Blog

Osmanlı’nın bir uzantısı olması nedeniyle Türk Milli Kurtuluş Savaşı’nın ekonomik ve sosyal sorunlarını tarihi gelişim süreci ile açıklamak gerekir. Bu konuları Osmanlı’nın son yüzyılındaki yaşananlardan bağımsız düşünmemiz mümkün değildir.
Son yüzyılda Osmanlı’nın girdiği bütün savaşlara; 93 Harbi, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı vb., insan ve maddi kaynak sağlayan Anadolu’nun adeta altı üstüne dönmüştü. Anadolu’nun bütün üretim ve sosyal dengesi bozulmuş, yönetim boşluğundan yararlanan bazı insanlar Anadolu insanının elindeki son var olanı da tüketmişti. Bütün bunların üstüne Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru egemen güçler Anadolu’yu artık bir savaş alanı haline getirmişti ki bu gerçek bir felaketti. Artık Türk Kurtuluş Savaşı bu yaşananlardan sonra sadece siyasi ve askeri bir mücadele değil, aynı zamanda mali ve ekonomik bir savaş haline gelmiştir.
Osmanlı Devleti 20. yüzyıla girerken kapitülasyonların etkisi, sermaye yetersizliği, teknolojik geriliği veya yetersizliği, bilgisizlik, istikrarlı bir yönetimin kurulamaması ve sürekli savaşlar nedeniyle ekonomik açıdan dışa bağımlı hale gelmişti. Birinci Dünya Savaşı ile birlikte ise ekonomisi alt üst olmuştu. Hemen her alanda ekonomik sorunlar baş göstermeye başlamıştı. Mustafa Kemal’i yalnız askeri sorunlar değil aynı zamanda maddi sorunlar da bekliyordu.
Mustafa Kemal ve Sivas Temsil Heyeti, Ankara’ya geldiklerinde ellerinde kullanabilecekleri ne bütçe ne de hali hazırda bir hazine yoktu. Oysa kurulması gereken bir ordu, alınması gereken silahlar, karnını doyurmak zorunda olduğu askerler para beklemekteydi. Yalnız Anadolu halkı ile bu nereye kadar mümkün olabilirdi? Halk bir yandan düşmana karşı kendini korumaktan aciz bir devletin borçlandığı yabancı kuruluşlara vergi öderken, diğer yandan da kendisini, düşmana karşı koruyan Kuvayı Milliye güçlerinin ihtiyaçlarını karşılamakta idi.
Bu şartlar altında bir şeyler yapmak, ekonomik kaynak sağlamak, savaş için artık olmazsa olmaz durumuna gelmişti. Son Osmanlı Müdafii (Medine Müdafii) Fahrettin Paşa Afganistan, Pakistan bölgesine gönderilmiş ve buradan gelen yardımlarla biraz olsun nefes almamız sağlanmışsa da düşmanı yurttan atmak için yeterli değildi. Kurtuluş Savaşı’nın bu zor ortamında yardımımıza Buhara Türk Cumhuriyeti halkı ve Onun Cumhurbaşkanı Osman Kocaoğlu yetişti. Türkistan coğrafyasında birçok alanda çağdaşlaşma hareketi başlatan Osman Kocaoğlu.
Bugüne kadar Kurtuluş Savaşı sırasında Rusların gönderdikleri sanılan altınları ve silahları Buhara Cumhurbaşkanı Osman Kocaoğlu yönetimindeki kardeşlerimiz göndermişlerdir.
28 Temmuz 1968 günü Hakk’ın rahmetine kavuşan Osman Kocaoğlu Üsküdar’daki Özbekler Tekkesi haziresinde toprağa verilmiştir. Osman Kocaoğlu, İsmail Gaspıralı’nın “Dilde birlik, fikirde birlik, işte birlik” ülküsü ışığında Türkistan coğrafyasına her alanda çağdaşlaşma ışığı taşımaya çalışan, Rusların baskısından kurtulmak için bağımsızlık mücadelesi başlatan, Buhara Cumhuriyeti’ni kuran bir kahraman mücahit, bir devlet adamı, bir aydındır. Kocaoğlu 1878’de Fergana’nın Oş kasabasında doğmuş, iyi bir eğitim görmüş, Türkistan coğrafyasında pek çok alanda çağdaşlaşma hareketi başlatmış ve 1920-21 yıllarında Buhara Cumhurbaşkanı olmuştur.
Buhara Cumhurbaşkanı, çeşitli kaynaklarda Osman Hoca, Osman Hocaoğlu, Polat Hoca, Usman Khoja… gibi çeşitli adlarla anılıyor, ama o, 1927 yılında yayınlanmaya başlanan Yeni Türkistan dergisindeki yazılarında hep Osman KOCAOĞLU adını kullanmıştır. Osman Kocaoğlu’nun 1900-1922 yılları arasında Buhara Cumhuriyeti’ne giden yolda özellikle Buhara’da yaptıkları, 1924-1991 döneminde Türkistan coğrafyasına egemen olan Sovyetler Birliği’nin asimilasyon politikaları nedeniyle, ayrıntılarıyla bilinemiyor. Bu kahraman insan, Sovyetler dönemindeki yayınlarda, kendi halkına vatan haini olarak tanıtılmıştır. Özbekistan’ın bağımsızlığına kavuşması sonrasında, Özbek tarihçi Prof. Dr. Rüstem Şemsütdinov, yaptığı bir konuşmada bu haksızlığı anlatırken, “Biz tarihçiler Osman Hoca’yı şimdiye kadar vatan haini, İngiliz casusu olarak karaladık” demiştir.
Kurtuluş Savaşı’nın en zor aylarında bir kırılma noktasına gelen mücadeleler sırasında Rusların, Yunanlıları destekleyen İngilizlere olan düşmanlığından yararlanmak isteyen Gazi Mustafa Kemal, İngilizlerin Anadolu’ya hâkim olması durumunda Rus güvenliğinin tehlikeye düşecek olmasını bir koz olarak kullanmış ve Rusların yanımızda yer almasını sağlamıştır. Rusya’nın başında bulunan Lenin’in Türk Kurtuluş Savaşı’na yardım göndereceğini duyan Buhara Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Osman Kocaoğlu hiç tereddütsüz Yüz Milyon Altın (100.000.000) göndermeye hazır olduğunu bildirmiştir.
Vagonlara yüklenerek Anadolu’ya doğru yolu çıkan altınların sadece 18.326.800 altın rublelik kısmı o da üç yıl içerisinde peyderpey Türkiye’ye teslim edilmiştir. Osman Kocaoğlu’nun gönderdiği yardımın 81.673.200 altın ruble tutarındaki bölümü, Lenin tarafından açıkça gasp edilmiştir. Ruslar, geri kalan yaklaşık 90 milyon altını, herhalde aracılık ücreti olarak almış olacaktır!
İstiklal Savaşı devam ederken, Buhara Halk Cumhuriyetinden bir heyet diplomatik temaslar yapmak üzere 17 Ocak 1921’de Ankara’ya gelir. Heyet, beraberinde getirdiği üç adet altın işlemeli kılıç ile Timur’a ait bir Kuran-ı Kerim’i Mustafa Kemal’e hediye eder. Sakarya Zaferini tebrik amacıyla gönderilen bu hediyeler karşısında müteessir olan Mustafa Kemal Paşa, meclis kürsüsünden duygu dolu bir konuşmayı yapar:
“Buhara ahalisinin Türkiye’deki Türk ve Müslüman kardeşlerine hediye olarak gönderdiği Kur’an-ı Kerim ile Türkiye Halk Ordusuna nişane-i takdir ve tebrik olarak irsal eylediği kılıç, Hak din ile hayat-ı hidame-i kuvveti temsil eden fevkalade muazzam ve kıymettar iki yadigârdır. Bu emanetleri elinizden alır iken kalbim heyecan ile doldu. Halkımız ve ordumuz uzaklardaki kardeşlerimizden gelen teşebbüsat ve tebrikat nişanelerinden, şüphesiz, çok mütehassis ve mesrur olacaklardır. Dindaş ve karındaş Buhara halkının arzusunu yerine getirmek, bu Kitab-ı Mukaddes’i millete, seyf-i azizi de İzmir fatihine teslim edeceğim. Allah’ın inayeti ile İnönü ve Sakarya muzafferiyetlerini kazanan milli ordumuz, inşallah pek yakında bu kılıncı da kazanmış olacaktır. Heyet-i muhtereminize de Türkiye ahalisi ve ordusu, Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti namına teşekkür ederim.” (Hâkimiyeti Milliye, 8 kânunusani (Ocak) 1922.)
Kılıçlardan biri Mustafa Kemal Paşa’ya, diğeri Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa’ya, üçüncü kılıç, 9 Eylül sabahı İzmir’e girerek Hükümet Konağına Türk bayrağını çeken İkinci Süvari Tümeni 4. Alayında Bölük Komutanı olan Yüzbaşı Şerafettin Bey ’e verilmiştir.
Yazımı; bu konuda daha geniş bir araştırma ile konunun bütün ayrıntılarını ortaya koyma amacımı belirterek sonlandırırken şunu da belirtmeden geçmek istemiyorum.
Buhara Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Osman Hoca, ülkesi Sovyet işgali altına düşünce, Afganistan üzerinden geçerek 1923 yılında Türkiye’ye sığınır. Atatürk, Osman Hoca’yı sıcak bir ilgi ile kabul eder. Türk vatandaşlığına geçen Osman Hoca, Kocaoğlu soyadını alır, Osman Hoca’ya milletvekili maaşı bağlanır. Bu maaş Osman Hoca’nın vefatından sonra kesilmez, eşi ölünceye kadar ödenmeye devam eder. Atatürk döneminde Sovyetler, Osman Hoca’nın sınır dışı edilmesi için sürekli tazyikte bulunurlarsa da Atatürk buna direnir. Atatürk’ün ölümünden sonra, Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü bu baskılara dayanamaz ve 1939 yılında Osman Hoca’dan 24 saat içerisinde Türkiye’yi terk etmesi istenir. Milli Mücadele’ye yardım etmek üzere, 100 milyon rublelik altını Türkiye’ye nakletmek için seferber olan Buhara Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Osman Hoca (Kocaoğlu) 1923′ten beri vatandaşı olduğu Türkiye Cumhuriyeti’ni terk etmek zorunda kalır. Ancak, İkinci Dünya Savasından sonra, 1946′da Türkiye’ye geri dönebilir. 1968’de vefat eden Osman Hoca, Üsküdar Sultantepe’deki Özbekler Tekkesi’ne defnedilir.

