*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
Elə ki, bahar fəsli Ağaclar yarpaqlayır; Ürəyimdə sevincdən Sellər, sular çağlayır.
Elə ki, yay ayları Şitilliyə od yağır; Canımdan alov qopub, Başımdan tüstü qalxır.
Elə ki, payız fəsli, Yarpaq əsir budaqda; Dayanıb öz-özümə Üşüyürəm otaqda.
Elə ki, qış fəslində Yağış gəlir, qar düşür; Xəyalıma yaz qonur, Yadıma bahar düşür.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
“Bənövşə xatirinə, Kol dibinə iz düşdü”. İlyas Tapdıq.
İlk baharda narın qarı, Yarıb keçər bənövşələr. İnci kimi damlaları, Bir-bir içər bənövşələr.
Meh toxunar üzlərinə, Nur ələnər gözlərinə, Kol dibini özlərinə, Məskən seçər bənövşələr.
Ürək ondan necə doya, Dözmür yaza, qalmır qaya, Vaxtlı gəlib bu dünyaya, Vaxtsız köçər bənövşələr.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatı tərəfindən gerçəkləşdirilən “Gənc yazarların əsərlərinin Qardaş Türkiyə mətbuatında yayınlanmasına dəstək” layihəsi çərçivəsində AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin kiçik elmi işçisi, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin (gundelik.info) və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının (edebiyyat-az.com) “Publisistika” şöbəsinin redaktoruistedadlı gənc xanım yazar Təhminə Vəliyevanın “Bəxtiyar Vahabzadənin “Fəryad” pyesində Nəsimilik və İnsan problemi” adlı məqaləsi Qardaş Türkiyənin ən ünlü mətbu orqanlarından biri “edebiyatgazetesi.net”də dərc olunub.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti vəİctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsi
ALKIŞ’TAN Değerli Dostlar; Koronavirüs salgını bütün dünyanın da ülkemizin de dengesini alt üst etti. Çok acılar yaşandı, çok ölümler oldu. Bu salgından ülkemizde ilk ölüm olgusu 11 Mart 2020’de bildirilmişti. 2020’nin geri kalan dokuz buçuk ayında 21 bini aşkın kişinin öldüğü resmi kayıtlara geçmiştir. Dünya genelinde ise bu sayı iki milyonun üstündedir. Gerçek ölüm sayılarının ise bildirilenlerin çok üstünde olduğu söylenmektedir. Bir ara koronadan etkilenenlerin sayısı epey azalmışken geçtiğimiz aylarda ölüm sayıları yeniden artmıştı. Yılsonunda bir günde ülkemizde salgından ölenlerin sayısının iki yüzlere çıktığı bildirilmiştir. Bunlardan çok daha fazlası hastane köşelerinde büyük acılar çekmiştir. Aradan bir yıl geçtiğinde ilaç bulunmasa da aşı bulunmuş, halkın umudu artmaya başlamıştır. Yine de bugünlerde salgından ülkemizde günlük yüzün üzerinde ölenlerin olduğu düşünülürse tünelin ucuna çıkılması zaman alacaktır. En azından önümüzdeki yıl bu korkulu günlerin biteceği umulmaktadır. Son günlerde Kovit-19 virüsü mutasyon geçirerek başta İngiltere olmak üzere çok geniş kitleleri daha çok etkilemeye başlamıştır. Bu yeni mutasyonlu korona çok daha hızlı yayılmakta ayrıca daha ölümcül olduğu bildirilmektedir. İngiltere’de bu salgından ölenlerin günlük iki binlere yaklaştığını söylersek dünyanın büyük bir yaşam savaşından geçtiğini söyleyebiliriz. Öyle anlaşılıyor ki dünyada yaşayan tüm insanların bu salgına karşı aşılanmalarından başka çıkar yol gözükmemektedir. Bir başka konumuz ise 12 Şubat kutlamaları ile ilgilidir. Dünyanın en anlamlı kurtuluş savaşı olan ve 12 Şubat 1920’de büyük bir utku ile sonuçlanan adına Çete Bayramı da dediğimiz Maraş’ın kurtuluş gününü özüne yakışır biçiminde geçen yıl kutlayamamıştık. Yüzüncü yıl kutlamasını öylece savuşturmuştuk. Bu yılki kutlamaların da içimize sindiğini söylememiz çok zor. Salgının daha fazla canımızı yakmamasını diliyorum. Herkesin elinden geldiğince önlem almasını, gevşememesini öneriyorum. Kuşkusuz bugünler de geçecektir. Okurlarımızın 12 Şubat Kurtuluş Bayramını kutluyorum. Hiçbir nedenin 12 Şubat Bayramının kutlanmasına engel olmamasını diliyorum. Yeniden buluşmak dileği ile… Kalın sağlıcakla. Oğuz PAKÖZ
Görkəmli kino xadimlərimiz Həsən Seyidbəyliyə və Eldar Quliyevə həsr etdiyim bu iki yazı vaxtilə rus dilində “Литература, Искусство, Культура (ЛИК) Азербайджана” kitabımda dərc olunmuşdu. Bu yaxınlarda yubileylərini qeyd etdiyimiz ustad sənətkarlarımıza aid yazılarımı ilk dəfə Azərbaycan oxucularına təqdim edirəm. (Anar)
Rejissor
Eldar Quliyev
Gənc (o illərdə gənc) azərbaycanlı kinorejissor Eldar Quliyev haqqındakı bu kiçik məqaləni çox uzun müddətə yazdım. Yarım il öncə “Sovet filmi” jurnalının təklifi ilə onu başlayanda ilk cümləni qeyd etdim: “Biri vardı, biri yoxdu, bir cənub şəhərində mənim indi ən vacib müsahibəni götürdüyüm gənc rejissor Eldar Quliyev vardı”. Bu cümlədə yazılanı həyata keçirmək müxtəlif səbəblərdən alınmadı. Janr dəyişildi və indi mən oxucuya Eldarla müsahibə deyil, onun işləri haqqında qeydlərimi təqdim edirəm. Bununla belə, mən altı ay öncə yazılmış fikrimin üstündən xətt çəkmirəm – cazibəsi olduqca böyükdür: bu ifadədə rejissorun üç filminin adı çəkilir: “Biri vardı, biri yoxdu”, “Bir cənub şəhərində”, “Ən vacib müsahibə”. Bu yalnız az-çox uğurlu üslubi fənd deyil. Məsələ burasındadır ki, mənim Eldar Quliyev qavrayışım onun filmləri ilə bir bütündür: rejissor və onun filmləri – bütövdür, ayrılmazdır.
Eldarı və onun filmlərini görənlər üçün bu, paradoksal görünə bilər. Rejissor -diribaş, ünsiyyətcil, erudisiyalı müasir gəncdir və onun qəhrəmanları – “Biri vardı, biri yoxdu” filmindəki qocalar, yaxud “Bir cənub şəhərində” filmində (ssenari Rüstəm İbrahimbəyovundur) şəhərkənarının qaba, bir az yonulmamış oğlanları. Onları nə birləşdirə bilər ki?! Zahirən, görkəmcə, yaş və xaraktercə – heç nə. Bəs əgər insanlıq, xeyirxahlıq, qəlb zərifliyi kimi kateqoriyalara müraciət etsək? Bu keyfiyyətlər Quliyevdə var. Onun qəhrəmanlarının mənəvi siması da elə bu keyfiyyətlərlə müəyyənləşir. Buna görə də o öz qəhrəmanları ilə dostdur, onları sevir, anlayır və tərənnüm edir.
Sənətkar üçün ən çətini – doğma, yaxın hiss və düşüncələri uzaq, yad, bir-birinə daban-dabana zidd xarakterlər, obrazlar, talelər və situasiyalar vasitəsilə ifadə etməkdir. Özünün ilk müstəqil “Biri vardı, biri yoxdu” filmindəcə Eldar bu işin öhdəsindən gəldi. Payızda Abşeron yarımadasının kimsəsiz bağlarında iki tənha qoca – kişi və qadın. Bu süjetdə gənc rejissoru cəlb edən nə idi? Abşeronun fakturası – yalın, kimsəsiz sahillər, qumlar, bozumtul noyabr səması, tərk edilmiş bağlar, səssizlik, dinclik, sükunət? Görünür, hə. Bütün bunlar. Lakin ilk növbədə, insanlar – bir-birini öz həyat yolunun son “stansiyasında” tapan iki qocanın taleyi, asanlıqla izah oluna bilən səbəblərdən məhrum – nə sevgi, nə qohumluq əlaqəsi, nə təmənna – nə isə başqa, gözəl – ali və yəqin ki, həyatdakı ən son bağlılıq, tənhalığın dəf olunması, başqasına görə məsuliyyət hissi – münasibətlərin poeziyası. Həyatda dincliyin müdrikliyini duyğuların təlaşının əvəz etdiyi dövrün poeziyası. Və Quliyevin ehtiraslar dalğası hopdurulmuş növbəti filmi – “Bir cənub şəhərində”. Əsası sanki partlayıcı üzərində qurulmuş situasiya flmi. İstisi asfaltı əridən, yay günəşinin ağacları yandırdığı, ağ evləri olan şəhər. Və bu şəhərin insanları cənublu kimi temperamentli, qaynar, çılğındırlar.
Amma elə burada ehtirasların çılğın qarşıdurmasında, cilovsuz duyğuların gərginliyində də rejissor sakit və təmiz insanlıq notu arayışındadır – hər cür gerilikçi zehniyyət, vaxtı keçmiş ənənələr, köhnəlmiş əxlaq normalarından üstün olan gerçək insanlığın. Onu təcrübəli jurnalist Cahangirlə haqq-hesab çəkməyə gələn qəhrəmanı Muradın kədərli gözlərində arayır. Qəhrəman atasının məzarını ziyarət edən Tofiqin səmimi həyəcanında axtarır, hərçənd bu təlaş kəskinləşdirilmiş, qrotesk formalarda verilir.
“Mənimçün fəaliyyət dövrü bitdi və düşüncə zamanı başlandı”, – fransız filmlərindən birində belə deyilir. Quliyevin üçüncü filmi olan “Ən vacib müsahibə” öz mövzusu etibarilə bu fikri təsdiqləyir. “Ən vacib müsahibə”nin (ssenari Maqsud İbrahimbəyovundur) qəhrəmanı radiomüxbir Zaur üçün fəaliyyət dövrü bitməyib və bitə də bilməzdi, o, gəncdir, enerjilidir, güc və həyat doludur. Bununla belə, onun üçün də düşünmək zamanı gəlib çatdı, öz həyatı, ümumiyyətlə insan həyatı, məsuliyyət, başqaları qarşısında ödənməmiş borc duyğusu və digər vacib məsələlər barəsində düşünməyə başladı. Rejissor qəhrəmanlarını nə qədər çox sevsə də, ən məsuliyyətli məqamda həmişə onlardan ayrılır. Qəhrəmanlarının əvəzinə qərar verməmək üçün ən vacib qərarlar anında onları tərk edir. O, haqlıdır. Sənətkarın vəzifəsi – problemləri qoymaqdır, onların birmənalı çözümünü vermək vacib deyil. Kino sənəti nümunələri tamaşaçıya o mənada təsir edir ki, onun diqqətini bu və ya digər məsələyə cəlb edir və tamaşaçını daxilən bu problemlərin müstəqil həllinə hazırlayır. Bu planda Eldar Quliyevin filmlərində məni vacib mənəvi-əxlaqi problemlərin qoyulması arzusu cəlb edir. Bax elə indi də Alla Axundovanın ssenarisi əsasında “Var olun, qızlar” filmini çəkərkən rejissor bir daha cəmiyyətimiz üçün vacib olan borc, məsuliyyət, fədakarlıq, humanizm və xeyirxahlıq kimi mənəvi məsələlərə müraciət edir.
Eldar Quliyev elə ilk filmlərindəncə diqqəti cəlb etdi, axtarışları ilə maraqlandırdı, öz yaradıcılığına qarşı inam yaratdı. İnanırıq ki, gənc rejissorun ən böyük qələbələri hələ qarşıdadır.
“Sovet filmi” jurnalında dərc olunub. № 7, 1977
PEŞƏ VƏ İSTEDAD
Həsən Seyidbəyli 1945-ci ildə Moskva Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunu, görkəmli rejissor Qriqori Kozintsevin kursunu bitirdi. Diplom işini çəkdi – quruluşçu rejissor diplomunu aldı. Bakıya qayıtdı. “Rəsul Rzanın ssenarisi üzrə “Qızıl üzük” filmini çəkməli idi. Rəsul Rza o illər Azərbaycan kinosuna rəhbərlik etsə də, nədənsə, həmin film çəkilmədi. Səbəbini bilmirəm, nəyə görəsə vaxtında bu sualı nə atama, nə Həsənə verdim. Həmin baş tutmayan cəhddən yalnız Tofiq Quliyevin atamın sözlərinə yazdığı “Üzüyümün qaşı firuzədəndir” adlı gözəl mahnısı yadigar qaldı. Mahnı ilk dəfə Rəşid Behbudovun parlaq ifasında (sonralar Fidan və Xuraman Qasımova bacıları da gözəl ifa etdilər) səsləndi.
Quruluşçu rejissor diplomu almış Həsən Seyidbəyli ilk filmini institutu bitirəndən on yeddi il sonra, 1962-ci ildə çəkdi. Amma 1946-cı ildə artıq ilk hekayəsi dərc olunmuşdu, on yeddi il ərzində də ədəbiyyatda sanballı nüfuz qazandı. Düzdür, həmin illərdə də kinoda ssenariçi kimi işlədi, onun ssenarilərini Lətif Səfərov və Tofiq Tağızadə çəkdilər.
1962-ci ildə rejissor kimi quruluş verdiyi “Telefonçu qız” filminin əsasında onun əvvəllər çap olunmuş eyniadlı povesti dururdu. Bundan sonra o, öz ssenariləri üzrə bir neçə film – “Möcüzələr adası” (1963), “Cazibə qüvvəsi” (1964), “Sən niyə susursan?”, “O qızı tapın” (1970), “Xoşbəxtlik qayğıları” (1976) filmlərini çəkdi. Başqa müəlliflərin ssenariləri üzrə quruluş verdiyi iki lenti (“Bizim Cəbiş müəllim” (1969) M.İbrahimbəyovun ssenarisi üzrə; “Nəsimi” (1973) İ.Hüseynovun ssenarisi üzrə) də bu siyahıya əlavə etsək, onda belə hesab etmək olar ki, ildə bir bədii film çəkib. Belə bir məhsuldarlığa həsəd aparmaq olar. Belə təəssürat yaranır ki, bu on dörd il ərzində – 1962-1976-cı illərdə – Həsən Seyidbəyli, sanki quruluşçu rejissor kimi kinoda çalışmadığı, kənar qaldığı on yeddi ilin əvəzini çıxırdı. Amma mənə elə gəlir, başqa bir səbəb də vardı – Həsən Seyidbəyli bədii yaradıcılığının iki istiqaməti: ədəbiyyatla kino arasında qalmışdı.
Kino onun sənəti idi, ədəbiyyat isə istedadı idi. Bununla belə, rejissor kimi çəkdiyi filmlərdən sonra kinonu da onu istedadını sübut etdiyi sahə hesab etmək olardı. O, ədəbiyyatda özünü “Tərsanə”, “Cəbhədən cəbhəyə”, xüsusilə böyük şöhrət qazanmış “Uzaq sahillərdə” romanları ilə təsdiq etmişdi. İmran Qasımovla yazdığı son romanda o, ilk dəfə xalqımızın şöhrətli oğlu, Böyük Vətən müharibəsi illərində Yuqoslaviyada “Mixaylo” ləqəbi ilə döyüşmüş, həlak olmuş və orada dəfn edilmiş əfsanəvi partizan Mehdi Hüseynzadənin obrazını yaratmışdı. Sonralar Tofiq Tağızadə İmran Qasımov və Həsən Seyidbəylinin ssenarisi üzrə “Uzaq sahillərdə” filminə quruluş verdi. Qəhrəmanın adını xalqımıza məhz həmin əsərlər qaytardı, oxucular və tamaşaçılar Mehdi Hüseynzadənin yaradıcılığından məhz həmin roman və film vasitəsilə xəbər tutdular. Ona ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi.
Əlbəttə, bütün istedadlı sənətkarlar kimi, onun yaratdığı əsərlərin hamısı eyni səviyyədə deyil. Həsən Seyidbəylinin ədəbiyyatda da, kinoda da uğurlu və kifayət qədər uğurlu olmayan əsərləri var. Amma o, uğurlu əsərləri ilə incəsənətimizdə həqiqi realist ənənənin formalaşmasında böyük rol oynadı.
“Altmışıncılar” haqqında tez-tez yazanda məni bəzən məhz həmin nəslin uğurlarını təbliğ etməkdə günahlandırırlar. Mən də dəfələrlə izah etməli olmuşam ki, altmışıncı illərin ədəbiyyatı və incəsənəti barədə söz açanda çətin yeniləşmənin yükü məhz onların çiyinlərinə düşsə də, yalnız həmin illərdə yaradıcılığa başlamış gənc sənətçilər nəslini nəzərdə tutmuram. Mən yaşlı nəslə mənsub olan sənətçilərin də yeni istiqamətdə işləmələrinə imkan verən Zamanı nəzərdə tuturam. Əlbəttə, yaranan həmin imkanlardan hamı yararlanmadı, amma əvvəldən yeniliyə meyilli olan, amma müxtəlif səbəblər üzündən istədiklərini gerçəkləşdirə bilməyən şairlər, yazıçılar, bəstəkarlar, teatr və kino xadimləri özlərinin ən sanballı əsərlərini məhz altmışıncı illərdə yaratmağa başladılar. Poeziyada bu, Rəsul Rzanın “Qızılgül olmayaydı” poeması, “Rənglər” silsiləsi və bir çox şeirləri, nəsrdə İsa Hüseynovun “Teleqram”, “Tütək səsi”, “Saz”, “Şəppəli” povestləri, İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanı, dramaturgiyada İlyas Əfəndiyevin “Sən həmişə mənimləsən” pyesi, musiqidə Q.Qarayevin “Üçüncü simfoniya” və “Skripka konseri” əsərləri, rəssamlıqda Səttar Bəhlulzadənin tabloları, teatrda Tofiq Kazımov və Mehdi Məmmədovun tamaşaları idi. Kinomuzda isə yenilənmə yoluna hamıdan əvvəl Həsən Seyidbəyli qədəm qoydu.
Həsən Seyidbəylinin ən yaxşı əsərlərində – həm ədəbiyyatda, həm də kinoda – Zamanın ab-havası – “balaca adam” adlandırılan insanlara marağı və diqqəti öz əksini tapdı. O, keçmiş dövrün istehsalat qabaqcılları haqqında bir sıra normativ əsərlərdən fərqli olaraq, sadə adamlar – telefonçular, kənd həkimləri, liftçi qız və b. – haqqında yazmağa və çəkməyə başladı. Həm də inandırıcı şəkildə, realist dəqiqliklə və şübhəsiz ki, istedadla yaratdı. İsa Hüseynov ədəbiyyatda olduğu kimi, Həsən Seyidbəyli də kinoda yol salmağa başladı, yazıçıların və kinematoqrafçıların yeni nəsli həmin yolla getdi. Həsən Seyidbəylinin filmlərində ilk dəfə özünü parlaq surətdə göstərən digər gözəl ənənə də həyatımızın mənfi təzahürlər adlanan cəhətlərini kəskin tərzdə əks etdirməkdir. Həsən Seyidbəyli ekrana xəyali gerçəkliyin aydın, idillik və bərbəzəkli aləmini yox, həyatın sərt həqiqətini – qanunçuluğun pozulmasını, əliəyriləri, brakonyerləri gətirirdi. Yadımdadır, müzakirələrin birində məşhur rejissorlardan biri Həsən Seyidbəylinin filmi haqqında kinayə ilə fikir söyləyəndə – “osetrin” haqqında film çəkdiyini deyəndə – zalda bərk gülüşmə qopdu. Həsən gülənlər arasında onun daim dostyana münasibət bəslədiyi, bacardığı qədər yardım göstərdiyi Eldar Quliyevin də olduğunu gördü. Elə Eldar da ona çox hörmət bəsləyirdi, ola bilsin, gülüşü qeyri-ixtiyari olmuşdu. Hər halda, Həsən yana-yana mənə dedi ki, “Eldar fikirləşir, atam öləcək, velosiped mənə qalacaq”. O, Lətif Cəfərovun ölümündən sonra daşıdığı Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri vəzifəsini nəzərdə tuturdu.
Həsən Seyidbəyli kinematoqrafçılarımızın gənc nəslinə həssaslıqla yanaşırdı, Rüstəm də, Oqtay da, elə o Eldar da, mən də müəyyən məqamlarda onun köməyini hiss edirdik. Aramızda yaş fərqinin olmasına baxmayaraq, onunla çox yaxın idik. O, “Literaturnaya qazeta”nın sifarişi ilə Yusif Səmədoğlu, Əkrəm Əylisli və mənim haqqımda sanballı məqalə yazdı, Həsənin dediyinə görə, məqaləni redaksiyada yaxşı qəbul elədilər, bu yaxınlarda çap olunacağını söyləmişdilər, amma, nədənsə, işıq üzü görmədi.
“Nəsimi” filminin çəkilişi – fikrimcə, ilk sanballı tarixi ekran əsərimizdir – Həsən Seyidbəylinin böyük xidmətidir. Bütün digər müsbət cəhətləri ilə yanaşı, həmin filmdə Rasim Balayevin parlaq istedadı üzə çıxdı.
“Nəsimi” studiyamızın gələcək tarixi filmləri üçün, bir növ, təkan nöqtəsi idi. Yeri gəlmişkən, “Dədə Qorqud” (rej. T.Tağızadə), “Babək” (rej. E.Quliyev) filmlərində baş rollarda da Rasim Balayev çəkilib.
Həsən Seyidbəylinin ləyaqətli hərəkətlərindən birini xatırlamaq istərdim. Bu, İrəvanda keçirilən sovet kino filmlərinin festivalı günlərində baş vermişdi. Mən Həsən müəllimlə birlikdə festivalın münsiflər heyətinin sədri S.Rostotskini inandıra bildik ki, ermənilərin festivala təqdim etdikləri “Ermənistan haqqında yeddi mahnı” filmi millətçi-şovinist xarakter daşıyır. Məhz bundan sonra həmin filmə Qran-Pri mükafatı verilmədi.
Elə insanlar olur ki, onları rəhmətlə, ehtiramla və hörmətlə xatırlayırlar. Belə insanlardan biri Həsən Seyidbəylidir.
Məzlumluq edib başlama fəryadə, əkinçi! Qoyma özünü tülkülüyə, adə, əkinçi! Bir üzrlə hər gündə gəlib durma qapımda, Yalvarma mənə, boynunu kəc burma qapımda, Gahi başına, gah döşünə vurma qapımda, Ləğv olma, ədəb gözlə bu məvadə, əkinçi! Lal ol, a balam, başlama fəryadə, əkinçi!
Xoş keçmədi il çöllüyə, dehqanə, nə borcum? Yağmadı yağış, bitmədi bir danə, nə borcum? Əsdi qara yel çəltiyə, bostanə, nə borcum? Getdi mənə nə fələliyin badə, əkinçi! Lağ-lağ danışıb başlama fəryadə, əkinçi!
Aldı dolu əldən sərü samanını, neylim? Yainki çəyirtkə yedi bostanını, neylim? Verdin keçən il borcuna yorğanını, neylim? Ol indi palas satmağa amadə, əkinçi! Lal ol, a balam, başlama fəryadə, əkinçi!
Söz açma mənə çox çalışıb, az yeməyindən, Canın bəcəhənnəm ki, ölürsən, deməyindən! Mən gözləmənəm, buğda çıxar, ver bəbəyindən! Çəltik də gətir, arpa da, buğda da, əkinçi! Yoxsa soyaram lap dərini, adə, əkinçi!
Sən hey de “Yoxumdur” – çıxarib canını allam! Vallahi ovub dideyi-giryanını, allam! Şallağə tutub pərkəri-üryanını, allam! Öz halını sal indi özün yadə, əkinçi! Lağ-lağ danışıb başlama fəryadə, əkinçi!
