Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı

Blog

  • Xalq şairi Səməd VURĞUN.Seçmə şeirlər

    Meysiz, məzəsiz can ilə canan ola bilməz!
    Sevda dediyin hər kəsə meydan ola bilməz!

    Arifləri dindir ki, nədir şer ilə sənət?
    Şair yaranan ömrə peşiman ola bilməz!

    Könlüm evi bir gülşənə bənzər ki, əzizim,
    Min badi – xəzan əssə də viran ola bilməz!

    Qəlbin, ürəyin odlarına yanmasa bir söz
    Dillərdə, ağızlarda o dastan ola bilməz!

    Girdim günəşin qoynuna, minbir səhərim var,
    Bülbül də mənim, gül də , zimistan ola bilməz.

    Yüksəl, fəqət insanlığa pis gözlə baxanlar
    Dünyada bir ad qoysa da, insan ola bilməz!

    Xoşbəxt elimin, yurdumun öz Vurğunuyam mən,
    Bundan da gözəl bir daha dövran ola bilməz!

    Anam gəlini

    Başına döndüyüm, anam gəlini!
    Sən ilk qönçəsisən bizim gülşənin.
    Hər səhər günəşə uzat əlini,
    İşıqda, qüvvətdə adın var sənin…
    Sən ilk qönçəsisən bizim gülşənin.

    Öpsün ayağını çöldə çiçəklər,
    Quşların avazı bir toya dönsün.
    Tökülsün sinənə qara birçəklər,
    Gözəllik dünyada açıq görünsün
    Quşların avazı bir toya dönsün.

    Sən ilk pərisisən şеrin, sənətin,
    Adın tarixlərdə bir yadigardır.
    Günəşdən rəng alan bir məhəbbətin
    O açıq alnında işığı vardır,
    Adın tarixlərdə bir yadigardır.

    Hüsnünü örtməsin nə pərdə, nə rəng,
    Ay kibi saf dolan, gün kibi açıq,
    Kеçmişin üstünə qələm çəkərək,
    Vuruş mеydanında vuruşmağa çıx,
    Ay kibi saf dolan, gün kibi açıq.

    Könlümdə sirri var, tərlan sonamın
    Bütün gözəlliyin gözüdür insan,
    Zülmətdə şam kibi sönmüş anamın
    Ölüm qisasını alaq dünyadan
    Bütün gözəlliyin gözüdür insan.

    Bеşikdən başlamış ölümə qədər,
    Tarixlər yazılır sənin əlinlə.
    Səndədir yaraşıq səndədir hünər,
    Şеirim qanad çalır hər əməlinlə
    Tarixlər yazılır sənin əlinlə.

    Başına döndüyüm, anam gəlini!
    Sən ilk qönçəsisən bizim gülşənin.
    Hər səhər günəşə uzat əlini,
    İşıqda, qüvvətdə adın var sənin…
    Sən ilk qönçəsisən bizim gülşənin.

  • Xalq şairi Mirvarid DİLBAZİ.”İstəməsəydim”

    İstəsəydim səni səndən alardım,
    Gozəlləri öz taxtından salardım.
    Ürəyimi ürəyinə çalardım,
    Sən yanardın, mən baxardım tüstünə.

    Ulduz olub öz zirvemdən enərdim,
    Dövrəndəki mələkləri yönərdim.
    Al laləyə, qərənfilə dönərdim,
    Səpilərdim yollarının üstünə.

    İstəsəydim vusalına yeterdim,
    Mən gül olub ürəyində bitərdim,
    Orda bülbül fəryadıyla ötərdim,
    Mən yanardım, sən baxardın tüstümə.

    Ölsəm, bir gün gəl qəbrimin üstünə,
    Bircə dəstə bənövşə qoy, bəsimdir.
    Baş üstündə bir qaranquş ötəcək,
    O da sənə minnetdarlıq səsimdir ..

  • Xalq şairi Mirvarid DİLBAZİ.”Qürbət nədir”

    Qürbət nədir,
    Soyuq üzlü bir diyar
    Kədəri çox, sevinci az bir bahar
    Nə ananın layla səsi var orda,
    Nə atanın xoş nəfəsi var orda,
    Sanırsan ki,
    Nə yolların, cığırların adı var,
    Nə də yanan ocaqların
    İstisi var, odu var.
    Qürbət eldə qanadlanmaz arzular…

  • Xalq şairi Mirvarid DİLBAZİ.“Vətənin keşiyində”

    Mirvarid Dilbazinin “Vətənin keşiyində” şeirində əri cəbhədə olan qadın oğlunu da müharibəyə yola salır. Əsgər isə anasının sözlərini belə xatırlayır:

    Laylasında anam mənə
    Belə demiş dönə-dönə:
    “Bir anan mən, biri Vətən.
    Yadda saxla bunları sən,
    Canın kimi sev Vətəni,
    O bəsləmiş, oğul, səni.
    Bayrağını möhkəm saxla
    Sərhədini tez-tez yoxla.
    Atan qızıl komandandır,
    Qorxu bilməz bir insandır.
    Qəhrəman ol, oğul, sən də
    Qoru bizi böyüyəndə”.
    Gözəl Vətən, gözəl Vətən,
    Xidmətində durmuşam mən.

  • Xalq şairi Mirvarid DİLBAZİ.”İncənin yolları burma-burmadı…”

    İncənin yolları burma-burmadı…
    Yolçu oldum yollar məni yormadı,
    Elə bilmə,el halımı sormadı?..
    Qərib gəldim,qərib getdim vətəndən!

    Bu el mənim nənəm-babam elidi,
    İncə çayı,göz yaşımın selidi,
    Mən gəlmişəm,il ayrılıq ilidi,
    Cənnətdəyəm,bura gəlib-gedəndən!

    İncə kəndim,sazın-sözün vətəni,
    Şair etdin,səni qəlbən sevəni,
    Mirvaridəm,könlüm sənə güvəni,
    Anadiltək,İsaq-Musaq ötəndən.

  • Xalq şairi Mirvarid DİLBAZİ.”Yadıma uşaqlıq illərim gəlir”

    Lalədən biçəndə donunu dağlar,
    Yadıma uşaqlıq illərim gəlir.
    İşıqlı, günəşli, əlvan bir bahar,
    Gözəl obalarım, ellərim gəlir.

    Min nəğmə səsləyir elə bil mənə,
    Anır məhəbbətlə min könül məni.
    Yadımda yurdumun çölü, çəməni,
    Zümrüd çeşmələrim, göllərim gəlir.

    Tez yatan çovğunlar, ötən boranlar,
    Gəzib dolaştığım dağlar, aranlar.
    Şehli çəmənlərdə qaçdığım anlar
    Yadıma islanan tellərim gəlir.

    Əziz uşaqlığın uzaq illəri,
    Qar altdan dərdiyim novruz gülləri,
    Yadıma baharın ilıq yelləri,
    Nəğmələr oxuyan dillərim gəlir.

  • “Hece Taşları” aylık şiir dergisinin 54. sayısı yayında

    Rahatlık bir çakırdikeni gibi, batmaya başladı insanoğluna, yalın ayak altta don yok gezerken, yufka arasına bulursa soğan, bulamazsa suyu katık ederek, yediği günleri hesaba katmaz, dünyanın yarısı kıtlık çekerken, çocuklar babasız boyun bükerken, analar içini göğe dökerken, kimisi kasapta eti beğenmez, kimi lionslara kapağı atar, kimi cemaatte kazan kaynatır, sınırsız özgürlük naralarıyla, nefsini put yapıp tapan tapana.

    Ar çatladı yırtık hayâ perdesi, aynalarda görünmüyor yüzümüz, görmezlikten gelir herkes herkesi, başörtüsü artık moda aracı, soyunmanın adı cüretkar oldu, hünsalar meydanda eylem yapıyor, bel altına kaydı aşkın anlamı, hayvanlar insandan utanır oldu, sözün doğrusuna kulak asan yok, ellerimiz bizim ele benzemez, tarih tekerrür mü ediyor yoksa, nerde yanlış yaptık ulu hocalar, yaşasın Sodom ve Gomore deyip, şeytanın yoluna sapan sapana.

    Parti de pırtı da demokrasi de, oyunun içinde başka bir oyun, menfaat nerdeyse koçlar orada, koyunlara bol bol melemek düşer, şehir eminleri eskisi gibi, zorla seçilmiyor iş kolaylaştı, işkembeden fazla atan kazanır, üyelerden çok parayı bastıran, ne kadar ekmekse o kadar köfte, sürgit işler kazan kazan mantığı, nasıl olsa deniz devletin malı, lisans yetmez oldu namussuzluğa, yemeyeni enayiden sayarlar, fırsatını bulup kapan kapana.

    Anlaşılan dünya artık yaşlandı, tövbe kapıları kapanmak üzre, maç başladı hıncahınç bir statta, herkes sendi sahasında oynuyor, kimi gölgesine çalım atıyor, kimi top çevirir kendi kendine, Meksika dalgası tribünlerde, herkes kendi kalesine şut çeker, onsekiz içinde on bir kişinden, atak yapan olmaz rakip sahaya, herkes kendi kalesine gol atar, kendi sahasında kaybeder herkes, İsrafil’in sur düdüğü elinde, Allah’ın ipinden kopan kopana.

    Tayyib ATMACA

  • Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrik

    Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrik

    Hörmətli həmvətənlər!
    Sizi və dünyanın müxtəlif guşələrində yaşayan bütün soydaşlarımızı müqəddəs Qurban bayramı münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ən xoş arzu və diləklərimi yetirirəm.
    Qurban bayramı Allahın bəşəriyyət üçün hidayət yolu seçdiyi İslamın əsas bayramlarından biri kimi özündə mənəvi birliyi, həmrəyliyi, xeyirxahlığı və dözümlülüyü ehtiva edərək, insanın ən çətin məqamlarda düzgün mövqe seçmək və ülvi amallar uğrunda hər cür fədakarlığa hazır olmaq qüdrətini əks etdirir.
    Tarixən İslama və onun mütərəqqi ənənələrinə bağlı olan xalqımız əsrlər boyu bu dəyərləri yaşatmış və ölkəmiz İslam sivilizasiyasının mədəni mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Azərbaycanda bütün dini bayramlar, o cümlədən Qurban mərasimləri hər il böyük təntənə və yüksək əhval-ruhiyyə ilə keçirilir. Bu günlər dövlətimizin tərəqqisi, xalqımızın rifahı və əmin-amanlığı üçün dualar edilir, xeyriyyəçilik işləri görülür, şəhidlərimizin nurlu xatirəsi ehtiramla yad olunur. Ümidvaram ki, bütün xeyirxah niyyətləriniz, dua və diləkləriniz gerçəkləşəcək, Uca Yaradanın mərhəməti heç zaman xalqımızın üstündən əskik olmayacaqdır.
    Əziz bacı və qardaşlarım!
    Qurban bayramı münasibətilə bir daha hər birinizə səmimi təbriklərimi çatdırır, qurbanlarınızın Allah tərəfindən qəbul olunmasını arzu edirəm. Qoy, bu mübarək bayram ailələrinizə səadət, süfrələrinizə xeyir-bərəkət gətirsin.
    Qurban bayramınız mübarək olsun!

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 9 avqust 2019-cu il.

    Mənbə: https://president.az

  • Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir HACIBƏYOV

    Üzeyir Hacıbəyov və ya Üzeyir Hacıbəyli (tam adı: Üzeyir bəy Əbdülhüseyn oğlu Hacıbəyov; 18 sentyabr 1885, Ağcabədi – 23 noyabr 1948, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ) — azərbaycanlı bəstəkar, musiqişünas-alim, publisist, dramaturq, pedaqoq və ictimai xadim, müasir Azərbaycan peşəkar musiqi sənətinin və milli operasının banisi.[1][2] Üzeyir Hacıbəyovun əsərləri dünya musiqi incilərindən sayılır.[3]

    Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi (1935), SSRİ xalq artisti (1938), Stalin mükafatı laureatı (1941), “Lenin ordeni” və “Qırmızı əmək bayrağı” ordeni laureatı, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının akademiki (1945), professor (1940), Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri (1938-1948), Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının rektoru (1928-1929, 1939-1948), Azərbaycan EA İncəsənət İnstitutunun direktoru (1945-1948).[4] Azərbaycan SSR və Azərbaycan Respublikası himnlərinin bəstəkarı,[5] müsəlman şərqində ilk operanın müəllifi. [6][7]

    Üzeyir Hacıbəyov 18 sentyabr 1885-ci ildə Əbdülhüseyn bəy və Ећirinbəyim xanım Hacıbəyovların ailəsində doğulmuşdur.[8] Üzeyirin atası Əbdülhüseyin Molla Məhəmməd oğlu Hacıbəyov öz dövrünün savadlı, ziyalı şəxslərindən biri idi. O, XIX əsrin tanınmış dövlət xadimi və şairi, Qarabağ xanlarının varisi Xurşidbanu Natəvanın mirzəsi olmuş və onun Ağcabədidəki təsərrüfatına başçılıq etmişdir. Üzeyirin anası Ећirinbəyim xanım Qarabağda məşhur Əliverdibəyovlar nəslindən idi. Üzeyir Hacıbəyovgil ailədə üç qardaş, iki bacı olublar. Oğlanları Zülfüqar, Üzeyir və Ceyhunun gələcəkdə ədəbi və musiqi istedadının formalaşmasında ailənin böyük rolu olmuşdur.Onun həyatında Abbasovlar ailəsi böyuk rol oynayırdı.

    Üzeyirdən başqa ailənin bütün uşaqları Ећuşada anadan olub. Evin dördüncü uşağı olan Üzeyirin Ећuşada yox, Ağcabədidə anadan olmasının da öz tarixçəsi var. Üzeyir bəyin atası Əbdülhüseyin Xurşidbanu Natəvanın şəxsi mirzəsi olmaqla yanaşı, həm də xan qızının Ağcabədidə olan təsərrüfatına rəhbərlik edirdi. Ona görə də ilin çox hissəsini orda keçirirdi. Ећirin xanım da Üzeyirə hamilə olarkən Ağcabədiyə gedib yoldaşına baş çəkmək, sonra yenidən Ећuşaya qayıtmaq qərarına gəlir. Bacılarına baş cəkmək üçün yolunu əvvəlcə Ağdamdan salır. Ancaq bacıları onu tez buraxmaq istəmir. Ећirin xanımı 8 bacının hərəsi bir az öz evində qonaq saxlayır. Ağcabədiyə gedəndə isə artıq gec olur, Ећuşaya qayıda bilmir. Ona görə də gələcəyin dahisi olacaq bu oğlanı elə Ağcabədidə dünyaya gətirir. 1 aydan sonra isə dəvənin üstündə kəcavə düzəldib, Ећirin xanımı Üzeyirlə birgə Azərbaycan mədəniyyətinin beşiyi olan Ећuşaya gətirirlər.[9]

    Valideynləri Ağcabədidən Ећuşaya köçdükdən sonra Üzeyir ilk təhsilini buradakı ikisinifli rus-türk məktəbində almışdır. Ећuşanın zəngin musiqi-ifaçılıq ənənələri Hacıbəyovun musiqi tərbiyəsinə müstəsna təsir göstərmişdir. Onun ilk müəllimi Azərbaycan musiqisinin gözəl bilicisi, dayısı Ağalar bəy Əliverdibəyov olmuşdur. Üzeyir bəyin dayısı Ağalar bəy Əliverdibəyov həm də Ећövkət Ələkbərovanın ilk musiqi müəllimi olmuşdur.

    Köməyə görə təşəkkürümüzü bildiririk : Coşqun Qurbanlı

    Qori seminariyasında təhsili

    Üzeyir Hacıbəyov Qori seminariyasının tələbələri arasında (birinci cərgədə, solda), 1904, arxada Müslüm Maqomayev oturubdur
    Üzeyir Hacıbəyov 1899-1904-cü illərdə Qori Müəllimlər Seminariyasında təhsil almışdır.[8] Onun dünyagörüşünün formalaşmasında seminariya böyük rol oynamışdır. Hacıbəyov seminariya illərində qabaqcıl dünya mədəniyyəti ilə yaxından tanış olmuşdur. O, burada Avropa musiqi klassiklərinin əsərlərini mənimsəmiş, skripka və baritonda çalmağı öyrənmiş, xalq mahnı nümunələrini nota köçürmüşdür. Qori seminariyasında Üzeyir Hacıbəyov gələcəkdə Azərbaycan opera musiqisində öz sözünü deyəcək Müslüm Maqomayev ilə tanış olmuşdur. Seminariya illərindən başlanan dostluq sonralar həm də qohumluğa çevrildi. Üzeyir Hacıbəyov və Müslüm Maqomayev Terequlovlar ailəsi ilə qohum oldular. Belə ki, Üzeyir Hacıbəyov Məleykə xanımla, Müslüm Maqomayev Badigülcamal xanım Terequlova ilə evləndi.[10]

    Seminariyanı bitirdikdən sonra Hacıbəyov 1904-cü ildə Cəbrayıl qəzasının Hadrut kəndinə müəllim təyin edilmişdir. Hadrut kənd məktəbində rus dili, hesab, tarix və musiqidən dərs demişdir

    Üzeyir Hacıbəyovun Bakıya gəlişi
    Hacıbəyov Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabı ərəfəsində Bakıya gəlmiş, Bibiheybətdə, sonralar isə “Səadət” məktəbində dərs demişdir. Üzeyir Hacıbəyov Bakıda ədəbi-publisistik fəaliyyətə başlayaraq В«HəyatВ» qəzetində tərcüməçi işləmişdir. Həmin gündən nəşr edilməyə başlayan В«İrşadВ» qəzetinin əməkdaşı olmuşdur. 1907-ci ildə Bakıda Azərbaycan türkcəsində “Hesab Məsələləri” və “Mətbuatda İstifadə olunan Siyasi, Hüquqi, İqtisadi və Əsgəri Sözlərin Türki-Rusi və Rusi-Türki Lüğəti”ni nəşr etdirir.[11] Rus yazıçısı Nikolay Qoqolun В«ЕћinelВ» povestini Azərbaycan dilinə tərcümə edir.

    1911-ci ildə Üzeyir Hacıbəyov musiqi təhsili almaq üçün Moskvaya getmiş, Moskva filarmonik cəmiyyəti nəzdində İlyinskinin xüsusi musiqi kursunda təhsil almışdır. Moskvadan göndərdiyi satirik hekayə və felyetonlar В«İqbalВ» qəzetində dərc olunmuşdur. Maddi ehtiyac üzundən Hacıbəyov Moskvada musiqi təhsilini yarımçıq qoyub, Bakıya qayıtmağa məcbur olmuşdur. Bəstəkar Bakıya qayıdır və burada yaradıcılıq fəaliyyətini davam etdirərək, yazdığı operaları səhnəyə qoymaqla məşğul olur.[12]

    Üzeyir Hacıbəyovla Məleykə xanım Hacıbəyova 1910-cu ildə ailə həyatı qurublar. İxtisasca rus dili müəlliməsi olan Məleykə xanım həyat yoldaşının sənətinə yaxın olmaq üçün konservatoriyanın musiqi nəzəriyyəsi şöbəsinə daxil olub. Adətən gecələr işləyən Üzeyir bəyi Məleykə xanım heç vaxt tək qoymayıb. Bu insanlar 38 il qoşa ömür sürüblər.

    Ölümün bir addımlığında
    1918-ci ildə ermənilərin Azərbaycanda törətdiyi mart qırğını zamanı erməni daşnakları Üzeyir bəyin evini gülləbaran ediblər. Ећərqin ilk operasını yazan bəstəkara qısqanclıqla yanaşan daşnaklar evin divarlarını, damını güllə yağışına tuturlar. Bu qəlpələr 1975-ci ildə bəstəkarın ev-muzeyinin açılışı ərəfəsində təmizlənib.

    Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Üzeyir Hacıbəyovun adı tez-tez xalq düşmənləri sırasında səslənməyə başlayır. 1920-ci ildə bəstəkarı güllələmək istəyirlər. Bu təhlükə sırf təsadüf nəticəsində sovuşur. Üzeyir Hacıbyovun qaynı Hənəfi Terequlov əqidəcə qatı kommunist idi. O, təhlükəsizlik idarəsi şöbə müdirlərinin birinin masasının üstündə təsadüfən haqqında güllələnmə hökmü çıxarılan 59 nəfərin siyahısında Üzeyir Hacıbəyovun da adını görür. Başılovlu Nəriman Nərimanovun yanına gedərək, vəziyyəti danışır. Nəriman Nərimanov müvafiq orqanlardan həmin siyahını tələb edir. Onları tələm-tələsik qərar çıxarmaqda günahlandıran Nərimanov bu siyahını cırıb atır. Nəriman Nərimanov bəstəkara bir müddət Bakıdan uzaqlaşmağı məsləhət görür.

    1939-cu ildə Üzeyir Hacıbəyov şəkər xəstəliyinə tutulur. Uzun illər Üzeyir Hacıbəyovun şəxsi katibi işləyən yaxın qohumu Ramazan Xəlilovun dedyinə görə, bəstəkar bu xəstəliyi bədnam qonşularımızın ucbatından tapıb. Belə ki, 1939-cu ildə Moskvada ittifaq miqyasında milli musiqi alətləri ifaçılarının müsabiqəsi keçirilir. Stalinin göstərişi ilə münsiflər heyətinə Üzeyir Hacıbəyov başçılıq edirdi. Müsabiqə zamanı bəstəkar bərk əsəbiləşir, təbiətcə sakit insan olan Üzeyir bəy uzun müddət sakitləşə bilmir: Azərbaycanı təmsil edən ifaçılar arasında ermənilərin olmasına baxmayaraq, Bakı erməniləri Moskvaya məktub yazırlar və bildirirlər ki,Üzeyir Hacıbəyov millətçilik edərək qeyri-millətlərin müsabiqədə iştirakına əngəllər törədir. 30-cu illər üçün bu ittiham ən ağır ittiham idi. Molotov ona ünvanlanan ərizəyə dərkənar qoyaraq, bəstəkara göndərir: “Özünüz həll edin”. Başdan-ayağa böhtan olan bu ərizə bəstəkarın əsəblərinə ciddi təsir göstərir və o, şəkər xəstəliyinə tutulur.[13]

    Üzeyir Hacıbəyov 1948-ci il 22 noyabrda vəfat etmişdir.

    Yaradıcılığı
    Publisistika
    Üzeyir bəy Hacıbəyov bədii yaradıcılığa publisistika ilə başlamışdır. O, “Kaspi”, “Həyat”, “İrşad”, “Tərəqqi”, “Həqiqət”, “İqbal”, “Yeni iqbal” qəzetlərində və “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Ordan-burdan”, “O yan-bu yan” və s. başlıqlar altında “Ü”, “Filankəs”, “Behmankəs” və s. gizli imzalarla dövrün mühüm ictimai-siyasi, maarifçilik məsələlərinə dair çoxlu məqalə, felyeton və satirik miniatürlər dərc etdirmişdir.[14] “Molla Nəsrəddin” jurnalında Üzeyir bəy Hacıbəyov məzəli imzalardan çox istifadə etmişdir: “Adı bəy, özü Filankəs”, “Anaş Qurbağa”, “Tısbağa”, “Qatilov”, “Behmankəs”, “Cin”, “Xoca Lələ”, “Bızbıza”, “Çoban”, “Əqrəb” (ehtimal olunur), “Qaf”, “Beş”, “İdarədən”, “Lal uşaq”, “Bala uşaq”, “Gendən baxan”, “Gendən qulaq asan”, “Yalançı” və s. Gülüş, yumor onun həm insan kimi təbiətinin, həm də ədəbi yaradıcılığının, o cümlədən publisistikasının başlıca keyfiyyətlərindən idi. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan mətbuatının aparıcı janrlarından olan felyeton Ü.Hacıbəyovun da publisistik fəaliyyətində əhəmiyyətli yer tuturdu. Bədii və publisist tarazlığı saxlamaq etibarilə Ü.Hacıbəyovun felyetonları, oçerk və parodiyaları böyük dəyəri olan əsl sənət əsərləridir.[15]

    Üzeyir Hacıbəyovun zəngin yumoristik söz yaradıcılığı vaxtı ilə dövri mətbuat səhifələrində В«Ordan-burdanВ» ümumi başlığı altında dərc etdirdiyi yazılar xüsusi yer tutur. Ü. Hacıbəyovun В«Bazar söhbətiВ», В«MəzhəkəВ», В«TəhsilВ» kimi əsərləri aşkar seçilən komponentləri ilə satirik hekayə; В«Rəfiqimdən məktubВ», В«Üçüncü dəlləkВ», В«Məclisimizin duzuВ» В«O, heç!В», В«Tərəqqi və gerilikВ», В«Ha fikir edirəm başa düşmürəm!В» kimi yazıları öz publisistik əlamətləri, ictimai-siyasi məzmunu və bədii dəyəri ilə felyetondur. Müəllif əsərlərində əsasən Bakı şəhər Dumasının fərsiz deputatlarını rüsvay edir, tutduqları siyasi mövqeyə layiq olmadıqlarını nümayişkaranə açıqlıqla onların uzlərinə vurur, fəaliyyətsiz В«qlasnılarıВ» barsız ağaclara bənzədir. Ü. Hacıbəyovun qaravəlli və satirik miniatürlərini (məsələn В«Dövlət DumasıВ», В«Ata və oğulВ», В«MoizəВ» və s.) böyük komedioqrafın sonrakı səhnə əsərlərinə səmərəli müqəddimə hesab etmək olar.[16]

    Bütün ömrü boyu Üzeyir bəy Azərbaycan mədəniyyətinə, musiqisinə xidmət edən bu unudulmaz şəxsiyyət 300-dən çox xalq mahnısını nota salmış, marş, kontata, fantaziya, mahnı və romanslar, kamera və xor əsərlərini yazmışdır. Üzeyir bəy Hacıbəyov həm Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin, həm də sovet Azərbaycanının himnlərini müəllifi olmuşdur.

    Operalar

    Üzeyir Hacıbəyov, 1913-cü il
    Üzeyir Hacıbəyov xalqda musiqili səhnə əsərlərinə maraq oyatmaq məqsədilə Azərbaycan dilində milli opera yaratmaq qərarına gəlir. Bu işdə qardaşları Zülfüqar Hacıbəyov və Ceyhun Hacıbəyli, seminariya dostları, dövrün, maarifçi ziyalıları, azərbaycanlı artistlər Hüseyn Ərəblinski, Hüseynqulu Sarabski, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev, Hənəfi Terequlov və başqaları ona yaxından kömək edirlər.

    Leyli və Məcnun
    Əsas məqalə: Leyli və Məcnun (opera)

    “Leyli və Məcnun” operasının afişası, 1908-ci il
    Hacıbəyovun 1908-ci il yanvarın 12-də (yeni təqvimlə 25-də) Bakıda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin teatrında göstərilən “Leyli və Məcnun” operası ilə təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Ећərqində opera sənətinin əsası qoyulmuşdur. Hacıbəyov operanın librettosunu Füzulinin eyni adlı poeması əsasında yazmışdır. İlk tamaşaya istedadlı aktyor və rejissor Hüseyn Ərəblinski quruluş vermişdi. Dirijor isə yazıçı-dramaturq Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev idi. Məcnun rolunda Hüseynqulu Sarabski, Leyli rolunda isə aşpaz şagirdi Əbdürrəhim Fərəcov çıxış etmişlər. Sonrakı tamaşalarda isə Hacıbəyov özü və onun yaxın dostu və məsləkdaşı bəstəkar Müslüm Maqomayev dirijorluq etmişlər.

    Bəstəkarın fikrincə, Füzuli poemasının ruhu, lirikası, “Leyli və Məcnun” poemasının romantizmi məhz muğam kimi möhtəşəm bir musiqi ilə təcəssüm oluna bilər. Operanın musiqisi əsasən muğam və təsniflər üzərində qurulmuşdur. “Leyli və Məcnun” ilə musiqi tarixində operanın yeni növü – muğam operası meydana gəldi. Üzeyir Hacıbəyovun məhz Füzulinin yaratdığı В«Leyli və MəcnunВ» poemasına müraciətinin səbəbi ondan ibarət idi ki, bu əsər Azərbaycan dilində yazılaraq, Ећərq ədəbiyyatının inkişafına böyük təsir göstərmişdi. Bu əsərdən parçalar peşəkar xanəndələr tərəfindən muğamlarda çox ifa olunaraq, xalq arasında geniş yayılmışdı. Azərbaycanda ilk opera olan В«Leyli və MəcnunВ» xalq tərəfindən çox sevildi və bu günə kimi də Azərbaycan opera və balet teatrının səhnəsində oynanilir.[17] Azərbaycan operasının məhz Füzulinin В«Leyli və MəcnunВ» poeması əsasında yazılması təsadüfi deyil. Üzeyir yaradıcılığında Füzuli poeziyasına çox dərin bir məhəbbət hökm sürürdü. Səməd Vurğun çox doğru olaraq Üzeyirə “Ey Füzuli şerinin bir bəstəkar qardaşı!”—deyə müraciət edirdi.[18]

    Məcnun rolunun ilk ifaçısı Hüseyinqulu Sarabski olmuşdur. Daha sonra Sidqi Ruhulla, Xanlar Haqverdiyev, Əliövsət Sadıqov, Ећirzad Hüseynov, Gülağa Məmmədov, Mais Salmanov, Qulu Əsgərov, Bakir Haşimov, Əli Mehdiyev, Arif Babayev, Baba Mirzəyev, Canəli Əkbərov, Səfa Qəhrəmanov, Alim Qasımov və Mənsum İbrahimov bu rolu ifa etmişlər.

    Yarandığı gündən sevilən, musiqisi və sözləri dillər əzbərinə dönən “Leyli və Məcnun” operası milli mədəniyyətimizin şanlı salnaməsinəçevrildi. Operanın səhnələşdirilməsində əsas problem Leyli rolunun ifaçısını seçmək idi. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda qadın aktyorları səhnədə problem olduğu üçün bu rolun ilk ifaçısı çayçı Əbdürrəhman Fərəcov seçilib. Bir dəfə Üzeyir bəy çayçıda olarkən çayçı işləyən birinin xoş zümzüməsini eşidir və onu Operaya gətirərək Leyli rolunu ona təklif edir. İkinci tamaşada Fərəcov Leyli rolunu oynamaqdan imtina edir. Yenə də təsadüf nəticəsində Miri adlı bir şəxsə Leylini oynamaq həvalə edilir.

    Sonralar Əhməd Ağdamski, Hüseynağa Hacıbababəyov və nəhayət qadın ifaçılardan səhnəyə Sona Hacıyeva, Məhbubə Paşayeva,Yavər Kələntərli, Gülxar Həsənova, Cahan Talışinskaya, Sima xanım, Simuzər Hətəmova, Rübabə Muradova, Sara Qədimova, Zeynəb Xanlarova, Rəsmiyyə Sadıqova, Flora Kərimova, Nəzakət Məmmədova, Səkinə İsmayılova, Qəndab Quliyeva, Yaqut Abdullayeva, Gülyaz Məmmədova, Nəzakət Teymurova, Gülüstan Əliyeva və Aygün Bayramova olmuşdur.[19]

    Hacıbəyov 1909-1915-ci illərdə bir-birinin ardınca “Ећeyx Sənan” (1909), “Rüstəm və Söhrab” (1910), “Ећah Abbas və Xurşud banu” (1912), “Əsli və Kərəm” (1912), “Harun və Leyla” (1915) muğam operaların librettosunu xalq dastanları və rəvayətlər, Firdovsinin “Ећahnamə” əsərinin motivləri əsasında yazmışdır. O, “Leyli və Məcnun”dakı üslub xüsusiyyətlərini və estetik sənət prinsiplərini sonrakı operalarında da davam etdirmişdir.[20]

    Xalq dastanı əsasında bəstələdiyi “Əsli və Kərəm” operasında Hacıbəyov muğamatla bərabər aşıq musiqisindən də istifadə etmişdir.

    Üzeyir Hacıbəyov, 1946-cı il
    1937-ci il aprelin 30-da Azərbaycan Opera və Balet Teatrında “Koroğlu” operası ilk dəfə tamaşaya qoyuldu. Xalq qəhrəmanlıq dastanının motivlərinə əsaslanan “Koroğlu” operası Azərbaycanda ilk klassik opera hesab olunur. Bu əsər Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığının zirvəsini təşkil edir.[21] Elə həmin il Üzeyir Hacıbəyov “Azərbaycan SSR xalq artisti” fəxri adına layiq görülmüşdür.