TOKAT VALİLERİ (IX)
AHMET İZZETTİN ÇAĞPAR

1893 yılında İstanbul’da doğdu. Babası Miralay (albay) emekli, şair Muhittin Bey, annesi Şadiye Hanım’dır. (Muhittin Mekki , 1874 Mekke doğumlu olup Arapkirlioğlu olarak bilinen ve çok sayıda eser veren bir kültür adamıdır. 1936’da vefat etmiştir) İzzettin (Çağpar) Selanik Feyz-i Âti Mektebinde orta öğrenimini tamamladı.20 Kasım 1915’te Mülkiyeyi bitirdi. Aralık 1915’de silahaltına alındı. Birinci Dünya Savaşı sonuna kadar yedek subay olarak askerlik yaptı. Aralık 1918’de terhis edildi.
Ocak 1920’de Rusûmat (Gümrükler) Umum Müdürlüğü Muhafaza Memurluğuna tayin edilerek devlet hizmetine girdi. Bu kuruluşun çeşitli kademelerinde 1925 Ekim’ine kadar çalıştı. Bu tarihte görevinden ve memuriyetinden istifa ederek 1928 yılına kadar serbest çalıştı.
18.2.1928 tarihinde Konya Tahrirat Müdürlüğü ile kamu hizmetine döndü.26.9.1929-6.9.1930 tarihleri arasında Akşehir Kaymakamlığında 6.9.1930-10.2.1934 tarihleri arasında Üsküdar Kaymakamlıklarında bulundu. Bu görevden Trakya Umumi Müfettişliği Yazı İşleri Müdürlüğüne atanarak 11.4.1935 tarihine kadar sürdürdü.11.4.1935-19.1.1936 tarihleri arasında Vize Kaymakamlığı yaptı. Buradan İçişleri Bakanlığında önce Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü Yardımcılığı ,sonra da Emniyet Umum Müdürlüğü Yardımcılığı görevlerinde bulundu.
Mart 1939’da valiliğe terfi etti. Sırasıyla Siirt Valiliğinde (14.03.1939-21.10.1940 ),Tokat Valiliğinde 21.10.1940-26.09.1945),Konya Valiliğinde (13.10.1945-11.11.1946),Ankara Valiliğinde ve Belediye Başkanlığında (26.11.1947-09.02.1948),Samsun Valiliğinde (28.02.1948-13.02.1950) bulundu. Samsun Valiliğinden emekli oldu.
10 Ekim 1954 tarihinde vefat etti (Bazı kaynaklar vefatını 1952 olarak göstermektedir) ve Feriköy Kabristanlığına defnedildi.
1930 yılında Akşehir Kaymakamı iken Atiye Hanım’la yaptığı evlilikten 1935 yılında Argon ve 1941’ de Ömer adında iki erkek evladı oldu. Çağpar, iyi derecede Fransızca bilen, yağlı boya ve suluboya resim yapma, müzik ve şiir yazma yeteneğine sahipti.
“Köyde Hakiki Reform ve İdeal Köycülük” adlı 1949 yılında yayınlanan eserin sahibidir.(TBMM Tutanaklarında bu eserin 1000 adet basıldığı ve 3000 lira para ödendiği bilgisi mevcuttur)
1939 Erzincan merkezli Reşadiye, Niksar, Erbaa, Taşova’yı etkileyen depreminin bıraktığı sıkıntıların Tokatlıların yüreklerini sızlattığı bir sırada Siirt Valiliğinden naklen gelen İzzettin Çağpar, zekâ, liyakat, bilgi ve azim gibi dört büyük kıymeti üstünde toplamış bir vali olduğunu kısa zamanda göstermiştir. Onun döneminde Tokat büyük felaketler yaşamıştır.1939’ da ki şiddetli Erzincan depreminden sonra 1942-1943 yıllarında meydana gelen depremler yine çok sayıda can ve mal kaybına sebep olmuştur. Ayrıca 1Nisan 1940’da 3 gün aralıksız yağan yağmurlar neticesi Kelkit ve Yeşilırmak taşmış, köprüler yıkılmış, Turhal yolu kapanmış, Samsun’dan getirilen kayıklarla halka yardım edilebilmiştir.
Depremde gösterdiği cesaret, tedbir alma ve onarma gayreti Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün yüksek takdirlerine mazhar olmuştur.
Tokat ve ilçelerindeki depremin bilançosu ağır olmuştur. Fay hattının kırılması sebebiyle yollar da ağır hasar meydana gelmiş bu da deprem mahallerine ulaşımı geciktirmiştir. Reşadiye’deki Jandarma Karakolunda infilak olmuş akabinde yangın çıkmış, askerler yanarak şehit olmuşlardır. Resmi bilançoya göre 998 kadın 844 erkek olmak üzere 1842 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir..
İzzettin Çağpar Tokat’ta ilk önce Depremin yaptığı tahribatı kısa sürede gidermeğe çalışmış, zarar gören ilçe, nahiye ve köylerin kısa zamanda yeniden imar edilmesine gayret etmiştir. Devletten temin edilen ayni ve nakdi yardımlarla halkın yaraları sarılmaya çalışılmıştır.
Özellikle depremde en büyük zararı gören Erbaa ilçesini eski merkezin 3 km kuzeyinde yeniden kurulmasını planlatarak iki yıl içinde yeni bir ilçenin kurulmasını başarmıştır. Bu çalışmalarında zamanın Erbaa Kaymakamı Ziya Kasnakoğlu ile beraber çalışmışlardır.
Depremden sonra 1 Ocak 1940’da Tokat’a gelen Cumhurbaşkanı İsmet İnönü: ”ÇAĞPAR Yapar” cümlesiyle İzzettin Çağpar’ın başarı ve liyakatini ortaya koymuştur.
Bu konu ile ilgili Almus’ta görev yapan Yazar Talip Apaydın’ın (1926-2014)” Akan Sulara Karşı” adlı eserinde de Almus Nahiye Müdürünün ağzından apayrı bir bilgi aktarılır. (Araştırmacı Özgür Umut Pelitli’ye bu hususta gönderdiği bilgi için çok teşekkür ediyorum.)
Depremden sonra dış ülkelerden yardımlar gelir. Almus’a da Romanya’dan kereste gönderilir. Evler, okullar, resmi binalar yapılmaya başlanır ama işler gereği gibi yürümez.
Cumhurbaşkanı İsmet İNÖNÜ Ankara’dan ikide bir emir verir. “Çabuk olun kış gelmeden yapıları bitiriniz” şeklinde Vali Bey de Almus Bucak Müdürünü arayıp sıkıştırır. Günün birinde Tokat’a bir haber gelir.” Cumhurbaşkanı İsmet Paşa gelecek yapılan işleri denetleyecek” diye.
Vali İzzettin Çağpar telefonla Bucak Müdürünü arar ve talimat verir.
-Yarın şu saatte sizin orada olacağız. Ne kadar adam varsa ellerine birer keser, çekiç, balta tutuştur ve hepsini çatıya çıkar. Durmadan vursunlar ağaçlara. Bucak Müdürü:
-Peki, Efendim, öyle yapıyorlar. Diye cevap verir.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü meydana iner. Bir bakar ki çevreye müthiş bir takırtı . Uzanıp iri yarı Valinin omzuna vurur:
-Çağpar, yapar!
Otomobile binip ayrılırlar.
O dönemde Niksar’da ortaokul, Tokat merkezde Kız Sanat Okulu ve Enstitüsü ile Erkek Sanat Okulu, Beden Terbiyesi Bölge binası, Numune Fidanlığı yapılmıştır. Tokat’ın girişin yolunu Çağpar Mahallesi olarak bayındır hale getirmiştir.
Tokat Belediye Meclisi büyük hizmetlerine binaen Vali İzzettin Çağpar’ı Tokat’ın Fahri Hemşeriliğine kabul etmiştir. Ayrıca deprem sonrası hasar gören Tokat’a bağlı olan 60 hane ve 356 nüfusa sahip olan Yemişbüken köyünün Taşova adıyla ilçe olması için çalışan valiye Taşovalılar da hemşeriliklerine kabul etmişlerdir. Taşova 4 Ağustos 1944 tarih ve 4448 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla ilçe olmuştur.1953 yılında da Bakanlar Kurulu Kararıyla Amasya iline bağlanmıştır. Erbaa’da bugün onun adını taşıyan bir cadde bulunmaktadır.
Tokat Valiliği sırasında aldığı takdirnameler:
“Depremde yıkılan ve hasara uğrayan binalardan yüzde 92’sinin yeniden yaptırılmasındaki kıymetli çalışmalarından dolayı 28.01.1941 tarihinde Başbakanlıkça ve 21.12.1942 de Valilikçe,
“Bugünkü müşkül şartlara rağmen yol işlerindeki başarılı çalışmalarından dolayı1 30.07.1943 yılında Bayındırlık Bakanlığınca,
“Toprak Mahsulleri Vergisi işlerindeki olağanüstü çalışmalarından dolayı”17.05.1945 tarihinde Maliye Bakanlığı’nca,
“Depremden büyük zarar gören Niksar e Erbaa Kazalarındaki imar işlerinde ve Erbaa’nın Ardıçlık mevkiinde yeniden kurulmasında gösterdiği başarıdan dolayı” 26.09.1945 ‘de Bayındırlık Bakanlığı’nca,
“Genel Nüfus Sayımındaki büyük iti bir itina ile doğrulukla yapılmasında gösterdiği üstün başarıdan dolayı” İstatistik Genel Müdürünün önerisi üzerine 05.11.1945’de İçişleri Bakanlığı’nca birer takdirname ile ödüllendirilmiştir.
Araştırmalarımız sırasında farklı, titiz bir kişiliğe sahip olan Vali İzzettin Çağpar’la ilgili o dönem Konya Maiyet Memuru olan Emekli Vali Abdullah Asım İğnecilerin iki anısı dikkatimi çekmişti:
“Vali beyin yanında bulunduğum bir sırada Sümerbank Satış Mağazası Bölge Müdürü makama gelerek İngiltere’den getirtilen kumaşların satışa çıkarılmadan önce arzu buyururlarsa görebileceğini söyledi. Birlikte Sümerbank mağazasına gittik. Vali Bey metresi 15 liradan iki takım elbiselik kumaş kestirdikten sonra müdür beye şu emri verdi.
