Blog

Azərbaycan dini tolerantlıq mövzusunda, həqiqətən, nümunə göstəriləcək ölkələrin önündə gəlir
Azərbaycan dini tolerantlıq mövzusunda, həqiqətən, nümunə göstəriləcək ölkələrin önündə gəlir. Həm bu istiqamətdə aparılan dövlət siyasəti, həm də xalqımızın sevgi və hörmətə dayanan xüsusiyyətləri bu zəminin yaranmasında böyük rol oynamışdır. Azərbaycanda yaşayan müsəlmanlar əsrlərdir ki, dini fərqli məzhəb və təriqətlər şəklində yaşasa da, demək olar ki, hər zaman Allah`ın bütün müsəlmanlara əmri olan dostluq, qardaşlıq və qarşılıqlı hörmət şəraitində yaşamışlar. Allah bir ayədə möminlərin bir-biri ilə dost olmalarını bu şəkildə bildirir:

Mömin kişilərlə mömin qadınlar bir-birinə dostdurlar. Onlar yaxşı işlər görməyi əmr edər, pis işləri yasaq edər, namaz qılıb zəkat verər, Allaha və Peyğəmbərinə itaət edərlər. Allah, əlbəttə ki, onlara rəhm edəcəkdir. Allah, həqiqətən, yenilməz qüvvət sahibi, hikmət sahibidir! (Tövbə surəsi, 71)

Amma son dövrlər bundan narahat olan və bu tolerant şəraiti pozmaq istəyən qüvvələrin mövcudluğu hiss olunur. Son zamanlar fərqli məzhəb və təriqətlər arasında ədavət salacaq xəbərlərin mediaya servis edilməsi ölkəmizdə dini tolerantlıq və sabitliyi pozmağa hesablanmış həmlələrdir. Bu səbəbdən, müsəlmanlar belə xəbərlərə etibar etməyib bir-birinə qarşı sərt mövqe tutmamalıdır. Həmin xəbərlərin kim tərəfindən və hansı məqsədlə yayılmasının araşdırılmasına isə xüsusi diqqət göstərməlidirlər. Allah bir Quran ayəsində müsəlmanları bu cür xəbərləri eşitdiklərində necə davranacaqlarını bildirmişdir:

Ey iman gətirənlər! Əgər bir fasiq sizə bir xəbər gətirsə, dərhal yoxlayın, yoxsa bilmədənbir qövmə pislik edər, sonra da etdiyinizə peşman olarsınız! (Hücurat surəsi, 6)

Həm də bu da nəzərə alınmalıdır ki, məzhəblər arasında hər hansı bir məsələ haqqında fərqli fikir və fətvalar olduğuna görə, bir məzhəbdə məqbul sayılan bir məsələnin bunu qəbul etməyən məzhəb nümayəndələrinə sensasiyalı xəbər kimi verilməsi o qədər də çətin deyil. Müsəlmanların arasını vurmaq istəyən qüvvələr məzhəblərdə olan fikir ayrılıqlarından ustalıqla istifadə edib rahat şəkildə ədavət planları qururlar. Çəkişmə və ədavətin müsəlmanların gücünü zəiflədəcəyi haqqında Allah bir Quran ayəsində bu şəkildə buyurmuşdur:

Allah və Onun Peyğəmbərinə itaət edin. Bir-birinizlə çəkişməyin, yoxsa qorxub zəifləyər və gücdən düşərsiniz. Səbir edin, çünki Allah səbir edənlərlədir! (Ənfal surəsi, 46)

Müsəlmanlar onların aralarında nifaq salmaq istəyənlərə qarşı Quranın göstərdiyi yolu tətbiq edərək fitnə-fəsadı önləməklə məsuldurlar:

Həqiqətən, möminlər qardaşdırlar. Buna görə də iki qardaşınızın arasını düzəldin və Allah`dan qorxun ki, bəlkə, rəhm olunasınız! (Hücurat surəsi, 10)

Ayədən də göründüyü kimi, Allah möminlərin arasında problem olduğu zaman digərlərinin onları barışdırmasını istəyir.
Həqiqətən də hər hansı bir din xadimi tərəfindən yanlış bir açıqlama və ya fikir söylənmişsə, o zaman düşmən mövqeyindən yanaşmayıb, şəfqətlə həmin yanlışın düzəldilməsini istəmək lazımdır. Allah hər şeydən öncə müsəlmanların bir-birinə dost olmasını və bir-birlərini qorumalarını əmr edir. Allah Quranın bir çox ayəsində müsəlmanları bir-birinə dost olmağa, yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirməyə çağırmışdır.