    Koroğlu operası
    Əsas məqalə: Koroğlu (opera)
    1937-ci il aprelin 30-da Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında ilk dəfə tamaşaya qoyulan “Koroğlu” operası (librettosu H.İsmayılov və Məmməd Səid Ordubadinindir) Hacıbəyov yaradıcılığının zirvəsini təşkil edir. Azərbacan opera sənətinin incilərindən sayılan bu operada Üzeyir bəy ilk dəfə olaraq klassik opera formasına riayət edərək bitkin ariyalar, kütləvi xor səhnələri, müxtəlif ansambllar, balet nömrələri, reçitativlər yaratmışdır.[22]

    O, “Koroğlu” operasında simfonik orkestrin tərkibinə Azərbaycan xalq musiqi alətlərini daxil edərək orkestrin rəngarəng səslənməsinə nail olmuşdur. Üzeyir bəy Azərbaycan musiqisində köklü dönüş yaratmış dahi bəstəkardır. O, XIX əsrin əvvəllərinədək şifahi xalq musiqi sənəti şəklində mövcud olan Azərbaycan milli musiqisini Qərbi Avropa bəstəkarlıq məktəblərinin nailiyyətləri, forma və janrları ilə zənginləşdirmiş, Azərbaycan və ümumiyyətlə Ећərq musiqisinin gələcək inkişaf perspektivlərini, estetik prinsiplərini müəyyənləşdirmişdir.

    1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti dekadasında “Arşın mal alan”, “Koroğlu” operaları böyük maraqla qarşılanır. Hər iki operaya baxan Stalin bəstəkarın yaradıcılığını yüksək qiymət verir. “Koroğlu”nu zamanıda yaradılan opera hesab edən Stalin Üzeyir Hacıbəyova məsləhət görür ki, “Bir yox, iki belə opera yaratmaq lazımdır”.

    Stalinin göstərişi ilə Azərbaycandan gələn nümayəndə heyətinin şərəfinə ziyafət təşkil edilir. Deyilənə görə, həmin məclisdə Üzeyir Hacıbəyova yuxarı başda Stalinlə Mircəfər Bağırovun yanında yer göstərilir. Stalin Üzeyir bəylə xeyli söhbət edir və söhbət əsnasında “Arşın mal alan” operasına hələ Gürcüstanda olarkən baxdığını bildirir, “Arşın mal alan”dan parçalar da oxuyur.

    Hacıbəyov həyatının son illərində “Firuzə” operası üzərində işləmişdir. Bu bitməmiş operadan təkcə Firuzənin ariyası qalmışdır.[23]

    Musiqili komediyalar
    Üzeyir bəy Azərbaycan musiqisində köklü dönüş yaratmış dahi bəstəkardır. O, 19-cu əsrin əvvəllərinədək şifahi xalq musiqi sənəti şəklində mövcud olan Azərbaycan milli musiqisini Qərbi Avropa bəstəkarlıq məktəblərinin nailiyyətləri, forma və janrları ilə zənginləşdirmiş, Azərbaycan və ümumiyyətlə Ећərq musiqisinin gələcək inkişaf perspektivlərini, estetik prinsiplərini müəyyənləşdirmişdir. Hacıbəyov həm də böyük musiqişunas alim idi. O, müasir Azərbaycan elmi musiqişunaslığının əsasını qoymuş, musiqiyə dair çoxlu məqalələr yazmış, tədqiqatlar aparmışdır.

    Üzeyir Hacıbəyovun qəbirüstü abidəsi
    Ər və arvad
    Əsas məqalə: Ər və arvad (musiqili komediya)
    Müsəlman şərqində ilk operetta da Üzeyir Hacıbəyovun adı ilə bağlıdır. Bəstəkarın ilk musiqili komediyası üç pərdədən ibarət “Ər və arvad”dır. Bu əsər Azərbaycanda musiqili komediyanın ilk nümunəsidir. Əsərin ilk tamaşası 1910-cu ildə olmuşdur. Rollarda H.Sarabski (Mərcan bəy), Ə.Ağdamski (Minnət xanım) və başqaları çıxış etmişlər. Komediyalarının mətnini də Üzeyir bəy özü yazmışdır.

    O olmasın, bu olsun
    Əsas məqalə: O olmasın, bu olsun (operetta)
    1910-cu ildə Üzeyir Hacıbəyov “Ər və arvad”dan sonra ikinci operettasını yazır. İlk tamaşa 1911-ci il aprelin 25-də (mayın 8-də) Bakıda, Mayılov qardaşlarının teatrında olmuşdur. Əsərin musiqi partiyası ənənəvi xalq mahnı-rəqs havalarına əsaslanan orijinal parodiya uzərində qurulmuşdur. “Uzundərə” lirik xalq rəqsinin bir qədər dəyişdirilən melodiyasından istifadə olunmuş və Məşədi İbadın ilkin xarakteristikasını verən “Mən nə qədər, nə qədər qoca olsam da” mahnısı bu yöndəmsiz, çirkin tacirin ifasında ifrat mubaliğəli səslənir. Əsərin sonuncu pərdəsində təkrarlanan bu mahnı Məşədi İbadın mənəvi məğlubiyyətini göstərir.

    Sonralar “O olmasın, bu olsun” musiqili komediya müxtəlif dillərə tərcümə olunaraq Qafqazyanı ölkələrdə, eləcə də Türkiyədə, Bolqarıstanda, Yəməndə və digər məmləkətlərdə tamaşaya qoyulmuşdur.

    Arşın mal alan
    Əsas məqalə: Arşın mal alan (operetta)
    Üzeyir Hacıbəyovun üçüncü və sonuncu musiqili komediyası “Arşın mal alan”dır. “Arşın mal alan” musiqili komediyasında inqilabdan əvvəlki Azərbaycan məişəti, xalq adət və ənənələri əksini tapmışdır. Hacıbəyov 1911-ci ildə musiqi təhsilini artırmaq üçün Moskvaya getmiş, həmin il burada filarmonik cəmiyyətin musiqi kurslarında, 1913-cü ildə isə Peterburq konservatoriyasında oxumuşdur. Peterburq dövrü Hacıbəyovun yaradıcılığında mühüm rol oynamış, o, “Arşın mal alan” musiqili komediyasını məhz burada yaratmışdır. Üzeyir Hacıbəyovun yazdığı bu operetta 70-ə yaxın xarici dilə tərcümə edilmiş, 100-dən çox teatrın səhnəsində oynanılmışdır. “Arşın mal alan” beş dəfə ekranlaşdırılmış, dəfələrlə qrammafon valına yazılmışdır.

    “Arşın mal alan” musiqili komediya əsasında ilk bədii film 1916-cı ildə çəkilmişdi. Bu, səssiz film olub.
    İkinci dəfə 1917-ci ildə Sankt-Peterburqdan gəlmiş Q.Beyyatov “Arşın mal alan”ı yenidən ekranlaşdırmışdı. Lakin o bu işi görərkən nə müəllifdən icazə almış, nə də onunla məsləhətləşmişdi. Bu səbəbdən də cəmi iki gün nümayiş etdirilən film ekrana buraxılmamışdır.
    Üçüncü dəfə isə 1937-ci ildə ABЕћ-da yaşayan rejissor R.Mamulyan adlı bir erməni rejisor “Arşın mal alan”ı Üzeyir Hacıbəyovdan icazə almadan, ekranlaşdırmışdır. Filmdə Azərbaycan bəstəkarının adını göstərməmişdir.
    Dördüncü dəfə “Arşın mal alan” 1945-ci ildə Bakı kinostudiyasında ekranlaşdırılmış və bu musiqili film də dünyada geniş şöhrət qazanmışdır. Baş rolda Rəşid Behbudov çəkilib. Lakin əsərlərinə kimlərinsə düzəliş etmələri il heç cür barışmayan Üzeyir bəy “Arşın mal alan” bədii filmindən narazı qalmışdı. Filmə baxış sona yetəndən sonra Üzeyir bəy söz alaraq deyib: “Mənim övladım yoxdur. Əsərlərim mənim övladlarımdır. Heç kimin onlara toxunmağa haqqı yoxdur”.[13]
    1965-ci ildə isə “Arşın mal alan” musiqili komediyası Bakıda yenidən ekranlaşdırıldı. Bu rəngli, musiqili filmin rejissoru Tofiq Tağızadə, musiqi redaktoru Fikrət Əmirov idi. Bu film uğurlu alınmışdı. Baş rolun ifaçıları Həsən Məmmədov, Murad Yegizarov, Nəcibə Məlikova, Leyla Ећıxlinskaya, [ çıları valeh etməkdədir. Hacıbəyovun “Arşın mal alan” musiqili komediyası ingilis, alman, çin, ərəb, fars, polyak, ukrayna, belorus, gürcü və s. dillərə tərcümə edilmişdir.[24].
    Musiqili komediyaların siyahısı:

    1909 – “Ər və arvad”. 3 pərdədə. Librettosu Üzeyir Hacıbəyovundur. İlk tamaşa 1910-cu il mayın 24-də (iyunun 6-da) Bakıda, Nikitin qardaşlarının teatr-sirkində olmuşdur.
    1910 – “O olmasın, bu olsun”. 4 pərdədə, əvvəlcə 3 pərdədə idi (hamam səhnəsi 1915-ci ildə yazılmışdır). Librettosu Üzeyir Hacıbəyovundur. İlk tamaşa 1911-ci il aprelin 25-də (mayın 8-də) Bakıda, Mayılov qardaşlarının teatrında olmuşdur.
    1913 – “Arşın mal alan”. 4 pərdədə. Librettosu Üzeyir Hacıbəyovundur. İlk tamaşa 1913-cü il oktyabrın 25-də (noyabrın 7-də) Bakıda, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin teatrında olmuşdur.
    İnstrumental müşayiətli xor əsərləri
    1919 – “Azərbaycan”. Xor və orkestr üçün. Sözləri Əhməd Cavadındır.
    “Milli marş”. Xor və orkestr üçün. Sözləri Üzeyir Hacıbəyovundur.
    1930 – “Himn”. Xor və simfonik orkestr üçün. Sözləri Üzeyir Hacıbəyovundur.
    1934 – “Kantata”. M. Firdovsinin 1000 illiyinə həsr olunub. Xor və simfonik orkestr üçün.
    “Qızıl əsgər marşı”. Solist, xor və fortepiano üçün. Sözləri Məmməd Səid Ordubadinindir.
    1936 – “Azərbaycan xalq mahnılarının xor üçün işləmələri”. Xalq çalğı alətləri ansamblı və ya fortepianonun müşayiəti ilə xor üçün (“Ay bəri bax”, “Gedək gəzək bağçada”, “Aman nənə”, “Nə gözəldir”, “Lolo”, “Sən gözəl”, “Ləlli”).
    “Süvari marşı”. Xor və fortepiano üçün.
    “Piyadalar marşı”. Xor və fortepiano üçün.
    1938 – “Kantata”. Solist, xor, simfonok orkestr və rəqs qrupu üçün. Sözləri Süleyman Rüstəmindir.
    “Ölməz sənətkar Mirzə Fətəli Axundovun anadan olmasının 125 illiyi münasibətilə”. Xor və fortepiano üçün. Sözləri H. Natiqindir.
    1939 – “Kantata”. Solist, xor, simfonik orkestr və rəqs qrupu üçün.
    1942 – “Vətən və cəbhə” kantatası. Solist, xor, simfonik orkestr və rəqs qrupu üçün. Sözləri Üzeyir Hacıbəyovundur.
    “Ey Vətən”. Xor və fortepiano üçün. Sözləri Səməd Vurğunundur.
    1945 – “Azərbaycan SSR Dövlət himni”. Xor və simfonik orkestr üçün. Sözləri Səməd Vurğun və Süleyman Rüstəmindir.
    “Qələbə himni” (“Zəfər himni”). Xor və simfonik orkestr üçün. Sözləri Səməd Vurğunundur.
    “Stalinə salam”. Xor və simfonik orkestr üçün. Sözləri Süleyman Rüstəmindir.
    1947 – “Kantata”. Nizami Gəncəvinin 800 illiyinə həsr olunmuşdur. Xor və simfonik orkestr üçün. Sözləri Süleyman Rüstəmindir.
    Orkestr əsərləri 1928—1933
    “Kolxoz çöllərində”. Xalq çalğı alətləri orkestri üçün.
    “Arazbarı”. Simfonik orkestr üçün.
    “Təntənəli marş”. Azərbaycan Türk Teatrının 10 illiyinə həsr olunmuşdur. Simfonik orkestr üçün.
    “Fantaziya в„–1”. Xalq çalğı alətləri orkestri üçün.
    “Fantaziya в„–2”. Xalq çalğı alətləri orkestri üçün.
    “Cəngi”. Xalq çalğı alətləri orkestri üçün (1941).
    Kamera-instrumental əsərləri 1925—1945
    “Aşıqsayağı”. Skripka, violonçel və fortepiano üçün.
    “Uşaq albomu”. Fortepiano üçün.
    “Sonatina”. Fortepiano üçün.
    “Uşaq pyesləri”. Fortepiano üçün.
    Xoreoqrafik miniatürlər (1919)
    Azərbaycan. “Qaytağı” (Dağıstan).
    Romans-qəzəllər
    Nizaminin qəzəl dühası Üzeyir Hacıbəyov üçün yeni bir ilham mənbəyi olmuşdu. Nizami qəzəllərinin dərin mənası bu qəzəllərə layiq musiqi əsərləri yaratmağı tələb edirdi. “Sənsiz”, “Sevgili canan” kimi qəzəl incilərinə layiq musiqi əsərləri yaradan böyük sənətkarımız, Üzeyir Hacıbəyov olmuşdur. Nizami dühasına Üzeyir musiqisinin əlavə olunması təkrarolunmaz romansların yaradılmasına səbəb oldu.[25]

    “Sənsiz”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Nizami Gəncəvinindir (Azərbaycan dilinə tərcüməsi Cəfər Xəndanındır) (1941). Ећikəsteyi-fars üstündə yazılmışdır. “Sənsiz” qəzəli bir tənhalığın, sənsizliyin ürək çırpıntısıdır.[26]
    “Sevgili canan”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Nizami Gəncəvinindir (Azərbaycan dilinə tərcüməsi Mirvarid Dilbazinindir) (1943). “Bayatı Ећiraz” muğamı üzərində qurulmuşdur. “Sevgili canan” qəzəli bir gözəlin tə’rifini verir.[27]
    Mahnılar
    “Çırpınırdı Qara dəniz”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Əhməd Cavadındır (1918).
    “Yetim quzu”. Səs və fortepiano üçün. Sözlərinin müəllifi məlum deyil (1927).
    “Bir quş düşdü havadan”. Səs və fortepiano üçün. Sözlərinin müəllifi məlum deyil (1927).
    “Qaragöz”. Səs və xalq çalğı alətləri ansamblı üçün. Sözləri H. Natiqindir (1930).
    “Komsomolçu qız”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Məmmədhüseyn Təhmasibindir (1932).
    1933—1934
    “Süvari mahnısı”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri H. Natiqindir.
    “Pilotlar”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri M. Seyidzadənindir.
    “Bayram günü”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri M. Seyidzadənindir.
    “Çağırış”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri S. Əliyevanındır (İlk variantı “Mazut” adı ilə 30-cu illərdə yazılmışdır) (1941).
    “Ећəfqət bacısı”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Səməd Vurğunundur. İfa edən: Ећövkət Ələkbərova (1941)
    1942
    “Vətən ordusu”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Səməd Vurğunundur.
    “Yaxşı yol”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Süleyman Rüstəmindir. İfa edən: Ећövkət Ələkbərova
    “Ananın oğluna nəsihəti” Səs və fortepiano üçün. Sözləri aşıq M. Bayramovundur.
    “Döyüşçülər marşı”. Səs və fortepiano üçün. Sözləri Səməd Vurğunundur.
    Filmoqrafiya
    Arşın mal alan (film, 1917)
    Arşın mal alan (film, 1945)
    O olmasın, bu olsun (film, 1956)
    Arşın mal alan (film, 1965)
    Haqqında çəkilən filmlər
    Üzeyir Hacıbəyov (film, 1965)
    Üzeyir Hacıbəyov (film, 1976)
    Üzeyir ömrü (film, 1981)
    Üzeyir Hacıbəyov (film, 1986)
    Elmlər Akademiyasında fəaliyyəti
    SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 1945 il 23 yanvar tarixli qərarı ilə SSRİ EA Azərbaycan Filialı Azərbaycan SSR EA-ya çevrildi. Həmin il Azərbaycan SSR EA-ya 15 həqiqi üzv seçildi. Onun ilk heyətində Ü.Hacıbəyov, S.Vurğun, M.İbrahimov, Y.Məmmədəliyev, M.Qaşqay, A.A.Qrossheym, S.Dadaşov, İ.Q.Yesman, M.Mirqasımov, Ећ.Əzizbəyov, Ə. Əlizadə, M.Topçubaşov, M.Hüseynov, H.Hüseynov və İ.İ.Ећirokoqorov daxil oldu. Azərbaycan EA İncəsənət İnstitutu 1945-ci ildə böyük Azərbaycan bəstəkarı, akademik Üzeyir Hacıbəyov tərəfindən yaradılıb və ilk dövrlər Azərbaycan İncəsənət Tarixi İnstitutu adlanırdı. 1945-1948-ci illərdə bu institutun direktoru Üzeyir bəy olmuşdur.

  • Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Zülfüqar HACIBƏYOV

    Hacıbəyov Zülfüqar Əbdülhüseyn oğlu (17 aprel 1884 – 30 sentyabr 1950) — bəstəkar, Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi (1943), Azərbaycan Musiqili Komediya Teatrının banilərindən biri.

    Həyatı

    Zülfüqar Hacıbəyov 1884-cü il aprelin 17-də Ећuşa şəhərində anadan olub. Zülfüqarın kiçik qardaşları Üzeyir və Ceyhunun sənətdə, milli baxışlarının formalaşmasında oynadığı “böyük qardaş” rolu haqda sənədlər, söhbətlər, xatirələr çoxdur. Bu barədə onun öz xatirələri də vardır. Professional Azərbaycan musiqisinin banisi Üzeyir Hacıbəyov, bəstəkar və dirijor Müslüm Maqomayev, səhnə ustaları Hüseynqulu Sarabski, Hüseyn Ərəblinski kimi sənətkarlar sırasında Zülfüqar Hacıbəylinin də məxsusi yeri vardır.

    Bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun qardaşıdır.
    Bəstəkar və dirijor Niyazinin atasıdır.
    Yaradıcılığı
    Zülfüqar Hacıbəyov ilk Azərbaycan operettası – “50 yaşında cavan”ın (1910) müəllifidir. Operetta Azərbaycan səhnəsində komediya janrının ilk nümunəsi sayılır. Mətni də, musiqisi də Zülfüqar Hacıbəyova məxsus olan əsər sadə və əyləncəli məzmuna malik üçpərdəli və dördşəkillidir.

    Əsərin ilk tamaşası 1911-ci ilin aprelində Tiflisdə Gürcü Zadəganları Teatrında olmuşdur. Sonralar operetta Bakıda, Naxçıvanda, İrəvanda, Ећuşada göstərilmişdir. Zülfüqar Hacıbəyovun əsərləri Azərbaycanın musiqi sənətində mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığına yeni bir cərəyan gətirən “Aşıq Qərib” operasında xalq rəvayətindən istifadə olunmuşdur. O, 1917-ci ildə “Üç aşiq və ya Məlikməmməd” adlı fantastik süjetə malik bir operanın səhnəyə qoyulması üçün xüsusi geyimlər də hazırlatmışdır. Lakin, naməlum səbəblərdən nə o zaman, nə də sovet hakimiyyəti illərində bu əsər tamaşaya qoyulmadı.

    XX əsrin 20-ci, 30-cu illərinin məşhur mahnıları olan “Kənd qızı”, “Çoban qız”, “Əsgər nəğməsi” məhz ilk bəstəkar mahnıları sayılır. Klassik musiqinin yaradılmasında da Zülfüqar Hacıbəyovun zəhməti böyükdür.

    O, 1932-ci ildə “Kölə qadınların rəqsi” adlı simfonik pyes bəstələmişdir. Bundan başqa, Zülfüqar Hacıbəyov bir sıra kantatalar da yaratmışdır. 1935-ci ildə oğlu, məşhur dirijor Niyazi ilə birlikdə Cəfər Cabbarlının eyniadlı pyesi əsasında çəkilən ilk səsli Azərbaycan filminə – “Almaz”a musiqi yazmışdır.

    Zülfüqar Hacıbəyovun son əsəri 1950-ci ildə Zakir Bağırovla birlikdə yazdığı kantata olub. Elə həmin ilin sentyabrında Zülfüqar Hacıbəyov dünyasını dəyişir. Zülfüqar Hacıbəyovun əsərləri Azərbaycan musiqi sənətində yeni yaradıcılıq formalarının meydana gəlməsi prosesini sürətləndi. “Evli ikən subay”, “11 yaşlı arvad və varlı” musiqili komediyaları və “Aşıq Qərib” operası Zülfüqar Hacıbəyova böyük şöhrət gətirdi.[1]

    Əsərləri
    Musiqili komediyalar
    “Əlli yaşında cavan” (1909)
    “On bir yaşlı arvad” (1911)
    “Evliykən subay” (1911)
    Operalar
    “Aşıq Qərib” (1915)
    “Nüşabə” – Nizaminin “İskəndərnamə” poeması və Abdulla Ећaiqin librettosu əsasında, yarımçıq qalıb
    “Üç aşiq və ya Məlikməmməd” – yarımçıq qalıb
    Vokal əsərlər
    Nəğmələr: “Kəndçi qızı”, “Çoban qızı”, “Əsgər nəğməsi” və s.
    “Azərbaycan” kantatası
    Digər əsərlər
    “Kölə qadınların rəqsi” simfonik əsəri (1932) ona böyük şöhrət gətirir
    Xalq Çalğı Alətləri Orkestri üçün “Cəngi” – Fikrət Əmirovla birgə
    Filmoqrafiya
    Almaz (film, 1936) (tammetrajlı bədii film) – Niyazi ilə birgə bu filmə musiqi yazmışdır
    Üzeyir ömrü (film, 1981)
    Maestro Niyazi (film, 2007)

  • Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Qara QARAYEV

    Qara Əbülfəz oğlu Qarayev (d. 5 fevral 1918 — ö. 13 may 1982) — görkəmli Azərbaycan bəstəkarı və pedaqoqu, SSRİ Xalq Artisti (1959), Stalin mükafatı laureatı (1946, 1948), Lenin mükafatı laureatı (1967), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1978), Lenin, Oktyabr İnqilabı və Qırmızı Əmək Bayrağı ordenlərinin laureatı, SSRİ Ali Sovetinin deputatı, AMEA-nın akademiki. Müharibədən sonrakı dövr Azərbaycan mədəniyyətinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri.

    Həyatı

    Qara Qarayev 1918-ci il fevralın 5-də Bakı şəhərində məşhur həkim-pediatr Əbülfəz Qarayevin və Sona xanım İskəndər qızının ailəsində anadan olmuşdur. Qara Qarayev nəslində özünü musiqi sənətinə həsr eləmiş ilk adamdır. Ata tərəfi Abşeronun Fatmayı kəndindən, ana babası İskəndər bəy Axundov isə Ећamaxının məşhur nəsillərindən idi. Bu ailə 20-ci əsrin Bakı ziyalıları kimi çox da zəngin deyildi.[1] 1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası yanında musiqi məktəbinə qəbul edilmiş, 1930–cu ildən Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası yanında musiqi texnikumunda professor Georgi Ећaroyevin fortepiano sinfinin tələbəsi, 1935–ci ildən isə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq (Leopold Rudolf) və Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları (Üzeyir Hacıbəyov) siniflərinin tələbəsi olmuşdur. 1938–ci ildən 1940-cı ilədək P.İ.Çaykovski adına Moskva Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq sinfinin (A.N.Aleksandrov) tələbəsi olmuşdur. Bir müddət Bakıya qayıtdıqdan sonra 1946-cı ilədək yenidən Moskva Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq sinfinin (Dmitri Ећostakoviç) tələbəsi olmuşdur.

    1982–ci il mayın 13-də Moskva şəhərində dünyasını dəyişmişdir. Bakıda dəfn olunmuşdur.

    Bəstəkar Fərəc Qarayevin atası, həkim-pediatr Mürsəl Qarayevin qardaşı və Mədəniyyət və Turizm naziri Əbülfəs Qarayevin əmisidir.

    Fəaliyyəti
    1937–ci ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına üzv qəbul edilmişdir. Moskvadan qayıtdıqdan sonra 1941–ci ildəMüslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının bədii rəhbəri vəzifəsini tutmuşdur. 1944–cü ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının idarə heyəti sədrinin müavini olmuşdur.

    1946–cı ildən Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq sinfində müəllim kimi işə başlamış, elə həmin il SSRİ Bəstəkarlar İttifaqı təşkilatı komitəsinin üzvü seçilmişdir.

    1948–ci ildə SSRİ Bəstəkarlar İttifaqı idarə heyətinin üzvü seçilmiş, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının dosenti, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının memarlıq və incəsənət İnstitutunun musiqi bölməsinə rəhbərlik etməyə başlamışdır. 1949-1953-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının direktoru olmuşdur. 1950–ci ildə SSRİ Nazirlər Soveti yanında SSRİ Dövlət mükafatları üzrə komitənin üzvü təyin edilmiş, 1952–ci ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı idarə heyətinin sədri seçilmişdir.

    1953–cü ildə Leninqrad Dövlət Kiçik (“Malıy”) opera teatrında “Yeddi gözəl” baletinin ilk tamaşası qoyulmuşdur.

    1954–1982-ci illərdə SSRİ Lenin və Dövlət mükafatları komitəsinin üzvü olmuşdur.

    1956–1973-cü illərdə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının birinci katibi işləmiş, 1957–ci ildə SSRİ kinematoqraf işçilər ittifaqının üzvü 1962-ci ilədək SSRİ Bəstəkarlar İttifaqı idarə heyətinin üzvü olmuşdur. 1955-1976-cı illərdə IV-IX çağırış SSRİ Ali Sovetlərinin deputatı olmuşdur.

    1959–cu ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq kafedrasının professoru, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının akademiki. 1960–cı ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin üzvü seçilmişdir.

    1961-ci ildə Cənubi Afrika yazıçısı Piter Abrahamsın eyniadlı əsəri əsasında yazdığı “İldırımlı yollarla” baletindən İkinci süitanın ifası ilə bağlı Los-Ancelesdə I beynəlxalq çağdaş musiqi festivalının iştirakçısı olmuşdur.

    1963–ci ildə Leninqrad Kiçik (“Malıy”) opera teatrının qastrolları zamanı Qahirədə “Yeddi gözəl” baletinin tamaşaya qoyulması ilə bağlı Misir Ərəb Respublikasında səfərdə olmuşdur. 1964–cü ildə SSRİ Böyük teatrının qastrolları zamanı “İldırımlı yollarla” baletinin tamaşaya qoyulması ilə bağlı “Varşava payızı” çağdaş musiqi festivalında iştirak etmişdir.

    1965–ci il aprelin 21-i Moskvada, iyunun 2-i Bakıda Üçüncü simfoniyanın ilk ifası baş tutmuşdur.

    1966-cı ildə Dirijorların İkinci Ümumittifaq müsabiqəsində münsiflər heyətinin sədri olmuş, sovet mədəniyyət və incəsənət ustaları arasında İspaniyaya səfər etmiş, Bakıda “Klassik süitanın” ilk ifası olmuşdur.

    1968–ci il aprelin 21–də Qorki (indiki Nijni Novqorod) şəhərində, aprelin 28-i Moskvada Violino ilə simfonik orkestr üçün Konsertin ilk ifaları olmuşdur.

    1969–cu ildə “Yeddi gözəl” baletinin və “Leyli və Məcnun” simfonik poemasının musiqisinə balet tamaşasının göstərilməsi ilə bağlı Parisdə keçirilən ümumdünya rəqs festivalına, sovet mədəniyyət və incəssənət ustaları arasında Yaponiyaya səfər etmişdir.

    1971–ci ildə “Qoyya” filmininə yazdığı musiqi ilə bağlı çəkiliş bölüyü ilə Almaniya Demokratik Respublikasında səfərdə olmuşdur.

    1972–ci ildə “Varşava payızı” çağdaş musiqi festivalında və bəstəkarlar ittifaqları katibliklərinin toplantılarında keçirilən balet artistlərinin İkincı beynəlxalq musabiqəsində münsiflər heyətinin üzvü olmuşdur.

    1973-cü ildə P.İ. Çaykovski adına V beynəlxalq musiqi musabiqəsinin münsiflər heyətinin üzvü, modal musiqi məsələləri ilə bağlı Türkiyədə keçirilən beynəlxalq konqresdə iştirak etmişdir.

    1976-cl ildə “Gənc bəstəkarların yetişdirilməsi” simpoziumunun işində iştirak etmiş, sovet və italyan bəstəkarlarının ikitərəfli iştirakı ilə bağlı İtaliyanın Pezaro şəhərinə səfər etmişdir.

    1978-ci ildə Ümumdünya müəllif hüquqları agentliyi konqresinin iştirakçısı kimi Parisdə səfərdə olmuş, Moskva operetta teatrında “Çılğın qaskoniyalı” müziklinin ilk tamaşası qoyulmuşdur.

    Qara Qarayev həmçinin gözəl müəllim olmuş, neçə-neçə gözəl bəstəkarlar yetişdirmiş, Azərbaycan musiqisinin tədqiqinə dair məqalələt dərc etdirmişdir.