-Kalan kumaşı Ankara’ya iade et. Kumaşımı Konya’da başkasının sırtında görmek istemem.”
Konya’da iken çıkardığı bir genelge ile hükümet konağında kahve içilmesini yasaklamıştı. Bir sabah hükümete girerken bir kahveci çırağının kahve tepsisiyle içeri daldığını görür ve peşinden gider. Kahveler Başsavcı odasına gitmektedir. Biraz sonra koridorda bir şangırtı kopar. Fincanlar ve kahveler yerlere savrulur. Ertesi günü Başsavcı Valiyi ziyaret eder. Çağpar’ da yaptığı hareketten biraz müteessir olmuştur. Ancak ziyarette kahve konusu edilmez. Başsavcı makamdan çıkarken Vali Kahveci çırağının lakaytlığına kızdığını belirterek bu olaydan rahatsız olduğunu ifade eder.
Vali İzzetin Çağpar, dil çalışmalarını gönülden destekleyen, yöneticilik yaptığı yerlerde her alanda Türkçe’nin kullanılmasına önem veren bir şahsiyettir. Siirt Valiliği sırasında yayınladığı bir genelge ile Türkçe dışında bir dil kullanılmasını yasaklayarak, kullananlara 1 Mecidiyelik para cezası uygulatır. Yine Siirt’teki görevi sırasında daha önce Fransızların işgali altındaki Suriye’ye kaçarak, Fransızların desteğiyle geceleri Türkiye’ye sızıp eşkıyalık eden 43 kişiyi yaptığı bir proje çerçevesinde Türkiye’ye getirtip eylemlerinden vaz geçirtir. Devletten aldığı yetki ve sorumluluk içinde o kişileri ikişer, üçer değişik köylere yerleştirir. Affedilen bu kişilerin mağdur olmamaları için de arazi, hayvan ve para yardımı yapılır. Bu üstün gayretlerinden dolayı da taltif edilir, gözde valiler arasına girer. Tokat Valiliğine tayini de bu başarıların bir neticesi olarak değerlendirilir.
Tokat’taki eğitim çalışmalarını ortay koyan bir örneği de Sıdıka Avar’ın “Dağ Çiçekleri “ eserinde okumuş, bu konuda da Tokat Gazetesinde bir makale yayınlamıştım.
1942 Ekim ayının son haftası Tokat, sonbaharın yağmurlu, soğuk günlerini yaşamaktadır. Elazığ Kız Enstitüsü Müdür yardımcısı Sıdıka AVAR açılışı bir türlü gerçekleştirilemeyen Tokat Kız Enstitüsü‘ne kurucu müdür olarak atanmıştır.
Okul Setenciler Sokağı’nda terk edilmiş dört katlı eski bir Ermeni konağıdır. Tokat’a tayin edilen on beş branş öğretmeni de Tokatlının misafirperverliği içerisinde eşrafın evinde ağırlanmaktadır.
Öğretime açık sandığı okula gelen AVAR’ın önce morali bozulur ama süratle kendini toparlar. Yıl içindeki bütün yoğun çalışmaya rağmen okulun hâlâ tamire muhtaç sınıfları, camları takılacak çerçeveleri, onarılacak bölümleri vardır. Ayrıca henüz badanası bile yapılmamıştır.
Milli Eğitim Müdürü ile birlikte Vali İzzettin ÇAĞPAR’ın makamına çıkarlar. Vali, onları iyi karşılar. Okulun bir an önce öğretime başlaması için tamirat konusunda yardım isterler. Sıdıka Avar, geceleri de onarımın devam edebilmesi ve işçilerin başında durabilmesi hususunda izin ister.
Vali ÇAĞPAR, bu genç müdirenin izin isteğine önce şaşırır, sonra bir kahkaha atar ve ekler: “Olur”
İdealist eğitimci AVAR artık işleri iyice takip edebilmek amacıyla okulda kalmaya başlar. Kadınlığına rağmen çekinmez. Gece gündüz demeden amele ile beraber çalışmayı kendine görev kabul eder. Onun bu gayretine Vali ve eşi de destek verir. Her gün öğleye doğru eşiyle birlikte Sıdıka AVAR’ı ziyarete gelirler.
Sıdıka AVAR, diğer yandan da fırsat buldukça kapı kapı dolanarak yeni açılacak okula öğrenci kaydetmeye çalışır. Okuldaki öğretmenlerle birlikte okulun perdelerini ve masa örtülerini dikerler.
Vali İzzettin ÇAĞPAR’ın bile ummadığı kısa bir zamanda okulun inşaatı tamamlanır. AVAR’ın Tokat’a gelişinde on dokuz gün sonra mütevazı bir törenle mülki ve mahalli yöneticilerin, halkın yoğun katılımıyla okulun açılışı yapılır.
Bu kısa sürede gerçekleştirilen başarı devletçe de kayıtsız kalmaz. Cumhurbaşkanı İsmet İNÖNÜ ve Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali YÜCEL’den Tokatlıların ve onların şevkini yükselten telgraflar gelir.
Yazımızın bu bölümünde de sporla da ilgilenen Vali İzzetin Çağpar’ın , Değerli Ağabeyim Hami Karslı’nın babası Abdulkadir Karslı’dan dinlediği belgesi mevcut bir anısını aktarıyorum:
Niksar’dan 30 Kasım 1944 tarihinde Tokat Gençlik Kulübü Başkanlığına gönderdiği bir yazı:
“İki komşu memleket gençliğini birbirleriyle görüştürüp, tanıştırmak aynı zamanda bir futbol teması yapmak üzere 2 Aralık 1944 cumartesi günü Tokat’a gelmek arzusundayız. Bu konudaki müspet (olumlu) cevabınıza acele intizar eder (bekler) selam ve saygılar sunarız”
Yazının altında “Gidiş-geliş vesait masrafı kulübümüze; diğer hususatın temini kulübünüze aittir” şeklinde bir de not düşülmüş.
Amaca dikkat eder misiniz, “iki komşu memleket gençliğini birbirleriyle görüştürüp, tanıştırmak!”
Valiler, aynı zamanda Beden Terbiyesi Bölge Başkanlığı görevi de yapmaktadırlar.
Bütün ülkede yapılan sportif faaliyetler her pazar günü saat 21’de Ankara Radyosu’nda yayınlanmaktadır. Niksar İdman Yurdu’nun yaptığı çalışmalar da, telgrafla radyonun “spor neşriyat” servisine bildirilmiş ve radyodan tüm yurda duyurulmuştur.
Vali İzzettin Çağpar’ın Niksar Gençlik Kulübü Başkanlığı’na gönderdiği 23.6.1945 tarihli yazıyla “1 Temmuz 1945 Pazar günü öğleden sonra Tokat sahasında yapılacak Atletizm Gül Kupası Müsabakalarına ait program” gönderilerek “bu hareketlerin intizamla cereyanına önem verilmesi” istenmektedir.
Ve Vali İzzetin Çağpar’ın yine musikiye olan düşkünlüğü:
Babası gibi şair ruhlu olan Valinin bir şiiri Bestekâr Cevdet Çağla tarafından Kürdilihicazkâr makamında bestelenmiştir
“Yeşil sular çalkalandı
Köpükleri halkalandı
Deli gönül dalgalandı
Denizlerin engininde
Bahçemizin kelebeği
Hiç beğenmez bir çiçeği
Deli gönül bir bebeği
Sevdi aşkın beşiğinde
Deli gönül, çapkın gönül
Bir gazele baygın gönül
Dünyalara dargın gönül
Can verecek yâr elinde”
Yazımızın bu bölümünde de Devlet Eski Bakanımız Sayın Metin GÜRDERE’nin basıma hazır “Zamana, Olaylara ve İnsanlara Şahitlik Edenlerin Anlattıklarıyla 20.Yüzyılda Tokat” eserinden önemli bilgileri izniyle aktarıyorum:
Bugüne dek görev yapmış valilerimiz arasında Vali Recai Güreli’den sonra Tokat şehrinin ekonomik ve sosyal gelişmesi için en çok çalışan ve katkı yapan Vali İzzettin Çağpar’dır. Görev yaptığı yılların II. Dünya Savaşının kıtlık ve yokluk yılları olduğu göz önüne alınınca yaptıkları daha da anlam kazanmaktadır.
O’nun zamanda Tokat’ta yapılanlar aradan 70 yıl geçtikten sonra bile şöyle veya böyle insanlarının hayatının bir parçası. Hayatı etkilemeye ve şekillendirmeye devam ediyor.
*1939 Depreminin yıkımının onarılması
*Erbaa ilçesinin yerinin değiştirilerek yeni bir Erbaa kurulması
*Taşova ilçesinin kuruluşu (Sonradan Tokat’tan ayrılarak Amasya’ya bağlanacaktır)
*Artova İlçe Merkezinin Çamlıbel’den şimdiki yerini taşıması.
*Kazova Sağ Sahil Sulama Kanalının işletmeye açılması
*Kazova İnekhanesi’nin ve Tokat Fidanlığı’nın Kurulması
*Tokat GOP Bulvarı ilk çalışmasının başlaması (Taşköprü-Taşhan arası)
*GOP Stadyumu’nun şimdiki yerine kurulması
*Kız San’at Okulu (Kız Meslek Lisesi) nin ve Erkek San’at Okulu (Endüstri Meslek Lisesi) nun açılması.
*Namık Kemal İlkokulu’nun yapılması
*Bugünkü Adliye Binası’nın arkasındaki 2010 yılına kadar 70 yıl cezaevi olacak binanın tamamlanması.
Vali kadar eşi de aktiftir. Çocuk Esirgeme Kurumu Başkanı ve Halkevi yönetim kurulu üyesidir.
Göreve geldiği ilk yıl, gelecekte yapacağı çalışmaları TOKAT VİLAYETİ BEŞ YILLIK (1941-45)
İŞ PROGRAMI ile gelecek beş yılı plânlayan bir iş programı hazırlatmıştır. Bir örneği Cinlioğlu Kütüphanesi’nde olan bu programın ön sözünde Vali, İdare (yönetim) arkadaşlarına: “Program çalışmalarında noksanın olsa da zararı yoktur. Kat’iyen (kesinlikle) programsız çalışma” demektedir.
