəfər çalması olduğu vurğulanıb.
Akademik İsa Həbibbəyli monoqrafiyada Molla Pənah Vaqifin həm ictimai-siyasi fəaliyyətinin, həm də bədii yaradıcılığının bütün mərhələlərini özünə qədər aparılmış ciddi elmi tədqiqatlara istinad etməklə tədqiqata cəlb edib. XVII əsrdən etibarən Azərbaycan ədəbiyyatında baş verən keçid proseslərinin, realist şeirə doğru baş verən meyillərin məhz Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı ilə özünün zirvə nöqtəsinə çatması “Molla Pənah olan Vaqif” monoqrafiyasında təhlil edilib. İlk dəfə olaraq akademik İsa Həbibbəyli tərəfindən bu dövrə erkən realizm, Molla Pənah Vaqif isə erkən realizm ədəbi cərəyanının banisi kimi təqdim edilib. Akademik İsa Həbibbəyli bu barədə monoqrafiyada yazır: “Erkən realizm mərhələsi Azərbaycan ədəbiyyatında realist meylin davamlı prosesə çevrilməsi üçün mühüm zəruri şərtlər hazırlamışdır. Erkən realizm – Azərbaycan ədəbiyyatında realist hərəkatın təməli, bünövrəsidir. Erkən realizm – sadəcə təmayül deyil, özünəməxsus ideya-estetik prinsipləri olan ədəbi cərəyandır. XVII əsr Azərbaycan ədəbiyyatında Saib Təbrizi ilə başlanan yeniləşmə meyilləri tədricən inkişaf edərək XVIII əsrdə Molla Pənah Vaqifin ədəbiyyatdakı islahatları ilə başa çatmışdır. Molla Pənah Vaqif Azərbaycan ədəbiyyatında erkən realizm ədəbi cərəyanının yaradıcısı və banisidir”.
Monoqrafiyada Molla Pənah Vaqif şeirinin poetikasından,vəzn və janr, dil və üslub problemlərindən, onun əsərlərinin özünəqədərki ənənəyə uyğun və fərqli xüsusiyyətlərindən geniş bəhs edilib. Akademik İsa Həbibbəyli monoqrafiyada Molla Pənah Vaqif yaradıcılığı ilə heca vəzninin Azərbaycan şeirində ana vəznə çevrildiyindən yazıb. Molla Pənah Vaqif ədəbiyyata gətirdiyi yeniliklərlə Molla Pənah olmağın mümkünlüyünü sübut edib.
Qeyd edək ki, akademik İsa Həbibbəylinin “Molla Pənah olan Vaqif” monoqrafiyası AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Sənətkarın elmi pasportu” seriyasından (23-cü kitab) çap olunub. Kitabın məsul redaktoru filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aygün Bağırlıdır.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Tovuz Bürosunun Rəhbəri, Prezident təqaüdçüsü, Gənclər müfakatçısı
“Bir şeirin könlün alıb, heca-heca sevdim səni” – misralarının müəllifi Aysel Xanlarqızının “Darıxan şeirlər” kitabından söhbət açmaq istəyirəm. Kitabın bir şeirindəki “bir tabutluq çiyin, bir kəndirlik boyun, bir dözümlük can, bir qismətsiz yazı” kimi tapıntılar əksər şeirlərdə nəzərə çarpır: Çiçəklər arıların dodaqlarında bal daddıqca yarpaqlar xəfif təbəssümlə qımışır burda, hörümçəklər yuva arzusuyla tər tökürlər torda… Arılar və çiçəklər, hörümçək və tor sözün bütün mənalarında ədəbiyyatın hədəfinə tuş gəlib. Ayselin təqdimatında isə balın çiçəklərdən başlayan ömrünün arının dodaqlarından keçən həyat yolu yarpaqların xəfif təbəssümlə qımışmasına səbəb olub. Eləcə də hörümçək torunun yuva qurmaq arzusundan başlayaraq tər tökməyin bəhrəsi kimi hörgüsü şairanə təqdimatdır. Qolları eşq döngəsi, Ömürdür hər nəfəsi… Gedişi mərmi səsi, Həsrəti savaş adam. Qolların eşq döngəsinə bənzədilməsi çarəsizliyin fərqli təqdimidir. Hərəsi bir tərəfimizdə yerləşən qollarımızı üfüqi istiqamətdə və ya başımız üzərinə qaldırsaq, hərəsi bir tərəfə baş götürüb gedər. Paralel tutsaq, həndəsənin aksiomları öz hökmünü verər: paralel düz xətlər kəsişməz. Həmin paralel qollarımızı kəsişdirib özümüzə tərəf əysək, özümüzü qucaqlamalı olarıq. Əgər bizi başqası qucaqlamırsa, qollarımız eşqin özümüzə sarılan eşq döngəsidir. Şeirdə isə söhbət ONUN qollarından gedir. Eləcə də, onun nəfəsindən, onun gedişindən, onun həsrətindən. O nəfəs ki, səninçün ömür deməkdir. O gediş ki, ancaq mərmi səsiylə müqayisə oluna bilər və düşdüyü, ya da dayandığı yerdə faciələr yaradar. O həsrət ki, onu duymaq özünü savaşda hiss etmək kimidir. “Dünya Tovuz boydaydı bu gecə, /Bütün manşetlər boyu/ Güllələnirdi xəbərlər…” – misraları Tovuz döyüşlərinin qəhrəmanlarından olan general Polad Həşimovun xatirəsinə həsr olunmuş şeirdəndir. 30 il torpaqlarının 20 faizi işğal altında qalmış bir dövlətin yenidən başqa bir bölgəsinə düşmən göz dikərsə, o zaman o xalq üçün bu boyda dünya kiçilib bir rayon boyda olar. O millətə elə gələr ki, bütün dünya ilə mübarizə aparmaq, sadəcə, bir rayonu müdafiə etmək qədər mümkündür. Düşmənin üzü dönərsə, millətin də gözü dönər. Dünyanın hər yerində etiraz dalğaları baş qaldırar. Bütün manşetlərin xəbərlərini güllə səsinə məhkum edər. “Sus, danışma” bağırır bütün atəşkəslərə, Son damla qanınadək tarix yazır oğullar… Qarabağa duatək səslənir güllə səsi, Qələbə arzusuyla gerçək olur nağıllar Hücum əmri şığıyır… Bu bənddə Vətən müharibəsinin bütün gəlmişini-getmişini sezmək olur. Son damla qanınadək tarix yazan oğulların atəşkəs qərarlarını susdurmaq əmri verməsinə alqış duyulur. Xalqımızın müharibə dövründə atəşkəs müqavilələrinə olan etirazından tutmuş, güllə səsini duatək qəbul etməsi, qələbəyə inamı, nağılları gerçəkləşdirmək əzmi təqdir edilir. Sən zindan aşiqisən, mən azadlıq yanğılı, Qoşulmağa gücüm yox içimdəki haraya… Rəngli-rəngli baxsaq da bu sevginin gözünə, Kefin istəməyəndə deyəcəksən qaraya boz… Ayselin bu kitabında nümunə gətirdiyimiz bəndin formasına oxşar bir neçə eksperiment şeir var. Mənə elə gəlir ki, bu eksperimetlər uğurlu alınıb. Belə ki, hecada yazılmış hər dörd misranın sonuna ya bir söz, ya da bir söz birləşməsi əlavə edilib ki, bu da mənaca əvvəlki misralarla bağlanır. Həmin qanunauyğunluq digər şeirlərində də mükəmməllik yaradıb. “Darıxan şeirlər”in məxsusi cəhətlərindən biri xoşagəlimli qafiyələrin varlığıdır: Gözümdən yuxu tökülən, Gecəm yellənir beşikdə. Həsrət evimin içində, Sevinc buzlayır eşikdə… Bəndində işlədilmiş beşikdə və eşikdə tam qafiyələri ilə yanaşı, “qarmağı sevən balığa”, səndən qalan tək qalıq”, “şüa kimi sevməyə” “dua kimi sevmək” qafiyəsinin tapılması mətn daxilində çox yerinə düşür. “Günəşi alovlandırasan qoynunda//Öpüşləri boyunbağı edəsən boynunda…” – misraları isə yalnız qafiyələrinin gözəlliyi ilə deyil, mənasının özəlliyi ilə də fərqlənir. Aysel Xanlarqızının bu kitabında “İnsan adlı oyuncağam”, “Dərviş ömrü”, “Qonaq görüşlər” və başqa bir neçə heca vəznində yazılmış şeirlərinin bütün misralarını poetik örtüyə qərq olmuş görürük. Bu cür şeirlər müəllifinin ani səhlənkarlığı olmasa, daha yaxşı olardı. Məsələn: Həyat çılğın dalğaların gətirdiyi çöpləri Yığsa da sahilim boyu, Zamanı sevgiyə boğmağı sevdim… misralarında ilk baxışdan hər şey qaydasındaır. Lakin SEVGİYƏ sözü Azərbaycan dilinin qrammatik qaydalarını pozub. Fikrimcə, bu söz ya “ilə” qoşması və ya -da, -də şəkilçisi ilə işlənməli idi. Sözün yönlük halda işlənməsi heç bir məna kəsb etmədiyi ilə yanaşı, həm də dil qüsuru yaradır. Heç sevgiyə qərq etmək anlamı da vermir. Bundan başqa “əgər gedərsəm, mənimçün darıxma” – şərt budaq cümləsində də “getmək” feilinə şəkilçilər düzgün ardıcıllıqla qoşulmayıb. Normaya əsasən, zaman şəkilçisindən sonra şəxs, sonra şərt şəkilçisi gəlməlidir və söz “gedərəmsə” olmalıdır. Nümunənin sərbəst şeirdən olduğunu nəzərə alaraq, heç bir poetik məcburiyyət qarşısında qalmadan dil qaydalarını pozmağa haqq qazandırmaq olmur. Ona görə ki, Aysel istəyəndə dil və ədəbiyyatın iş birliyindən öz xeyrinə yararlana bilir: “sevgim həsrətinə əsir qurtuldu”, “ayrılığın fəryadında səadətə kar olmuşam”, “xoşbəxtlik alın yazımda qəza enişi eyləyir”, “sürət həddini aşmış mənim şikəst həyatım” – misraları sözün ən gözəl halındadır. Eyni zamanda “yarpaqtək yaşadı ruhum xəzəli”, göz dəyməsin təkliyimə, bir sıldırım qaya kimi…” təşbehi, “məni yoxluğuna alışdırma gəl, yolları götürrəm ayağın altdan…” mübaliğəsi müəllifinə əhsən dedizdirir.
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
Xətrin əziz olsun, anam Güldərən Vəli… I Yenicə boy atan qoz ağacı ətrafındakı vələslərdən, palıdlardan fərqləndiyini hiss etdikcə qəribə bir utanc hissi keçirirdi. Niyəsini bilmirdi, amma bu “niyə” hər nəydisə, gövdəsinə çökür, köklərini göynədir, budaqlarını bir-birinə çataraq özünü gizləməyinə səbəb olurdu. Qoca palıdın ona zənlə baxıb başını yelləməsi, kol armudunun bütün meyvələrini üzü ona tərəf yox, üstündə qayaqırtmel (qaya kərtənkələsi) sıçrayan qayaya baxaraq tökməsi, qayanın xınalı çıxıntılarında gizlənpaç oynayan günəş şüalarının bir dəfə də olsun, gövdəsini yada salmamaları qoz ağacının qəlbinə dəyirdi. Hələ o günü dərənin dibindən burula-burula axan çaydan bir balıq keçmişdi; yolüstü başını yuxarı qaldırıb köklərini suya göndərən ağaclara baxmış, nəzərləri qoz ağacına ilişəndə dodaqlarını büzmüş, anlaşılmaz bir sirr, uyuşmaz bir naxış görmüş kimi yönünü çevirib tələsik uzaqlaşmışdı. Qoz ağacı yenə budaqlarını özünə qarmaqlıq etmiş, ətrafındakı dünyaya necə yad olduğunu daha dərindən anlamışdı… *** Gənc qız öz cehizlik xalçasını da büküb üstünə qırmızı lent bağladıqdan sonra çax-çaxın qabağında yerini rahatlayıb qaxlıq yay alması kəsən anasının üstünə qaçdı: – Ana! Ana! Nənəm toxuyan may xalçasını da əlimlə qəşəng çırpdım, saçaqlarını daradım, büküb qırmızıladım. – Yaxşı elədin, başına dönüm, day niyə qaranəfəs olursan ki?! – anası sağ əliylə ləyəndəki alma dilimlərini silkələdi, sol əliylə də qarşısına sərdiyi açıq xaşalın üstündən bir xışma özək götürüb çax-çaxın o üzündəki çəpişə atdı. Çəpiş narahat-narahat özəklərə yaxınlaşdı, bir-ikisini ağzına alıb yenə çax-çaxın dibinə getdi, ürkə-ürkə ətrafa baxdı. Qızın bir gözü çəpişdə, bir gözü anasında qalmışdı. – Nə iş buyurum deyəmi gəldin elə ütələk? Qız anasının səsinə qəfil diksinən kimi oldu: – Yoox… Hə… Nə bilim, yadımdan çıxdı nə deyəsiydim ey… – Bıy, başıma xeyir, qız! Yadından çıxıb. Qayın danlağı eşitdin, yoxsa baldız dinazı gördün, yadın qurudu, a qaram? Hələ yüyrükdə ninni gözləyənindən danışmıram ha… Anasının sözündəki kövrək şuxluq qızın da üzünə təbəssüm yaydı. Əliylə çəkisindən çıxan cığasını geri itələdi, köynəyinin yaxasındakı butanı sığallaya-sığallaya dedi: – Çəpişə yazığım gəldi, ana. Hardan bilsin ki, gecə kəsiləcək, sabah ertə də Usta İbrahimin qapısına pay olacaq… – Onunmu dərdin çəkirsən? – anası qəhqəhə çəkdi. – Bə neyniyim, ana?! O da candı da… Anası gülməkdən yaşaran gözlərini bıçaq tutduğu əlinin arxasıyla silib dərindən köks ötürdü: – Hər can bir canın ruzisidi, deyərdi nənəm. Əsas can da torpaqdadı. Torpaq ota-ələfə can verir, ot-ələf qaçana-uçana, onlar da bizim kimi yeriyib-yüyürənə, biz də qayıdıb canımızı torpağa qoyuruq. Belə olur, qadan alım… Dərd eləmə belə şeyi sən. Qız iki əliylə yanaqlarını tutub canıyananlıqla çəpişə baxa-baxa qalmışdı. Anası əlindəki işi dayandırıb sağ əlinin baş barmağıyla bıçağın kəsərini yoxladı, başını qaldırmadan: – Bax, ay mənim qara qızım, olub-bitənin hər ucunda bir dərd tapsan, gərək yaşamayasan. Bir də ki, bu çəpişciyəz sevinsin hələ, Həbiblə Arifin araq qonaqlığına pay olmur ha, bir nişanlı qızın cehiz sandığına pay olur. Bundan ayrı nə umacağı olardı bu dünyadan?! Zakir kişinin göy təkəsinin törəmələrinə nisbətdə, onsuz da bir sürüyə təkə olammayacaq. Dişi də döy ki, döl tutaq, ya pendirini dələmələyək. Umacağından artığına yazılıb yazqısı… – Boy, ana… Yönünü torpağa çevir, yaylığının saçağını düyünlə. Heyvanın yazqısımı olur?! – Olur, başına dönüm… Nətəhər ki, cümlə aləm o göydəki Ulunun nəfəsindən can alıb, deməli, hamısının da öz yazqısı var… – anası bunu deyib yenidən ürəklə işə girişdi. – Başımı çox qatma, axşama qaxı kəsim bitirim, mənsil damında yer düzəldim, sərim, üstünü də cunalayım. Yoxsa axşam Usum gələnə umaclı aşı yetirəmmərik, ayıbdı, qapıdan çörəksiz qayıtmasın. – Mən gözümü açandan Usum odun kəsib satır, hələ heç kimin qapısında çörəyə qaldığını görməmişəm, ana. Mütləq döy ki, bizdə umaclı aş yesin. Dədəm pulunu verib yolağızdan geri göndərər. Anası işini dayandırıb başını qaldırdı, zənlə qızını ayaqdan-başa süzdü. Qız anasının düyünlənən qaşından, bir-birinə bərk-bərk sıxılmış dodaqlarından anladı ki, nəyisə düz demədi. Sözünü çevirdi: – Yəni çatdırmasaq… Gedim mən umacı qovurum, düyünü də isladım… – Anasından