Kuzey Kafkasya’nın Osetya Bölgesi’nde 1865’de doğmuştur. Aynı yıl babası Musa Kundukhov ailesi (karısı, Kubatı, büyük oğlu Aslan Bey ve bir yaşındaki Bekir Sami, akrabaları ve aşağı yukarı 3000 hane kadar olan kabilesiyle) Kafkasya’yı terk ederek Erzurum yolu ile Türkiye’ye geçti. Musa iyi karşılandı. Kendisine paşa rütbesi verildi. Tokat civarında Batmantaş’ta yerleşti ve orada 1877-1878 harbine kadar yaşadı. Kendisiyle beraber Türkiye’ye genç bir subay ve kıymetli bir şair olan Temirbulat Mansurati de göçmüştü. Batmantaş’ta öldü ve orada defnedildi. Eserlerinin çoğu yayımlanmadığı için Batmantaş yangınında mahvoldu ve ölümünden sonra kayboldu. Bekir Sami Bey, Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra Fransa’ya giderek Paris’te siyasal bilgiler alanında yüksek lisans eğitimi aldı.
Bekir Sami Paris’te Okulu bitirip yurda dönünce Hariciye Nezaretinde devlet hizmetine girdi. Cebeligarbi, Petersburg Elçiliğinde kâtiplik, Amasya Mutasarrıflığı ve aralarında Van, Bursa, Trabzon, Beyrut ve Halep gibi büyük illerin de bulunduğu bir dizi ilde vali olarak görev almıştır. Son görevinde Suriye Vali ve Kumandanı olan Cemal Paşa ile anlaşmazlığa düşerek azledilmesi üzerine bir süre Tokat’taki çiftliğine çekildi.
Mütarekeden sonra İstanbul’a gelerek yeni kurulan “Milli Ahrar Fırkası”nın kurucuları arasında yer aldı.
Bekir Sami Bey, Osmanlı Hükümeti ile Anadolu’da kurulan yeni hükümet arasındaki ilk diplomatik temaslarda da elçi olarak bulundu. Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’ya taşınmasından sonra12 Ocak 1920’de yapılmış olan son Osmanlı Meclis-i Mebusan toplantısına Amasya Milletvekili olarak katılmış, bu Meclis’in İngilizler tarafından basılmasını takiben, Meclisi Mebusan’ın kapatılmasının ardından 23 Nisan 1920’de Ankara’da açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne katıldı. 3 Mayıs 1920’de Mustafa Kemal başkanlığında kurulan ilk Ankara Hükümeti’nin Hariciye Vekili(Dışişleri Bakanı) oldu.
Bu sıfatla Sovyetler Birliği’ne ve Londra Konferansı’na giden heyetlerin başkanlığını yapmıştır.
Sivas Kongresi öncesinde Sivas’ta Bekir Sami Bey’in evinde yapılan toplantıda yapılan gizli oyla Mustafa Kemal Paşa başkanlığa, Bekir Sami Bey birinci başkanvekilliğine, Rauf Bey de ikinci başkanvekilliğine, İsmail Hami Bey ve Mehmet Şükrü Bey divan kâtipliklerine seçilmişlerdir. Ancak Bakir Sami Bey’in bu görevi kabul etmemesi üzerine, onun yerine İsmail Fazıl Paşa getirilmiştir.
20-22 Ekim 1919’da İstanbul Hükümeti temsilcisi Bahriye Nazırı Salih Paşa’nın Heyet-i Temsiliye ile Amasya’da yapacağı görüşmelerinde bulunmak üzere Bekir Sami Bey, Mustafa Kemal Paşa, Rauf Bey ve Kara Vasıf Bey ile birlikte 16 Ekimde Sivas’tan hareket edip 18 Ekimde Amasya’ya vasıl oldular.
Bekir Sami Bey’in ve arkadaşlarının Amerikan Mandaterliğinin kabul edilmesi yönündeki görüş ve düşünceleri Amasya’da 5. Kafkas Fırka Kumandan Vekili Arif Paşa tarafından Erzurum’daki Mustafa Kemal Paşa’ya 25-26 Temmuz gecesi bir telgrafla iletildi.
Mustafa Kemal cevabi telgrafta Amerikan Mandaterliğinin şartları ve mahiyetinin henüz müphem olduğunu, kongrede bu konunun görüşülemeyeceğini bildirmiş ve saraydaki gelişmelerin kendisine bildirilmesini rica etmiştir.
Amasya müzakere tutanağı Heyet-i Temsiliye’de kalan nüshasında Bekir Sami, Hüseyin Rauf ve Mustafa Kemal’in imzaları yer alırken hükümet adına temsilci olan Bahriye Nazırı Salih Hulusi Paşa’nın imzasını taşıyan ikinci bir nüsha daha hazırlanmıştır.
Heyet-i Temsiliye üyeleri toplantıdan üç gün sonra 25 Ekimde Sivas’a hareket edip 27 Ekim 1919’da Tokat’ta mola verdiler.
Tokat’ta Mustafa Vasfi Süsoy’un evinde misafir kaldılar.
25 Nisan 1920’de Şube ve Encümen defterinin ilgili sayfasında 1. Sırada Mustafa Kemal Paşa, 2. Celaleddin Arif Bey, 3. Cami Bey, 4. Bekir Sami Bey, 5. Fevzi Paşa, 6. Hamdullah Suphi Bey, 7. Hakkı Behiç Bey, 8. İsmet Bey’lerin isimleri sıralanmıştır.