Beş yıllık iş programında yıllara göre hangi köylerde okul, köy odası, köy okuma odası, çamaşır evi, köy meydan sahası, çeşme, içme suyu ıslahı, umûmî helâ (genel tuvalet), kiremit ocağı açılması, damızlık hayvan alımı ve aşım durağı, ağaç dikimi, numune bağ tesisi, büyük köylerde dükkân gibi kalkınma ve gelişme adına akla gelen her konuda neler yapılacağı ayrı ayrı programlanmaktadır.
Program, yapılacak işleri tespit ederken eksikleri ve ihtiyaçları da göstererek bir anlamda dönemin fotoğrafını çekmekte ve bu fotoğraf ülkesini kalkındırmak ve geliştirmek için çırpınan bir dönemin yöneticilerinin hayallerinin, heyecanlarının olduğu kadar, nerelerden nerelere geldiğimizin de belgesi.
Nâhiye ve köylerde kadın ve erkek kıyafetleri yeknesaklaştırılacaktır (tek tip olacaktır).
Merkez kazaya bağlı köyler ahalisinin kıyafetleri de medeni bir şekle sokulacaktır.
Köy evleri altında bulunan ahırlar evlerin haricine çıkarılacaktır. Otuz köyde evler beyaz badana yaptıracaktır. Köy evleri haricinde birer gübrelik yaptırılacak, gübreler buraya taşıttırılacaktır.
Mezarlıklar köy haricine çıkarılacak etraf duvarla çevrilecek, ağaç dikilecektir
GOP BULVARININ AÇILIŞI
Vali programda göreve başladığı 1940 yılında yapılan çalışmalardan ve 1941 yılı yol inşaatı programından da bahsetmektedir.
Yeniden yapılan Halkevi ve Çocuk Esirgeme binaları tamamlandı.
Gümenek köprüsü inşaatı tamamlandı.
GOP Bulvarı kazı ve dolgu çalışmaları devam ediyor.1941 yılında parke taş kaplama çalışmaları devam edecek, yolun kenarına bir ilkokul yapılacaktır.
Yol açılmadan önce şehrin sınırları Sümbül Baba Tekkesinde bitiyordu. GOP Bulvarı açılınca Vali yolun kenarına önce Vali Konağını taşıdı.
Stadyumun bulunduğu yere ilk futbol alanını oluşturuldu ve kapalı tribün yapıldı.
Bugün Pancar Bölge Şefliğinin olduğu yer çocuk bahçesi olarak düzenlendi.
Şimdiki Namık Kemal İlköğretim Okulu’nun yerine tek katlı bir ilkokul yapılarak dönemin Cumhurbaşkanını olan İsmet Paşa adı verildi. 1950 deki iktidar değişikliğinden sonra ismi Namık Kemal olarak değiştirildi.
Tokat Belediye Meclisi yaptığı çalışmalardan dolayı Vali İzzettin Çağpar’ı fahri hemşeri yaptı. Açılması ve yeni yapılar yapılarak gelişmesi için büyük çabalar sarf ettiği bugünkü GOP Bulvarının ortasından geçtiği semte de Çağpar Mahallesi adını verdi. Vali Tokat’tan ayrılınca vefasızlık kültürümüz gereği mahallenin adı değiştirildi. İş bununla da bitmedi.
İzzettin Çağpar 1939 depreminde büyük hasar gören o zamanki adı “Çiprek” olan Kazova’daki bir köyü plânlı bir şekilde yeniden kurmuş. Adını da değiştirerek oğlunun adı olan “Sorgun” adını vermişti.
1960 lı yıllarda köylere yeni isim verme çalışmaları yapılırken;
“Bu Sorgun’da nereden çıktı? Bu da gâvur ismi olmalı” diye düşünülmüş olacak ki köyün adı üçüncü kere değiştirilerek “Yeşilyurt” yapıldı. Vali Kalaycık Köyünü de yeniden kurdurdu. Kalaycık’ın eski adı Kale Köy imiş, sonra Kalaycık olmuş.
Onun çok önemli çalışmalarından biri de o yıllarda artan sıtma hastalığı ile ilgili Ankara’ya durumu ve bu konuda alınmasını uygun gördüğü önlemleri anlatan bir yazı göndermesidir.
Hükümet, sıtma hastalığının önüne geçmek için daha çok sivrisineklerin ürediği yerleri ilâçlayarak çalışmaya başladı. Bu çalışmalar çok uzun yıllar sürmüş, 1950 li yılların sonunda başarıya ulaşmıştır. İlk olarak 1942 yılında Samsun Sıtma Savaş Bölgesi’ne bağlı Tokat Şubesi olarak 32 köyde mücadeleye başlandı. 1945 yılında Tali (2. Derece) Bölge olarak teşkilât kuruldu.
Sivrisinek ve onun yaydığı ölümcül sıtma hastalığı sebebiyle Kaz Gölü’nün kurutulması Cumhuriyetin ilk yıllarından başlayarak il yöneticileri için bir hedef olmuştu.
O günkü yönetimde sulak alanlar ve buralardaki yaban hayatı konusunda bugünkü çevreci anlayış ve endişeler yoktu. Yöneticilerin derdi sivrisinek yuvası, baş belâsı Kazgölü’nden bir an önce kurtulmak, ortaya çıkacak tarım alanında bir şeyler yapmaktı.
Kaz Gölü’nün kurutulması vilâyet için esastır. Şeker Fabrikasının burada bir pancar tohumu yetiştirme müessesesi (kuruluşu) kurması bu yer için vaki olan diğer teşkilattan (aynı yeri isteyen diğer kuruluştan) tercihe sayandır (önceliklidir). Çünkü ancak bu şekilde açılacak kanallarla gölün kurutulması ve yakinen takip olunması mümkün olunacaktır.
TOKAT VİLAYETİ BEŞ YILLIK (1941-1945) İŞ PROGRAMI ÇERÇEVESİNDE BİR YILDA YAPILAN İŞLER
Tek tip üzerine modern kasap dükkânları yapılmış, gazhane inşası tamamlanmış, spor alanının beton tribünü inşa edilmiş, yıllardan beri tamamlanması beklenen cezaevinin bütün noksanları giderilmiş ve mahkûmlar yeni binaya taşınmışlardır. Mezbaha için yeni et kamyonu tahsis edilmiş, senelerden beri bulunamayışı nazarı dikkati celbeden belediye cankurtaran otomobili temin olunmuştur.
Genel olarak ilçe, bucak ve köylerin ihtiyaçları merkez ilçesinden fazla olduğu için çalışma programının bu yerlere ait olanları titizlikle başarılmıştır. Bununla beraber şehrin bozuk olan yolları ya onarılmış yahut tamamen yeniden yapılmıştır. Bu suretle şehir içi yolları ve kaldırımları programa göre düzeltilmiştir. Merkez ilçesiyle diğer ilçeler arasındaki yolların çamurdan ve kardan kapanmasını önlemek için yol yapılması hususunda hiçbir duraklamaya müsaade edilmemiş Tokat-Sivas yolunun mühim bir kısmının parke onarımı, Tokat-Turhal yolunun şehir içine rastlayan parke döşenmesi, Tokat-Niksar yolunun esaslı bir kısmının onarılması temin edilmiştir. Bucak merkezlerine giden yollar onarılmıştır. Köylünün yardımı ve yüksek fedakârlığı ile de bazı kurutma, suyollarının temizletilmesi gibi mükellefiyete bağlı işler hiçbir şikâyete ve memnuniyetsizlikle karşılanmadan başarılmıştır.
Şimdi yapılan diğer işlerin bir kısmını sıra ile kaydedelim:
1-Muhat (Çevreli) Çerçi, Leveke (Gölgeli), Tomara (Gümeleönü), Almus, Daduhta (Çambudak), köy okullarının inşası tamamlanmıştır.
2-Bir çok kuyulara beton bilezikler yaptırılmıştır, yunaklar islâh edilmiş, kaçaközü suyunun tahlili yaptırılmış ve içilebileceği anlaşılmıştır.
3-Gökdere Bucağı Bizeri (Akbelen) pansiyonlu okulunun binası ve öğretmenevi bitirilmiş, Ohtap (Yağmurlu) köyünün öğretmenevi yapılmıştır.
4-Erbaa Cezaevi inşaatı bitirilmiş, ortaokul inşasına başlanmış, Kozlu okulunun öğretmenevi işliği yapılmış, Hayati (Doğanyurt) okulu öğretmenevi tamamlanmıştır.
5-Niksar’da yol inşaatı ve onarımına hızla devam edilmiş ve köylerin irtibatları temin edilmiştir.
6-Ayvaz mesiresine yazlık gazino ve lokanta binası yaptırılmıştır.
7-Avara (Serenli) ve Kiracı köylerine yeni tip okul binaları yaptırılmıştır.
8-Reşadiye’de yeni belediye binası inşa olunmuş ve Reşadiye kaplıcası onarılmıştır.
9-Taşova’da birçok yollar onarılmış, Tekelüze köyünün okul binası tamamlanmış, Karlık okulu çatıya alınmıştır. Sepetli köyü öğretmenevi ve Borabay köyünde iki öğretmenevi, Kaleköy okulunun işliği ve öğretmenevi ile Belevi köyünün öğretmenevi bitirilmiştir. Ayrıca Kirampa (Zile Dağiçi) köyü ile Tansa (?) köyü okullarının öğretmenevleri ve Hacıbey köy okulu inşaatı da tamamlanmıştır. Diğer köylerde de program mucibince okul ve öğretmenevleri yapılmakta bulunmuştur.
10-Her köyde birer ecza dolabı yaptırılmıştır.
12-Turhal da yol inşaatı programa göre yaptırılmış, birçok yollarda esaslı onarıma tabi tutulmuştur.
13-Küçükendiz (Küçükbağlar) ve Kazgölü ayağında iki köprü onarılmıştır.
14-Pazar bucak merkezinde iki öğretmenevi, iki işlik yapılmış ve arazi alınmıştır.
15-Zile de Şehitler abidesi, abide sahasının duvarları ve sahanın toprak tesviyesi işi tamamlanmıştır.
16-Yıldıztepe Kasabası köyü okulu inşası bitirilmiş, Çeltek, Maşat (Yalınyazı Kasabası) köyleri öğretmenevleri yapılmış, Kervansaray köyündeki pavyon üç öğretmenevine tadil olunmuştur.