cavab gözləmədən yay damına yönəldi… *** Qoz ağacı bu gün də yuxudan kəm oyanmışdı; ayda bir neçə dəfə uzaqdan gələn taqqıltı səsi onu beləcə, ala-toranlıqdan yuxudan oyadırdı. Hər dəfə belə səs gələndə qoca palıdın gövdəsindəki qırışlar dərinləşir, vələslərin canına xəfif bir titrətmə düşürdü. Təkcə o kəm qaldığı yuxunun həsrətindən başqa bir şey hiss etmirdi; nə qorxur, nə də kədərlənirdi. Bir neçə həftə qabaq – yazın ilk günlərində qoca palıd insandan danışanda da heç həyəcanlanmamışdı, əksinə, sanki nəsə tanış bir təması hələ unutmamış kimi köklərinin ən incə qıvırcıqlarında şirin bir sızıltı oyanmışdı. Bunun səbəbini anlamağa çalışmış, tapmayınca da fikirli-fikirli suyun axışına dalmışdı. Bir də qulağı öz adını çalanda diksinmiş, tezcə də özünü o yerə qoymayıb diqqətlə vələslərin kədərli nəğməsini dinşəmişdi. Vələslər oxuyurdular: …Onda qoca odunçu Ciblərini çevirdi… Baxdı, ləpə qalmayıb, Təəssüflə ufladı… Bir nağıllı gündə də Palıdın balasını Doğradı qoca zalım… Yorulanda dayandı… Axan suda yıxandı… Torpağı da çevirdi Və öz kəndinə getdi… Yenə bir səhər ertə Əlində qoz tingiylə Gəldi qoca odunçu… Bir qoz əkdi palıdın Körpəsinin yerində… Palıd göz yaşlarını Gizləyəndə dərində Üstündə qoz göyərdi… …Və bu qərib qozu da Qoca insan unutdu… Yaman da tez unutdu… Qoz ağacı nəğmənin sözlərindəki qəmi də düz-əməlli tanıyammadı, əslində, həmişə ona yad nəzərlərlə baxan vələslərin sözlərinə də heç inanmadı; ta ki qoca palıd asta-asta dillənənədək: – Sənin canın insan xofuna adət edib, ona görə eyninə gəlmir. Bizimsə canımız o taqqıltıdan vəlvələyə düşür. İnsan bizim yanımızdan keçsə də, əlini bizə sürtməyib, budağımızı budamayıb, dibimizə su tökməyib. Gözümüz insan əlində qalmayıb. Yüz dəfə istəmişəm budağımın çətirini başın üstdə açım, yarpağının bircəciyi də gün işığı görüb göyərməsin. Di gəl, nakam balam gəlib durur gözümün önündə. Öz-özümə demişəm ki, bu da qarabaxtdı da, bu da anasından ayrı düşmüş baladı. Odununu doğrayıb yükünü tutandan sonra bir ovuc ləpə yesin deyə, zalım odunçu səni də anandan ayırıb, gətirib qürbətə əkib. İndi də insan bu meşənin o başından başlayıb bizim nəslimizi kəsə-kəsə gəlir. Mən ta qocalmışam, bu il kəsməsələr, gələn ilə çətin qalam, quruyub gedəcəyəm. Bircə balamı da odunçu balta ilə doğrayandan sonra cücərəmmədim ta… Dərddənmi, yoxsa balamı məndən ayıran o soyuq baltadan üşəndiyimdənmi cücərəmmədim, bilmədim… Hər gün budaqlarımın quruyan uclarını üzü göyə çevirib dua edirəm ki, kökün-nəslin götürməsin buraları. Yoxsa o insan tamahı sənin törəmələrinə yer açmaq üçün bütün burdakı ağacların nəslini kəsəcək… O gündən bu yana qoz ağacı ətrafındakı hər şeyə daha laqeyd olmuşdu: yayın bu gözəl günündə çay boyunca açan çiçəklər də, aradabir yağan çobanaldadan yağış da, yağışdan sonra buludları o tərəf-bu tərəfə dağıdıb belinə əlvan qurşaq bağlayan göy üzü də daha ona əvvəlki illərdəki sevincdən, yaşamağın gözəlliyindən danışmırdı. Heç budaqlarında adda-budda gözə dəyən yaşıl yumrular da onun eyninə gəlmirdi… Səhərlər quşların səsinə oyanır, axşamacan gözünü qıyıb suda əks olunan günəş şüalarının asta-asta sürüşməsinə baxır, arada gözünü yumub mürgü döyür, səbəbsizcə darıxırdı. Hərdən də ürəyində ya qoca odunçuya, ya da amansız baxışlarını ona zilləyib başını yelləyən palıda qarğayırdı. Gah bu qarğışından utanır, gah da özünə haqq qazandırırdı ki, odunçu onu qürbətə gətirib, palıd da ona qürbəti anladıb… Amma uzun mürgüləmənin sonunda yenə qərara gələmmirdi ki, hansının günahı daha çoxdu: odunçunun, ya palıdın? …Bugünkü taqqıltı bir az yaxındaydı, elə bil getdikcə də yaxınlaşırdı. Bir azdan yaxınlıqdakı açıqlıqda qımıldayan qaraltılar gözə dəyəndə qoca palıdın qırışları daha da dərinləşdi, vələslər pıçıltılarına çoxluca “ah” qatdılar, meşə fıstığı isə budaqlarını bir-birinə sürtüb asta-asta hələ tam yetişməmiş meyvələrini səpələməyə başladı. Qoca palıd səksəkə ilə qımıldayanlara baxıb dedi: – Fıstıq, eləmə… Nübarını göy tökmə, günahdı. Meşə fıstığı astaca pıçıldadı: – Bəs neyniyim, nənə palıd?! Bir budağın payını göy tökürəm ki, başları aşağılarda qarışsın bu nəfsinə yeniklərin. Başlarını yuxarı qaldırsalar, bütün budaqlarımı çırpacaqlar, barmaqlarımı qırıq-qırıq etməkləri o yana dursun, bir düymə də qoymayacaqlar yaxamda. Axırda da bir-ikisini dişləriylə açıb, kal olduğunu görüb, ayaqlaya-ayaqlaya çıxıb gedəcəklər. Bəri başdan özüm töküm bir ovuc, bu biri budaqlara dəyməsinlər barı… Qoz ağacı bu söhbəti eşidəndə, sadəcə, gülümsədi. Və yalnız indi, məhz bu gülümsəmədə kədəri hiss elədi… Ürəyinin ən dərinində budaqlarındakı tək-tük meyvələri üçün qorxdu, onları necə qoruya bilər deyə, düşündü. Tezcə də palıdın ogünkü sözlərini xatırladı: “Hər gün budaqlarımın quruyan uclarını üzü göyə çevirib dua edirəm ki, kökün-nəslin götürməsin buraları. Yoxsa o insan tamahı sənin törəmələrinə yer açmaq üçün bütün burdakı ağacların nəslini kəsəcək…” Ən uzaqdakı kök qıvırcıqlarından tutmuş, ən hündürdəki budağının ucundakı yarpaq puçuruna qədər qəribə bir gizilti keçdi canından: o da dua etmək istədi. Amma palıd kimi bəd dua yox, xoş dua etməyə çalışdı; budaqlarını gücü yetdikcə üzü göyə uzadıb duasına başladı… …Baltasını çiyninə atıb əliylə gənc ağacların gövdəsini yoxlaya-yoxlaya irəliləyən Usumun qulaqları uzaqdan tanış xışıltı çaldı. Üzünü odun yoldaşına – Gümana tutub dedi: – Deyəsən, Afiqin qızının sandıqlığını tapdım. Buralarda qoz ağacı var. – Burda? “Ölüm dərəsi”ndə?! – Güman gözlərini bərəldərək Usuma baxıb dişlərini ağartdı. – Deyirdilər, Usum hər daşın, hər kolun dilini bilir, ta bu qədər də olmaz! Yeri bir fıstıq kəs, apar ver Afiqə, pulunu al. Qoz ağacı varıymış, Usumnan danışırmış… Ha-ha… Güman əlini gözünün üstünə günlük eliyib uğunmuşdu, Usumsa onun gəvəzələyini eyninə almayıb xışıltıya diqqət kəsilmişdi. Elə bil bu xışıltının içində ürəyindən keçəni duyurdu: “Nola, günün, ayın xoş vaxtına düşə… Barımın bəhrəsini dadmamış bir odunçu gələ, kəsib məni apara… Bir uşağa beşik, bir cehizdə sandıq olam… Buralarda qarğış yiyəsi olunca oralarda alqış yiyəsi olam… Nola… Bir odunçu gələ…” *** Usta İbrahim həyətindəki iri daşın üstünə pitik döşəkçə atıb oturmuşdu. Rəndəsini, bıçkısını, yeyəsini– bütün hacatlarını yanına düzüb mat-mat həyətin ortasına yığılmış odunlara baxırdı. Afiq demişdi ki, qoz ağacıdı, Usum “Ölüm dərəsi”ndən gətirib. Əvvəl-əvvəl bunu da Usumun söyləntilərindən biri sanıb başını “hə” deyərcəsinə yelləmiş, sonra da Afiqə qızının xeyir işi üçün gözaydınlığı vermiş, toyacan sandığı hazır edəcəyini vəd etmişdi. İndi isə metr yarım uzununda səliqə ilə kəsilmiş odunlara baxır, gözünü ağacdan çəkəmmirdi. Yaşı altmışa çatırdı bu payız, düzəltdiyi taxçaların, sandıqların, rəndələrin, ələk-xəlbirlərin, şadaraların sayını unutmuşdu. Cavanlıqda düzəldəcəyi əşya üçün ağacı da özü axtarar, seçər, özü kəsib gətirərdi. Yaşlandıqca hiss elədi ki, daha nəfəsi çatmır meşələri tala-tala gəzməyə. Adını tutub çəpərinə söykənənlərdən ağacı da özləri ilə gətirmələrini xahiş etdi. Onun bu xahişi ən çox kəndin odunçularının işinə yaradı; hamı onlara üz tutdu: – A Məsim, bir beşiklik ağac da tap, borcundan çıxaram. – A Kərim, başına dönüm, gör bir qalotluq nə tapırsan?! – Zakir kişi, hey, adə, bir hay ver! Sabah “Satılmışın meşəsi”nə gedəsisənmiş, bir gözünü hərlə, yaxşı, möhkəm fıstıq ağacı görsən, mənə çatdır. Savaba batarsan, qızın cehizi sandıqdan kəm qalıb. Bir də, Usta İbrahim dedi, cavan ağac olsa, daha yaxşı olar… Adını tutub üstünə gələnə “hə” demək bu kəndin sakinlərinin ən gözəl adətiydi… Bu “hə”ni yarıtmamaqsa dillərinə yox, bellərinə daha bağlı olmaqlarından xəbər verirdi: heç kim belinə başqasının yükünü götürmək istəmirdi. Elə buna görə də odunçu Usumun Usta İbrahimə lazım olan ağacı tapıb gətirməsi, qarşılığında da, həmişəki kimi, metr hesabı yox, elə xətir hesabı pul almağı kəndin yazılmamış qanunları sırasına yaman tez yazıldı… İş yiyəsindən çox, Usta İbrahim Usumdan razılıq eləyirdi, toyda-yasda deyirdi: – Sağ olsun, elə bil əliylə qoymuş kimi tapır lazım olan ağacı. Əlinə ölçü versən, belə dəqiq kəsməz ha! Baxışı hesabdı, əlinicə vurur, ağacla danışır elə bil… …İndi də Usum ona lazım olan ağacı gətirmişdi; cavan, düyünsüz, möhkəm qoz ağacı… Usta bu kənddəki, hələ kəndin qırağındakı – məktəbin bağındakı qoz ağaclarını da bircə-bircə tanıyırdı. Bilirdi ki, hansından taxt, hansından taxça, hansından beşik olar. Amma bu ağacı heç tanımırdı; bu qədər gözəl, həm də bu qədər yabanı bir qoz ağacı ha?! Həm, Afiqin dediyinə görə, Usum oralarda ikinci qoz ağacı görməmişdi, bircə buyuymuş, bunu da kəsib gətirib. Baxa-baxa qalmışdı Usta İbrahim… Əlləri işə tələsir, ürəyi işini yarıtmağa hövllənir, gözləri yabanı gözəllikdən doymadığını deyirdi. Üç yol ayrıcında dayanan Ustanın əlacı olsa, dördüncü yolu çəkərdi; ağacı söylədər, o meşəyə Usumdan neçə il qabaq kimin ayağı dəydiyini, onu o qürbətə kimin apardığını öyrənərdi. Bunu elə arzulayırdı, elə arzulayırdı, Şəyird Əhmədin yarımağıl oğlunun tutması tutub yayın ortasında qar arzulaması bunun yanında heç nəyiydi… O günü əlini ağaca vurub işə başlayammadı Usta İbrahim. Axşamı da fikirli-fikirli yola saldı, qarşısında heyrətə düşdüyü bir şey gördüyündən əmin idi, amma bilmədi ki, bu heyrətamiz olan nə idi? Hansı sehr, hansı açılmaz qapı, hansı hörüktutmaz saç idi? Anşırdammadı… Gecə başını mütəkkəsinə söykəyib yatanda da ağacı düşündü, qəfil getdiyi yuxudan bayquş səsinə diksinib oyananda da ağac ağlındaydı. Yerinin içində oturub bayquşun ulartısını saydı; sonunda tək gəldi. Durub əl-üzünə su vurmaq üçün eşiyə çıxanda dan ağarırdı. Odunlar həyətin ortasındakı ala-qaranlıqda gümüşü rəngdə görünürdü. Usta bir odunlara, bir axşamdan eşikdə qalıb nəm çəkmiş pitik döşəkçəsinə, bir də hacatlarını yığıb rahladığı ayın-oyun damının qaralan təkgöz pəncərəsinə göz gəzdirdikdən sonra dərindən köks ötürdü. Yaxınlaşıb dizini odunların yanında yerə qoydu, əlləriylə odunları sığallamağa başladı. Hər sığalda ovuclarının içində incə bir doğmalıq duydu; sanki ağac bilirdi ki, bu qapıya sandıq olmağa – ömrünü bir insan övladının ömrünə qatmağa gəlib… *** Afiqin qapısında yüklənən cehiz maşını üzü Gəncəyə yola düşürdü. Üç gün– üç gecə çalınan qız toyu dünən başa çatmışdı, axşamdan oğlan evinin yarısı yol başlamış, gəlindən qabaq çatıb darvazanı açıq qoymağa tələsmişdi. Yarısı da bu gün gəlini aparacaq, cehiz maşınlarına yol göstərəcəkdi. Qız evi isə sabah yola çıxıb birisigün başlayacaq oğlan toyuna çatacaqdı. Kənardan baxana elə gələrdi ki, bu qarışıqlıqda heç nə yerini tapmaz, ala şala qarışar, yaşıl qırmızını yeyər. Əslində isə, kainatın özü kimi kələfi dolaşıq görünən kənd toylarının nizamının sirri hər kəsin öz işini bilməsi, bu işi görmək üçün başqasından buyruq gözləməməsiydi. Bütün toyların kalapırını Anbardar Vəli, dolmasını Leyli arvad, dovğasını Çəmən, kompotunu da Sənəm bişirərdi. Mağarı bu il əsgərliyə gedəcək olan oğlanlar qurar, masaları gənc qızlar bəzəyər, gəlin-bəy guşəsini nişanlılar nizamlayardılar. Bütün qızların, qadınların yaxasında Güldərənin tikdiyi önlüklər, ocağın qırağındakıların əlində naxışladığı, hövələdiyi qazantutan olardı… …Hələ məktəbliydi Güldərən, amma kənddə az adam tapılardı ki, Xatın arvad demiş, “cırığını Güldərən yamamasın”. Elə Xatının özü hər həftə gah özünün, gah ərinin, gah da bircə qızının pal-paltarını qoltuğuna vurub Güldərəngilin qapısını kəsdirirdi: – Başına dönərəm, a Güldərən, anana deynən, sənin əvəzinə bir ətək yun didərəm mən, kişiciyəzin gödəkçəsinin astarı dartılıb cırılıb, bir onu bərkit… Yaxud: – Bax, kişiciyəzə demişəm, bu dəfə meşədən səninçün əzgilin qəşəngindən yığıb gətirəcək… Qız dünən məktəbdən ağlaya-ağlaya gəlib ki, donumun kövəsi sökülüb, uşaqlar gülüb… Dərdin dağdakı dağdağana, gör neynirsən… Payıza toy niyyətləyən yazdan Güldərəngilə baş çəkər, önlük, qazantutan, süfrə üçün hansı parçadan alınacağını bəri başdan ona gənəşərdi. Hələ hazır alınmayan cehizliklərin əskik qalanları, toy üçün, vay üçün geyiniləcək bayırlıqların tikilməsi üçün də