Cütcü babasan, buğdanı ver, darı yeyərsən, Su olmasa, qışda əridib qarı yeyərsən, Daşdan yumuşaq zəhr nədir, marı yeyərsən, Öyrəşməmisən ət-yağa dünyadə, əkinçi! Heyvan kimi ömr eyləmisən sadə, əkinçi!
Lakin mənim insanlıq olub vəzi-mədarım, Bəyzadəyəm, asayişədir cümlə qərarım, Meysiz, məzəsiz, bitməz olur şamu nəharım; İştə belədir haləti-bəyzadə, əkinçi! Bəyzadələrin rəsmi budur, adə, əkinçi!
Ey çeşmimin önündə mücəssəm, vətən, vətən! Qəlbim kimi ələmlərə həmdəm, vətən, vətən! Fikrim sarayını dolaşırsan zaman-zaman, Qanlı kəfənlə, dərd ilə toəm vətən, vətən! Baxdıkca həsrət ilə o solğun camalına, Çeşmimdə tar görsənir aləm, vətən, vətən! Axşam-səhər o gül üzünü isladan nədir ? Göz yaşlarınmı, yoxsa ki , şəbnəm? vətən, vətən! Dəhşət içində cismi-şərifin donub durur, Nolmuş vücudi-pakinə bilməm, vətən, vətən! Baxdıqca gül-çiçəkli o gülgün çəmənlərə, Möhnət evi sanır onu adəm, vətən, vətən! Sənsən səbəb bəqayi-dilü cani-natəvan Canım kimi nolar səni sevsəm, vətən, vətən! Gördükcə dərdini əriyir cismi-natəvan, Ney tək sızıldayır dili-pürqəm, vətən, vətən! Qarşımda dərd, matəmə batmış gözəl mələk, Səslər həzin səda ilə hərdəm: vətən, vətən! Ey xaki-pak, söndümü parlaq ziyaların? Odunmu zülmə, möhnətə həmdəm , vətən, vətən! Övladi-naxələfmi səni saldı bu günə? Eyvah, bu dərd, möhnətə dözməm, vətən, vətən! Aç, aç o qəmli köksümü, ey məxzəni-məlal, Bas bağrına bu Şaiqi möhkəm, vətən, vətən!
Buraxınız, seyr edəyim düşünəyim, oxşayayım, Şu sevimli üç boyalı, üç mənalı bayrağı. Mələklərin qanadımı üzərimə kölgə salan? Nə imiş bu, aman Allah?! Od yurdunun yarpağı! Göy yarpaqlı, al çiçəkli yaşıl otlar topasımı? Xayır, xayır? Çiçək solur, otlar yerdə tapdanır. Fəqət bizim bayrağımız ucaları pək seviyor, Yulduzlardan hilaldan da yüksəklərdə fırlanıyor.
Kölgəsində ay əyilib bir gözəli qucmada. Qucaşaraq sevdiyilə yüksəklərə uçmada, Şu görünüş bir ananın şəfqətinə oxşayor. Düşündükcə zövqlərimi, vicdanımı oxşayor. Bu ay, yıldız, boyaların qurultayı nə demək? Bizcə böylə söyləmək! Bu göy boya Göy Moğoldan qalmış bir türk nişanı, Bir türk oğlu olmalı! Yaşıl boya islamlığın sarsılmayan imanı, Ürəklərə dolmalı! Şu al boya azadlığın, təcəddüdün fərmanı, Mədəniyyət bulmalı. Səkkiz uclu şu yulduz da səkkiz hərli Od yurdu Əsarətin gecəsindən flirsət bulmuş quş kibi, Səhərlərə uçmuşdur Şu hilal da türk bilgisi, düzgün sevgi nişanı, Yurdumuzu qucmuşdur! Allah, əməllərim edib şu bayrağı intiqal, Birər-birər doğru olmuş, bir ad almış: İstiqlal! Yürəyimdə bir dilək var, o da doğru kəsilsin, O gün olsun bir göy bayraq Turan üstə açılsın!
Hanı məni göl qoynunda doğuran, Xəmirimi göz yaşıyla yoğuran, Beşiyimdə “layla balam” çağıran… Azərbaycan, mənim baxtsız anam oy… Neçə ildir həsrətinlə yanam oy…
Xəbər alsam, Muğanımdan, Milimdən, Nazlı Bakım, o neft qoxan gülümdən, Kim demiş ki, düşmüş adın dilimdən, Azərbaycan, mənim eşsiz yurdum oy, Ölməz eşqim, içimdəki dərdim oy!..
Salam desəm, rüzgar alıb götürsə, Ağrı dağından Alagözə ötürsə, Gur səsimi göy Xəzərə yetirsə, Xəzər coşub zəncirini qırsa oy… Hökm etsə, bu sərsəm gediş dursa oy…
Könlümə tək Kə’bə etdim səni mən, Sənsiz neylim qürbət eldə günü mən, Sənsiz neylim Allahı mən, dini mən… Azərbaycan, mənim tacım, taxtım oy… Oyanmazmı kor olası baxtım oy…
Zamanın tanınmış Gazeteci-yazarlarından Kadircan Kaflı İstanbul dışındaki yayın ve yayın araçlarını içinde bulunduğu durum bakımından değerlendirerek “Fazilet Adaları” olarak nitelendirirdi. Biz 1999 yılından beri bu Fazilet Adalarından birinde yaşamaya ve buradan sesimizi “Âlimler Konağı, Fazıllar Yurdu, Şairler Yatağı” Tokat’tan tüm dünyaya duyurmaya çalışıyoruz. Saygıdeğer okuyucularımız 2021 yılında KÜMBET Dergisi’nin 55. sayısı ile sizlerle birlikteyiz. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye’nin saygın dergileri arasında yer alan KÜMBET’i 2021 yılında da aboneliğine kabul ederek 200 kütüphaneye gönderilmesini kararlaştırmıştır. Bakanlığımızın bu desteği büyük sıkıntılar içinde bulunan dergilerin yaşamaları açısından çok önemlidir. Bu nedenle Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğüne dergimiz ve sizler adına teşekkür ediyoruz. Bu sayımızda ağırlıklı olarak ön ve arka kapaklardan da anlaşılacağı üzere Türk kültür ve sanatının iki değerli ismi; Halk Edebiyatı alanındaki çalışmaları ve eserleriyle tanınmış –Âşık Veysel’in varlığını da gün yüzüne çıkaran– Halk Bilimci Ahmet Kutsi Tecer’i (1901-1967) ve 14 Ocak 2021’de aramızdan ayrılan bir gönül adamı, Şair, Yazar Dr. Ahmet Tevfik Ozan’ı konu edindik. Bu iki dosyayı hazırlarken görüştüğümüz birbirinden değerli hocalarımız makale, yazı ve dokümanlarını göndererek büyük ölçüde yardımcı oldular. İlgilerinden ötürü kendilerine daima müteşekkiriz. İşte, Ahmet Kutsi Tecer dosyaları için makale gönderen değerlerimiz: Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Saim Sakaoğlu, Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Özbalcı, KTB. HAGEM Eski Genel Müdürü, Halk Bilimci Nail Tan, Emekli Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Mehmet Yardımcı, KTB. Kültür ve Turizm Uzmanı Sivas Eski Kültür ve Turizm Müdürü Kadir Pürlü, Halk Bilimci-yazar Hayrettin İvgin, Halkbilim Uzmanı-yazar Necdet Kurt, Eğitimci-yazar Celalettin Çınar. A. Tevfik Ozan Dosyasına katkıda bulunan hocalarımız: Gazeteci-yazar Bedrettin Keleştimur, Araştırmacı-yazar Şener Bulut, Şair-yazar M. Ali Kalkan, Şair Mahir Gürbüz, Şair-yazar R. Mithat Yılmaz, Şair- yazar Mahmut Hasgül, Ve çok değerli araştırma ve yazılarıyla dergimizi zenginleştiren şahsiyetler: Şair, yazar Bekir Yeğnidemir, Eğitimci-Yazar M. Ali Sarıca, Araştırmacı-yazar A. Turan Erdoğan, Araştırmacı-yazar M. Necati Güneş, Şair-yazar Nihat Aymak, Araştırmacı-yazar Burhan Kurddan, Yazar Tülay Aker Mutlu, Araştırmacı-yazar Cemali Tunalıgil, Haşim Nezihi Okay, Araştırmacı-yazar Ayla Bağ, Yazar Kenan Murguzov, Araştırmacı-yazar Dursun Arslan, Yazar Bahar Kocabaş. Şiir dünyamız için bu sayımızda daha çok Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği üyelerinin sizler için gönül dağarcıklarında sakladıkları duygulara yer verdik. Baharın gelişi ile birlikte karlar arasından gülümseyen nevruz çiçeklerimiz arasında: Abdullah Satoğlu, A. Tevfik Ozan, Ayhan Nasuhbeyoğlu, Prof. Dr. Ebubekir Altıntaş, Remzi Zengin, Ahmet Divriklioğlu, Sündüs Arslan Akça, Rasim Yılmaz, Şerare Kıvrak Yağcıoğlu, Kumrugül Türkmen Akın, Abdulkadir Türk, Orhan Tamtürk, Yunus Yılmaz, Merdin Yıldırım, Mustafa Akkaya, Alp Sağkan yer aldılar. Yeni sayımızda buluşmak dileğiyle… Hasan Akar Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği Başkanı
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatı təşkilatçılığı həyata ilə keçirilən “Yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidmətinin rəhbəri, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, “Kümbet” və “Usare” dərgilərinin Azərbaycan təmsilçisi, “Kardelen” üçaylıq mədəniyyət, ədəbiyyat və sənət dərgisi yazarı, şair, tərcüməçi, publisist, jurnaist, gənc yazar Kamran Murquzovun “İctimai-siyasi cərəyanlar və onların mahiyyəti” adlı məqaləsi Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin Tokat şəhərində fəaliyyət göstərən TOSAYAD (Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği) rüblük orqanı “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin 55 yeni sayında dərc olunub.
“Yeni nəsil Azərbaycan gəncliyinin inkişafına dəstək” ayihəsinin rəhbəri və müəllifi Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, respublikanın Əməkdar jurnalisti, AJB Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri, Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının təsisçisi və direktoru, “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin Azərbaycan təmsilciliyinin rəhbəri Rafiq Odaydır.
Qeyd edək ki, Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin Baş redaktoru, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, tərcüməçi-jurnaist Kamran Murquzovun “Yoxtu ehtiyacın Senin” şeiri “Kümbet” eğitim, kültür, sanat ve edebiyat dergisinin Azərbaycan təmsilcisinin-Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının xətti ilə göndərilib.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsi
Bu günlərdə iş yoldaşım Ayişə xanım mənə telefon açıb, Vətən müharibəsində şəhid düşən gənc zabit – xalası oğlu Muraddan danışdı. Onun həyat hekayətindən, döyüşlərdə göstərdiyi sücaətdən, qərəmanlıqdan söhbət açdı. İnternet üzərindən yazışmalarını göstərdi mənə. “Sizin şeirləri izləyirdi, sevirdi”- dedi. Əlbəttə, onu dinləyincə çox duyğulandım, çox kədərləndim. Şəhid zabitimizin döyüş yolundan danışılarkən isə qəlbim qürur hissi ilə doldu eyni zamanda. Sonra söhbət Muradın şeirlərindən düşdü. Ayişə xanım: ” O, uzun müddət Tükiyədə təhsil almışdı, əsasən Türkiyə türkcəsində yazırdı”- dedi. Şeirləri mənə göndərdi. Gənc olmasına rəğmən yetkin və istedadlı bir şairin şeirləri vardı qarşımda. Bir qələm adamı kimi də, sıradan bir oxucu kimi də bu şeirləri yüksək dəyərləndirməmək mümkün deyildi. Bu şeirlər müəllifinin söyləmək istədiyi mətləbə görə də, poetikasına görə də yetərincə duyğusal, düşündürücü və mükəmməl idi.
Muradın həmin şeirlərini nöqtəsinə, vergülünə toxunmadan “Ədəbiyyat qəzeti”nin oxucularına təqdim edirəm!
Əziz şəhidimizin ruhu zəfər gününə, şeirləri Azərbaycan gəncliyinə əmanət olsun!
İbrahim İlyaslı
Murad Nağıyev
Murad Mayıl oğlu Nağıyev 9 fevral 1997-ci ildə Qazax rayonunda dünyaya gəlmişdir. O, hələ bir yaşı tamam olmamış ailəsi ilə birlikdə Bakıya, Bakıxanov qəsəbəsinə köçmüşdür. Təhsilə 271 nömrəli məktəbdə başlayan Murad Nağıyev, tezliklə həm öz zəkası, həm də tərbiyəsi ilə digərlərindən seçilmiş və müəllimlərinin sevimlisinə çevrilmişdir. 8 il bu məktəbdə əla qiymətlərlə oxuduqdan sonra, 2011-ci ildə Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyə qəbul imtahanlarında iştirak etmiş və burada yüksək nəticə göstərdiyinə görə Türkiyənin Kuleli Hərbi Liseyinə seçilmişdir.
Murad Kulelidə də özünü doğrultmuş, xüsusilə də riyaziyyatdan yüksək nəticələr göstərdiyinə görə müəllimləri tərəfindən ona “matematik dehası” (riyaziyyat dahisi) adı verilmişdir. O, burada mülki dərslərlə yanaşı, həm də hərb elminin bütün sirlərini öyrənmiş, müxtəlif yerlərdə yay toplanışlarında və təlimlərdə iştirak etmişdir. Liseyi müvəffəqiyyətlə bitirərək 2015-ci ildə Türkiyədə Kara Harp Okuluna daxil olmuşdur. Birinci kursu burada başa vursa da, 2016-cı ildə Türkiyədəki dövlət çevrilişi cəhdindən sonra (bütün hərbi məktəblər bağlandığı üçün), o, digər azərbaycanlı kurs yoldaşları ilə birlikdə vətənə geri qayıtmış və Heydər Əliyev adına Ali Hərbi Məktəbdə təhsilinə davam etmişdir. Murad Nağıyev 2020-ci ildə buradan məzun olmuş və bununla da o, ümumilikdə 9 illik yüksək səviyyəli hərbi təhsilə yiyələnmişdir.
Murad Nağıyev 2020-ci ildə Bakı yaxınlığında yerləşən N saylı hərbi hissəyə təyinat almış və leytenant rütbəsi ilə tank taborunda tağım komandiri, tank komandiri olaraq xidmətə davam etmişdir.
O, 27 sentyabrda başlayan Vətən Müharibəsinə elə həmin gün yollanmış, qızğın döyüşlərin getdiyi Füzuli istiqamətində hərbi əməliyyatlarda iştirak etmişdir. Komandirləri və rütbəcə yüksək yoldaşları gənc zabiti döyüşə girməməyə razı salmağa çalışsalar da, o: “Mən zabitəm, öz tankımda özüm gedəcəyəm!” deyərək, döyüşə ən ön sıralarda atılmışdır. Murad Nağıyev tank komandiri olaraq Kənd Horadizin alınmasında şücaət göstərmiş, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan və Hadrut istiqamətlərindəki döyüşlərdə düşmənin xeyli sayda strateji obyektini, zirehli texnikasını və 50-yə yaxın şəxsi heyətini məhv etmiş, düşmən texnikasını qənimət götürmüşdür.
O, oktyabrın 11-də Cəbrayıl istiqamətindəki döyüşlərdə düşmənin uzaqdan idarə olunan tank əleyhinə raket zərbəsi nəticəsində şəhidlik zirvəsinə ucalmışdır. Silahdaşlarının dediyinə görə, Murad Nağıyev həmin gün də israr etmişdi ki: “Bu gün kolonda bizim tank birinci gedəcək”.
Onun şəhid olduğu yer 8 gündən sonra tam nəzarətə götürülə bilmiş və həmin gecə bayrağa sarılı nəşi Bakıya gətirilmişdir. Murad Nağıyev oktyabr ayının 20-də İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.
Leytenant Murad Nağıyev Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamları ilə “Vətən uğrunda” və “Cəbrayılın azad olunmasına görə” medalları ilə təltif edilmişdir.
Murad eyni zamanda uşaq yaşlarından incəsənətə maraq göstərmiş, müxtəlif musiqi alətlərində ifa etməyi öyrənmiş, həmçinin Türkiyə türkcəsində şeirlər yazmışdır.
İstanbul ve Hayat
Yeni bir gün başlat hayatta.
Sabah güneş kendini göstermeye başlar,
Sonsuz ufuklarda.
İlk ışıklar akseder deniz üstünde.
Öylece izlemeye başlarsın güneşin doğuşunu,
Sonra dayanamazsın bu güzellik karşısında,
İçini bir ferahlık kaplar.
Yüzün güler, hayran kalırsın bu eşsizliğe.
Her şey uçuverir aklından,
Kilitlenip kalırsın bu manzaraya,
Ama uzun sürmez bu güzellik,
Hayat gibi güzel görünür ilk başta.
Ve bitti artık bu doyumsuz güzellik,
Acı vermeye başlamıştır çok sevdiğin ışıklar.
Gözlerin kamaşır, dayanamazsın, bakamazsın,
Sonra yüzün yanmaya başlar.
Bir tokat yemiş gibi yüzün yanar,
Evet bir tokat, hayattan yediğin bir tokat.
Ne tuhaf değil mi?
İlk önce aldanıp sonra yanmak.
Emre’ye veda
Kalbimde derin bir acı,
Hayatımda yeni bir vurulma.
Hayattan yeni bir kahpelik,
Sırtımda derin bir yara.
Yaşlı gözlerimde boş bakış,
Giden var fani dünyadan.
Yerleşen var gönlüme,
Yerleşen var kalbimin derinliğine.
Acım büyük, yüküm ağır,
Aldı seni benden hayat.
Kopardı seni bizlerden.
Ama kalbimdesin, gardaşım,
Kalbimdesin, arkadaşım.
Gittin be, gardaşım, gittin,
Çok uzaklara gittin.
Yetişemediğim yerlere gittin,
Gelemediğim, ulaşamadiğım yerlere.
Biliyor musun inanamadım gitmene?
Hep yanımda olacağını düşünmüştüm,
Beni asla bırakmayacağını düşünmüştüm.
Ama hayat kopardı seni bizlerden.
Hep şikayet ederdim hayattan,
Hep sana dert yanardım.
Hep sen dinlerdin beni,
Hep sen destek olurdun bana.
Gittin be, gardaşım, gittin.
Boşluk var hayatımda,
Yeri dolmayacak bir boşluk.
Büyük bir yara var asla kapanmayacak.
Ama biliyorum yine de yanımdasın,
Hep izliyorsun bir yerlerden beni.
Tam da düşündüğüm gibi oldu,
Hiç bir zaman bırakmayacaksın beni.
***
Gözlerinde bulduğum huzuru
ebedi uykumda bile bulamam, sevdiğim.
Değil seni üzmek, seni severken bile
incineceğinden korkarım, sevdiğim…
***
Her an içimi yakıyor hasretin, sevgili,
Kalbim duracak, ciğerim sönecekmiş gibi.
Her an içimi yakıyor hasretin,
Kül olup bitecekmiş gibi…
***
14 yaşında giydik üniformayı,
Cılız bedenlerimize gençligimizi harcadık Vatan uğruna.
Ama hiç bir zaman keşke demedik biz.
Siz sıcak yataklarınızda uyuyun diye.
Bakmayın gülüp eglendigimize,
Siz gezip tozarken biz ayağımız
yara-bere içinde egitim yaptık.
Siz sevgilinizle müzigin ritminde kendinizi kaybederken
Biz düdük sesiyle kollarımız parçalana kadar
“Vatan sağolsun!” diyerek süründük.
Siz alkolden 3 kuruşluk insanların kollarına düşerken
Biz yanı başımızda susuzluktan
bir heykel gibi yerlere yapışan adamlar gördük.
Siz “aşk” dediniz, biz “Vatan” dedik.
Ne yaptıysak olmadı, kötü olan yine biz olduk.
Olsun biz yine susar, bi sigara daha yakarız,
ama şunu asla unutmayın:
Şayet bir gün güneş bizimle doğup, bizimle batmazsa
sizin için de artık güneş doğmayacaktır.
Bizi tsk yı yıpratanlar diye lanse etmeye çalışanlara
Sanatçı kimin için yazar? Kendi açmazlarına çözüm bulmak için mi, toplumun sorunlarını ortaya koymak için mi, estetik değeri haiz anıt oluşturmak için mi? İdeolojisini yaymak, adını gelecek kuşaklara bırakmak, ya da Necip Fazıl’ın “Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış;/ Marifet bu, gerisi yalnız çelik-çomakmış…” dizelerinde işlenmiş duyguyu – gerçek sevgiliyi – aramak, hakkı ve hakikati haykırmak için mi? Sanatçı, her ne amaçla yazarsa yazsın, karşısında iyi bir eleştirmen varmış gibi yazmalı. Bu anlayış; sanatçının kendi adı için, edebiyatımızın gelişmesi, ilerlemesi, yükselmesi için lüzumludur. Çünkü eleştirmenin iyisi, yapıtın hakiki değerini ortaya çıkarır. Onun gözünden hiçbir şey kaçmaz. Eleştirdiği yapıtın tüm inceliklerini, ayrıntısını bilir çünkü. İşin kolayına kaçmış yazarı, basmakalıp söyleyişleri, başka kapılardan yemlenmiş düşünceleri, cımbızlanmış seçkin ifadeleri, okurun göz pınarlarına oynayan şairleri, geçmişin koltuk değneklerini kullanan intihalcileri, ikinci el söylemleri, hepsini… Söz dizimine yeni soluk getireni de, toplumun nabzını tutanı da, hep kendini anlatıyormuş gibi görünüp her bir yapıtında bir özge insanı gözler önüne sereni de… Çünkü o, ormana bakıp yaprakları görendir. Yeri geldiğinde eski defterleri karıştırmayı da en iyi bilen, eserdeki açık kapıları anında farkeden, tanıdıkları karşısında terazinin ayarlarıyla oynamayan, fincancı katırını ürküteceğini bile bile söyleyeceklerini makaslamayan, bunu yaparken elden düşme malzemeler kullanmayan. Çünkü eleştirmen, dalgalarla boğuşmayı göze alabilecek kadar cesur, inandığı yolda tek yürüyecek kadar yiğittir. İşte tüm bu nedenlerle her kalem sahibi, yapıtını tribünleri göz ardı etmeden iyi bir eleştirmenin nazarında tartıya çıkacağını düşünerek oluşturmalıdır. “İyi bir eleştirmenin nezdinde benim yapıtımın değeri nedir?” sorusu, akreplerle dolu, dar bir yolda yürümek gibi bir etkiye sahip olacaktır sanatçı için. Belki yapıtlarda nicel düşüş yaşanacaktır ama eserlerdeki nitelik artacak; sonuçta, edebiyatımız, sanatımız, kültürümüz ve yapıtın sahibi kazanacaktır.
Yarpuz’un şimdiye kadar çıkan yirmi dört sayısı ile belli bir duruş yakaladığını görmek yaptığımız işteki kararlılığımızı ve inancımızı artırıyor. Üçüncü yılımıza girdiğimiz bu sayımızla logodan sayfa düzenine kadar birçok değişikliğine gittik. Amacımız hem biçimsel hem de içerik olarak her zaman en iyiyi yapmak.
Birbirinden değerli şair ve yazarlarımıza Yarpuz’a eserleriyle güç kattıkları için çok teşekkür ediyoruz. Yeni sayılarda buluşmak ümidi ile … Yarpuz Edebiyat Dergisi
.. yazı vicdanın kanamasıyla oluşur. Yazar, insanlık için vicdanını kanatarak mürekkep yapana denir.
AKALEMLER 32. SAYISI OKURUYLA BULUŞTU.
İki ayda bir yayınlanmakta olan akalemler dergisi 32. sayısı okurla buluştu.