TOKAT VALİLERİ (VIII)
MAHMUT SELAHATTİN ÜNER

Binbaşı Hamza Bey ile Şevkiye Hanım’ın oğludur.1894 de İstanbul’da doğdu. Vefa İdadisinde lise öğrenimini tamamladıktan sonra Ekim 1914 de Mülkiye’den iyi derece ile mezun oldu. Mezuniyetinden sonra hemen silahaltına alındı.1.Dünya savaşı süresince yedek subay olarak görev yaptı ve Nisan 1919’da terhis edildi. Bir süre serbest kaldıktan sonra Anadolu’ya geçerek Milli Hükümet emrine girdi.
4 Mayıs 1920 de Gebiz,11 Ağustos 1920 de Kemer,28 Mart 1921 Serik Nahiye Müdürlüklerine getirildi. Serik Nahiyesi Müdürü iken 6 Eylül 1921 de 2. defa silahaltına alındı. İstiklal Savaşı süresince Garp Cephesi emrinde Muhabere Yedek Teğmeni olarak hizmet gördü.17 ağustos 1923 de terhis edildi.
4 Aralık 1923’ de Buldan,9 Mayıs 1925’ de Garbi Karaağaç (Acıpayam) ,9 Ağustos 1926’da Siverek kazaları Kaymakamlıklarına,16 Ağustos 1928 de Dâhiliye Vekâleti Vilayetler İdaresi Müdür Muavinliğine, 30 Temmuz 1930’ da aynı bölümde 1.Şube Müdürlüğüne ve Umum Müdür Muavinliğine, 1 Şubat 1933’de Ankara Vali muavinliğine atandı. Ehliyet ve başarısı göz önüne alınarak unvanı Ankara Vali muavinliğinden Valiliğe yükseltildi.
14 Haziran 1939’ da Tokat, (Bazı kaynaklarda Vali Selahattin Üner’in Mayıs 1939’da Tokat’ta göreve başladığı belirtilmekte ise de elimizdeki mevcut arşiv kayıtlarımızda da Haziran ayında göreve başladığı görülmektedir), 26 Ağustos 1940’da Çoruh ( Artvin ) ,11 Aralık 1941’ de Isparta Valiliğine, 21 Kasım 1942’ de Bilecik Valiliğine, 17 Haziran 1946’ da 1.Genel Müfettişlik Baş müşavirliğine tayin edildi.
Bu son görevinden 1 Ocak 1948 ‘de emekliye ayrıldı. Emekli olduktan sonra yerleştiği Ankara’da 15 Şubat 1954 Pazartesi günü vefat etti. Leman Hanımla evli olup bir kız, iki erkek evlat babasıdır. Fransızca bildiği sicilinde yazmaktadır. Üner, İstiklal Savaşındaki başarılarından dolayı Kırmızı şeritli istiklal madalyası ile taltif edilmiştir.
Vali Selahattin Üner’in Tokat’a gelişi o günkü gazetelerde şöyle anlatılmaktadır:
“Tokat Valiliğine tayin buyurulan Ankara Vali Muavini Bay Selahattin Üner Tokat’a giderken Zile İstasyonunda başta Kaza Kaymakamı Nami Ünal olduğu halde memurin, halk, sporcu ve izciler tarafından karşılanmıştır. Hazırlanan büfede şereflerine çay verilmiştir. Memleket ihtiyaçları hakkında ciddi ve samimi hasbihâllerde bulunulmuştur. Vali refakatında kaymakam olduğu halde Tokat’a hareket etmiş ve aynı tezahürat ile uğurlanmıştır.(27 Haziran 1939 Yeşilırmak Gazetesi)”
“ Vali Selahattin Üner, Turhal’a gelişinde Vali Vekili, Belediye Reisi, Turhal Şeker Fabrikası Müdürü, resmi ve mahalli zevat ve halk tarafından karşılanmış, Turhal Halk Partisi binasında hazırlanan çaya davet edilmiştir. Otomobille hareket eden Valiyi Tokat Ortaokulu önünde Korgeneral Galip Türker askeri bando ile karşılamıştır. Törende mülki ve mahalli erkân ve halk da hazır bulunmuştur. (16 Haziran 1939 Yeşilırmak Gazetesi)”
Tokat’a gelişinden kısa bir süre sonra Hatay’ın anavatana katılması münasebetiyle Tokat’ta da büyük kutlamalar yapılmış devlet büyüklerine telgraflar çekilmiştir.
Cumhuriyet Meydanında Vali Selahattin Üner, Kolordu Komutanı Korgeneral Galip Türker, Belediye Reisi Remzi Topçam, mülki ve mahalli erkân, okullar, Halkevi yöneticileri ve halk toplanmıştır. Askeri bandonun İstiklal Marşını çalmasının ardından Halkevinin genç hatiplerinden Fikret Altunel, Hulusi Yetişkin ve Fahri Alpay bire konuşma yapmışlardır. Onuncu yıl marşı söylenip anıtın etrafında meşaleler yakılmış, fener alayı düzenlenmiştir. Bu milli sevinci paylaşmak için telgraflar çekilmiştir:
“Sayın Fevzi Çakmak
Genel Kurmay Başkanı
ANKARA
Hatay’ın anavatana iltihakını büyük bir sevinçle karşılayan Tokat halkı bugün Cumhuriyet meydanında toplanarak yüksek sevk ve idareniz altında Türk Ordusunun Afyon ve Dumlupınar’da millete kazandırdığı müstakil ve mesut bir vatandan sonra Cumhuriyet hükümetimizin harici siyasetimizdeki dahiyane sevk ve idaresi sayesinde Türklerin yaşadığı bu vatan toprağının da anavatana bağlanmasından dolayı ebedi minnettarlıklarını coşkun bir suretle izhar ettiklerini en derin tazimlerimle arz eylerim.
Vali ve İl Yönetim Kurulu Başkanı
S.Üner”
Bu dönemde önceki vali Faiz Ergun zamanında başlatılan işlerin tamamlanması için çalışılmış ancak 1939 Aralık ayının son günlerinde meydan gelen deprem bütün bu çalışmaların aksamasına hatta dokuz ay sonra Vali Selahattin Üner’in görevden alınmasına sebep olmuştur.
Yapılan işlerin en önemlilerinden biri de Kazova sulaması ile ilgili yapılan büyük çalışmalardır. 18 Haziran 1939 tarihinde Kazova Sulama Kanal Hafriyatına başlanması için Gümenek Köprüsünde bir tören yapılmıştır. Tokat halkı çok önemsediği bu tören için otobüslerle Gümenek’e taşınmıştır. Bir bayram havası içinde geçen törende önce İstiklal Marşı okunmuş sonra Vali Selahattin Üner , Kurmay Başkanı Albay Cevat, Belediye Başkanı Dr. Remzi Topçam, Tokat Saylavı(milletvekili) Sıtkı Atanç, Tokat Ortaokulu Türkçe Öğretmenlerinden Bay Fikret (Altınel), çiftçiler adına Bay Fevzi Çubukçu, Samsun Mıntıkası Su İşleri Bölümü Yüksek Mühendisi Bay Sabri Talay birer konuşma yapmışlardır.
Törene Samsun, Amasya, Turhal ve Zile’den çok sayıda kişi katılmıştır. Ayrıca Zile Kaymakamı Bay Nami’de (Ünal) bu törene iştirak etmiştir. Törene katılan halk validen yüksek makamlardaki ilgililere teşekkür edilmesini istemişlerdir. Davet edilen törene katılamayan Başvekil Dr. Refik Saydam, Nafia Vekili Ali Fuat Cebesoy’un tebrikleri okunmuştur.
Nafia Vekâleti 1.556.000 lira bu iş için ödenek tahsis etmiştir. 1200.000 dönümlük arazinin büyük bir kısmının sulanması düşünülen proje de Tozanlı Irmağının kaldırılması da hedeflenmiştir.
Vali Selahattin Üner’in bu törendeki konuşmasından kısa bir bölüm aktarıyoruz: (23 Haziran 1939 Tarihli Yeşilırmak Gazetesi)
“Sayın dinleyicilerim.
Cumhuriyet Hükümetimizin esaslı prensiplerinden biri de muntazam bir program altında, memleketin zirai mıntıkalarında sulama tesisatı yapmak ve bu mıntıkaların mahsul verimini ve kabiliyetini inkişaf ettirmek , müstahsillerimizin yüzünü güldürmek ve kendilerini Cumhuriyetin bütün feyzi nimetlerine kavuşturmaktır.
Bugünkü iktisadi vaziyetten mahreç piyasalarında Türk mahsullerinin bereket ve nefasetini temin ve rekabette üstünlüğünü muhafaza eylemek, ziraatta ve sulamada fennin bütün terakkiyatından istifade ile olur. Bu vaziyeti eski ziraat usullerimizle temin edemeyiz. Artık kara sapanla ekip havadan su beklemek ve işi mukadderata terk edip sonra mahrumiyetle karşılaşmak gibi sıkıntılı vaziyetlere sulama tesisatı ile çiftçilerimize veda ettireceğiz.
…
İş bu tedbirler cümlesinden olmak üzere Kaz ovası sulama ameliyatına 1.454.000 lira tahsis edilmiştir.
Milli bütçemizin bu günkü bin bir ihtiyaç karşısında mıntıkamıza ayırdığı bu paradan dolayı Milli Şefimize ve sayın vekillerimize candan ve samimi tazimatımızı arza sizden müsaade isteyeceğim. 120.000 dekarlık bir araziyi sulayacak olan bu ameliye için kıymetli Samsun Bölgesi Su İşleri Müdürüne ve bu işi üzerine alan Hathas Şirketine başarılar dilerim.”
Yine bu dönemde vilayetimizde bir Fidanlık kurulması hakkında Baş Vekalet Yüksek Makamına ve Ziraat Vekaletine dilekçeler gönderilmiş, bu istek ilgili makamlarca incelenerek bir ziraat şehri olan Tokat’ta Fidanlık kurulması çalışmalarına başlanacağı bilgisi sevinçle karşılanmıştır.
Diğer taraftan şehri ilçelere ve komşu şehirlere bağlayan yol çalışmalarına devam edilmiştir. Tokat-Niksar yolu, Niksar-Ünye yolu, Tokat-Turhal-Amasya yolu, Niksar-Erbaa yolu, Tokat-Sivas yolunun bazı bölümlerinin ihaleleri yapılmıştır.
26-27 Aralık 1939’da ülkemizi yasa boğan binlerce vatandaşımızı kaybettiğimiz Erzincan depremi vuku bulmuştur. Bölgemizi de büyük ölçüde etkileyen depremde ilk belirlemeler göre (1 Ocak 1940 tarihli resmi bilanço) Niksar’da 200 ölü 300 yaralı,3’ü resmi olmak üzere 700 ev yıkılmıştır. Erbaa’da 590 ölü 1100 yaralı vardır. Devlet süratle vatandaşın yaralarını sarmaya çalışmıştır.
Cumhurbaşkanı İsmet Paşa 1 Ocak 1940’da Tokat-Niksar,2 Ocakta Turhal’ı ziyaret eder. Yanında Dâhiliye Vekili Faik Öztrak, Sıhhat İçtimai ve Muavenet Vekili Hulusi Aktaş, Donanma Umum Komutanı Korgeneral Cemil Cahit Toydemir vardır. Bu gezi sırasında talihsiz bir olay yaşanır. İsmet Paşa Niksar’a giderken makam otomobili Cilgori’de (Gökdere) çamura saplanır. Depremde Cilgori Karakolu da tamamen yıkılmıştır. Burada incelemelerine devam ederken otomobil halkın yardımıyla çamurdan çıkarılır ama İsmet Paşa çok sinirlenir ve valiyi azarlar. Ayrıca valinin depremden ancak 3 gün sonra oralara gitmesinden, yaptığı çalışmaların yetersizliğinden dolayı ona kızgındır. Cumhurbaşkanı İsmet Paşa Ankara dönüşü gereğini yapar. Bakanlar Kurulu kararıyla 19.01.1940 tarihinde Vali Selahattin Üner Bakanlık emrine alınır yerine Siirt Valisi İzzettin Çağpar atanır.