Güldərənin qara maşınının yanını kəsdirənlər olurdu… Bütün bunlar bir neçə ilin içində baş vermişdi; indi kimdən soruşsan ki, ilk dəfə kimin toyunda Güldərən önlük tikib, yaxud ən birinci kimə tikdiyi qazantutanlardan, kisələrdən pay verib, heç kim xatırlamazdı. Güldərənin qara maşını insanların həyatlarına elə daxil olmuşdu ki, sanki hamı onun tıqqıltısına oyanmışdı bir səhər… Sadəcə, o səhəri Tanrının hansı xoş vədəsində günlərinə calamışdılar, bilmirdilər… Toylarda mağarın başından – gəlin-bəy guşəsindən asılan, üstünə pambıqla “XOŞ GƏLMİŞSİNİZ” yazılan yerliyi saya qırmızı olan ən iri gəvə də Güldərəngildəydi… Əvvəllər üstündən birbaşa mismar çalınan gəvəyə Güldərən indi qəşəng ilgəklər tikmişdi, toya gəvə yığanlara da bərk-bərk tapşırardı ki, ilgəklərin sayına uyğun mismar vurub, gəvəni ilgəklərindən assın… Son vaxtlar bu xatırlatmasına gərək qalmırdı; artıq hamı yerliyi saya qırmızı gəvənin ilgəkləri arasındakı ölçünü də əzbərləmişdi… …Bütün bu nizamın, yerli-yerində olan hər şeyin bir də ucalan səsi vardı; üzüyuxarı Kamandar çayına çatırdı bu səs, üzüaşağı Tatara gedən yolun başına… O qarışıq səslərin içində bu gün hamının dilində həmin gün toyu çalınan gənclərlə bağlı yarınisgil, yarıgülüş dolu xatirələr burum-burum burulardı. Afiqin qızının toyundakı yeganə əskiklik kənd adamlarının yaddaşında bəylə bağlı heç bir xatirə olmamasıydı; oğlan evindən heç kimi tanımayan həmkəndlilərin gücü elə qızın uşaqlığından, qoçaqlığından danışmağa çatırdı: – Ay qız, yadındamı, məktəbə gedəndə anası saç tapmamışdı başında hörə, ucunu bağlaya? – Hələ onu deyirsən, Zemfiranın qızının toyunda ortaya çəkdim ki, gəl oyna, utandığından ağladı. Bir başqası ocağın yanından səs verirdi: – Seyfinin oğlunun toyundan geri qayıdan qara qazanım varıydı, apardım bulağa, sürt ki sürtəsən, açılmadı hisi. Bir də gördüm, yığvalı ağarmış, budu, gəlir. Elə bircə “yorulmuyasan” dedi, çəkdi qazanı aldı əlimdən, nətəhər elədi, neynədi, ikicə dəfə əl çəkdi, qazan oldu ağappaq. Çörək doğrayanların içindən biri dillənirdi: – O təhəri qızı da verdilər qürbət elə, elə bil kənddə oğlan yoxuydu… Sözün bu yerində Leyli arvadın səsi qılınc kimi havanın bağrını yarırdı: – Kirişin bir hovur! Günü-baxtı ağ olsun, ayağı sayalı, əli xınalı olsun! Sandığının qapısı açılmaqdan yağdan düşsün, barxanasının mitili çıxsın, təzə paltarı cırılsın, təzə donluğu qat kəsməsin! Bəxt yazan özü ömrünü qırmızılasın! Amin! Hamı əlini işdən çəkib bir ağızdan: “Amin!” deyirdi… Bir neçə dəqiqə səssizlik çökür, sonra kimsə yenə başlayırdı: – Yadında qalar sənin, ay Şükufə, İmanın toyunda necə səliqəylə doğramışdı dovğanın göyünü yarımış… …Belə başlamış, belə sona çatmışdı Afiqin qızının toyu. Bir iri yük maşınında cehiz gedirdi, bir balaca maşında da cehiz boşaldanlar. Yük maşınına sığışmayan bəzəkli, naxışlı, içi dolu cehiz sandığı balaca maşının üstünə keçi qılından hörülmüş nehrə çatılarıyla bərk-bərk bağlanmışdı. Maşınlar siqnal verə-verə döngəni dönüb arxalarınca anlıq xatirələr kimi tozanaq qoyanda yenə səs-küy başladı: – Gördünmü, nə yaxşı sandığıydı?! – Bə nə! Usta İbrahimin əlləri qızıldı, gələn ilə mən də birini qıza düzəltdirəcəyəm. – Bə deyirdilər, kişinin nəfəsi təngiyir, nətəhər düzəltdi bu dar zamanda bu yekəlikdə sandığı? Hələ bəzək-düzəyini demirəm… – Qulağını çək, cırığına-cındırına gül, ay qız, iraq olsun, nolub ki Usta İbrahimə? Qoca kişidi, arada nəfəsi tıncıxır, açılır. Kəndin tutan əlidi, heç nə olmasın denən. – Bıy aaa… Demədim ki, nəsə olsun. Mən deməknəndi?! Hələ mənim də gözüm onun əlindədi, uşaq əsgərlikdən gələnə bir iri taxt düzəltdirəm gərək. Kasıb Allahverdinin qızını istəyir, ondan cehiz umammaram mən… Sözü həmişə kişi-qadın, qoca-cavan gözləmədən “şıpp” deyə üzə dediyinə görə “Arsız” ləqəbi almış Narıngül arvad maşınların arxasınca atdığı bir ovuc buğdaya uçuşan sərçələrə baxa-baxa dedi: – Anası, nənəsi o sandığı yaman doldurdu, başı ucadı qızın. Onu-bunu bilmirəm, mənim gözümdə ən urvatdı cehiz elə o sandıqdı. Özü də yaxından baxdım, üstünə zümrüd quşunun qızıl qanadlarını çəkmişdi Usta İbrahim. II Gəncə çayının sol sahilindəki dar dölmələrə aparan xırlı küçəyə ayaq basmazdan qabaq gərək biləsən ki, hansı qapı kimindi. Yoxsa ayaqların kimi fikirlərin də dolaşar, dölməyə girdiyini yadına salsan da, haçan dolanıb çıxdığını xatırlayammazsan. Əgər yolu oraya düşən bir nabələd adam varsa, mütləq Əttarlar küçəsindəki balıq mağazasının qabağında dayanmalı, başını açıq qapıdan irəli uzadıb Mikayıl kişiyə: “Bazar olsun!” – deməlidi. Səbirlə Mikayıl kişinin handan-hana boğazını arıtlayıb: – Kimi axtarırsan? – sualını verməsini gözləməlidi. Əttarlardan üzü çaya yemlik yarpağı kimi həzincə burulan dölmələrdə kimə hansı qapı lazımdı, üstəlik, o qapını saat neçədə döymək daha urvatlı olar, Mikayıl kişi bunları hamıdan yaxşı bilirdi. Sakinlərin “Adam körpüsü” dediyi “Dəmir körpü”dən basalağa girənlərin isə körpünün böyründə stəkanla günəbaxan tumu, türk fıstığı satan Haqqı arvadın yanında ayaq saxlamaları bəs edirdi; bu tərəfin səmt ağacı da o idi… Təkcə Güldərən nə Mikayıl kişinin balıq mağazasının, nə də Haqqı arvadın vedrəsinin yanında ayaq saxlamırdı; başını aşağı salıb fikirli-fikirli Əttarlardan girib körpüdən o yana çıxır, yeni tapdığı işinə tələsirdi. Yol boyu beynində hələ almadığı maaşı qəpiyinəcən ölçüb-biçir, dörd balasının əyər-əskiyinə yarım-yamalaq da olsa, çatdırammırdı. Özü demiş, “yüyürə-yüyürə” ürəyini Yaradanına açıb-tökür, hər ay sonunda yarısı kreditə çıxılan təqaüdünü alanda iki dəfə şükür edirdi: biri üzü göyə, biri də üzü bankomata… Axşam geri qayıdanda isə hava artıq toranlaşır, dölmədə oynayan uşaqlar evlərə çəkilir, yarıaçıq pəncərələrdən eşiyə bir-birinə qarışmış yemək ətriylə bərabər, televizorların səsləri axırdı. Küçə işıqları olmayan dölmələrdən pəncərələrdən süzülən əlçim-əlçim işıqların havasına yeyin addımlarla evə çatmağa tələsən Güldərən bu dəfə də burnuna dəyən yemək ətirlərini seçir, evində hansı yeməyi bişirmək üçün nəyin olub-olmadığını yadına salmağa çalışırdı. Kələm dolması qoxusu alsa, yadına düşürdü ki, düyüsü var, əti yox… Bir başqa gün isə buzluqda bir büküm çəkili ət olduğuna sevinən kimi dolmalıq kələm almağa pulu olmadığını xatırlayırdı… Beləcə, günləri bir-birinin üstünə hörməklə öz ömür divarını bərkitdiyini sanırdı. Ümidi onaydı ki, balaları ən çətin anlarında çiyinlərini bu divara söykəyə biləcəklər… …Bu gün də Əttarlardan girib “Adam körpüsü”nə çatmağa tələsirdi. Ayağındakı parça ayaqqabısının altı nazilmişdi deyəsən; iri xırlar ayağını yaman incidirdi. Gərək bu aykı maaşın hesabına özünə bir ayaqqabı da alaydı. Almalıydı, amma beynindəki hesabda hansı balasının payından kəsməliydi? Bu an dünyanın ən çətin sualı bu idi Güldərən üçün… Bunu düşünə-düşünə üçüncü dölmənin başına çatanda qeyri-ixtiyarı başını sağa döndərdi, bircə baxış bəs elədi ki, dizlərindən daş asılmış kimi yerindəcə quruyub qalsın. Gözlərini bərk-bərk yumdu, sonra da ehtiyatla açdı; səhv görməmişdi… Mavi darvazanın eşiyindəki sandığı tanıyırdı…Tanıyırdı, amma hardan? Ürəyindən kövrək bir nisgil burula-burula qalxdı, yaddaş ağacının budaqlarını tələsə-tələsə silkələdi, xatirələrinin dolaşmış, bir-birinə qarışmış kələfinin içindən tapdığı sözlər dilinin ucundan özünü eşiyə atdı: – Afiqin qızının zümrüd quşlu sandığı… Bir istədi gedib mavi darvazanı döysün, Afiqin qızını soruşsun, qəfildən ağlına gələn fikirdən ürpəndi: – Sağ olsaydı, qoyardımı sandığını darvazadan eşiyə?! – deyə pıçıldadı öz-özünə və köksünü ötürüb yoluna davam etdi… *** Güldərən pıçıldamışdı, amma sandığın qulağına bir inilti çatmışdı illərin o tayından… Neçə ildi, eşitməmişdi belə inilti, eşitsəydi, xatırlayardı. Bu inilti nənə palıdın bala dərdini yadına saldı onun, bütün budaqlarının, barının-bəhrəsinin xətrinə bir budağının düymələrini qurban verən fıstıq ağacını düşündü… Yalnız indi anladı ki, neçə ildi arzusuna çatmağın xoşbəxtliyində, sadəcə, xumarlanırmış. Hə, “Ölüm dərəsi”nin sağ yaxasındakı qərib gəncliyində budaqlarını açıb bütün varlığıyla dilədiyinə çatmışdı: ömrünü bir insan ömrünə calamışdı neçə ildi… Usum onu görən kimi gözəlliyinə aşiq olmuşdu, nazını çəkə-çəkə doğramışdı budaqlarını, ovcunun içindəki qabarları gövdəsinə sürtə-sürtə ölçmüşdü, əvvəlcə cib bıçağıyla lazımi yerdə cızıq açmış, sonra balta çəkmişdi. Usta İbrahim hər hacata əlini atanda üzünü birinci göyə tutmuş: – Yaratdığına şükür, Ulu Tanrı! – demişdi… Afiqin qızı onu ilk görəndə sevincindən ağlamış, dizlərini yerə qoyub saçlarını qapağının üstünə sərmişdi. İllərlə ən qiymətli şeylərini ona əmanət etmiş, üstündəki zümrüd quşu rəsmini yaylığının ucuyla astaca tumarlamışdı… Qoymamışdı üstünə bir toz dənəsi qona… Qoymamışdı qız-gəlin bir dəfə döşəmə siləndə hikkəsini onun balaca üçkünc ayaqlarına çırpa… Belə keçmişdi illər… Neçə dəfə qapağı açılıb-örtülmüşdü, heç saymamışdı da… Nəinki oğul-uşaq, hər nəvəyə də, bu yaxında ilk nəticəyə də pay çıxmışdı onun içindən. Hər dəfəsində də Afiqin qızı dilində min şükürlə, dodaqlarının ucunda kövrək bir təbəssümlə açmışdı qapısını, elə həmin şükranlıqla da ehmalca qapağı yerinə qaytarmışdı. Nə xoş ömrə calanmışdı, Ulu Tanrı… İndi bilirdi qoz ağacı… İndi… Məhz elə bu gün… Bu sabah… *** İşdə əlini nəyə atırdısa elə bil illərin o tayına çatırdı qabarlı barmaqlarının ucu Güldərənin… Sandığı o mavi darvazanın ağzında görəndən bəri yüz dəfə o kəndə qayıtmışdı; gah Afiqin qızının toyunda qol qaldırıb oynamış, gah Narıngül arvadın sandıq haqqında dediyi sözləri eşitmiş, gah öz cehiz sandığını ilk dəfə gördüyü günkü kimi doluxsunmuş, elə o vaxtkı kimi də ağlamağa utanmışdı… Bütün bunların fövqündə də gücünün heç nəyə yetmədiyini anlamış, ürəyindən dönüb-dolanıb keçirmişdi ki, qayıdanbaş mavi darvazanı döysün, qapıya çıxana özünü tanıtmadan o sandığı istəsin… Amma özünü dansıtmağa da ayaq yeri saxlamışdı ürəyində: – Aparıb hara qoyasıyam ey?! Heç öz gəlinimin cehizini yerləşdirəmmirəm, yazıq qudam borc-xərclə nə də gözəl cehiz alıb. Bu kirayədən o kirayəyə daşınıb qırılmasın deyə, yarımbükələk yarısı o bacımın qapısında, yarısı o qohumun zirzəmisində qalıb… Tozunu sildiyi hər masada, hər kompüterdə öz sandığını tapmış kimi hiss edirdi bu gün… Həmişəki kimi cəld işləyəmmirdi, elə bil masaya dəsmalı bir az bərk çəksə, sandığının üstündəki topa çəhrayı güllərin rəngi solacaqdı… – Çəhrayıydı o topa güllər… Hə… – təəssüfqarışıq əminliklə deyilən sözlərin təkzibi də gecikmirdi. – Çəhrayıydımı? Bəlkə, narıncıydı? Nəysə, bir cürə rəngiydi mənim sandığımdakı topa güllər… Gah da ürəyinin dərinliyində Afiqin qızına həsəd aparırdı: – Necə gözəl saxlayıb sandığını… Usta İbrahimin əlindən dünən çıxmış kimiydi. Bir naxışı da əyilməyib, bir boyası da rəng verməyib illərə. Görəsən, istəsəm, gəlini onu mənə verərmi? Eşiyə qoyublarsa, ya bu gün-sabah Gəncəçayın qırağındakı zibil çuxuruna atacaqlar, ya da elə yağış yuyub – gün qurudub hayıf eləyəcək… – tezcə də içində hövllənən nisgilin dərmanının Afiqin qızının sandığı olmadığını boynuna alırdı. – Yox ey… Mən Afiqin qızının sandığını istəmirəm… Məni öz sandığımın qədrini bilməməyim yandırır… Belə vurdu günü başa Güldərən; gözlərində neçə bulud dolub-boşaldı, ürəyinə neçə şimşək çaxdı ömür payının üfüqlərindən… İşdən çıxanda bir istədi bu gün yolunu dəyişsin: “Adam körpüsü”nə dönməsin, elə üzüyuxarı qalxıb “Kukla teatrı”nın körpüsündən keçsin, Nizaminin heykəlinin yanından da üzüaşağı keçmiş Sabir küçəsinə girib kirayə qaldığı evə elə getsin. Di gəl, ürəyi onu sandığa tərəf çəkdi, ayaqları bir də sandığa çatanda dayandı. Pəncərədən düşən bir əlçim işıqda fərqinə vardı ki, sandığın üstündə yumaq kimi bükülmüş bir qarı oturub, kürəyini mavi darvazaya söykəyib, başını da sağ çiyninin üstünə əyib… *** …Ömür dolaylarının lap aşağısında qalmış bir xatirə şəkli asmışdı o gün üçüncü dölmə öz yaxasına… Sandığın üstündə yumrulanıb oturan qarı elə bilirdi ki, yenə Bada türklərinin əcdadlarının izini itirdiyi o kənddədi, Güldərən gəlib ki, onu quşəppəyi yığmaqçün “tikilişin yanına” getməyə