Azərbaycanda yaşayan müsəlmanlar bu məsələdə diqqətli davranmalı və dövlətimizin illərlə ən gözəl şəkildə qoruyub saxladığı dini tolerantlığı qorumaq üçün birlik nümayiş etdirməlidirlər. Ölkəmizdə məzhəblər arasında ədavət salmaq və tolerantlığı pozmaq istəyənlərə veriləcək ən gözəl cavab müsəlmanların birlik olmasıdır. Hər nə qədər kiçik ayrılıqlar olsa da, bütün müsəlmanlar Allah`a, Onun Elçisinə və müqəddəs kitabımız Qurani-kərimə inanırlar. Ən vacib mövzularda ortaq inanca sahib olan müsəlmanlar üçün kiçik fərqliliklər ayrılıq səbəbi olmamalıdır.

Hamılıqla Allah`ın ipinə möhkəm sarılın və ayrılmayın! Allah`ın sizə verdiyi nemətini xatırlayın ki, siz bir-birinizə düşmən ikən, O, sizin qəlblərinizi birləşdirdi və Onun neməti sayəsində bir-birinizlə qardaş oldunuz. Siz oddan olan bir uçurumun kənarında ikən O, sizi oradan xilas etdi. Allah Öz ayələrini sizin üçün bu şəkildə aydınlaşdırır ki, haqq yola yönəlmiş olasınız! (Ali-İmran surəsi, 103)

Ramiq Vəliyev

Allah hər cür zinətin Özü tərəfindən bir nemət olaraq yaradıldığını bildirir və xurafatçılara işarə edərək “bu zinətləri kim haram etmişdir?” deyə buyurur
Xurafatçıların İslamı gözdən salmaq, Müsəlmanları (haşa) pinti, çirkin, rəqsdən, incəsənətdən, elmdən, estetikadan anlamayan cahil insanlar kimi göstərmə strategiyalarına ən yaxşı cavablar Qurandan və Peyğəmbərimizin (sav) sünnətindəndir. Xurafatçılar xüsusilə qadınları hədəf alaraq onların gözəlliklərini mümkün olduğu qədər basdırmağa, onları çirkinləşdirib, öz dilləri ilə desək “qara it, donuz və eşşək”lə eyni səviyyəyə gətirməyə çalışırlar (qadınları tənzih edirik). Bu zaman xurafatçıların ən şiddətlə qarşı qoyduqları yönlərdən biri də qadınların estetik və gözəl görünmələridir. Saç rəngi, kirşan, dırnaq boyası və s. kimi ən sadə estetik vasitələri qəti şəkildə haram elan edən bu bəsit zehniyyətli adamlar öz kiçik ağıllarına əsasən, bununla Müsəlmanları xor və alçaq göstərə biləcəklərini zənn edirlər. Hərçənd ki, Quran və bir çox səhih hədislərə baxdığımız zaman kosmetik vasitələrin, gözəl geyimlərin, boyunbağı, bilərzik kimi bütün aksessuarların və digər estetik anlayışların da daxil olduğu “zinət”lərin tez-tez tövsiyə, hətta əmr edildiyini görərik:

“De ki: “Allahın qulları üçün çıxardığı zinəti və təmiz ruziləri kim haram etmişdir?” De ki: “Bunlar dünya həyatında iman edənlər üçündür. Qiyamət günü isə sadəcə onlarındır” (Quran, 7:32)

Allah hər cür zinətin Özü tərəfindən bir nemət olaraq yaradıldığını bildirir və xurafatçılara işarə edərək “bu zinətləri kim haram etmişdir?” deyə buyurur. Bilindiyi kimi, xurafatçılar hər cür estetik və kosmetik vasitələrin haram olduğunu (bəzi saxta hədislər yoluyla) müdafiə edirlər. Lakin Allahın ayələrindən də bilindiyi kimi heç kəs Allahın halal etdiyini haram edə bilməz.

