Hər insan toxumun nə olduğunu, nəyə bənzədiyini və bitkilərin də məhz toxumlardan əmələ gəldiyini çox yaxşı bilir. Ancaq bir çox insan taxta parçasını xatırladan bir cisimdən bir-birinə bənzəyən və ya bənzəməyən, növbənöv bitkinin çıxdığını, bütün bu bitkilərə aid məlumatların toxumlara necə yerləşdirildiyini, bu məlumatların ayrı ayrılıqda şifrəli olduğunu bəlkə də heç düşünməyib.
Necə olur ki, taxta görünüşlü bir cisimdən xüsusi rəngdə, qoxuda və görünüşdə ləzzətli meyvələr çıxır? Ağacı əmələ gətirən, meyvələri ağaca yerləşdirən toxumdurmu? Meyvələrin və ya çiçəklərin formasını, rəngini təyin edən toxumdurmu?
Bəlkə də insan bu sualları ağılına belə gətirməmişdir. Ancaq insan bu suallar üzərində bir az düşünərsə, “bir toxum ağac istehsal etməyi necə bilir?” sualının cavabı ilə maraqlanmağa başlayacaq. Taxta görünüşündə olan bir cism necə olur ki, istehsal etdiyi ağacın hansı formada və quruluşda olduğunu təyin edə bilir? Xüsusilə də bu sual çox əhəmiyyətlidir. Çünki toxumdan hər hansı bir odun parçası çıxmır. Məsələn, minlərlə fərqli bitki növü içindən hər hansı bir alma ağacını düşünək. Alma ağacı bildiyimiz kimi, torpağa atılan bir toxumdan əmələ gəlir. Toxum kiçik cismdir, amma heç bilinməyən bir şəkildə o toxumun içindən müəyyən müddətdən sonra 4-5 metr uzunluğunda və yüzlərlə kiloluq nəhəng bir agac əmələ gəlir. Ağacdakı almalar hamar qabıqları, özünə xas dadı, içlərindəki şəkərli su ilə qüsursuzdurlar. Toxumun özünə nisbətlə bu cür nəhəng ölçüdə ağacı əmələ gətirərkən istifadə etdiyi tək vəsait isə əvvəlcə içindəki ehtiyyat qida, sonra isə sadəcə torpaq və günəş işığıdır.
Toxumlar tərkibində daşıma sistemi olan, torpaqdakı maddələri mənimsəmək üçün lazımi köklərə sahib olan və çox gözəl tərtib edilmiş məhsul istehsal edir. İnsan ağıl sahibi varlıq olaraq gözəl ağac rəsmi çəkdiyi zaman belə çətinlik çəkir. Bir ağacın köklərindəki və budaqlarındakı detalları çəkmək isə daha da çətindir. Ancaq toxum onu bütün sistemləri ilə birlikdə canlı olaraq istehsal edir.
Mövzunu izah edə bilmək üçün toxum “istehsal edir” deyirəm. Ancaq bu həqiqəti xatırlatmaqda fayda var: Toxum müstəqil bir ağıla, şüura və iradəyə malik varlıq deyil. Yəni belə olduğu təqdirdə ağacları və bitkiləri öz sistemləri ilə birlikdə ortaya çıxaranın, yəni istehsal edənin toxumun özü olduğunu iddia etmək mümkün deyil. Əgər belə bir iddiada olan varsa, toxumun insandan belə ağıllı və elmli bir varlıq olduğu qənaətində olması lazımdır. Əlbətdə bu həqiqətdən kənar bir iddia olar.
Sonda belə bir nəticəyə gəlirik:toxumun içində çox üstün ağıl və kompleks məlumat var. Ancaq bu ağıl və məlumat əlbətdə toxuma aid deyil. Toxumu meydana gətirən maddələrin molekullarının, bu molekulların atomlarının ağıl və məlumat sahibi olduğu iddia edilə bilməyəcəyinə görə, bu məlumat toxumun içinə hər hansı bir şəkildə yerləşdirilmişdir. Bəs bu məlumatı yerləşdirən kimdir?
İnsan bu şəkildə dərindən düşündüyü zaman mühim həqiqətlərlə qarşılaşır. Toxum öz başına hər hansı bir şeyi etməsi mümkün olmayan quru, cansız bir cismdir. Toxumlara bu məlumat çox üstün bir güc sahibi tərəfindən yerləşdirilib. Bənzəri olmayan bu gücün sahibi Allahdır. Toxumlar Allah tərəfindən ağac əmələ gətirəcək məlumata və sistemə sahib olaraq yaradılıblar. Torpağa atılan hər toxum Allahın elmi ilə əhatə olunub, onun elmi ilə böyüyüb inkişaf edir və bitki halına gəlir.
Qeybin açarları Onun yanındadır, Onları yalnız O bilir. O, quruda və dənizdə nələr olduğunu bilir. Onun xəbəri olmadan yerə düşən bir yarpaq belə yoxdur. Yerin qaranlıqlarında elə bir toxum, elə bir yaş və elə bir quru yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-Məhfuzda) olmasın. (Ənam surəsi, 59)
Firuzə HƏSƏNZADƏ