çağırsın… Şəklin Güldərən tərəfində isə qəşəng bir payız günüydü, Afiqin qapısından əvvəl cehiz maşını çıxırdı, ardınca da üstünə sandıq bağlanmış balaca maşın yol alırdı… Amma bu dəfə o maşınlar ard-arda tini burulub gözdən itmirdi, ha getsələr də, sandıq görünürdü; özü də bütün gözəlliyiylə… – Sən də mi Gəncəyə yön saldın, a Güldərən? – dedi Afiqin qızı… Güldərənə elə gəldi ki, nəinki məsafələrin o biri ucunda, ömründən ötüb-keçənlərin də əlçatmazlığında qoyub gəldiyi o kəndin səsini eşidir; hardasa bir bulaq axır, bir balaca kol küləkdən üşənib budaqlarını bir-birinin üstünə qarmaqlayır, bu qarmaqlanan budaqların arasında da bir birəbitdən quşu cikkildəyir…Və hamısı yığılıb bir bayatıya dönür, yumrulanır, köksünə yığılır… Əzizim, bəndim ol, gəl, Şəkərim, qəndim ol, gəl… Ömrümü yaşamağa Şəhərim, kəndim ol, gəl… Sözlər ürəyindən hövllənir, boğazında düyünlənirdi Güldərənin… Di gəl, Afiqin qızının öz adı nəydi, xatırlayammırdı… Bilirdi ki, bir gül adıdı, amma hansı gülün? Bütün bildiyi gül adlarını yan-yanamı düzsün indi, yoxsa elə bildiyi adlamı – “Afiqin qızı” deyəmi çağırsın qarşısındakı bu doğmalığın öləzimiş halını? Çarəsi öləziyən doğmalığının kösövünü küldən çıxarmağa qaldı… – “Deyirdin, Gəncədə kama yetərsən, indi bu mən, bu sən, bu da ki Gəncə…” – deyirdi yazıq Məhsəti… – Bəxt dediyin bir daş atımıdı, atan fələyin özü də hara düşəcəyini bilmir… – Afiqin qızının sözləri çinar yarpaqlarının xışıltısı kimiydi… – Hə… – dedi Güldərən… …Nə vaxt sözə unutduqlarını sandıqları, amma unutmadıqları kənddən başladılar, bir-birinin ömür yoluna bircə baxış atmadan, bircə “heyif” demədən nə vaxt qocalığa çatdılar, bilmədilər, sadəcə, sözlər bir-birinin arxasına düzülür, yaddaşlarının içindəki dolaşıq kələf adda-budda çözələnirdi… – Nabat arvad yadındadımı? – Həmişə köhnə-külüş geyinərdi… Bir gün qoltuğunda iki top donluq qapıya gəldi. Dedi, bunlardan mənə qəşəng don tik. Yanımda oturdu, başladım ölçüb-biçməyə. Mən ölçüləri aldıqca yana-yana danışırdı ki, Çardaxlıya ölü yerinə gedibmiş. Gedəndə görüb ki, ölən arvad ən təzə donunu geyinib durub qapıda. Deyib, “bıy başıma xeyir, bə biz ölü yerinə gəlmişik axı?!” Evin gəlini də qayıdıb ki, “day ölüb gedib də qayınanam. Açdım sandığını, elə baxdım, bu don qəşəng su götürər, evi-eşiyi sildim. Döşəməsilən ağaca taxıb qoymuşam günə qurusun”. Nabat arvad da bir əynindəki iyirmi illik donuna baxıb, bir taxtadakı dona, bir də otağın başında qoyulmuş şəklə… Evə çatan kimi açıb sandığını, iki top parça gətirib ki, bütün olan-qalanını geyinib cırsın, öləndə gəlinə nə təzə don, nə də təzə donluq qalmasın… – Ulu Tanrı səni qorusun, ay Güldərən… – İnanmıram ki, Ulu Tanrı yaza bizə bu qara günü… Yarıaçıq pəncərədən eşiyə boylanan sarısaç, sinəsi açıq cavan gəlin qışqıra– qışqıra üzünü Afiqin qızına tutmuşdu: – Ay arvad, orda ona-buna az qeybət elə, gəl, çörəyini ye. Bir azdan serialım başlayacaq, sonra məni yarımçıq qaldırma divandan! Güldərən asta-asta Əttarlara tərəf yoluna davam etmişdi. Ayağının altında hiss elədiyi hər iri xır dənəsi ürəyinə çırpılırdı… *** …Hər axşam üçüncü dölmənin yaxasından asılan ağ-qara şəkildə yeni bir xatirə göyərirdi… Elə ki Güldərənin köhnə parça ayaqqabıları sandığın önündə itaətə gəlmiş kimi cütlənirdi, Afiqin qızı qırışmış əlləriylə alnına düşən iki tək-bir cüt ağ saçını yaylığının altına itələyir, xatirə dolabının kənd siyirməsinə üz tutur, içindən kimi tapsa, onun adını çəkirdi: – Bir Mərvə arvad da varıydı… Türk Kübranın anası… – Yazıq… Onunku ayrı cür dərdiydi çəkirdi… – Nətəhər demişdi yazıq günlü? – Axısqa qaçqınlarıydılar yazıqlar… Bir əl Axıskadan Fərqanəyə sürgün olunmuşdular, bir əl də Fərqanədən Azərbaycana. Bir gün Kübra dedi ki, ana, ərimin bütün qohumları Sarıtəpədədi, bircə bizik, bir də sənin bacın oğludu bu kənddə. Biz Alının xətrinə Sarıtəpəyə – onun qohumlarının yanına köçməliyik… Mərvə arvad bir xeyli əllərini üst– üstə qoyub fikrə getdi, üzündən görünürdü ki, iki qapı arasında qalıb, bilmir, hansından keçsin. Bir qızının üzünə baxdı, bir əlini cibinə atıb bacısından qalan toxunma dəsmalı götürüb gözlərinə çəkdi, handan-hana dedi: “Qızım, heç mənim xətrim yox?” – Nə ağlamalı dərdiymiş… Bir kərə qabağında oturub ağlamamışıq… – Ağlamağa yaş da varıydı o vaxtlar… – Yaş dərdi yuyurdu sanırdım, yumur, a Güldərən… – Dərdin yediyi kimi adamı heç nə yemir… – Dəli Qumaş da xatirinə gəlirmi heç? – Hə… Amma qovuram onu xatirimdən… – Elə od qaladı ki, bədbəxtin qızı, qovsam da, getmir, inanırsanmı? – Qovduqca gəlib oturur günümün ortasında… Elə hey giley eləyirdi ki, uşaqlarım naxələfdi. Hamı bir ağızdan: “Kiri!” – deyirdi, heç deyəni olmadı ki: “Bir hovur danış, bağrın çatdamasın…” Altı uşağın hansının qapısına gedirdi, yerdə qalan beşi yığılıb ora gəlir, “pensiyandan bizə də ver” – deyib dava salırdılar. O da naəlac qalıb qayıdır öz evinə, tək-tənha pilləkənin başında oturur, qonum-qonşunun ovcunda gətirdiyini yeyirdi. Ürəyi qaynadıqca da uşaqlarının qapısına gəlməməyindən, gəlinlərin pulunu xərcləyib onu bəyənməməsindən, qızların da ancaq ya yükdən bir yorğan, ya da əldamından bir mis sərnic aparmaqçün qapıdan girdiyindən danışardı. “Dəli Qumaş” deyirdilər, amma yazıq gününü anladırdı… Yadımdadı, Çiçək arvadın nəvəsi Yusif qaça-qaça xəbərə gələndə ki, Qumaş arvad özünü armud ağacından şələ çatısıyla asıb, anam dizlərinə döymüşdü… Lələm də əlağacına söykənib demişdi: “Canını götürüb getdi bədəsil övladların əlindən yazıq… Ta bilirdi ki, heç kimə lazım döy…” – Nə pis şeyiymiş heç kimə lazım olmamaq, a Güldərən… Yarıaçıq pəncərənin o üzündən hikkəylə döşəməyə çırpılan ayaq səsləri gələndə Güldərən dinməz-söyləməz üzünü çevirir, addımlarını yeyinlədirdi… *** Beləcə, günlər keçir, Güldərən hər axşam yuxuya getməzdən qabaq kirayə evlərdə yer tapmadıqca o qapıya-bu qapıya göndərdiyi sandığını hər dəfə bir rəng itirmiş, bir az da yüngülləşmiş tapdığını xatırlayırdı. Oğlunun köhnə köynəyindən tikdiyi yastıq üzünə axan göz yaşlarının həqiqiliyinə inanmayaraq əliylə yoxlaya-yoxlaya da yuxuya gedir, bir də səhər ertə su satan Rəcəbin maşınının tırıltısına oyanır, işə tələsirdi. …Sonuncu dəfə kimin qapısına qoymuşdu sandığını? İçini təmiz boşaltmışdımı? Bu gün yuxudan durandan bu suallar beyninin içində bir-birini qovur, düşüncələri bir bacısının qapısından girib, o biri bacısının pəncərəsindən çıxırdı. Gümanı yenə uzaqdakı qızına gəldi, bilsə-bilsə, sandığın yerini o, bilərdi; qərib xatirələrə qarşı yaman həssas idi. Əlini telefona uzadıb qızının nömrəsini yığmaq istədi, tezcə də xatırladı ki, qızı hələ yuxuda olar. Zəng edib oyatmağa qıymadı, düşündü ki, haçan özü yığsa, sözarası soruşar. Əlacı yenə öz-özünə təsəlli verməyə qaldı: – Belə qəfil soruşsam, bunu da özünə dərd edər uşaq… Deyər, görən, anamın nəyi itib o sandığın içindən yenə? Fikrinin bir ucunu qızına bağlayıb evdən çıxmağa hazırlaşırdı ki, qəfildən anası yadına düşdü. Qayıdıb gəlininə dedi: – Oğlum evə gələndə soruş, gör, bu həftə nə vaxt boş olar? Dördüncü gün anamın ilidi, işdən icazə alaram, qəbir üstünə gedərik. – Baş üstə, ana. Deyərəm, lap o da işdən icazə alar həmin gün. Gəlininin Afiqin qızının təzə-köhnə gəlinlərinə oxşamadığına görə ürəyində şükür edə-edə pillələri endi, darvazaya çataçatda dönüb geri baxdı. Gəlin mətbəxin pəncərəsindən baxıb güümsəyirdi. O da gülümsədi… …Üzündəki o xoş və şükranlıq dolu təbəssümüylə günü başa vurub “Adam körpüsü”nə çatdı. Haqqı arvadın yanına yığışan arvadların içində gözünə bir tutamlıq sarı kəkil dəydi, addımlarını yeyinlətdi. Əgər zənni doğruydusa, Afiqin qızıyla bir az artıq söhbət edə bilərdi; bu gün ürəyi doluydu, anası yaman yadına düşmüşdü. – A Güldərən… Sənə nə deyirdilər, bilirsənmi? Elə ki qoşa hörüyünü çiyinlərinə atıb o toyun körpüsünü keçirdin, əmidostum qayıdardı ki, Gül Dərənin Güldərəni yenə gedir gül dərməyə… – Baratəli babamgilə gedirdim o toya… – Bilirdik… Amma əmidostum elə deməliydi… Deməsəydi, olmazdı… – Üç solmaz çiçəyi var evdə yaylığımın arasında… Kənddən yığmışdım… – …Anan dururmu? – Bu dördüncü gün ilidi… – Yaman xətir istəyən arvadıydı… – Ondan sonra xətrini ölçəcəyim adam tapmıram bir ildi… …Hər ikisi susdu… Üçüncü dölmə nimdaşlığından silkələnib ayılmaq istəyirmiş kimi Gəncəçaydan üzübəri əsən sərin küləyi qucaqlayıb sinəsinə sıxmaq istədi; külək də dinc durmadı, yerdən bir ovuc toz qaldırıb mavi darvazanın başının üstündən içəri atdı. Afiqin qızı səksənən kimi oldu, əyilmiş barmaqlarını bircə-bircə sığallayıb dilinin altında nəsə oxudu, sonra hər iki əliylə sandığının qapısını sığallaya-sığallaya dedi: – Mənim xətrim üçün… – …Bu dölmələr kəndimizə oxşayır bir az… – Sabah gəl, bu sandığı apar… Xətrim üçün… – …Havası da sərinləyir buraların nəfəs-nəfəs… – Səninləyəm… A Güldərən, sabah bu sandığı apar, yiyə çıx. Dölmənin ucunda bir tutam sarı kəkil görünəndə Güldərən dinməzcə sandığın qabağından ayrıldı. Evə gedə-gedə beynində yenə öz sandığıydı. Bu dəfə sandığında Afiqin qızının sandığına oxşayan naxışlar axtarır, gah naxışları eyniləşdirir, gah da rəngləri bir-birinə yaraşdırırdı. Köhnə Sabir küçəsinin ayağına çatanda telefonu zəng çaldı, baxdı, uzaqdakı qızıydı. – Alo? Anam? – Axşamın xeyir… Neynirsiniz? – Nənəm yaman yadıma düşüb. Tikdiyi tikmələrdən varmı səndə? – Biri qalıb… – O vaxt sandığında üçünü görmüşdüm mən. – Hər qız öz payını apardı, səninki qalıb məndə. – Sandığını da xalamın əri doğrayıb toyuq taxçası düzəltdi o ili… Nənəmin tikmələri, bizim kəlağayılarımız da ondan sonra didərgin düşdü… – … – …Deyəsən, yorulmusan, sağollaşaq, sabah yenə yığaram… Telefon keçdi… Amma Güldərənin qulağına sandığından düzələn taxçalardakı toyuqların qanad çırpıntıları, bir də Afiqin qızının səsi gəlirdi: “Mənim xətrim üçün… Bu sandığı apar… Yiyə çıx…” Bu səslərin qarışığında Güldərən sandığı qoymağa yer axtarırdı; görəsən, kirayə qaldığı basırıq evdə o sandığı hara qoya bilərdi? *** Üçüncü dölmədəki mavi darvazadan çıxan orta yaşlı kişinin üzündə yarıkədər, yarıheyrət bir ifadə vardı. Sanki o, nəyisə – çox qiymətli bir şeyi itirmişdi, axtarırdı, amma harda axtaracağını bilmirdi. Bir az o yana-bu yana döyüküb sağ əlini darvazaya söykədi, sol əliylə ürəyinin üstünü tutub yanğılı bir “ah” çəkdi… Başını qaldırıb göy üzündə adda-budda görünən ulduzlara baxdı. Əlini darvazadan çəkib salavat çevirdi, səndələdi, birtəhər özünü sandığın üstünə saldı… Yarıaçıq aynadan sarısaç bir gəlin boylandı: – Papa, papuşka… Mamuşka deyir ki, mağara zəng elədin? Kişi astaca: – İndi yığıram… – dedi. Sonra telefonunu çıxarıb bir nömrə yığdı, qulağına tutub danışmağa başladı: – Axşamın xeyir…Üstünə sağlıq, anam indicə rəhmətə getdi… Hə, elə mağar üçün zəng eləmişdim. İndidən qurulsa, gecə yol gələnlər hazır süfrəyə keçərdi… Yaxşı… Yarım saatamı? Eşikdəcə gözləyirəm… Nə yoxdu? Samovara odun?… – susub zənlə dölmənin sonuna baxdı; qaranlıqda görməsə də, bilirdi ki, orda – Elman kişinin qapısının ağzında yarıqurumuş bir gavalı ağacı var. Əlini özünə dayaq verib ayağa qalxmaq istədi, amma əli qızıl ilana toxunmuş kimi diksindi. Telefonu qulağından çəkib işığını sandığa saldı, əliylə bir az qapağını, qıfıl yerini yoxladı, sonra telefonu qulağına tutub dedi: – Narahat olma, burda bir sandıq var, indi uşağa deyərəm doğrayar, sabahadək samovarı görər… Ay sağ ol, sabah da uşaqları Aşıqlıya göndərib odun gətirdərik… *** …Qoz ağacının ürəyinə qəribə bir sərinlik çökmüşdü… Nə eşitdiyini yaxşı bilirdi; onu doğrayıb oda atacaqdılar, amma ürəyi yaman səriniydi… Ömrünü bir insan övladının ömrünə xoş calamışdı… İndi o ömür bitmişdi, onunku da bitməliydi… Mavi darvazadan çıxan gəncin əlindəki balta yarıaçıq pəncərədən düşən işıqda parıldayanda ağlından keçən son fikir bu idi: – Görəsən, bu gecə ehsanlıq samovar çayından Güldərən də içəcəkdimi? Afiqin qızının xətri üçün… May 2021
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru
Ədəbiyyat termin olmazdan öncə də vardı. O, hər insanla birgə doğulurdu. Amma adamlara ad qoyulurdu, o, adsızlığıyla böyüyürdü. Hər yeni gün ayrı donda, ayrı formada həyatımızda boy verirdi.