Mağara Edebiyatı takdimi ile okurunu selamlayan dergi. “Edebiyat insanın arzularını, kederlerini, ıstırap ve acılarını konu edinir.” Diyerek toplumsal duyarlılığa vurgu ile sözü Diyarbakır annelerine getiriyor. Edebiyat kamuoyunun ve yazar camiasını konuya duyarsızlığı ile yazar tanımını “…yazı vicdanın kanamasıyla oluşur. Yazar, insanlık için vicdanını kanatarak mürekkep yapana denir.” Hükmü ile Anne acısına duyarsızlığı Platon’un mağara benzetmesine atıfla, günceli gerçeklikten uzak, gölge oyunu olarak niteliyor. Her türlü ideolojik körlüğün dışında olduğunu belirten dergi: “Kendi ideolojik mağarasında yaşayanlar bizim ışığımızı görmeseler de olur.” Cümlesiyle kendi edebiyat konumunu belirginleştiriyor.
Kapağında Şair Ahmet Tevfik Ozan’a yer veren dergi geçtiğimiz ay kaybettiğimiz Prof.Dr. Ahmet Tevfik Ozan’a geniş yer ayırmış. Lütfü Şehsuvaroğlu’nun dörtlüğü kapakta yer alırken, Rıfat Yörük, Osman Aytekin, Selçuk Şamil, Selim Tunçbilek yazılarına Ahmet Tevfik Ozan’ın şair kişiliğini konu etmişler.
Derginin son sayılarında dikkat çeken yazarlarından Beste Bekir; çıkış yazısına uygun duyarlılıkla “Savaş Edebiyat Çarptığında” başlığı ile savaşın acılarını konu edinen edebiyata vurgu yapmış.
Derginin önemli hikâyecilerinden Melike Çelik ile birlikte Funda Karakeklik, Kübra Kızıltoprak zevkle okunan konulara el atmışlar.
Şiirleri İle Dergide dikkat çeken imzalar ise; Burhan Kale, Kurtuluş Çelebi, Yüksel Gazioğlu, Hızır İrfan Önder.
Hilal Kutlu Dergide sürekli yazan kalemlerden, “Mektubumun Hayaleti” isimli yazısıyla akalemler’de okuyabileceğiniz isimlerden.
Edebiyat insanın arzularını, kederlerini, ıstırap ve acılarını konu edinir. Diyarbakır’da onlarca anne karda, kışta, gözyaşları içinde aylarca evlatlarının yollarını gözlüyorlar. Bu dram karşısında insanlık gibi edebiyatımızda sus pus olmuş durumda. Edebiyat hayatın bu acıklı cephesine gözlerini kapamış durumda. Neden? Edebiyat insanının yaşamadığı, tatmadığı bir keder mi bu? Sanmıyorum. Kaç edebiyat insanı bu acıyı yaşamıştır kim bilir? Ama bizde bu durum sanki A. Camus’un yabancı romanına konu edindiği anne çocuk ilişkisine benziyor. Edebiyatçılar güncel olanın peşinden koşarken yapayalnızlık içinde çırpınan annelerin acılarını işitmiyorlar. Oysa yazı vicdanın kanamasıyla oluşur. Yazar, insanlık için vicdanını kanatarak mürekkep yapana denir.
Yazarlar, büyük(!) edebiyatçılar neredesiniz. Hangi mağaranın kovunda gölgelerden yansıyan sesleri ve şekilleri gerçeklik sanarak yazmaya devam ediyorsunuz? Şimdi size güneşi göstermenin anlamı olmadığını da biliyoruz. Diyarbakır’da bülbül hikâyesinin kendisi şimdi çadırdaki anneler. Gül gibi evlatlarının kokusunu ciğerlerine çekerek bayram etmek istiyorlar. Bu acı okur kaybettirir size değil mi? Oysa hiçbir annenin acısı kâr zarar hesabına evirilemez. Yusuflar kuyuda, anneler çadırda sizde mağaranızda. Yaşasın sesler, gölgeler ve duyarsız edebiyat demeyeceğiz.
Hayatın gerçeğine gözlerimizi kapatmak istemeyen bir dergi olduk. Bu yolda bildiğimiz türküyü söylemeye devam edeceğiz. Kendi ideolojik mağarasında yaşayanlar bizim ışığımızı görmeseler de olur. Her türlü ideolojik körlüğün karşısında olduk. Tek çabamız toplumun ihtiyacı olan hassasiyeti gözetmek. Kalemi vicdanımızın dışında hiçbir çıkar grubu veya çıkarımızın emrine vermedik. Sayfalarımızı da… O nedenle yalnızca kamu kaynaklarından gelir devşirmek için çıkmıyoruz. Ismarlama yazılar beslemiyor bizi. Sanata, insana, değere ve okura saygı…
Leyala Şerif Emin’i TYB iki yılda bir düzenlediği Türkçenin Uluslararsı Şiir Şöleninde tanıdım. Balkanların Anadoluya özlem dolu bir yürekten taşan şiirler okudu. Üsküp onun adeta kimliği. Bir Üsküp Masalı onun yeni şiirlerinin yer aldığı son eseri. Balkanların bu soylu yüreğinin şiirleriyle tanışmak sizi o cografyalarda yaşanan her tür özlemin sıcaklığını hissettirir. Leyla Şerif Emin’in şiirleri
Bütün Urumeli şairleri, bilhassa da Üsküplü olanları Yahya Kemal yetimi sayılmalıdır!
Rumeli şairler coğrafyasıdır, şiir toprağı verimlidir. Divan şiiri Anadolu’da doğmuştur ama Rumeli’de neşv ü nema bulmuştur. Hele son yüzyıllarda Rumeli kökenli şairler şiir tarihimizde geniş yer tutar. Yahya Kemal’in Rumeli şairleri içinde müstesna bir yeri vardır. O şiirin hakkını verdiği kadar Rumelinin hakkını da teslim etmiştir. Köklerini, toprağını, annesinin hakkını hiçbir zaman inkâr etmemiştir.
Söyle ey şehir sana kaç şiir yazıldı bozgundan sonra…
Leyla Şerif, Üsküplü bir şaire olarak mâzinin şiir toprağından mısralar devşiriyor. Onun Yahya Kemal’in Açık Deniz şiirinin hüznünün sinmediği şiiri yok gibi. Şiirleri Üsküp’te başlıyor, İstanbul’a gidiyor zaman zaman, ama hep Üsküb’e dönüyor.
Çalıyor yine davullar
Bende fırtınalar kopuyor
Evine dönüyor Âgâh, iki şiir yakıyor
Kıvranır o sükünette iki bavul bir mendil
Âgâh kim? Yabancımız değil, Mehmed Âgâh, yani Yahya Kemal… Koca şairin Üsküb’e acıklı bir veda sahnesi gibi okuyabiliriz bu mısraları.
Kaybolan Şehir şiiri Leyla Şerif’in şiirinin değişmez laytmotifi. Oradan çıkıyor, her yeri dolaşıyor, asla kaybolmuyor ve tekrar oraya dönüyor.
Bu “Kaybolan şehir”den sesleniyorum sana
Leyla Şerif, bir varoluş mücadelesini omuzladığının farkındadır. Omzuna binen bu ağır yükten şekvacı da değildir.
Kaç beden büyüktü savaşlarım bilmiyorum
Üsküb’de, geçmiş zamanın şiirinin büyüsüne kapılan şairler, edipler Türkçe eserler ortaya koydukça şehir kaybolmayacaktır. Leyla Şerif bu şuurla ve heyecanla yazmaktadır şiirlerini.
Vatan senin olduğun yerdir bana.
Leyla Şerif, sürekli şehir, nehir ve semboller üzerinden konuşur. İçinden nehir geçen bir şehirde en önemli sembol köprüdür. Üsküb’ün tarihi köprüsü o kadar çok şeyi birbirine bağlar ki, vazgeçilmez bir sembol olur.
Üsküb’ün en dikkat çeken yapılarından biri şehrin birçok yerinden kolaylıkla görülen Saat kulesidir. Rumeli ağzıyla, “Saat kule” tarihin şahidi, eşi bulunmaz bir anıttır. Zamanı ölçmek için yapılmıştır ve zamana meydan okumaktadır:
Ben ne Kızkulesiyim ne de Galata
Ben zamana meydana okuyan Üsküp’ün saat kulesiyim
*
Bulunduğum yerde Sultan Murad’ın naaşı kalmış bir gece
Nöbet yeri işte
Yüzyıllardır aynı nöbetteyim.
Leyla Şerif de nöbettedir. Onun dil, kültür ve tarih nöbetinin kayıtları kitaplarından takip edilebilir. Saat kulesinin cismen tuttuğu nöbeti Leyla Şerif sözle, yazıyla tutmaktadır. Onun kayıt altına aldıkları bugünden düne uzandığı gibi, yarına da uzanacak ve manevi bir saat kulesi vazifesi görecektir.
Saat Kulesi’nin saati çalınmıştır. Ama yerine yenisi konulacaktır. İşte o zaman mekânın zamanla bütünlüğü sağlanacaktır.
Saat Kulesi, Leyla Şerif’in dilinden konuşur:
Saatlerinizi iyi ayarlayın sonra enstitü kurarım!
Edebî bir metinde büyük bir edebiyat eserine, Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ne gönderme yapılmaktadır. Edebiyatçının edebiyat eserleri üzerinden konuşmasından daha tabiî ne olabilir?
Bir Üsküp Masalı’nın sonunda, bir önceki kuşaktan Prizrenli şair Zeynel Beksaç’ın kitaba dair yazısı bir kadirşinaslık bildirisi olarak yer almaktadır.
En başarılı Osmanlıvalilerinden biri olarak kabul edilen Midhat Paşa’nın Tuna Valiliği yaptığı yıllar (1864-1868) modernleşme tarihimiz açısından ayrı bir önem taşır.
Devraldığı modernleşme mirasına kendine özgü denilebilecek birçok yenilik katan Midhat Paşa; dönemin taşra sorunlarına çözüm bulmak amacıyla ilan edilen Vilayet Nizamnamesi’ni Tuna’da başarılı bir biçimde uygulamakla kalmamış, yaygınlaşmasına öncülük de etmiştir.
Osmanlı Devleti’nin yeniden yapılanmasını zorunlu kılan sosyopolitik ve ekonomik gelişmelere de yer verilen eserde; katılımcı yerel yönetim, kanun hâkimiyetinin sağlanması, denetimin kurumsallaşması gibi; devlet yurttaş ilişkilerinin daha rasyonel ve çağdaş nitelikler kazanması konularında hayata geçirilen uygulamalar da ele alınıyor.
Prof. Dr. Bekir Koçtarafından kaleme alınan Osmanlı Modernleşmesi ve Midhat Paşa, tarihi kökenleri hakkında az şey bilinen taşra belediyeleri, nizamiye mahkemeleri, çocuk esirgeme kurumları, kız ve erkek meslek okulları, hapishane atölyeleri, kasaba buğday pazarları, siyasi polislik, tahsildarlık ve taşra basını gibi birçok kurum ve uygulamanın günümüze ulaşmasında Midhat Paşa’nın katkılarını geniş bir çerçevede ortaya koyuyor.Yılı: 2021 Genişli: 15,5 Yükseklik: 23,5 Sayfa Sayısı: 384
Doğan kitapın her hafta okurlar için edebiyat cebinde uygulaması çerçevesinde yayınladığı haftanın öyküsünde bu hafta Hakan Kurtaş’ın Hissi Kablelvuku adlı öyküsü yer aldı.
Doğan kitaptan haftanın öyküsü çerçevesinde yayınlanan öyküleri aşağıdaki linklerden takip edebilir ve indirip okuyabilirsiniz.
Haftanın öyküleri pdf, e-pub ve mobi olarak yayınlanmakta ve okurlar tarafından kendi cihazlarına indilebilmektedir.
Tunay Özerin “Odalar ve Perdeler” ismini taşıyan son kitabı Çıra Kitap tarafından yayınlandı.
Çıra Kitap tarafından ön satışa çıkan eser kitap alana bir kitap hediye kampanyası ile satışa sunulmuş oldu.
Son günlerde yayın sektöründe bu tür kampanyalar pek çok yayınevi tarafından düzenlenmekte.
Şiir okuru nezdinde Tunay Özer’in “Odalar ve Perdeler” kitabının ilgi göreceği bir gerçek.
Yazar ve yayınevini tebrik ediyoruz .
TUNAY ÖZER,
Hacettepe Üniversitesi Kamu Yönetimi bölümünden mezun oldu. İstanbul’da ikamet etmektedir. Şiir ve düz yazıları; Hece, Temmuz, Hayal Bilgisi, İtibar, Türk Dili, Yedi İklim, Barbar, Şiir Vakti, Mahalle Mektebi ve diğer edebiyat dergilerinde yayımlandı. Hayal Bilgisi 2017 Şiir Ödülü’nü aldı. Yayımlanmış üç şiir kitabı bulunmaktadır.
ODALAR ve PERDELER isimli dördüncü şiir kitabı, 3 bölüm ve 48 şiirden oluşmaktadır.
Kendisiyle yapılan röportajdan bir kesit:
“Şiirde gerçeklik ve sahicilik önemlidir. Yapay bir birey, sentimentalist, hayali acılar varsa, şiir karşıdakine geçmez. Yaşamadığım veya hissetmediğim, diğer bir deyişle, bana dokunmayan bir şeyi yazmam o yüzden.
Şiir özü itibariyle, bireysel bir tecrübedir. Öte yandan, başka bireyleri ilgilendiren veya genellik arz eden meseleleri anlatırken de kendi prizmanızdan geçirip şahsileştirmeniz,
böylelikle deneyimleyip yansıtmanız onu etkili kılar. Bu şahsilikten üreyen kimya ile ancak şiirde başkasına dokunabilir ve onun hüznüne, sevincine ve türlü duygularına yaklaşabilirsiniz.
Öte yandan, düşünce, duygunun içinde mündemiç hâlde geliyor bana. Mısracı bir şairim ben. Gittikçe daha sade, yalın, rahat bir söyleyişe kavuşmuş, yoğun şiirler kaleme almaya çalışıyorum. Bunu ne kadar başardığım, okuyucunun takdirine ve zamanın hakemliğine kalmıştır artık. Amacım, derin berrak bir şiire ulaşmak.”
Bozkır, Soğuk Rüya kitaplarıyla beğeni toplayan hikayeci İmdat Avşar’ın yeni kitabı çıktı.
Güvercin Sevdası adını taşıyan yeni kitabı Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları arasında yerini aldı.
Hikayeci İmdat Avşar Anadolu insanını içtenlikli, doğal bir ortam ve hayat içinde folklorik öğeler ve deyişlerle destekleyerek anlattığı seçkin üslubu ile okurlarca oldukça beğenilen kitaplarına Güvercin Sevdası’nı eklemiş oldu.
İmdat Avşar Türk lehçelerinden yaptığı çevirileriyle de tanınan bir yazar.
(…) Türk milleti, bütün tarih boyunca kaderinin devamlı ihtar ve ifşa edişleriyle meydanda olduğu gibi, ya olunca her şey olmaya, yahut olamayınca hiçbir şey olmamaya memur, ulvî ve çetin bir nasibe mazhardır; ve bu şanlı nasibin sert hükmünde, Türk milleti için, arslanın maiyetindeki karakulaklardan (tilki, çakal, sırtlan vesaire) biri olmaya mahsus, ikisi ortası bir muvazenecilik yoktur. O, bizzat arslan gibi, ya ormanların hâkimi, yahut kafeslerin mahkûmu kalacak; birinci halde karakulaklar onun sığıntısı, ikinci halde de, o, karakulakların maskarası diye yaşayacaktır.
Demek ki, bizim kendi kendimizi, kendi dar ve pek hudutlu çerçevemiz içinde dahi kurtarabilmemiz için, bağlı olduğumuz dünya parçasını da beraber kurtaracak ve o dünya parçasının bütün yeryüzüne üstünlüğünü gösterecek bir kudrete ulaşmamız lâzım… Yâni bir dünya çapında kurtarıcı olamadan, bu çapta kurtarıcılara mahsus bir hamle ve hazırlık sahibi bulunmadan, bu küçücük zatımızla bile kurtulamıyoruz.
Evvelâ şahsını, sonra bütün Doğu âlemini kurtarması, daha donra da çepeçevre yeryüzüne ve insanlık kadrosuna sahip bir kurtuluş ifadesine varması için Türk milletine gereken yol, en girift, en mahrem ve en iç kavranışıyle İSLÂMİYET’tir. (…) (İdeolocya Örgüsü, s. 84)
Üniversite hayatım, 1994-1998 yılları arasında Ankara’da geçti. 4 yıl boyunca devlet yurdunda, Cebeci Erkek Öğrenci Yurdunda kaldım. Orta Asya’dan gelen pek çok Türk öğrenciyi bu vesileyle tanıma imkânım oldu. Doğru veya yanlış, hem fert plânında hem de meydana getirdikleri topluluklar hakkında bir kanaat sahibi oldum.
Azerbaycan Türk’ü Vugar, oda arkadaşımızdı. Ankara’nın soğuğunda rahatsızlanınca, Vugar, bugün alternatif tıp denilen kimyasal ilâç harici yöntemlerle tedavi tavsiyesinde bulunur, hattâ bizzat tedaviyi uygulardı. Şimdi nerededir, ne yapar, bilmiyorum ama Allah razı olsun iyi insandı. Bir hafta sonu, Ankara Hukuk’u beraber kazandığımız Bilecik’ten ortaokul ve lise arkadaşım Timuçin, ben ve Vugar sinemaya gitmeye karar vermiştik. İki alternatifimiz vardı, Tom Hanks’in “Forrest Gump” filmi ile Jean Claude Van Damme’nin “Timecop” filmi. O zaman Google yok ki fikir sahibi olasınız, Vugar, Tom Hansk’in filmi için “bir delinin hikâyesi”ymiş, ne işimiz olur, diğerine gidelim deyince biz de ona uyup vurdulu kırdılı diğer filme gitmiştik. Şu an o filmden ufak bir sahne bile hafızamda değil ama Forrest Gump’u geçen zaman içinde belki on defa seyredip, her birinden ayrı keyif aldım. Eminim Vugar da bugün benim gibi düşünüyordur. Basit bir hatırayı anlatmak değil meselem, Azerbaycan Türk’ü Vugar ile aynı duyguların insanıydık, buna vurgu yapmak istiyorum. Yurdumuz, o tarihlerde pek çok devlet yurdu gibi Ülkücü kardeşlerin hâkimiyetindeydi. Reis yardımcısı, ikinci reis Azerbaycan Türk’üydü, 20 küsur yıl öncesinden bahsediyorum, bu kadar bir ve beraberdik dikkatinizi çekerim. Azerbaycan devleti, liyakat esaslı sınavlar yapıp bu gençleri gönderiyordu, hepsi okullarında başarılı öğrencilerdi.
Onlarla birlikteliğimiz çok uzun sürmedi. Çeçenistan’ın içinde özerk bir bölge varmış, İnguşetya. Şu an Çeçenistan’dan ayrı bağımsız bir cumhuriyet galiba. İşte oradan öğrenciler gelmiş Ankara’ya. Zaman içinde aynı kıza âşık olan bir Azerbaycan Türk’ü ile bir İnguş kavga etmişler, bu kavga iki topluluk arasında o kadar büyümüş ki Ankara’daki bütün Azerbaycan Türklerini bir yurda, İnguşları da bizim yurda göndermek zorunda kaldı devlet, maalesef. Aman Allahım. Rusların nasıl bir asimilasyon yaptığını, kaslı bedenlerinden sağlık fışkıran ama düşünce, fikir yönünden kıt bu çocuklarda acı bir şekilde tecrübe ettik. 6 ay dayanabildiler, biz de öyle. Her biri başta küçük mafyacılık olmak üzere türlü suçlara bulaşıp Türkiye’yi terk etmek zorunda kaldılar. Onlardan yana, yurdu terk ederken ettikleri kıvrak danstan başka hiçbir hatıra kalmadı.
Türkmenistan’dan gelen öğrenciler vardı. Bizimle hiçbir irtibatları olmaz, mescidin kapısının önünden bile geçmezlerdi. Türk millî futbol takımının ve kulüp takımlarının Avrupa’da yeni yeni başarı kazandığı yıllar. Bu çocuklar, Rus takımlarıyla yaptığımız maçlarda için için Rusları desteklerdi, her hallerinden belli olur ama dayak korkusuyla bunu açığa vuramazlardı.
Afganistandaki Özbek Türklerinin lideri Raşit Dostum’un bir yakınının araya girmesiyle Türkiye’ye gelen Muhammed ağabeyimiz vardı bir de. Oda arkadaşımız. O zamanlar en az 35-40 yaşlarında, evli barklı bir adam. Doktor olmak niyetiyle Ankara’ya gelmiş, sağlıkla ilgili bir meslek yüksekokuluna zorla yerleştirilmiş, kaldığı uzun yıllara rağmen Türkçeyi tam olarak öğrenememiş bu sebeple bir türlü mezun olamayan ağabeyimizdi. Biz mezun olduğumuzda o hâlâ beyaz önlük giyme hayalleri kuruyordu. Ama halis Müslüman, iyi insandı. Farklı odalarda kalan az sayıda Özbek Türk’ünü de öyle bildik.
Türk birliği üzerine okumalar yapmış, akademik seviyede fikir yürütebilecek bir kardeşiniz değilim. İleri süreceğim fikirler aciz şahsımı bağlar, benden önce bu fikirler mutlaka ilmî mânâda ele alınmış, üzerinde çalışılmış, bir plâna projeye bağlanmıştır. Buna rağmen affınıza sığınarak öğrencilik yıllarımdan edindiğim sınırlı kanaatle şunları söylemeden edemiyorum;
Türk birliğinin lokomotifinin Türkiye ve Azerbaycan Türkleri, devletleri olması uygun olur, eğitim, kültür, ekonomik vb seviyeleri bunu gerektirir, hattâ Allah Resulü’nün (sav) bir yolculuğa çıkarken aranızdan birini reis seçin emri gereği, uzun bir yolculuk olacak birlikteliğin reisinin Türkiye olması gerekir. Tarih, bize bu mesuliyeti yüklüyor.
Bu birliğin siyasî, harsî, ekonomik, eğitim, dil, din pek çok yönü var. Bütün bu meseleleri ana başlık, alt başlıklar halinde tespit edecek, görev taksimi yapacak bir büyük üniversiteye ihtiyaç var… Bu üniversite Söğüt’te mi, Ahlât’ta mı, Çanakkale’de mi olur bilemem. Ama sadece Türk birliği üzerine çalışan, birliğin ajandasını yazacak, üst kimliğini meydana getirecek bir büyük üniversite kurulmalı… Daha sonra bu üniversitenin şubesi mahiyetinde diğer Türk devletlerinde kurulacak diğer üniversiteler… Kıbrıs’ta imkân olsa sahabe mezarlarının yanı başında, Buhara’da, Semerkand’da, Kırım’da, Kerkük’te oraların manevî iklimine uygun isimlerle kurulacak üniversiteler…
Önceki acı tecrübeden ders çıkarmak kaydıyla tamamen devletlerin kontrolü altında, ortak kültüre hizmet edecek, başarılı öğrencilerin eğitim göreceği çok sayıda yatılı ilköğretim ve lise seviyesinde okullar açılabilse. Enderûn tecrübesine sahip bir millet için eğitimi bu şekilde plânlamak zor olmasa gerek…
TRT belgesel, program bazında güzel işler yapıyor. İtiraf edeyim bizim evde bu programların çok azı ilgi görüyor. Programların kötülüğünden değil nefsin daha alt seviyede işlere ilgi göstermesinden. Bir zamanlar “Yabancı Damat” isimli Yunan bir delikanlıyla Türk kızının evliliğini konu edinen bir dizi çekilmiş ve uzun zaman Ege’nin iki yakasından da ilgi görmüştü. Yanlış mı yanlış ama ters tarafından bizim yetkililere fikir veremez mi acaba? Türk dizi sektörünün alıp başını gittiği şu zamanda bütün Türk dünyasının ilgisini, dikkatini çekecek varsın içinde aşk da, vurdu kırdı da olsun bir dizi çekilemez mi…
Elimizdeki cep telefonlarından kolayca girdiğimiz sosyal medya hesaplarının kime ve nereye hizmet ettiğini bilmeyenimiz yok. Bu uygulamaların şöyle bir faydası oldu, nice eski ahbap, dost, akraba bu vesileyle buluştu, yeniden görüşmeye başladılar. Türk dünyasına hitap edecek, ortak kültüre, dile, edebiyata hizmet edecek, tasa ve sevinci ortak hale getirecek bir sosyal medya uygulaması icat edilse.