    Adlar və mükafatlar
    “Əməkdə igidliyinə görə” medalı (1946)
    Stalin mükafatı (1946)
    “Vətən” operasına görə SSRİ Dövlət mükafatı (1946)
    “Leyli və Məcnun” simfonik poemasına görə Dövlət mükafatı (1948)
    Stalin mükafatı (1948)
    Azərbaycan SSR-in əməkdar incəsənət xadimi (1955)
    “Bir məhəlləli iki oğlan” filminin musiqisinə görə birinci Ümumittifaq sovet filmləri festivalının laureatı (1957)
    Azərbaycan SSR xalq artisti (1958)
    SSRİ Xalq Artisti (1959)
    “Uzaq sahillərdə” filminin musiqisinə görə Kiyevdə Ümumittifaq kino festivalında II Mükafat (1959)
    Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni (1961)
    “Antoni və Kleopatra” tamaşasına yazdığı musiqiyə görə M.F.Axundov adına Mukafat (1965)
    “İldırımlı yollarla” baletinə görə Lenin mükafatı (1967)
    “İldırımlı yollarla” baletinə görə Lenin ordeni (1967)
    Oktyabr İnqilabı ordeni (1971)
    Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1978)[2]
    “1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə” medalı
    Əsərləri

    Qara Qarayevin portreti (Adil Kərimov, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi)

    Qara Qarayevin heykəli
    Operalar

    “Vətən” (1945) – Cövdət Hacıyevlə birgə
    “Zəriflik” (1972) – fransız yazıçısı Anri Barbüsün əsəri əsasında qadın səsi və kamera orkestri üçün monodrama (1972)

    Baletlər

    “Yeddi gözəl” (1952)
    “İldırımlı yollarla” (1958) – Cənubi Afrika yazıçısı Piter Abrahamsının romanı əsasında yazdığı
    “Leyli və Məcnun” (1969) – eyniadlı simfonik poema əsasında birpərdəli xoreoqrafik poema
    “Don Kixot” simfonik qravürləri (2000) – eyniadlı simfonik qravürlər əsasında birpərdəli balet

    Müzikl

    “Çılğın qaskoniyalı” – fransız dramaturqu E.Rostanın “Sirano de Berjerak” komediyası əsasında Azərbaycan musiqisi üçün yeni olan müzikl

    Orkestr üçün əsərləri

    Leyli və Məcnun simfonik poeması (1947) – Nizaminin poeması əsasında
    “Yeddi Gözəl” simfonik süita (1949)
    “Don Kixot” simfonik qravürləri (1960) – ispan yazıçısı Migel de Servantes əsəri əsasında
    Üç simfoniya (1943, 1946, 1965) – III simfoniya Azərbaycan musiqisinə dodekfoniya yazı üsulunun gətirilməsi ilə əlamətdardır
    “Azərbaycan süitası” (1939)
    “Vyetnam süitası”
    Alban rapsodiyası (1952)
    Klassik süita (1966)
    Fortepiano və orkestr üçün “Gənclik” poeması (1937)
    Skripka və orkestr üçün konsert (1967)

    Kamera əsərləri

    İki simli kvartet
    Kvartettino
    Skripka və fortepiano üçün sonata
    Fortepiano üçün iki sonatina (1940, 1943), 24 prelüdiya (1951—1963)
    Nəfəsli və estrada orkestri üçün əsərlər, kinofilmlər, teatr tamaşaları üçün musiqilər.[3]

    Kamera vokal əsərləri

    Ömər Xəyyamın şeirlərinə səs və fortepiano üçün 6 rübai (1946)
    Aleksandr Puşkinin şeirlərinə səs və fortepiano üçün “Mən sizi sevirdim” və “Gürcüstan təpələrində” romansları (1949)

    Vokal-simfonik əsərləri

    “Könül mahnısı” kantatası (1938)
    “Sevinc mahnısı” kantatası (1947)
    Səs və caz orkestri üçün 3 noktürn (1958)
    “Partiyamız” kantatası (1959)
    “Dostluq himni” (1972)
    Xatirəsinin əbədiləşdirilməsi

    Bakı şəhərində Qara Qarayevin abidəsi
    1986-cı ildən Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə Bakıda bəstəkarın xatirəsinə həsr olunmuş Beynəlxalq Müasir Musiqi Festivalı keçirilir.
    Bakıda metro stansiyası, Bakıda prospekt, İmişlidə küçə adı, Moskvada 75 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbi, Bakıda 8 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbi, Gəmi Qara Qarayevin adını daşıyır.
    Bakıda Qara Qaraevin yaşadığı evin divarında xatirə lövhəsi quraşdırılıb.
    3 fevral 2001-ci ildə Bakı şəhərinin 28 May küçəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Qara Qarayevin abidəsi açılıb.[4]
    20 iyun 2014-cü ildə Moskvada Qara Qaraevin 1973-cü ildən 1982-ci ilədək yaşadığı evdə xatirə lövhəsi açılıb.
    Filmoqrafiya
    Bəstəkar kimi

    Ordenli Azərbaycan (film, 1938)(tammetrajlı sənədli film)
    Bir ailə (film, 1943)(tammetrajlı bədii film)
    Xəzər dənizçiləri (film, 1944)(tammetrajlı sənədli film)
    Bakının işıqları (film, 1950)(tammetrajlı bədii film)
    Mingəçevir (film, 1950)(qısametrajlı sənədli film)
    Xəzər neftçiləri haqqında dastan (film, 1953)(tammetrajlı bədii-sənədli film)
    Bir məhəllədən iki nəfər (film, 1957)(tammetrajlı bədii film)
    Don Kixot (film, 1957)(tammetrajlı bədii film)(Rusiya)
    Onun böyük ürəyi (film, 1958)(tammetrajlı bədii film)
    Uzaq sahillərdə (film, 1958)(tammetrajlı bədii film)
    Dənizi fəth edənlər (film, 1959)(tammetrajlı bədii-sənədli film)
    Əsl dost (film, 1959)(tammetrajlı bədii film)
    Matteo Falkone (film, 1960)(qısametrajlı bədii film)
    Leyli və Məcnun (film, 1961)(tammetrajlı bədii film)
    İnsan məskən salır (film, 1967)(tammetrajlı bədii film)
    Nizami (film, 1982)(tammetrajlı bədii film)
    Yeddi gözəl (film, 1982)(tammetrajlı bədii film-balet)

    İştirak etdiyi filmlər

    Axşam konserti (film, 1948)(qısametrajlı sənədli film)
    Bülbül (film, 1968)(qısametrajlı sənədli film)
    Respublikam haqqında həqiqət (film, 1972)(tammetrajlı sənədli film)
    Ürək nəğməsi (film, 1989)(qısametrajlı sənədli film)

    Əsərlərindən istifadə edilən filmlər

    Doğma xalqıma (film, 1954)(tammetrajlı bədii-sənədli film)
    150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)(qısametrajlı sənədli film)
    Üçüncü simfoniya (film, 1968)(qısametrajlı sənədli film)
    Abşeron ritmləri (film, 1970)(tammetrajlı musiqili-bədii televiziya filmi)
    Dostluq himni (film, 1974)(qısametrajlı sənədli film)
    Əfsanələr aləmində (film, 1975)(qısametrajlı bədii film)(Rusiya)
    Nəğməkar torpaq (film, 1981)(tammetrajlı musiqili film)
    Əlvida, cənub şəhəri (film, 2006)(tammetrajlı bədii film)
    40-cı qapı (film, 2008)(tammetrajlı bədii film)
    Həqiqətin özü (film, 2008)(tammetrajlı sənədli film)
    Ölüm növbəsi (film, 2009)(tammetrajlı bədii film)
    Üfüqü ötənlər (film, 2011)(tammetrajlı bədii-sənədli film)

    Haqqında çəkilən filmlər

    Bu, həqiqətin səsidir. Bəstəkar Qara Qarayev (film, 1968)(qısametrajlı sənədli film)
    Qara Qarayev-60 (film, 1978)(qısametrajlı sənədli film)
    Bəstəkar Qara Qarayev. Opus-78 (film, 1979)(qısametrajlı sənədli film)
    İstinadlar
    Kayzen.az – Böyük musiqiçilər: Qara Qarayev
    Караев Кара Абульфаз оглы
    Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 813.
    http://sia.az/az/news/social/391363-prezident-ilham-eliyev-xalq-musiqimiz-muam-seneti-umumdunya-musiqi-senetinin-zirvesidir
    Mənbə
    “”Uzaq sahillərdə” ekranda” [Filmin quruluşçu rejissoru Tofiq Tağızadə yoldaşla müxbirimizin müsahibəsi] //Kommunist.- 1958.- 13 avqust.
    Ağamirov, A. “Uzaq sahillərdə” //Kommunist.- 1958.- 19 avqust.
    Hüseynova, M; Sultanov, Ə; Məmmədov, Y; Əliyev, S; Kazımov, R; Yusifov, Ə. “Uzaq sahillərdə” //Kommunist.- 1958.- 22 avqust.
    Rəşid Ећəfəq. “Qara Qarayev-75: Azərbaycan musiqisinin iftixarı” //Odlar yurdu.- 1993,- 20 fevral.- в„– 5-6.- səh. 2.
    “Zamanın böyük bəstəkarı”. Vidadi Xəlilov. Ömür yollarında. Bakı: Nərgiz, 2012. – səh. 155.

  • Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Tofiq QULİYEV

    Quliyev Tofiq Ələkbər oğlu (7 noyabr 1917, Bilgəh, Bakı, Azərbaycan — 4 oktyabr 2000, Bakı, Azərbaycan) — bəstəkar, pianoçu, dirijor, bir çox simfonik əsərlərin, kantataların, fortepiano əsərlərinin müəllifi, Azərbaycan SSR-in xalq artisti (1964), Azərbaycan caz və estrada musiqisinin banilərindən biri.

    Həyatı
    Tofiq Quliyev 12 yaşında Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası yanında peşə məktəbinə, 1934-cü ildə Konservatoriyaya daxil olub. Həm İ.S. Aysberqin sinfində fortepiano, həm də S.Q. Ећtrasserin sinfində dirijorluq dərsi alıb və 1936-cı ildə Konservatoriyanı bitirib.

    1931-ci ildə Asəf Zeynallının məsləhəti ilə M.Ə.Sabirin sözlərinə “Məktəbli” mahnısını bəstələyib. 1935-ci ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında dirijorluğa başlayıb. 1936-cı ildə bəstəkar Z.Baqnrovla birgə “Rast”, “Segah”, “Zabul”, “Dügəh” muğamlarını fortepianoda hazırlayıb.

    Üzeyir Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə təhsilini davam etdirmək üçün Moskva Dövlət Konservatoriyasına göndərilib. Tezliklə orada A. Tfasmanın rəhbərlik etdiyi orkestrdə pianoçu işləməyə başlayıb.

    1939-cu ildə Bakıya qayıdıb və 1941-ci ildə “Qırmızı ordu” ansamblını yaradıb. 402-ci diviziyanın tərkibində çalışan ansambl üçün müxtəlif patriotik mahnılar yazıb. 1943-cü ildə iki yerə bölünən ansamblın “Qırmızı flot” hissəsinin rəhbəri olub.

    Müharibədən sonra M. Əzizbəyov (dram), S. Vurğun (rus dram), M. Qorki (gənc tamaşaçılar) teatrları ilə əməkdaşlıq edib. XX əsrin 40-cı illərindən həm də kino sahəsində işləməyə başlayıb.[1] 1948-ci ildə Moskva Dövlət Konservatoriyasında təhsilini davam etdirib. 1951-ci ildə aspiranturaya daxil olub və A.Qaukun rəhbərliyi altında elmi iş müdafiə edib. Həmin il “Azərbaycan xalq rəqsləri” toplusunu hazırlayanlardan biri olub.

    1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs deməyə başlayıb. 1956-1958-ci illərdə bir neçə mahnısı “Azərbaycan mahnıları” musiqi cildinə salınıb. 1958-ci ildə Filarmoniyanın bədii rəhbəri, sonra direktoru olub. 1960-1970-ci illərdə bir çox beynəlxalq konfrans, festival, incəsənət günlərində iştirak edib.

    XX əsrin 70-ci illərinin sonlarında bir çox uşaq və gənc musiqi müsabiqələrini, o cümlədən “Bakı payızı”nı yaradıb. 1969-cu ildən 1979-cu ilə qədər Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına rəhbərlik edib. 1990-cı ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının idarə heyətinin sədri vəzifəsində çalışıb.

    Tofiq Quliyev 2000-ci ildə Bakı şəhərində dünyasını dəyişib.

    Ailəsi
    Ailəsinə hədsiz dərəcədə bağlı olan Tofiq Quliyevin nəvəsi – Cəmilə Muradasilovaya həsr etdiyi fortepiano üçün “Cəmilənin albomu” uşaq pyesləri məcmuəsindən uşaq musiqi məktəblilərinin repertuarında geniş istifadə edilir. Bundan başqa, Cəmilə Muradasilova Tofiq Quliyevin bəstəkarı olduğu 2 filmdə – “Ећir evdən getdi” və “Musiqi müəllimi” filmlərində çəkilib.

    Kinorejissor Eldar Quliyevin atasıdır.
    Ssenarist Nərminə Quliyevanın babasıdır.
    Cəmilə Muradasilovanın babasıdır.
    Musiqi əsərlərinin notları PDF
    Sənə də Qalmaz
    Ağacda Leylək
    Fəxri adları və mükafatları
    Azərbaycan SSR Xalq Artisti (1964)
    Azərbaycan SSR Əməkdar İncəsənət Xadimi (1958)
    Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı Laureatı
    SSRİ Qırmızı Əmək Bayrağı Ordeni (iki dəfə)
    SSRİ “Ећərəf nişanı” ordeni
    Xəzər Universitetinin fəxri doktoru
    “İstiqlal” ordeni — 07.11.1997[2]
    Filmoqrafiya
    İyirminci bahar (film, 1940)
    Səbuhi (film, 1941) – bəstəkar
    Qayğı (film, 1943)
    Bakı döyüşür (film, 1944)
    Qardaşlıq köməyi (film, 1944)
    Ећəfa nəğməsi (film, 1944)
    Əbədi odlar ölkəsi (film, 1945)
    İran Azərbaycanının paytaxtında (film, 1945)
    Zəfər bayramı (film, 1945)
    Çağırışa cavab (film, 1947)
    Sovet Azərbaycanı (film, 1948)
    Sovet Azərbaycanı (film, 1950)
    Doğma xalqıma (film, 1954)
    Alagöz yaylağında (film, 1955)
    Bəxtiyar (film, 1955) – bəstəkar
    Görüş (film, 1955)- bəstəkar
    Qızmar günəş altında (film, 1957) – bəstəkar
    Bakı və bakılılar (film, 1957)
    Ögey ana (film, 1958)- bəstəkar
    Onu bağışlamaq olarmı? (film, 1959) – bəstəkar
    Telefonçu qız (film, 1962) – bəstəkar
    Möcüzələr adası (film, 1963) – bəstəkar
    Arabaçı Həsən (Tacikfilm, 1965) – bəstəkar
    Əbədi qardaşıq (film, 1965)
    Sən niyə susursan? (film, 1966) – bəstəkar
    Azərbaycan elmi (film, 1969)
    O qızı tapın (film, 1970) – bəstəkar
    Sovet Azərbaycanının 50 illiyi (film, 1970)
    Mahnı qanadlarında (film, 1973)
    Nəsimi (film, 1973) – bəstəkar
    1001-ci qastrol (film, 1974) (tammetrajlı bədii film)
    Dərviş Parisi partladır (film, 1976) – bəstəkar
    Xoşbəxtlik qayğıları (film, 1976) – bəstəkar
    Ећir evdən getdi (film, 1977) – bəstəkar
    Qayınana (film, 1978) – bəstəkar
    Əlavə iz (film, 1981) – bəstəkar
    Nəğməkar torpaq (film, 1981)
    Əzablı yollar (film, 1982) – bəstəkar
    Musiqi müəllimi (film, 1983) – bəstəkar
    Damğa (film, 1984)
    Layiqli namizəd (film, 1984)
    Tənha narın nağılı (film, 1984) – bəstəkar
    Cinayətin astanası (film, 1985)
    Sökmək asandır… (film, 1985)
    Xüsusi vəziyyət (film, 1986) – bəstəkar
    Küləyapardı (film, 1986)
    Mən Bakıda yaşayıram (film, 1986)
    Sürəyya (film, 1987) – bəstəkar
    Ürək nəğməsi (film, 1989)
    Nakəs (film, 1991) – bəstəkar
    Özüm və zaman haqqında (film, 1991)
    Qayıdış (film, 1992)
    Hər şey yaxşılığa doğru (film, 1997)
    Tikdim ki, izim qala. II film (film, 1997)
    Kədərimiz… Vüqarımız… (film, 1998)
    Tikdim ki, izim qala. III film (film, 1998)
    Məhv olmuş gündəliklər (film, 1999)
    Mirzə Babayev (film, 2001)
    Musiqişünas (film, 2001)
    Abşeron lövhələri (film, 2004)(qısametrajlı sənədli film)(AzTV) – musiqisindən istifadə edilən bəstəkar
    Oqtay Ağayev. Ötən günlər (film, 2004)
    Azərbaycan naminə (film, 2005)
    Unudulmuş qəhrəman (film, 2005)
    Ailəm (film, 2006)
    Bakı bağları. Qala Xaşaxuna qala (film, 2007)
    Bakı bağları. Mərdəkan (film, 2007)
    Bakı bağları. Türkan (film, 2007)
    Qəmbər Hüseynli (film, 2007)
    Absurdistan (film, 2008) (tammetrajlı bədii film) – musiqisindən istifadə edilən bəstəkar
    İstanbul reysi (film, 2010)
    Könül mahnıları. Bəstəkar Tofiq Quliyev (film, 2016) – musiqisindən istifadə edilən bəstəkar
    Mahnıları
    Ећövkət Ələkbərova – Axşam mahnısı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova – Laylay – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova – İlk bahar – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova – Sən mənimsən, mən sənin – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova – Axşam mahnısı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova – İlk bahar – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova – Axşam mahnısı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova & Mirzə Babayev – Qəmgin mahnı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova & Mirzə Babayev – Qəmgin mahnı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Ећövkət Ələkbərova – Ağacda alma – sözlər: Ənvər Əlibəyli
    Ећövkət Ələkbərova – Rusiya mahnısı – sözlər: Ənvər Əlibəyli
    Ећövkət Ələkbərova – Gül oğlum – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Rəşid Behbudov – Ağacda alma – sözlər: Ənvər Əlibəyli
    Rəşid Behbudov – Sənə də qalmaz – sözləri: Rəsul Rza
    Rəşid Behbudov – Qızıl üzük – sözləri: Rəsul Rza
    Rəşid Behbudov – Bakı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Akif İslamzadə – Axşam mahnısı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    “Qaya” vokal ansamblı – Toy mahnısı – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Mirzə Babayev – Sən mənimsən, mən sənin – sözlər: Zeynal Cabbarzadə
    Azər Zeynalov – Bəxtəvər oldum – sözlər: Xaqani Ећirvani
    İstinadlar
    Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 813.
    “T. Ə. Quliyevin В«İstiqlalВ» ordeni ilə təltif edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 noyabr 1997-ci il tarixli, 640 nömrəli Fərmanı (azərb.)
    Mənbə
    Əhədoğlu, Y. “Belə bir ada da var” //Ədəbiyyat və incəsənət.- 1964.- 27 iyun.

  • Abşeron rayon Novxanı kənd Sənətkarlıq klubunun “Xəzər ulduzları” mahnı və rəqs ansamblı Türkiyədə ölkəmizi uğurla təmsil edib

    https://b.radikal.ru/b08/1908/ff/f5d48f04b84a.jpg

    Sumqayıt Regional Mədəniyyət idarəsinin Abşeron rayon Novxanı kənd Sənətkarlıq klubunun “Xəzər ulduzları” mahnı və rəqs ansamblı Türkiyənin Qaradəniz bögəsində keçirilən festivallarda ölkəmizi uğurla təmsil edib.

    Belə ki, Artvində keçirilən 10-cu Uluslararası Tülüm və Muzik festivalına, Rizədə keçirilıən Uluslararası 30-cu Çay, Turizm və Yaz sporları festivalına və Trabzonda keçirilən Uluslararası Horon festivalına qatılan kollektivin ifasında “Qarabağ suitası”, “Yaylıqlarla rəqs”, “Qaval rəqsi”, “Ana yurd marşı” (rəqs-kompoziya) türkiyəli tamaşaçılar tərəfindən böyük maraq və alqışlarla qarşılanıb.

    Artvində keçirilən Uluslararası Tülüm və Muzik festivalında Kamil Ağazadənin ifasında “Ana yurd marşı” (rəqs-kompoziya) ən yaxşı mahnı nominasiyasına layiq görülüb.

    Rizədə keçirilıən Uluslararası 30-cu Çay, Turizm və Yaz sporları festivalında kollektiv diplomla mükafatlandırılıb.

    Kollektivin ən kiçik üzvü, balaca rəqqasə Gülnaz Zahirli Artvində keçirilən Uluslararası Tülüm və Muzik festivalında təşkil edilən gözəllik müsabiqəsində I yerə, Trabzonda keçirilən Uluslararası Horon festivalında isə gözəllik müsabiqəsində III yerə layiq görülüb.

    Qeyd edək ki, festivallarda Türkiyə, Azərbaycan, İran, Yunanıstan, Bolqariya, Rusiya, Dağıstan, Gürcüstan və digər ölkələrdən rəqs və müsiqi qrupları iştirak edib.

    Sumqayıt Regional Mədəniyyət İdarəsinin Mətbuat xidməti

  • Azərbaycan Respublikasının Xalq şairlərinin siyahısı

    1991

    Məmməd İnfil oğlu İbrahimov (Məmməd Araz) — 07.12.1991[1]

    1992

    Xəlil Rza oğlu Xəlilov (Xəlil Rza Ulutürk) — 24.04.1992[2]
    Qabil Allahverdi oğlu İmamverdiyev — 10.09.1992[3]

    1998

    Hökümә İbrahim qızı Billuri — 23.05.1998[4]
    Fikrət Göyüş oğlu Qocayev — 23.05.1998[4]
    Söhrab Əbülfəz oğlu Tahiri — 23.05.1998[4]

    1999

    Vaqif Səməd oğlu Vəkilov — 09.12.1999[5]
    Cabir Mirzəbəy oğlu Novruzov — 09.12.1999[6]

    2005

    Sabir Rüstəmxanlı — 2005
    Nəriman Həsənzadə — 2005
    Zəlimxan Yaqub — 2005

    2019

    Cəfərov Vahid Əziz oğlu (Vahid Əziz) — 24.05.2019[7]
    Əliyev Ramiz Məmmədəli oğlu (Ramiz Rövşən) — 24.05.2019[7]
    Yaqubov Musa Səfiməmməd oğlu (Musa Yaqub) — 24.05.2019[7]

  • Azərbaycan Respublikasının Xalq yazıçılarının siyahısı

    1991

    Hüseyn Abbas oğlu Abbaszadə — 03.06.1991[1]

    1992

    Sabir Məhəmməd oğlu Əhmədov — 10.09.1992[2]

    1998

    Elçin İlyas oğlu Əfəndiyev — 23.05.1998[3]
    Maqsud Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov — 23.05.1998[3]
    Rüstəm Məmmədibrahim oğlu İbrahimbəyov — 23.05.1998[3]
    Hüseyn Məmmədəli oğlu İbrahimov — 23.05.1998[3]
    Əkrəm Nəcəf oğlu Naibov — 23.05.1998[3] məhrumetmə – 7.02.2013[4]
    Anar Rəsul oğlu Rzayev — 23.05.1998[3]
    Yusif Səməd oğlu Vəkilov — 23.05.1998[3]

    2001

    Əzizə Məmməd qızı Cəfərzadə —

    2003

    Musayev Qılman İsabala oğlu — 27.01.2003[5]

    2005

    Çingiz Akif oğlu Abdullayev —

    2006

    Mövlud Süleyman oğlu Balakişiyev —

    2018

    Elmira Hüseyn qızı Axundova — 25.05.2018[6]

    2019

    Abdullayev Kamal Mehdi oğlu (Kamal Abdulla) — 24.05.2019[7]
    Rəsulzadə Natiq Rəsul oğlu — 24.05.2019[7]
    Vəliyeva Afaq Məsud qızı (Afaq Məsud) — 24.05.2019[7]

  • Azərbaycan Respublikasının Xalq yazıçısı Əkrəm ƏYLİSLİ

    Naibov Əkrəm Nəcəf oğlu (Əkrəm Əylisli) — nasir, dramaturq, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sabiq üzvü[1], Azərbaycan Respublikasının sabiq xalq yazıçısı[2][3], respublika Lenin komsomolu mükafatı laureatı (1968), Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi (1968), M.F.Axundov adına ədəbi mükafat laureatı (1991), Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin III çağırış[4] deputatı.

    Həyatı
    Əkrəm Əylisli 6 dekabr 1937-ci ildə Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində anadan olmuşdur. Burada orta məktəbi qurtardıqdan sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir. M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun nəsr şöbəsini bitirdikdən sonra Azərnəşrin tərcümə redaksiyasında redaktor (1965-1968), “Gənclik” nəşriyyatında baş redaktor (1968-1970), “Mozalan” satirik jurnalında baş redaktor (1970-1971) olmuşdur.

    1974-1978-ci illərdə Azərbaycan Nazirlər Soveti Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin baş redaktoru işləmiş, sonra “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru kimi çalışmışdır (1978-1983). Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının katibi (1987-1991), “Yazıçı” nəşriyyatının direktoru olmuşdur (1992-ci ildən). Gənc yazıçıların Moskvada keçirilən Ümumittifaq müşavirəsində (1962), Belorusiya, Moldova və Özbəkistanda sovet ədəbiyyatı günlərində və digər tədbirlərdə iştirak etmişdir (1968-1980).

    “Ulduz” jurnalı redaksiya heyətinin üzvü (1967-1978), SSRİ Yazıçılar İttifaqı bədii şurasının üzvü (1968-1976) olmuşdur. SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin və Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı rəyasət heyətinin, eyni zamanda “Azərbaycan” və “Drujba narodov” jurnalları redaksiya heyətlərinin üzvü seçilmişdir (1978-1990). Sovet yazıçılarının nümayəndə heyətinin tərkibində Macarıstan, Polşa və Şimali Yəməndə səfərdə, Əziz Nesinin şəxsi dəvətilə Türkiyədə olmuşdur.

    Polşanın Poznan şəhərinin Fəxri vətəndaşıdır. Belorusiya SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı, “Şərəf nişanı” ordeni və medallarla təltif edilmişdir.

    Bədii yaradıcılığa şeirlə başlamış, lakin ilk mətbu hekayəsi “Qəşəm və onun kürəkəni”dir (“Azərbaycan” jurnalı, 1959, N 7). Əsərləri xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. Özü də bədii tərcümələr edir, Vasili Şukşinin, Qabriel Qarsiya Markesin, V.Korolenkonun, İ.Turgenevin, Ç.Aytmatovun, H.Məlikin əsərlərini dilimizə çevirmişdir.

    Yaradıcılığında dram əsərlərı xüsusi yer tutur. “Quşu uçan budaqlar”, “Mənim nəğməkar bibim”, “Bağdada putyovka var”,”Vəzifə”, “Anamın pasportu”, “Ata mülkü”, “Bir cüt badmüşk ağacı”, “Yastı təpə” pyesləri Bakı, Naxçıvan, Gəncə və İrəvan dram teatrlarında tamaşaya qoyulmuşdur. Ssenariləri əsasında “Gilas ağacı”, “Ürək yaman şeydir”, “Sürəyya” filmləri çəkilmişdir.

    Xidmətlərinə görə Şərəf nişanı və “Şöhrət” ordenləri təltif olunmuşdur.

    2005-ci ildə Azərbaycan Milli Məclisinə üzv seçilmişdir.

    Əkrəm Əylisli “Daş yuxular” əsərində Azərbaycanın tarixi ilə bağlı gerçəklikləri Azərbaycan yazıçısı adına yaraşmayan şəkildə təhrif etməsi ilə ittiham edilərək, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 fevral 2013-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdündən[5] və “Xalq yazıçısı” fəxri adından[6] məhrum edilmişdir.

    Mövzular
    Amerikalı ədəbiyyatşünas Malihe Tayrelın fikrincə, Əylisli “Sovet cəmiyyətinin soyuqluğu və biganəliyindən doğan özgəlik hissini” təsvir edir. Əylislinin prozası səmimi və alovlu, ancaq eyni zamanda müstəqil fikirlidir. Onun əsərləri ədəbi və siyasi cərəyanlardan eyni dərəcədə uzaq durur və “soyuq, yad cəmiyyətə qarşı mübarizə apararaq, onun öz şəxsiyyətini ifadə edir”.[7]

    Əsərləri
    Gilas ağacı. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1961, 47 səh.
    Dağlara çən düşəndə. Bakı: Azərnəşr, 1963, 56 səh.
    Atalar və atasızlar. Bakı: Azərnəşr, 1965, 121 səh.
    Mənim nəğməkar bibim. Bakı: Azərnəşr, 1968
    Adamlar və ağaclar. Bakı: Gənclik, 1970, 247 səh.
    Kür qırağının meşələri. Bakı: Gənclik, 1971, 50 səh.
    Ürək yaman şeydir. Bakı: Gənclik, 1973, 152 səh.
    Bu kənddən bir qatar keçdi. Bakı: Azərnəşr, 1977, 267 səh.
    Gilənar çiçəyinin dedikləri. Bakı: Yazıçı, 1983, 438 səh.
    Adamlar və ağaclar. Bakı: Gənclik, 1985, 320 səh.
    Ədəbiyyat yanğısı. Bakı: Yazıçı, 1989,
    Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). I c, Bakı: Azərnəşr, 1987, 497 səh.
    Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). II c, Bakı: Azərnəşr, 1987, 416 səh.
    Möhtəşəm tıxac (roman)[8].
    Daş yuxular (roman).
    Tərcümələri
    Ruscadan
    Malik Həddad. Çevrilmiş səhifə (roman). Bakı: Azərnəşr, 1965, 116 səh.
    Henrix Böll. O illərin çörəyi (povest). Bakı: Azərnəşr, 1966, 126 səh.
    Konstantin Paustovski. Qızıl Qönçə. Bakı: Azərnəşr, 1968, 238 səh.
    Çingiz Aytmatov. Əlvida, Gülsarı. Bakı: Gənclik, 1969, 261 səh.
    Filmoqrafiya
    Bağdada putyovka var… (film, 2000)
    Çay daşının göz yaşı… (film, 1971)
    Əkrəm Əylisli. İşıq həsrəti (film, 2003)
    Gilas ağacı (film, 1972)
    Həmyerli (film, 1989)
    Hörmətli alim yoldaşlar (film, 1971)
    Kimdir Məmməd Məmmədov? (film, 1973)
    Kür – dostluq çayıdır (film, 1985)
    Müşavirə (film, 1971)
    Sürəyya (film, 1987)
    Şəbih (film, 1971)
    Tənha narın nağılı (film, 1984)
    Ulu diyar (film, 1984)
    Üçüncü zəng (film, 2006)
    Ürək yaman şeydir… (film, 1992)
    Vətəndaş sərnişinlər… (film, 1971)
    “Yüz vədə bir borcu ödəməz” (film, 1971)

  • Azərbaycan Respublikasının Xalq yazıçısı Əzizə CƏFƏRZADƏ

    Cəfərzadə Əzizə Məmməd qızı (1921-2003) — yazıçı, ədəbiyyatşünas, ictimai xadim, filologiya elmləri doktoru, professor, 1946-cı ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

    Həyatı
    1921-ci il dekabrın 29-da Bakı şəhərində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini 25 saylı məktəbdə almış, sonra teatr texniki məktəbində və ikiillik müəllimlər institutunda oxumuş, 1942-1944-cü illərdə Ağsu rayonundakı Çaparlı kəndində müəllim işləmişdir. 1946-1947-ci illərdə ekstern yolu ilə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir. 1944-1946-ci illərdə Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında ssenari şöbəsinin rəisi, 1947-1949-cu illərdə teatr texniki məktəbinin müdiri, 1950-1955-cı illərdə pedaqoji institutda dosent, kafedra müdiri, 1956-cı ildə Kamçatka pedaqoji institutunda dosent, 1957-1974-cü illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının əlyazmalar İnstitutunda baş elmi işçi, şöbə müdiri, 1974-cü ildən isə Bakı Dövlət Universitetinin professoru vəzifələrində çalışmışdır[1]. Əzizə Cəfərzadə XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin bilicisi kimi tanınırdı və bu sahədə 1950-ci ildə “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-ziyalı surətləri” mövzusunda namizədlik, 1970-ci ildə “XIX əsr Azərbaycan poeziyasında xalq şeiri üslubu” mövzusunda doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişdir.

    Əzizə Cəfərzadə 01.jpg
    Yaradıcılığı
    Ədəbi fəaliyyətə 16 yaşında başlamış və “Əzrayıl” adlı ilk hekayəsini 1937-ci ildə “Ədəbiyyat” qəzetində çap etdirmişdir. İlk kitabı 1948-ci ildə çap edilmiş, lakin Moskvanın xüsusi qərarı ilə satışa çıxmamışdan əvvəl qadağan olunub yandırılmışdır. Əzizə xanımın nəsr əsərləri əsasən tarixi roman janrında yazılmışdır. O, müasir Azərbaycan nəsr tarixində bu janrı yenidən həyata gətirmişdir. Onun bu qəbildən yazdığı əsərləri aşağıdakılardır:

    “Natəvan haqqında hekayələr” (1963) – bu hekayələrdə yazıçı Qarabağın son xanı Xurşidbanu Natəvanın (XIX əsr) həyatını qələmə almışdır;
    “Aləmdə səsim var mənim” (1973-1978)- ilk tarixi romanı XIX əsrdə Şamaxıda yaşayıb-yaratmış məşhur şair Seyid Əzim Şirvaninin ədəbi həyatı haqqındadır;
    “Vətənə qayıt” (1977) – XVIII əsrdə rus qoşunlarının Azərbaycana ilk gəlişi fonunda şair Nişat Şirvaninin həyatı və Şirvanın Salyan bölgəsində baş verən hadisələr;
    “Yad et məni” (1980) – XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində romantik şair Abbas Səhhətin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı roman;
    “Bakı-1501” (1981) – Şah İsmayıl Xətai və onun Bakıya yürüşu tarixinə həsr olunmuş roman;[2]
    “Cəlaliyyə” (1983) – XII əsr Naxçıvanın qadın hökmdarı Cəlaliyyənin ölkənin müdafiəsi uğrunda apardığı mübarizənin tarixi;
    “Sabir” (1989) – XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış məşhur satirik şair Mirzə Ələkbər Sabirə həsr edilmiş əsər;
    “Eldən elə” (1992) – XIX əsrdə 37 il dünya səyahətində olan coğrafiyaşünas Zeynalabdin Şirvaninin həyatı haqqında roman;
    “Bir səsin faciəsi” (1995) – XIX əsrin sonunda yaşamış müğənni Mirzə Güllərin faciəli həyatından bəhs edən əsər;
    “”Gülüstan”dan öncə” (1996) – XIX əsrin əvvəllərində rus qoşunlarının Şirvana hücumu tarixinə həsr olunmuş roman;
    “Zərrintac-Tahirə” (1996) – XIX əsrdə İran Azərbaycanında yaşayıb-yaratmış qadın şairə və Bab hərakatının liderlərindən biri Tahirə Qürrətüleynin həyatı haqqında əsər;
    “İşığa doğru” (1998) – XX əsrdə İranda Bab hərakatının əks-sədası kimi baş verən faciəvi tarixə həsr edilmiş povest;
    “Bəla” (2001) XVI əsrdə Şah İsmayıl Xətaidən sonra Azərbaycanda baş verən və sonu Azəbaycanın xırda xanlıqlara parçalanması ilə nəticələnən hakimiyyət uğrunda gedən saray çəkişmələri haqqında əsər;
    “Rübabə-sultanım” (2001) – XX əsrdə baş verən ictimai-siyasi hadisələr fonunda yarı bioqrafik romanı;
    “Xəzərin göz yaşları” (2003) – 1938-cı ildə Azərbaycanda yaşayan İran azərbaycanlılarının Stalin rejimi tərəfindən 3-4 gün ərzində İrana məcburi deportasiyası haqqında povest;
    “Eşq Sultanı” (Ölümündən bir az əvvəl bitirmişdir)- XV-XVI əsrdə yaşayıb-yaratmış böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin həyatı haqqında roman.
    Yazıçının “Sahibsiz ev” (1966), “Əllərini mənə ver” (1970), “Sənsən ümidim” (1984), “Xəyalım mənim” (2002) kimi bir sıra povestlərinin mövzusu müasir həyatdan götürülmüşdür.