Bir gün adı “layla”ydı, səhərisi “oxşama”… Əkin tarlalarında “holavar”dı, yaylaqlarda “sayaçı sözləri”… Toyda “mahnı” olurdu, vayda “ağı”ya dönürdü. Hə, ədəbiyyat insan düşüncəsinin həyata nisbətində buqələmundu. İndi də elədi… Artıq adı olsa da, yenə buqələmunluğuna sadiqdir. Axı, həyata adaptasiya olmağa məhkumdur.
İnsanlara heç vaxt qara fondakı ağ nöqtə maraqlı olmayıb çünki. Bunun xüsusilik olduğunun fərqində olublar. Amma bu xüsusiliyi ya lənətləyiblər, ya da ondan qorxublar. Yalnız bəzi adamlar bu ağ nöqtəni anladan sözlər söylədikdən sonra yavaş-yavaş maraqlanmağa başlayıblar ki, “bu ağ nöqtə, görəsən, əslində nədir?” Elə bu sualla da o bəzi adamların arxasına düşüblər, başına toplaşıblar. Həmin adamların bəzisinin söylədikləri xoşlarına gəlib; başına sığal çəkib, adına hörmət ediblər. Bəzisinin söylədiklərisə xoşlarına gəlməyib; onu birliklərindən qovub, çöllərə salıblar, adını “dərviş” qoyublar, ya da daş-qalaq eləyib, insanın zülm eləmək qabiliyyətinin yaşatdığı dəruni ehtirasdan həzz alıblar.
Xoşlarına gələn söylənənlər ağ nöqtəyə “ağ nöqtə” deməyib. Axı, ağ nöqtə olduğunu hamı onsuz da görürdü. Bəzi adamlar ağ nöqtəni “işıqlı gələcəyin müjdəçisi”, “zülmət saçlı gecənin qoynundakı sevgi ulduzu” kimi sözlərlə elə ahəngdarcasına anladırdılar ki… İnsanlar yavaş-yavaş beyinlərinin içində hansısa xoş, ülvi duyğunun tərpəndiyini, oyandığını hiss edirdilər. Bu, onlara xoş gəlirdi… Elə həmin xoşluqla da bəzi adamların söylədiklərinə həvəslə, maraqla qulaq asırdılar.
Beləcə, ədəbiyyat terminoloji ünvanına doğru yol başlayırdı… Və bu yol minilliklər boyunca uzanırdı. İndi də uzanır…
İkinci minilliyi tamamlamışıq, ədəbiyyatı öz adıyla tanıyırıq, sevib-sevməmək də əlimizdədir. Bizimlə birgə doğulan ədəbiyyata valideynlərimizin canının-qanının qarışdığını dərk edirik. Artıq ağ nöqtənin elmi, bədii, fəlsəfi, sosial, ictimai, informativ, primitiv, estetik, etik və sair və ilaxır aspektdən izahını verməyə qadirik. Lakin zülm eləmək qabiliyyətinin yaşatdığı dəruni ehtiras hələ bizim genlərimizdə özünü axtarışdadır. Elə buna görə də qəfildən, üçüncü minilliyin başlanğıcında ədəbiyyatda “zorlama” prosesi “bumm” elədi.
Bu proses ədəbiyyata ad qoyulduğu gündən başlamışdı. Nə vaxt ki, ədəbiyyat elm kimi qəbul edildi, öyrədilməyə, öyrənilməyə başladı, ədəbiyyatın özülünü idrakında, ruhunda yaradan o bəzi adamlar anlamalıydı növbəti döngədə nələr olacağını…
Demək, onlar anlamamışdılar. Yaxud anlamaq istəməmişdilər. Məsuliyyəti öz üzərlərinə götürmək istəməmişdilər. Ədəbiyyatın faciəvi aqibətini növbəti zaman döngəsinə – övladlarına ötürmüşdülər. Təbii, burda “özünüqoruma instinkti”ni müdafiə etmək labüddür. Lakin ədəbiyyatı çərçivələrə salıb, qanun-qaydalara bölüb, terminologiyanın məngənəsində sıxanlar “təbii” sözünü çoxdan quylamışdılar.
Həmin quyunun kənarında da bir ağac vardı, bir də onun köklərini gəmirən iki siçan. Eynilə “Kəlilə və Dimnə”də anladılan kimi. O siçanlar ağacın kökünü gəmirdikcə, arı yuvasından süzülən baldan barmaq-barmaq dadmaq “həyat eşqi” adlanırdı.
“Zorlama prosesi” ağ nöqtə haqqında bütün deyilmişləri inkarla təzahür etdi ilk dəfə. Çünki daha ağ nöqtə haqqında deyilməmiş xoş söz yoxuydu. İndi də başlandı, bəd sözlərin dilə gətirilməyinə. Bu da ədəbiyyatı çirkinləşdirməkdən başqa heç nəyə yaramadı. Beləcə, zövqsüzlük yarandı…
Prosesin ikinci mərhələsi bir addım öndəkini aşağılamaqla davam etdi. Bir vaxtlar ağ nöqtə haqqında ən xoşagəlimli sözləri söyləmiş bəzi adamların nəvələri babalarının adının əvvəlində çirkin sözlər yazmaqdan çəkinmədilər. Bu, onların öz-özlərinə qarşı etdiyi mərhəmətsizlikdi…
Üçüncü mərhələdə ədəbiyyat termininə sığınan kəlmələrin əksəriyyəti insan hisslərinin adını dəyişdirməyə meylləndi. Bir vaxtlar insanların beynində oyanan xoş duyğulardan birinin adı “sevgi” idi… İndi ölüb-öldürməyin, asıb-kəsməyin, sevgidən məhrum olan hər şeyin adına “sevgi” deyilirdi. Bu da sevgisizliyin özüydü…
Atalara sadiqliyin yeganə əlaməti onların hər şeyi “üçdən deməsi”nin lazımi məqamda “qızıl qayda” olmasıdı. Və üçüncü mərhələdə hər şey yenidən ilkə – birinci mərhələyə qayıtdı. Bu dövrilik üçüncü minilliyə başlayan insanın şüurundan yaşamına hopdu…
Bu gün mən də yazıram… O da, o birisi də yazır… Yazılanları gün-gün, an-an müqayisə etdikcə zövqsüzlüyün, mərhəmətsizliyin, sevgisizliyin bir-birinə olan ədasından başqa heç nəyi tapa bilmirik. Ümumiyyətlə, heç axtarmırıq da…
Əgər ağ nöqtə haqqında deyilən bütün “sizlik”lər bu günün insanının xoşuna gəlirsə, demək, yeni ictimai formasiyanın astanasındayıq. Demək, ədəbiyyatdakı ədəbsizliyimizlə zombiləri yaratmağa nail oluruq… Hətta, nail olmuşuq…
“Zəfər Dastanı” adlanan kitaba şairin son illərdə qələmə aldığı qələbə müjdəli şeirləri daxil edilib.
44 günlük Vətən Müharibəsinə həsr edilmiş “Zəfər Dastanı” Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Nəşriyyatında 280 səhifə həcmində nəşr edilib. Kitabın redaktoru professor Məhərrəm Qasımlıdır.
Kitabda yer alan şeirlər bir neçə ad altında qruplaşdırılır. Vətən Müharibəsinin zəfərinə həsr olunan “Yeriniz görünür bu zəfər günündə”, “Zəfər yallısı”, “Azad edilmiş yurd yerində düşüncələr”, “Ali Baş Komandanın Qubadlı səfəri”, “Haqqa güvənən xalq”, “İgidlər diyarı”, “Təzə Qubadlının Şəhidlər xiyabanı”, “Kəlbəcərin dağlarına yağdı qar”, “Ata ocağı”, “Əsir tanklar”, “Qarabağ savaşı”, “Vətən sevdalı əsgər” və s. şeirləri “Qələbəyə gedən yol bölməsi” adı altında toplanıb.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru Adəti üzrə məktəbdən çıxan kimi dayanacağa tərəf tələsdi. Yenə də fikirli idi. Çatılmış qaşlarının tən ortasındakı düyün üzünə çox ciddi bir görkəm verirdi. Kənardan baxanlar bu qızın çiynində ağır bir dərd yükü daşıdığını asanlıqla hiss edirdilər. Arxasınca qarabaqara gəzən Rəvan da onun çəkdiyi bu ağrı-acıdan çoxdan xəbərdar idi. Qonşu idilər Nərgizlə. Qibtə ediləsi ziyalı bir ailənin övladı olsa da, qonşu qızın həyatı, taleyi Rəvanı çox üzürdü. Bacarsa idi, Nərgizə yaxından kömək edər, onu uşaqlıq illərindən bəri içindən yeyən sıxıntılardan qurtarardı. Amma necə? Qıza yaxınlaşmağa belə cürəti çatmırdı. Qəribəsi də bu idi ki, məhəllədə müəyyən bayram günləri ilə əlaqədar keçirilən şənliklərdə Nərgizlə olub-keçənlərdən danışır, amma kənarda ona yaxınlaşmağa çürət etmirdi. Nə desin, nəyi bəhanə edib yaxınlaşsın? “Nərgiz, olar sizi məktəbdən evə qədər ötürüm? Ya da bu gün hava yaxşıdır, mən də institutdan tez çıxacağam. Bəlkə, dərsdən sonra bir az gəzək? Nərgiz, səndə maraqlı kitablar var? Məndə də kitablar çoxdur. Bəlkə, dəyişib növbə ilə oxuyaq, dünyada baş verənləri müzakirə edək?” Bütün bu suallarla hər gün özünü yorsa da, sonda yenə susur, təsəllisi qızı kənardan izləmək olurdu. Evdəkilər də onun hərəkətlərindəki dəyişikliyi hiss etmişdilər. Anası Məqbulə gülə-gülə dedi: – Bax hələ, dəridən qabıqdan çıxdı bu uşaq. Gör pəncərədən necə pusur?. Sərdar kişi açıq söz-söhbətləri sevmədiyi üçün onun sözlərini ciddi qarşılayıb təmkinlə cavab verdi: – Burada pis heç nə görmürəm. Evlənən vaxtıdır: seçimini özü etsin. Nərgiz də yaxşı qızdır, gözümüzün qabağında böyüyüb zavallı. Mən Yaqubla danışaram, görüm bu işə necə baxır? Rəvanın gözləri qarşı binanın pəncərəsindən çəkilmirdi. Duyurdu ki, Nərgiz də onun baxışlarındakı mənanı anlayır, amma nədənsə çox etinasızdır və bu etinasızlıq qorxudurdu onu. Ailədəki ciddi problemlərin Nərgizi kədər libasına bürüdüyünü də yaxşı bilirdi. Buna görə də etinasızlığı təbii sayır, nə vaxtsa onun qəlbinə yol tapacağına inanırdı. Nərgiz həmişəki kimi dərslərini hazırlayandan sonra mətbəxə keçdi. Bulaşıq qab-qacaq onu gözləyirdi. Atası hələ gəlməmişdi, kiçik qardaşı və bacısı isə dərslə məşğul idilər. Anaları bu evi tərk edib getdiyi gündən ev işlərinin bütün ağırlığı Nərgizin üzərində idi. O, ev işləri ilə bərabər ailədəki ağrı-acınının da bütün yükünü çiyninə almış, uşaqların üzülməsini istəməmişdi. Atası hər gün səhər evdən gedir, axşam qayıdırdı. Zeynəb evi tərk edib gedən gündən bəri Yaqub uşaqlarını korluq çəkməyə qoymasa da, onlara mənəvi dayaq ola bilmirdi. Onun fikrinə görə, əgər evdə soyuducu ağzına qədər dolu idisə, demək, hər şey qaydasında idi. Üst-başından gələn zərif qadın ətirlərinin qoxusu, köynəyindəki rəngli dodaq boyalarının izi Yaqubun yaxşı “həyat” sürməsindən xəbər verirdi. Nərgiz əvvəllər bunu qəbul edə bilmir, otağına çəkilib saatlarla ağlayırdı.Amma zaman keçdikcə hər şey dəyişdi, yaşından tez böyüdü, tez aqilləşdi: övladlarını ögey ana əlinə verməyən atası ilə təsəlli tapdı Nərgiz. O, yaxşı bilirdi ki, anası qayıtmayacaq və qayıtsa belə, yenidən ailənin bir üzvü kimi qəbul edilməyəcək. Anasının ailəni niyə tərk etiyini, hara getdiyini atasından soruşmağa cəsarəti çatmırdı. Qonşu qadınların dedi-qodularına, anasının yad bir kişiyə qoşularaq evi tərk etməsinə inana bilmirdi. Hamı kimi o da anasını sevirdi, gözəl siması gözlərinin önündən bir an da olsa, çəkilmirdi. Gecələr əllərini ana kimi bacı-qardaşının saçlarına çəkərək qayğı göstərirdi, amma özünün sığal görməyən saçları da bu qayğıya möhtac idi. O başa düşürdü ki, gec-tez dünyasını dəyişən anaların yoxluğunu qəbul etmək çox çətindir, amma evini, uşaqlarını atıb-gedən ananın hərəkətini həzm etmək mümkün deyil. Məktəbdə ana haqqında şeirlər söylənəndə, inşa yazılanda baxışlarını gizlətməyə yer tapmır, xəcalət çəkir, anasının bağışlanmaz günahının əzabını yaşayır, hər gün ölüb-dirilirdi Nərgiz. Uşaqlıqdan bəri çəkdiyi acılar beynində yükə çevrilirdi. Bəzən bu yük neçə dəqiqə davam edən güclü baş ağrılarına səbəb olur, əlləri ilə başını tutur, bu ağrıların keçib getməyini gözləyirdi. Şiddətli ağrılar keçəndən sonra dərindən nəfəs alırdı. Əvvəllər bu ağrlar beş-on dəqiqə davam edirdisə, getdikcə dəqiqələrin sayı çoxalır, onu daha kəskin ağrılar narahat edirdi. Amma Nərgiz nə vaxtsa anası ilə qovuşacağı günü gözləyir, bu ağrıların da keçib gedəcəyinə inanırdı. -Salam Nərgiz, – nəhayət, Rəvan anası ilə söhbətdən sonra özündə güc tapıb ona yaxınlaşdı. Nərgiz dönüb baxsa da, üzündəki ifadə dəyişmədi. Dilucu salamı aldı. – Dediklərim əhvalını , bəlkə də, dəyişməyəcək. Amma istəyirəm, biləsən ki…
Nə? Nəyi bilim? Məndən xoşun gəldiyini? Mənimlə əylənmək istədiyini? Mən heç kəsi bu fürsətdən istifadə etməyə qoymaram. Başa düşürsən? İmkan vermərəm. Axı anamın həyatının mənim həyatımla nə əlaqəsi? Ölüb! Ölüb o insan. Yoxdur. Bunu birdəfəlik anlayın, – Nərgiz özündən ixtiyarsız çığırdı. Rəvan söz tapa bilmədi, amma eşitdikləri ona cəsarət verdi:
Sən nə danışırsan? Bu nə söhbətdi? Gözləməzdim səndən.