Spor… Kitlelerin ilgisini çekmede üzerine yok, hele hele futbol. İran’daki bir Türk futbol takımının maçları Türkiye’de ilgiyle takip ediliyor. Bir Türk ligi kurulamaz mı? Çok zor olmasa gerek. Ve sporun diğer dalları bu amaca hizmet edemez mi? Doğu Türkistanlı bir çocuğun sırtında Türk sporcuların isimlerinin yazılı olduğu bir forma olamaz mı?
Dünyanın dört bir köşesinde kurban dağıtımı yapan Türk dernek, vakıf üyesi var. Sadakanın efdali yakın akrabaya verilenidir. Hepsi oturup anlaşsa, 3 sene 5 sene Türk dünyasında hayırlarını yapsalar güzel olmaz mı…
İşimiz zor, çetin, yolumuz uzun. Allah, bu yolda olanlara kolaylıklar versin ve birliğimizi daim eylesin!
Yazarımız İlkay Coşkun’un yeni kitabı basıldı. Hayırlı uğurlu olsun… Okuyanı, istifade edeni bol olsun…
“İç Hatlar”, İlkay Bey’in yayınlanmış yedinci eseri. Bu kitabıyla aynı anda basılan “+ Uç” isimli şiir kitabı dışında, 2008-2018 yılları arasında yayınlanmış dört şiir ve bir deneme eseri daha bulunuyor.
Ellili yaşlara adım atmak üzere olan İlkay Bey, velud bir yazar, kalem. Kitaplaşmış eserleri dışında, Anadolunun dört bir yanında çıkan dergilerde de eserleri yayınlanıyor. Derginiz Kardelen de bunlardan biri.
Kardelen, otuz yıl önce kaleme alınmasına rağmen dumanı üstünde tüten “Çıkış Beyannamesi”nde, “… kökü kazınmak istense de, “Oku!” ve “Düşün!” diyen bir kültürün içinde “düşünen adam” nesli tükenmiş dinozor olamaz. Küsüp köşesine çekilmiş bu “yalnız gezen yıldızlar” bulunabilirse onlarla “bir maya tutturulabilir.” Buna da inanmazsak, ne olur sonra halimiz?..” demişti. İşte İlkay Bey, otuz yıl önce yaptığımız tespitin bugün ete, kemiğe bürünmüş hali.
Eserin tashihini yapmak bize nasip oldu. Bundan son derece memnunum. Kitap, içimizden birinin, bizi bize anlattığı sıcak, samimi yazılardan meydana geliyor. Aslında eserin ismi de muhtevası hakkında okuyucuya fikir veriyor; İç Hatlar… İlkay Bey, bu toprakların insanı, eseriyle de bunu yüksek sesle dile getiriyor; ben Anadolunun, bu toprakların evlâdıyım diyor.
“Bisküviyi Çaya Banmak”… Kitapta yer alan yazılardan biri. Pek çoğumuzun çocukluk hatıralarında kalan ve artık unutulmak üzere olan bu alışkanlığımızı birilerinin kaleme alması gerekiyordu. Bisküviyi çaya banarak yemek, bütün basitliğinin ve sadeliğinin ötesinde koca bir milletin ortak tavrı olması sebebiyle ehemmiyetli.
“Yaşlılık Aylığı” yazısındaki “Nayıl’ın torunu” hemen bütün Anadolu köylerinde karşımıza çıkabilecek bir annemiz.
“Gelin Kaynana” yazısındaki tespitler, kültür coğrafyamızın tamamı için geçerli.
“Çaylar Sıcak Olsun” yazısı aslında yazarı ve eserini tanımak açısından ipucu mahiyetinde bir yazı. “Dostluğun nişanesi çay; fakirlerin, yalnızların millî içeceği, şairlerin ilhan kaynağı değil midir?” diyen yazar, çay içmeyi bir sanat haline getiren milletlere de dikkat çekiyor. Çay içmenin bir kültür haline geldiği toplumların dünün, bugünün ve yarının dünyasına yön veren, verecek milletler olması hayli ilginç. Yazarın çayı tarifinde kullandığı tamlamalara dikkat; muhabbetlerin vazgeçilmesi, yazın iç ferahlığı, ailede tat, dostla hoş sohbet… Çocukların çayla tanıştırılması ve çay kültürünün devamını sağlamada kullanılan tabir; “paşa çayı”. Çaya özensiz davranmanın yadırgandığını, poşet çaya, elektrikli su ısıtıcı üzerinde demlenen çaya, plâstik bardakla ikram edilen çaya gösterilen tepkiden anlıyor, yazarımız.
Eser, beş bölüm halinde kaleme alınmış; İnsan, Kitap, Dava, Şiir Sanatı ve Dönüş. Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık bünyesinde çıkan kitaba kitapyurdu.com isimli internet sitesinden ulaşılabilir.
Yazarımızı, tebrik ediyor, daha nice eserler kaleme almasını temenni ediyoruz.
Gelecek sayı (108) konusu, 15.02.2021 tarihinde sitemizden (kardelendergisi.com) ilân edilecek.
Eserler, 08-21.03.2021 tarihleri arasında, “Kardelen’de yayınlanması talebiyle” Word dosyası olarak (kardelen@kardelendergisi.com) adresine gönderilmeli. Bu tarihler dışında ve başka adreslere gönderilenler, dikkate alınmayacak.
Her sayı için ayrıca eser gönderilmeli. Bir seferde en fazla 2 fikir yazısı ve hikâye, 3 şiir, 2 sayfa karikatür gönderilebilir. Başta inceltme işaretleri olmak üzere imlâ kaidelerine dikkat edilmeli. Elle düzenleme yapılmamalı, programın imkânları kullanılmalı. Belirtilenden fazla eser gönderenlerin hiç bir eseri dikkate alınmayacak.
Daha güçlü olarak kervanın devam edebilmesi için bir eseri Kardelen’de yayınlanan bir şair ve yazar, ikinci eserini göndermeden önce Kardelen’e abone olarak kervanı güçlendirmelidir. Ayrıca Kardelen’in faaliyet gruplarına ve toplantılarına da iştirak etmeleri faydalı olur.
Trabzon Sosyal Bilimler Lisesinde Felsefe Grubu öğretmeni Davut COŞKUN öncülüğünde okulun giriş kısmında “KİTAP VE DERGİ DÜNYASINDA BU AY” bölümünde güncel kitaplar ve dergiler öğrencilerin istifadesine sunuluyor.
Bizimle irtibata geçen Davut COŞKUN sayesinde Kardelen dergisi de okuldaki raflarda yerini aldı.
Yüz yüze eğitimin yapılamadığı bu dönemde öğrencilerin okula gelerek kitap ve dergileri alarak okuduklarını öğrendik.
Başta Davut Coşkun olmak üzere, bu projeyi hayata geçirmede emeği olan okul idareci ve öğretmenlerine teşekkürü borç biliriz.
YAZARLARIMIZDAN YENİ KİTAPLAR
Yazarlarımız İlkay COŞKUN, Hızır İrfan ÖNDER ile Süleyman BOZKURT’un yeni kitapları çıktı.
Yazarımız İlkay COŞKUN’un “İç Hatlar” deneme kitabı ile “+Uç” şiir kitabı Kitap Yurdu Yayıncılıktan çıktı. Yeni yayımlanan kitaplarla birlikte İlkay Coşkun’un yayımlanan 7 kitabı oldu.
Uzun süredir dergimizde yazı ve şiirleri yayımlanan Hızır İrfan ÖNDER’in 5.şiir kitabı basıldı. “Elimden Tutmuyor Hayat” şiir kitabı Klaros Yayınlarından çıktı.
Dergimizde şiirleri yayımlanan Süleyman BOZKURT’un ilk şiir kitabı, “Bir Başına” İzdiham Yayınlarından çıktı.
Yazarlarımızı tebrik ediyoruz…
28. Kardelen TOPLANTISI
Kardelen’in geleneksel yazarlar toplantısının 28.si salgın hastalığın devam etmesi sebebiyle telekonferans yöntemi ile 17 Ekim günü gerçekleştirildi. Toplantı, Yavuz Sert’in takdim ve selâmlama konuşması ile başladı.
105.sayının değerlendirilmesiyle birlikte hazırlıkları tamamlanmak üzere olan 106.sayının da değerlendirilmesi yapıldı.
Daha sonra, önümüzdeki birkaç sayının konu tespitiyle ilgili yapılan değerlendirmelerde 107.sayının “Türk Birliği”, 108.sayının “Sünnet”, 109.sayının “Türk Dergiciliği” olmasına karar verildi. Toplantıda, dergi ile ilgili projeler istişare edilirken yazarlar ülke ve dünya gündemine ilişkin değerlendirmelerde bulundular.
Bir sonraki toplantının tarihi ve idarecisi belirlendi ve toplantı sona erdi.
28. Kardelen toplantısı Başkanı Yavuz SERT’in açış konuşması:
Çok kıymetli Ali Hocam, sevgili editörümüz Kadir abi ve tüm gönüldaşlar, Allah’ın selâmı, rahmeti, bereketi ve Efendimiz’in şefaati, muhabbeti üzerinize, üzerimize olsun inşallah.
Eli kulağında olan 106. sayımızda isimlerini andığımız Mevlâna Celaleddin-i Rumî, Yunus Emre hazretleri ile birlikte Hâce Ahmet Yesevî, Cüneydi Bağdadî, İmam-ı Rabbanî, İmamı Gazalî, Şahı Nakşibendî, Ahmet Er-Rıfaî, Abdüldakir Geylanî, İbrahim Dussukî, Ahmet El-Bedevî, Hasan Eş-Şazelî, İbrahim Gülşenî, Muhyiddin İbnü’l Arabî, Nureddin Cerrahî, Abdulhakim Arvasî ve Bilecikimizin şeyhi Şeyh Edebalî hazretleri sultanlarımız başta olmak üzere, tüm meşayihi kirâmın, büyüklerimizin himmeti, feyzi, bereketi üzerimize olsun inşallah. Allah onların da şefaatlerine eriştirsin, himmetleri ile toplantımızı bereketlendirsin. Hepinizi hürmetle selâmlıyorum, toplantımız hayırlara vesile olur inşallah.
Kıymetli dostlar, bendeniz çok hoş muhabbet bir adam değilim, tabir yerindeyse asosyal biriyimdir.
Hani konuşmanın arasında boşluk bırakmayacak kapasitede, her konuda söyleyecek bir şeyleri olan, muhabbeti keyif veren kişilerden vardır. Fakir onlardan değilim.
Muhabbetlerde yaşadığım bu zorluğa benzer zorluğu yazılar için de yaşıyorum. Her yeni sayıda beni bir endişe kaplıyor. Bu sefer ne yazacağım diye. Bu konuda söyleyecek neyim olabilir ki endişesi… Ama üzerinde düşünmeye başlayınca ortaya yavaş yavaş bir şeyler çıkıyor. Ali Hocamın “yazmak, sistemli düşünmektir” sözünün doğruluğunu her yazıda bir kez daha anlıyorum. Bir konu üzerinde sistemli düşününce o konu hakkında söyleyecek illaki bir şeyleriniz oluyor.
Her yazar yazısı ile ortaya bir şeyler koyuyor. Ve bunu kendi üslubu ile yapıyor. Bugün, dergimizde sürekli yazan kalemlerin yazılarında isimleri olmasa, hangi yazının kimin kaleminden çıktığını büyük oranda hepimiz anlayabiliriz. Demek ki, her yazar geçen yıllar boyunca bir üslup, bir karakter bina etmiş.
Her şey bir “kelime” ile başladı: “Kün”. Allahu Teâlâ ilk peygamber olan Hz. Âdem’e isimleri öğretti. İsimler, yani kelimeler. Bendeniz de genelde konu yazılarına o konu etrafındaki kelimeler, kavramlar ile başlıyorum. Toplantı vesilesi ile kaleme aldığım bu notlara da dergicilik üzerine kavramlarla başlamak istedim.
İlk akla gelen kelimeler dergi, mecmua, jurnal, magazin… Dergi ve mecmua anlam olarak çok yakın kelimeler. Dergi kelimesi, neredeyse bin yıldan eskiymiş, ben daha yeni bir kelime zannediyordum. Derleme yapılan yer ve sofra anlamına geliyormuş. Mecmua da adı üstünde, cemden geliyor, toplama, derleme yeri. İngilizce’de dergilere “magazine” deniyor, bu kelime de bir şeylerin toplandığı depo anlamına geliyormuş. Görüyoruz ki özünde hepsi benzer anlamlara sahip.
Kardelen de bizim toplanma yerimiz. Meşrep farklılıkları olsa da benzer duygularla her sayıda ayrı bir enerji ile soframızı kuruyoruz. Şu an bir yenisini idrak ettiğimiz toplantılarla sofranın birini kaldırırken diğer sofranın hazırlığına başlıyoruz.
Yukarıda saydığım kelimelerden daha önemlisi ise “yazmak” kelimesi. Yıllar önce, Kardelen’in ilk yıllarında bir sohbet ortamında yazmak üzerine konuşulurken, yazmanın yaymak anlamına geldiğini söylemişti Ali Hocam, yanlış anımsamıyorsam ben de köyde yufka açan kadınların bu fiile “yufka yazmak” dediklerini örnek göstermiştim.
Yazmak kelimesi de dergi gibi bin yıllık kelimelerimizden. Yayma dışında düğüm çözme, açma ve çözme anlamlarına geliyormuş.
Biz de Kardelen olarak, her yazı, her sayı ile bir düğüm çözüyoruz belki de. Hem kendimizden bir düğüm hem cemiyetimizden belki de birbirimizden… Bu devirde düğüm çözmenin zorluğunu bile bile buna devam ediyoruz. Önümüzde çözülecek çok düğüm var, hepsini çözmeye belki ömür yetmeyecek, belki boyumuzdan büyük işler bunlar…
Ama Efendimiz’in de saâdetle buyurdukları gibi, ameller niyetlere göredir. Bizim niyetimiz hâlis inşallah. Allah niyetimizi kabul etsin. Tekrar tüm gönüldaşları hürmetle selâmlarım.
YAZARIMIZIN YAZISINA BÜYÜK İLGİ
Yazarımız Av.Mustafa Büyükgüner, daha önce Bilecik’te valilik ve Söğüt’te kaymakamlık yapmış olan Refik Arslan Öztürk’ün vefatı üzerine bir yazı kaleme aldı. Bilecik Sakarya Gazetesi ve internet sitesinde yayımlanan yazıda, Av.Mustafa Büyükgüner, vali Refik Arslan Öztürk ile ilgili bir anısını anlattı ve onun gönderdiği bir mektubu yayınladı.
O zaman Erzincan valisi olan Öztürk, Büyükgüner’e yazdığı mektupta Bilecik ile ilgili görüşlerini samimi bir dille anlatıyor. Bilecikliler tarafından sevilen ve Bileciklilerin gönüllerine giren vali Öztürk hakkında yayımlanan bu yazı Bilecik kamuoyunda büyük ilgi ile okundu.
Biz de bu vesile ile hayırlı hizmetlerde bulunan vali Refik Arslan Öztürk’e Allah’tan rahmet yakınlarına başsağlığı diliyoruz.
Kardelen KAPINDA
Kardelen Dergisi, süreli yayınların satış sitesi olan “Dergi Kapında” (www.dergikapinda.com) ile anlaşma yaptı. Bundan sonra Kardelen bu siteden de satın alınabilecek. İlk olarak 106.sayı ile başlanılan satışa, yeni çıkan ve çıkacak dergiler ile devam edilecek.
Sizler de Kardelen’in yeni çıkan sayılarını satın almak için www.dergikapinda.com adresini ziyaret edebilirsiniz.
29. TOPLANTININ ZAMANI VE GÜNDEMİ
3 Ayda bir yapılan Kardelen toplantıları hakkında, toplantı sekreteri Av. Kadir BAYRAK, açıklama yaptı:
“İstişarelerden sonra 29. toplantımızın zamanı ve gündemi belirlendi. 29. toplantımız, kısmet olursa , 30 Ocak 2021 Cumartesi günü öğle namazı sonrası 13.45’te başlayacak. Toplantımız yine internet üzerinden yapılacak.
Gündemimiz şöyledir:
1) Toplantı başkanının (Mustafa BÜYÜKGÜNER) takdimi ve selâmlama konuşması.
2) Ali Hoca’nın konuşması (uygun görürse).
3) 106. sayının değerlendirmesi.
4) 107. sayının (vatsap üzerinden gönderilen son hali üzerinden, kapaklar dâhil) değerlendirmesi.
5) Vatsap gruplarının başka bir sosyal medya ağına taşınması hususunun istişaresi.
6) Gelecek sayılar için konu tekliflerinin istişaresi, 108. Sayının konusunun tespiti.
7) Dergi ile ilgili projelerin istişaresi.
8) Ülke ve dünya gündeminin değerlendirilmesi.
9) Bir sonraki toplantının tarihi, yeri ve idarecisinin tespiti.”
Kardelen, “Türk birliği” konusunu ele aldığı 107. Sayısıyla karşınızda.
Üstad, “İdeolocya Örgüsü” isimli baş eserinin henüz ilk sayfalarında, eseri ve fikirleri etrafında ortaya çıkabilecek vehimleri kovmak için şu cümleye yer verir; “En ulvî tecrid ve mânâlandırmalara, çok defa en süflî teşhis ve maksatlandırmalar musallattır.” 30 yıl ve 107 sayılık külliyatımız, nereye dayandığımızı, fikrimizin kaynağını hiçbir şüpheye yer vermeyecek bedahette izah etmesine rağmen, bizi bilmeyen, tanımayanların aklına “Türk birliği” deyince gelebilecek “ırkçı, faşist” vehimlerini ortadan kaldırmak adına Veda Hutbesinden her biri kıyamete kadar hükmünü icra edecek şu hadislere yer vererek sohbete başlamayı uygun buldum;
●“Ne Arap’ın Acem’e (bütün öbür milletlere) ne de Acem’in Arap’a üstünlüğü vardır.”
●“Sizi doğru yola sürecek insan, kesik burunlu bir zenci de olsa ona itaat ediniz!”
Allah’ın, hem dünyada hem de âhirette yüzünü keremlendirdiği, nur neslinin kaynağı Hz. Ali, “İnsanın nesebinde iftihar edebileceği şeyler, toprakla sudan başka ne olabilir?” buyuruyor.
Kardelen’in, Türk birliğinden ne anladığı ve ne anlatmak istediğinin sınırları böylece çizilmiş oluyor; İslâm ne diyorsa o…
Ölçüyü koyduktan sonra tefekkürümüze devam edebiliriz. Her şeyden önce “birlik” mefhumu üzerinde düşünmeliyiz, özellikle de ipi kopan tespihin tanelerinin ortaya saçılıp dağıldığı gibi salgın hastalık sebebiyle birbirimizden koparıldığımız, ayrıldığımız şu günlerde… Fizikî ayrılıklar, gönül yakınlığına engel değil ama gözden ırak olan gönülden de ırak oluyor maalesef. Göz göze, diz dize sohbetlerimiz azaldı, beraber bir faaliyet yapamaz hale geldik. Bırakın faaliyeti cenazelere iştirak edemiyoruz, çoğu zaman cenazeden haberimiz bile olmuyor. Dede Korkut destanlarından bugüne duamıza işlemiş “birliğimizi daim eyle” niyazının mânâsını şimdi daha iyi idrak ediyoruz. Allah, salgın hastalık musibetini bir daha ortaya çıkmamak üzere tez zamanda üzerimizden kaldırsın, duamız budur. Ve bu süreci, birilerinin planlarının tersine birliğimize, beraberliğimize vesile kılsın. Aramıza giren mesafeleri kaldırsın, okulda, camide, fabrikada, düğünde, cenazede, hayatın her alanında omuz omuza olmayı nasip etsin…
Birlik üzerine tefekkürümüzü fert ve cemiyet planında yaptık, millet hatta milletler planında sağlanacak birliğin değeri de ona göre. Asırlardır Rusya, Çin ve İran gibi devletlerin hâkimiyeti altında kalan, değişen dünya konjonktüründe en azından bir kısmı bağımsızlıklarını kazanır gibi olup bu kez kurulan yeni dünya düzeninin, kapitalizmin etkisi altına giren, tarih boyunca asıl değeri İslâm ve Türklükle irtibatı en alt seviyede kalan, bırakılan koca bir coğrafya ve nüfustan bahsediyoruz. Her yönden bereketli en eski kıta Asya’nın ortasında, bütün uzuvları hareket etmemek üzere âdeta toprağa çivilenmiş koca bir dev kurtarılmayı bekliyor. Hayalini kurduğumuz Türk birliği, bu koca devi uyandırıp sadece Doğu Türkistan’daki zulme dur diyebilse amacına ulaşmış sayılabilir. Hamd olsun ki, Karabağ’da elde edilen zafer, gerçekleşmesi mümkün olmayan bir hayal peşinde olmadığımızı gösterdi ve uzun yıllardır söylenegelen “bir millet, iki devlet” düsturu bu zafer sayesinde hayat buldu, ete kemiğe büründü. Allah, “bir millet, üç devlet, dört devlet…” diyebileceğimiz günleri de nasip etsin…
Kardelen’de uzun zamandır beri “sayı editörlüğü” kurumunu işletiyoruz. Her sayıyı ilgi alanına göre bir yazarımıza zimmetliyoruz sizin anlayacağınız. Bunun editörün yükünü fazlasıyla aldığını ve onu rahatlattığını söylemeliyim. Bu sayı, en büyük devletimiz Osmanlıya beşiklik eden Söğüt’ten Av. Mustafa Büyükgüner kardeşimin sayı editörlüğünde hazırlandı. Türk birliğinin ele alındığı bir sayıyı ancak Söğütlü bir yazara emanet edebilirdik, öyle de oldu, hamd olsun.
Bazı sayılar, biz adını koymasak da içimizden birinin özel sayısı olabiliyor. Doğu Türkistan sayımızda yazarımız, şairimiz Ahmet Değirmenci öne çıktı, inisiyatif aldı ve sayıyı şekillendirdi, karakterini sayıya yansıttı. Geçtiğimiz sayı, röportajı, yazısı, eser değerlendirmesiyle site editörümüz Yavuz’un mührünü taşıyan bir sayı oldu. Ahmet Bey, sıranın yine kendine geldiğine inanmış olmalı ki bu sayıya da el attı. Ahmet Bey, elinizdeki sayıda Büyük Birlik Partisi eski genel başkanı, geçmişte Kültür ve Turizm Bakanlığı yapan ve halen Cumhurbaşkanlığı Başdanışmanlığı vazifesini yürüten Yalçın Topçu beyefendi ile konumuzun ruhuna uygun, güzel bir röportaja imza attı. Allah, emeklerini zayi etmesin, başarılarını daim kılsın.
Yazarlarımızdan İlkay Bey, bir batında iki kitap bastırmanın sevincini yaşadı ve yaşattı. Artı Uç isimli şiir ve İç Hatlar isimli deneme yazılarının derlendiği iki kitabının yazarımıza ve edebiyat dünyamıza hayırlı olmasını diliyoruz.
Yine yazarlarımızdan Hızır İrfan Önder’in yeni şiir kitabı “Elimden Tutmuyor Hayat” basıldı. Eser, yazar ve şairimizin beşinci şiir kitabı.
Bir sonraki sohbetimizde de dergimizin sahibi Ali Erdal Hocamızın yeni eserinin basıldığı müjdesini vermeyi ümit ediyoruz.
Daha nice güzel haberler vermek duasıyla bütün okuyucularımızı selâmlıyorum.
Kimlik deyince hepimizin aklına nüfus kâğıdı gelir. Nüfus kâğıdında veya yeni hali ile kimlik kartlarında kişiyi işaret eden isim, soyisim bilgileri yanında fotoğraf, doğum yeri ve tarihi gibi bilgiler de yer alır. Ama kişinin kendisi bu bilgilerden çok daha fazlasıdır. Bir varlığın ismi o varlığın kendisi değildir, isim o varlığı işaret eden bir “şeydir”.