Bu dünya bir misafirhane, kimseyi tutmaz
Sanma ki bakidir gelenler gitmez
Kovarım seni der de, kulak işitmez
Güvenme seni de savurur bir gün

Aklına gelmez ki bir gün ölürüm
Can alan meleği ben de görürüm
Bu uzun sefere çıkar yürürüm
Cehennem sıcağı kavurur bir gün

Öyle bir sarmış ki çözülmüyorsun
Kandırmış, aldatmış, düşünmüyorsun
Ne zaman gelecek hiç bilmiyorsun
Senin de selâların duyulur bir gün

Veda et derler de inanamazsın
Ağlayıp yalvarsan kurtulamazsın
Sanma ki saklansan bulunamazsın
Seni de omuza alırlar bir gün

Yüz sene yaşasan sonu bellidir
Kimisi yirmi beş kimi ellidir
Günü bilinmiyor çünkü gizlidir
Senin de salından tutarlar bir gün

Bugün mü, yarın mı, ertesi gün mü?
Ne yaparım diye hiç düşündün mü?
Kendine sorarsın şimdi öldüm mü?
Üstüne kara toprak atarlar bir gün.

Üç kardeştiler. Bu üç kızın en küçüğüne sormuştum:
– Sizin adınız nedir?
– Cânan, Efendim
– Ya ablanızınki?
– Nâlân.
Daha büyük ablalarının da adı Nâzan’dı. Hepsine birden sormak zorunda kaldım:
– Peki, Nâlân ne dernek?
Bilmiyorlardı. Bu kelimenin mânâsını anneleri de hatta babaları da bilmiyordu. Onlar, sâdece, kızlarına Nâzan’la kâfiyeli ve o güzel kelimenin âhenginde bir söz olduğu için bu ismi koymuşlardı. Nitekim üçüncü kızın Cânan oluşu da hep o Nâzan âhenginin bir devâmıydı.
Mânâsını bilselerdi, belki de kızlarına bu ismi koymazlardı. Çünkü Nâlân, bizim, Türkiye topraklarında kazandığımız ince ve uzun, iki â sesiyle seslendirilmiş, güzel sesli, bir kelime olmasına rağmen, mânâsı, ağlayan, inleyen demektir. Çocuklarına, dünyânın en güzel sesli ve güzel mânâlı kelimeleriyle ad koymak duygusundaki anne-baba’ların, mânâsını aramayacak kadar hoşlarına giden nâlân kelimesinin sırrı ve tılsımı ne idi? Bunu bir başka misâlle belirteceğim:
Bir aile toplantısında, bir yaz misâfiri, ev sâhiplerine soruyordu:
-Bu akşam nereye gideceğiz?
Evin en küçük kızı, en güzel bir İstanbul Türkçesiyle şu cevâbı veriyordu:
-Lâlezâr’a…
Dönüşte de misâfirlerini Dîvan Oteli’ne bırakacaklardı.
Dîvan kelimesini de bazı edebiyat mütehassıslarımız (!) gibi, divan değil, kelimenin bütün alışılmış sesiyle: D î v a n telâffuz ediyordu.
“Bu kelimelerin Türkiye’de hâlâ, hem de reklâmatif bir âhenkle yaşamaları seslerinin Türkçeleşmiş güzelliğindendir.
*
Öztürkçecilik, arı Türkçecilik gibi sloganlardan bir kızıl perde hesabına istifade ediliyordu. Bu perdenin arkasında milletimizin önce dilini, sonra dinini yıkmak isteyen menfur emel gizleniyordu.
Bizim 25 yıldan beri ısrarla haber verdiğimiz bu perde, son yıllarda birçok yerlerinden aralandığı ve yırtıldığı için, arkasındakiler, bütün çirkin suratlarıyla meydana çıktılar. Bunun sebebi, milletimizin bilhassa İstiklâl Harbi yıllarında, Kuvâyı- Milliyye Rûhu ile kenetlenip yekpâreleşmesinden doğan büyük millî kudrettir. Hiçbir düşman milletin gözünden ve korkusundan silinmeyen bu eşsiz kudreti, milletimizin önce dil, sonra din birliğini çürüterek, yıkmak gayretidir, içimizde bu iç tasaddîye hizmet eden gafillerin sayısı ise, maalesef, beklenenden fazla olmuştur.
Aslında, Cânan, Nâzan ve hatta Nâlân ve Lâlezâr kelimelerinde ve benzerlerinde sevilen, bu sözlerin yabancı asıllardan Türkçeleşmiş oluşları değildir. Sevilen bu kelimelerdeki güzel sestir. Bu ses yabancı değildir. Böyle kelimeleri ne Arap ne de Acem, Türk gibi söyleyebilir. Bu kelimelerde seslenen ince-uzun “a”lar, bilhassa ince-uzun “lâ”lar, böyle kelimelere, Türkiye topraklarında bizim milletimizin verdiği ses değerleridir.
*
28 Temmuz 1970 sabahı İstanbul Radyosu’nda bir hanım spikerimiz, Revnakî Efendi’nin adını söyleyecek olmuştu. Kelimenin bir hecesi uzun okunacaktı. Spiker hanım bunu hissediyor, ancak hangi hece uzayacak? Bunu bilmediği için söylediği adı defalarca Revnâki diye yanlış telâffuz ediyordu.
İşte Türkçe ve Türkçeleşmiş bütün kelimelerde dikkat edilecek asıl nokta buradadır: Türkiye toprakları, Türkçenin sesine çok güzel bir uzun hece kazandırmıştır. Bu uzun hece başlangıçta Arapçadan Acemceden gelmiş gibi görünürse de zamanla onu millîleştiren, vatan topraklarından yükselen sesler olmuştur. Şimdi Türkçeyi yıkmak isteyenler, bütün bu güzel sesleri yıkarak dilin vazifesini körletme yolunda büyük adımlar atmış bulunuyorlar.
Bunlar dili, büsbütün mü yıkmışlardı?
Hayır, Türk dili ve Türk zevki, ciddî bir himmetle, tamimiyle ilmî ve akademik bir çalışma ile, bu korkunç neticeyi hâlâ önleyecek kudrettedir. Yeter ki bu yıkımın kimler tarafından ve niçin yapıldığı ve nasıl bir netice alınmak istendiği, milletçe bilinsin ve mes’ûl kimseler bu davayı ciddiyetle ele alsınlar.
Çocuklarına bilmeyerek ve sırf sesi güzel olduğu için Nâlân adını koyanlar, bunun en meydanda örnekleridir
Doğu Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden İstanbul’a Ankara’ya ve başka büyük şehirlere akın eden halkımız var. Bunlar ailece gelip apartmanlarda kapıcılık, iç hizmetleri ve başka işler yapıyorlar.