Bu söhbətləri tələbə dostlarınla edərsən. Dərsə geçikirəm, – deyib Nərgiz yoluna davam etdi. Elə bu vaxt Rəvanın arxadan dediyi sözlər qulağında cingildədi:
Anamla atam axşam sizə gələcəklər. Axşam qapını döyən qonaqları Nərgiz hörmətlə qarşıladı. Bir azdan Yaqub da gəldi. Xeyli söhbətdən sonra qonşular mehribanlıqla sağollaşdılar. İndi Nərgiz atasının ona nə deyəcəyini gözləyirdi. Atası məsələni açarkən Nərgiz çəkinmədən dedi:
Axı mən indi o halda deyiləm, ata. Həm də məktəbi bitirməmişəm. Bir az vaxt ver mənə, düşünməliyəm.
Bu, təbiidir. Sən gec-tez ailə qurmalısan. Rəvan yaxşı oğlandır. Əminəm ki, sənin qayğına qalacaq,- deyib Yaqub yazıq görkəm aldı, nə qədər sevinsə də, gözlərindəki kədəri gizlədə bilmədi. -Yaxşı, bir söz demirəm. Amma, o gəlsin, sonra… – Nərgiz sözünü bitirmədən ağladı.
O gəlməyəcək. Gəlsə də, mən qəbul etməyəcəyəm. Bu qədər. Gecən xeyrə qalsın. Nərgiz bilirdi ki, anası gəlməyəcək. Amma nədənsə onun geriyə – ailəyə dönəcəyi günü gözləyirdi. Otağına keçib pəncərəni açdı. Gözləri yenə də Rəvanın baxışları ilə toqquşdu. Dərhal pəncərəni bağlayıb pərdəni çəkdi və növbəti şiddətli ağrı ilə baş-başa qaldı. “Yox, belə olmaz. Atama ağrılarım barədə nə isə deməliyəm. Niyə? Axı niyə deyim? Bilsə, dərhal məni həkimə aparacaq. Mən isə istəmirəm, istəmirəm. Yaşamaq istəmirəm”,- pıçıldayaraq üzü üstə yatağa uzanıb ağladı. Son zəng tədbiri bitəndən bir neçə gün sonra Nərgizə nişan taxıldı. Qara buludlar bu nişan şamlarının şölələri ilə birgə ailənin başı üzərindən uzaqlaşdı. Qonşular ehtiramla hal-əhval tutdular, əvvəlki günlər tamamilə unuduldu. Qohumların da ayağı yenidən tanış evin kandarına dəydi. Toya hazırlaq gedir, ailə məsələləri müzakirə olunurdu. Nərgiz bu bir neçə gündə dəyişmiş, elə bil böyümüş, daha da gözəllşmişdi. Övladlarının acısını çəkən, hər gecə onların gələcək həyatı barədə narahat olub düşünən Yaqubun da qırışları açılmışdı. Rəvan tez-tez Nərgizlə birgə gəzintiyə çıxır, hər ikisi xoş anlar yaşayırdı. Rəvan onu ömrü boyu sevəcəyinə, anasız keçirdiyi o acı günləri unutduracağına söz vermişdi. Nərgizin ağrıları artanda isə Rəvan bunun yaxşı bir əlamət olmadığını duydu, qızın tez-tez özündən getməsini evdəkilərə danışdı. Söz-söhbət Yaquba da çatdı. Nərgiz ciddi həkim nəzarəti altınla saxlanılmalı, müalicə olunmalı idi. Lakin bir səhər həkimin qoyduğu diaqnoz ailənin bütün xoşbəxtliyinə son qoydu. Sərdar həkim kövrələrək: – Vəziyyəti çox ağırdır, xəstənin ürəyinə xal salmayın. Qoy son günlərini xoşbəxt yaşasın barı, – dedi. Nərgizdən başqa hər kəs bu ağır xəstəliyin adını bilirdi. Rəvan özündən çox bu bəxtsiz sevgilisinə ağlayır, yanından bir an belə çəkilmir, onu ümidləndirirdi. Nərgiz isə nə danışır, nə də deyilən sözlərə reaksiya verirdi. Ancaq bir nöqtəyə baxb durur, onu dərdə salan insanı arzulayırdı. O bu arzu ilə də Rəvanın qolları arasında həyatını bitirdi. Toya hazırlaşan bütün qohumlar dəfndə iştirak etdi. Nərgizi gül-çiçək dəstələri ilə torpağın qoynuna gəlin köçürdülər. Rəvan uzun müddət özünə qapandı. Sevdiyi insanın yoxluğunu qəbul edə bilmədi. Onun istəyi ilə Nərgizin qara mərmərdən olan baş daşına “Nişanlı məzar. Nişanlısı Rəvandan əbədi xatirə” sözləri həkk edildi. O, tez-tez gəlib məzarı ziyarət edir, göz yaşı axıdaraq təskinlik tapırdı. Doğmaları gələndə elə bil mərmərdən boylanan şəkil də gülümsəyirdi.
Azərbaycanlı Yazıçılar Birliyinin üzvü, şairə Arzu Göytürkün “Ümidlərin üsyanı” adlı yeni kitabı işıq üzü görüb.
Kitabın redaktoru Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru, şairə-publisist Nəcibə İlkindir.
Kitab müəllifin oxucularla növbəti-üçüncü görüşüdür. Geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulub. Poeziyasevərlər və ədəbiyyatşünaslar tərəfindən rəğbətlə qarşılanacağına ümid edirik.
Qeyd edək ki, bundan öncə “Günah pərisi”, “Ərəbləşən millətim” adlı şeirlər kitabları ilə oxucuların görüşünə gəlib.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.
Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin mətbu orqanı “OZAN DÜNYASI” jurnalının növbəti sayı nəşrə hazırlanır.
Aşıq yaradıcılığı, görkəmli ustad aşıqlarımız və eləcə də, xalq yaradıcılığının digər sahələrinə aid elmi-publisistik məqalələri olanlar mürciət edə bilərlər.
Müəlliflər öz yazılarını musa58@bk.ru elektron poçtuna göndərə bilərlər.
“Sözün sehri” ədəbi-bədii, ictimai qəzeti “Gənclər Şəhəri” Sumqayıtda Azərbaycan Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvünü, Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi ictimai birliyinin sədri, Qubadlı Rayon İcra Hakimiyyətinin mətbu orqanı “Bərgüşad” ictimai-siyasi qəzetinin Baş redaktoru, ”Qızıl qələm” və “Qızıl kitab” mükafatları laureatı, şair Qafqaz Əvəzoğlu Dəmirovun rəhbərliyi ilə nəşr olunur.
Değerli Dostlar; Alkış Dergimizin (Eylül- Ekim 2021) 119. sayısının basımı tamamlanmış ve abonelerimize postalanmıştır. Kahramanmaraş Onikişubat ve Dulkadiroğlu ilçelerinde bulunan okurlarımız dergilerini Sular Akademi Hastanesi Laboratuvarından, Onikişubat Belediyesi Kültür Müdürü Serdar Yakar’dan, Nejat Sanatevinden ya da American Siding Abdülhakim Eren’den edinebilirler.Şair, yazar ve emek veren tüm sanatçılarımıza teşekkür ediyoruz. Bu sayımızın da basımını sağlayan Onikişubat Belediyesine, özellikle Belediye Başkanı Hanefi Mahçiçek’e de ayrıca teşekkür ederiz.Sağlık ve esenlik dileklerimizle iyi okumalar…
Keçən ay Milli Mətbuatımızın qaranquşu olan «Əkinçi» qəzetinin ilk sayının nəşr olunmasının 146 ili tamam oldu. Bu, eyni zamanda Azərbaycan Milli Mətbuatının tarixidir. Milli Mətbuatımız 146 illik tarixi boyu Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında önəmli rol oynayıb. Bu tarix qələmi müqəddəs bilən, onun saflığını, təmənnasızlığını qoruyub saxlayan bütün söz adamlarının bayramıdır. Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatı 2001-ci ildə formalaşdırılıb və hazırda öz ətrafında təxminən 70 nəfər jurnalisti birləşdirir və bu qələm sahiblərinin əksəriyyəti də respublikamızın müxtəlif KİV-lərində (televiziya, radio, qəzet, jurnal və internet saytlarında) müvəffəqiyyətlə çalışmaqla ölkəmizdə, o cümlədən hər birimiz üçün doğma olan Sumqayıt şəhərində həyata keşirlən abadlıq, quruculuq işlərinə öz töhfələrini verirlər. Belə sayılıb-seçilən jurnalistlərdən biri də bu gün 75 illik yubileyinin işığına yığışacağımız Zümrüd xanım Nöhbala qızı Baloğlanovadır. Əgər Zümrüd xanımı bir neçə cümlə ilə xarakterizə etməli olsaq, təxminən aşağıdakı kimi bir formula ortaya çıxar:
Zümrüd xanım qarışqa ömrü yaşayıb, 17 yaşından etibarən boyundan uca, çəkisindən qat-qat ağır işlərin altına verib çiynini (hələ 8-ci sinifdə oxuyarkən ailəyə madddi dəstək olmaq üçün atdığı cəsarətli addımı da diqqətə alsaq, bu artıq 14-15 yaşlara gedib çıxır);
işinə qarşı çox ciddi və məsuliyyətli olub, tapşırılan işi mükəmməl qaydada yerinə yetirməyincə rahatlıq tapmayıb;
yarımçıqlığı xoşlamayıb, çalışıb ki, işinin bilicisi olsun;
hər kəsin dediyini və bildiyini tutuquşu kimi təkrarlamayıb, məsələlərə öz yanaşması, öz münasibəti olub. Çayın axarı ilə yox, axarına qarşı üzməyi xoşlayb;
həmişə haqqın yanında olub, kiminsə haqqını qamarlamaq istəyənlərə qarşı barışmaz mövqe tutub;
yalanı yaxına buraxmayıb, yalançılardan uzaq gəzib, buna aşkar-gizli cəhd edənləri də, sözün yaxşı anlamında, cəzalandırıb;
ürəyi rəhimlidir, mərhəmət hissi heç vaxt qəlbini tərk etməyib. Əl tutduğu, yardım etdiyi, iş verdiyi, aş verdiyi insanların minnətdarlıq dolu baxışlarını özünün ən ali mükafatı sayıb (amma məqamı gələndə sərt üzünü də görməyə hazır ol);
Həmişə azdan-çoxdan imkanı və pulu olub, şükür Allaha, bu gün də var, amma heç vaxt maddiyyata önəm verməyib. “Qonşun ac yatırsa, sənin tox və rahat yatmağa haqqın yoxdur” prinsipini həyat amalına çevirib;
qeybətdən, dedi-qodudan uzaq olub, xanımları da həmişə bu yönə dəvət edib.
xoş və müsbət aurası var. Getdiyi yerə sevinc aparıb, gülüş, təbəssüm aparıb. İnsanlar arasında həmişə səmimiyyət və mehribançılıq toxumu əkməyə çalışıb;
dostun, yaxının uğuruna sevinib, heç kimə quyu qazmayıb, ayağının altından nərdivanı çəkməyib, əksinə güçü, qüdrəti, istedadı, əzmi, düşüncəsi olanlara yüksəlmək üçün nərdivan təklif edib;
vətənini, millətini, xalqını canı, qanı qədər sevib, həmişə dövlətin və dövlətçiliyin yanında olub. Hər iki Qarabağ savaşındakı misilsiz fəaliyyəti, etdiyi yardımlar, olduğu dəstəklər, şəhid və qazi ailələrinə göstərdiyi diqqət və qayğı hər kəsə bəllidir;
layiqli vətəndaşdır, yurdumuzu qarış-qarış gəzib, təbiət gözəlliklərindən ilham alıb və yazılarlında bu gözəllikləri vəsf edib…
həyat davam edir, ötən illər Zümrüd xanımın nə insanlığını, nə də nə xarakterini dəyişə bilib. Bu illər ərzində qərarlaşdığı ali məqamı qoruyub saxlaya bilib. Ötən illər demişkən, gəlin Zümrüd xanımın keçdiyi şərəfli ömür yoluna nəzər salaq və ömür kitabını vərəqləyək.