Toplumların da isimleri vardır. Bu toplumlardan bazıları dünya tarihinde söz sahibi olmuş ve medeniyet olarak kabul edilmişlerdir. Türkler de bu medeniyetlerden biridir. İsmimizin nereden geldiği hakkında çeşitli rivayetler var. Türk isminin yüzyıllar evvel ilk kez Çinliler veya diğer komşularımız tarafından kullanıldığı düşünülüyor. Şu anda üzerinde yaşadığımız topraklara da “Türkiye” diyen biz değiliz, İtalyanlar, biz Diyâr-ı Rum veya Anadolu demişiz. Nasıl ki bir sülâle veya büyük bir aile kendi içlerinde aile fertlerinin isimleri ile iletişim kurabilir ancak dışarıdan biri aileyi işaret ederken o ailenin adı veya lâkabını kullanır ve o lâkap çoğunlukla komşular tarafından verilir, çok büyük bir aile olarak tanımlayabileceğimiz toplumlarda da isimlendirme genelde böyle olmuş.
Toplumların farklı zamanlarda farklı özellikleri ön plâna çıkabilir. Çok uzun zaman alan çevresel değişikliklerle o topluluğun kimliği de bu değişime göre dönüşebilir. Ama temel karakter özellikleri aynı kalır. Misal, Hz. Ömer iman etmeden önce de kuvvetli, cesur ve asabi bir zattı, iman ettikten sonra bu özelliklerini İslâm’a uyan bir şekilde kullandı. Milâttan önceki zamanlarda Türk olarak işaret edilen topluluk iyi savaşan, cesur, sert iklimlere alışık, iklim ve ihtiyaçlar nedeni ile göç eden kişilerden oluşuyordu. İslâm ile şereflendikten sonra bu özelliklerini İ’lâ-yi Kelimetullah için kullanmaya başladılar.
Toplum kimlikleri ilk oluştuğu anda bir ırkı temel alabilir, alması normaldir. Ancak bu kimliğin bir ırk üzerinden devam etmesi mümkün değildir. Tarihî akış da böyledir. Hattâ Osmanlı hanedanında ülkedeki bir Türk aile öne çıkmasın diye hanımlar hep yabancılardan seçilmiştir. Ancak bu olmasa bile Türk kimliği ırkçılığa en uzak toplum kimliğidir. Çünkü çok farklı bir anlam taşır.
Türk Kimliği’ndeki “Türk” kelimesi bir ırka işaret etmemektedir. Günümüzde -veya herhangi bir zamanda- saf bir ırk peşinde koşmak abesle iştigaldir. İnsanın annesi, babası, cinsiyeti, doğduğu yer gibi özelliklerini seçme imkânı yoktur. Hiçbir dahli olmayan özellikleri ile bir kişinin övünmesi akıllıca bir hareket değildir. Böyle özellikler için ancak şükredilir. Efendimiz de burada ölçüyü koymuştur: “Arap’ın Acem’e, Acem’in Arap’a üstünlüğü yoktur, üstünlük takva iledir.” Bu hüküm üzerine “ama” ile devam eden cümle kurmak edepsizlik olur. Kabirde sorulacak sorular insanın kendi eliyle yaptıkları ile ilgilidir. Yoksa cinsiyetin ne, göz rengin ne, hangi millettensin diye sorulmayacaktır.
Bendeniz Karadeniz damadıyım. Bir gün hanım tarafının bir düğünü için minibüs ile yola çıktık, birlikte yolculuk ettiğimiz teyzelerden biri hanıma beni sordu, nereli diye, Bilecikli deyince hâlâ gülümseten şu cevabı verdi: “Olsun, o da insan”. Yaşadığın topraklara yakınlık duymak herkesin mayasında var. Efendimiz’in Mekke’ye, Medine’ye yaklaşımını hatırlayalım, Uhud gibi zahirde toprak ve kaya parçası gözüken yere muhabbetini hatırlayalım. Bu açıdan teyzenin sözü yanlış anlamaya müsait de olsa bir samimiyet gösteriyor.
Türk Kimliğini ele alırken bu ölçüleri unutmamamız gerek. Peki, Türk kimliğindeki “Türk”, bir ırkı işaret etmiyorsa neyi işaret ediyor? Gelin bu sorunun cevabını 16. yüzyıl İtalya’sında arayalım.
16. yüzyılın sonlarına doğru İtalya’da bir değirmenci var, ismi Menocchio. Menocchio sade bir değirmenci değil, okuyan, okudukları üzerinde fikir oluşturan ve bunları tartışan da biri. Okuduğu kitaplar arasında Kur’ân-ı Kerîm’in de olduğu söyleniyor. Bu değirmenci çiftçimizin zamanla oluşan bazı düşünceleri kilise tarafından sakıncalı bulunuyor, uzun yıllar süren sorgulamalar sonunda Menocchio feci şekilde idam ediliyor. Değirmencinin mahkeme zabıtlarında suçlamalar arasında şu da var: “Türk mü oldu, Türkleşti mi?”
Elbette buradaki “Türk mü oldu” sözü “müslüman mı oldu” anlamında kullanılmış. Bu sadece 16. yüzyılda değil, sonrasında da böyle olmuş Avrupa’da… Balkanlar’da halen geçerli bir durum. Yabancılar için Türk demek, müslüman demek. Türk kimliğinin anlamını en kolay görebileceğimiz yerlerden biri Çanakkale şehitliğidir. Orada etnik olarak Türk olmayan birçok “Türk” şehit yatıyor.
Buradan anladığım şu; milâttan önce savaşçı, cesur, sert iklimlerde yaşayabilen bir halkı işaret eden Türk kimliği, İslâm’la şereflenmemiz sonrasında farklı bir noktayı işaret etmeye başlamış. Bu işaret kimi zaman gücünü kaybeder gibi olsa da, çok şükür ki, bugün yine aynı noktaya gelme emareleri verdiğini görüyoruz. Bize düşen böyle bir kader ile görevlendirilmiş milletten olmakla övünmek yerine bu kaderde üzerimize düşen görevi hakkıyla yapmaya çalışmaktır.
Müstəqillik dövründə yaranan postmodern nəsr sahəsində İlqar Fəhminin yaradıcılığını xüsusi vurğulamaq lazımdır. Yazarın xüsusilə “İlk sui-qəsd” (Çənlibel tülküsü – 1-ci kitab -2005), “Qarğa yuvası” (Çənlibel tülküsü – 2-ci kitab – 2006), “Kölgədə əqrəb” (Çənlibel tülküsü – 3-cü kitab – 2007) romanları bu kontekstdən son dərəcə əhəmiyyətlidir.
“İlk sui-qəsd” (Çənlibel tülküsü – 1-ci kitab) romanı Keçəl Həmzənin Çənlibel, Koroğlu, dəlilər və gedişatla bağlı düşüncələrini şərh etməklə başlayır. Romana başlayan oxucu bu düşüncələrin ilk öncə Koroğluya, ya da hər hansı dəliyə aid olduğunu düşünsə də, yazar tərs gediş edərək Keçəl Həmzəni səhnəyə çıxarır. Və yeni modeldə, bütün mənfi xüsusiyyətlərdən arındıraraq oxucuya təqdim edir. Burada yazar Keçəl Həmzənin Çənlibelə əslində necə gəldiyini xəbər verərək dastandan fərqli istiqamətdə şərh olunacaq mövzunun siqnallarını verir. Göstərilir ki, Koroğlu Keçəl Həmzəni Xotkar və paşaların hiylələrindən xəbər tutmaq və ona daimi sığınacaq verib yanında saxlamaq məqsədilə yanına dəvət edib. Koroğlu kimi igidin yanında kiçilməyi ləyaqətsiz paşalarla birgə çalışmaqdan üstün görən Keçəl Həmzə Dona xanımla evləndikdən sonra Koroğluya sığınır. Romanın gedişatından aydın olur ki, Koroğlu ilə Keçəl Həmzənin arasından su sızmır və Çənlibel sərkarı ona məşvərət etmədən addım atmır. Son zamanlar sakit həyatdan sıxılan Həmzə xislətinin tələbi ilə, Çənlibeldə casus olduğuna dair alınan namənin gəlişi ilə sevinir və daha sonra hadisələr mürəkkəbləşir. Həmzə Koroğluya dəlilər arasında casus olduğunu və onun Koroğlunu öldürməyə hazırlaşdığını deyir. Koroğlu bu xəbərdən sarsılır. Sonrakı proseslər isə sabiq dəlilərin sadiqliyini sübut edir, aydın olur ki, Koroğlunu dəlilər yox, Dəmirçioğlunun həyat yoldaşı Telli xanımın əkizi İnanc xanım və dəvaçısı zəhərləyib öldürmək istəyirmiş. Koroğlunun İnanc xanımı cəzalandırmaması isə onun ədalətini göstərir.
Keçəl Həmzədən sonra əsərdə dekonstruktiv dəyişikliklərlə təqdim olunan obraz Aşıq Cünunundur, hətta Çənlibeldə dəlilərin onun haqqındakı fikirlərdir. Aşıq dilbaz, gopçu, mübaliğəçi kimi təqdim olunur: “Amma aşıq danışanda birinin üstünə beş qoyub Koroğlunu o qədər şişirdirdi ki, Çənlibelə bələd olan adamlar mat-məəttəl qalırdılar ki, bu Koroğludan danışır, yoxsa Məlikməmməddən”…
Romanda yazar geniş şəkildə pastişdən istifadə edib.
Roman “Koroğlu” dastanı ilə intertekstual əlaqadə inkişaf edir.
…Romanda dekonstruksiya ilə yanaşı, kollajdan geniş şəkildə istifadə olunub.
Silsilənin davamı olan ikinci kitab isə “Qarğa yuvası” (Çənlibel tülküsü – 2-ci kitab) adlanır. “Qarğa yuvası” romanı İlqar Fəhmi yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Dünya intellektual postmodernizmindən fərqlənsə də, İlqar Fəhmi yaradıcılığında intellektualizmin izləri görünür. Ancaq müəllif dastan və dastançılıq xüsusiyyətlərini əvvəldən sonadək qorumağa çalışır. Əsərin üslub və dil xüsusiyyətlərinə gəldikdə vurğulamalıyıq ki, bu aspektdən də yazar dastanda olduğu kimi, sadəliyi, axıcılığı, lakonikliyi üstün tutub. Əsər xüsusi mütaliəli oxucu tələb etmir. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanını oxuyan, yaxud oxumayan hər kəs əsəri dastanın davamı kimi qəbul edib oxuya bilər. Postmodernizmin tələb etdiyi skeptizm kontekstindən isə yazar “Kitabi-Dədə Qorqud”da, yəni klassik mətndə baş verən proseslərin başqa variantını ortaya qoymaq təşəbbüsü ilə çıxış edir.
Keçəl Həmzənin gözüylə müəllif həm də Koroğluya böyük zat kimi baxır. Əsərdə Koroğluya ikili mövqe mövcuddur. Keçəl Həmzənin gözüylə Koroğlu etdiyi saleh əməllərə görə İmam Hüseynə, Qara Mahmud Yezidə bənzədilir. Burada da müqəddəs mətnlərə, hədislərə işarə olunur. İlk kitabda olduğu kimi, “Qarğa yuvası”nda da Keçəl Həmzə obrazı hadisələrin mərkəz xəttini təşkil edir. Hər iki əsərdə ana xarakter Keçəl Həmzədir. O, ağıllı, bacarıqlı və ən çətin məsələlərin həllində yüksək ağıl, siyasət nümayiş etdirir. Ancaq əsərdəki konfliktlər və onların həll yolları sadədir. Bu aspektdən də yazar dastan mövqeyini qorumağı seçir.
Əsərdə oxucu mərkəzçilik, qurğu içində qurğu, oxucunu mətnə ortaq etmək, oxucunu düşünməyə məcbur etmək, mətnlərarasılıq istehza, parodiya, pastiş, oyun prinsipi, magik realizm kimi faktorlar ön plandadır.
Yazar əsərdə magik realizmdən istifadə edib. “Qarğa yuvası” romanı magik realizm ünsürləri ilə zəngindir.
Əsərdəki sehrli dərədə baş verənlər, damğa, tacirin həyətində ağdan qırmızıya dönən qızılgüllər, ölü qarğalar, cadu-əfsun kitabları, dərvişlərin zindandan qarovulçunu ovsunlayaraq qaçmaları kimi məsələlər, rituallar magik realizm ünsürü kimi son dərəcə maraqlıdır.
Detektiv ünsürlərlə zəngin süjetin postmodernizm kontekstindən təqdim olunması əsəri daha da qüvvətləndirir. Yazar postmodern texnikaları detektiv hekayələrlə sintez edir.
“Qarğa yuvası” romanında yazar postmodernizmin bir çox ünsüründən şüurlu şəkildə istifadə edir: “Onunçün Çənlibel sərkarı qəzəblənəndə qurd kimi dağa-daşa düşüb ulamırdı, yumruqlarını sıxıb şir kimi nərildəyirdi”… “Vallah, lap hövsələm daraldı. Görünür ki, mətləbi çox uzatdım. Keçək yenə də təsvirində bulunduğumuz vaqeələrə”. Burada İlqar Fəhmi əsərin qurma, uydurma, fantastika olduğunu oxucuya bildirir. Gerçəkliklə uydurma arasındakı fərqi və romanın uydurma olduğunu meta-fantastik üsul ilə oxucuya çatdırmağı hədəfləyən postmodern yazar mətnin strukturunda oyunlar qurur və reallığı sual altında qoyub sorğulayır. Bu texnika ilə oxucuya bir oyunda olduğunu daima xatırladır.
Bundan başqa, əsərdə Səfəvilər dövrü hadisələri Ərdəbilə səfər edən Keçəl Həmzə, Toxmaqvuranın şeyxin zirzəmisində 15 il dustaq qalan Əli bəy Şamlu tərəfindən danışılır. Burada yazarın Səfəvilər dövründə baş verən hadisələrə dekonstruktiv yanaşması mövcuddur. “Hipertekstual əlaqələrin özünü əks etdirdiyi digər mətn isə Ərdəbildə şeyxin gizli kitabxanasına daxil olmaq istəyərkən tələyə-quyuya düşən Həmzə və dostlarına quyudakı digər başqa bir əsir Əli bəy Şamlu tərəfindən danışılan əhvalatdan ibarətdir. Əli bəy Şamlu Səfəvi şahı Təhmasibin oğlu Heydər Mirzənin hərəminin eşikağası olub. Şah öləndən sonra Ustaclu tayfası Heydər Mirzəni, digər Qızılbaş tayfaları isə şahın Qəhqəhə qalasına saldığı oğlu İsmayıl Mirzənin varisliyini müdafiə etməyə başlayırlar. Digər tayfalar Heydər Mirzəni öldürmək üçün saraya hücum edəndə şahzadə Əli bəy Şamlu tərəfindən ələ verilir və başı kəsilir. Şahzadəni ələ verməyinin səbəbi isə onun qaçış üsulu idi. “…Qabağımdakı kəniz… şahzadə Heydər Mirzəydi, əyninə arvad paltarı geyib ləçək bağlamışdı…”.
“Qarğa yuvası”nda Əli bəy Şamlunun oğlunu öldürməsi epizodu “Quran”dakı İbrahimin oğlu İsmayılı Allaha qurban etmək ayininə oxşayır. Hər iki hadisə yuxu yolu ilə insandan istənilən əmr kimi təlqin olunur: “Ortaya ağır sükut çökdü. Həmzə fikirləşdi ki, hərgah bu adam Allah qabağında öz günahını yumaqçün oğlunun da canını əsirgəməyibsə, demək, həqiqətən çox böyük adamdı. Bu, İbrahim qurbanı kimi bir şeydi”.
Romanda həm dastançı (müəllif), həm də mətn ön plandadır. Mətndə bir çox dastançı səsi, hekayə içərisində hekayələri bir-birinə bağlamaq və ya başqa bir hekayə / və ya mətn içərisində hekayələri izləmək kimi elementlər də mövcuddur…
Silsilədə üçüncü kitab “Kölgədə əqrəb” (Çənlibel tülküsü – 3-cü kitab) adlanır. İlqar Fəhmi “Kölgədə əqrəb” romanına təbiət təsviri ilə başlayır. Qızılbaş atlısının düşüncələri fonunda şərh olunan məsələlər kontekstində postmodernizmin elementi olan kollajdan istifadə olunur: “Sən bir dağın-daşın gözəlliyinə bax. Öylə bil ki, əleyhürəhmət İsmayıl padşah Xətai həştad il əqdəm haman bu yolun sağ əlindəki qayalığın üstünə dırmaşıb doyunca buraları seyr eləmiş, sonra da vəzirlərdən birinin belinə qoyduğu ağappaq Səmərqənd kağızında haman məşhur “Bahariyyə”sini inşa eləmişdi…”.
Əsərin sonrakı hissələrindən bir daha aydın olur ki, bu hissədə də, yenə əsas süjet “Koroğlu” dastanı ilə intertekstual əlaqə içindədir. Ancaq “Qarğa yuvası” əsərindən fərqli olaraq bu dəfə müəllif əsərdə din və təriqətlər məsələsinə ironik nöqteyi-nəzərdən yanaşır…
Əsərdə yenə də, əsas obraz Keçəl Həmzədir. O hadisələrin inkişafı və açılmasında xüsusi rol oynayır. Koroğlu və dəliləri, xanımlar arxa planda qalır. Hətta əsərdə hər yerə səpələnən dəlilərdən qeyri-adi qəhrəmanlıq görmürük…
Əsərin sonrakı inkişafından Bəlli Əhmədlə Həmzənin dialoqunda dastanda var olan Həmzə obrazı və Bəlli Əhməd dekonstruksiya edilir…
Nəticə olaraq qeyd edək ki, İlqar Fəhminin romanları, çoxşaxəli Azərbaycan ədəbiyyatında yaranan postmodern nəsr sahəsində xüsusi yerə malikdir.
Sonluqda yazar postmodern romanın əsas tələblərindən biri olan skeptizim nöqteyi-nəzərindən çıxış edərək oxucunu çaşdırır, elə göstərir ki, Mustafa bəy və Həmzə uçqunun altında qalıb kəndlilərlə birgə ölüb. Ancaq bundan Koroğlu daxil heç kim xəbər tutmur. Hər ikisi kəndlilər tərəfindən dəfn olunur.
