Naibov Əkrəm Nəcəf oğlu (Əkrəm Əylisli) — nasir, dramaturq, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sabiq üzvü[1], Azərbaycan Respublikasının sabiq xalq yazıçısı[2][3], respublika Lenin komsomolu mükafatı laureatı (1968), Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi (1968), M.F.Axundov adına ədəbi mükafat laureatı (1991), Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin III çağırış[4] deputatı.
Həyatı
Əkrəm Əylisli 6 dekabr 1937-ci ildə Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində anadan olmuşdur. Burada orta məktəbi qurtardıqdan sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir. M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun nəsr şöbəsini bitirdikdən sonra Azərnəşrin tərcümə redaksiyasında redaktor (1965-1968), “Gənclik” nəşriyyatında baş redaktor (1968-1970), “Mozalan” satirik jurnalında baş redaktor (1970-1971) olmuşdur.
1974-1978-ci illərdə Azərbaycan Nazirlər Soveti Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin baş redaktoru işləmiş, sonra “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru kimi çalışmışdır (1978-1983). Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının katibi (1987-1991), “Yazıçı” nəşriyyatının direktoru olmuşdur (1992-ci ildən). Gənc yazıçıların Moskvada keçirilən Ümumittifaq müşavirəsində (1962), Belorusiya, Moldova və Özbəkistanda sovet ədəbiyyatı günlərində və digər tədbirlərdə iştirak etmişdir (1968-1980).
“Ulduz” jurnalı redaksiya heyətinin üzvü (1967-1978), SSRİ Yazıçılar İttifaqı bədii şurasının üzvü (1968-1976) olmuşdur. SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin və Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı rəyasət heyətinin, eyni zamanda “Azərbaycan” və “Drujba narodov” jurnalları redaksiya heyətlərinin üzvü seçilmişdir (1978-1990). Sovet yazıçılarının nümayəndə heyətinin tərkibində Macarıstan, Polşa və Şimali Yəməndə səfərdə, Əziz Nesinin şəxsi dəvətilə Türkiyədə olmuşdur.
Polşanın Poznan şəhərinin Fəxri vətəndaşıdır. Belorusiya SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı, “Şərəf nişanı” ordeni və medallarla təltif edilmişdir.
Bədii yaradıcılığa şeirlə başlamış, lakin ilk mətbu hekayəsi “Qəşəm və onun kürəkəni”dir (“Azərbaycan” jurnalı, 1959, N 7). Əsərləri xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. Özü də bədii tərcümələr edir, Vasili Şukşinin, Qabriel Qarsiya Markesin, V.Korolenkonun, İ.Turgenevin, Ç.Aytmatovun, H.Məlikin əsərlərini dilimizə çevirmişdir.
Yaradıcılığında dram əsərlərı xüsusi yer tutur. “Quşu uçan budaqlar”, “Mənim nəğməkar bibim”, “Bağdada putyovka var”,”Vəzifə”, “Anamın pasportu”, “Ata mülkü”, “Bir cüt badmüşk ağacı”, “Yastı təpə” pyesləri Bakı, Naxçıvan, Gəncə və İrəvan dram teatrlarında tamaşaya qoyulmuşdur. Ssenariləri əsasında “Gilas ağacı”, “Ürək yaman şeydir”, “Sürəyya” filmləri çəkilmişdir.
Xidmətlərinə görə Şərəf nişanı və “Şöhrət” ordenləri təltif olunmuşdur.
2005-ci ildə Azərbaycan Milli Məclisinə üzv seçilmişdir.
Əkrəm Əylisli “Daş yuxular” əsərində Azərbaycanın tarixi ilə bağlı gerçəklikləri Azərbaycan yazıçısı adına yaraşmayan şəkildə təhrif etməsi ilə ittiham edilərək, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 fevral 2013-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdündən[5] və “Xalq yazıçısı” fəxri adından[6] məhrum edilmişdir.
Mövzular
Amerikalı ədəbiyyatşünas Malihe Tayrelın fikrincə, Əylisli “Sovet cəmiyyətinin soyuqluğu və biganəliyindən doğan özgəlik hissini” təsvir edir. Əylislinin prozası səmimi və alovlu, ancaq eyni zamanda müstəqil fikirlidir. Onun əsərləri ədəbi və siyasi cərəyanlardan eyni dərəcədə uzaq durur və “soyuq, yad cəmiyyətə qarşı mübarizə apararaq, onun öz şəxsiyyətini ifadə edir”.[7]
Əsərləri
Gilas ağacı. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1961, 47 səh.
Dağlara çən düşəndə. Bakı: Azərnəşr, 1963, 56 səh.
Atalar və atasızlar. Bakı: Azərnəşr, 1965, 121 səh.
Mənim nəğməkar bibim. Bakı: Azərnəşr, 1968
Adamlar və ağaclar. Bakı: Gənclik, 1970, 247 səh.
Kür qırağının meşələri. Bakı: Gənclik, 1971, 50 səh.
Ürək yaman şeydir. Bakı: Gənclik, 1973, 152 səh.
Bu kənddən bir qatar keçdi. Bakı: Azərnəşr, 1977, 267 səh.
Gilənar çiçəyinin dedikləri. Bakı: Yazıçı, 1983, 438 səh.
Adamlar və ağaclar. Bakı: Gənclik, 1985, 320 səh.
Ədəbiyyat yanğısı. Bakı: Yazıçı, 1989,
Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). I c, Bakı: Azərnəşr, 1987, 497 səh.
Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). II c, Bakı: Azərnəşr, 1987, 416 səh.
Möhtəşəm tıxac (roman)[8].
Daş yuxular (roman).
Tərcümələri
Ruscadan
Malik Həddad. Çevrilmiş səhifə (roman). Bakı: Azərnəşr, 1965, 116 səh.
Henrix Böll. O illərin çörəyi (povest). Bakı: Azərnəşr, 1966, 126 səh.
Konstantin Paustovski. Qızıl Qönçə. Bakı: Azərnəşr, 1968, 238 səh.
Çingiz Aytmatov. Əlvida, Gülsarı. Bakı: Gənclik, 1969, 261 səh.
Filmoqrafiya
Bağdada putyovka var… (film, 2000)
Çay daşının göz yaşı… (film, 1971)
Əkrəm Əylisli. İşıq həsrəti (film, 2003)
Gilas ağacı (film, 1972)
Həmyerli (film, 1989)
Hörmətli alim yoldaşlar (film, 1971)
Kimdir Məmməd Məmmədov? (film, 1973)
Kür – dostluq çayıdır (film, 1985)
Müşavirə (film, 1971)
Sürəyya (film, 1987)
Şəbih (film, 1971)
Tənha narın nağılı (film, 1984)
Ulu diyar (film, 1984)
Üçüncü zəng (film, 2006)
Ürək yaman şeydir… (film, 1992)
Vətəndaş sərnişinlər… (film, 1971)
“Yüz vədə bir borcu ödəməz” (film, 1971)