Allah digər bir ayəsində zinətlərdən istifadənin əhəmiyyətini vurğulayır və insanlara zinətlərini göstərmələrini buyurur:

“Ey Adəmoğulları, hər məscid yanında (Allahın zikr edildiyi hər yerdə) zinətlərinizi taxın…” (Quran, 7:31)

Xurafatçılar isə Allahın bütün bu əmrlərini gözardı edirlər. Quranı ən gözəl şəkildə tətbiq etmiş olan peyğəmbərimiz Hz. Muhəmmədin (sav) həyatına baxdığımız zaman isə, yenə xurafatçıların əksinə, estetikanın hökm sürdüyünü və o dövrdə də saç rəngi, kirşan, dırnaq boyası kimi kosmetikadan geniş şəkildə istifadə edildiyini görərik. Hz. Aişənin (ra) Peyğəmbərimizdən nəql etdiyi bir hədisdə bu mövzu açıq şəkildə belə vurğulanır:

“Qadını boyasız, bəzəksiz görməkdən xoşlanmaram” (Əbu-Razin)

Qurana baxdığımız zaman da gözəl boyaya diqqət çəkildiyini və bunun “Allahın boyası” olaraq tərif edildiyini görürük. Ətrafda gördüyümüz hər şeyi və hər kəsi Öz boyası ilə boyayan Allahdır:

“Allahın boyası… Kimdir Allahdan daha gözəl boyası olan?” (Quran, 2:138)

Kirşan, Dodaq Boyası və Göz Sürməsindən İstifadə

Bir çox hədis kitablarından rəvayət edildiyinə görə, Ümmü Həbibə yanaqlarına “həluk” adlı kirşan sürür (Belazuri, 1987:184-185). O dövrdə qırmızıya çalan ton vermək üçün istifadə edilən maddə həlukdur. Çəhrayı, sarı rəngdə bir maddədir. Hal-hazırda da həluk mövcuddur və satışda vardır.

Dodaqların boyanması üçün isə xınadan əldə edilən qırmızı tondan istifadə edilirdi. Bu dodaq boyası da 14 əsrdən bəridir Səudiyyə Ərəbistanında ənənəvi olaraq istifadə edilməkdədir.

Bu da məlum olan bir gerçəkdir ki, İslamın doğulduğu illərdə başda Peyğəmbərimiz olmaqla, Müsəlmanlar göz boyasından- ismit adlanan sürmə növündən (tərkibi xrom oksididir, hal-hazırda da işlədilir) də geniş surətdə istifadə edirdilər. Hətta rəvayətlərdə bildirildiyinə görə, Rəsulullah bir gözünə üç dəfə, digər gözünə də üç dəfə olmaq üzrə qələmlə qalın sürmə çəkərmiş və gözləri tünd qara rəngdən dolayı olduqca dolğun görünərmiş. Bu da cəmiyyətin ön-mühakimə ilə yanaşaraq törətmiş olduğu “qalın”, “tünd” və ya “ağır” makiyaj anlayışlarının heç də İslam əxlaqından uzaq və ya əxlaqına zidd olmadığını çox açıq surətdə ortaya qoyur. Rəvayətlərdən həmçinin qadınların və uşaqların da ismitdən istifadə etmiş olduqları görünür.

Dırnaq Boyalarından İstifadə

“Əlində Rəsulullah üçün məktub olan bir qadın pərdənin arxasından işarə etdi (əlini uzatdı). Rəsulullah əlini tutdu (məktubu almadan çəkdi) və “bu, kişi əlidirmi, yoxsa qadın əlidirmi, bilmirəm” buyurdu. Qadın: “qadın əlidir” dedi. Rəsulullah (sav) “əgər sən qadın olsaydın, dırnaqlarının (rəngini) xına ilə dəyişdirərdin” buyurdu” (Əbu-Davud, Hədis: 1992)

“Aişədən (ra) rəvayət edildiyinə görə, Hind Binti-Utbə: “Ya RəsulAllah, mənimlə beyət et” dedi. Rəsulullah (sav): “Əllərinin (rəngini) dəyişdirənə qədər səninlə beyət etməyəcəyəm…” buyurdu” (Əbu-Davud, Hədis: 4165)

Bütün bunlar Hz. Muhəmmədin (sav) qadınların baxımlı olmasına necə həssaslıqla yanaşdığını göstərir. Hədislər isə xurafatçıların özlərinin belə inkar edə bilməyəcəkləri səhihlikdəki “Əbu-Davud”dan götürülmüşdür.

Saç Rəngindən İstifadə

Peyğəmbərimizin (sav) dövründə hər növ- qızılı, qara, sarı, mavi, yaşıl rəngdə saç boyaları mövcud olmuşdur. O dövrdə bunlardan xalçalara, kilimlərə və paltarlara da rəng vermək üçün istifadə olunardı. Peyğəmbərimizin (sav) yaşlı vaxtlarında ağaran saçlarını ismitlə qara rəngə boyadığı bilinir, bundan əlavə, Rəsulullah öz qiyafəsini də sarı rənglə boyamışdır. Bu növ boyalar müasir dövrdə də istifadə edilir və daha çox “kök boya” adı ilə tanınır.