– Elnur, ay Elnur! Elnur qulaqardına vurdu, guya eşitmirdi. Məktəbdən yenicə gəlmişdi. Acdı, qarnının hayındaydı. Stol arxasında anasının yeməyi haçan qızdırıb gətirəcəyini gözləyirdi. Çağıran əl çəkməyəndə durub küçəyə baxan pəncərəyə yaxınlaşdı. Sinif yoldaşı Məzahirdi. – Nədi, ə? – Aşağı düş, sözüm var. Bayırda quşbaşı qar yağırdı. Soyuqdu. – Elnur, yeməyin hazırdı ha, – anası mətbəxdən xəbərdarlıq etdi. – Gəlirəm. Həvəssiz aşağı düşdü. Məzahir pilləkənin ayağında gözləyirdi. Həyəcanlıydı. – Noolub? – Elnur soruşdu. – Ermənilər bu gecə rusların köməyi ilə Xocalını yernən yeksan eləyib, bizimkiləri qırıblar. Qaçıb canını birtəhər qurtaranlar Naxçivanik, Qaraqaya tərəfdən Şelliyə axışır. Şelli qonşu kənddi. – Hardan bildin? – Atam, əmimgil yığışıb köməyə getdilər. Mən də onlara qoşulmaq istədim, qoymadılar, dedilər, sən uşaqsan. Neçə gündü Xocalıdan cürbəcür bəd xəbərlər gəlirdi. Ermənilər türklərin yaşadığı qonşu Malıbəyli, Quşçular kəndlərini işğal edəndən, sakinlərini güllədən keçirəndən sonra qana batmış dişlərini Xocalı şəhərinə qıcamışdılar. Mühasirəni günbəgün daraldırdılar. Qədimdən türk məskəni olan Xocalı şəhəri erməni kəndləri¬nin əhatəsində adanı xatırladırdı. Düşmən nə qədər amansız, qaniçən olsa da, xocalılar mərd dayanmışdılar. Təslim olmaq, torpağı ermənilərə vermək fikrində deyildilər. Elnur nə fikirləşdi, nə fikirləşmədisə, çönüb həyətdəki “Niva”ya baxdı. Atası hardaydısa, gözə dəymirdi. Ayaqlarının ucunda geri qayıdıb anasından xəlvət gödəkcəsini geyindi, təzədən aşağı düşdü. Məzahirə arxasınca gəlməyi işarə etdi. Zənnində yanılmamışdı. “Niva”nın açarı üstündəydi. Sürücülük vəsiqəsi olmasa da, maşın sürməyi pis bacarmırdı. Gözünü açandan həyətdə maşın görmüşdü. Nə qədər ehtiyatlı tərpənsələr də, mühərrikin tırıltısına anası duyuq düşüb ikinci mərtəbədə, eyvanda göründü. Maşının arxasınca harayladı: – Elnur, hara gedirsən?.. Özünü eşitməməzliyə vurdu. Onlar artıq qanmaz uşaq deyildilər. Onuncu sinifdə oxuyurdular. Bu gün-sabah orta məktəbi bitirəcəkdilər. Bir tərəfdən də Qarabağ hadisələri onları vaxtından əvvəl kişiləşdirmişdi. Ermənilərin xəyanətindən, məkrli əməllərindən, təkcə indi yox, tarix boyu türklərə qarşı törətdikləri cinayətlərdən az-çox xəbərləri vardı. Məktəbi tez qurtarmaq, ermənilərlə döyüşən könüllü dəstələrə qoşulmaq, vətən torpağının keşiyində dayanmaq arzusu ilə alışıb-yanırdılar. Qonşu kənddən şəhərə doğru uzanan asfalt yolda maşınlar, piyadalar əriş-arğacdı. Keçmiş dövrdəki kimi bel, yaba, dəhrə-balta ilə silahlanan kənd sakinləri (Qarabağ hadisələri zamanı başbilənləri erməniləri müasir silahlarla təpədən dırnağacan silahlandırdıqları halda, bizimkilər yerli əhalinin quş tüfənglərini belə qapı-qapı düşüb zorla yığmış, onları düşmən qarşı¬sında əliyalın qoymuşdular) kəndin yuxarı hissəsindəki dağlara doğru axışırdılar. O tərəfdən yaralılarla dolu qayıdan şəxsi minik, təcili yardım maşınları yolu boşaltmaq üçün əsəbi şəkildə siqnallaya-siqnallaya Ağdama, şəhər xəstəxanalarına tələsirdilər. Kəndin kənarındakı dağların ətəyi, qəbiristanlığın böyür-başı camaatla doluydu. Elnur “Niva”nı lap irəlidəki nəhəng bir qayanın arxasında daldalanmış adamların yanına sürdü. Burda bir neçə minik, təcili yardım maşını da vardı. Çiyni avtomatlı könüllü əsgərlərdən biri “Niva”nın qabağına yeridi. – Dayan! – dedi. – Özünü hara soxursan? Geri qayıt! – Niyə qayıdım? – Elnur cır xoruzlar kimi şeşələndi. – Görmürsən atırlar? Burda sizlik bir iş yoxdu. – Olmasa, gəlməzdik. – Elnur höt-hötlüyünü yerə qoymadı. – Baş qoşma, – başqa bir könüllü Elnurla öcəşənin qo¬lundan dartıb apardı. Elnur mühərriki söndürdü. Uzaqda, iki dağın arasındakı yamacda pərakəndə halda ağzı bəri qaçışan insan qaraltıları gözə dəyir, aramsız atılan güllə səsləri eşidilirdi. Atan arxadakı qayalıqda gizlənmiş erməni yaraqlıları idi. Düşmən gülləsinə tuş gələn xocalılar yıxılır, ağır yaralananlar bir daha ayağa qalxa bilmir, yüngül yaralananlar güc-bəla dikəlir, havadan yapışırmış kimi əl-qol ata-ata, kimlərisə köməyə çağıra-çağıra təzədən qaçırdılar. Köməyə gedənlər yaralıları güllə yağışı altından birtəhər sürüyüb çıxartmağa çalışırdılar. Kənd sakinləri, mülki şəxslər igidlikdə, fədakarlıqda könüllü dəstələrin əsgərlərindən heç də geri qalmırdılar. Xocalı qaçqınları Elnurgilin böyür-başında, qayanın arxasında daldalananların arasında da az deyildi. Ac-susuz, yaralı, əyin-başı tökülüb-itən bu adamlar qarın altında, soyuqda güclə ayaq üstə dayansalar da, heç yana getmək istəmirdilər. Təzə gələn qaçqınları sorğu-suala tutur, ayrı düşdükləri, yolda itirdikləri doğmalarından, qohum-əqrəbalarından nəsə bir xəbər öyrənməyə çalışırdılar. Qışın qar-boranı ağır yaralıları, xəstələri, qocaları, körpələri keçib gəldikləri meşliklərdə, dağda-daşda dondurmuşdu. Növbəti qaçqın dəstəsi bir ailədən – qoca kişidən, qarıdan, gəlindən və bir oğlan uşağından ibarətdi. Əyin-başları şiltim-şiltim, üz-gözləri qan içindəydi. Meşədə, dağda-daşda kol-ko¬sun, daş-kəsəyin dağıtdığı yalın ayaqları şişib kötüyə dönmüşdü. Ağ saqqalı sırsıra bağlamış qoca onu da itirəcəyindən qor¬xurmuş kimi balaca nəvəsinin əlindən bərk yapışmışdı. Bayaqdan gözünü qarşıdakı yamacdan çəkməyən cavan bir gəlin adamları aralayaraq onlara yaxınlaşdı. Həyəcanla soruşdu: – Ay xocalılar, bəlkə, Əlifdən xəbəriniz ola?.. Nəvəsini təcili yardım maşınına mindirən qoca gəlinə sarı döndü. Zəif, xırıltılı səslə dedi: – Əlif sağdı. Düşmənlə döyüşür. – Özünüz gördünüz?.. – gəlinin səsi titrədi. Kişi saqqalını tərpətməklə təsdiqləsə də, gəlinin üzünə baxmamağa çalışdı. Gəlin Xocalı cəngavəri Əlif Hacıyevin xanımı idi. Fevralın 25-də rusların Xankəndindəki 366-cı motoatıcı alayı ilə birləşərək Xocalını bütün gecə iri çaplı silahlardan, qrad qurğularından, toplardan atəşə tutan, viran qoyan ermənilər səhərisi zirehli texnikanın müşayiəti ilə şəhərə soxulmuş, dinc əhalini qırmağa başlamışdılar. Əlif Xocalı aeroportunun komendantı idi. Düşmənə qalmasın deyə, son anda aeroportun dispetçer məntəqəsini partlatmış, kiçik dəstəsi ilə sağ qalan Xocalı sakinlərinin Ağdam istiqamətindəki təhlükəsiz əraziyə çıxmasına yardım etmişdi. Düşmənlə qeyri-bərabər döyüşdə Əlif Hacıyev, Tofiq Hüseynov, Aqil Quliyev qəhrəmancasına şəhidliyə qovuşmuşdular. – Getdik irəli!.. Elnur birdən maşını işə salıb sürətlə yerindən tərpətdi. Qarşıdakı qəbiristanlığın alt tərəfindən dolanıb dağın döşü ilə ağzı yuxarı, qaçqınların gəldiyi yamaca dırmaşdı. Ermənilər onları güllə yağışı ilə qarşıladılar. – Saxla, neynirsən?.. – Məzahir həyəcanla Elnurun qolundan yapışdı. Elnur maşını geri döndərib saxlasa da, mühərriki söndürmədi. Xocalılar “Niva”nı görüb ona tərəf qaçdılar. Düşmən gülləsi onlardan neçəsini yerə sərdi. – Tez, tez gəlin!.. – Elnur maşının qapısını açıb onları tələsdirdi. Son anda düşmən gülləsi daha bir nəfəri də haqladı. Köməkləşərək yaralıları götürüb ağzı aşağı şığıdılar. Güllələr maşının gövdəsini deşik-deşik eləsə də, yaralıları təcili yardıma təhvil verib təzədən geri qayıtdılar. Canlarında əvvəlki qorxu-ürküdən əsər–əlamət qalmamışdı. Sanki şəhid olan qorxunun özüydü. Yalnız qaçqın və yaralıları düşmən gülləsindən qurtarmaq haqqında düşünürdülər. Üçüncü dəfə yaralıların dalınca gedəndə onlara mane olmağa çalışdılar. – Uşaqlar, daha bəsdi, – dedilər. – Baxın, maşın güllələrdən deşik–deşikdi. Elnur fikir vermədi. Sükan arxasına keçməyi ilə gözdən itməyi bir oldu. Dağın döşündə düşmən gülləsi maşının qabaq şüşəsini ciliklədi. Elə qızışmışdılar ki, bu da onları qorxut¬madı. İki yaralını götürüb geri dönəndə uzaqdan daha iki nəfərin əl-qol ata-ata onlara tərəf qaçdığını gördülər. El¬nurun gözləməyə səbri çatmadı. Maşını irəli sürüb onları da götürdü. Güllələrdən yayınmaq üçün sükanı o tərəf-bu tərəfə döndərdi¬yinə görə maşın dərə-təpəlikdə atılıb-düşür, hərdən az qalırdı sürüşüb böyrü üstə çevrilsin. İri bir daşın yanından ötəndə bağırtı eşitdilər. Ağır yaralıydı. Tərpənə bilmirdi. Elnur maşı¬nı saxlayıb arxaya verdi. Məzahir tez düşüb hıqqına-hıqqına onu yuxarı qaldırdı. Maşındakıların köməkliyi ilə yaralını qabaq oturacağa uzatdılar. Məzahir qapını bayırdan örtüb Elnura dedi: – Sən bunları apar, mən bu daşın dalında gözləyirəm. Aşağıda hamı həyəcanla onları izləyirdi. Birdən Elnurun qulağının dibində sanki bomba partladı, aləm gözündə qaraldı. Düşmən bayaqdan ona meydan oxuyan “Niva”nı qranatatanla vurmuşdu. Sağdan dəyən zərbə maşını dağıtmış, Elnuru huşsuz halda kənara atmışdı. Elnur bir də xəstəxanada ayıldı. Həkim onu gətirənlərdən soruşdu: – Bu da Xocalıdandı? – Əşi, fərqi nədi?.. – onlar əsəbiləşdilər. Kimsə kənardan dedi: – Bu gün bütün ağdamlılar, hamı xocalılıdı…
Məktəb üzrə keçirilən idman yarışlarında ayağımı bərk zədələmişdim. Qapanıb qalmışdım evdə. Yamanca darıxırdım. Baş qatan bir məşğuliyyət vardısa, o da televizora baxmaqdı.
Kanallardan biri ermənilərin pis, murdar xasiyyətləri haqqında veriliş hazırlamışdı. Studiyadakılar növbə ilə onların əcaib-qəraib yaltaqlığından, ikiüzlülüyündən, yalançılığından, satqınlığından danışır, oğru olduqlarını isə daha artıq qabardırdılar. Oğurluq qeyri-insani, həm də baş ucalığı gətirməyən bir xüsusiyyətdir. Lakin ermənilərin oğurluğu adi yox, tayı-bərabəri olmayan, bənzərsiz oğurluqdur. Ən böyük oğurluqları da türklərdən elədikləridir. Ermənilər adlarımızı, musiqimizi, musiqi alətlərimizi, xalçalarımızı, abidələrimizi, yeməklərimizi, ən başlıcası, torpaql arımızı oğurlamışdılar. Birdən yox, tədricən, tarix boyu, nəzərə çarpmadan, həm də qeyri-adi yollarla. Sonra da hamısını utanmaz-utanmaz, vicdansızcasına öz adlarına çıxmış, bizi danmışdılar…
Ermənilərin namərdliyi məni hiddətləndirmişdi. Axırda hislərimi cilovlaya bilməyib bərkdən bağırdım:
— Pah atonnan! Bu ermənilər nə oğru xalq imiş!..
Elə bu zaman otaqda tək olmadığımı xatırladan cırıltı səsi eşitdim. Nənəmdi, divanda qurcalanırdı. Bayaqdan yarıuzanmış halda gözucu televizora baxırdı.
Handan-hana xəfifcə qımışaraq:
— Ermənilər binayi-qədimdən oğrudular, bala, — dedi.
— Sən hardan bilirsən, ay nənə? — sadəlövhlüklə soruşdum.
— Eh, mən onların dabbağda gönünə bələdəm! Amma bunları, sadəcə, bilmək yox, yaxşıca yadda saxlamaq lazımdır, bala!..
Sonra nənəm mənə şahidi olduğu köhnə bir erməni oğurluğundan danışdı.
Baban kənd məktəbində dərs deyirdi. Sayılıb-seçilən tarix müəllimi idi.
Bir dəfə atan sinif yoldaşları ilə dağa çıxmışdı. Qayıdanda özü ilə bir bağlama gətirmişdi. İçi insan sümükləri, saxsı qab-qacaq qırıqları, qədim dəmir pullarla dolu idi. Hansısa mağaradan tapmışdılar.
Səhərisi baban atanı da özünə qoşub həmin mağaraya yollandı. Əlavə bir neçə məişət əşyası-filan da yığıb gətirdi. Onları səliqə ilə bir qutuya yerləşdirib mənə verdi:
— Arvad, — dedi, — bunu elə yerə qoy ki, uşaq-muşaq əli dəyməsin. Bakıya, Elmlər Akademiyasına aparacağam. Alimlərə göstərəcəyəm.
Savadsız arvad idim.
— A kişi, — dedim, — sür-sümük alimlərin nəyinə gərəkdi? Nə danışdığımı heç özüm də bilmirdim.
— Sənin belə şeylərdən başın çıxmaz, arvad. — Baban səsini qaldırdı. — Bunlar adi, yaxın keçmişin sür-sümüyü deyil. Tarixdir! Həm də qədim tarixdir!..
Yenə heç nə qulağıma girmədi.
— Nədi, buna görə indi bir də durub burdan Bakıya gedəcəksən? Belə vacibdir, nə çoxdur Bakıya gedib-gələn, ver birinə aparsın də…
— Yox, bu işi hər adam yarıtmaz! Özüm getməliyəm. Gördüklərimi alimlərə ətraflı danışmalıyam. Onlarda maraq, həvəs oyatmalıyam. Yoxsa Allah bilir, alıb hara atacaqlar.
Qutunu qaldırıb şkafın üstünə qoydum.
Baban bayıra çıxanda qapının ağzında erməni qonşumuz Siranuş arvadla az qala toqquşacaqdı. Demə, bayaqdan qapının dalında durub gizlicə bizə qulaq asırmış…
Tək qalanda Siranuş arvad hərləyib-fırlayıb məndən soruşdu:
— Qutudakı nədir?..
— Bekara şeydi, — dedim.
— Bekara şeydisə, niyə göstərmirsən? — Siranuş qır-saqqız olub qopmadı.
Arvadın inadkarlığı məni həm təəccübləndirdi, həm də cin atına mindirdi. Qutunu gətirib açdım.
— Hə, bax, gözüyün qurdu ölsün! — dedim. — Yoxsa gecə yuxunu qarışdırarsan.
Sür-sümüyü görən kimi Siranuşun çəkiləcəyini düşünürdüm. Əksinə oldu. Arvad sür-sümüyə, saxsı qırıqlarına, paslı dəmir pullara çox həris gözlərlə baxırdı.
Onları bir-bir o tərəf-bu tərəfinə çevirə-çevirə öz-özü ilə danışırmış kimi mızıldandı:
— Hə, doğrudan da, bunlar qədim erməni dövlətinin qalıqlarına oxşayır.
— Onu sənə kim dedi, ay Siranuş?— Mat-məəttəl soruşdum.
— İndicə ərinə sən demirdin? Özcə qulaqlarımla eşitdim.
Mənim də təəssübkeşliyim tutdu.
— Bəs onu eşitmədin ki, ermənilər bu torpaqlara dünən-srağagün gəliblər? —Hirslə qutunun qapağını örtüb ortalıqdan götürdüm.
Bakı səfərinə hazırlaşan baban səbirsizliklə yay tətilini gözləyirdi. Deyirdi, Akademiyadakı alimləri yığıb elimizə-obamıza gətirəcəyəm. Gəlib gəzib-dolansınlar, görüb-götürsünlər, araşdırsınlar. Tariximizin daha bir qaranlıq səhifəsini də işıqlandırsınlar. Bir daha erməniyə anlatsınlar ki, bu torpaqlar türk torpaqlarıdır…
Yay tətilinə az qalmışdı. Bir gün baxdım ki, qutu şkafın üstündə yoxdur. Fikirləşdim ki, yəqin, baban özü götürüb harasa qoyub. Babandan soruşan kimi barmağını dişlədi. Siranuş arvaddan şübhələndi.
— Havayıdan maraqlanmırmış, — dedi. — Gərək qutunu açıb ona göstərməyəydin.
Saymazyana güldüm.
— A kişi, sən də oğru tapdın. Sür-sümük Siranuşun nəyinə gərəkdir?..
— Arvad, ermənini öz arşınınla ölçmə, — baban dedi. — Erməni bizim düşündüyümüzdən də bicdir. Elə şeylərin qədir-qiymətini yaxşı bilir…
Vallah, heç cür inanmırdım ki, Siranuş arvad qutudakılardan nəsə bir şey qana. Axı o da mənim kimi savadsızın biriydi. Bircə elə sür-sümüyü çatmırdı!..
Qaranəfəs Siranuşun üstünə qaçdım. Dili topuq çalsa da, heç nəyi boynuna almadı. Baban sözündə möhkəm adam idi. Siranuşu yoxlamaq üçün təzə bir qutu hazırladı. İçini də zir-zibillə doldurdu. Dedi, Siranuşa xəbər ver ki, kişi mağaradan keçən dəfəkindən də artıq sür-sümük, saxsı qırıqları, qədim pullar yığıb gətirib. Amma çalış, şübhələndirmə. Guya sözgəlişi ağzından qaçırdırsan…
Siranuşla qapı-qonşu, lap bir evli kimiydik. Qapımız qıfıl tanımazdı. Həmişə üzünə açıqdı. Evdə oldum-olmadım, haçan istəsə gələr, gedər, nə istəsə aparar, gətirərdi. Oğurluğunu-filanını da hələ görməmişdim…
Bir gün əvvəl Siranuşu aldatdım ki, qonaq gedəcəyik, ev-eşikdən göz olsun. Samanlıqda gizlənib erməni axçiyini güdməyə başladıq.
Siranuş özünü çox gözlətmədi. Arxayınca evə girib qutunu götürdü. Qoltuğuna vurub bayıra çıxanda qapının ağzında qəfildən yaxaladıq. Özünü itirdi. Qızarıb-bozardı. Çək-çevirdən, hədə-qorxudan sonra o biri qutunu da oğurladığını boynuna aldı. Arvadın hərəkətinə matım-mutum qurumuşdu.
Siranuşun qardaşı İrəvanda adlı-sanlı, məşhur alimdi. O, mağaradan tapılan şeylərin şəkillərini İrəvanda çıxan qəzetlərdə, jurnallarda çap etdirmişdi. Palazqulaq-palazqulaq məqalələr yazmışdı. Gündə bir televizora çıxıb, aləmə səs salmışdı ki, bəs tapdığı mağara (guya özü tapmışdı) qədim erməni məskənlərindəndir. Deməyəsən, bu torpaqların əzəli sakinləri ermənilər imiş.
Moskva, dünya alimləri mağaraya baxmaq üçün tökülüb gəldilər, yazdılar, pozdular, axır çıxıb getdilər. Amma səs-səmirləri eşidilmədi. Elə bil qurbağa gölünə daş atmışdın.
— Səbəbini bilmədiniz, ay nənə?.. — Maraq yenə üstün gəldi.
— Baban soraqlayıb hamısını öyrəndi. Vicdanlı alimlər uzun araşdırmalardan sonra aydınlaşdırmışdılar ki, mağara qədim türklərə məxsusdur. Erməni aliminin yazıb-pozduqları cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyilmiş. Demə, Siranuşun qardaşı da elə bacısı ağıldaymış…
— Nənə, bəs sonra babam bizim alimləri Bakıdan çağırmadı?..
— Çağırdı, bala, amma ermənilər aranı qatdılar, bizi dədə-baba torpaqlarımızdan qovdular. Əvvəl Qarabağa pənah apardıq. Ermənilər Qarabağı da əlimizdən aldılar. Bakıda qərar tutduq. O torpaqların adı babanın son nəfəsində də dilindən düşmədi.
Nənəm dərindən köksünü ötürdü:
— Bilirsən, oğul balası, türkün ta qədim dövrlərdən bəri hər şeyi olub. Gözü-könlü tox yaşayıb. Erməni kimi heç nəyin həsrətini çəkməyib. Bəlkə, elə buna görə çox zaman sahib olduğunun qədir-qiymətini qədərincə bilməyib…
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, “İlham çeşməsi” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü
Gülüm, küsmə məndən, ölərəm inan, Sənsiz yaşamağı öyrənməmişəm, Eşqinlə yaşayır bu ürək, bu can, Mən sənə həyatım, ömrüm demişəm.
Gündə bir sevdaya düşməz bu ürək, Hər gün səni deyir, səni düşünür, Bəxtimə yazılan, ey nazlı çiçək, Xəyalım sən gələn, yola döşənir.
Bənövşə ruhuma çöküb surətin, Baxışın qəlbimə, nur çacır hər gün. Bal kimi şirindi sözün söhbətin, Ürək bəsləyirəm mən sənin üçün,
Könül sarayımı bəzəyən nursan, Bahar nəfəsinlə əriyir qar, qış. Hər səhər, hər axşam halımı sorsan, Vallah yerə, göyə etmərəm qarğış.
Elə öyrətmisən özünə məni, Sənsiz dözə bilməz şair ürəyi. Necə də yaraşır, o gülüş sənə, Tanrının ən gözəl, nazlı mələyi.
Allah tək yaradıb səni dünyada, Üzündə cənnətin nişanəsi var. Sən Əziz Musanı, gəl atma oda, Bir soyuq baxışın, canımı alar.
Yeri, göyü bürüdü ah, nalə səsi, o gün, Bir şəhər dağıdıldı, viran oldu, büsbütün, İgidlər candan keçdi, el üçün, Vətən üçün, Su yerinə axdı qan, o gecə Xocalıda.
Əsir qızlar, gəlinlər ağladı sübhə qədər, Al, qırmızı geyindi açılan qanlı səhər, Qalmadı o şəhərdə, qalmadı bircə nəfər, Alışdı ruh, yandı can, o gecə Xocalıda.
Diksindi dağ da, daş da, güllərin səsindən, Qan püskürdü bir an da ,dağların sinəsindən, Qaçan çıxa bilmədi, düşmən əhatəsindən, Quruldu qanı divan, o gecə Xocalıda.
Bir köməyi olmadı, bir arxası olmadı, Səsi ərşə ucaldı, daş üstə daş qalmadı, Göylər də bu haraya, haya nəzər salmadı, Kimsəsiz qaldı insan, o gecə Xocalıda.
Çapaladı, sızladı, sübhə qədər qız, gəlin, Qocalar fələklərə yalvarıb, açdı əlin, Kəsdilər körpələrin ana söyləyən dilin, Vermədilər bir aman , o gecə Xocalıda.
Xain qonşularımız arzu, kamına yetdi, Cəlladların qəlbində insaf, mürvət yox idi, Qarabağın açarı, qapısı əldən getdi, Toy, bayram etdi şeytan, o gecə Xocalıda.
Nahaq əli qılınclı, haqqın batmışdı səsi, Ölənlərin o gecə yox idi bir kimsəsi, Düşmən kəsib, tökürdü, düşünmədən hər kəsi, Yox idi ümid, güman, o gecə Xocalda.
Qar, şaxta bir tərəfdən, cəlladlar bir tərəfdən, Yox idi bir haraya, yox idi ,haya gələn, Güllələr dolu kimi yağırdı göydən, yerdən, Yolu tutmuşdu duman, o gecə Xocalıda.
Körpələrin naləsi göylərə ucalırdı, Bu ölümdən, bu qandan yağı ləzzət alırdı, Qradlar, alazanlar yurda lərzə salırdı, Çox oldu ölüb qalan, o gecə Xocalıda.
Qan içində boğuldu, Qarabağda bir şəhər, Dinib danışmaq olmur, boğur adamı qəhər, Köməyə yetişmədi, Bakı tutsa da, xəbər, Başladı qanlı talan, o gecə Xocalıda.
Əli yalın adamlar, qaldı düşmən əlində, Qeyrət heykələ döndü, Pənah xanın elində, Vətən kəlməsi dondu, bu millətin dilində, Ayaq açdı şər, yalan, o gecə Xocalıda.
Heç bilmirəm fələklər, o gecə hara baxdı, Qarabağın gözünün yaşı sel kimi axdı, Şəhid oldu bir şəhər, əsrin , günü bu vaxtı, Susdu vaxt, susdu zaman, o gecə Xocalıda.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
Bu gün həmin Xocalıyam… Heç dəyişməmişəm. Həmin küyüm, həmin səsim, Kəsilməyib nəfəsim. Tökülən qanım yerində, Solan arzularım dağımda, daşımda, Geydiyim qan yaddaşımda. Qaysaq bağlamayan yaralarım çat verir. qanı dayanmır. Bu ah-nalədə uyuyub yatan kəslər görəsən niyə oyanmır?! Süngüyə keçirilmiş körpə fidanlıyam, Şəhid qanlı Xocalıyam… Hər gecə sinəmdəki Qan dənizində boğuluram. Hər gün sinəmdəki axan qanla doğuluram. Qara örpəyimi çəkib başıma, Güc verirəm göz yaşıma… Hıçqırtılarımı eşidən yox, Dərdlərimə ikicanlıyam.. Mən həmin Xocalıyam. Hardasınız, ey məni ayaqyalın, başıaçıq köksü yaralı, can üstə Qoyub gedənlər?! Hardasınız? Mən süngülərə keçirilən, Ümidi, inamı daş altında gizlədilən, Ömrü qanlıyam… Həmin Xocalıyam! Körpə fidanları doğranmış, Ümidləri talanmış, Haqqı, ədaləti, Arzusu gözündə qalanmış, Qan ünvanlıyam, Həmin Xocalıyam. İyirmi yeddi ildir sizi gözlərəm. Qanımla yeri, ahımla göyü bəzərəm. Günün batan şəfəqində, Ayın qövsi haləsində, sizi gəzərəm. Artıq 27 yaşım var… Körpə deyiləm, Kiminsə qabağında sınam, əyiləm. Bir igid ərənəm, Şəhid əsgərəm. Bu gecə qanımı almaq istərəm, Silahım köksümdə fışqıran, Şəhid qanı…. Tanı məni, yaxşı tanı!
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü, “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru
Bir sevgisən, öz içimdə, Lal olubdu söz içimdə, Olsan yanar köz içimdə, Mən səni sevən deyiləm.
Bu eşqin baxıb dadına, Heç yaraşdırma adına, Gəl məni salma oduna, Mən səni sevən deyiləm.
Xəyal olub düşdüm yola, Yenə də sənlə qol-qola, Milyon varın, sözün ola, Mən səni sevən deyiləm.
Əlim əlindən asılı, Könlüm könlünə qısılı, Desələr bu baxt yazılı, Mən səni sevən deyiləm.
Mən bir azca utancağam, Könül isitməz ocağam, Yaxın dursan yanacaģam, Mən səni sevən deyiləm.
Deyən, çox etdim ərkimi, Sözüm yandırsın hər kimi. Sən məni sevdiyin kimi, Mən səni sevən deyiləm.