Amasya Mülakatının basındaki yansımaları Tasvir-i Efkâr Gazetesi’nde yayınlandı.
10-15 Mayıs 1921 tarihli Grup Esas Defterinde yer alan mebuslar arasında Amasya mebuslarından Ali Bey, Ali Rıza Efendi, Bekir Sami Bey, Dr. Asım Bey ve Ömer Lütfi Beyin isimleri yer almıştı.
30 Mart 1920’de yapılan seçimlerde Amasya’dan Topçuzade Ali Bey, Miralayzade Hamdi Bey, Ali Rıza Efendi, Dr. Asım Bey, Mehmet Ragıp ve Bekir Sami Bey mebus seçildiler.
15 Mayıs 1921 tarihli Grup Esas Defterinde yer alan mebuslar arasında Amasya mebuslarından Ali Bey, Ali Rıza Efendi, Bekir Sami Bey, Dr. Asım Bey ve Ömer Lütfi Beyin isimleri yer almıştı.
Bekir Sami Bey daha sonra ağustos 1920 de Moskova’da Lenin ve Çiçerin ile görüşmelerde bulunan Türk heyetine başkanlık etti.
Ardından 21Şubat-12 Mart 1921 de Amasya Mebusu ve Hariciye Vekili Bekir Sami Başkanlığındaki Türk Heyeti ile İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunanistan’ın katılımıyla Londra Konferansı açıldı.
Londra’da yapılan Ortadoğu Konferansı’nda diyalog kurduğu, İngiltere, Fransa ve İtalya Dışişleri Bakanları ile özel birer anlaşma parafe etmek suretiyle Malta’da tutuklu bulunan birçok değerli insanın sürgünden dönüp Milli Mücadeleye katılmasını amaçlamış ise de Ankara’nın onayını almadan yaptığı bu anlaşmalar, Türkiye’nin hükümranlık haklarına aykırı görülmesi üzerine 8 Mayıs 1921’de Dışişleri Bakanlığı görevinden istifa etmiştir.
1923’te ikinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Tokat milletvekili olarak girdi. 1924’te Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’na katıldı. 1926’da Mustafa Kemal’e karşı düzenlenen İzmir Suikastı davasında yargılandıysa da beraat etti. Daha sonra siyasal yaşamdan çekilen Bekir Sami Bey, 16 Ocak 1933’te öldü.
Bekir Sami Bey, istifa öncesinde ve sonrasında TBMM Genel Kurulu’nda heyet içinde yer alan diğer yetkililerin, ağır eleştirilere uğraması üzerine her türlü sorumluluğun kendisine ait olduğunu, hiçbir yetkilinin sorumluluğunun bulunmadığını, ifade ederek heyetinde görev alan insanların zarar görmesine engel olarak örnek bir davranış sergilemiştir.
Sovyetler Birliği’ne yaptığı ziyaret sırasında Osetya yetkilileri ile eski bir Oset soylusu olarak yapmış olduğu görüşmelerin mana ve mahiyetini bilmesi mümkün olmayan Doktor Rıza Nur tarafından haksız olarak eleştirilere muhatap kılınmıştır.
Mütarekeden sonra İstanbul’a gelerek yeni kurulan “Milli Ahrar Fırkası”nın kurucuları arasında yer aldı.
12/08/1923’te Mehmet Emin, Bekir Sami Kunduk, Mustafa Vasfi Süsoy ve Hacı Kamil Bey ikinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Tokat milletvekili olarak girmişlerdir. İki dönem Tokat Milletvekilliği yapmış olan Bekir Sami Bey, 1924’te Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyetçi Partinin kurucuları arasında yer almıştır. 1926’da Mustafa Kemal’e karşı düzenlenen İzmir Suikastı davasında bu partinin tüm üye ve kurucularının yargılanması sırasında yargılanmış ve beraat etmiştir. Bu olay kendisini çok üzdüğü için aktif siyasetten 1927’de ayrılıp köyünde sessiz yaşamayı tercih etti.
Her ne kadar meclisten ayrılmış olsa da gerek ulusal, gerekse u1us1ararası arenada tanınmış başarılı bir siyasetçi ve diplomat olması sebebiyle, altı dil bilen Bekir Sami Bey, Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından Avrupa’ya diplomatik görevlerle kulis için iki defa bizzat gönderilmiştir.
Bir taraftan Türkiye’nin bağımsızlığı için çalışırken diğer taraftan da Kafkasya’nın bağımsızlığı için mücadele etmiştir.
Londra’da 12 Şubat-12 Mart 1921 tarihleri arasında yapılan Ortadoğu Konferansı’nda bu tezin savunuculuğunu yapmıştır. İstanbul’da kurulmuş olan “Şimali Kafkas Cemiyeti” ve “Şimali Kafkas Göçmenleri Komitesi” gibi Kafkas göçmenlerinin sorunlarıyla ilgili kuruluşlarda görev yapmış olması nedeniyle Kafkas göçmen sorunlarını iyi bilenlerden birisiydi.
KAYNAKÇA:
1. Milli Mücadele Yıllarında AMASYA-Hüseyin MENÇ-5. baskı
2. Tokat Tarihi ve Kültür Sempozyumu Bildirileri – Bekir ALTINDAL(25-26 Eylül 2014)
3. Milli Mücadelede Sivas’ın Yeri ve Önemi. Yrd. Doç. Dr. Ramazan TOSUNMillî
4. General Musa Kundukhov’un Anıları-Çeviren Murat Yağan-1978 Kafkas Kültür Dernekleri Yayını
5. Sessiz tarih