Adlarını öğreniyorum. Bilhassa kadın adları dikkatimizi çekiyor: Gül, Gönlü Gül, Yazgülü, Gülşah, Gülşan, Güldalı, Güldâne, Gül’izar, Kırgülü, Gülbeyaz hattâ erkek adı olarak da bâzan: Gülbey.
Bu güllü isimlerin, bu Anadolu’muzu gül bahçelerine çeviren güzel adların, bu derece ısrarla niçin konulduklarını ben biliyorum. Ama yine bilmezlikten gelerek soruyorum:
-Sizin oralarda gül bahçeleri çok olmalı… Köy evlerinin bahçelerinde çok mu çiçek yetiştirirsiniz?
Adı, Güldalı olan kadın cevap veriyor:
– Hayır beğ, bizim oralarda çiçek bahçesi ne gezer? Biz toprağı tarla diye kullanırız.
– Peki, kızlarınıza bu kadar çok ve bu kadar güzel gül adlarını, yoksa gül’e hasret duyduğunuz için mi koyuyorsunuz?
– Hayır beğ, bizim hasret duyduğumuz başkadır. Bizim oralarda inanılır ki gül, Hz. Muhammed’in remzidir.
Remz kelimesini de biliyordu. Verdiği cevap, aslında benim beklediğim ve bildiğim cevaptı: İslâm dünyasında, bilhassa müslüman Türkler arasında 14 asırdan beri tam bir gönül temizliğiyle ve büyük aşkla sevilen Hz. Muhammed’i temsil eden sembollerden biri de gül’dür. Gül’ün, bu büyük peygambere alem olduğunu ve bilhassa Anadolu halkının, atalardan kalma bir irfan mîrâsıyle kız hatta erkek çocuklarına Gül adını bunun için koyduklarını nice şehirlilerimiz bilemez ama köylümüz bilir. Çünkü Türk köylüsünün ne millî ne de dînî irfânı modern mekteb’in yaz-boz tahtası hâline getirdiği, hedefsiz tedrisatla bozulmamıştır. Hani sorsam, bana, Fuzûli’nin:
Suya versün bâğban gülzârı zahmet çekmesün
Bir gül âçılmaz yüzün tek verse bin gülzâre sû
beytini ve daha böyle nice gül’lü beyitlerle söylenmiş, Hz. Muhammed medhindeki meşhur Su Kasîdesi’ni, hiç olmazsa ordaki “gül”lerin mânâsını da bilecek.
Gül kelimesinin aslı Farsçadır ve İran’da “gul” telâffuz edilir. Ona gül inceliğini Türkler vermiştir. Burada Türk Telâffuzu ve Türkiye toprakları, 2700 yıllık büyük bir lisan olan Türkçe’ye nasıl bir şahlanış kazandırmıştır? Bunu izah edecek değilim. Yukarıdan beri, bu hususlar, yine bu sahifelerde enine boyuna izah ve isnat edilmiştir. Burada söylenecek ve kulaklarda küpe olması istenecek söz şudur:
Türk milletini içinden yıkmak isteyenler onun önce dilini ve arkasından dinini devirmek yolundadırlar. Onun tarihteki en büyük zaferlerini, bu iki asil kaynağa bağlı oluşla kazandığını da, onlar, çok iyi bilirler.
Yıkmak isteyişlerinin asıl sebebi, esasen budur.
Nihad Sâmi Banarlı, Türkçenin Sırları, 22. baskı: sayfa 173-177.

Belki izahâtın zamanı geldi
İçimde ağulu sızı var Mehmed
Neslin hoyratlığı bağrımı deldi
Sırtımda çatırtı izi var Mehmed

Sağ sol safsatadır gülmeyesin ha
Nifâk oyununa gelmeyesin ha
Öze eremeden ölmeyesin ha
Sende sadâkatin közü var Mehmed

Bitimsiz sevdalar kor olur elbet
Mazlumun lokması zor olur elbet
Derin karanlıklar durulur elbet
Islak sokakların va’zı var Mehmed

Kimler aşka gelir kimler uyanır
Teslimi bilenler Hakk’a dayanır
Hikmetle bezenir aşkla boyanır
Seherde secdenin özü var Mehmed

Sokak sokak huzur versin astığın
Kutsal varlığımdır ayak bastığın
İcabında ölüm olsun yastığın
Müjdenin bitmemiş kozu var Mehmed

Büyük düşün fikrin olmasın anlık
Pak ruhlara bayram nefse düşmanlık
Zevk safa hevesler sonu pişmanlık
Nice kavimlerin tozu var Mehmed

“Halk içinde Hak”ı çoklukta yoku
Dünya ve kâinat düşün yaz oku
Samimiyet öğüt mârifet doku
Yunus Mevlana’nın hazzı var Mehmed

Aldırma mahlûklar ürerse ürsün
Diline yobazlık cilası sürsün
Sefil ve beyinsiz türler görürsün
Her kışın mutlak bir yazı var Mehmed

Vicdanın sedası ufkuna merhem
Her an birlik olsun hitabında dem
Hem kime mahsustur gözlerinde nem
Beyaz atlıların gizi var Mehmed

Soysuzlara inat oku der âyet
Ve ruhsuz ateizm gerçek vesayet
Fikri hür mürteci değilsen şayet
Mutlak her yokuşun düzü var Mehmed

Heceler mustarip mısralar atsız
Sosyalist olur mu Adil Esat’sız
Hocalar türedi mukaddesatsız
Tedbir-takdir kader-yazı var Mehmed

Tarih ve yağmalar söze gelemez
Mizansen kahpeler bizi bölemez
Vatanı bilmeyen şehit olamaz
Toprağın şehide sözü var Mehmed

Âdem’le Havva’dan beri,
Hiç kimse hiç kimseyi
Sevmemiştir,
Sevememiştir benim gibi

Sağ kaburgan,
Yok, yok sol kaburgan
Kalubeladan benimdi anlaşılan
Ki yabancılanmadım hiç,
Yabancılamadım seni hiç inan!

Elma falan hikâye,
Cennetin kendisiydik biz be!

Ali’yle Fatıma’dan beri,
Hiç kimse hiç kimseyi
Sevmemiştir,
Sevememiştir benim sevdiğim gibi!

Yedin doydum,
İçtin kandım
Acıkmadım susamadım hiç.
Sana uyudum, sana uyandım.

Kerbelâ falan hikâye!
Kerbela’da Hüseyin bizdik be!

Jozephin’le Bonapart’tan beri,
Hiç kimse hiç kimseyi
Sevmemiştir,
Sevememiştir seni sevdiğim gibi.

Taç taht umarından uzak,
Dönüşünde her Savaştan
Yoluna düştüm yeniden,
Yeni baştan.

Zafer falan hikâye
En büyük ganimetim sendin be!

Rumi’yle Şems’ten beri
Her tür kimlikten âri
Hiç kimse hiç kimseyi sevmemiştir
Sevememiştir benim seni sevdiğim gibi.

Dönüşüm sana,
Yanışım sanaydı sevgili.
Alışım sendin haktan,
Verişim sendin halka!

Semah falan hikâye
Dönüşüm bizeydi be!