“Ulduz” jurnalının 2021-ci il üçün ilk, yanvar nömrəsi işıq üzü görüb. “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə layihənin əsasında hasilə gələn jurnalın bu nömrəsi poeziyamızda vətən, Qarabağ mövzusuna həsr olunmuş xüsusi buraxılışdır. Şeirlərin tərtibatçısı və “Poeziyada Vətən” adlı “Ön söz”ün müəllifi filologiya elmləri doktoru, ədəbiyyatşünas-tənqidçi Elnarə Akimovadır. Qeyd edək ki, ən seçmə şeirlərlə tərtib olunan jurnal Qarabağ müharibəsi şəhidlərinin xatirəsinə ithafdır. E.Akimovanın “Poeziyada Vətən” məqaləsini təqdim edirik.
Yola saldığımız 2020-ci il bir çox proseslərlə xarakterik olsa da, bir məqamı – 30 ilə yaxın işğalda olan Qarabağın azad olunması sevincini, Zəfər duyğusunu, qalibiyyət əzmini bizə yaşatdığı üçün tarixi bir dönüşün aktını gerçəkləşdirdirən zaman kəsiminin simvoluna çevrildi. Bu proseslər həm də Vətən anlayışına həssaslığımızı artırdı. Bütün məqsədlərin, bütün amalların önünə birinci Vətən keçdi. Vətən üçün ölməyin, vətən üçün bir olmağın nümunəsini sərgilədi Azərbaycan.
“Ulduz” jurnalının baş redaktoru Qulu Ağsəsdən vətən şeirlərinə həsr olunmuş buraxılış hazırlamaq təklifi alanda bunun çox zəruri olduğunu düşünüb razılaşdım. Üstəgəl “Ədəbiyyat qəzeti”nin birgə layihəsidirsə. Niyə də olmasın? Onsuz da vətən amili, məfkurə bütövlüyü qəzetin baş redaktoru Azər Turanın uğruna ömrünü nisar etdiyi bir qayədir. Poeziyaya gəlincə, bütün dövrlərdə vətən mövzusu işlək olub, müxtəlif intonasiya və məzmun orijinallığı ilə şeirə gətirilib. Baş verənlərə operativ reaksiyanı nümayiş etdirmək, dünyanın və cəmiyyətin təbii axını ilə üz-üzə dayanmaq hər zaman poeziyanın boynuna düşüb.
Ədəbiyyat, sənət insanları birliyə səsləmir, həm də birliyə hazırlayır. Ziyalının rolu, aydının missiyası insanları hər cür keçid dövrünə, sınaq məqamlarına səfərbər etməkdir. Düşüncədə, ovqatda və fəlsəfədə vahid məkanı yarada bilmək mənasında mənəviyyat adamlarının üzərinə hər zaman həlledici rol düşüb. Bu rolu hansı qələm adamı məsləkinin “tərcümeyi-halına” çevirib, hansı yaradıcı şəxsiyyət daha çox uğurla realizə etməyə çalışıb? Məsələn, poeziyamızda Vətənin obrazı necə əyaniləşib? Hansı dövrlər, hansı mərhələlər onu daha yaxşı şəkildə bədii sözün təcəssümü etməyi bacarıb?
Vətən anlayışı poeziyamıza Əli bəy Hüseynzadənin İstanbul Universitetində təhsil aldığı illərdə yazdığı “Hali-vətən”i ilə daxil olub. Bunu ötən il “115 yaşlı “Hali-vətən” adlanan yazısında ədəbiyyatşünas alim Azər Turan geniş araşdıraraq qeyd edir: “Əli bəy Hüseynzadənin “Hali-Vətən”i o dönəmdə Vətənin fəlsəfi-kultroloji kateqoriya, şüur hadisəsi kimi təzahür etməsini təmin edir, Vətənin halını poeziyanın yüksək dilində ifadə edən ilk şeirimiz kimi meydana çıxır. “Hali-Vətən”in sonrakı taleyi, zaman-zaman toplumun yaddaşında oyatdığı intiba onun millət quruculuğunda hansı miqyasda iştirak etdiyini, bu prosesdə məhək daşı olduğunu düşünməyə əsas verir” (Azər Turan. 115 yaşlı “Hali-vətən”. “Ədəbiyyat qəzeti”, 2019, 12 yanvar).
Ucundadır dilimin
həqiqətin böyüyü;
Nə qoydular deyəyim,
Nə kəsdilər dilimi!
Bilirmisən cühəla
Nə etdilər vətənə?
Nə qoydular uyuya,
Nə qoydular oyana!..
Cümhuriyyət sevdalı, hürr əzmli poeziya… Bu dövrün ədəbiyyatı mənəviyyata milli kimlik, milli mənlik ovqatının aşılanması baxımından xüsusi önəm kəsb edir və bütün dövrlər üçün görk edilə biləcək səviyyədə ona üz tutulmasına layiqdir. Həqiqətən də, mənəvi səfərbərlik ruhunun dirçəldilməsində, ümumxalq ruhunun hürriyyət məramı ətrafında birləşdirilməsində XX əsrin əvvəllərinin milli özünüdərk, milli istiqlal idealı ilə yoğrulmuş poeziyanın xidməti əvəzsiz olmuşdur. Bu dövrdə poeziyada və nəsrdə tərənnüm və milli özünüdərkdən doğan milli ləyaqət və şərəfin vəsfi digər mövzu və problemləri kölgədə qoymuşdur. Milli triadamızın banisi Əli bəy Hüseynzadənin böyük yurd sevgisinin təzahürü kimi gerçəkləşən və ədəbiyyatımıza ilk vətən şeiri kimi daxil olan “Hali-vətən” nümunəsindən tutmuş “Ey vətən, ey pəriyi-vicdanım/ Səni sevmək deyilmi imanım” kimi – Hadinin vətəni sevməyin düstürunu yaradan misralarına qədər ucsuz-bucaqsız sevgi, sonsuzluq işarəsi…
Akademik İsa Həbibbəyli XX əsrin əvvəllərindən etibarən milli ədəbi-ictimai fikirdə Azərbaycançılıq təliminin əsas yer tutduğunu bildirərək yazır: “Azərbaycançılıq – milli düşüncənin və Vətən anlayışının bir yerdə qavranılması təlimi kimi xalqın və ölkənin milli maraqlarının – maarifçilikdən milli azadlıq ideyalarına, istiqlal mübarizəsi düşüncəsinə, dövlət müstəqilliyi şüuruna qədərki bütün ideallarının ədəbiyyatın canında və qanında olmasını qaçılmaz həyati həlabat səviyyəsinə qaldıran ümummilli məfkurədir” (Azərbaycan ədəbiyyatı: dövrləşdirmə konsepsiyası və inkişaf mərhələləri. Bakı: “Elm”, 2019, s.102-103). Məhz məfkurəvi qayəyə söykənməsi, milli özünüdərk və vətənpərvərlik ideyalarının parlaq təcəssümünü verməyi əsas hədəfə çevirməsi XX əsrin əvvəllərinin poeziyasını həlledici mərhələ kimi təsnif etməyə imkan verir. Bu poeziyanın içində hər şey var. Yalnız bir əsr əvvəlin deyil, bir əsr sonranın yaşantıları, çırpıntıları, savaş və coşğu ruhunun əks olunduğu bütün çalarlar: şəhid ağrısı, bayraq ucalığı, müzəffər ordu, türk birliyinin qələbəsi, düşməni əzmək məramı, vətən sevgisi, yurd aşinalığı, Turan əzəməti və s ., və i…
Bəli, ədəbiyyat, bədii söz həm də tarixin yuvasıdır, bu günün dərslərini zamanın sonrakı axarına qatan və gələcəyə ötürən ən etibarlı məxəzdir. Bu halda qanunauyğun bir məqam da var: baş verənlərlə birlikdə ona münasibət də tarixin predmetidir! Bir əsr əvvəlin ədəbiyyatı millətə enerji püskürən qüvvət mənbəyi oldu. Sonrakı illərdə də vətən mövzusu şairlərin ən çox xitab etdiyi ünvana çevrildi. Sovet ideologiyasının ən sərt, ən qatı dövrlərində vətən mövzusunda gözəl mətnlər yazıldı: Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeiri vətəni tərənnümün, vəsfin ən poetik nümunəsi oldu. Bu şeirlə bağlı professor Qorxmaz Quliyevin belə bir fikri var: “Biz hələ S.Vurğunun “Azərbaycan” şeirinin “Azərbaycan” adlı məkanın SSRİ daxilində, Azərbaycan xalqının sovet xalqı içində əriyib yoxa çıxmasının qarşısını almaqda, bu gün öyünə-öyünə vurğuladığımız mentallığımızın qorunub saxlanmasında rolunu lazımınca dəyərləndirməmişik. “Azərbaycan” şeirindən sonra azərbaycanlılar üçün Azərbaycan əbədi olaraq Ana Vətəndir… “Azərbaycan” şeirindən sonra poeziyamızda Vətənin vəsfi ilə bağlı yaranmış bütün bədii nümunələr bu və ya digər şəkildə S.Vurğunun dünyaduyum və deyim tərzinə söykənir, S.Vurğun ənənələrini davam etdirir… Bu baxımdan, məhz S.Vurğunun “Azərbaycan” şeirinin pafosu B.Vahabzadənin uzun illər keçəndən sonra “Gülüstan” poemasını yazmasına imkan yaratdı” (“Mən bir uşaq, sən bir ana” – Bədii fikirdə Vətən mövzusu. “Azərbaycan” j., 2011, №2, s.169).
Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan”ındakı pafosun Vurğunun “Azərbaycan” şeirindən nəşət tapması ideyası o qədər özünü doğrultmasa da (zənnimcə, poetik ruh etibarilə “Gülüstan” XX əsrin əvvəllərinin istiqlal amalından doğan şeirləri ilə daha ortaq ədəbi müstəviyə gəlir) onların bir müştərək məqamda birləşmələri dəqiqdir: unudulmayan, uca tutulan, mehrab kimi müqəddəsliyinə tapınan vətən amili! Bu amil Səməd Vurğunun şeirindən başlamış vətəni əziklik kompleksindən çıxarıb ona milli məzmun, mənəvi qüdrət aşılayan Bəxtiyarın, Xəlil Rza Ulutürkün odlu misralarına qədər estetik ərazini çevrələyir. Vətənin dili, bayrağı, ordusu, əsgəri daim bədii təcəssüm predmeti olur. Qarabağla bağlı nigaranlığını da gizli-gizli varlığında daşıyır bu poeziya. Məsələn, Rəsul Rza 1970-ci ildə Qarabağ silsiləsindən və içəriyində “Sənin doğma torpağında / neçələrin gözü qalıb. / Vətən adlı doğma yurddan / püşk olarmı?!” Pay olarmı?!”, – kimi xəbərdarlıqların yer aldığı şeirlər yazır. Süleyman Rüstəmin Qarabağ şeiri 1988-ci ildə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində dərc olunur. Qarabağ mövzusuna, başlanan hadisələrə rəsmi mətbuatda ilk poetik münasibət idi bu şeir. Baxmayaraq ki, 80-ci illərin ortalarında Eldar Baxışın Zori Balayana cavabı artıq dillərdə dolaşırdı.
1960-cı illər milli poeziyada modernizmə keçid anı idi. Bu dövrdə yaranan şeirlər fəlsəfi-intellektual təmayülün əsasını qoymaqla bahəm, düşüncə vüsətinin genişliyi ilə seçilir, insana münasibətdə planetar səviyyədə narahatlıq və sevincin izharına çalışır, şairin öz fərdi “mən”inə marağını arxa plana keçirir, daha çox ictimai gerçəkliyə münasibətini önə çəkməyi tərcih edirdi. Bu məqam vətənə münasibətdə də hakim idi. Məsələn, Əli Kərimin “Ana” şeiri düşüncələrimizi daha əyani şəkildə sərgiləyir. Hətta anasına ünvanladığı şeirdə belə şairin duyğuları fərdi yaşamından, subyektiv hiss-həyəcanının inikasından qanadlanmır, rejimin şair önünə yuvarlatdığı SSRİ adı ilə işarələnmiş siyasi-coğrafi məkanın – “ictimai-siyasi Vətən” anlayışının hüdudlarından çıxış edirdi:
Mən səni bağrıma basanda bərk-bərk,
Gör nələr düşünüb, nələr duyuram!
Elə bil Göyçaydan Kamçatkayadək
Vətən torpağını qucaqlayıram.
Tarixlə poeziyanın missiyası eyni məkanda və eyni niyyətdə həmişə birləşiblər: yaddaşın oyaq qalmasına münasibətdə. Çünki tarix kimi poeziya da meyardır. Yaddaşa, həqiqətə qoyulan abidədir. 60-cı illərdən başlayaraq vətən mövzulu şeirlərdə yanaşmaların istiqaməti dəyişir, vətən sevdalı, kök, mənşə bağlarına sadiq, tarixə və yaddaşa etibarlı bir sənət nümunəsi olaraq yaranan şeir nümunələri təsəvvürün sınırlarını aşıb sabaha, gələcəyə doğru inkişafda milli ədəbi, fəlsəfi və əxlaqi qütbləri nişan verirdi. “Torpağı ot deyil, kişi göyərdən – Vətən! Vətən!” , – yazırdı Sabir Rüstəmxanlı. Bu şeirlərdə insanın, fərdin mənəvi varlığını yaddaşla bağlayan qatlara, dəyərlərə şair marağı öndə durur, onlar insanı yalnız təbiətin deyil, həm də və daha çox tarixin bir parçası kimi təsvir etməklə önəmli görünürlər.
Məmməd Araz, Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Zəlimxan Yaqubun ömür bioqrafiyasında, ədəbi yaradıcılığının tərcümeyi-halında geridə qalan bir əsrə yaxın zaman kəsiminin addımları duyulur və bu addımlar milli tariximizin, milli varlığımızın nəfəsi duyulan qatlarından ayaq açıb yeriyir. Bu qatlar tarixdir, dildir, azadlıq idealları, istiqlal vuruşudur. Bu şairlərin şeirləri sovet dövründə bilərəkdən güdaza verilən tarixi yaddaşın, bilərəkdən unutdurulan dil yaddaşının, bilərəkdən susdurulan azadlıq nidasının diriliyinə imkan vermək amacına xidmət üçün ərsəyə gəlmişdi. Onların poeziyasında gur, çılğın notların başlanğıc məqamları bu amillərə söykənirdi. Vətənin və xalqın tarix bioqrafiyasını poeziyanın yaddaşına çevirmək… Bu şairlərin daha çox “eşidilən”, daha çox qulaq verilən sözün sahibi olmalarının mahiyyətində dayanan amillər bununla bağlıdır.
Bu illərdə vətən anlayışına münasibətdə başqa bir təmayül də gəlişirdi. Ümumiyyətlə, 70-80-ci illərdə poeziyanın mövzu və ifadə şəklinin dəyişməsi vətən mövzulu şeirlərə də təsirsiz qalmadı. Vətənlə bağlı ekstravert duyumun yerini şairlərin qəblərinin dərinliklərində özünə yer etmiş munis, doğma bir vətən anlayışı tuturdu. Tribun səciyyəli siyasi tematikadan imtina edilməyə, toplumsal yanaşmanın yerinə poetik qəhrəmanın fərdi vətən anlayışından doğan çalarlar gəlməyə başladı. Bu dövrün poeziyasında daha çox kədərin kamilləşdirici roluna önəm verilməsi, şeirlərdə başlıca hədəflərin absurd situasiyalar, insan təkliyi, mənəvi böhran təsvirlərinin olması, həyat və ölüm, dünya və mən, təbiət və insan mövzularının özgə problematika və mündəricədə poetik müstəviyə gətirilməsi vətən mövzusuna da baxışı müəyyən qədər dəyişdi.
Qara qız ol, qara torpaq,
ol dəlin olum sənin.
Gir qoynuma, tək məni sev,
Son sevgilin olum sənin.
Gir qoynuma, dol canıma,
Tapmasın heç bir ölkə,
Heç bir ölüm, din səni.
Vaqif Bayatlı Odər
1980-cı illərin sonlarında başlanan xaotik proseslər, 90-cı illərdə törədilən Qanlı Yanvar faciəsi sovet imperiyası ilə bağlı bütün illüziyaların puç olduğunu göstərdi. Baş verən kataklizmlər, gözlənilməz fəci olaylar ədəbi fikrin də çaşğınlığına səbəb oldu. Daha sonra kəskinləşən Qarabağ problemi, ard-arda itirilən torpaqlar, bir-birini əvəzləyən fəci günlər, qəhrəman oğullarımızın itkisi … və müharibədən məğlub çıxmaq reallığı bədii düşüncəyə yansımaya bilmədi. Hadisələr elə sürətlə baş verdi ki, bütün düşüncə sferalarında bir qırıqlıq yaşanmağa başladı. “Boşluq mərhələsi” adlandırdığımız 90-cı illərdə hakim olmuş deqradasiyanın nəşət tapdığı məqamlar burdan qaynaqlanırdı və ardından ruhun tənəzzül durumunu labüdləşdirirdi. Buna görə müstəqillik dövrünün poeziyası daha çox minor motivlər üstə köklənən, insanın mənəi-ruhsal tənəzzülünü sərgiləyən ovqat şeirləri ilə xarakterizə olunur. Bu qırıqlıq vətən mövzulu şeirlərə, hətta bu mövzuda poetik əlvanlıq nümayiş etdirən şairlərin psixoloji durumuna, vətən və obrazın ruhi vəziyyəti arasındakı münasibətə də sirayət etdi. Bəxtiyar Vahabzadənin misraları həmin tənəzzülü aydın ifadə edir: “könlüm oldu xarabazar/talan mənim içimdədir”.
Bu mərhələdə yazılan əksər şeirlərdə müharibənin tragik lövhələri müxtəlif ovqat polifonizmi ilə bədii təcəssümün predmetinə çevrilmişdir. Daha çox qisas ritminə köklənən, yağı düşmənə qarşı alov püskürən bu şeirlər düşüncə tərzinin emosional yönümü ilə yadda qalır: “Mən bilirəm: geriyə yol yoxdur atam!/Öncül oğul dönüb geri baxmır, atam!” (M.Araz); “Əhrimənlər yuvasını darmadağın edəcəksən,/Qalxıb sabah Aya, Marsa, ulduzlara yetəcəksən,/Altı milyard insanlığam, qarı düşmən, sənsə təksən,/Zəhər saçan bir əfisən, tor quran bir hörümçəksən.” (X.R.Ulutürk); “Nə qədər ki, qisası yağıdan almamışıq,/Düşmənin qollarını yanına salmamışıq,/Haqqımızı qazanıb qələbə çalmamışıq,/Eşqim, ruhum, mənliyim hərəsi bir yaraqdır!/Bu da bir cür imtahan, bu da bir cür sınaqdı!/Vətən, əymə qəddini, dar gündü, dar ayaqdı!!!” (Z.Yaqub); “Qalx, düşmən əlində vətən çırpınır,/Qayaya çırpılır, daşa çırpılır,/Qalx, qovaq göylərdən bu qara yeli./İrəli, irəli, ancaq irəli!” (F.Mehdi); yaxud “Geysin döyüş paltarını Alov saçan dağ-daşımız,/Ağlamayın, məlhəm deyil yaramıza göz yaşımız!” (H.Kürdoğlu).
Ümumiyyətlə, müharibənin ilk illərində poeziyada bu çalar – yəni, sınmamaq, düşməndən öc almağa çağırış notları daha qabarıq idi. M.Arazın “qorxuram ki, sına millət, ağlama” xitabı üstə qurulan şeirlərdə əsas poetik məkanı coşqu, dərdə əyilməzlik, mübarizədən usanmamaq meyilləri istila edirdi. Füruzə Məmmədlinin “Haqqım Qarabağ” şeirində olduğu kimi:
Ağrıdan, əzabdan yordum özümü,
Sındırdım özümü, qırdım özümü
Mən çox arsızlığa vurdum özümü.
İndi qisas deyib kükrəyim daha,
Bitsin əsir ömrü sürməyim daha.
Bu istəyin realizə olunmaması şairlərdə pessimizm duyğusu yaradır, onlarda aqressiya hissini qüvvətləndirir, onlar gah döyüşçüyə müraciətlə: “Əcdadımız yatan bu dağ sənindir,/Viranə görünən yaylaq sənindir,/Odu söndürülən ocaq sənindir,/Qaçma bala, qaçma, torpaq sənindir!!!” (H.Kürdoğlu), gah vicdanını ittihamla: “Müsibətlər, məşəqqətlər/Edir yaman tüğyan bu gün!/Yatan vicdan,/Oyan vicdan!/Sən vətənin keşiyində dayan, vicdan.” (N.Xəzri), gah da özünü qınaqla “İşıqlısız, Dəlidağsız, Kəlbəcərsiz nə vətən,/Qırxqız hanı, Turşay hanı, Ağbulaqsız nə vətən,/Qarabağsız ah çəkirdik, Qarabağsız nə vətən,/O gözəllik səltənəti tapdalanırsa, /Neynirik bu canı biz?!” (H.Kürdoğlu); “Cırtdan boyda Çeçenistan/Dəvə boyda Rusiyaya dərs verəli/Onu şöhrət məqamından endirəli/Mən özümü necə varsa, /Elə görüb utanıram./İndi çeçen qeyrətindən/Dərs götürüb utanıram” (B.Vahabzadə) kimi şeirlər yazırdılar.
1990-cı illərin sonlarından başlayaraq zaman və onunla bağlı ideyaların deqradasiyaya uğraması cəmiyyətdə son problematikasını labüdləşdirdi, şəxsiyyətin iflasına, onun içindəki çöküş fəlsəfəsinin yaranmasına rəvac vermiş oldu. 1990-2000-ci illərdə Həmid Herisçinin, Murad Köhnəqalanın, Rasim Qaracanın, Salam Sarvanın, Qulu Ağsəsin, Zahir Əzəmətin, Aqşin Yeniseyin, Sevinc Pərvanənin, Nərmin Kamalın və başqa müəlliflərin yazdıqları nümunələrin əksəriyyətində sərgilədikləri mövzulardan asılı olmayaraq ağrılı bir Zaman var. Onlar cəmiyyətə və dünyaya aqressiv münasibəti, sərt dramatizmi, kəskin pafos, ironiyası ilə seçilir. Bu şeirlər daha çox sosial mənzərələrin təsvirinə açılır, sosial-ictimai təzyiqlərdən mənəvi təbəddülatlara uğramış insanın ovqatını, ruhi sarsıntılarını sərgiləyir. Vətənə, Qarabağ məsələsinə münasibətdə sərt dramatizm önə keçir. Zahir Əzəmətin “Əsgər məktubu”, Rasim Qaracanın “Əgər ən yaxın dostun müharibədə ölmüşsə”, Qulu Ağsəsin “Müharibə əlili” şeirlərində insan faciəsi ən epataj səciyyəli elementlərinə qədər poetik təsvirin predmetinə çevrilir, vətən üçün döyüşən insan şüurunun altyapısı, içinin təlatümü – qorxusu, narahatlığı, arzusu bədii mətnə gətirilir.
Səbəb aydındır: bu şairlərin yetişdikləri dövr 1990-cı illərdir ki, bu dövrə xas olan bütün fəci reallıqlar onların baxışlarına xüsusi təsir göstərib: müharibə, yurd itkisi, şəhidlik ağrısı, müxtəlif qətllər, zorakılıqlar, soyqırım dəhşətləri, ictimai-siyasi xaos, mənəvi-əxlaqi deqradasiya və bütün bunları tarixi taleyində daşımağa müncər olmur insan həyatı. Buna görə də gənclik dövrü məmləkətin sərt sınaqlar və fəci yaşantılar dövrünə düşənlərin istər geriyə, istərsə də gələcəyə yönələn baxışında ancaq və ancaq yaddaşlarına hopmuş, lokal əlacsızlıq məngənəsində çabalayan insanın portretini sərgiləmək missiyası var. Bu disharmoniyanın içində Vətən anlayışına münasibət də ironikdir:
Mən bu Ana Torpağı
öz üst-başımda yalnız toz-torpaq
kimi gördüm, vəssalam…
Salam Sarvan
Biz müharibə aparan, erməni kimi düşməni olan bir ölkənin yazarlarından bunu gözləyirdikmi? Son otuz ildə vətən adına ideoloji təbliğat etiraf edək ki, o qədər də dərinə işləmədi, milli insanın içindəki savaş ruhunu zəiflətdi. Vətəni coşğulu, aşina bir ruhla sevmək yerinə, yuxarıdakı ironik kontekst önə keçdi. Erməni qızına heyranlığı poeziyaya gətirmək, qaziyə, əsgərə olan biganəyi sərgiləmək, vətənin ağrılarını deyil, qüsurlarını hədəfə alıb onsuz da zamanın gətirdiyi pessimist ovqatı bir az da dərinləşdirmək. Bu mənada, Ramiz Rövşənin “səni sevmək çətindir, vətən, nə gündəsən?” misraları ilə başlayan şeiri bir vaxtlar təntənəli pafos və tərənnümlə süslənən Azərbaycan – Ana Vətən obrazının dekonstruksiyaya uğradılmış şəkli təsiri bağışlayır. Ramiz Rövşənin digər şeirində vətən anlamı insan içinin çöküşü, dərin böhranı ilə harmonik verilir, milli-mənəvi-əxlaqi idealların tənəzzülə uğradığı yerlərdən, natur-fəlsəfi qatlardan nəşət tapır.