    “Qızımın hekayələri” (1964), “Anamın nağılları” (1982), “Çiçəklərim” (1988), “Pişik dili” (2001) və sair uşaqlar üçün yazdığı hekayə və nağıllardır.

    Əzizə Cəfərzadə, eyni zamanda, bir tədqiqatçı alim kimi Azərbaycan elmi qarşısında təqdirəlayiq xidmətlər göstərmişdir. Onun klassik Azərbaycan ədəbiyyatının, xüsusilə də şifahi ədəbi irsimizin öyrənilməsi sahəsində gərgin elmi axtarişlarının bəhrəsi olan əsərlər həmişə elmi ictimaiyyətin marağına səbəb olmuşdur. Əzizə xanımın elmi-tədqiqatları onun ədəbi yaradıcılığına da güclü təsir göstərmiş və yazıçının əsərlərini Azərbaycan dilinin saflığı və təmizliyi uğrunda mübarizənin bariz nümunəsinə çevirmişdir. Əzizə xanım ədəbi və elmi yaradıcılığı pedaqoji fəaliyyətlə uğurlu bir şəkildə əlaqələndirməyi bacarırdı. Elmi tədqiqatçı kimi bir sıra aşıq və şairlərin əsərlərini toplayıb çap etdirmişdir ki, bunlara “Fatma xanım Kəminə” (1971), “Könül çırpıntıları” (1972), “Azərbaycanın aşıq və şair qadınları” (1974, 1991), “Azərbaycanın şair və aşıq qadınları” (II nəşr 2003), “Şirvanın üç şairi” (1971), “Mücrüm Kərim Vardani. Sünbülstan” (1978), “Abdulla Padarlı. Seçilmiş əsərləri” (1979), “Hər budaqdan bir yarpaq” (1983) daxildir. Onun bir çox toplayib çap etdirdiyi əsərlərin əsas hissəsini ana və qadın mövzusu təşkil edir ki, bunlar da Əzizə xanıma romanlarından az şöhrət gətirməmişdir. Bu kitablar vasitəsi ilə o, ta qədim dövrlərdən Azərbaycanda yüksək poetik səviyyəli yazılı və şifahi qadın yaradıcılığının mövcud olduğunu və dünya ədəbiyyatında öndər olduğunu sübut etmişdir. Bu əsərlərlə yanaşı onun yüzlərlə məqalə, oçerk, elmi tədqiqat və publisistik məqalələri dövrü mətbuatda çap edilmişdir.

    O, “Natavan” adli kinossenari, çoxlu sayda radio-televiziya pyesləri xatirat və saysız hesabsız bayatı yazmışdır. Əzizə xanım folklorumuzun vurğunu idi, “Bayatı düşüncələrim”, “Xızır Nəbi”, “Novruz” və başqa Azərbaycan adət-ənənələri, etnoqrafiyası ilə bağlı yazıları, televiziya-radioda çıxışları onu xalqın sevimlisi etmişdir. Bir çox xarici ölkələrdə, o cümlədən Yuqoslaviya, Suriya, Kipr, Hindistan, Sinqapur, Malaziya, İsrail, İraq və Türkiyədə beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərin iştirakçısı olmuşdur. Bu ölkələrin kitabxanalarından tarixi əsərlərlə bağlı məlumatlar toplamış və səyahət gündəlikləri yazmışdır. Bunlardan birində 1965-1966-cı illərdə həyat yoldaşının işi ilə bağlı Qanaya səfərinin gündəlikləri “Qızıl sahilə səyahət” (1968) xatiratını yazmasıdir.

    Əzizə xanım bir sıra xarici müəlliflərin o cümlədən S.Smirnovun “Brest qalası”, Ş.Rəşidovun “Güclü dalğa”, A. Lixanovun “Mənim generalım”, Ə.Kabaklənin “Əjdaha daşı”, S.Çokumun “Bizim diyar” və sair əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş, bir çox kitabın redaktoru olmuşdur. Onun əsərləri də bir sıra xarici dillərə, o cümlədən rus, fars, tacik, ərəb, qazax və sair tərcümə edilib xaricdə nəşr edilmişdir. Fasiləsiz olaraq televiziya və radioda müxtəlif mövzularda çıxışlar etmiş, televiziyada “Klassik irsimizdən”, “Aşıq Pəri” və sair çoxsayı proqramların müəllifi və aparıcısı olmuşdur. Bu verilişlər vasitəsi ilə xalqa Azərbaycan klassik və müasir ədəbi irsini təbliğ etmişdir. Bununla yanaşı o radioda Cənubi Azərbaycan üçün verilən proqramların və “Ana” radio jurnalının uzun illər daimi iştirakçısı olmuşdur.

    1981-1989-cu illərdə Respublika Qadınlar Şurasının sədri vəzifəsində işləmişdir. Azərbaycan qadın və uşaqlarının hüquqlarının qorunması sahəsində aktiv fəaliyyət göstərmiş, respublikanın ən ucqar rayon-kəndlərinə belə dəfələrlə getmiş və millətin tarixi, taleyi ilə bağlı problemlərlə tanış olmuş, bu problemlərin həll edilməsində yaxından iştirak etmişdir. O həyatı boyu xeyriyyəçiliklə məşğul olmuş, 1979-cu ildə indiki Hacıqabul rayonunun Tağılı kəndində öz vəsaiti hesabına orta məktəb və klub binası tikdirmişdir. Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda və erməni təcavüzünə qarşı hərəkatda daim öndə və fəal iştirak edən bir vətəndaş olmuşdur.

    Əzizə Cəfərzadənin Azərbaycan elmi və ədəbiyyatı qarşısında göstərdiyi xidmətlər yüksək qiymətləndirilmişdir. O, dönə-dönə müxtəlif fəxri fərmanlar, “Xalqlar dostluğu” ordeni və müstəqil Azərbaycanın ali mükafatı – “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan Respublikası prezidentinin fərdi təqaüdçüsü idi. Azərtelefilm birliyi onun həyat və yaradıcılığı haqqında 2 telefilm çəkmişdir. Əzizə xanımın ən böyük mükafatı isə xalqın ona qarşı olan böyük məhəbbəti idi. Bu sevginin məntiqi nəticəsi kimi, o 2001-ci ildə “Azərbaycan Anası” və “Xalq Yazıçısı” kimi yüksək adlara layiq görülmüşdür. Əzizə Cəfərzadə 2003-cü il sentyabrın 4-də ömrünün 82-ci ilində uzun sürən ağır xəstəlikdən sonra haqqın dərgahına qovuşmuşdu və vəsiyyətinə əsasən Hacıqabul rayonunun Tağılı kəndində valideynləri, həyat yoldaşı və qardaşları ilə bir məzarlıqda dəfn edilmişdir.[3][4]

    Tarixi romanları
    “Vətənə qayıt” romanı 1973-cü ildə qələmə alınmışdır. Romanda vətən və məhəbbət xətti aparıcı yer tutmaqdadır. Yazıçı bütün roman boyu bu sujet xətlərini paralel və bəzənsə qovşaq təsvirini vermişdir. Əsərdə yalnız Nişat Şirvaninin deyil, taleyini vətənlə bağlamış bir sıra qəhrəmanların obrazları da bədii inikasını tapmışdır. “Vətənə qayıt” əsərində hadisələrin cərəyan etdiyi tarixi dövr haqqında oxucuda bitkin təsəvvür yarada bilmişdir. “Bu baxımdan romanın başlanğıcı olan “Beş qız idik…” hekayəsi xüsusilə nəzəri cəlb edir. Təsvir edilən hadisə xalqın faciəvi həyatını öyrənmək üçün oxucunu keçmişə aparır”.

    Əsl ismət timsalı olan Sürəyya xanımın gözəl qızı Nisəbəyimin yad ellərə düşməkdənsə övladı ilə birlikdə od içində yanması xalqın sonsuz qəzəbindən xəbər verir.

    Romanda təsvir olunan hadisələr, əsasən, qədim Şamaxıda cərəyan edir. XVIII əsrdə artıq böyük ticarət mərkəzi olan Şamaxı həm də elm, mədəniyyət və memarlıq sahəsində böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Sonralar Nadir şahın Şirvana hücumu Şamaxını bərbad vəziyyətə salmışdır. Bir müddət istiqlaliyyət qazana bilməyən Şirvan Türkiyə soltanlığının əlinə keçmiş, beləliklə, Zaqafqaziyada İran və Türkiyəyə qarşı münasibətinin kəskinləşməsi Rusiyaya tərəf meylin yaranmasına səbəb olmuşdur. Belə ziddiyyətli bir dövrdə Şirvanda yaşayıb-yaradan Nişat Şirvani, Zülali, Ağa Məsih Şirvani, Raci Şirvanlı, Rəşid və digər şairlər özlərini bu mübarizələrə həsr etmiş, hamısı vətəndən didərgin düşmüşdür.

    Əsərin süjet xətti dediyimiz tarixi hadisələrə uyğun inkişaf etsə də, bəzi tarixi şəxsiyyətlərin adları olduğu kimi saxlanılsa da, müəllifin hadisələrə qabarıq münasibəti aydın nəzərə çarpır.

    Əslində belə romanda bu iki cəhət gözlənilmiş, biri digərini tamamlamışdır. Xüsusən, Nişat Şirvaninin qəzəllərinin təsiri, Maro əhvalatı, onların məhəbbətlərinə inamı daha da gücləndirmişdir. Əsərdə təsvir edilən Əsgər bəy və Şəbnəm yazıçı tərəfindən çox xarakterik təsvir edilmişdir. Feodalizmin nümayəndələri olan bu bacı-qardaşın xarakterləri psixoloji vəziyyətləri ilə qarşılaşdırılmışdır. Belə halda oxucu Şəbnəmə qarşı rəğbət hissi ilə yanaşır.

    Müəllif Əsgər bəyin də ziddiyyətli xarakterini çox böyük ustalıqla qələmə almışdır. Zahirdə Türkiyə soltanının Şamaxıdakı hakimi Ehsan bəyin ən yaxın adamı olan Əsgər bəy daxilən müstəqil hakimiyyətə can atır. Nişatın qardaşları Qələmşah və Ələmşahın rəhbərliyi ilə baş verən el üsyanına qoşulur və son halda üsyana xəyanət edir. Onun xarakterindəki bu ziddiyyətlər yazıçı tərəfindən məharətlə işlənmişdir.

    “Aləmdə səsim var mənim” romanı 1972-ci ildə yazılmışdır. Bu roman yalnız ədibin yaradıcılığında deyil, ümumən Azərbaycan tarixi nəsrində əhəmiyyətli yer tutur. Müəllifin ilk romanı olan və ədəbi mühitdə böyük həssaslıqla qarşılanan bu əsərin adı elə məhz Seyid Əzim Şirvaninin şeirindən götürülmüşür:

    Mövti-cismani ilə sanma mənim ölməyimi,

    Seyyida, ölmərəm, aləmdə səsim var mənim.

    Yazıçı romanı əvvəlcə “Məhəbbət günahdırmı?” adlandırmağı düşünsə də,ancaq əsərin nəşri zamanı dəyişməyi münasib bilmişdir. Bu şübhəsiz ki, romanın ictimai məzmunu ilə əlaqədardır.

    “Aləmdə səsim var mənim” romanında Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığına və şəxsiyyətinə böyük məhəbbət bəslədiyi Seyid Əzim Şirvaninin obrazını yaratmağı qarşısına məqsəd qoysa da yazıçı bununla kifayətlənməmiş, bütövlükdə XIX əsr Şirvan tarixini, daha doğrusu Şirvan mühitini ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni hadisələrin canlı mənzərəsi fonunda və etnoqrafik yaddaşın işığında izləmişdir.[5] Romanda Seyid Əzimin mükəmməl obrazı yaradılmışdır. Şamaxı yollardan başlanır deyərək yazıçı bir həyatın, bir mühitin və bir cəfakeş mübarizin həyat romanını başlayır. Şamaxı bazarlarının da təsviri geniş verilir, eyni zamanda burada bu həyat romanının iştirakçıları ilə tanış oluruq. Onalar haqqında və XIX əsr Şamaxı mühiti haqqında geniş təsəvvür əldə edirik. Əsərdə Seyid Əzim Şirvaninin hərtərəfli obrazı yaradılmışdır. Romanın ilk səhifələrində Seyid Əzim gənc bir şairdir yeni tanınmağa başlayır.Mahmud ağanın məclisində ilk dəfə iştirak edir və burada rastlaşdığı gözəl rəqs ustası olan, zahirən də görənləri bihuş edən Sonanın gözəlliyinə yazdığı şeiri oxuyur. Bu məclisdə Seyid Əzim həm də Sonaya aşiq olur. Seyid Əzimin ən yaxın dostu Tərlanda bu məclisdə idi və o da Sonanın eşqinə düçar olmuşdu. Lakin Sonanın eşqi onların dostluğunu poza bilmir. Seyid Əzim dostunun Sonaya olan sevgisini bildikdə öz hisslərini yalnız şeirlərdə biruzə verir. Onların qovuşması üçün həyatının sonuna qədər çalışır. Bunları əsas götürərək əsərin məhəbbət yönümlü olduğunu deyə bilmərik. Bu sadəcə dövrün mühitinin avam, cahil və xürafatçı tərəflərini açmaq üçündür. Bu Sona bir rəqassədir və rəqsin ustasıdır, heç kim onun kimi rəqs edə bilməz. Lakin sənəti və sənətkarı qəbul edə bilməyən bu dar çərçivəli mövhumat əhli onu çəngi adlandırır hətta onun adında söyüş, qarğış kimi istifadə edirlər. Hətta onu görərəkən qadınlar yaşmanırlar. Bu münasibətə görə heç kim Sonanı sevə bilməz, onunla evlənə bilməz, bunu namussuzluq və biabırçılıq qəbul edərlər. Rəqs kimi şeir də, musiqi də qəbul olunmur hər biri Allaha xoş getməyən əməl kimi qələmə verilir. Lakin bu sənətkarları yolundan döndərmir. Burada biz sənətin və sənətkarın sözsüz və kəlamsız nitqini də görürürük. Burada Seyid Əzimin rəssasmla məhz duyğular və baxışları ilə danışdığının şahidi oluruq onlar bir-birinin dilini bilməsələr də lakin bir-birinin ruhunu anlayırlar.

    Seyid Əzimin ailə qurması və həyat yoldaşı Ceyrana olna münasibəti mehribanlığı və şəfqəti də əsərdə geniş təsvir olunmuşdur. Seyid Əzimin dünayaya göz açan uşaqlarına verdiyi adlarda insanlar arasında etiraz yaradır. Uşaqlara Aişə, Ömər adlarının qoyulmasını avam camaat qəbul etmək istəmir. Seyid övladlarına bu adlar qoyula bilməz deyirlər. Bütün bunlar yazıçının mühitin xüsusiyyətlərini, cizgilərini vermək üçün istifadə etdiyi xırda detallardır.

    Seyid Əzim Şirvaninin maarif və məktəb yolunda apardığı mübarizələr əsərin əsasını təşkil edir. Xalqın övladlarının savadsız və cahil qalmasına şair dözə bilmir. Uşaqlar mollaxanalarda, mədrəsələrdə illərlə çərəkəni öyrənir və Quranı oxumağı öyrənirlər və bundan savayı heç nə bilmirlər. Bu Seyid Əzimi narahat edir çünki o, uşaqlar sadəcə cahil olaraq yetişirlər. Onlar Quranı oxumağı öyrənsələrdə mahiyyətini dərk etmirlər. İnsanlar kordurlar bu mühitdə sadəcə mollaların dediklərinə inanırlar. Bunun mahiyyətini dərk etmirlər, sözdə dindar müsəlman olsalarda dinlərindən belə xəbərləri yoxdur və mollalar tərəfindən aldadılırlar. Bütün bunlar Əzimin ürəyini parçalayır o xalqını belə avam görmək istəmir. İnsanları mədəni savadlı, həm dünyəvi elmlərə yiyələnmiş həm də dininin mahiyətini dərk etmiş görmək istəyir. Bir para mollalar var ki, onlar xalqın hər zaman avam olmasını istəyirlər. Avam insanları oyatmağa çalışanları isə qəbul etmirlər. Seyid Əzimin də yaratdığı məktəb bu şəkildə fitnəkar mollaların, dindən xəbəri olmayan möminlərin hədəfinə çevrilir. Qapaqlılar, Məşədi Alışlar və Qurbanqulular onu əzmək üçün əllərindən gələni edirlər. Bu kütlə heç cür maarifi, məktəbi, mədəniyyəti, irəliyə atılmış heç bir addımı qəbul etmək istəmirlər. Dar çərçivənin Qapaqlıları cahil kütlənin söz keçirəni olmaqda davam etmək istəyirlər. Seyid Əzimə qarşı avam camaatın isə münasibəti bir tərəfli deyil. Onu bir tərəfdən seyid, peyğəmbər övladı bilirlər, haqqında eşidilənlər və danışdıqlarını eşidən də isə ziddiyyətlər içində qalırlar. Bütün bunlara baxmayaraq, Seyid Əzim çalışır. Bilir ki, bu gün olmasa da bir gün mütləq onun da xalqı tərəqqi edəcək. İstedadlar musiqi şeir, sənət torpağı olan Şamaxı bir gün sənətkarlara da öz qucağını açacaq. Uşaqlar dünyadan xəbərli savadlı olacaqlar. Buna inanaraq Seyid Əzim bir an belə mübarizəsindən qalmır. O, uşaqları ac qaldıqda belə yenə də yalnız özünü düşünmür, qapıya gələnləri əliboş yola salmır. Əlində olanını yarı bölür.

    Əsərin sonlarında artıq görürük ki, Seyid Əzim qocalmışdır. Xalqın dərdi Seyid Əzimi qocaltmışdır. Şəhərə yeni təyin olunan axundun gəlişini fürsət bilən Qapaqlılar, Məşədi Alışlar hücuma keçirlər hərəsi bir yandan Seyid Əzimin şeirini deyərək onun kafirliyini isbatlamağa çalışır. Onlar şeirləri əzbər bilirlər. Bütün bunlar qoca şairə pis təsir edir. Şair bir müddət xəstə yatdıqdan sonra dünyasını dəyişir amma köçən çairin cismidir, ruhu hər zaman xalqı ilədir. Seyid Əzimin səsi aləmdə hələ də yaşayır.

    “Yad et məni” romanında XX yüzilliyin əvvəllərində cərəyan edən hadisələrdən danışılır. Romanda Abbas Səhhət, Mirzə Ələkbər Sabir və Ağəli Nasehin obrazları yaradılmışdır. Səhhətin simasında vətəndaşlıq və xeyirxahlıq, Sabirin timsalında fədakarlıq və cəsurluq, Nasehin şəxsində təvazökarlıq və səmimilik kimi mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlər inandırıcı detallar və ştrixlərlə əks olunmuşdur. Lakin yazıçı romanda əsas diqqəti Abbas Səhhətə yönəltməyə çalışmışdır.

    1980-ci illərdə Azərbaycan bədii nəsri özünün roman dövrünü yaşadı. Milli roman bu onillikdə yeni bir keyfiyyət mərhələsinə daxil oldu. Bədii nəsr tariximizdə ədəbi hadisəyə çevrilən onlarla roman bu onillikdə yarandı. Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü”, Elçinin “Ölüm hökmü”, İsa Hüseynovun (Muğanna) “Məhşər” və s. Bu illər milli varlıq romanın mövzu və problematikasında ön mövqeyə keçdi. Tarixi roman xeyli zənginlik qazandı. 80-ci illərin romanında tariximizin müxtəlif dövrləri bədii təhlil predmeti olsa da, daha çox Şah İsmayıl mövzusu yer almışdır. Fərman Kərimzadənin “Xudafərin körpüsü”, ”Çaldıran döyüşü” dilogiyasında, Elçinin “Mahmud və Məryəm”, Əzizə Cəfərzadənin “Bakı-1501”, Əlisa Nicatın “Qızılbaşlar” romanlarında bu dövr əks olunmuşdur. Demək lazımdır ki, Səfəvilərin fəaliyyəti, xüsusən, Şah İsmayılın tarixi şəxsiyyət kimi marağı və milli müstəqillik, milli dövlətilik uğrunda mübarizə ilə şərtlənən müasirliyi indi də, bu gün də öz əhəmiyyətini saxlayır.

    Əzizə Cəfərzadənin “Bakı-1501” romanı Şah İsmayıl mövzusunda yazılmış ilk tarixi romandır.Bundan sonra Fərman Kərimzadə “Xudafərin körpüsü”(1987), Əlisa Nicatın “Qızılbaşlar” romanları (1982) Səfəvilərin hakimiyyəti və o dövrdə baş verən tarix hadisələr eləcə də Şah İsmayıl Xətai şəxsiyyəti sərkərdəliyi ön plana çıxıb. Əzizə Cəfərzadə “Bakı-1501” romanı Şah İsmayılın bütün həyatı deyil, əsasən, 1501-ci ilə qədər olan tarixi hadisələr izlənir. Əslində, Şah İsmayıl Xətai mövzusuna dönüşün əsasını Əzizə Cəfərzadə bu əsəri ilə qoyduğunu demək olar. Yazıçı bu əsərində Şah İsmayılın Şirvanşah Fərrux Yassar ilə apardığı mübarizə və Bakını ələ keçirməsihadisəsi üzərində dayanır. Bu tarixi roman çoxfəsilli olmamış cəmi üç fəsildə (Bakı-1501, Qanlı-qadalı illər,hökmdarın şair ürəyi) verilmişdir. Romanın baş qəhrəmanının Şah İsmayıl Xətai olması yazıçıya həmin dövrün hadisələrinə nəzər salmağa imkan verir. Romanda Şah İsmayıl həm bir şah, həm şair, həm də bir səyyah kimi təsvir edilir. Yazıçı Şah İsmayıl obrazını, həm vətəninin mövcud vəziyətini təsvir edir, həm də onu xalqının, vətəninin gələcəyini düşünən sərkərdə və bir şah olaraq təsvir edir. Burada Şah İsmayılın uşaqlığı, taxta çıxması, şair kimi fəaliyyəti təsvir olunmuşdur. Bu romanda Əzizə Cəfərzadə birtərəflilik göstərmir, obrazı təsvir edərkən onun üstün xüsusiyyətləri ilə yanaşı qüsurlarını da göstərir. Həmçinin Şah İsmayılın milli şüurunu, vətənpərvərlik duyğularını da göstərmişdir. Romanda Şah İsmayıl Azərbaycan hökmdarı, Azərbaycan dövlətinin yaradıcısı kimi səciyələndirilir. Romana nəzər saldıqda görürük ki, burada Şah İsmayılın uşaqlığı xatırlanır və uşaqlıq dövründə belə Şah İsmayıl təmkinli, geniş dünyagörüşlü,açıq fikirli, gözüaçıq bir uşaqdır. Uşaqlığından o hökmdar kimi yetişdirilmiş və ona hökmdar şeyx kimi münasibərt göstərilmişdir. Onun yaçı ona olan münasibətə zərrə qədər də təsir göstərə bilmir. Şah İsmayıl səfərə çıxması və Kürü necə mərdliklə keçməsi, qoşunu öz arxası ilə aparması şeirlərinin qoşunda ruh yüksəkliyi yaratması romanda geniş əksini tapmışdır.

    Romanda Şah İsmayıl obrazı ilə yanaşı hakim Mirzəli, Bəhram qazi, Bibixanım-Sultanım, Aytəkin, Rəhim bəy, İbrahim və başqa surətlərdə yaradılmışdır. Əsərdə yazıçı oxucuya belə müraciət edir: “Əziz oxucu, bu böyük mübarizə meydanında sən Bibixanım Sultanım, Aytəkin, İbrahim və o vaxtlar şeyx oğlu şah kimi tanınan Şah İsmayıl Xətai ilə görüşürsən. Bu görüşdə Bibixanım-Sultanım, Aytəkin və İbrahim hərəsi öz anlayışınca şiəlik təriqətinin başçısı,on dörd ildə on dörd əyalət fəth etmiş sərkərdə, hökmdar və ən incə məhəbbət qəzəlləri qoşmuş, “Dəhnamə” müəllifi şair Xətaini dərk etməyə çalışacaq”.

    Romanın epiloqunda Şah İsmayıl şəxsiyyətinin və mübarizəsinin simvolu kimi dil, qeyrət, və vətən sevgisi göstərilmişdir. Roman bu cümlə ilə bitir. Sizə üç əmanət qoyub ərən babalar: dilimiz, qeyrətimiz, vətənimiz-can sizin can onlar əmanəti. Onu da qeyd edək ki, Şah İsmayılın dilindən deyilən bu sözlər Əzizə Cəfərzadənin məzar daşına da yazılmışdır “Sizə vəsiyyətim: dilimizi, qeyrətimizi, Vətənimizi qoruyun”.[6]

    Fərman Kərimzadə “Xudafərin körpüsü” romanını yazarkən ilk dəfə idi ki, belə bir mövzu haqqında düşünürdü. Burada Şah İsmayılın uşaqlılq illərini, hakimiyyət başına keçməzdən əvvəlki dövrü təsvir etməklə onun mühitinə nəzər salır. Mövcud ictimai-siyasi mühiti canlandırmağa çalışır. Yazıçı buna nail olur.Burada Şah İsmayıl obrazı tarixi həqiqətə uyöun olaraq işlənib. O bir sərkərdə dövlət adamı olmaqla yanaşı. Həm də bir xalq, el adamıdır.O düşüncə, arzu və istəklərilə yalnız özünü deyil, bütün Azərbaycan xalqını təmsil edir.Ona görə də yazıçı onu daim xalqla birgə təsvir edir. Şah İsmayılın apardığı mübarizə şəxsi mübarizə deyil, xalqın mübarizəsidir.

    Əlisa Nicatın “Qızılbaşlar” romanında isə Şah İsmayılın ayrı-ayrı döyüş səhnələrindən danışılır və onun vətən, xalq yolunda atdığı addımlardan bəhs edilir.Onun əsas qayəsi Azərbaycanda ağalıq edən yadları burdan çıxarmaq, Azərbaycan torpağında hökmdarın bir azərbaycanlı olmasını təmin etməkdən ibarət olmuşdur. Yazıçı Şah İsmayılı xalqın məhəbbətini, rəğbətini qazanan Azərbaycanın vahidliyini düşünən və bunu həyata keçirən bir qəhrəman sərkərdədir. Bəzən onun vətən haqqında düşüncələri roman qəhrəmanlığından çıxaraq, dramaturgiya qəhrəmanlığına çevrilir (Vətən! Vətən! Vətən, sən nə qədər əziz və gözəlsən. And içirəm nə qədər ki, sağam sənin qızıl torpaqların tapdaq altında qalmayacaq…) Şah İsmayıl obrazı bir neçə yazıçı tərəfindən yaradılmasına baxmayaraq onun mükəmməl obrazının yaradılmasını demək çətindir. Dövr ziddiyyətli və çətin olduğu kimi ona yanaşmalarda müxtəlif və ziddiyyətlidir.

    “Eldən-elə” romanı tarixi romanlar içində xüsusilə seçilir.Yazıçının “Xoş gördük,səyyah” adlı povestinin yenidən işlənmiş və genişləndirilmiş variantı kimi təqdim etdiyi ”Eldən-elə” romanı Azərbaycan alimi və səyyahı Zeynalabdin Şirvaninin həyatından bəhs edir. Həyatının otuz yeddi ilini səyahətlərdə keçirmiş olan bu görkəmli səyyah-mütəfəkkirin ömür yolunu vərəq-vərəq izləmiş, bir çox məqamlara aydınlıq gətirmişdir. Roman Zeynalabdin Şirvaninin uşaqlıq illəri ilə başlayır, beləcə səyyahın ömrünün sonunadək təsvir olunur. Burada alimin İran, Türkiyə, Hindistan, Pakistan, Orta Asiya, ərəb ölkələrinə səyahəti haqqında geniş təfsilatlı məlumat vermişdir. Ölkələr haqqında verilmiş zəngin məlumatlar əsərin oxunaqlılığını və inandırıcılığını təmin edir.

    Əsərdə Zeynalabdin Şirvaninin atası İsgəndər, anası Şirinbəyim,qardaşı Məhəmmədəli obrazları da yaradılmışdır. Atası çox ciddi, zəhmli, dininə çox bağlı biri kimi təsvir olunur. Anası isə çox mülayim, mehriban bir qadındır. Eyni zamanda Süheyla, Altıntelli, Ömür bəy, vəliəhd Erkin və başqalarının obrazları yaradılmışdır. Əsərdə 1821-1827-ci illərdə ”Riyazüs-səyahə”, 1826-cı ildə “Hədayiqüs-səyahə”, 1832-ci ildə isə “Bustanüs-səyahə”,”Kəşfül-maarif” kimi əsərlərini yazması haqqında da məlumat yer almışdır. Biz görürük ki, yazıçı əsəri yazarkən də bu əsərlərdən istifadə etmiş, Şirvaninin öz əsərlərindəki məlumatlara istinad edərək gözəl bir əsər meydana gətirmişdir.

    “Eldən-elə” romanını Əzizə Cəfərzadə atası Məhəmməd Cəfər oğluna və coğrafiyaşünas alim Nurəddin Kərimovun xatirəsinə həsr etmişdir. Əsər 1992-ci ildə qələmə alınmışdır[5].

    Mükafatları
    Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı — 28.12.1981[7]
    Haqqında çəkilən filmlər
    Ağ saçların işığı (film, 1993)
    Əzizə Cəfərzadə (film, 1999)
    İstinadlar
    Broom icon.svg
    Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
    Flora XƏLİLZADƏ,Əbədi ayrılığın qüssəsi. “Azərbaycan” qəzeti
    “Sinifdənxaric tədbirlər zamanı tarixi şəxsiyyətlərə dair materialların öyrənilməsi”. Afaq Qasımova. Yeniyetmələrin tarixi şəxsiyyətlərin nümunəsində tərbiyə edilməsi. Bakı: Nurlan, 2006. – səh. 125.
    Əzizə Cəfərzadənin rəsmi saytında bioqrafiyası
    AYTƏN, Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadə dünyasını dəyişib. Əzizə Cəfərzadənin rəsmi saytında dərc olunan Vida Sözü
    1) Abdullayeva C.M. və b. Müasir Azərbayca ədəbiyyatı.İki cilddə, II cild, Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı,2007, səh 564.
    1) Əzizə Cəfərzadə. Bakı-1501. Yazıçı,1981, səh 263.
    Ə.M.Cəfərzadə yoldaşın Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 28 dekabr 1981-ci il tarixli Fərmanı — anl.az saytı

  • Azərbaycan Respublikasının Xalq yazıçısı Çingiz ABDULLAYEV

    Çingiz Akif oğlu Abdullayev (d. 7 aprel 1959) — Azərbaycan detektiv yazıçısı, nasir, publisist, Azərbaycan Respublikasının xalq yazıçısı (2005), 1989-cu ildən Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının, 1991-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi(müavini), hüquq elmləri doktoru (1991); “Neftçi” PFK-nın Müşahidə Şurasının sədri (31 mart 2015-ci ildən).[1]

    Həyatı
    Çingiz Abdullayev 1959-cu il aprelin 7-də Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur.[2] Atası Abdullayev Akif Abdulla oğlu Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçısı olmuş, Naxçıvan Muxtar Respublikasında prokuror, Bakı şəhərində prokuror müavini, Azərbaycan Vəkillər Rəyasət Heyətinin sədri vəzifələrində çalışmışdır. Ç.Abdullayev Bakıda 189 saylı şəhər məktəbini bitirmişdir (1976). Azərbaycan Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir (1976-1981)

    Fəaliyyəti
    Əmək fəaliyyətinə Bakı istehsalat birliyində hüquq məsləhətçisi, böyük hüquq məsləhətçisi və şöbə rəisi kimi başlamışdır (1981). Afrika, Asiya və Avropa ölkələrində ezamiyyətdə olmuşdur (1984-1986). Sonra Bakı şəhəri Əzizbəyov rayonu icraiyyə komitəsində şöbə müdiri, KP Qaradağ rayonu komitəsində təşkilat şöbəsinin təlimatçısı, siyasi-maarif kabinetinin müdiri vəzifələrində çalışmışdır. 1989-cu ilin fevralından Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi olmuşdur. Beynəlxalq təcavüz problemi barədə dissertasiya müdafiə edib hüquq elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır (1988). Polşanın Krakov Universitetinin fəxri professorudur (1989). H.Z.Tağıyev adına Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri (1990-cı ildən) və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi (1991-ci ildən) seçilmişdir. Azərbaycan Demokratik Ziyalılar İttifaqı nəzdində olan milli akademiyanın doktorudur (1990). Beynəlxalq cinayət problemi barədə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir (1991). Azərbaycan PEN klubunun vitse-prezidentidir (1990).

    Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik dövründən başlamışdır. 1983-cü ildən dövri mətbuatda oçerk, məqalə və detektiv janrda yazdığı hekayələrlə müntəzəm çıxış edir. Rus dilində yazıb-yaradır. İngilis və italyan dillərində sərbəst danışır. Əsərləri xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. Almaniyada, İrlandiyada, Fransada, Rusiyada kütləvi tirajla buraxılmış, 27 milyon nüsxədə olan 600-dən çox kitabı dünyada yayılmışdır. 194 adda kitabın müəllifidir[3]. Bütün bu kitablar onu siyasi detektiv janrında yazan ən məhsuldar müasir yazıçılardan biri kimi tanıtdırmışdır. Xidmətlərinə görə “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni və medallarla təltif olunmuşdur. Keçmiş SSRİ Yazıçılar İttifaqının nümayəndələri tərkibində Çexoslovakiya, Yuqoslaviya (1978), Bolqarıstan (1986), Danimarka (1989), Polşada (1989) səfərdə olmuşdur.

    Çingiz Abdullayev 2009-cu il aprel ayının 7-də Azərbaycanın ədəbi həyatında fəal iştirakına görə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib.[4]

    2014-cü ilin noyabr ayından İnterpolun fəxri səfiridir.

    30 mart 2015-ci ildən “Neftçi” Futbol Klubunun Müşahidə Şurasının sədridir[5]

    Ad və mükafatlar
    Azərbaycan Respublikasının xalq yazıçısı — 12 iyul 2005
    “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni
    “Şöhrət” ordeni — 7 aprel 2009
    Filmoqrafiya
    Əsər müəllifi kimi

    Dronqo (serial, 2002)(bədii serial)(Rusiya)
    Məhkumlar (film, 2007)(tammetrajlı bədii film)
    Ssenari müəllifi kimi

    Dronqo (serial, 2002)(bədii serial)(Rusiya)
    Məhkumlar (film, 2007)(tammetrajlı bədii film)
    Tərsinə çevrilən dünya (film, 2011)(tammetrajlı bədii film)
    Xeyirlə şərin rəqsi (film, 2016)(tammetrajlı bədii film)
    Məsləhətçi kimi

    40-cı qapı (film, 2008)(tammetrajlı bədii film)
    Prodüser kimi

    Adın sirri və tale. Qurban Səid (film, 2010)

  • Azərbaycan Respublikasının Xalq yazıçısı Qılman İLKİN

    Qılman İlkin (doğum adı: Qılman İsabala oğlu Musayev; 11 aprel 1914 – 6 noyabr 2009) — azərbaycanlı nasir, 1950-ci ildən AYB-nin üzvü, M.F. Axundov adına Dövlət mükafatı laureatı (1967), Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadimi (1989).

    Həyatı
    Musayev Qılman İsabala oğlu (Qılman İlkin) Bakının Mərdəkan kəndində, 1914-cü ilin aprelin 11-də anadan olmuşdur. 1932-ci ildə daxil olduğu indiki Pedaqoji Universitetin dil-ədəbiyyat fakültəsini 1936-cı ildə bitirib, indiki Bakı Dövlət Universitetində baş müəllim işləyib, “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru (1963-1966), “Uşaqgəncnəşr”, “Azərnəşr” nəşriyyatlarının direktoru (1966-1971) olub.

    6 noyabr 2009-cu ildə Bakı şəhərində vəfat edib və 2-ci Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

    Yaradıcılığı
    “Kölgələr sürünür”, “Yenilməz batalyon” bədii filmlərinin və bir neçə televiziya filminin ssenarini də Qılman İlkin yazıb.

    Kitabları
    “Qalada üsyan” (1959)
    “Şimal küləyi” (1962)
    “Hədiyyə” (1969)
    “Dağlı məhəlləsi” (1978)
    “Dəniz qapısı” (1984)
    “Madam Qədri” (1988)
    Mükafatları
    “Xalq yazıçısı” — 27.01.2003[1]
    Xidmətlərinə görə “Qırmızı əmək bayrağı”, “İkinci dərəcəli Böyük Vətən müharibəsi” ordenləri, iki dəfə Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı və medallarla təltif olunmuşdur. Qafqaz xalqları Ali Dini Şurasının “Paklıq” mükafatına layiq görülmüşdür.

    Filmoqrafiya
    Kölgələr sürünür (film, 1958)
    Yenilməz batalyon (film, 1965)
    General (film, 1970)

  • Azərbaycan Respublikasının Xalq yazıçısı Sabir ƏHMƏDLİ

    Əhmədli Sabir Məmməd oğlu (d. 10 iyul 1930-cu il – ö. 17 aprel 2009-cu il) — nasir, publisist, 1955-ci ildən AYB-nın üzvü, Azərbaycanın xalq yazıçısı (199z2), Əməkdar incəsənət xadimi (1984).

    Həyatı
    Sabir Əhmədli 1930-cu il iyulun 10-da Azərbaycanın Cəbrayıl rayonunun Cəbrayıl kəndində anadan olmuşdur. 1951-ci ildə ADU-nun filologiya fakultəsini bitirmişdir.

    1951-1954-cü illərdə Cəbrayıl rayon mərkəzində müəllim işləmişdi. 1955-1956-cı illərdə Şükürbəyli kəndində orta məktəbin direktoru işləmişdi. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi, Nəsr şöbəsinin müdiri (1956-1993), baş redaktor (1993-1996) işləmişdir.

    1955-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvüdür. Sabir Əhmədli Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Mirzə Fətəli Axundov adına ədəbi mükafat komissiyasının sədri seçilmişdir.

    Ədəbi fəaliyyətə 1951-ci ildən “Pioner” jurnalında çap olunan “Poçtalyon” hekayəsi ilə başlamışdır. 1961-ci ildə onun “Bir payız axşamı” kitabı çıxmışdı. 1989-cu ildə Azərnəşrdə ikicildlik əsərləri çap edilmişdir.

    Qarabağ hadısələrinə həsr etdiyi irihəcmli ədəbi-publisistik məqalələri – “Qarabağın gecikmiş yazı”, “Qarabağın qarlı səngərləri” “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin 1992-1993-cü illərdə dərc edilmişdir. Əsərləri keçmiş SSRİ xalqlarının və xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə edilmişdir.

    Sabir Əhmədli 2009-cu il aprelin 17 Bakıda vəfat etmişdir.[1]

    İkinci dünya müharibəsi qəhrəmanı Cəmil Əhmədovun qardaşıdır.
    Öz oğlu Xəlil Rza Ulutürkün oğlu ilə birgə şəhid olmuşdur.

    Mükafatları
    “Əmək şöhrətinə görə” medalı ilə təltif edilmişdir (1975).
    “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adı (1984)
    “Qızıl sünbül” ədəbi mükafatı laureatı (1991).
    “Azərbaycanın Xalq yazıçısı” fəxri adı (1992)
    “Xalqlar Dostluğu” ordeni.
    “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni.
    Əsərləri
    “Aran” ikihissəli roman (1962),
    “Pillələr” (1964),
    “Yamacda nişanə” (1973),
    “Toğana” (1981),
    “Yasamal gölündə qayıqlar” (1984),
    “Mavi günbəz” povestlər (1984),
    “Gedənlərin qayıtmağı, dünyanın arşını” (1985),
    “Yasaq edilmiş oyun, Gülməli kişinin axırı” (1988)
    “Kütlə” (1999),
    “Axirət sevdası” (2003),
    “Şəhid ruhu” (2004) və s. kitabların müəllifidir.
    Filmoqrafiya
    Evlənmək istəyirəm (film, 1983)

  • Şairə-publisist Nəcibə İLKİN.”Dözmürəm soyuqluğuna”

    ni

    Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü,
    Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü,
    “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və
    “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru

    Nədəndi bu qədər soyuqsan mənə,
    Yoxsa eşqimizi kədərmi uddu?
    Dedin “hər kəlmənlə dayaqsan mənə”,
    Bəlkə sözlərin də sənə yad oldu?!

    Bəlkə günahınam, bəlkə suçunam,
    Düşmüşəm ömrünün sevgi payına.
    Mən həsrət qoxulu vüsal acınam,
    Nə zaman çağırsan gəlləm hayına.

    Sənli yuxularım şaxtaya düşüb,
    Taleyin boranlı yolları kimi.
    Bəxtimin əlindən qismət sürüşüb,
    Taleyin bəmbəyaz ilqarı kimi.

    Payız libasında çiçəkli yazam,
    Xəyala dalmışam qış gecəsində.
    Eşqinin yolunda qəm dolu nazam,
    Qalmışam taleyin bilməcəsində.

    Yenə qəm gecəsi, yenə gileylər,
    Yenə ümidimə kəmənd atmışam,
    Qınama məni də yorub bəlkələr,
    Özümlə özümü çox aldatmışam.

    Məni hey isladır ümid yağışı,
    Qorxuram bu eşqin qış nəfəsindən.
    Üstümə zillənən soyuq baxışı,
    Bir anda duyuram isti səsindən.

    Ərköyün sevginəm, götür ərkimi,
    Sevgi dəlisiyəm, inan sən buna.
    Sən yalan bir sözə dözməyən kimi,
    Mən də ki, dözmürəm söyuqluğuna.

  • Şairə-publisist Nəcibə İLKİN.”Ağlama şəhid balası”

    ni

    Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü,
    Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü,
    “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və
    “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru

    ( Şəhid oğlunun yaxasından atasına verilən medalı asdılar. O isə ağlayırdı…)

    Ağlama şəhid balası,
    Ağlama gözümün nuru.
    Təzə adın mübarəkdi,
    Bu adı şərəflə qoru.

    Atan sənə qoyduğu ad,
    Ürəyincə olmamışdı.
    Bunun üçün nazın çəkib,
    Qayğına da qalmamışdı.

    İtirdiyin ata yeri
    Medalla əvəz olundu.
    Arzuların, ümidlərin,
    Bu medal üstdə qalandı.

    İndi sənin “Medal” atan,
    Hər gün könlünü alacaq,
    Vaxt tapıb əl vurmadığı,
    Başını sığallayacaq.

    Dərdlərindən halı olub,
    Səni hər gün qucacaqdır.
    O qönçə arzuların da,
    Çiçək-çiçək açacaqdır.

    Sən dəcəllik eylədikcə,
    Bir acı söz deməyəcək.
    Nə narahat olma deyib,
    Nə üzünə gülməyəcək.

    Atalı dostlar görəndə,
    Ürəyin tel-tel olacaq.
    Gözlərin ata axtarıb,
    Daş üstünə çaxılacaq.

    O zaman sinən üstündə,
    Olan atana baxarsan.
    “Medal” atanın nurundan,
    Tutub gəzməyə çıxarsan.

    Asıb qəlbinin küncündən,
    Dərdini ona deyərsən.
    Nazını çəkən “atanın”
    Qarşısında baş əyərsən.

    Ağlama, yaşına qurban,
    Ucadan ucadır adın.
    Dağ boyda ata yerinə,
    Əlinə bir medal aldın.

    Sən anadan doğulanda,
    Dedi keçilməz çəpərsən.
    Atan yadına düşəndə,
    “Medal” atanı öpərsən.

  • Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri cənab ƏBÜLFƏS QARAYEVƏ

    ni

    Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü,
    Azərbaycan Respublikası Prezidenti Təqaüd Fəndunun təqaüdçüsü,
    “Azad qələm” ədəbi-bədii, ictimai-publisistik qəzetinin və
    “Ali Ziya” ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının təsisçisi və baş redaktoru

    A Ç I Q M Ə K T U B

    “Haqqı danmaq imandan deyil” (Məhəmməd peyğəmbər(ə.s.))

    “Dövlət o zaman sarsılır ki, günahkar cəzasız qalır, günahsızsa cəzalandırılır”
    Heydər Əliyev.
    “Ən əsas problemimiz məmur özbaşınalığıdır”
    (Ölkə prezidenti cənab İlham Əliyevin seçkiqabağı çıxışından).
    Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənabları məmur özbaşınalığına qarşı amansız mövqe tutmaqla, zəhmətkeşlərin şikayət və təkliflərini səsləndirməyi tövsiyə etmişdir.

    Hörmətli Əbülfəz Mürsəl oğlu!

    “Bir çox məsələləri mediadan öyrənirəm və dərhal reaksiya verirəm”: Bunu da ölkə başçısı möhtərəm İlham Əliyev bu günlərdə tele-kanallardan birinə verdiyi müsahibəsində deyib.
    Yuxarıdakı kəlamların xatırlanması təsadüfi deyildir və yəqin ki, şərhə ehtiyac yoxdur.
    Bu müraciətin yaranma səbəbləri haqqında yəqin ki, xəbəriniz var; çünki artıq tam 1 ildir ki,“haqq incəlir və üzülmək dərəcəsinə çatır”…
    Mövzu, əlbəttə ki, inkişaf dövrü yaşamayan və qapısı gənc rejissorların üzünə bərk-bərk bağlı olan, uşaqlar üçün keçirilən bayram şənlikləri və tamaşalarla daha çox yadda qalan mono-rejissor “stilli” Akademik Milli Dram Teatrıdır. Mehdi Məmmədovlar, Tofiq Kazımovlar, Ədil İskəndərovlar yetirən xalq,təbii ki, Hökumə Qurbanovalar, Ələsgər Ələkbərovlar, Həsən Turabovlar… da yetirib və yetirmək iqtidarındadır : necə deyərlər “su gələn arxa bir də gələr”.
    Problem nədədir? Açıq danışaq: hüquqi dildə “işəgötürən” adlandırılan “balaca padşah”ların şəxsi ambisiyalarında, yəni yüksək mənada incəsənətin-teatr sənətinin varlığını şəxsi ambisiyalara qurban verənlərdə:
    Həyatda-hətta səhnədə belə istedadlı-istedadsız insanlar həmişə olub. Səhnə üçün yarananlar içərisində səhnəni tərk edənlər və ya buna təhrik edilənlər də bu günə kimi tarixi “təəccübləndirməyib” Amma Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsi artıq ƏDALƏTSİZliklə üz-üzədir; Əlbəttə yuxarıda adları çəkilən mərhum sənətkarların da, söz yox ki, şəxsi iddiaları yox deyildi. Amma bir əmrlə düşmən olduğu aktyoru işdən azad edib, növbəti əmrlə ona tarixi şəxsiyyət obrazını tapşıran və “Başqası varmı?” deyən əfsanəvi Ədil İskəndərovu xatırlayaq: onlar üçün SƏHNƏ müqəddəs idi. Bu gün Azərbaycan səhnəsində istedadlı insanlara “qapını göstərənlər”dən çox seçilirdilər. Çünki cılızlıq onlara yad idi.
    Azdramada “soyqırım”ın xarakteri o biri teatrlara nisbətən fərqlidir: burada yaşlılara böyük hörmət –izzət var.Təkrarən bildirim ki, Ana Məbəddə direktorun “tı ne moy aktyor” deyib özünün qara siyahısına saldığı aktyorlar –yəni işini səbəbsiz itirənlər həm də Nemətovun tələbəsi olmaq şərəfinə nail olmayanlardır.
    Cənab nazir! Heç şübhəsiz, bu faktlardan Siz də xəbərsiz deyilsiniz və düşünürəm ki, vaxtımı sərf edib bu müraciəti hazırlamaqla kəşf etmədim. Ana Məbəd istedadlı aktyor Hikmət Rəhimovu itirdi və buna bəhanə tapıldı. Azərbaycan səhnəsinin maraqlarını şəxsi marağından aşağı tutan Nemətovun bu haqsızlığına etiraz edən mərhum xalq artisti Fuad Poladov bu teatrı (və bu dünyanı) əbədi olaraq tərk etdi və Azdrama daha bir itkiyə məruz qaldı. Amma Ana Məbədin itkiləri bununla tamamlanmadı.
    Respublikanın əməkdar artisti, xalqın sevimlisi ,”Ən yaxşı kişi rolunun ifaçısı (Ukraynanın Dneprodzerjinsk şəhəri,2011) İlham Hüseynova “Sən kimsən? Səni tanımıram və səni burada görmürəm” “əsası ilə” “öz xahişi ilə” ərizə yazdırılanda o, hələ “proqul” etməmişdi. Bir il ərzində aktyorun xəstəliyinə görə “müqəddəs” arzusuna çata bilməyən A.Nemətov onu “10 günlük proqul” kimi gülünc bəhanə ilə işdən çıxarır və bundan ötrü anlaşılmaz bir Həmkarlar İttifaqı təşkilatının 3-5 nəfərdən ibarət legitim olmayan qondarma “iclasını” “çağırır”. (Təəssüf ki, xalq artisti və bir çox titulları olan A. Nemətov bilmir ki, HİK bütün dünyada işçinin hüquqları uğrunda işəgötürənlə mübarizə üçün yaranmış təşkilatdır, cəza aləti deyildir.) Buna nə ad vermək olar? Qanunlara hörmətsizlik ya xalqı aldatmaq? Axı hamıya bəllidir ki, aktyor teatra (hər halda Azdramada daxili intizam qaydaları belədir) məşqi və ya tamaşası olanda gəlir. İndi tamaşalarda məşğul olmayan və aylarla oraya ayağı dəyməyən aktyorlar qarşısında bu nə deməkdir? A.Nemətovsa “qapını göstərmək”dən yorulmur: yüksək reytinqli, tamaşaçı sevgisindən xali olmayan -artıq Xalq artisti Pərviz Məmmədrzayev, (o Pərviz ki, 1998-ci ildə dünya şöhrətli gürcü rejissoru Robert Sturuanın ustad siniflərində dərs almış, dünyanın bir çox ölkələrində keçirilən müxtəlif festival və seminarlarda iştirak etmişdir. Gürcüstanda keçirilən “Teatr+Video” festivalı, Rusiyada Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri, Fransada Dədə Qorqud dastanın 1300 illik yubiley şənlikləri, Türkiyədə IV Ankara Teatr Festivalı, Bolqarıstanda “İfaçılıq sənətləri üzrə yay akademiyası” seminarları, Gürcüstanda “Qızıl Maska” Beynəlxalq Teatr Festivalı, İranda I Beynəlxalq Pantomima Festivalı, Almaniyada “VIII – Unidram” Festivalı, Türkiyədə VI Ankara Teatr Festivalı, İranda “Dostluq” Teatr Festivalı, Misirdə Eksperimental Teatr Festivalı və bir sıra başqa beynəlxalq tədbirlərdə Azərbaycanı ləyaqətlə təmsil etmiş, Pantomima Teatrını bu ölkələrdə tanıtmışdır),gənclərdən Murad İsmayıl,Ülvi Həsənli, Adil Dəmirov …hansını deyim? Budurmu ölkə başçısının gənclər siyasətinin həyata keçirilməsi?
    Akademik Milli Dram Teatrının direktoru 3-cü dərəcəli əlliliyi olan bir əməkdar artisti (İ.Hüseynov) tam səbəbsiz olaraq işdən çıxarır, digərini isə (H.Nəsirova) Respublika Prezidentinin mükafatından məhrum edir. (Bu barədə “A.Nemətova açıq məktub”, “Aldanmış kəvakib”, “Yorulmuş atları güllələyirlər” və s. məqalələrdə dəfələrlə yazılıb).
    Halbuki 2018-ci ildə vəfat edən N.Karaçintsev on üç il ərzində əlil arabasında olduğu müddətdə qanunpərəst ruslar tərəfindən Lenkom teatrının əmək haqqına layiq görülmüş və onun teatra yalnız mövsüm açılışında gəlməsinə icazə verilmişdi.. Budur sənətə və sənətkara verilən qiymət. Nemətovsa xəstəlik müddətində səhnəyə çıxıb oynamaq iqtidarında olan əlili səbəbsiz antipatiyası əsasında “yararsız” adı ilə işdən çıxarır.
    Heç kimə sirr deyil ki, teatrların kassaları qarşısında uzun növbə yoxdur: (heç qısası da yoxdur) və belə getsə aktyorların ardınca teatrların kassalarında cüzi əmək haqqı müqabilində çalışanlara “qapını göstərəcəklər”.
    Bu günlərdə Gənc Tamaşaçılar Teatrının qocaman və xalqın sevgisini qazanmış aktyorlarının ştatdan uzaqlaşdırılması müqabilində “Bu böyük ədalətsizlikdir” deyən professor İlham Rəhimli aşağıdakıları söylədi:
    “Dünyanın heç bir teatrında aktyoru, ya rejissoru yaşının çoxluğuna görə işdən çıxarmırlar. Çünki teatrda (eləcə də həkimlərdə, müəllimlərdə, ifaçılarda, rəssamlarda, elmi işçilərdə) əsas meyar istedad və işgüzarlıq qabiliyyətidir. Hansısa aktyor 30-40 yaşında da teatra yararsız ola bilər. Yaxud əksinə, hansısa aktyor 80-90 yaşında teatr üçün səmərə verə bilər… Gəlin unutmayaq ki, yaşlı-lakin yaradıcılığı teatra uğur gətirən aktyorun səsinin səhnədən gəlməsi mənsub olduğu sənət ocağının illər boyu formalaşan ənənəsinin layiqli davamı deməkdir. Çox-çox təəssüflər olsun ki, son illər Azərbaycan aktyorları yaş senzi ilə (65) teatrdan uzaqlaşdırılmadı olurlar. Bu teatrlara qarşı ağlagəlməz məntiqə sığmayan münasibətdir. Adını da qoyurlar ki, təqaüdə çıxan aktyor gəlib müqavilə ilə oynaya bilər. Belə düşünənlər unudurlar ki, aktyorun teatrın ştatında olmaması balığın sudan çıxarılıb yarısına qədər su tökülmüş çəlləkdə yaşamağa məhkum edilməsinə bənzəyir.
    Etik normaları addımbaşı pozan və Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının sədri olmaqla, eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının direktoru kimi fəaliyyətində öz “sevimli”lərini xüsusi nəvazişlə əzizləyən, qarşısı boş qalan kassalarla bağlı heç bir irəliləyişə nail olmayan “Vətənə xidmətə görə” ordeninin daşıyıcısı Azər Paşa Nemətovla əmək müqaviləsi işdə yol verdiyi ədalətsizliklərdən və nöqsanlardan sonra daha 1 il müddətinə uzadılandan sonra bu müraciət barədə düşündüm.
    Hörmətli Əbülfəz müəllim!
    Təəssüf ki, rəhbərlik etdiyiniz nazirlik aparatında bu sahəyə bilavasitə rəhbərlik edən İsmayıl Hüseynov kimi məmurlar oraya pənah gətirən şikayətçiyə çəkinmədən ərz edirlər ki, “Nemətov istəməsə orada çalışmaq zordur”…(Şərhsiz)
    “Teatr və incəsənət sahəsində çalışanlar çox fədakar insanlardır. Səhnədə onlara baxanda çox qayğısız, xoşbəxt insan kimi görünürlər, həmişə şəndirlər. Ancaq onların həyatının səhnə arxasında necə olmasını çoxları bilmir, heç təsəvvürlərinə də gətirmir. Mən bunları bilirəm. Ona görə də incəsənət adamlarını cəmiyyətdə çox yüksək tuturam…(Heydər Əliyev).
    “….Mən həmişə teatra bağlı və yaxın olmuşam. Bu ötəri hiss deyil, içimdən gələn bir məhəbbətdir.Teatrı çox sevirəm….Teatr və incəsənət sahəsində çalışanlar çox fədakar insanlardır. Səhnədə onlara baxdıqda çox vaxt hər biri qayğısız, xoşbəxt insan kimi görünür, həmişə şəndirlər. Ancaq onların həyatının səhnə arxasında necə olmasını çoxları bilmir, mən bunları bilirəm. Ona görə də incəsənət adamlarını cəmiyyətdə çox yüksək tuturam…”
    Bunu da Heydər Əliyev deyib. Və bu gün ümummilli lider aktyorların yeni yaradıcılıq uğurlarına ilhamlandırılması və yaradıcılıq şəraitindən bəhrələnməsi əvəzinə onların ruhi sarsıntılarla cüpbəcür iclaslarda ədalətsizliklə üz-üzə qoyulmasını görsəydi, əminliklə deyirik ki, buna yol verənləri ciddi cəzalandırardı.
    Sözümü Görkəmli dramaturq Ə.Haqverdiyevin fikirləri ilə tamamlayıram:
    “Dünyada insaniyyətə, millətə və mədəniyyətə ən böyük xidmətlərdən biri artistlikdir. Artist üzünü unlayıb, acı həqiqətləri sənətin şəkəri ilə şirinləşdirib camaata yedirdir. Bu cəhətdən artistliyin yolları nə qədər ağır və tikanlı olsa da, qiymətlidir; çünki nəticəsi parlaqdır”.
    Azərbaycan Respublikasının prezitenti və incəsənət sahəsində böyük uğurlara imza atan vitse-prezident-ölkənin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyeva bu müddət ərzində xalqın yanında olduqlarını dəfələrlə büruzə etdirmişlər. Və bu səbəbdən də bir qrup sənətsevər ölkə başçısına müraciət etmək istəyi ilə hələlik səbrlə sizin iradə nümayiş etdirəcəyinizə inanır. Təbii ki, Haqverdiyevin nəzərdə tutduğu parlaq nəticə-teatr kassalarının qarşısında bilet üçün növbəyə duranların sıx sıralarından bəlli olur; ölkə rəhbərinin – ölkənin birinci xanımının adına teleqram vurmaq üçün imza toplayanların və teatrlar qarşısında etiraz əlaməti olaraq toplaşanların sıralarından yox.
    Azərbaycan teatrının dəyərlərini qorumağı bacarmayanların ədalətsizlik toxumları səpilmiş yolu isə uzanmaqdadar:amma uzun yolu eninə də keçmək olar(Kamal Abdulla)…

    Hörmətlə, “Azad qələm” qəzetinin baş redaktoru, AYB-nin, AJB-nin üzvü, Şair-publisist,
    Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatçısı Nəcibə İlkin. 17.03.2019.

  • İradə AYTEL.”Ölüm gözümdən düşəcək”

    Bax, indi bayaqdan
    bəri arxamca sürünən
    bu bahalı maşına əyləşəcəm!
    Qapının boyuna əyılən kimi
    Qamətim gözümnən düşəcək!
    Sonra bahalı maşının
    varlı sahibi ilə tanış olacam.
    O qədər yalanlar uyduracam ki,
    (anam xəstədi, ərim məni atıb….)
    Həqəqətim gözümnən düşəcək.
    Sonra varacağız bahalı bir otelə…
    Ayaqlarımı üst-üstə aşıracam,
    Varlı “dostuma” qoşulub,
    Dolu şərab butulkalarını boşaltdıqca
    Deyəcəm,
    Güləcəm,
    Sevinəcəm!
    Lap həddimi aşacam.
    Onun kobud əlləri
    əvvəl saçlarıma toxunacaq,
    Darağa belə qısqandığım tellərim,
    Gözümnən düşəcək.
    İylənən, qoxuyan nəfəsi
    Yanaqlarıma,
    Boğazıma dəydikcə
    üzüm-gözüm,
    varlı kişinin varsız bədəninə dəyən əllərim,
    sevgi üçün çat-çat olan dodaqlarım…
    gözümdən düşəcək.
    Sonra…
    Başını gözlərə dik tutan sinəm,
    Sevgi ləzzəti damağından getməyən vücudum
    Gözümnən düşəcək.
    Sonra…
    Ayaqlarım
    Bahalı maşının
    Varlı sahibinin
    sol çiyninı bir az da əyəcək,
    Qışqıracam,
    İnləyəcəm,
    Hayqıracam,
    Sonra…
    Bahalı maşının
    Varlı sahibinin bahalı siqaretini yandırıb
    Eynən onun kimi çəkəcəm.
    Ciyərlərim (elə özüm kimi)
    İlk gördüyünü ağuşuna alacaq.
    Ayılacam və…
    Özüm gözümnən düşəcəm.
    Ah.. nə gözəl.
    Uraaaaaaaaaaaaaaaa!!!
    Ölüm gözümnən düşəcək!

  • İradə AYTEL.”Göyərmədi…”

    (Musa Yaqub məni bağışlasın….)

    Bu dünyanın qara daşı
    göyərmədi, Musa Yaqub!
    Qara daşda qara gözlər xumar oldu.
    Göy yeridi,
    Yer əridi,
    Qara daşa
    qara saçlar sığal çəkdi,
    Qara daşda
    Qara daş da qucaqlandı,
    Günahlandı,
    Savablandı…
    Qara daşda bəyaz yallar
    Yırğalandı,
    Qorğalandı,
    Göyər(mə)di!
    Qara daşda iki nəfəs dolaş düşdü
    Asta-asta,
    Hövlnak-hövlnak…
    Bu dünyanın qara daşı
    Qaralandı
    Dağdan,
    Daşdan,
    Çaydan,
    Aydan…
    Bu dünyanın qara daşı
    göyərmədi, Musa Yaqub!

  • İradə AYTEL.”İki nöqtə, bir mötərizə”

    İki nöqtə, bir mötərizə – Mən,
    İki nöqtə, bir mötərizə – Sən!
    Ən əvvəl bu yumruca Sən və Mənə
    Ayaq uyduracam,
    Əl uyduracam,
    Ürək uyduracam…
    Sonra monitorun qapısını evimə açacam.
    (Nöqtələri açmadan.)
    Mötərizə dodağımı,
    Yumruca bədənimi
    Mötərizə dodağınla dadacaqsan.
    Mötərizələr gah açılacaq,
    Gah yumulacaq…
    Saçlarım sinəmə dağılacaq,
    Sinəm əllərinə dağılacaq…
    Yumruca bədənimdə
    Yumruca sinəm ağrıyacaq,
    Qışqıracam!
    Mötərizə dodaqlarımızı qoşalaşdıracaqsan.
    (Gizlənmişik sanacağız.)
    Susmayacam!
    Bağıracam!
    Elə bağıracam ki,
    Həyasız-həyasız məni qoynuna alıb
    Qoynumda mışıl-mışıl uyuyan
    Gecəni oyandıranacan.
    Elə bağıracam ki,
    İllərdir tənhalığımı sevib də qoruyan,
    Bəxtim!
    Səni oyandıranacan!
    – Bextim! Bextim!
    – Hay caaaaaaaaaan!!!!
    Bütün bunlar ürəyinə elə yatacaq ki,
    İki nöqtə, bir mötərizə – Sən,
    İki nöqtə, bir mötərizə – Mənim
    Ürəyimin üstündə yatmağa çalışacaqsan.
    – Dayan!
    Yıxılacaqsan!
    Axı biz iki nöqtə, bir mötərizəyik.
    Bax, birazdan ikimiz də
    Yatmağa hazırlaşan
    Bilgisayarın gözlərində
    Ö-lə-cə-yiiiiiiiik!……

  • Əziz MUSA.”Dağlar”

    em

    Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü,
    “İlham çeşməsi” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru,
    Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü

    Qoy zirvəndə əriməyən qar olum,
    Qucağında tükənməyən var olum,
    Etibarlı sirdaş olum , yar olum,
    Unutmayın, nolar məni, a dağlar.

    Günəş olub göylərində görünüm,
    Duman olub, ətəyində sürünüm,
    Güneyində gül-çiçəyə bürünüm,
    Unutmayın, nolar məni, a dağlar.

    Bulaq olub göz yaşıtək çağlayım,
    Hər gülünü sinəm üstə saxlayım,
    Bulud kimi hərdən dolub, ağlayım,
    Unutmayın, nolar məni, a dağlar.

    Dərələrdə dönüm sərin küləyə,
    Nəğmə qoşum gözəlliyə, bəzəyə,
    Qurban olum hər gülə, hər çiçəyə,
    Unutmayın, nolar məni, a dağlar.

    Zirvənizdə dövrə vuran quş olum,
    Sizə gələn dərd, bəlaya tuş olum,
    Öləndə də qoynunuzda daş olum,
    Unutmayın, nolar məni, a dağlar.