Zümrüd Nöhbala qızı Baloğlanova 23 avqust 1946-cı ildə Bakı şəhərində (öz dili ilə desək, Abşeronun Pirşağı kəndindəki dəniz ləpədöyənində bir balıqçı vətəgəsində) anadan olub. 1964-cü ildə Maştağa qəsəbəsindəki 187 nömrəli eksperimental orta məktəbi qızıl medalla bitirib. Arzusu – onun da oxuduğu məktəbi bitirərək ali jurnalist təhsili almış, Azərbaycan radiosunun gənc əməkdaşı kimi doğma məktəblərinə gələrək verlişlər hazırlayan Mailə Muradxanlı kimi jurnalis olmaq idi. Bunu Zümrüd xanımla bir sinifdə oxuyan bacısı Minarədən eşidən Mailə Muradxanlı kiçik yazılarını tez-tez məktəb xəbərləri kimi “Azərbaycan pioneri” qəzetində dərc etdirməklə, radionun uşaq verlişlərinə çıxarmaqla onu jurnalistikaya həvəsləndirir. Arzusuna qovuşmaq məqsədlə Zümrüd xanım orta məktəbi bitirib, atasının doğma vətəni saydığı, əmisinin yaşadığı Sumqayıta gəlir, niyyətini əmisinə bildirir. Pirəkəşküldən Berlinədək döyüş yolu keçən, Sumqayıt şəhər Sovetinin deputatı olan əmisi Abusət Məmmədovun xahişini nəzərə alaraq, bilik səviyyəsi yoxlanılmaqla, onu “Sosialist Sumqayıtı” (indiki “Sumqayıt”) qəzeti redaksiyasına korrektor kimi işə qəbul edirlər. Beləliklə, 8 sentyabr 1964-cü ildən Sumqayıtla bağlı və ömrünə nur saçan böyük həyat yoluna ilk qədəmlərini atmış olur. “Sosialist Sumqayıtı” qəzeti redaksiyasında Zümrüd xanım çox mehriban, peşəkar insanlarla əhatə olunmuşdu. Qəzetin baş redaktoru Zərifə xanım Təhməzova, məsul katib Zakir Axundov, partiya şöbəsinin müdiri Ramiz Tapdıqov, idman-şəhər həyatı şöbəsinin müdiri Məmmədəli Məmmədov, tikinti şobəsinin müdiri isə Oktay Cəfərov… Biraz sonra Feyzi Mustafayev, Kamran Hacıyev… Sevil Bayramova onda ədəbi işçi kimi fəaliyyət göstərirdi. Xasay Cahangirovla Zümrüd xanım sənaye və nəqliyyat sahəsini idarə edirdilər. Zümrüd xanım hər zaman qürur hissi ilə qeyd edir ki, “Xasay Cahandirovu özümə müəllim, ustad bilmişəm. Duz 8 il onunla bir otaqda uz-üzə oturmuşam. O, məni oyrədib, yazı tərzini başa salıb. Bütün repotajlarım, zarisovkalarım, oçerklərim onun nəzarəti altında hasilə gəlib…” “Sosialist Sumqayıtı”nin sənaye və tikinti şöbəsində işləməsi Zümrüd xanımı şəhərin nəhəng tikinti və sənaye həyatının qaynar qoynuna atır. Sumqayıt onun gözləri önündə sürətlə böyüyürdü. Nəhəng kimya sənayesinin texnoloji proseslərini, idarıəetməsini öyrənmək üçün çox vaxt kimyaçılara qoşulub müəssisələrdə iş nöbbələrinə də çıxırdı. Kimya kombinatı adlandırılan “Üzvi sintez” zavodunun hər sexinin, hər istehsalatının inşaat meydançalarında ayaq izləri qalıb Zümrüd xanımın, qəzet səhifələrində silsilə yazıları – reportajları, zarisovkaları, oçerkləri, tənqidi materialları dərc olunub. Zümrüd xanım Baloğlanova “Sosialist Sumqayıtı” qəzetində əmək fəaliyyətinə başlayandan bir il sonra – 1965-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində qəbul olur və təhsilini qiyabi davam etdirir. 1971-ci ildə təhsilini başa vuraraq, jurnalistlik ixtisasına yiyələnir. Onun “Sosialist şəhərlərinin yaranmasında mətbuatın rolu” mövzusundakı diplom işi müdafiə vaxtı Dövlət komissiyası tərəfindən yüksək qiymətlndirilərək elmı iş kimi davam etdirilməsi tövsiyyə olunur. Bu elmi axtarışlar nəticəsində “Sosialist Sumqayıtı” qəzetinin ilk sayının işıq üzü görməsinin dəqiq tarixi də aydınlığa qovuşur. Bu haqda Zümrüd xanım özü belə qeyd edir: “Diplom işimi Seyfulla Əliyevin rəhbərliyilə götürmüşdüm. Axtarışlarıma baxmayaraq, nə “Sosialıst Sumqayıtı” qəzeti redaksiyasının arxivində, nə M.F.Axundov kitabxanasında, nə də soruşduğum insanların dilindən dəqiq məlumat əldə edə bilmədim. Nəhayət, Kitab Palatasından istədiyimi tapdım. Qəzetin ilk nömrəsi direktiv əsasında yaranmış bir qəzet idi. Yəni bir işi yerinə yetirmək üçün ali orqan tərəfindən aşağı orqanlara verilən göstəriş, əmr, təlimat və s. nəzərdə tutulur. 5-14 oktyabr tarixlərini əhatə edən Kommunist Partiyasının XIX qurultayının açılışına həsr olunmuş qəzetin ilk nömrəsi 13 oktyabrda işıq üzü görmüşdü. Qurultayın şərəfinə buraxılan qəzetin ilk redaktoru da Məmmədyar Ağayev olmuşdu. Ancaq, nədənsə, sonradan bu tarix müxtəlif vaxtlara keçirildi. Təəssüf ki, dediklərim uzun müddət yerini almdı. Nəhayət, qəzetin 5-ci nömrəsi tapıldı. Həmin nömrədə M.Ağayevin yazısı da var idi. Və o, dəqiq 13 oktyabr 1952-ci il tarixini göstərirdi. Bu fakt mənim diplom işimdə qeyd etdiyim tarixlə üst-üstə düşürdü. Hətta mən diplom işində birinci nomrənin təsvirini də vermişdim…” Həmin dövrdə Zümrüd xanım təkcə “Sosialist Sumqayıtı” qəzeti ilə kifayətlənməmiş, yerli və mərkəzi mətbuat səhifələrində müxtəlif səpkili və janrlı yazılarla davamlı olaraq çıxış etmiş, yüzlərlə operativ yazının, oçerkin, reportajın, zarisovkanın, felyetonun müəlluifi olmuş, hələ 1972-ci ildə SSRİ Jurnalistlər İttifaqına üzv qəbul edilmişdi. 1975-78-ci illərdə “Sumqayıtkimyasənaye” İstehsalat Birliyinin “Kimyaçi” qəzetində məsul katib işləyən Zümrüd Baloğlanova, 1979-cu ilin sentyabrından köçürmə yolu ilə “Kirpi” siyasi satira jurnalına işə qəbul olunaraq felyeton şöbəsinin redaktoru kimi burada 15 il jurnalistlik fəaliyyətini davam etdirmiş, cəmiyyətdəki və gündəlik həyatdakı nöqsanları öz yazıları ilə ciddi şəkildə tənqid etmişdir. “Kirpi” jurnalındakı fəaliyyəti ilə bağlı Zümrüd xanım özü bunları dilə gətirdi:
İlk yazılarımı 1970-ci ildən “Kirpi” jurnalına göndərməyə başlamışdım. Redaksiyaya getmirdim. Yazıların üzərinə lazımi sənədləri əlavə edir, poçt vasitəsilə jurnalın redaksiyasına göndərirdim. Günlərin bir günü həmin jurnalın məktublar şöbəsinin müdiri, əslən sumqayıtdan olan Adil Axundov mənimlə görüşmək üçün “Kimyaçı” qəzetimizin redaksiyasına gəldi. Söhbət əsnasında: “Ay xanım, siz bu qədər yazı göndərirsiniz, niyə özünüz bir dəfə də olsun redaksiyada görünmürsünüz? Sizi sabah redaksiyada gözləyəcəklər, mütləq gəlin”- dedi. Ertəsi gün redaksiyaya getdim. Məni baş redaktorun müavini Aydın Hüseynzadə qəbul etdi. “Sizin yazılarınız redaksiyada çox yaxşı qarşılanır və özünüz də görürsünüz ki, heç bir düzəliş olmadan səhifələrə çıxarılır” – deyərək, mənə jurnalda iş təklif etdi. Aramızda bir maraqlı dialoq da oldu və mən razılaşdım. Növbəti gün felyeton şöbəsinin redaktoru kimi əmrim verild. Düz 15 il o jurnalın tarixində yeganə yaradıcı qadın əməkdaş kimi fəaliyyət göstərdim. Həmişə maraqlı, oxunaqlı və diqqətçəkən yazılarla çıxış etdim…” Zümrüd xanım “Kirpi” jurnalında işlədiyi 15 il ərzində respublikamızın, demək olar ki, hər bölgəsini, hər güşəsini, dağını, düzünü, aranını, yaylağını, meşəsini gəzdi, bulaqlarının suyundan içdi, gözəl insanları tanıdı, çoxlu dost-tanış qazandı. Laçının Zarında dağda qara qurd düşməsinə, Kəlbəcərin “İstisu”yunun dolaylarına, Taxtı yaylasına, Səməd Vurğunun vəsf etdiyi “Ceyran bulağı”na tamaışa etdi, alaçıqların, bu alaçıqlardan boylanan al-əlvan geyimli, su pərisinə oxşar qız-gəlnlərin, laləli düzlərin, yaşıl çəmənliklərə yayılmış qoyun-quzu sürülərinin seyriə daldı, Zəngilanda Çinar meçəsinin kənarındakı “İbrahim bulağı”nın üstündə çörək kəsdi, xalq mahnısında deyildiyi kimi, yaxın-uzaq Şuşanın “İsa bulağı”na endi. Amma gördüyü bütün bu gözəlliklərə rəğmən öz doğma Sumqayıtından başqa heç bir yerdə qərar tuta bilmədi. Özünün də dediyi kimi: “- Gəzdim İran-Turanı, cənnət bildim buranı, yəni öz doğma Sumqayıtımı. O vaxtlar “Kommunist” nəşriyyatında ev növbəsinə dayananlara mənzillər paylanarkən mən Bakıdan deyil, boya-başa çatdığım, dost-tanışlarımın, qohumlarımın, illərlə ünsiyyətdə olduğuğum insanların, yazı qəhrəmanlarım olmuş, sonradan dəyərli dostlarıma çevrilmiş Əliş Mustafayevin, Nurəddin Babayevin, Zamin Hüseynovun, Nərçə Ağayevin, Adil Məmmədovun, Sahib Qarayevin, Təbrik Quliyevin, Zəminə Həsənovanın, Tamara Rufullayevanın, Mələk Bayramovanın və onlarca başqalarının yaşadığı bir məkandan – hər birimizin tale şəhəri olan Sumqayıtdan aldım güzəştli mənzilimi.” Qızı Nigar birinci sinifə gedəndə Zümrüd xanım Bakıdakı işindən ayrılmaq məcburiyyətində qalır (məqamı gəlmişkən qeyd edim ki, Zümrüd xanımın yeganə qızı olan Nigar xanım hazırda respublikamızın sayılıb seçilən vəkillərindəndir. Öz sahəsinin mükəmməl bilicisidi. Ailəlidi, Zümrüd xanıma iki gözəl-göycək nəvə bəxş edib. Allah bu gül balaları min budaq eləsin. Bəxtləri, taleləri gözəl olsun). 1993-ildə “Möhür” kiçik müəssisəsini yaradan Zümrüd xanım Baloğlanova, bu sahədə həm naşir, həm də redaktor kimi fəaliyyət göstərməyə başlayır. Bakıdan mütəxəssis və texnologiya gətirməklə möhür istehsalı sahəsini açır, gərgin iş rejimi şəraitində çalışaraq, şəhərdə bu sahədə olan təlabatı tamamilə ödəyə bilir. Paralel olaraq da kiçik həcmli kitablar, blanklar, titul vərəqələri, vizitkalar və s. çapına başlanılır. Bu fəaliyyət sayəsində neçə-neçə işsizə iş, çorəksizə çörək verir Zümrüd xanım. Birinci Qarabağ savaşı dövründə fonda milyonlarla rubl pul, xeyli qızıl-gümüş keçirir. Yüzlərlə aztəminatlı və imkansız ailə Zümrüd xanımın xeyriyyəçilik fəaliyyətindən bəhrələnir. Ancaq “Sağ əlin verdiyini sol əl bilməsin gərək” prinsipinə sadiq qalan Zümrüd xanım həmişə reklamdan uzaq qaçıb, etdiklərini də Allah xatirinə etdiyini vurğulayıb. Allah-taala da bunun müqabilində onun ruzisini, necə deyərlər, “başından töküb, bir manatını on manat edib. Zümrüd xanım bu missiyanı indi də davam etdirir, bir ehtiyac sahibi gördümü özünü tez ona çatdırır, imkansız dostlarını – qələm sahiblərini də unutmur və bu addımından mənən rahatlıq tapır. Zümrüd xanım Baloğlanova bu gün də gənclik eşqi ilə yazıb-yaradır. Dövri mətbuatda – “Azad Azərbaycan” qəzetində, Azpress.az, SİA.az, manevr.az, sumqayitfakt.az və digər saytlarda vaxtaşırı publisistik yazılarla çıxış etməklə, jurnalistlik fəaliyyətimi davam etdirir. Dəfələrlə respublika və şəhər səviyyəsində mükafatlara, diplomlara layiq görülən Zümrüd xanım, hələ o vaxtlar Respublika Komsomol təşkilatının və “Bilik” Cəmiyyətinin fəxri fərmanları ilə təltif olunmuşdur. 5 çağırış Sumqayıt şəhər Xalq Məhkəməsinin iclasçısı və “Sumqayıtkimyasənaye” İstehsalat Birliyi Partiya Komitəsi Plenumunun üzvü olmuşdur. O dövrdə SSRİ Jurnalistlər İttifaqının, hazırda isə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin fəxri üzvü olan Zümrüd Baloğlanova “Müqəddəs qələm” media mükafatı laureatıdır. Həyat yaşamağı bacaranlar və Sizin kimi geriyə şəstlə baxmaqdan qorxmayanlar üçün gözəldi, Zümrüd xanım! Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatı adından, təşkilatın bütün üzvləri adından Sizi 75 illik jubileyiniz münasibətilə səmimi-qəlbdən təbrik edir edir, həyatda möhkəm can sağlığı, sevinc və səadət dolu illər, süfrəsinə bol ruzi-bərəkət arzulayıram. Dərin hörmət və sevgilərlə, Rafiq Oday, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, Respublikanın Əməkdar jurnalisti.
Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, respublikanın Əməkdar jurnalisti, Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və direktoru, şair-publisist Rafiq Odayın “Ağrıların somfoniyası” adlı kitabı işıq üzü görüb.
Kitabın redaktoru tanınmış şair, ədəbiyyatşünas, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Xanəli Kərimlidir. Kitaba müəllifin son illərdə qələmə aldığı ədəbi-bədii nümunələri, peoziya örnəkləri daxil edilib.
Qeyd edək ki, bundan öncə şair-publisist Rafiq Odayın”Bir yol başlamışam”, “Gecələr içimə göyüzü yağar”, “Ömür gedir öz köçündə”, “Qarabağ şikəstəsi”, “Əlli min də qayğısı var əllimin”, “Ədəbi-tənqidi məqalələr, “Şərur folkloru”, “Həyatın yaşama düsturu”, “Qərib ruhların nəğməsi”, “Tanrının yerdəki mələyi” kitabları oxucuların ixtiyarına verilmişdir.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsi
Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, respublikanın Əməkdar jurnalisti, Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və direktoru, şair-publisist Rafiq Oday “QAFQAZ-MEDİA” İctimai Birliyi tərəfindən Cəsarətli qələm” medalına layiq görülüb.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsi
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatı tərəfindən gerçəkləşdirilən “Türkiyə-Azərbaycan ədəbi-mədəni əlaqələrinin inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin istedadlı nümayəndəsi, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidmətinin rəhbəri, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, “Kümbet” və “Usare” dərgilərinin Azərbaycan təmsilçisi, “Kardelen” üçaylıq mədəniyyət, ədəbiyyat və sənət dərgisi yazarı, şair, tərcüməçi, publisist, jurnaist, gənc yazar Kamran Murquzovun “Azerbaycan torpağına düşüb güzarın, Yunusum” adlı şeiri Türkiyə türkcəsində Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin Kahramanmaraş şəhərində fəaliyyət göstərən Kahramanmaraş Sanat ve Kültür Evi yayın organı “Alkış” üçaylıq mədəniyyə, ədəbiyyat və sənət dərgisinin 119-cu sayında işıq üzü görüb.
“Türkiyə-Azərbaycan ədəbi-mədəni əlaqələrinin inkişafına dəstək” layihəsinin layihəsinin rəhbəri və müəllifi Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, respublikanın Əməkdar jurnalisti, AJB Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və direktoru, “Kümbet” və “Usare” dərgilərinin Azərbaycan təmsilciliyinin rəhbəri Rafiq Oday, məsləhətçiləri “Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru, gənc xanım yazar Şəfa Vəliyeva, Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun Kurikulum Mərkəzinin böyük elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin (gundelik.info) və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının (edebiyyat-az.com) Məsul katibi, şairə-publisist Şəfa Eyvazdır.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsi
Qız uşaqlarının erkən yaşda ərə verilməsinin arxa planında sosyomədəni və iqtisadi səbəblər, lüzumsuz mental dəyərlər yatır. Yoxsulluğun, cəhalətin yüksək, təhsilə verilən əhəmiyyətin az olduğu cəmiyyətlərdə qız uşaqları sorğu-sualsız qurbandır. Bu nə din, nə irq, nə millət fərqi tanımayan qlobal bir bəladır. BMT-nin ötən il açıqladığı statistika dəhşətlidi, hər il dünyada təxminən 12 milyon qız uşağı 18 yaşına çatmamış evləndirilir.
Erkən yaşda ailə qurmağa ailəsi tərəfindən məcburiyyət faktlarından başqa, bir də qız uşaqlarının özlərinin bunu istəməsi faktları da var. Bunun təməlində isə əsasən ailədaxili şiddət dayanır. Ailə daxilində fiziki zorakılığa məruz qalan qızlar ərə getməyi özləri üçün xilas yolu bilir.
Uşağın bioloji inkişafını tamamlaması, öz hisslərini tanıması, həyatını necə davam etdirəcəyinə qərar verməsi bəlli bir olqunluq tələb edir. Bu təbii prosesi tamamlamadan ərə getməyə, uşaq dünyaya gətirməyə məcbur edilən qızların çiyinlərinə daşıya bilməyəcəkləri məsuliyyətlər yüklənilir. Onların böyük əksəriyyəti normal olaraq bu yükü daşıya bilmir və bu gün xəbər lentlərində görüb dəhşətə gəldiyimiz hadisələrə yol açır.
Təəssüf ki, ölkəmizdə rastlanan belə hallar cəmiyyəti içindən çıxa bilməyəcəyi xaosla təhdid edir. Bu gün hələ də az da olsa, nəsildən-nəsilə ötürülən bu travmanın payı böyükdür. Azərbaycanda hər 10 adamdan 7-8-ni dindirsək görərik ki, nənəsi ilk övladını 15-16 yaşında dünyaya gətirib. Nə qədər uşaq anasız böyüyüb. Çünki erkən yaşda dünyaya uşaq gətirən qadınların əksəriyyəti doğuş zamanı dünyasını dəyişib. Anasız böyüyən uşaqlar qohum-əqrabanın əli altında ömür keçirtdiyi üçün həyata qucaq dolusu mənəvi zərbə ilə qədəm basırlar. Damla-damla ruhlarına hopan şiddət, əziklik, sevgisizlik onları mənən əzir. Aqressiv, şiddətə meyilli, sevgisiz bir topluma çevrir. İlk baxışdan bunların fərqinə varmaq mümkün deyil. Ancaq baş verənləri analiz etdikdə bunun bir reallıq olduğunu dana bilmərik.