Nə uzun çəkdi, vətən,
dönüb sənə qayıtmaq.
İçimin qürbətindən
bu vətənə qayıtmaq.
Ona görə biz XX əsrin əvvəllərində yazılan şeirlərdən daha inamla bəhs edirik ki, milləti qalib edən poeziya məxəzimiz həmin dövrün hər misrası ilə vətən quran, birlik əzminə xidmət edən mətnlərində əyaniləşib. Dövr qarışıq, dolanışıq çətin, yurd-yuvaları sərgərdan olsa da, Hadinin “məyus olma amandır” misrasındakı kimi ruhsal zənginlik özünü tükətməyib.
Qürbətdə yaşayan şair Məmməd İsmayıl da vətənlə bağlı şeirlərində sınanmış, dəyişməz əxlaqi-mənəvi dəyərlər axtarır, amma Ramiz Rövşəndən fərqli olaraq, pessimizmə qapılmır, bu dəyərləri mehrab kimi tapındığı Sözün yaşamında, gücündə, sehrində tapır. Onun üçün vətən elə sənətin var olduğu məkandadır, şairin içinin “sənətin qürbətindən sənətin vətəninə” doğru yol alan və daim sabit qalan mövqeyindədir. Vətənlə bağlı işıqlı və kövrək hisslər onun misralarında ən uca vurğulardan, yaşanan ən qüvvətli və səmimi duyğulardandır.
Gedərsən, məchula yol gedər gedən,
Qürbət, bir açılmaz sirdən başlıyar.
Burnunun ucunu göynədən vətən
Yadına düşdüyü yerdən başlıyar.
Gedərsən, vətənin qalar vətəndə,
İçinin içində köz vətən olar.
Dərdinə, sərinə vətənsən sən də,
Qürbətdə sənə də söz vətən olar.
***
Qürbət, ayrılıq, uzaqlıq, həsrət deyilən anlayışların üzərinə gəldiksə Təbrizsiz ötüşə bilməyəcəyik. Bizim bir tərəfimiz hər zaman əksik olub. Biz cənuba, Cənub bizə həsrət qalıb. Hər dəfə o taydan gözü nəmli, nisgil dolu baxışları gördükdə, həmvətənlərimizin ana dili, vətən sevgisi uğrunda mücadiləsinə şahid olduqda vətən sevgisinin bitməzliyi, tükənməzliyinin necə ali hiss olduğunu dərk etmişik:
Nə həsrət, nə hicran olsun,
Vahid Azərbaycan olsun!
Qoy birləşsin bir can olsun
O sahil də, bu sahil də.
Xəlil Rza Ulutürk
Poeziyamızda Təbriz mövzusuna müraciətdən heç usanmadı şairlər. Nə usandılar, nə də qorxdular! Sovetin tüğyan elədiyi vaxtlarda, 1958-ci ildə şair Rəsul Rza “Ərk qalası” şeirini yazdı, sovet hökümətinin ən sadiq ideoloqlarından olan Süleyman Rüstəm mövzu Təbriz olunca əli titrədi, Təbrizlə bağlı ən yanğılı şeirin müəllifi kimi yazdırdı adını ədəbiyyat tarixinə. Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan” poemasının, Xəlil Rza Ulutürkün “Apardı Sellər Saranı” şeirinin odlu misralarında Təbriz obrazı hər zaman diri qalaraq bada verilməkdə olan azadlıq nidasının oyanışına xidmət etdi.
Milli müstəqillik qazandığımız 90-cı illərdən sonra da poeziyada Təbriz mövzusuna marağın, müraciətin azalmadığının şahidi oluruq. Bu dövrdə müharibə, şəhidlik, köçkünlük kimi bəlaların, müəyyən sosial problemlərin özü ilə gətirdikləri mövzular Təbrizlə bağlı düşüncələrə ardıcıl köklənməyə imkan verməsə də, hər halda poetik yaddaşın mövzuya həssaslığını qoruduğu bəlli olur. Fikrət Qocanın “Azadlıq şərqisi”, Nəriman Həsənzadənin “Qıfılbənd”, Nüsrət Kəsəmənlinin “Ağlama, Təbrizim, ağlama…”, Vaqif Bəhmənlinin “Araz bayatıları”, Sabir Rüstəmxanlının “Təbrizdə bayram axşamı”, Sona Vəliyevanın “Arazbarı” və s. silsilə şeirlər yüzillik yaşı olan bir mövzunun işlənməsi baxımından önəm kəsb edir.
“Ulduz” jurnalı ilə “Ədəbiyyat qəzeti”nin birgə layihəsi olan vətən mövzulu şeirləri təqdim etmək ideyası doğanda həm də Təbrizə həsr edilmiş mətnləri xatırladım. Biz birləşməyincə heç vaxt bütöv olmayacağıq. Amma dünyanın dörd bir bucağına səpələnmiş olsaq belə, bir-birimizə uzanan qollarımız, sevgi ilə baxan gözlərimiz, ağrı ilə vuran ürəklərimiz var olduqca, biz elə – vahid, yekparə, bütöv Azərbaycan olacağıq həm də!
Bu buraxılışda bütöv Azərbaycan var. Güney Azərbaycan – Şəhriyar, Mir Mehdi Etimad, Məhəmməd Biriya, mühacirət ədəbiyyatı – Kərim Yaycılı, Türkiyədə yaşayan – “Azerbaycan yüreğimde bir şahdamardır” misralarının müəllifi olan Qarabağ əsilli türk şairi Yavuz Bülənt Bakilər. Çünki bir məqam faktdır: içimizdəki birlik sevdamız, hürr əzmimiz, ruh savaşımız ölmədikcə “məfkurəyə doğru qoşmaqdan” əsla vaz keçmədik. Ona görə qazananlardan olduq.
***
2020-ci ilin sentyabrın 27-dən Azərbaycanda 44 gün davam edən İkinci Qarabağ savaşı başladı və noyabrın 10-u ermənilərin məğlubiyyəti ilə sona yetdi. Azərbaycan müzəffər ordunun və Ali Baş Komandan İlham Əliyevin əzmi ilə işğal altında olan tarixi torpaqlarını geri qaytardı. Tarixi-etnik yaddaş, müstəqil dövlət təfəkkürü və istiqlal təlimi ilə bağlı bizə aşılanan “ulusu sevmək fənni” şüurumuzun, milli-mənəvi varlığımızın tərəqqi hərəkatında iştirak edib öz işini gördü. Böyük sevgi və coşğu ilə ön cəbhəyə döyüşə atılanlar, vətənin ərazi bütövlüyü uğrunda can fəda etməyə hazır olanlar böyük qürur mənbəyinə çevrildilər. Budur, Türk olmaq ibtidadan yurd üçün savaşmağa müştaq olmaq demək! Dünyaya meydan oxumaq, “bir hilal uğruna” min dəfə ölüb doğulmaq demək!
Millət olmağın, bütöv yaşamağın yaddaşda və amalda keçdiyi yolun müxtəlif mərhələləri olur. 90-cı illərdə bir xalq olaraq bu yolu Ümummilli lider Heydər Əliyevlə keçdik. O mərhələ ki, görünməmiş mənəvi, əxlaqi-siyasi deqradasiyadan sonra xilaskar kimi yetişib zamanın ahəngi ilə mənəvi-əxlaqi dəyərlərin sabitliyi arasında harmoniya yaratmışdı. Son otuz ilə yaxın dövrdə dünyanın idarəçilik panteonunda çox şey, bəlkə də hər şey dəyişdi: texnogen sivilizasiya özünü tükətdi, qlobal zor və şər stixiyası, anti insani düşüncə meydan suladı, irqçi fəlsəfələr, vulqar qərbçi “humanizm” oyunları, məzhəbçi müharibələr çeşidi kamalın təntənəsinin heç bir nəticə verməyəcəyinin sübutu oldu. Gözəllik dünyanı xilas etmədi, elm bəhrə vermədi, kamal qalib gəlmədi.
Belə bir qlobal və geopolitik maraqların toqquşduğu seysmik zonada, antitəbiət və antiinsani dünya kultunun hakimi-mütləq olduğu bir zamanda, üstəlik Qarabağ kimi problemə az qala utopik və apokalipsis baxışın gücləndiyi bir dönəmdə toparlanıb millətimizin taleyində tarixi bir dönüşə imza atmaq İlham Əliyevin siyasi səriştə, dövləti təfəkkür və intellekt miqyasında ehtiva etdiyi gücün sözü idi ki, qəfil açılan sillə kimi boz üzlərə çırpıldı. Hər cür süni, qondarma qanun və stereotiplərin, perspektivdən məhrum bəyanatların qarşısına milli müqəddəratın meyarını qoydu. Bütövlüyünü qanı ilə qazanmağa layiq orduya, milli miqyasda düşüncə və təşkilati iş vüsətinə sahib olduğunu dünyanın önünə sərdi. Müstəqillik mentaliteti və statusunu həmişə uca tutub qoruyan Ali Baş Komandan İlham Əliyevin bu gün dünyanın gözü qarşısında nümayiş etdirdiyi “məğrur lider obrazı” isə onun məqsəd və mövqeyinə real-əməli mündəricə qazandıran əsas rəmzlərdən oldu.
Tarixin ibrət dərsi həm də bu oldu ki, biz 28 il cismən uzaq salındığımız Qarabağımızdan ruhən heç ayrılmadığımızı dünyaya bəyan etdik. Düşmən isə oralarda xarabazarlıq yaratmaqla öz müvəqqəti mövcudluqlarına bəlkə də hamıdan çox özlərini inandırmışdılar. Heç Eşq olan ürəkdə xarabalığa, viranəliyə yer olarmı?! Əsla! Biz Qarabağı ona görə geri ala bildik ki, içimizdəki İlahi eşq, haqqın qələbəsinə inam oralara qayıdış yollarımızı işıqlandırmışdı. Qarabağı bu eşqlə xilas etdik, fəth etdik. Əsgərlərimiz bu eşqə tapındıqlarına görə şəxsiyyət və fərd kimi türk oğlu türk olaraq qaldılar. İnsanlığa və humanist dəyərlərə xidmətdən bir an belə olsun vaz keçmədikləri üçün. Tanrı və əbədiyyət sevgisinə ucalmaq hər müharibə aparan xalqın mükafatı ola bilməyib.
II Qarabağ savaşı ilə bağlı yaşanan bütün situasiyalar, yaşantılar müəyyən qədər bədii sözün predmetinə çevrildi. Əlbəttə, prosesi gerçəklərin, günün içindən yazmaq çətin işdir. Amma məlumdur ki, ağır sınaq məqamlarında, millət taleyüklü problemlərlə üz-üzə qalanda ilk operativ sözü poeziya deyir. Bu mənada, yazılmış bir çox şeirlərdə son günlərə aid olan notların yanaşı verildiyini görmək çətin olmur: müzəffər ordumuz, igid əsgərlərimiz, zabitlərimiz, qalib Baş komandanımız, düşmən əsarətindən qurtulmuş vətən torpaqlarımız, şəhidlərimiz, qazilərimiz, arxa cəbhənin yaşantıları, qardaş Türkiyənin köməyi, İlham Əliyev – Ərdoğan dostluğu və s. Sabir Rüstəmxanlının “Qarabağa dönüş” poeması, Məmməd İsmayılın “Azərbaycan əsgəri”, Vahid Əzizin “Azərbaycandır Qarabağ”, Vaqif Bəhmənlinin “Vətən əsgəri”, Qulu Ağsəsin “Ağdam”, İlqar Fəhminin “Balaca kişilər”, Əjdər Olun “Qırx dörd günə”, “Sevinc Nuruqızının “Ağdam”, Adilə Nəzərin “Bu zəfərin mübarəkdir, ey Vətən”, “İki can”, Vaqif Aslanın “Ali Baş Komandanım”, Zahid Xəlilin “Ağdamım, ağ şəhərim”, Avdı Qoşqarın “Azərbaycan əsgəri”, Həyat Şəminin “Salam, əsgər”, Əhməd Qəşəmoğlunun “General Polad bəy”, Esmira Məhiqızının “İndi hamı davaya getmək istəyir”, İbrahim İlyaslının “Qarşınızda bir ömür sayqı duruşundayız”, Elnur Uğur Abdiyevin “Gözün aydın, Azərbaycan”, Faiq Hüseynbəylinin “Vətən nəğmələri”, Sərdar Aminin “Bir dəqiqəlik sükut… Gecə siqnalı” kimi mətnlər qələbədən sonra yaranacaq ən yeni ədəbiyyata artıq “ərəfə” poeziya nümunəsi qismində daxil olub.
Bu şeirlərdə, hər şeydən əvvəl, poetik potensialın yeni imkanlarının üzə çıxdığını görürük. Məsələn, Qulu Ağsəsin “Ağdam” şeirində olduğu kimi. Şeirdə hər cür gurultu, poetik təntənədən uzaq olan ibarələrlə deyil, adi danışıq dilinin sözləri vasitəsilə psixoloji effektə nail olunduğunu görürük. Qulu Ağsəs ümumiyyətlə, dilin adi sözlərini poeziya səviyyəsinə qaldırmağı bacaran şairlərdəndir. “Ağdam” şeirində də dolğun ifadəlilik qazanmış misralar arasında məntiqi ardıcıllıq metaforik Vətən anlayışının, Ağdam obrazının daşıdığı məzmun genişliyində cəmləşir. Və hər misra şeirdəki ümumiləşdirilmiş metaforanın mərtəbə-mərtəbə açılışına xidmət edir:
Ağ alınlı qızılı atların vətəni,
seyid cəddinə içilən andların vətəni!
Sən dar gündə
Şuşaya arxa,
Xocalıya ümid oldun.
Son nəfəsəcən döyüşdün,
son nəfərəcən şəhid oldun…
Ağam şəhərim!
Adam şəhərim!
Ağdam şəhərim!
Şükür külünə,
şükür qayıdış gününə!
Sevincdən ağlımız çaşıb
yüz min dəliynən gəlirik.
Bir “Uzundərə” havası çal,
çıx Bərdə yoluna –
Uzundərəynən gəlirik!..
Soljenitsın yazırdı ki, “əgər bir millətin mənəvi qüdrəti tükənibsə, onu heç bir hökümət xilas edə bilməz”. Doğru fikirdir, bütün müharibələri qalib edən xalqın içindəki milli intibah ruhudur. Cəmi 44 günə qazanılan zəfərlər bizə düşüncədə, ovqatda millət kimi qürurlu olmağın bütün səviyyələrini yaşatdı. Biz ölkə, ordu və xalq miqyasında vahid mənəvi məkan yarada bildik. Müharibəni hərbi texnikadan öncədən alt qatdan püskürən milli enerjinin əzəməti uddu.
Bu gün artıq ayağını yerə möhkəm dayayan, başını göyün zirvə qatına söykəyib ərazi bütövlüyünü təmin etmiş məğrur, azad Azərbaycan var. Onun istiqlal və zəfərinin məxəzində dayanan amil isə poeziyamızın aşıladığı yaddaş və yurd sevgisi təlimidir:
Ədəbiyyat, sənət insanları birliyə səsləmir, həm də birliyə hazırlayır. Ziyalının rolu, aydının missiyası insanları hər cür keçid dövrünə, sınaq məqamlarına səfərbər etməkdir. Düşüncədə, ovqatda və fəlsəfədə vahid məkanı yarada bilmək mənasında mənəviyyat adamlarının üzərinə hər zaman həlledici rol düşüb. Bu rolu hansı qələm adamı məsləkinin “tərcümeyi-halına” çevirib, hansı yaradıcı şəxsiyyət daha çox uğurla realizə etməyə çalışıb? Məsələn, poeziyamızda Vətənin obrazı necə əyaniləşib? Hansı dövrlər, hansı mərhələlər onu daha yaxşı şəkildə bədii sözün təcəssümü etməyi bacarıb? Mənə görə, belə bir dövr bir əsr əvvəlin vətən coşğulu poetik mətnlərinə şamil oluna bilər. Cümhuriyyət sevdalı, hürr əzmli poeziya… Bu dövrün ədəbiyyatı mənəviyyata milli kimlik, milli mənlik ovqatının aşılanması baxımından xüsusi önəm kəsb edir və bütün dövrlər üçün görk edilə biləcək səviyyədə ona üz tutulmasına layiqdir. Həqiqətən də, mənəvi səfərbərlik ruhunun dirçəldilməsində, ümumxalq ruhunun hürriyyət məramı ətrafında birləşdirilməsində XX əsrin əvvəllərinin milli özünüdərk, milli istiqlal idealı ilə yoğrulmuş türk poeziyasının xidməti əvəzsiz olmuşdur. Bu dövrdə poeziyada və nəsrdə tərənnüm və milli özünüdərkdən doğan milli ləyaqət və şərəfin vəsfi digər mövzu və problemləri kölgədə qoymuşdur. Milli triadamızın banisi Əli bəy Hüseynzadənin böyük yurd sevgisinin təzahürü kimi gerçəkləşən və ədəbiyyatımıza ilk vətən şeiri kimi daxil olan “Hali-vətən” nümunəsindən tutmuş “Ey vətən, ey pəriyi-vicdanım/ Səni sevmək deyilmi imanım” kimi – Hadinin vətəni sevməyin düstürunu yaradan misralarına qədər ucsuz-bucaqsız sevgi, sonsuzluq işarəsi…
Mənbə: http://edebiyyatqazeti.az/
Bu poeziyanın içində hər şey var. Yalnız bir əsr əvvəlin deyil, bir əsr sonranın yaşantıları, çırpıntıları, savaş və coşğu ruhunun əks olunduğu bütün çalarlar: şəhid ağrısı, bayraq ucalığı, müzəffər ordu, türk birliyinin qələbəsi, düşməni əzmək məramı, vətən sevgisi, yurd aşinalığı, Turan əzəməti və s ., və i…
Bəli, ədəbiyyat, bədii söz həm də tarixin yuvasıdır, bu günün dərslərini zamanın sonrakı axarına qatan və gələcəyə ötürən ən etibarlı məxəzdir. Bu halda qanunauyğun bir məqam da var: baş verənlərlə birlikdə ona münasibət də tarixin predmetidir! Bir əsr əvvəlin ədəbiyyatı millətə enerji püskürən qüvvət mənbəyi oldu. Təsadüfi deyil ki, bir əsr sonra, 2020-ci ilin sentyabrından bu yana davam etmiş 44 günlük vətən müharibəsinin də, qazandığımız zəfərin də yükünü çəkməyə bu poeziyanın gücü yetir.
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi ictimai birliyinin sədri, ”Sözün Sehri” qəzetinin təsisçisi, Qubadlı Rayon İcra Hakimiyyətinin mətbu orqanı “Bərgüşad” ictimai-siyasi qəzetinin Baş redaktoru, ”Qızıl qələm” və “Qızıl kitab” mükafatları laureatı, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin (gundelik.info) və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının (edebiyyat-az.com) Qubadlı bürosunun rəhbəri
QUBADLIMIN
=1988-ci ildə Qubadlıda bir dəfə də olmayan dostum Avasət məktubunda yazmışdı: “Qubadlıya gəlmək istəyirəm, Qubadlı gözəlmi?..”
Qubadlı gözəlmi?! – soruşan dostum, Bir başqa büsatı var Qubadlımın! Qışı da gözəldi, yazı da gözəl, Özün gəl, hüsnünü gör Qubadlımın!
Buludlar “Hərtiz”i, “Səngər”i öpür, Həkəri, Bərgüşad çağlayıb ötür. Tələs, əziz dostum, tez ayaq götür, Özünü çölünə vur Qubadlımın!
Dağlardan seyr eylə gen dərələri, Laləli, nərgizli biçənəkləri, Qalxıb bələnləri, aş gədikləri, Düzündə köhlənin yor Qubadlımın!
Bərabər baş çəkək biz oymaqlara, Dönək meşələrə, buz bulaqlara… Qulluq eyləmişik çox qonaqlara, Olmarıq gözündə xar Qubadlımın!
Mərdi-mərdanədir oğulu-qızı, İtirməz kəsdiyi çörəyi-duzu, Bizə qonaq gələn getməz narazı, Bal dadar qoynunda şor Qubadlımın!
Nəbisi, Həcəri dillər əzbəri, Bizlərin himnidir illərdən bəri. Dünyaya verdiyi şəxsiyyətləri, Ediblər adını car Qubadlımın!..
Gəl ki Əvəzoğlu sevinsin-gülsün, Sənin qulluğunda okivar dursun… Amma bir sözüm var, gözündən olsun, Kim baxsa hüsnünə xor Qubadlımın!! 1988
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, Süleyman Rəhimov adına Qubadlı rayon ədəbi ictimai birliyinin sədri, ”Sözün Sehri” qəzetinin təsisçisi, Qubadlı Rayon İcra Hakimiyyətinin mətbu orqanı “Bərgüşad” ictimai-siyasi qəzetinin Baş redaktoru, ”Qızıl qələm” və “Qızıl kitab” mükafatları laureatı, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin (gundelik.info) və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının (edebiyyat-az.com) Qubadlı bürosunun rəhbəri
Böyük ümidlər bəslədik, Davadan çıxmış ölkəyə. Torpaqdan, sudan, atəşdən, Havadan çıxmış ölkəyə. Bu sitəmə dözən ərdi, – Arxa dərdi, həm ön dərdi. Məmləkəti kim döndərdi Yabadan çıxmış olkəyə. Bəxş eylədik oğulları, – Beş diplomlu o qulları… Məktəbləri, okulları “Hababam” çıxmış ölkəyə. Tox bəlli, dərd aca qaçar, Cavan məzlum, qoca naçar. Bataqlıqlar qucaq açar, Çabadan çıxmış ölkəyə. İstər ağla, istər sevin, Min qəsri var hər bir devin. Gəlin biz də deyək, “evin abadan” – çıxmış olkəyə…
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş məsləhətçisi, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı
əl-əl axtarıram şəkillərimi, baxım görüm hansında daha gözəl düşmüşəm… baxım görümhardasaanama söykənmişəm?! marağımı qabardıbitirəm şəkillərdə… fikrim ilişib qalıbdünəndə-anamgildə… anamın şəkillərinə gözəldi, İlahi! anamın hörükləride harda gizlənibdi?hansı ildə, İlahi?! mən öz şəkillərimdənküsdüm bu gün bu başla… Tək sevincim dünəndə: “Anam məndən gözəl olub mən yaşda!”
“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş məsləhətçisi, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı
Bir qış gecəsiyi…
Tutub əlindən
Getməyə dəyərdi buz donan gölə… Neynim ki, boz idi şəhər arzun da… Boz idi cibləri dəri gödəkçən, Boz idi qəssabın təpiklədiyi, Fevral soyuğunda üşüyən pişik…… elə utanıram neçə saatdı… Hardan oxumuşdum? Yenə unutdum… Buz donan o göldə ölən boz qumru, Bir tikə piy üçün döyülən pişik ,Cibləri yırtılan o boz gödəkçə;Sən demə… “Sevginin ölçülü mətnlərində”Sən idin…Mən idim…İkimizmişik…
Qara qız ol, qara torpaq,
Ağ alınlı qızılı atların vətəni,