  • Əziz MUSA.”Gözəldi dünya”

    em

    Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü,
    “İlham çeşməsi” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru,
    Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü

    Günəş sarı fətiri,
    Buludlar ağ çətiri,
    Tər çiçəklər ətiri,
    Bəh-bəh gözəldi dünya.

    Gecələr qara saçı,
    Ulduzlar göyün tacı,
    Sərgidi dağ yamacı,
    Bəh-bəh gözəldi dünya.

    Naz eyləyir gül-gülə,
    Dən çevrilir sünbülə,
    Bir qulaq as bülbülə,
    Bəh-bəh gözəldi dünya.

    Hər gözəli bir mələk,
    Nəğmələri tər çiçək,
    Dünya al-əlvan çələng,
    Bəh-bəh gözəldi dünya.

    Şehli çəmən, buz bulaq,
    Odlu baxış, bal dodaq,
    Sərin meh, yaşıl yarpaq,
    Bəh-bəh gözəldi dünya,

  • Xalq şairi Mirvarid DİLBAZİ.Seçmə şeirlər

    Çayçı qızlar nəğməsi

    Gözəl qız əlində çay gözəl olur,
    Buluddan çıxanda ay gözəl olur,
    Ürəklə verilən pay gözəl olur,
    Bol olsun Vətənə payınız, qızlar!

    Yaraşır ağ ələ məxməri rəngi,
    Ağın, qırmızının var öz ahəngi.
    Olsun başınızda zəhmət çələngi,
    Xoş gəlsin iliniz, ayınız, qızlar!

    Ətrinə gülabmı qatıllb belə?
    Yarpağı gündənmi tutulub belə?
    Gedir sərvətimiz gör neçə elə,
    Yoxdur gözəllikdə tayınız, qızlar!

    Armudu stəkan süfrələr üstə,
    Gətirin, buğlansın bizim ‘Güldəstə”.
    İçməmiş ətrindən sağalar xəstə,
    Həkimdir, loğmandır çayınız, qızlar!

    Məni fikirli görsən

    Məni fikirli görsən,
    Demə ki, bir qəmim var.
    Mən vəcd aləmindəyəm,
    Əlimdə qəlımim var.

    Məni fikirli görsən,
    Demə ki, möhnətdəyəm.
    Sükutuma toxunma!
    Xalqımla söhbətdəyəm.

    Əynimi sadə görsən,
    Demə kasaddır əlim.
    Mənim başqa geyimim,
    Bəzəyim var, gözəlim!

    Süfrəmi sadə görsən,
    Utanma nemətlərin.
    Orda az-çoxluöundan.
    Sənin nə xəbərin var:
    Qələm sahiblərinin,
    Mənəvi toxluğundan.

  • Xalq şairi Hüseyn ARİF.”Xatırla məni”

    Sevirəm çəməndə gülü, çiçəyi,
    Gələndə ilk bahar xatırla məni.
    Öpsün alınları dağlar küləyi,
    Güləndə rüzigar xatırla məni.

    Torpağı bəzəsin bənövşə, nərgiz,
    Ruhuma doğmadır hər cığır, hər iz,
    Geniş sinəsini açsın göy dəniz,
    Dinəndə dalğalar xatırla məni.

    Fəsillt dolanıb, ötdükcə zaman,
    Vaxt olur həyatda dəyişir insan.
    Mən səni unudan deyiləm inan,
    Sən də, ey gözəl yar, xatırla məni!

  • Xalq şairi Osman SARIVƏLLİ.”Olarmı?”

    Ey mələk, qınama bir sualım var,-
    Qəribəm, yanında qalım, olarmı?
    Sədəfli sazımı basıb bağrıma
    Qaşların eşqinə çalım, olarmı?

    Mən canandan, canan məndən ayrılıb,
    Ruh yaşarmı de, bədəndən ayrılıb?
    Gecənin bu çağı səndən ayrılıb,
    Çöllərə düşməyə halım olarmı?

    Ay niyə tutulur, söylə, ey nigar,-
    Səni hicran boğur, yoxsa intizar?!
    Bəlkə, ürəyində bir dərdin də var,
    Mən sənin dərdini alım, olarmı?

    1943.

  • Xalq şairi Vaqif SƏMƏDOĞLU.Seçmə şeirlər

    Bağışlayın, yorğunam,

    Bağışlayın, yorğunam,
    baş qaldırıb
    baxa bilmirəm sizə, buludlar.
    Ağınızı, qaranızı
    salamlaya bilmirəm bu gün.
    Bu gün içimdə sükut var.
    Kor.
    Kar.
    Şikəst bir sükut qoynundayam.
    Nə göydə, nə yerdə,
    tamam başqa yandayam,
    hayandayam buludlar?

    Üzüm-gözüm quma batıb

    Üzüm-gözüm quma batıb,
    Başım hara düşüb yatıb?
    Ayaqlarım göylə gedir,
    İzim buludlarda itir…

    Əllərim at yalı hörür,
    Gözlərim zülmətdə görür!
    Bu bir şeytan əməlimi?
    Son məzilin təməlimi?

    Qaqa, göylərə uçmuşdum,
    İki ağ qanad açmışdım,
    Biri dəydi baş daşına,
    Düşdüm dolanım başına…

  • Xalq şairi Səməd VURĞUN.Seçmə şeirlər

    Quşlar qatar-qatar ellərdən keçər,
    Bəşər nəsil-nəsil dünyadan köçər;
    İnsanlıq gah zəhər, gah şərbət içər…
    Əzəldən belədir hökmü zamanın –
    Düyümlü bir sirri var asimanın!

    Çarxını qurduqça dövranın əli
    Bəzən ağlar olur, bəzən gülməli…
    İnsanın ən böyük eşqi, əməli
    Bəzən aslan kimi çırpınır darda,
    Bəzən də qərq olur fırtınalarda…

    Dəyişir səmtini daima sular,
    Dəyişir fikirlər, dönür duyğular.
    Kainat tutmayır bir yerdə qərar:
    – Çarpır sinəsini qayalıqlara-
    O gah qışa çıxır, gah da bahara!

    Dünya binasını qurandan bəri
    Səadət adlanan o gözəl pəri
    Gəl! – deyə səsləmiş qərinələri;
    Yazıqlar olsun ki, hələ insanlıq
    Gəlib qovuşmamış ona bir anlıq.

    Ey dünya gözəli, qaçma bəşərdən!
    İnsandır ayıran xeyiri bəşərdən!
    Gəl onun eşqini ücüz tutma sən, –
    Qəlbi var, hissi var hər məhəbbətin,
    Qaralmaz ulduzu əbədiyyatın!…

    Ölüm bir iblisdir, həyat bir mələk!
    Varlığı izləyir heçlik kölgə tək…
    İşıq qaranlıqla pəncələşərək
    Yaşatmaq istəyir cahanda bizi,
    Günəş salamlayır iradəmizi!

    Yamanlıq, yaxşılıq durmuş üz-üzə,
    Dilsiz əsrlərdən mirasdır bizə.
    Əsir bahar yeli qəlblərimizə,
    Lakin arxasınca kəfən geyir qış,
    Təbiət varlığa belə qarğamış.

    Bir bayram sözü var, bir də ki, matəm,
    Nəşə bir aləmdir, qüssə bir aləm.
    Həyat öz atını sürür dəmadəm;
    Odlar içində də hər bir mənzərə
    Yenə qanad verir düşüncələrə!

    Yenə də insanın xəyal şəhpəri
    Gəzir fəzaları, göy dənizləri.
    Sən ey səadətin gözəl pak əməlini,
    Uzat yer üzünə hünər əlini!

    Zamandır, bəşərin imdadına gəl!
    Xəstə bir gözəldir hünərsiz əməl…
    Hünər söylədiyim o qüdrətli əl
    Bütün kainata qoy qanad gərsin,
    Bəşər karvanına o yol göstərsin.

    Hünər qanad versin torpağa, daşa,
    Dənizlər çatılıb gəlsin baş-başa…
    Azadlıq ordusu varsın birbaşa,
    Hər zəfər dastanı yadigar olsun,
    Ölüm təslim olsun, həyat var olsun!

    Dünyaya bir şöhrət yaranmışıq biz,
    Günəş çökməmişdir qaranlığa diz.
    Qoy ölsün yamanlıq, o xain iblis!…
    Yaxşılıq çağırsın hər qəlbin neyi,
    Qurtaraq zəncirdən Prometeyi…

    Fəlakət qocalmış…qartdır o köpək.
    Onun sümükləri tez çürüyəcək…
    Səadət – gənclikdir, adı – gələcək!
    Onun gözlərində həyat eşqi var-
    Var olsun gələcək! Var olsun bahar!

    1942.

    Deyin, gülün, Övladlarım!

    Şəhər üstə qanad gərib mürgülədi yorğun axşam…
    Nеçə çadır qurdu göydə topa-topa sıx buludlar.
    Yavaş-yavaş qaraldıqca mavi sular, yaşıl otlar,
    Çəkib məni öz ardınca еvə saldı gəlin – ilham…
    Şəhər üstə qanad gərib mürgülədi yorğun axşam…

    Dağılmışdır mеydanların, döngələrin izdihamı,
    Sеyrəlmişdir küçələrdə avtoların xəbər səsi.
    Şəhər böyük, hər insanın öz zövqü var, öz həvəsi.
    Saraylara, tеatrlara, kinolara dolmuş hamı,
    Dağılmışdır mеydanların, döngələrin izdihamı.
    Mənsə bir ay görmədiyim masam üstə baş əyərək,
    Dеyirəm ki, salam vеrim şеir-sənət dünyasına…
    Söz еvimi bomboş görüb at çarpmasın əsən külək…
    Ürək qoyub can yandırıb hər bir sözün mənasına,
    Dеyirəm ki, salam vеrim şеir-sənət dünyasına.

    Ürək böyük, arzular çox, yollar uzun, səbrimsə az…
    Ah dеyirəm, qıra bilsəm zəncirini ətalətin…
    Dolmuş ürək boşalmasa can yanğısı sakit olmaz,
    Yaratmaqdır, yaratmaqdır al bayrağı səadətin!
    Ah dеyirəm, qıra bilsəm zəncirini ətalətin!..
    Bu fikirlər dünyasına əyilmişdir yеnə başım,
    Sanki mənə qulaq asır sakit olmuş böyük şəhər…
    Ağ kağıza kotan kimi şırım açır karandaşım,
    Hərdən gəlir qulağıma qəlbimdəki döyüntülər,
    Sanki mənə qulaq asır sakit olmuş böyük şəhər…

    Еv o qədər səssizdir ki!.. Nə danışan, nə gülən var.
    Kəsilmişdir uşaqların ağız dolu qəhqəhəsi.
    Danışmayır hər zamankı qarmon səsi, kaman səsi.
    Bəzən uşaq dünyasını nə anlayan, nə bilən var;
    Еv o qədər səssizdir ki, nə danışan, nə gülən var.
    Yusif alıb fırçasını şəkil çəkir bir kənarda.
    Nəsə qurub-quraşdırır kiçik-kiçik tablolarda.
    Aybəniz də sağ əlini söykəmişdir çənəsinə,
    Divan üstə qulaq asır nağıl dеyən nənəsinə.
    Vaqif də ki, yuvarlanır, gah da dönür üzü üstə;
    Xumarlanır pişik kimi anasının dizi üstə!

    Onlar nеçin danışmayır? Nеçin gülüb oynamayır?
    Nеçin mənim təbim kimi bulaq olub qaynamayır?
    O körpəcik ürəklərdən nələr kеçir indi, nələr!
    Nənəm dеyir: – Səs salmayın! Əsər yazır atan, əsər…
    O hər şеir oxuduqca, dağa dönür ürəyimiz;
    Onun halal zəhmətilə qazanılır çörəyimiz! –
    Yox, yox, əziz balalarım! Hеç qısmayın səsinizi,
    Sizin şaqraq dilinizi еşitməsəm bir anlıq mən,
    Qaya boyda daş asılar mənim ata ürəyimdən…
    Gülər görüm, oynar görüm, xoşbəxt görüm hər vaxt sizi.
    Gülün, əziz balalarım! Hеç qısmayın səsinizi!

    Mən görmüşəm uşaqlıqda çörək dərdi düşünəni –
    Anam soyuq bir daxmada ac qarına doğdu məni…
    Sizə nə var, övladlarım, görmədiniz o pis günü.
    Görmədiniz yoxsulların xəcalətdən öldüyünü.
    Görmədiniz qələm qaşlı, durna gözlü o gəlini,
    Can üstündə mənə sarı uzatmışdı öz əlini…
    Siz işıqlı, yaraşıqlı binalarda yarandınız,
    Səadətdir ilk еviniz, azadlıqdır ilk andınız!
    Boynunuza al qırmızı qalstuklar taxanda siz,
    Bilirəm ki, mənsiz bеlə xoşbəxtlikdir nəsibiniz…
    Bilirəm ki, sizin kimi sabahın da şaddır üzü…
    Gözəl günlər ana kimi oxşayacaq ömrünüzü.

    Еlin qadir əllərilə çoxaldıqca еlin varı,
    Atasız da ömür sürür min-min vətən balaları,
    Bir əbədi al bahara təslim oldu boranlı qış…
    Sabahın duz-çörək dərdi alnınıza yazılmamış…
    Bir də məndən çəkinməyin, sükunətə düşmənəm mən,
    Səssiz kеçən günlərimi saymamışam öz ömrümdən…
    Mən əzəldən tufanların qoynunda bir ötən quşam,
    Fırtınalar, qasırğalar qucağında doğulmuşam…
    Ağır toplar dilə gəlib səs saldıqca dağ dalına,
    Mənim şair ürəyim də dönür dağlar qartalına.
    Şirlər kimi çox çıxmışam yanğınların arasından;
    İgid igid ola bilməz qan axmamış yarasından.

    Polad kimi, odda bişib bir mərmiyə dönsə ürək,
    Sözün hökmü mеydan sürər uzaq vuran mərmilərtək.
    Dеyin, gülün övladlarım! Sükunətə düşmənəm mən,
    Səssiz kеçən günlərimi saymamışam öz ömrümdən.
    Dеyin, gülün, əl də çalın, hеç qısmayın səsinizi,
    Gülər görüm, oynar görüm, xoşbəxt görüm hər vaxt sizi!..

    1949.

    Dinlə, Xavər!

    Başımın üstünü kəssə də ölüm
    Sağ əli baltalı bir cəllad kimi,
    Mənim talеyimə yanma, sеvgilim!
    Lakin bu dəhşətə baxma yad kimi…

    Solsa da qüssədən al yanaqların,
    Sən bu müsibəti qəlbində saxla…
    Dil açsın hər yеrdə gül dodaqların
    Bir əxlaq, bir sеvgi, bir qanacaqla.

    O zaman mənim də ruhum şad olar,
    Qəbrim çiçək açar bu ülfətinlə;
    Sorsalar nə qaldı məndən yadigar?
    Dayan hеykəl kimi məhəbbətinlə!

  • Molla Vəli VİDADİ.Seçmə şeirlər (Qoşmalar)

    Ağlamazmı

    Еy məni qınayan, ağlama,dеyib,
    Ağlar yarı gеdən bəs ağlamazmı?
    İllər ilən həmdəmindən ayrılıb,
    Хоş nigarı gеdən bəs ağlamazmı?

    Оlmaya yanında yarı, cananı,
    Puça çıхıb gеdə ömri-cavanı,
    Günbəgün əksilib şövkəti, şanı,
    İхtiyarı gеdən bəs ağlamazmı?

    Bəхt çönüb, çünki zəmanə dönüb,
    Şadü хürrəm işi fəğanə dönüb,
    Ömrünün gülzarı хəzanə dönüb,
    Nоvbaharı gеdən bəs ağlamazmı?

    Ərz еlərəm sən хasların хasına,
    Səbr еləyim mən bu dərdin hasına,
    Göz yоllarda, can gеdincə ta sinə,
    İntizarı gеdən bəs ağlamazmı?

    Vidadi хəstəni gəl indi tanı,
    Hanı о sən görən şəklü nişanı,
    Rəngü ruyi, cismi, taqəti, canı,
    Külli-varı gеdən bəs ağlamazmı?

    Çərхi-fələk zülmü ziyad еyləmiş,
    Hicran məni gündə döyər, ağlaram.
    Еy yaranlar, sındırıbdır bеlimi,
    Möhnət yükü qəddim əyər, ağlaram.
    Məni bеlə hər kim görə, bir ağlar,
    Dağ-daş yanar, ulus, оymaq, еl ağlar.
    Cismim sızlar, göz yaş tökər, dil ağlar,
    Öz başıma yalqız məgər ağlaram?
    Еy mənim tək göz yaşını saçanlar,
    Qürbətlikdə cigər qanın içənlər,
    Fikr еtdikcə cümlə bir-bir kеçənlər,
    Yadə düşər, yanar cigər, ağlaram.
    Hayıf оldu о dövranlar, о dəmlər,
    Gəldi, kеçdi yar, müsahib, həmdəmlər,
    Bərhəm оlur dərdlər, qəmlər ələmlər,
    Bir-birinə gündə dəgər, ağlaram.
    Çərхi-fələk, mən ha köçdüm yurdumdan,
    Ayrı düşdüm qоşunumdan, оrdumdan,
    Vidadiyəm, aləm tanır dərdimdən,
    Əgər ağlamanam, əgər ağlaram.

  • Molla Pənah VAQİF.Seçmə şeirlər (Qəzəllər)

    mpv

    * * *

    Kim ki, sevdayi-səri-zülfu-pərişanə düşər,
    Gah zindanə, gehi çahi-zenəxdanə düşər.

    Afəti-dəhr dəyer ol kəsə kim, kamildir,
    Mah hər gün ki, kəmalə yetə, nöqsane düşər.

    Mərd igidler özünə məhbəsi meydan bilir,
    Sanma kim, nakəsü namərd bu meydanə düşər.

    Eybdən saf çıxar, pakü mübərra görünür,
    Hər tila kim, küreyi-atəşi-suzanə düşər.

    Piçü tabə düşənin işi, bəli, üzde olur,
    Zülf bu vechlə rüxsareyi-tabanə düşər.

    Hər yaman yer ki, olur — yaxşılann mənzilidir,
    Ləl daş içrə, xəzinə dəxi viranə düşər.

    Şəmi-qəm şadlıq əyyamma xoş ziyvərdir,
    Necə kim, xali-siyəh arizi-cananə düşər.

    Ey Vidadi, qəmi-zindane giriftar olmaq,
    Bir sənə, bir məne, bir Yusifı-Kənane düşər.

    Eşqə düşmək səne düşmez, qocalıbsan belə dur,
    Belə işlər yenə Vaqif kimi oğlanə düşər.

    * * *

    Mehribanlıq görməyib bir mehliqadən küsmüşəm,
    Gündə yüz al eyləyən qəlbi qəradən küsmüşəm.

    Şənine dedim şirin söz, bir şey ondan dadmadım,
    Bu səbəbden ağzı şəkkər dilrübadən küsmüşəm.

    Bir qədəh mey istədim, smdırdı könlüm şişəsin,
    Daş bağırlı saqiyi-sahib-cəfedan küsmüşəm.

    Çün “uman yerdən küsərlər” bir məsəldir xalq ara,
    Küsdüyüm bica deyildir, aşinadən küsmüşəm.

    Gördüm ewəl ki, binasın yarlıq etmek deyil,
    Vaqifa! Əsli budur, mən bu binadan küsmüşəm.

  • Ustad Aşıq ALI.Seçmə şeirlər (Qoşmalar və gəraylılar)

    Ağlaram

    Səni xəstə gördüm qəlbim qan oldu,
    Ayıl bu qəflətdən, ellər, ağlaram.
    Ox dəydi sinəmə, yaram deşildi,
    Tökərəm didəmnən sellər, ağlaram.

    Coşanda ürəyim aşırdım dağlar,
    Düşəndə yadıma o keçən çağlar,
    Bu günü görəndə dostlarım ağlar,
    Tutulub dizlərim, bellər, ağlaram.

    Alıyam, dərdimi yetirdim yüzə,
    Gəzirdim səhrada, enmişəm düzə,
    Bir gözəl istərəm gözümlə süzə,
    Deyirəm sözləri dillər, ağlaram.

    Yadıma düşdü

    Nə qədər dolandım Turan elini
    Yenə öz torpağım yadıma düşdü.
    Sarınər yaylağı, Göyçə mahalı,
    Öz gözəl oylağım yadıma düşdü.

    Gəlib xəyalımdan keçdi o çağlar,
    Yay fəsli atlanıb gələn qonaqlar.
    O güllü, çiçəkli alışan dağlar,
    O Qiblə bulağım yadıma düşdü.

    Qızıl dağı, Məciddinin oylağı,
    Doğma yurdun doğma odu, ocağı.
    Alının köksündə hicranın dağı,
    O qaymaq dodağım yadıma düşdü.

    Gözlərəm səni

    Kimsən gedən, boyu bəstə,
    Bilincə gözlərəm səni.
    Dayanaram yolun üstə,
    Gəlincə gözlərəm səni.

    Şəbnəm üstə aydın izin,
    Mehman mənəm – diyar sizin,
    Sürünərəm dizin-dizin,
    Yolunca gözlərəm səni!

    Gözün şəhla, kiprik oxdu,
    Köçən köçür görən yoxdu,
    Darıxmaram, səbrim çoxdu,
    Ölüncə gözlərəm səni.

    Alıyam, həsrət çəkərəm,
    Qəm çəkərəm, dərd çəkərəm,
    Dəryaya qan-yaş tökərəm,
    Dolunca gözlərəm səni!

    Yaylaq

    Min büsata, min sovqata məkansan,
    Əlvansan bu başdan-o başa, yaylaq.
    Doymur cəlalından türfə gözəllər.
    Eyləyir hüsnünə tamaşa, yaylaq.

    İntizarda qoydun qışlaq elini,
    Məftun eyləmirsən siyah telini.
    Almısan qoynuna incə belini,
    Girmisən aranla savaşa, yaylaq.

    Bir mələk misallı atsa oxunu,
    Kənar olmaz, can evimə toxunu.
    Yağdı yağış, şirinlətdi yuxunu,
    Büründü mehmanın qumaşa, yaylaq.

    Ah divanədi, orman dolanır,
    Gözəllər hüsnündə dərman dolanır.
    Köçürəm, qətlimə fərman dolanır,
    Yaşat gözəlləri, həm yaşa, yaylaq.

    Yazdım

    İçdim mərd əlindən eşqin badəsin,
    Bais oldu canda marağa, yazdım.
    Canan eşqi can evinə düşəndə,
    Düşdüm diyar-diyar sorağa, yazdım.

    Biri qıya baxdı, saldı ataşa,
    Biri süzdü məni ayaqdan-başa,
    Biri məhbub oldu, döndü sirdaşa,
    Biri şəstin çəkdi darağa, yazdım.

    Biri saldı məni qafil inada,
    Biri cəlil oldu həmdü-sənada.
    Biri əyal atıb uyandı yada,
    Biri sirr verəndə qırağa, yazdım.

    İqbal rast olanda vəfalı yara,
    Vəsfini söylədim lalə rüxsara.
    Birini görəndə əsil mahpara,
    Birini bir çeşmi-çırağa yazdım.

    Əlim üzüləndə ata-anadan,
    Alı qəmnak oldu başdan-binadan.
    Vəsfi aparmadı dəhri-fənadan,
    Nə vardı sinəmdə varağa yazdım.

  • Ustad Aşıq ƏLƏSGƏR.Seçmə şeirlər

    Xoş gəldin

    Qədəm qoyub asta-asta,
    Sən bu diyara, xoş gəldin!
    Süzdürüb ala gözləri.
    Qaşları qara, xoş gəldin!

    Oğrun durub, qıya baxdın,
    Mücganın sinəmə çaxdın,
    Cismimi yandırıb yaxdın,
    Alışdım nara, xoş gəldin!

    Qaynayıb, peymanım dolub,
    Saralıb gül rəngim solub,
    Həsrətin çəkməkdən olub,
    Sinəm sədpara, xoş gəldin!

    Dostun vəfasını gördüm,
    Seçib, sevib, könül verdim,
    Təzələndi köhnə dərdim,
    Dərdimə çara, xoş gəldin!

    Sinəmdi eşqin dəftəri,
    Sənsən dilimin əzbəri,
    Yazıq Aşıq Ələsgəri,
    Çəkməyə dara, xoş gəldin!

    Ceyran

    Durum dolanım başına,
    Qaşı, gözü qara Ceyran!
    Saldın eşqin ataşına,
    Eylə dərdə çara, Ceyran!

    Söz eşidib, ərzim qansan,
    Mən yanana sən də qansan.
    Özün bir tülək tərlansan,
    Niyə uydun sara, Ceyran?!

    Ələsgərəm, abdal ollam,
    Eşqin girdabında qallam.
    Küsdürmüşəm, könlün allam
    Yalvara-yalvara, Ceyran!

    Çərşənbə günündə, çeşmə başında

    Çərşənbə günündə, çeşmə başında
    Gözüm bir alagöz xanıma düşdü.
    Atdı müjgan oxun keçdi sinəmdən,
    Nazu qəmzələri qanıma düşdü.

    İşarət eylədim dərdimi bildi,
    Gördüm həm gözəldi, həm əhli-dildi,
    Başını buladı, gözündən güldü,
    Güləndə qadası canıma düşdü.

    Ələsgərəm hər elmdən halıyam,
    Gözəl, sən təbibsən, mən yaralıyam,
    Dedi nişanlıyam, özgə malıyam,
    Sındı qol-qanadım, yanıma düşdü.

    Dağlar

    Bahar fəsli yaz ayları gələndə
    Süsənli sünbüllü lalalı dağlar
    Yoxsulu ərbabı şahı gədanı
    Tutmaz bir-birindən aralı dağlar

    Xəstə üçün təpəsində qar olur
    Hər cür çiçək açır laləzar olur
    Çeşməsindən abi-həyat car olur
    Dağıdır möhnəti məlalı dağlar

    Yazın bir ayıdı çox yaxşı çağın
    Kəsilməz çeşməndən gözəl yığnağın
    Axtarma motalın yağın qaymağın
    Zənbur çiçəyindən bal alı dağlar!

    Yayın əvvəlində dönürsən xana
    Son ayda bənzərsən yetkin bostana
    Payızın zəhməri qoyar virana
    Dağıdar üstündən cəlalı dağlar.

    Gahdan çiskin tökər, gah duman eylər,
    Gah gəlib-gedəni peşiman eylər,
    Gahdan qeyzə gələr, nahaq qan eylər,
    Dinşəməz haramı, halalı dağlar.

    Ağ xələt bürünər, zərnişan geyməz,
    Heç kəsi dindirib keyfinə dəyməz,
    Sərdara söz deməz, şaha baş əyməz,
    Qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar.

    Köçər ellər, düşər səndən aralı,
    Firqətindən gül-nərgizin saralı,
    Ələsgər Məcnun tək yardan yaralı,
    Gəzər səndə dərdli, nalalı, dağlar.

  • Aşıq Abbas TUFARQANLI.Seçmə şeirlər

    Vaxtıdı

    Budu gəldi bahar fəsli,
    Dağların lala vaxtıdı.
    Açılıbdı qızıl güllər,
    Bülbülün bala vaxtıdı.

    Bülbüllər dolandı bağı,
    Bir xəlvət eylə otağı.
    Sənə qurban olum saqi,
    Mey ver, piyalə vaxtıdı.

    Mən Abbasam, boyu bəstə,
    Dərdindən olmuşam xəstə.
    Al başımı dizin üstə,
    Çal yataq, layla vaxtıdı.

    Könlüm

    Nə ağlarsan, nə sızlarsan,
    Bir dərdi beş olan könlüm!
    Axırda zünnar bağlarsan,
    Qəmə yoldaş olan könlüm!

    Bir yar gəlir obasından,
    Alım dərdü-bəlasından,
    Çərxi-fələk badasından
    İçib sərxoş olan könlüm!

    Abbas ağlar arsız-arsız,
    Dünya olub etibarsız,
    Deyirdin dözərəm yarsız,
    Döz, bağrı daş olan könlüm?

    Yada sal məni

    Başma döndüyüm, alagöz Pəri,
    Gahdan ağla, gahdan yada sal məni.
    Qara bağrım şan-şan oldu, dəlindi,
    Gahdan ağla, gahdan yada sal məni.

    Bağban idim, bağım təğayir oldu,
    Gözüm gördü, ağlım təğayir oldu,
    Xoryat əli dəydi, təğayir oldu,
    Gahdan ağla, gahdan yada sal məni.

    Mən sənə can dedim, sən də mənə can,
    Alış eşq oduna, mənim kimi yan,
    Adım Aşıq Abbas, yerim Tufarqan,
    Gahdan ağla, gahdan yada sal məni.

  • “Ədəbi Körpü” aylıq ədəbi dərgisinin 10. sayısı yayında

  • Rafiq ODAY.Seçmə şeirlər

    YAMAN TƏLƏSDİLƏR DOSTLAR

    Dönəndən qəm aşığına,
    Gözlərimin yaşı xına.
    Yön aldım gün işığına,
    Yolumu kəsdilər dostlar.

    Min cürə çəmlə etdilər,
    Birləşib, cəmlə etdilər,
    Sağımdan həmlə etdilər,
    Solumu kəsdilər dostlar.

    Atımdan yerə saldılar,
    Sonra dövrəyə aldılar,
    Dizimə balta çaldılar,
    Qolumu kəsdilər dostlar.

    Bir getmişdim, beş qayıtdım,
    Quzğunlara leş qayıtdım,
    Bu dəfə də boş qayıtdım,
    Dolumu kəsdilər dostlar.

    Sinəmdə dağ basdırmağa,
    Çolaq-axsaq basdırmağa,
    Məni sağ-sağ basdırmağa,
    Yaman tələsdilər dostlar.

    BU DAŞ ATILAN DAŞ DEYİL

    darıxmağın daşın atdım
    daha darıxan deyiləm
    o ilan soyuqluğunu
    sinəmə sıxan deyiləm.

    Xatirə Fərəcli

    İstər kölə ol, istər hürr,
    Bu daş atılan daş deyil.
    Darıxmaq alında möhür,
    Bu daş atılan daş deyil.

    Ruhun tir-tir əsirsə də,
    Nə müəmma, nə sirsə də,
    Araya şeytan girsə də,
    Bu daş atılan daş deyil.

    Ələ yatmayır tiyəsi,
    Yox bu məchulun niyəsi.
    Ağ etmə, ağıl yiyəsi, –
    Bu daş atılan daş deyil.

    “Ya Rəbb” de, göylərə əl aç,
    Eşqdir hər dərdə əlac.
    Aç, göylərdən dər də əlac,
    Bu daş atılan daş deyil.

    Ürək kövrək, qəlb incədi,
    Nə yazmısan qəlbincədi.
    De, kimdən bu qəlb incidi?-
    Bu daş atılan daş deyil.

    Tərpətmə kül altda qoru,
    Ruhunu səbrində qoru.
    Rəvandı təbin də, qoru,
    Bu daş atılan daş deyil.

    BÖLÜK-BÖLÜKDÜ

    Bir bölük dərddi dərdim,
    Dərdim bölük-bölükdü.
    Dedim bir məlhəm qoyum,
    Gördüm bölük-bölükdü.

    Bu dərdin qan adımı?
    Toxundun qanadımı?
    Üstünə qanadımı
    Sərdim, bölük-bölükdü.

    Seçmədi sərdə fəndim,
    Keçmədi dərdə fəndim,
    “Bu nasıl dərd, əfəndim?” –
    Sordum, bölük-bölükdü.

    Gəl yaşayaq bir ömür,
    Dərvişsayaq bir ömür.
    Mən başayaq bir ömür,
    Sürdüm, bölük-bölükdü.

    Bu bazar, açıq bazar,
    Özündən ha çıx – bazar…
    Ərənlər məzar-məzar,
    Yurdum bölük-bölükdü.

    VAXTIDI

    Bir az ağır olun, nolar,
    Batman gəlməyin vaxtıdı.
    Savalandan yola çıxıb,
    Atnan gəlməyin vaxtıdı.

    Görüb oxu – kürəkdəki,
    Kimdi əsən külək təki?!
    Yaşanarmı ürəkdəki
    Çatnan, gəlməyin vaxtıdı.

    Dərd sinədə sırıq-sırıq,
    Sirr verdiyin ağzıcırıq,
    Düşmən neylər ki, bu qırıq
    Zatnan, gəlməyin vaxtıdı.

    Dözməklə kar aşandımı?
    Ruhsuz bir gün yaşandımı?!
    Barışmaq yaraşandımı
    Matnan?- Gəlməyin vaxtıdı!