Vapur rıhtımdan kalkıp tâ Marmara’ya doğru uzaklaşmaya başlayınca yolcuyu geçirmeye gelenler, üzerlerinden ağır bir yük kalkmış gibi ferahladılar:
-Çocukcağız Arabistan’da rahat eder.
dediler, hayırlı bir iş yaptıklarına herkesi inandırmış olanların uydurma neşesiyle, fakat gönülleri isli, evlerine döndüler.
Zaten babadan yetim kalan küçük Hasan, anası da ölünce uzak akrabaları ve konu komşunun yardımıyla halasının yanına, Filistin’in ücra bir kasabasına gönderiliyordu.
Hasan vapurda eğlendi; gırıl gırıl işleyen vinçlere, üstleri yazılı cankurtaran simitlerine, kurutulacak çamaşırlar gibi iplere asılı sandallara, vardiya değiştirilirken çalınan kampanaya bakarak çok eğlendi. Beş yaşında idi; peltek, şirin konuşmalarıyla de güverte yolcularını epeyce eğlendirmişti.
Fakat vapur, şuraya buraya uğrayıp bir sürü yolcu bıraktıktan sonra sıcak memleketlere yaklaşınca kendisini bir durgunluk aldı: Kalanlar bilmediği bir dilden konuşuyorlardı ve ona İstanbul’daki gibi:
-Hasan gel!
-Hasan git!
demiyorlardı; ismi değişir gibi olmuştu. Hassen şekline girmişti:
-Taal hun ya Hassen,
diyorlardı, yanlarına gidiyordu.
-Ruh ya Hassen…
derlerse uzaklaşıyordu.
Hayfa’ya çıktılar ve onu bir trene koydular.
Artık anadili büsbütün işitilmez olmuştu. Hasan, köşeye büzüldü; bir şeyler soran olsa da susuyordu, yanakları pençe pençe, al al olarak susuyordu. Portakal bahçelerine dalmış, göğsünde bir katılık, gırtlağında lokmasını yutamamış gibi bir sert düğüm, daima susuyordu.
Fakat hem pür nakıl çiçek açmış, hem yemişlerle donanmış güzel, ıslak bahçeler de tükendi; zeytinlikler de seyrekleşti.
Yamaçlarında keçiler otlayan kuru, yalçın, çatlak dağlar arasından geçiyorlardı. Bu keçiler kapkara, beneksiz kara idi; tüyleri yeni otomobil boyası gibi aynamsı bir cila ile, kızgın güneş altında, pırıl pırıl yanıyordu.
Bunlar da bitti; göz alabildiğine uzanan bir düzlüğe çıkmışlardı; ne ağaç vardı, ne dere, ne ev! Yalnız ara sıra kocaman kocaman hayvanlara rast geliyorlardı; çok uzun bacaklı, çok uzun boylu, sırtları kabarık, kambur hayvanlar trene bakmıyorlardı bile… Ağızlarında beyazımsı bir köpük çiğneyerek dalgın ve küskün arka arkaya, ağır ağır, yumuşak yumuşak, iz bırakmadan ve toz çıkarmadan gidiyorlardı.
Çok sabretti, dayanamadı, yanındaki askere parmağıyla göstererek sordu; o güldü:
-Gemel! Gemel! dedi.
Hasan’ı bir istasyonda indirdiler. Gerdanından, alnından, kollarından ve kulaklarından biçim biçim, sürü sürü altınlar sallanan kara çarşaflı, kara çatık kaşlı, kara iri benli bir kadın göğsüne bastırdı. Anasınınkine benzemeyen, tuhaf kokulu, fazla yumuşak, içine gömülü verilen cansız bir göğüs…
-Ya habibi! Ya ayni!
Halasının yanındaki kadınlar da sarıldılar, öptüler, söyleştiler, gülüştüler. Birçok çocuk da gelmişti; entarilerinin üstüne hırka yerine elbise ceket giymiş, saçları perçemli, başları takkeli çocuklar…
Hasan durgun, tıkanıktı; susuyor, susuyordu.
Öyle haftalarca sustu.
Anlamaya başladığı Arapçayı, küçücük kafasında beliren bir inatla konuşmayarak sustu. Daha büyük bir tehlikeden korkarak deniz altında nefes almamaya çalışan bir adam gibi tıkandığını duyuyordu, yine susuyordu.
Hep sustu.
Şimdi onun da kuşaklı entarisi, ceketi, takkesi, kırmızı merkupları vardı. Saçlarının ortası el ayası kadar sıfır makine ile kesilmiş, alnına perçemler uzatılmıştı. Deri gibi sert, yayvan tandır ekmeğine alışmıştı; yer sofrasında bunu hem kaşık, hem çatal yerine dürümleyerek kullanmayı beceriyordu.
Bir gün halası sokaktan bağırarak geçen bir satıcıyı çağırdı. Evin avlusuna sırtında çuval kaplı bir yayvan torba, elinde bir ufacık iskemle ve uzun bir demir parçası, dağınık kıyafetli bir adam girdi. Torbasından da mukavva gibi bükülmüş bir tomar duruyordu.
Konuştular, sonra önüne bir sürü patlak, sökük, parça parça ayakkabı dizdiler.
Satıcı iskemlesine oturdu. Hasan da merakla karşısına geçti. Bu dört yanı duvarlı, tek kat, basık ve toprak evde öyle canı sıkılıyodu ki… Şaşarak eğlenerek seyrediyordu: Mukavvaya benzettiği kalın deriyi iki tarafı keskin incecik, sapsız bıçağıyla kesişine, ağzına bir avuç çivi dolduruşuna, sonra bunları birer birer, İstanbul’da gördüğü maymun gibi avurdundan çıkarıp ayakkabıların altına çabuk çabuk mıhlayışına, deri parçalarını, pis bir suya koyup ıslatışına, mundar çanaktaki macuna parmağını daldırıp tabanlara sürüşüne, hepsine bakıyordu. Susuyor ve bakıyordu.
Bir aralık nerede ve kimlerle olduğunu keyfinden unuttu, dalgınlığından anadiliyle sordu:
-Çiviler ağzına batmaz mı senin?
Eskici başını hayretle işinden kaldırdı. Uzun uzun Hasan’ın yüzüne baktı:
-Türk çocuğu musun be?
-İstanbul’dan geldim.
-Ben de o taraflardan… İzmit’ten!
Eskicide saç sakal dağınık, göğüs bağır açık, pantolonu dizlerinden yamalı, dişleri eksik ve suratı sarı, sapsarıydı; gözlerinin akına kadar sarıydı. Türkçe bildiği ve İstanbul taraflarından geldiği için Hasan, şimdi onun sade işine değil, yüzüne de dikkatle bakmıştı. Göğsünün ortasında, tıpkı çenesindeki sakalı andıran kırçıl, seyrek bir tutam kıl vardı.
Dişsizlikten peltek çıkan bir sesle tekrar sordu:
-Ne diye düştün bu cehennemin bucağına sen?
Hasan anladığı kadar anlattı.
Sonra Kanlıca’daki evlerini tarif etti; komşusunun oğlu Mahmut’la balık tuttuklarını, anası doktora giderken tünele bindiklerini, bir kere de kapıya beyaz boyalı hasta otomobili geldiğini, içinde yataklar serili olduğunu söyledi. Bir aralık da kendisi sordu?
-Sen niye burdasın?
Öteki başını ve elini şöyle salladı: Uzun iş manasına… ve mırıldandı:
-Bir kabahat işledik de kaçtık!
Asıl konuşan Hasan’dı, altı aydan beri susan Hasan… Durmadan, dinlenmeden, nefes almadan, yanakları sevincinden pembe pembe, dudakları taze, gevrek, billur sesiyle biteviye konuşuyordu. Aklına ne gelirse söylüyordu. Eskici hem çalışıyor, hem de, ara sıra “Ha! Ya? Öyle mi?” gibi dinlediğini bildiren sözlerle onu söyletiyordu; artık erişemeyeceği yurdunun bir deresini, bir rüzgârını, bir türküsünü dinliyormuş gibi hem zevkli, hem yaslı dinliyordu; geçmiş günleri, kaybettiği yerleri düşünerek benliği sarsıla sarsıla dinliyordu.
Daha çok dinlemek için de elini ağır tutuyordu.
Fakat nihayet bütün ayakkabılar tamir edilmiş, iş bitmişti. Demirini topraktan çekti, köselesini dürdü, çivi kutusunu kapadı, çiriş çanağını sarmaladı. Bunları hep aheste aheste yaptı.
Hasan, yüreği burkularak sordu:
-Gidiyor musun?
-Gidiyorum ya, işimi tükettim.
O zaman gördü ki, küçük çocuk memleketlisi minimini yavru ağlıyor… Sessizce, titreye titreye ağlıyor. Yanaklarından gözyaşları birbiri arkasına, temiz vagon pencerelerindeki yağmur damlaları dışarının rengini geçilen manzaraları içine alarak nasıl acele acele, sarsıla çarpışa dökülürse öyle, bağrının sarsıntılarıyla yerlerinden oynayarak, vuruşarak içlerinde güneşli mavi gök, pırıl pırıl akıyor.
-Ağlama be! Ağlama be!
Eskici başka söz bulamamıştı. Bunu işiten çocuk hıçkıra hıçkıra katıla katıla ağlamaktadır; bir daha Türkçe konuşacak adam bulamayacağına ağlamaktadır.
-Ağlama diyorum sana! Ağlama.
Bunları derken onun da katı, nasırlaşmış yüreği yumuşamış, şişmişti. Önüne geçmeye çalıştı amma yapamadı, kendini tutamadı; gözlerinin dolduğunu ve sakallarından kayan yaşların, Arabistan sıcağıyla yanan kızgın göğsüne bir pınar sızıntısı kadar serin, ürpertici, döküldüğünü duydu.

Gidenler benden gitti,
Ellerin telâşı ne..
Zaman beni eritti,
Yılların telâşı ne…

Sevda bıçaktan keskin,
Gönlüme etti baskın,
Baharlar bana küskün,
Dalların telâşı ne…

Şu döner tekerlekler,
Beni gurbete ekler,
Yağmuru toprak bekler,
Sellerin telâşı ne…

Aşk saçları yoldurur,
Aklı baştan aldırır,
Yel, tozları kaldırır,
Yolların telâşı ne…

Yağan kar elbet erir,
Ömür zamanla çürür,
El söyler mızrap vurur,
Tellerin telâşı ne..

Açılan yara kanar,
Sular kış günü donar,
Nehir taşsa kul yanar,
Salların telâşı ne…

Çiçek açar, kuş öter,
Ne ekersen o biter,
Ateşten duman tüter,
Küllerin telâşı ne…

Her bakış bir sır saklar,
Gurbet başımda şaklar,
Garibi ölüm paklar,
Ellerin telâşı ne…

23.03. 1948