Bu günlərdə bütün ənənəvi və sosial mediada Ağcabədi rayonunda 15 yaşlı qızın ana olması xəbəri uşaq yaşda zorla ərə verilən qızların faciəsini yenidən gündəmə gətirdi. Təbii ki, bu ilk hadisə deyil. Hələ aylar əvvəl 13 yaşlı qızın nişanlanması da bizi dəhşətə salmışdı. İllər əvvəl doğuş zamanı həyatını itirən 16 yaşlı qızın faciəsini də xatırlayırıq. Erkən yaşda baş tutan evliliklərin faicəvi nəticələri gün keçdikcə artmaqdadır.
Hələ uşaqlığını yaşamadan ərə verilən, ana olan qızlarımız psixoloji travmalara məruz qalır. Bu vəziyyət təkcə psixoloji deyil, eyni zamanda sosioloji bəlalara yol açır. Erkən məcburi nikahlar ötən əsrlərdə nə qədər uzunömürlü olsa da, indiki dövrdə erkən yaşda qurulan ailələrin təməlinin çox da sağlam olmadığını sübut edən bir çox faktlarla qarşılaşırıq. Xəyanətlər, evdən qaçan gəlinlər, intihar hadisələri, övladından imtina etmə halları, namus cinayətləri hardasa hər gün mediada qarşımıza çıxan faciəvi nəticələrdir. Cəmiyyəti çıxılmaz xaosa sürükləyən bu bəladan xilas olmaq üçün məsələyə daha çox diqqət ayrılmalı və gündəmdən düşürülməməlidir. İlkin olaraq davamlı və məcburi təhsil ciddi şəkildə həyata keçirilməli, məktəb-ailə-uşaq üçbucağı daha da möhkəmləndirilməlidir. Erkən nikahların çox olduğu bölgələr üzrə bir risk xəritəsi hazırlanmalı və həmin riskli bölgələrdə bu istiqamətdəki işlərə daha çox diqqət yetirilməlidir.
Sual yağışı Darıxmağın bir adı var-sənsizlik darıxmaq-səni itirmək qorxusu, səni unuda bilməmək, sənsiz qalmağın əzabı deməkdir. Ürək ağrıyar, beyin yorular düşünməkdən, Suallar yağış kimi səpələnər üstünə: Necə oldu, hara getdi, niyə getdi? Sual yağışı torpağı yaşıla bürüyüb, ona can da verə bilər belə anlarda Otlar göyərər, güllər, çiçəklər açar, O, qayıdar, Unudarsan darıxmağı, Yağış Bir az yağıb yorula da bilər Sən darıxmaqdan yorulduğun kimi…
Sabahım
Çək əlini əllərimdən get daha Əllərimi mən də çəkim əlindən. Ümid etmə açılmayan sabaha Sonra da nə mən ağlayım, nə də sən…
Hər sabahım bir gecədə boğulur- Hər tərəfi yara yeri, qan yeri. Günəşi də qan içində doğulur Yarasından boy göstərir dan yeri.
Yenə günüm göy əskiyə bükülü, Şimşək mənim ürəyimdə çaxacaq. Gözlərimdən sevinc göyə çəkilir- Yaralansam, göydən duz da yağacaq.
Ölü doğub sabahımı göy üzü Tanrı “qara kağız”a da bəxt yazır. Qara geyib yas saxlayır göy özü, Yeriyirəm, yeridiyim yol azır…
Gecə yarı şəhərin yuxulu gözləri süzülür şərab kimi səhərə sarı… Bir azdan gecə öz libasını soyunacaq adamlar gecəni çılpaq görmək üçün yuxudan oyanacaq…
Sevgi ucalığı
Çəkilib dar ağacına Saralıb, solub ümidim. Bircə telefon zəngindən Asılı qalıb ümidim.
Qətlinə fərman verilib Neçə arzu, diləyimin. Məni asmaqçün hörülüb Şah damarı ürəyimin.
Ucaldar məni bu sevda, Ömrüm qalarsa yarıda. Cismim sizdən aşağıda, Ruhum sizdən yuxarıda.
Günəşli günlərin yerini payızın ruh titrədən ecazkar əhvali-ruhiyyəsi əvəzləmişdi. Qardan əsər-əlamət olmasa da, arada burnuna qar havasının soyuqluğu dəyirdi. Əllərini cibinə qoymaq istəmirdi, ancaq barmaqları bumbuz idi. Şəhərin bozumtul küçələrində maşınlar dəlicə şütüyürdü. Ömürdəki tükənən saniyələrin tik-takları ürəyinin uğultusuna qarışmışdı. Sakitlik istəyirdi. Bunu ona da demişdi. Bir saat olardı ki, evə atmışdı özünü. Titrəməsi keçməmişdi. Boz yumşaq köynəyinin üstündən qara paltosunu geyinib divanda bardaş qurdu. Sonra bezib fikrindən döndü, çay dəmlədi. Çayı bardağa boşaldanda ürəyi yenə sıxıldı. Çayı pəncərədən soyuğun üzünə çırpdı. Qaranlığa siqaret tüstüsüvari bir tüstü yayıldı. Ballı süd içmək ən yaxşısı idi. Südü qaynar sevirdi. Gərək boğazını yandıraydı. Nədənsə, o zaman südün şəfalı olacağını düşünürdü. Əks halda heç bir məna ifadə etmirdi süd onun üçün. Bu gün o günlərdən biri idi. İşdə də, evdə də beynini toplaya bilmirdi. Tez-tez onun istəmədən məruz qaldığı dialoqlarda məntiqi rabitəni itirirdi. Söhbətə unutduğu yerdən davam etmək getdikcə çətinləşirdi. Beynindəki informasiya tullantıları zehnini zədələyirdi. Bəzən isə fikrini cəmləyib demək istədiyini ifadə etməkdən könüllü olaraq imtina edirdi. Çox vaxt öz-özünə sual verirdi: dünya hara gedir belə? Bəs mən hara gedirəm? Əslində, düzgün istiqamət haradır? Tanrıyamı? Allahamı? İnsanamı?
Qaynar südü yudumladıqca günün mənzərəsi canlanırdı beynində, bozumtul mənasızlıqlar məngənəsində sıxılırdı ruhu. Bəli, ruhu sıxılırdı. Mahnı, film, iş və s. cəhdləri mənasız qalmışdı. Bəlkə də, yazmalı idi, amma nəyi yazmalı idi. Niyə və kimə yazmalı idi? Tanrıyamı? Allahamı? İnsanamı?
Axı istədiyi çox şey olurdu həyatında. Bəs nə idi bu dünya boyda sıxıntının sirri? Niyə daima sıxılmağa bəhanə axtarırdı? Niyə hər zaman hadisələrin mənəvi qismi ilə maraqlanırdı. Hamı kimi ola bilməmək xəstəliyinə yaxalanmışdı, bilirdi artıq. Herisçinin “Nekroloq”undakı kimi həyasızca yaşamaq varkən, niyə Anna Karenina kədəri, Martin İden sıxıntısı boğurdu onu?
Bəzən həyat çox böyük boşluq təsiri bağışlayır, sən heç nə istəmir, heç nə gözləmirsən, həyatında adicə bir yarpaq xışıltısı belə olmur, boğulursan. Əslində, yarpaqlar var, ətəklərin Jane Austenin libasında olduğu kimi uzundur, ancaq bilirsən ki, ətəklərin və ayaqlarının toxunuşu belə yarpaqları xışıldatmayacaq… Bəlkə də yarpaqlar xışıldayır elə həmişə xışıldayıb. Bəlkə də sən eşitmirsən? Heç vaxt eşitməyəcəksən…
Necə ki dünyanın uğultuyla dönüşünü, əzdiyin qarışqanın ölüşünü, Tanrının sənə ironiya ilə gülüşünü eşitmirsən…
Bəlkə də elə hər zaman belə olacaq… Yarpaqlar əbədi olaraq xışıldamayacaq… Onurğandan aşağı boşalacaq yalnızlığın. Sən elə həmişə axtaracaqsan.
Heç vaxt cavablamayacaq suallarını Allah. Sən isə elə hey axtaracaqsan… Dekabrda Şaxta babaya, Apreldə Allaha məktub yazacaqsan… Elə hey inanacaqsan… Bütün yalanlara inanmaq istəyəcəksən.
Yalnızlıq tənhalıqdan fərqlidir. Yalnızlıq könüllü seçilir. Yalnızlıq genetikdir, ruhsallığın əlamətidir. Tənhalıq elədirmi?
Filosofların yalnızlığın fərqli insanlara məxsus olduğu fikrinə sahib çıxmaq üçün yalnızlaşacaqsan.
Bəzən ətrafında bütün planetlər, peyklər dövrə vuracaq, bu, sadəcə, səni bezdirəcək, qəzəblənəcəksən, yalnızlığın dərinləşəcək., böyüyəcək, evlənəcək və ailə olacaq…
Yazdığın məktuba cavab gəlməyəcək…
Bir uşaq mütləq Şaxta babanı gördüyünü sevincək bağıracaq…
Sən güləcəksən…
Yazdığın məktubun cavabının axtarışına çıxmaq arzusuna yeniləcək ruhun…
Sən həmin an bir yarpaq kimi ayrılacaqsan. Düşəcəksən ailə budağından…Və hər şeyə inad bir yarpaq olmağın doğasına ziddiyyət olmağı seçəcəksən… Heç vaxt çürüyüb qarışmayacaqsan torpağın damarlarına. Yenidən var olmaq istəməyəcəksən. Sənin də üzərində sürünəcək kimlərinsə ətəkləri, ayaqları… Sən də heç vaxt xışıldamayacaqsan.
Podqoritsa Monteneqronun paytaxtıdır. Kotor, Tivat və Budvadan sonra pozulmamış təbiəti və sinəsində gəzdirdiyi zümrüd boyunbağı kimi uzanan Moraka çayı məni bu şəhəri görməyə vadar etdi. Buranı ziyarətimin ən vacib səbəbi isə ədəbiyyatşünas Azər Turanla olan söhbətdən sonra formalaşdı. Azər Turan mənə vaxtilə Podqoritsada olarkən yazdığı məqalədən bəhs etdi. Hər zaman olduğu kimi, yeni, axıcı, informativ və innovativ yazı oxumuşdum. Ancaq bunlardan əlavə, yazıda həm də Podqoritsada ucaldılan səma şairinin – Hüseyn Cavidin heykəlindən danışılırdı. Podqoritsa parklar, körpülər, sənət qaleriyaları şəhəridir. Ancaq buradakı “Kral” parkı hər bir azərbaycanlı üçün doğma və əzizdir. Azərbaycan dövləti və hökumətinin dəstəyi ilə Podqoritsa şəhərindəki həmin “Kral” parkında Hüseyn Cavidin abidəsi əngin səmaya doğru ucaldılıb. Bu abidənin yamyaşıl ağacların olduğu, insanların mütamadiyyən ziyarət etdiyi “Kral” parkında eyni zamanda Monteneqro xalqının görkəmli oğlu, dünya miqyasında tanınmış naşir Bojidar Podqoriçaninin abidəsi ilə yanaşı ucaldılmasının da böyük mənəvi dəyəri var. Bu iki xalq arasında dostluğun, səmimiyyətin göstəricisidir. Hüseyn Cavidin abidəsini ziyarət etmək məni çox qürurlandırdı. Podqoritsanı ziyarət edər-etməz çantaları qaldığımız otelə əmanət edib parka doğru yola çıxdıq. Cavidi axtarıb tapdıq. Onunla salamlaşdıq, Naxçıvandan, Azərbaycandan salamları yetirdik. Abidənin tozunu yoldaşımla birgə təmizlədik. Çünki o Caviddir, hansı libasda olursa-olsun, hansı ölkədə, dünyada, kainatda olursa-olsun… o bizimdir. Cavidin abidəsinin çiyinlərində mənə tanış olmayan güllərin çiçəkləri rəqs edirdi, gözləri uzaqlara zillənmişdi. Bir anda mənə elə gəldi ki, o vətənə – Azərbaycana boylanır. Onun gözlərinin ziyasını axtardım heykəldə. Mənə elə gəldi ki, bir anda təkcə gözləri canlandı tələm-tələsik gözlərinin izi ilə baxmağa çalışdım Naxçıvana, Azərbaycana, İstanbula, Avropaya, dünyaya… Dodaqları da tərpənsin istədim, mənimlə danışsın, evinə, doğmalarına salamlar göndərsin istədim… uzaqdan Morakadan Araza zümzümə etsin, oxusun bu misraları istədim:
Bir millət öz kökü üstə bitər, böyür, yüksəlir,
Köksüz ağac çabuq qurur, çiçək açmaz, bar verməz.
Baqın, görün tarixiniz sizə nələr göstərir,
Həp şərəf, həp böyüklükdür, ancaq şaşılar görməz.
Lavandaların son ləçəklərinin bihuşedici ətri, əncir ağaclarının dolğun şirəli meyvələri ilə sanki təbiətin ən nadir hasarıyla çəpərlənmiş “Kral” parkının girişini Azərbaycan Respublikası Dövlət Gerbi və Monteneqronun dövlət atributları bəzəyir. Girişdə bu sözlər yazılıb: “Kral” parkının yenidənqurma və abadlaşdırma işləri Azərbaycan və Monteneqro xalqlarının dostluq əlaqələrinin rəmzi kimi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü əsasında Azərbaycan hökumətinin və Podqoritsa şəhər meriyasının dəstəyi ilə həyata keçirilmişdir”.
Parkdan uzaqlaşdıqca dönə-dönə Cavidə tərəf boylandıq. Qutsal missiyamızı yerinə yetirmiş kimi hiss edirdik.
Ürəyimizdə nəhəng qürur hissi ilə Dahi Cavidlə və Podqoritsa ilə vidalaşdıq.
Buraxma fürsəti, buraxma əldən, Göydə qərar tutub, yerdə tapılmaz. Harayla, harayın qalar içində, Xeyirdə görünüb, şərdə tapılmaz.
Nə çiçəkdən soruş, nə otdan soruş, Nə suadn xəbər al, nə oddan soruş, Nə yardan, yoldaşdan, nə yaddan soruş, Namərdə səs verib, mərdə tapılmaz.
Ömür səfərini bitirmə vaxtsız, Karvanı mənzilə yetirmə vaxtsız, Hüseyn ARİFİ itirmə vaxtsız, O elə şairdi, bir də tapılmaz.
*Bu şeir Xalq şairi Hüseyn Arifin 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi” haqqında 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamına əsasən işıq üzü görmüş “Seçilmiş əsərləri” kitabından seçilərək dərc olunur
Hər kəsin taleyi öz əlindədir, Bunu xatırlayaq gərək biz müdam. Özü yaradandır, özü qurandır, Bu həyatda hər bir işgüzar adam.
Köməyi hər zaman ondan umursan, Deyirsən, qadirdir, vahiddir, təkdir. Gözləmə ki, sənin əyri işini, Gəlib fələk özü düzəldəcəkdir.
Yaxşı işimizlə düzəlir bizim, Olan səhvimiz də, “günahımız” da. Daha fələklərdən kömək ummuruq, Bəndəmiz də bizik, allahımız da…
*Bu şeir Xalq şairi Osman Sarıvəllinin 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi” haqqında 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamına əsasən işıq üzü görmüş “Seçilmiş əsərləri” kitabından seçilərək dərc olunur
İstəsəydim səni səndən alardım, Gozəlləri öz taxtından salardım. Ürəyimi ürəyinə çalardım, Sən yanardın, mən baxardım tüstünə.
Ulduz olub öz zirvemdən enərdim, Dövrəndəki mələkləri yönərdim. Al laləyə, qərənfilə dönərdim, Səpilərdim yollarının üstünə.
İstəsəydim vusalına yeterdim, Mən gül olub ürəyində bitərdim, Orda bülbül fəryadıyla ötərdim, Mən yanardım, sən baxardın tüstümə.
Ölsəm, bir gün gəl qəbrimin üstünə, Bircə dəstə bənövşə qoy, bəsimdir. Baş üstündə bir qaranquş ötəcək, O da sənə minnetdarlıq səsimdir ..
*Bu şeir Xalq şairi Mirvarid Dilbazinin 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi” haqqında 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamına əsasən işıq üzü görmüş “Seçilmiş əsərləri” kitabından seçilərək dərc olunur
Qumlu sahilin üstüylə isti sürünür, heysiz dənizin köksündə qayıq görünür.
Bir cansız yelkən sllanıb, dor ağacından, elə bil külək asılıb, dar ağacından…
1985
*Bu şeir Xalq şair Vaqif Səmədoğlunun Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi” haqqında 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamına əsasən işıq üzü görmüş “Seçilmiş əsərləri” kitabından seçilərək dərc olunur