  • “Yarpuz” Edebiyat Dergisinin 6. sayısı yayında

  • UNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakıda təşkili və keçirilməsində fəal iştirak etmiş şəxslərin təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    UNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakıda təşkili və keçirilməsində fəal iştirak etmiş şəxslərin təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

    2019-cu il 30 iyun–10 iyul tarixlərində UNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakı şəhərində yüksək səviyyədə təşkili və keçirilməsində, həmçinin Şəki şəhərinin tarixi mərkəzi ilə birgə Şəki Xan Sarayının Dünya İrs Siyahısına salınmasında fəal iştirak etmiş aşağıdakı şəxslər təltif edilsinlər:

    1-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə

    Qarayev Əbülfəs Mürsəl oğlu

    2-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə

    Məmmədəliyeva Sevda Yusuf qızı

    3-cü dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə

    Kərimov Anar Qabil oğlu

    “Tərəqqi” medalı ilə

    Abbəkirov Ramil Ələkbər oğlu
    Axundov Tamerlan Məmmədbağır oğlu
    Əliyev Rəşad Rahib oğlu
    Həsənov Seymur Qadir oğlu
    İbrahimova Xumar Asif qızı
    Qəmbərova Təranə Əlikram qızı.

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 1 avqust 2019-cu il.

    Mənbə: president.az

  • UNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakıda təşkili və keçirilməsində fəal iştirak etmiş şəxslərin “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu” ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı



    UNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakıda təşkili və keçirilməsində fəal iştirak etmiş şəxslərin “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu” ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

    2019-cu il 30 iyun–10 iyul tarixlərində UNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasının Bakı şəhərində yüksək səviyyədə təşkili və keçirilməsində, həmçinin Şəki şəhərinin tarixi mərkəzi ilə birgə Şəki Xan Sarayının Dünya İrs Siyahısına salınmasında fəal iştirak etmiş aşağıdakı şəxslər “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu” ilə təltif edilsinlər:

    Babazadə Aygün Zeynal qızı
    Bağırlı Araz Fikrət oğlu
    Bayramov Rizvan Mustafa oğlu
    Eyvazzadə Vasif Rasif oğlu
    Əhmədov Əfsun Məzahir oğlu
    Əliyeva Günay Sabir qızı
    Xıdırov Ələkbər Şahmar oğlu
    Pietro Laureano
    Sami Yusuf.

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 1 avqust 2019-cu il.

    Mənbə: president.az

  • H.H.Yagizarovun “Şərəf” ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    H.H.Yagizarovun “Şərəf” ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

    Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə Hacı Murad Hacı Əhməd oğlu Yagizarov “Şərəf” ordeni ilə təltif edilsin.

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 1 avqust 2019-cu il.

    Mənbə: president.az

  • MUSTAFA KAMAL ATATÜRK VƏ NƏRİMAN NƏRİMANOV

    Böyük türk xalqına məhəbbətdən qaynaqlanan qardaşlıq
    Nəriman Nərimanovun Şərq ölkələri ilə Sovet Rusiyası arasında diplomatik əlaqələrin yaradılmasında böyük xidmətləri olmuşdur.
    Türkiyə ilə Sovet Rusiyası arasında diplomatik əlaqələrin yaradılması N.Nərimanovun siyasi fəaliyyətində misilsiz hadisə – “sənəd və mənbələrdə öz əksini tapsa da, tarixi dəyərini almamış”, demək olar ki, unudulmuşdur. Bu barədə türk tədqiqatçısı Hüseyn Adıgözəl “Atatürk, Nərimanov və Kurtuluş Savaşımız” mövzusunu ilk olaraq tədqiqata cəlb etməklə Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərində “unudulmuş səhifələrin” – tarixi həqiqətin bərpa edilməsi Nərimanovun bir müdrik şəxsiyyət kimi Türk-Azərbaycan birliyinə sədaqətini nümayiş etdirir. Onun müdrik siyasi xadim kimi portretinin bərpasına kömək edir.
    Hüseyn Adıgözəl tarixçi kimi toxunduğu mövzuda əsər yazmasının məqsədini şərh edərkən yazır: “Qurtuluş savaşımızın ən təhlükəli günlərində, bir qardaş olaraq əlini uzadan və əlindən gələn bütün yardımları yapan Sovetlər Birliyindən Türk Qurtuluş Savaşına böyük dəstək verən Nəriman Nərimanovun bir kommunist olsa da, Türk olduğundan, Türk millətçisi olduğundan zərrə qədər şübhəmiz yoxdur. Onun Kommunist olması bizə yardım etməsinə əngəl olmadığı kimi, bizlər də onun kommunist olmasına baxmayaraq, onun Türkiyə türkləri və türk milləti üçün etdiklərini əsla unuda bilmərik. Tarix olduğu kimi, yazılmalıdır ki, Türk birliyinin təməli sağlam olsun! (“Respublika” qəzeti, 19 iyul 2019-cu il).
    Məlum olduğu kimi Nəriman Nərimanovun Türkiyəli türklərlə ilk tanışlığı 1909-1913-cü illərdə Həştərxanda olmuşdur. Sürgün illəri nəzarət altında olan N.Nərimanov burada gizli inqilabi fəaliyyətini leqal tədbirlərdə məharətlə davam etdirirdi. Onun “Şurayi-islam cəmiyyəti”ndə təşkil olunan tədbirlərində tatar, rus, qazax, qırğız və türk zabitləri də iştirak edirdilər.
    Hüseyn Adıgözəl yazır:
    “Birinci Dünya Müharibəsində əsir düşən və Həştərxana göndərilən türk zabitləri ilə (Nərimanov) orada qarşılaşmış və onlardan aldığı məlumatlarla Türkiyə və türklərin vəziyyətindən xəbər tutmuş, Qurtuluş Savaşı müddətində çətin durumda olan Türkiyə türklərinə əlindən gəldiyindən də daha artığını yaparaq, yardım etməyə çalışmışdır” (“Respublika” qəzeti, 19 iyul 2019-cu il).
    Birinci Dünya Müharibəsi hər yerdə olduğu kimi, Azərbaycanda da ictimai-siyasi və iqtisadi gərginlik yaratmışdı. Anadolu cəbhəsində türk hərbi qüvvələrinin uğursuzluğu nəticəsində minlərlə hərbi və mülki əsir Rusiya ərazisindəki düşərgələrə göndərilirdi.
    Vladiqafqaz dəmiryolunda qapıları bağlı yük vaqonlarında həftələrlə ac, susuz vəziyyətdə Urala, Sibirə, eləcə də Səmərqənd, Krasnoyarsk, Tula, Həştərxan və Bakı şəhərlərinə göndərilən hərbi əsirlər arasında yüzlərcə insan dözə bilmir, dünyasını dəyişirdi. Əsirlərin məskunlaşdıqları həbsxanalardakı şərait isə daha dözülməz idi. Bakıya eşalonla gətirilən hərbi əsirlər gecələr dəniz limanından Nargin adasına ciddi rejimli əsir düşərgələrinə “Knyaz Borodanski” gəmisində daşınırdı. N.Nərimanovun rəhbərlik etdiyi “Hümmət” təşkilatı bundan xəbərdar idi. Lakin qadağan olunmuş zonada nələr baş verdiyini bilmirdilər.
    Nərimanov Bakı şəhər Dumasına seçiləndən sonra onu narahat edən Nargin adasında saxlanan türk əsirlərinin vəziyyəti ilə maraqlanır. O, həmfikirləri ilə Dumada bir komissiya seçib Nargin adasına göndərilməsi məsələsini tələb edir. “Hümmət” 1917-ci il 28 noyabr tarixli sayında yazır: “Duma komissiya seçdi. Həmən komissiyada bolşeviklər tərəfindən yoldaşımız Nərimanov bir neçə adamla Nargin cəzirəsinə gedib əsirlər barəsində mükəmməl məlumat toplayıbdır. Bu barədə Dumada bir məruzə oxuyacaqdır”.
    Bakı şəhər Dumasının “Təhqiqat komissiyası”nın üzvləri-Nəriman bəy Nərimanov, Əbdülbağı Məmmədov, Ağa Məhəmməd İbrahimov, Mürsəlov, eləcə də, Almaniya, Danimarka və İsveçrə səfirliklərinin əməkdaşları Nargin cəzirəsində məhbusların vəziyyəti və saxlanma şəraiti ilə tanış olanda dəhşətə gəldilər.
    Burada minlərlə hərbi və mülki əsir taxta baraklarda anti-sanitariya şəraitində yaşayırdı. Baraklar arasında çadırlarda vəziyyət daha dözülməz idi. Hər yerdə natəmizlik, üfunət 400 nəfərlik xəstəxanada ağır xəstələrə tibbi yardım göstərmək üçün dava-dərman çatışmırdı.
    Məhbusların bənizi solğun, kədərli idi. Onlar maddi və mənəvi sıxıntı çəkir, həftələrlə içməli suya həsrət qalırdılar.
    Rus və erməni mühafizəçiləri məhbusları ciddi rejimdə saxlayır, onlarla çox kobud davranırdılar.
    “Açıq söz” qəzeti 1917-ci il 7 dekabr tarixli sayında “Təhqiqat komissiyası” üzvlərinin Nargin cəzirəsində gördüklərini belə şərh edir:
    “Cəzirədə yaşanan dəhşətli vəziyyətin izlərini görən komitə üzvləri hönkür-hönkür ağlamaqdan özlərini saxlaya bilmirdilər. 400 adam yerləşəcək xəstəxanada 1200 xəstə balıq kimi bir birinin üstünə tökülmüşdü, bəzisi can verirdi, bəzisi “Əfəndim, su”, “Əfəndim, yemək” deyə qışqırırdı. Bir tərəfdən isə o gün ölmüş 40 əsir bir-birinin üstünə yığılıb dururdu. Gündə 40-a qədər əsir acından, susuzluqdan, soyuqdan tələf olurdu. Nə əyinlərinə geyinməyə geyimləri, nə bir də yandırmağa yanacaqları var idi. Bir çoxları başlarının altına kərpic qoymuşdular. Quru taxta üstündə yatmaqdan çoxlarının yanlarında böyük yaralar əmələ gəlmişdi. Mülki əsirlər arasında 80 yaşında qocalarla yanaşı, 2 yaşından 15 yaşına qədər körpə uşaqlar da var idi.
    Daha sonra Nərimanov adada 700-ə qədər səksən yaşlarında ahılın, 2 yaşından 15 yaşına qədər körpə uşaqların olduğunu və bunların hamısının Qafqaz cəbhəsindən gəldiklərini bildirərək sözlərini bu cümlələrlə tamamlamışdır: “Bura bir cəzirə deyil, məzardır. Elə bir məzardır ki 1000 nəfərə qədər adam qıraqda oturub öz növbəsini gözləyir”.
    Axşamçağı Nargin adasından şəhərə yorğun qayıdan Nəriman Nərimanov evdə özünə aram tapa bilmədi. Papirosu-papirosa caladı, yazı masasına dirsəklənib fikirləşdi. O, Nargin adasında əsirlərin dözülməz halını görüb dəhşətə gəlmişdi. Onlara təcili kömək göstərmək fikri onu tərk etmirdi. O, otaqda bir qədər var-gəl etdi. Bakı şəhər Dumasına əsirlərin vəziyyəti, onlara təxirə salmadan kömək barədə məruzə yazmağı qərara aldı.
    Nərimanov stolun üstündəki zəif işıqlı lampanın piltəsini qaldırdı, otaq işıqlandı.
    O, ağ vərəqləri qabağına çəkdi, qələmi mürəkkəbə batırıb xeyli düşündü. Həyəcandan fikrini toplaya bilmirdi: haradan başlasın? Bir qədər sonra gördüklərini təfsilatı ilə yazmağa başladı
    Nərimanov məruzəsini başa çatdıranda artıq dan yeri sökülmüşdü. Pəncərəyə düşən şəfəqlər otağı işıqlandırmışdı. O, lampanı söndürüb, bir çimir yuxu almaq üçün divana uzandı.
    Ertəsi gün Nərimanovun “Hümmət” qəzetində (28 noyabr 1917-ci il) “Göz yaşı tökdürən Cəzirə” məqaləsi dərc olundu. Nərimanov ürəkağrısı ilə yazırdı:
    “Kaş mən bu cəzirəyə getməyəydim. Kaş bir dəri, bir sümük bədənləri, sifətsiz gözləri, ah-zar edən insanları görməyəydim. Kaş “əfəndim, su!”, “əfəndim, yemək!”, “əfəndim, paltar!” sözlərini eşitməyəydim. Kaş çılpaq, dodaqları soyuqdan titrəyən, üzləri bozarmış atasız-anasız balaca balalarla söyləşməyəydim. Kaş xəstəxanada başları kərpic üstə can verən igidlərə rast gəlməyəydim!
    Min iki yüz insan balası hazır ölüm növbəsində durubdur. Altı min də bu növbəyə hazırlaşır. Tifmi, vəbamı və ya bir qeyri-sirayətedici mərəzmi bunları cəzirəyə qurban edəcəkdir?
    Yox, yox!
    Aclıq! Susuzluq və soyuq!
    Müsəlmanlar “əfəndim, su!..” deyib gözlərinizə baxdıqda guya demək istəyirlər: Siz insanmısınız? İnsaniyyətə dair qanunlarınız varmı? Siz millət balasısınızmı? Zavallı millət balalarına cavabınız nədir?
    Sizə baxan, sizi mühakiməyə çağıran bu gözlərdə siz bu sözləri oxuyursunuz? Oxuyub da ürəyiniz sıxılır, gözləriniz ixtiyarsız yaşarır.
    Mən tab gətirə bilməyib ixtiyarsız ağladım…
    Ağlamamaq mümkündürmü? Vaxtında ata-ananın göz işığı və sonra uşaqlar pərəstdarı və daha sonra vətən qəhrəmanı bir insan indi ilanlar məskəni olan susuz bir cəzirədə can verirkən, quru, partlamış dilini çıxarıb deyir: “əfəndim, su!”, “əfəndim, yemək!”, “paltar!”. İndi mən də qulaqları eşidənlərə, vicdanları oyanmışlara üzümü tutub da o zavallı cəzirə əsirlərinin sözlərini təkrar edirəm: “əfəndim, su!”, “əfəndim, yemək!”, “paltar!”. Bu göz yaşı tökdürən cəzirə sizi gözləyir, sizə ümid bağlayır. Əmin olunuz, siz də mən gördüyümü görsəydiniz və əlinizdən bir şey gəlmədiyini düşünsəydiniz, siz də mənim kimi deyərdiniz: kaş bu cəzirəyə getməyəydim!”.
    …1917-ci il dekabrın 5-də səhər saat 11-də Bakı şəhər Dumasının növbəti iclası başlanmışdı. Ayrı-ayrı fraksiyaları təmsil edən Duma üzvləri və qonaqlar öz yerlərini tutmuşdular. Nəriman Nərimanov çıxış üçün söz aldı, zalda oturanlara müraciətlə dedi:
    —Cənab Duma üzvləri, Nargin cəzirəsində əsirlərin vəziyyəti haqqında məruzəm hazırdır. Əgər lazım bilsəniz, ərz edə bilərəm.
    Zaldan “Xahiş edirik”—sədaları eşidildi.
    Nəriman Nərimanov xitabət kürsüsünə yaxınlaşdı. Zala tam sükut çökmüşdü. Nərimanovun yorğun, kədərli, bir az da qəzəbli, ittihamedici sözləri hamını sanki, sehirləmişdi. O dedi:
    “Cəzirənin halı hər tərəfdən fənadır. Buradakı evlər adamlar üçün tikilməyibdir. Bu evlər qaranlıq, üfunətli, soyuq daxmalardan ibarətdir. Bunların soyuqluğuna səbəb nəinki soba yandırılmamasıdır. Xeyr! Burada heç vaxt soba yandırmazlar. Çünki odun yoxdur, bu daxmaların soyuqluğuna səbəb taxtaların aralarında olan deşiklər və damların üstəki şüşəsiz pəncərələrdir”.
    “Mən sağlamlar üçün bişən şorbanı gördüm: itini sevən kişi bunu itinə verməz”, su da burada çox vaxt tapılmır.
    “Burada insanlar susuzluqdan can verirlər”.
    Bu zavallı əsirlərin hallarını daha aşkar nəzərə gətirmək üçün burada bir neçə sifralar söyləmək istərdim.
    Hazır hər gün 40-45 adam ölməkdədir.
    Nə isə bu cəzirə bir məzardır. Bu məzarın kənarında hazır min adam növbədə durubdur və 7 min sağlam adam da bu növbəyə hazırlaşır. Gərəkdir daşürəkli olasan da bu vicdansızlığa davam edəsən: acıqlı, hirsli halında insan insan barəsində bu dərəcə vicdansızlığa meydan versə, bəlkə də təbii ola. Fəqət mürur ilə hər saat, hər gün, həftələr, aylar, illərlə bu hərəkətdə bulunmaq insanlıq hərəkəti deyildir. İnsan balası ilə bu tövr rəftar nəinki azad Rusiyada gərəkdir görünməsin, hətta vəhşilər arasında görünməyibdir” (“Hümmət” qəzeti, 11 dekabr 1917-ci il).
    Hamı bəşəri cinayətə qarşı ittihamı dinləyirdi. Necə olub ki, “qulaqlarının dibində” Rusiya hökumətinin yaratdığı dəhşətli soyqırım düşərgəsindən xəbərsiz olublar. Yüzlərlə insan ac, susuz, soyuqdan, xəstəlikdən, zorakılıqdan ölüb. Hamı xəyanət qurbanlarının ruhu qarşısında özlərini günahkar bilir, qəzəblənirdi.
    Nərimanovun məruzəsindən sonra çıxış edənlər əsirlərə yardım komitəsi yaradılması məqsədilə xüsusi komissiya qurulmasını təklif edirlər. Komissiya Nəriman Nərimanovun təkidli tələbinə görə qərara alır: Cəzirəyə daha əsir göndərilməsin; Cəzirədə saxlanan qocalar və müharibədə iştirak etməyən əhali və uşaqlar vətənlərinə göndərilsin və ya cəmiyyəti-xeyriyyənin himayəsinə verilsin; Xəstələr tezliklə cəzirədən şəhərə müalicəyə göndərilsin; Cəzirədə saxlananların yemək-içməkləri artırılsın və alt-üst paltarlarına diqqət yetirilsin.
    Nəriman Nərimanovun Nargin cəzirəsində əsirlər problemini ortaya qoyması-”Bəsirət” (25 noyabr 1917), “Hümmət” (28 noyabr 1917), “Açıq söz” (7 dekabr 1917), “Bakinski raboçiy” (8 dekabr 1917) və digər qəzetlərdə ictimaiyyətə çatdırılması, Bakı şəhər Dumasında tarixi çıxışı təsirsiz qalmadı. Sanki ildırım çaxdı, yatanlar oyandı. Bu böyük tarixi hadisə Rusiya İmperiyasının Türk xalqlarına qarşı xəyanətkar siyasətini ifşa etdi. Eyni zamanda Azərbaycan xalqının türk soydaşlarına doğma münasibətini, sədaqətini, qeyrət və dəyanətini açıb göstərdi.
    Bakı şəhər Duması Nərimanovun rəhbərlik etdiyi komissiyanın təkliflərini təsdiqləyib Tiflisə, Qafqazın Mərkəzi İnzibati İdarəsinə göndərdiyi təcili teleqramın cavabında Nargin hərbi düşərgəsindən ən ağır xəstələrin çıxarılmasına və cəzirədə yaşayan əsirlərə xeyriyyə cəmiyyətlərinin köməyinə icazə verilirdi.
    Müsəlman Milli Komitəsi və Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti Nargin hərbi düşərgəsində komissiyanın müəyyən etdiyi üç yüz xəstə—türk, alman, avstriyalı hərbi əsiri şəhərdə 16-cı lazaretdə yerləşdirdi.
    Rusiyanın müsəlman bölgələrində, eləcə də Bakı və Gəncə şəhərlərində müharibə bölgələrində və hərbi düşərgələrdə acınacaqlı şəraitdə əzab çəkən qocalara, qadın və uşaqlara kömək məqsədilə xeyriyyə tədbirləri görüldü. Uşaq evləri yaradıldı. “Açıq söz” qəzeti (7 yanvar 1917) yazırdı: “…Nargində əsir sifəti ilə yaşamaqda olan 130 nəfər körpə türk balaları şəhərə gətirilib Çəmbərəkəndin qabağındakı mülkdə yerləşdirilmişdi. Bu balalara baxmağı “Möhtaclara kömək” Cəmiyyəti öz öhdəsinə alıb və hər bir məxarici boynuna götürüb. Bu yetimlər evini saxlamaq cəmiyyətə hər ay 10 min manata başa gələcəkdir”.
    Nərimanov türk xalqının düçar olduğu ağır günlərdə əməli fəaliyyətini bu istiqamətə yönəldir. O, rəhbərlik etdiyi “Hümmət” sosial-demokrat təşkilatının ən fəal üzvlərini türk əsirlərin qaçırılması, göndərilməsi, xəstələrə yardım olunması işinə səfərbər edir.
    “Hümmət” qəzetinin 12 dekabr 1917-ci il tarixli nömrəsində Doktor Nəriman bəy Nərimanovun müraciəti onun xalq əhəmiyyətli problemin həllinə, kütləvi xarakter almasına necə həssaslıqla yanaşmasını sübut edir:
    “Bununla camaata elan edirəm ki, Nargin cəzirəsində əsirlərlə bir yerdə yaşayan uşaqlara və əsir hesab olmayan qoca kişilərə hər növilə kömək etməyi icraiyyə komiteti tərəfindən mənə mühəvvəl olunubdur. Ona binaən hər kim nə yol ilə bunlara və ümum əsirlərə köməklik etmək istəsə mənə rücu etməlidir.
    Adres: İsmailiyyə binası, “Hümmət”in idarəsi, səhər saat 9-dan axşam saat 6-yadək. Xüsusi görüş üçün axşam saat 5-8-dək qəbul edirəm.
    Doktor N.Nərimanov.
    Telefon 37-34”.
    Göründüyü kimi, Nərimanov Nargin cəzirəsindəki məhbusların taleyi məsələsinə ictimaiyyətin diqqətini cəlb etməklə yanaşı, əhalinin kütləvi halda onlara maddi və mənəvi yardım göstərməsinə günün ən vacib, təxirəsalınmaz vəzifəsi kimi baxırdı.
    Nərimanovun bu yöndə təbliğatı və təşkilatçılıq fəaliyyəti böyük əks-səda doğurur, təsirsiz qalmırdı. Hətta türk əsirləri də Nərmanovun nəcib təşəbbüsünü, fədakarlığını təqdir edir, ona öz minnətdarlıqlarını bildirirdilər. Hafiz Feyzulla və Mustafa Həmdi “Hümmət” qəzetinin 1918-ci il 31 may tarixli sayında dərc etdikləri “Ərzi təşəkkür”ündə minnətdarlıq hissi ilə yazırdılar:
    “Nargin adasında yaşayan əsirlər arasında, ana, ata, qohum və ev-eşiyindən ayrı düşmüş beşdən on beş yaşınadək türk uşaqlarının qiymətli həyatlarının məhv olmasını, istiqballarının təmini üçün şəfqətli bir ata kimi diqqəti-qəlbə malik olan Nəriman bəy cənablarının adada, uşaqlar arasında göz yaşları tökərək gəzdiyini, bu yetimlərin başlarını sığallayaraq “balalarım, sizi Bakıya aparacağam” deyə vədi ilə bu məsumların ahu zarlarını təskin etdiyini görüncə, ona dualar etdik… Son zamanlarda hadisə nəticəsində möhtərəm Nəriman bəy Nərimanovun idarəsinə alınması üçün getmişdik… Bir nəticə əldə edə bilməyib adaya qaytarıldığımızdan xəbərdar olan Nəriman bəy cənabları təkrar adadan şəhərə aparıb üçüncü dəfə tədrisata başladığımıza, onun əhəmiyyətinə minnətdar olduğumuzu və təşəkkürümüzü bildiririk…”.
    Türklərin müharibədə düçar olduğu faciə ümummüsəlman dərdinə çevrilmişdi. “Qardaş köməyi”, “Türk əsirlərinə yardım komitəsi” , “Möhtaclara kömək”, “Bakı İslam Cəmiyyəti-Xeyriyyəsi”, “Müsəlman Qadınlarının Xeyriyyə Cəmiyyəti” və “Qırmızı Xaç Cəmiyyəti” cəbhə bölgələrində, hərbi düşərgələrdə köməksiz qalan uşaqlara, qadınlara, qocalara maddi, tibbi yardım etməklə və əsirləri həbsxanalardan qaçırıb vətənlərinə yola salmaqla məşğul olmağa başladı.
    Hüseyn Cavid (“Hərb və fəlakət”, “Türk əsirləri”), Əli Nəzmi (“Arş irəli”), Əli Razi Yusifzadə (“Qonaqlara”), Əhməd Cavad (“Yazıq”), Ömər Faiq Nemanzadə (“Bən kiməm?”), Xəlil İbrahim (“Müharibə və qadınlar”), Rəşid Yusifzadə (“Ruhanilərimiz”), Sultan Məcid Qənizadə, eləcə də digər yazıçı və publisistlər müharibənin törətdiyi faciələrə, türk millətinin, günahsız insanların başına gətirilən müsibətlərə qarşı etiraz səslərini ucaldırdılar.
    Bakı və Bakıətrafı kəndlərdə hamı müsəlman qardaşlarına kömək etməyə namus və şərəf işi kimi baxırdılar.
    “Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti” milyonçuların maddi və mənəvi köməyi sayəsində məhbusları paltar, ərzaq, su ilə təmin edirdi. Cəmiyyətin üzvləri ictimaiyyətin arzusunu nəzərə alıb bütün əhalini ümumxalq işinə cəlb etmişdi. Onlar çayxanalarda, klublarda, evlərdə görüşlər təşkil edib ianə toplayırdılar.
    Hacı Zeynalabdin Tağıyevin açdığı məktəbin müəllim və şagirdləri türk əsirlərinə yardım məqsədilə məktəbin iclas zalında 3 pərdəlik “Bədbəxt bala” dram əsərini səhnəyə qoymuşdular.
    Cəmiyyət müsəlmanların maddi köməyi ilə Novruz bayramında nəşr etdiyi “Qardaş köməyi” qəzetinin satışından toplanan 1300 manata türk əsirlərinə dərman, tibbi ləvazimat və adyal alıb göndərmişdi.
    1917-ci il aprelin 15-də Bakıda “İsmailiyyə” binasında Qafqaz müsəlmanlarının I qurultayı başlanmışdı. Rəyasət heyətində Əlimərdan bəy Topçubaşov, Nəriman bəy Nərimanov, Fətəli xan Xoyski, İbrahim bəy Heydərov, Nəsib bəy Yusifbəyov və Məhəmməd Həsən Hacinski əyləşmişdi. Zalda Türküstandan Dağıstana qədər ümum Qafqazın hər tərəfindən nümayəndələr vardı. Rusiyada təhsil alan azərbaycanlı tələbələr də iştirak edirdilər.
    Tarixi qurultayda ictimai-siyasi vəziyyət və qarşıda duran vəzifələr müzakirə olunurdu.
    Azərbaycanlı vətənpərvər gənclər ölkənin taleyi ilə ciddi maraqlanırdılar. Onlar “Qafqaz Müsəlman Tələbələri Cəmiyyəti” yaratmış, gizli fəaliyyətə keçmişdilər. İstiqlaliyyət təşnəsi olan gənclər milli orduya könüllü əsgər toplamağı və Nargin cəzirəsindəki hərbi əsirləri qaçırmağı qarşılarına məqsəd qoymuşdular.
    Rusiyada ictimai-siyasi, iqtisadi böhran, ölkədə baş verən proseslər elə vəziyyət yaratmışdı ki, hərbi əsirlərin ciddi nəzarət altında saxlanması yetərli deyildi. Rusiyanın “fəhlə batalyonları” və həbs düşərgələrindən türk, alman və avstriyalı hərbçilər qaçıb Azərbaycana pənah gətirirdilər. Rusiya hakim dairələri ciddi axtarış-əməliyyat tədbirləri həyata keçirmək iqtidarında olmasa da, həbs düşərgələrindən əsirlərin qaçmasından narahat olur, inzibati idarələrə bu axının qabağını təcili almağı tapşırırdı. Xəfiyyələr hər yerdə vurnuxurdu, əldən-ayaqdan düşürdü.
    Bakıda xeyriyyə cəmiyyətləri sahibkarların maddi və mənəvi köməyi sayəsində həbs düşərgələrindən əsirlərin qaçırılması, qayğı ilə qorunması, vətənlərinə yola salınması işini mütəşəkkil şəkildə təşkil etmişdi. Xəstə və yaralı əsirlər evlərdə müalicə ediləndən sonra o biri soydaşları kimi paltarları dəyişdirilir, saxta İran pasportu cibində arxayınca şəhər şəraiti ilə tanış olurdular. “İsmailiyyə” binası yaxınlığında xüsusi bir yeməkxanada “İran müsafirləri” hər gün çay içər, yemək yeyər, pul vermək bəhanəsi ilə kassaya yaxınlaşar, “verdiyi pulun qalığını” alırmış kimi kassirdən xərclik alardılar. Dükançılar türklərlə alver edərkən onlara qarşı qayğı ilə davranar, bəzən pul götürməzdilər.
    ***
    1920-1921-ci illərdə Mustafa Kamal Paşa ilə Nəriman Nərimanov arasında “müxtəlif tarixlərdəki yazışma və məktublardakı söhbət, qarşılıqlı ortaq fikirlər” əsasında yaranmış dostluq münasibətləri sarsılmaz qardaşlıq əlaqələrinə çevrilmişdir.*
    1920-ci ildə N.Nərimanovun “müstəqil sovet Azərbaycanına” Xalq Komissarları Sovetinin sədri kimi başçılıq etməsi Mustafa Kamalı məmnun etmişdi. O, Azərbaycanla dostluq əlaqələri qurmaq üçün tanınmış şair və diplomat Memduh Şevket Esendağı səfir göndərir. Bir ildən sonra Türkiyədə, Ankara şəhərində Azərbaycan səfirliyi açılarkən ilk səfir İbrahim Əbilovun dəvətəni qəbul edib açılışda şəxsən iştirak edən Mustafa Kamal Paşa “Azərbaycan bayrağını öz əlləri ilə qaldırır” və çıxış edərək deyir: “Milli hüdudumuz içində azad müstəqil yaşamaq istəyirik. Millətimiz bu istəyimizin qardaş Azərbaycan xalqı və hökuməti tərəfindən dəstəkləndiyi üçün böyük qürur hissi duyur. Türkiyə və Anadolu türkləri azərbaycanlı qardaşlarının onlara bəslədikləri xoş və gözəl duyğulara böyük dəyər verirlər. Yaşasın Türkiyə-Azərbaycan qardaşlığı”. (Hüseyn Adıgözəl “Atatürk, Nərimanov və Türk Qurtuluş Savaşı”. “Respublika” qəzeti 19 iyul, 2019-cu il).
    Türkiyə-Azərbaycan dostluq münasibətləri Mustafa Kamal Atatürkün ölkədə Türk Qurtuluş Savaşı apardığı dövrə təsadüf edirdi. Türk tədqiqatçısı Hüseyn Adıgözəlin araşdırmalarına görə, Mustafa Kamal Paşa “Qərbin böyük güclərinin düşməni olan Sovetlər Birliyindən imperializmə qarşı savaşmaq üçün dəstək və yardım” almaq niyyəti ilə Moskvaya göndərdiyi nümayəndə heyəti “heç kimsə ilə görüşmədən geri dönmək məcburiyətində qalır”. Hakim rəsmi dairələr Türkiyə nümayəndə heyətini qəbul etmir.
    Moskvanın etinasızlığı N.Nərimanovun inandığı prinsip və qanunlara zidd idi. Yenicə uyuşmaqda olan “son dərəcə gərəkli və önəmli” diplomatik münasibətə son qoyula bilərdi.
    Hüseyn Adıgözəlin dediyi kimi, N.Nərimanov Türk Qurtuluş savaşının uğurla, qalibiyyətlə başa çatmasının Şərq xalqları üçün yaxşı bir örnək olacağını düşünürdü”.
    Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 1921-ci il fevralın əvvəlində Moskvaya göndərdiyi nümayəndə heyəti Mustafa Kamal Atatürkün tövsiyəsi ilə əvvəlcə Bakıda N.Nərimanovun dəvətində olması təsadüfi deyildi. Nərimanov Leninə məktub yazıb Behbud Şahtaxtinskini də Türk nümayəndə heyəti ilə Moskvaya göndərir. Lenin tutarlı arqumentlərlə yazılmış N.Nərimanovun məktubunu 1921-ci il fevralın 19-da Mərkəzi Komitənin üzvləri ilə də tanış edir. N.Nərimanov məktubun bir yerində Leninə yazırdı: “Erməni məsələsi türklər üçün ölüm-qalım məsələsidir. Bu məsələdə Türklərin yanında yer almasanız, bütün Şərq xalqlarını itirə bilərik və Azərbaycanı əldə saxlamaq mümkün olmaz! (“Respublika” qəzeti, 10 iyul 2019-cu il).
    Hadisənin axarından göründüyü kimi, gözlənilən nəticədən anlaşılır ki, Lenin xarici işlər naziri ermənipərəst Çiçeçrin kimi düşünən, türk heyətini soyuq qarşılayan və təkliflərini diqqətə almayan rəhbərlərin münasibətəlrini nəzərə almadan Nərimanovun məktubundakı xəbərdarlıqlarına diqqət yetirmiş, “tərəflər arasındakı anlaşmanın gərəkli olması qənaətinə gəlmişdir”.
    Ona görə də Türkiyə nümayəndə heyətinin Rusiya Federasiyası ilə anlaşmasında uğur əldə edilir: “Türkiyə bir milyon qızıl pul borc alır. Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində qalması razılaşdırılır. Rusiya Federasiyası ilə Türkiyə ortaq düşmənləri İngiltərəyə qarşı hər məsələdə iş birliyində olmağı qərarlaşdırırlar”.
    N.Nərimanov Türkiyənin ağır durumunda onun böyük bir dövlət tərəfindən dəstəklənməsinə nail olur.
    Hüseyn Adıgözəl yazır: “Ankara hökumətinin Sovet İttifaqı tərəfindən tanınması beynəlxalq siyasi müstəvidə çox önəmli hadisə idi. Bu uğurun memarlarından biri, heç şübhə yoxdur ki, o dönəmdə Azərbaycan Şura hökumətinin başçısı Nəriman Nərimanov idi”.
    Türkiyə ordusunun Qurtuluş Savaşında işğalçı qoşunlarına vurduğu zərbələr Azərbaycanda böyük sevinclə qarşılanırdı. N.Nərimanovun tapşırığı ilə Azərbaycanın xarici işlər komissarı Davud Hüseynov Türk xalqını, Türkiyə Böyük Millət Məclisini və onun rəhbəri Mustafa Kamal Paşanı Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası və Azərbaycan xalqı adından təbrik edir. Bu münasibətlə 1921-ci il may ayının ortalarından hər ay Azərbaycan hökuməti Türkiyəyə 62 sistern neft və üç vaqon kerosin göndərməyi qərara almışdı.
    …1922-ci ilin iyul ayına qədər 9 min tondan çox kerosin və 350 ton benzin göndərilmişdir. 1921-ci il martın 17-də Türkiyənin səfiri Memduh Şovkət bəy Mustafa Kamal Paşanın təqdim etdiyi məktuba əsasən N.Nərimanov “hökumət üzvlərindən bəzilərinin qarşı çıxmasına rəğmən” dərhal xəzinədə olan 500 kilo qızılı Ankaraya göndərdi. Əlavə də 30 sistern neft, iki sistern benzin və 8 sistern mədən yağı göndərdi.
    1921-ci il martın 23-də Mustafa Kamal Paşaya cavab məktubunda Türk ordusunun zəfərini təbrik etdikdən sonra ona səmimiyyətlə yazırdı: “Paşam, Türk millətində bir ənənə vardır, qardaş qardaşa borc verməz, qardaş qardaşın hər çətin durumunda əlindən tutar. Biz qardaş xalqıq, hər zaman və hər şərtlər altında bir-birimizin əlindən tutacağıq. Bu gün etdiklərimiz bir qardaşın qardaşına etdiklərindən başqa bir şey deyildir” (Doğan Avcıoğlu. “Milli Qurtuluş tarixi” III-cild, səh. 438. Sitat Hüseyn Adıgözəlin məqaləsindən götürülmüşdür).
    Tədqiqatçı alim Hüseyn Adıgözəl dediyi kimi: “Tarixi mənbə və qaynaqlar təsdiq edir ki, Nərimanov Azərbaycan Dövlətinin başında qaldığı iki il boyunca Moskvaya bağlı olmasına baxmayaraq, müstəqil dövlət başçısı kimi hərəkət edərək, Türkiyə hökuməti ilə olan əlaqələri daha yüksək ölçü və miqyaslara daşımış və hər şeydən önəmlisi, çox çətin durumda olan Anadoludakı qardaşlarına dövlətinin bütün imkanlarını səfərbər edərək, heç kimsədən çəkinmədən əlindən gələn hər cür yardım etmişdir. Bütün bunlar sənəd və mənbələrdə öz əksini tapsa da, tarixi dəyərini almamışdır”.
    Həqiqətən də, 1970-ci ilədək Sovetlər Birliyində belə olmuşdur. Ümummilli lider Heydər Əliyev böyük Nəriman Nərimanov adının, fəaliyyətinin, ədəbi irsinin millətin salnaməsində mövqeyini, tarixi dəyərini qiymətləndirməyə nail oldu, həqiqəti barpa etdi. Bakının ən görkəmli yerində onun əzəmətli heykəlini ucaltdı. Beləliklə, xalqın böyük oğlu Nəriman Nərimanovun əbədiyaşarlıq haqqının təməli qoyuldu. Şükürlər olsun!…
    Teymur ƏhmƏdov.

    *Məqalə Hüseyn Adıgözəlin tədqiqatı əsasında yazılmışdır. Hörmətli həmkarıma təşəkkür edirəm – Müəllif.

    Mənbə:http://respublica-news.az

  • Azərbaycanın kino xadimlərinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünün verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycanın kino xadimlərinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünün verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq və “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünün təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002-ci il 11 iyun tarixli 715 nömrəli Fərmanına uyğun olaraq qərara alıram:

    1. Azərbaycan kino sənəti sahəsində uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətlərinə görə aşağıdakı şəxslərə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü verilsin:

    Babayeva Zemfira Baba qızı
    Sadıxova Zemfira Emin qızı.

    2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 31 iyul 2019-cu il.

    Mənbə: http://www.president.az

  • Azərbaycan kino sahəsi işçilərinin “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan kino sahəsi işçilərinin “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

    Azərbaycanda kino sahəsində səmərəli fəaliyyətlərinə görə aşağıdakı şəxslər “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilsinlər:

    Ağayev Xanlar Ağakərim oğlu
    Həsənov Mahir Məhəmməd oğlu
    Hüseynov Əlisəfdər Mürsəl oğlu.

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 31 iyul 2019-cu il.

    Mənbə: http://www.president.az

  • Azərbaycanın kino xadimlərinə fəxri adların verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycanın kino xadimlərinə fəxri adların verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

    Azərbaycan kinematoqrafiyasının inkişafında xidmətlərinə görə aşağıdakı kino xadimlərinə Azərbaycan Respublikasının fəxri adları verilsin:

    “Xalq artisti”

    Əliyev Vidadi Hüseyn oğlu
    Həsənov Vidadi İsmail oğlu
    Quliyeva Xalidə Camal qızı

    “Əməkdar incəsənət xadimi”

    Azay Adil Çərkəz oğlu

    “Əməkdar artist”

    Əlilicanzadə Qorxmaz Məmməd oğlu
    Namazov Zilli Yunus oğlu

    “Əməkdar mədəniyyət işçisi”

    Ağayev Nəsir İsmayıl oğlu
    Dadaşova Nelli Hacı qızı
    Hüseynov Nazim Fikrət oğlu
    Quliyev Babək Barat oğlu
    Mahmudova Zəkiyyə Güləmi qızı
    Məmmədov Əli Bala Ənvər oğlu
    Muxtarova Tamilla Muxtar qızı.

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 31 iyul 2019-cu il.

    Mənbə: http://www.president.az

  • Azərbaycan kino sahəsi işçilərinin “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı



    Azərbaycan kino sahəsi işçilərinin “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 23-cü bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:

    Azərbaycanda kino sahəsində səmərəli fəaliyyətlərinə görə aşağıdakı şəxslər “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilsinlər:

    Ağayev Xanlar Ağakərim oğlu
    Həsənov Mahir Məhəmməd oğlu
    Hüseynov Əlisəfdər Mürsəl oğlu.

    İlham Əliyev
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    Bakı şəhəri, 31 iyul 2019-cu il.

    Mənbə: president.az

  • Tanınmış yazıçı Seyran Səxavətin “Kenquru” adlı povest və hekayələr toplusu işıq üzü görüb

    Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (AYB) tərəfindən gerçəkləşdirilən “aybKitab” layihəsi çərçivəsində Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, yazıçı, şair, nasir, tərcüməçi Seyran Səxavətin Xalq yazıçısı
    Yusif Səmədoğlunun əziz xatirəsinə həsr olunmuş “Kenquru” adlı povest və hekayələr toplusu işıq üzü görüb.

    Qeyd edək ki, layihənin rəhbəri və müəllifi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mətbuat xidmətinin rəhbəri, AYB İdarə Heyətinin üzvü, İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahibleri Meslek Birliği) Azərbaycan təmsilçisi, şair-publisist Xəyal Rzadır.

    Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.

  • Xalq şairi Fikrət Qocaya həsr olunmuş “Səmanın gülüşü mənə xoşdu” adlı yeni kitab işıq üzü görüb

    Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (AYB) tərəfindən gerçəkləşdirilən “aybKitab” layihəsi çərçivəsində Azərbaycan poeziya nümunələrinin müəllifi, şairə, tərcməçi Sevinc Heydərovanın çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birinci katibi, Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı laureatı, Xalq şairi Fikrət Qocaya həsr olunmuş “Səmanın gülüşü mənə xoşdu” adlı yeni kitabı rus dilində işıq üzü görüb.

    Qeyd edək ki, layihənin rəhbəri və müəllifi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mətbuat xidmətinin rəhbəri, AYB İdarə Heyətinin üzvü, İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahibleri Meslek Birliği) Azərbaycan təmsilçisi, şair-publisist Xəyal Rzadır.

    Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.

  • Qazaxıstan Yazıçılar Birliyinin sədri Uluqbəy Esdövlətin “Uluqbəy küçəsi” adlı yeni kitabı işıq üzü görüb

    Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (AYB) tərəfindən gerçəkləşdirilən “aybKitab” layihəsi çərçivəsində Qazax ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Qazaxıstan Yazıçılar Birliyinin sədri, Qazaxıstan Dövlət Mükafatı laureatı Uluqbəy Esdövlətin “Uluqbəy küçəsi” adlı yeni kitabı işıq üzü görüb. Müəllif dəfələrlə Bakıda olmuş, görkəmli Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin şeirləri Azərbaycan türkcəsindən qazax dilinə uyğunlaşdırıb.

    Qeyd edək ki, layihənin rəhbəri və müəllifi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mətbuat xidmətinin rəhbəri, AYB İdarə Heyətinin üzvü, İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahibleri Meslek Birliği) Azərbaycan təmsilçisi, şair-publisist Xəyal Rzadır.

    Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.

  • Ueda Akinarinin “Duman sis içində ay” adlı novellalar silsiləsi kitabı işıq üzü görüb

    Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (AYB) tərəfindən gerçəkləşdirilən “aybKitab” layihəsi çərçivəsində feodal dövrü yapon ədəbiyyatının son klassiklərindən biri Ueda Akinarinin “Duman sis içində ay” adlı novellalar silsiləsi kitabı işıq üzü görüb.

    Müəllifin zəngin ədəbi irsi bu gün də yapon xalqı tərəfindən sevilə-sevilə oxunur. Həmin bədii nümunələr çox zəngindir.

    Qeyd edək ki, layihənin rəhbəri və müəllifi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Mətbuat xidmətinin rəhbəri, AYB İdarə Heyətinin üzvü, İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahibleri Meslek Birliği) Azərbaycan təmsilçisi, şair-publisist Xəyal Rzadır.

    Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.

  • Börü Fight Clubunun Gənc Bozqurdu Cəfərsadiq Mirzəyevi doğum günü münasibətilə təbrik edirik (31 iyul 2007-ci il)

    Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Rəhbərliyi Börü Fight Clubunun Gənc Bozqurdu Cəmil Rüstəmovu doğum günü münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə uzun ömür, möhkəm cansağlığı, xoşbəxtlik, işlərinizdə, bol-bol uğurlar diləyir! Sevib, sevdiyiniz insanların əhatə dairəsində olun!

    Mətbuat xidməti

  • Börü Fight Clubunun Gənc Bozqurdu Cəmil Rüstəmovu doğum günü münasibətilə təbrik edirik (31 iyul 2004-cü il)

    Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Rəhbərliyi Börü Fight Clubunun Gənc Bozqurdu Cəmil Rüstəmovu doğum günü münasibətilə təbrik edir, səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə uzun ömür, möhkəm cansağlığı, xoşbəxtlik, işlərinizdə, ədəbi-bədii yaradıcılığınızda bol-bol uğurlar diləyir! Sevib, sevdiyiniz insanların əhatə dairəsində olun!

    Mətbuat xidməti

  • Şair-publisist İbrahim İLYASLI “Qızıl qələm” Fəxri diplomuna layiq görülüb

    Qırğızstan-Azərbaycan ədəbi əlaqələrindəki fəaliyyətimə, tərcümələrimə yüksək dəyər verdiyinə görə Qırğızıstan Milli Yazıçılar İttifaqının sədri Nurlan Kalıbekova və “Gənc qırğız şeiri” antologiyasının nəşrinə göstərdiyi dəstəyə görə Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, “Mahmud Kaşqari Medalı” laureatı, Əli Kərim adına Sumqayıt şəhər Poeziya Klubunun sədri, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Portalının Sumqayıt bürosunun rəhbəri, şair İbrahim İlyaslı “Qızıl qələım” Fəxri diplomuna layiq görülüb.

    Qeyd edək ki, bundan öncə şair İbrahim İlyaslı Ümumtürk mədəniyyəti qarşısında göstərdiyi xidmətlərə görə “Mahmud Kaşqari Medalı”na və ədəbiyyat sahəsindəki fəaliyyətinə görə “Şahmar Ələkbərzadə adına Beynəlxalq Ədəbiyyat Mükafatı”na və Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin “İstiqlal marşı”nın müəllifi Mehmet Akif Ərsoyun yadigarı “SEBİLÜRREŞAD” Dərgisi Yönetim Kurulu Başkanı sayın Fatih Bayhan və EkoAvrasiya Yönetim Kurulu Başkanı sayın Hikmet Erenin müvafiq qərarıyla Türk dünyasına xidmətlərinə görə mükafata layiq görülmüşdü.

    Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti və İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi.

  • SUMQAYIT – 70… ŞEİR, ESSE MÜSABİQƏSİNƏ START VERİLDİ!!!

  • Tanınmış tədqiqatçı alim Teymur Əhmədov beynəlxalq mükafata layiq görülüb

    Tanınmış tədqiqatçı alim, yazıçı Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı” şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor, akademik, Azərbaycan Respublikası Prezideti Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, “Respublika” qəzetinin və “Füyuzat” jurnalının baş redaktoru cənab Teymur Əhmədov Beynəlxalq Atatürk Mükafatına layiq görülüb.

    AZƏRTAC xəbər verir ki, mükafat yazıçıya Türkiyə ilə Azərbaycan arasında ədəbiyyatı və mədəniyyəti sahəsində yüksək xidmətlərinə görə verilib.

    Mənbə: azertag.az

  • Günel EYVAZLI.”Amazon ruhu – Əzizə Cəfərzadə…”

    Azərbaycan qadını silsiləsindən birinci yazı

    Hər bir yazıçının əsərlərində yüz qat obraz çəkisi, təsvir arealı olsa belə, söyləmək istədiyi konkret mesaj olur. Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında da görəcək, duyulacaq qədər bu mesajı hiss etmək mümkündür. Bəli, üst qatda həmişə ümumi vətən, dil, ərazi, adət və ənənə sayğısı duyulur. Seçilən tarixi şəxsiyyətlərin əsərlərə gəlməsi də təsadüfi olmur. Əlbəttə, Şah İsmayıl Xətainin tarixin qoynundan qopub ədəbi, bədii personaja çevrilməsində Əzizə Cəfərzadənin əsas məqsədi təriqət ayrı-seçkiliyinin gətirdiyi fəsadları abartmaq, karma qanununu oxucunun anlayacağı tərzdə başa salmaq, eyni zamanda vahid dövlət anlayışının vacibliyini vurğulamaqdırsa, digər tərəfdən bütün obrazların başı üzərində daimi bir ruh dolaşımını hiss etmək mümkündür. Bu ruh qüdrətli, əyilməz, idraklı, müdrik qadın ruhudur.

    Doğrudur, yaradıcılıqda şəxsiyyət faktorunun önəmi kölgədə qalsa da, əsas istedadın olub-olmaması qəbul edilsə də, amma bir gerçəklik vardır ki, ondan qaçmaq mümkün deyil.

    Biz bədii əsərlər vasitəsilə asanlıqla qələm adamının psixoloji durumunu aça bilərik. Bünövrəsində bitkinlik, bütövlük olmayan şəxsin cümlələri də qırıq-qırıq olacaq. Oxucu olaraq şəxsin yazdığı mətnlərdə xaotik durumla da üz-üzə qala bilərik. Belə anlarda anlamarıq ki, bu qırıq fikirlərlə müəllif nə demək istəyir axı. Nəyi bildirmək istəyir, nəyə eyham vurur, mesajı nədir, bilmərik. Çünki natamam kompleksiyada mövcud olan şəxslər tam fikir yaradıcısı ola bilmir. Bu, faktdır. Şəxsən mən dəfələrlə bədii mətnlərilə tanış olduğum insanların şəxsiyyətinə də diqqət ayıranda bunun fərqinə varıram. Mütləq mətnlə müəllif arasında paralel mövcud olur. Mətn müəllifin daxilindən keçirdiyi aləmin inikasıdır. Bu daxili aləmdə şəxsiyyət faktoru, yaradıcılıq, istedad qovuşuğunda əgər harmoniya varsa, fundamental əsərlər ərsəyə gələ bilir. Əgər müəllifin daxili aləmi labirintdən ibarətdirsə, fikirlərində dağınıqlıq, xüsusiyyətində ziddiyyət mövcuddursa, düşüncələr çirklənmiş şəkildə cümləyə, mətnə çevriləcək. Həmin mətnlərlə tanış olduğumuzda özümüzdən qeyri-iradi qıcığın yaranmasını da hiss edə bilərik. Mətn oxucuda dolaşıqlıq, çıxılmazlıq hissini verirsə, qaranlığa sürükləyirsə, demək ki, artıq oxucu müəllifin ruh halına daxil olub. Oxucu buradan real həyata ya yazıçının insafına görə sağ-salamat keçid edəcək, ya da Homerin Odisseyi kimi qaranlıq dünyanın əcaib məxluqları arasında çarpışmalı olacaq. Bir sözlə, xarakter mütləq şəkildə yazılarda özünü göstərə bilir.

    Mənim üçün Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığı da bu baxımdan çox diqqətəlayiq mərtəbədədir. Öncə əsərlərdə ruhumun səsinə cavab verən qadınla üz-üzə qalıram, sonrakı mərhələdə isə müəllif yazı priyomlarını açmaqla tarixin, ədəbiyyatın qovuşuğunda bədii əsərlərin yaranması məharətini yazıçı olaraq öyrənə bilirəm.

    Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında Amazon qadın ruhu istənilən situasiyada özünü büruzə verir. Tarix, ədəbi olayların fövqündə adıçəkilən qadın obrazlarını ümumi bir xətt birləşdirir. Onlar müdrik, düşüncəli, idrakı yetkin olan, xarakteri görünən qadınlardır. Sərtdirlər – Afina Pallada kimi, müstəqildirlər, cəsarətlidirlər. Amma bir o qədər də zərifdirlər, gözəldirlər. Bu qadınlarda kişilərə xas intellekt nə qədər hiss olunursa, amma qadına xas xüsusiyyətlər də müəllif tərəfindən unudulmur. Dahi Nizami Gəncəvinin “Erkəksiz yaşayan bu dişi ceyran / Gözəldi, göyçəkdi erkək tovuzdan… Xoşsöhbət, ürəyi saf, mətanətli / Bir pəri əndamlı, xoş təbiətli” kimi təsvir etdiyi Bərdə hökmdarı Nüşabəni ideal qadın obrazı olaraq Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında da görə bilirik.

    “Bakı-1501” tarixi romanında əsas vurğu nə qədər Şah İsmayıl Xətai obrazı üzərinə düşürsə, yaradılan qadın obrazları da kölgədə olurmuş kimi yaradılmır, romanı zənginləşdirmək üçün paralel xətt olaraq işlənmir. Müəllifin həssascasına yaratdığı qadın surətləri siyasi missiyanın, situasiyanın, taleyüklü məsələlərin öhdəsindən məharətlə gəlməyi bacarır.

    Əsərin kulminasiya nöqtəsi sayıla biləcək Şah İsmayıl və Qazi bəyin həyat yoldaşının qılınc savaşı səhnəsi məharətlə işlənib. Qarşısındakının qadın olmasından xəbərsiz olan İsmayıl bir kişiylə döyüşürmüş kimi qılınca sarılır. Həyat yoldaşının qiyafəsini geyinən, vətəninin ağır durumda olduğunu dərk edərək mübarizəyə qatılan Sultanbəyim heç tərəddüd etmədən İsmayılı üzbəüz döyüşə dəvət edir. Biz Sultanbəyim timsalında “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında özünə ədəbi yer tutan qadınları görmüş oluruq. Nizami Gəncəvi yaradıcılığında təsvir edilən Nüşabələri, Şirinləri, Fitnələri görmüş oluruq. Qılınc savaşında İsmayıla qalib gələn Sultanxanım son anda ana mərhəməti ilə rəqibini əfv edir. Halbuki, döyüşə qədər biz Bibixanımın necə Sultanxanıma çevrilməsini müşahidə etmişdik. Adi rəiyyət qızının saraya gəldikdən sonra necə dəyişməsi prosesi bizim gözümüz önündə baş verir. Məleykə tərəfindən saray qadınlarına qarışmayacağı təqdirdə saraya gətirilən Bibixanım sevdiyi kişinin yardımıyla əli qılınclı, yazmağı bacaran birinə – sözükeçən, müdrik, cəld, cəsarətli Sultanxanıma çevrilə bilir. Bernard Şounun “Piqmalion” pyesində adi gülsatan qızın ali düşüncə sahibinə çevrildiyini gördüyümüzdən fərqli olaraq, bu hadisədə sadəliyin, dayanıqlı, düzgün tərbiyənin olduğu təqdirdə əlavə elementlərlə – yazmağı, oxumağı öyrənməklə, sonrakı mərhələdə at çapmağı, qılınc oynatmağı öyrənməklə əlavə zənginlik qazanan qadın obrazını görürük. Bu, Azərbaycan qadını nümunəsidir. O nümunə ki, hal-hazırda yaddaş bazamızdan uzaqlaşmaqdadır. O nümunə ki, az hallarda cəmiyyətimizdə rast gəlinəndir. O nümunə ki, məhz Əzizə Cəfərzadə timsalında yaddaş kartı olaraq xatırlana bilər.

    Hal-hazırda mahiyyətindən uzaqlaşan feminizm termini bundan öncə, indiki mahiyyətindən fərqli olaraq daha saf və daha gözəl mahiyyəti ehtiva edirdi. Elə bu səbəbdən termin artıq öz ideal çəkisini itirdiyi üçün Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığına və yaxud Nizami Gəncəvi ruhuna feministik ab-hava deməkdən bir az çəkinirəm. Amma istənilən halda Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında qadına pərəstişin, Azərbaycan qadınını ən gözəl rənglərlə təsvir etmənin ucalığını görə bilərik.

    Əlbəttə, Naxçıvanın qadın hökmdarına həsr olunmuş “Cəlaliyyə”, “Zərrintac Tahirə” kimi romanların müəllif tərəfindən yaradılması təsadüfi deyil. “Zərrintac Tahirə” romanının ön sözündə “Hörmətli oxucum! İstəyirəm biləsən ki, məqsədim babiliyin tarixi və ya babiliyin islamiyyət, xüsusən şiəliyə qarşı mübarizə tarixini göstərmək olmamışdır. Materialları oxuduqca məni cəlb edən bu hərəkata qoşulan bir çox insanın, hər şeydən əvvəl, Cənubda yaşayan azəri türklərinin azadlıq, istiqlaliyyət uğrunda mübarizə əzmi, bu vuruşmalarda nəinki oğulların, hətta Rüstəmə, Qürrətüleyn kimi cəngavər qızların cürəti, yenilməzliyi olub…” sözləri fikrimizi bir daha təsdiqləyir. Bu qadınlar ad, titul, bölgə baxımından yazıçı tərəfindən fərqli yaradılmağa çalışılsa da, ümumi xarakter baxımından heç də fərqli deyillər. Bir sözlə, yazıçı bu mükəmməl havanı oxucuya məharətlə ötürə bilir.

    Əzizə Cəfərzadə əsərlərinin dili folklor çaları ilə olduqca zəngindir. Yox, bu dil əyalət dilini xatırlatmır, məzhəkə naminə işlədilmir. Və yaxud son zamanların yaranmış əsərlərində əyalət deyibən olduqca dialektik dilə müraciət edilməyib. Qətiyyən. Biz Cəfərzadə əsərlərini oxuyarkən yaddaşımızın unudulmuş nöqtələrinin oyanışını hiss edirik. Unudulmuş terminləri, geyim mədəniyyətinə aid çalarları, müraciətlərin fərqli notlarını, gündəlik həyatın o zamankı halını rahatcana beynimizdə canlandıra bilirik. Bəlkə də bizim – müasir yazarların ən böyük qüsuru əsərlərimizdə Azərbaycan insanından uzaqlaşmağımızdır. Azərbaycan insanı dedikdə isə əyalət üzərinə qaçıb primitiv biçimli obrazları yazıya gətirməyimiz anlaşılmamalıdır. Əzizə Cəfərzadə daha aristokratik fikir adamlarını bədii əsərlərinə dəvət edirdi. Onlar şairlər, rəssamlar, ictimai xadimlər, vətənsevərlərdilər.

    Onun əsərlərində yaradılan Azərbaycan mühiti lokal, məhdud, aləmlərdən təcrid olunmuş şəkildə görünmür. Nəfəs alma genişliyi qədər yazıçı milli kimliyə arxalanaraq, öz qiymətini bilərək, cəmiyyətin, düşüncənin, həyata baxışın qüsurlarını da göstərib tarixin cızığından çıxmamaq şərtilə Azərbaycan mühitini pafosdan uzaq, adi, sadə və dəyərli təsvir etməyi bacarır. Azərbaycan insanının ali düşüncəsini, həm də primitiv həyat baxışını da qələmə almaqdan çəkinməyib. Qüsurları ana kimi, müdrikcəsinə göstərməyi bacarıb. Hətta həll yollarını da söyləməyi unutmayıb.

    “Aləmdə səsim var mənim” romanı ilə yazıçı təkcə Seyid Əzim Şirvani portretini yaratmır. Eyni zamanda cəmiyyətin dar düşüncəsinə, Sonakimilərin daima dışlanmasına, həzzin, zövqün hardasa, heç kimə məlum olmayan uzaq cənnətlərdə olmasının “niyə”liyinə diqqət çəkməyi bacarıb. Şeir məclisində ilk dəfə qadınları üzüaçıq görən Seyid Əzim Sonanın rəqsi qarşısında bihuş olur. Həmin anda “niyə”lər onun iç dünyasını alt-üst edir. Və yaxud rus rəssamının yaratdığı canlı həyat təsvirlərini görən şair “Ya Rəbbi, bəs nə üçün bizə rəsm etmək, insan surətini canlandırmaq qadağan olub. Niyə bizim mollalar deyir ki, guya sən, ey böyük xaliq, çəkilən hər bir rəsm üçün o haqq dünyada çəkən rəssamdan can istəyəcək, çəkdiyi surəti canlandırmağı tələb edəcəksən… Kərəminə şükür, Xudaya, nə üçün bizim bədbəxt müsəlmana dünyanın ən gözəl nemətləri qadağan olunub?” – deyir.

    Ana obrazı qadın obrazının üst mərhələsi kimi Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığında daha baş mərhələdədir. “Bakı-1501” romanında Şah İsmayıl və Sultanxanım əhvalatı kimi, “Zərrintac Tahirə” romanında ana Bədrünnisan və Zərrintac arasında olan dialoqda ana həssaslığını bütün çılpaqlığıyla hiss edə bilərik. Bütün bu həssaslığa rəğmən yazıçı Zərrintac obrazı vasitəsilə qadın həqiqətini də vurğulamağı unutmur: “Ana, canım ana! Axı sən məni başa düşürsən. Sən axı bilirsən ki, sənin tərbiyənlə, atamın öyüdü, təlimilə böyüyən adam heç vaxt pis iş tutmaz, heç kəsi pis yola çağırmaz… Bu bədbəxtlər bizim bacılarımızdır. Niyə gərək ata evində ata-qardaş, ər evində ər, qayın, qayınata, özünün doğub böyütdüyü oğul onun başının ağası olsun? Qadın istəsə çadra içində də, dar divarlar arasında da pis iş tutar. İstəməsə – bir ordu ona sahiblənə bilməz. Nəfsini udar, boğular, yerlərdə ölüsü qalar – təslim olmaz!”.

    Düşünürəm ki, hər bir yazıçının konkret ədəbiyyat missiyası mövcuddur. Bəli, sıradan biri kimi ədəbiyyat sərgisindən ötüb keçənlər də var. Bəlkə də indi onlar daha parlaq və daha görünəndirlər. Olsun. Bəs sabah xatırlanacaqlarmı? Sual budur.

    Həqiqi ədəbiyyatdan, həqiqi ədəbiyyat xidmətindən danışınca gözlərimiz önündə konkret imzalar sıralanır. Kimisi avamlığımızı çılpaqlığı ilə bizə qandırmaq üçün, kimisi “Əkinçi” adına jurnalistika torpağına toxum səpmək üçün, kimisi dramaturgiya, opera, kino, teatr sənəti adına iş görmək üçün ədəbiyyat meydanında yaratdılar, insan kimi yaşadılar və getdilər. Qara torpağa çevriləndən sonra bütün titullar “yox”a çevrilir. Yerdə əlahəzrət söz qalır. Yaratdınmı, yazıya ala bildinmi, bacardınmı? Əgər bacardınsa, söz xatirinə deyil, ədəbi missiya xatirinə yazdınsa, deyilməli kəlməni vaxtında, zamanında deyə bildinsə, xatırlanacaqsan. Yaşadığın dövrdə çarmıxa çəkilsən belə, “göylərə çəkilib” deyib də əbədiyaşara çevriləcəksən. Bu baxımdan Əzizə Cəfərzadə yaradıcı işığına yaxın olunca əski kultun, yaddan çıxmış adətlərin, unudulmuş xarakterlərin ilkin hüceyrəsini, nüvəsini tapmış olursan. O başlanğıc Azərbaycan insanı önünə şəxsiyyət vəsiqəsi olaraq qoyulur. Bizə kimliyimizi xatırladır.

    Mənbə: http://www.edebiyyatqazeti.az

  • “Alkış” dergisinin 106. sayısı yayında

    Uzun süren seçim maratonlarına bir de öğrenci yerleştirme sınavları eklenince iyice başımız döndü. Bundan böyle bir süre sınav da yok seçim de. Uzun süreli geçim sıkıntısı ile baş başa kalmış durumdayız. Seçimlerde en çok konuşulan konular arasında ekonomik sorunlar başı çekiyordu. Hepimiz bir yerlerden bir şeyler bekler olduk. Oysa nasıl üretiriz, nasıl çoğaltırız, niteliklerimizi nasıl üst düzeylere çıkartırız, bunları kendimize sıkıntı etmeliydik. Üretimi unuttuk. Üretmeliyiz, üretmeliyiz. Daha iyisini daha niteliklisini üretmeliyiz.

    Ülke olarak turizm girdileri olmasa ne yapardık bilemiyorum.

    Değerli okurlar; sıkıntımız çok. Kimsesizlerin kimsesi olduğu söylenen Cumhuriyetimiz ne durumda?Kültürel değerlerimizi koruyabiliyor muyuz? Demokrasi gerçekten bize huzur, barış, eşitlik ve özgürlük getirebiliyor mu? Gerçek yol göstericimiz gerçekten bilim mi? Ulaşım ve iletişim sorunlarımız ne durumda? Başka devletlere bağımlı mıyız ya da ne derecede bağımlıyız. Kara ve deniz sınırlarımızda olan bitenlerle nasıl baş edeceğiz.

    İleri adımlar atabilmemiz için kuşkusuz bilim ve sanat bize göre ilk sıralarda yer almalı.

    Mutlu ve umutlu bir yarın özlemiyle.

    Kalın sağlıcakla…

    Oğuz PAKÖZ