Kütubi-Sittədə saçların boyanması barədə “Hidab” adlı xüsusi bir bölüm vardır. Buradakı bəzi hədislər belədir:

“İbnu Abbas (ra) belə deyir: “(Saçlarına) xına yaxmış birisi gəlmişdir. Hz. Peyğəmbər (as): “Bu nə gözəldir!” buyurub təqdir etdi. (Az sonra) xına və kətəm ilə boyanmış birisi gəldi. “Bu, əvvəlkindən də gözəldir!” buyurdu. Sonra (saçlarını) sarıya boyamış birisi də gəlmişdi ki, “bu, digərlərindən də gözəldir!” buyurdu”. (Əbu-Davud, Tərəccül 19, (4211); İbnu Macə, Libas 34, (3627))

Süheybul-Xeyr radıyAllahu anh deyir: “Rəsulullah aleyhissalətu vəssəlam buyurdular ki: “(Ağaran saç və saqqallarınızı boyayarkən) işlətdiyiniz ən yaxşı boya, şübhəsiz, bu qara olandır. (Çünki qara rəng) qadınlarınızı sizə qarşı daha çox rəğbət etdirər, müxalifləriniz üçün də haqqınızda daha çox çəkinməyə vəsilədir”” (Ebu Davud, Libas 18, (4064), Tereccül 19, (4210); Nesai, Zinet 17, (8,140). Buhari, Libas 66, Menakıb 23; Müslim, Fedail 100-105, (2341); Ebu Davud, Tereccül 18, (4209); Nesai, Zinet 17, (8,140, 141))

Tabəraninin bir rəvayətində isə “Saçların rənginin dəyişdirilərək yadlara (əacim) müxalifət edilməsi” əmr edilir.

Buxari və Müslimdə Hz. Ənəsdən gələn bir rəvayətdə belə deyilir: “Hz. Əbu Bəkir və Hz. Ömər (ra) (saçlarını) xına və kətəm ilə boyayardılar”.

Əhməd ibnu Hənbəlin bir rəvayətində də Ənsardan yaşlanmış, saqqallarına ağ düşmüş bir ixtiyar qrupu ilə rastlaşdığı zaman Hz. Peyğəmbərin “Ey Ənsar camaatı, (saçlarınızı) qızılıya boyayın, sarıya boyayın və Əhli-Kitaba müxalifət edin” tövsiyəsini verir.

(Səhabə və Tabiinin) bir çoxu sarıya boyamağı uyğun görüblər. Hz. Əli, İbnu Ömər, Əbu Hureyrə və s. bunlardandır. Bir qismi xına və kətəm ilə, bir qismi zəfəran ilə, bir qismi də qara rəng ilə boyamışdırlar. Qara rəngi seçənlər arasında Hz. Osman, Hz. Həsən, Hz. Hüseyn, Ukbə İbnu Amir, İbnu Sirin, Əbu Bürdə və s. zikr edilir.

(son dörd hədisin mənbəyi: Kütubi-Sittə, İkinci Bab: Hidab, 2111-2112)

Aksessuar və Ətirdən İstifadə

Boyunbağı, qolbaq, sırğa və üzük kimi aksessuarlar tarix boyunca bütün Müsəlmanların geniş surətdə işlətmiş olduğu zinət əşyalarıdır. Allah Quranda Müsəlmanların aksessuarlardan istifadə etdiyinə diqqət çəkərək onlar üçün dənizlərdən “inci və mərcan” çıxardığını bir ayədə belə söyləyir:

“Bir-biriylə qovuşmaq üzrə iki dənizi axıtdı… İkisindən də inci və mərcan çıxır. Elə isə, Rəbbinizin hansı nemətlərini yalanlaya bilərsiniz?” (Quran, 55:19,22-23)

Digər bir ayəsində isə Allah bəzək əşyalarını “Onun bəxşişini axtarmaq və şükür etmək” üçün yaratdığını bildirir:

“Dənizi də sizin əmrinizə verən Odur, ondan təzə ət yeyirsiniz və geyiminizdə ondan bəzək əşyaları çıxarırsınız… (Bunlar) Onun fəzlindən axtarmağınız və şükür etməyiniz üçündür” (Quran, 16:14)

Hədislərə baxdığımız zaman da, Peyğəmbərimiz dövründə bunlardan istifadə edildiyi açıq şəkildə görünür:

“Urvə bin Abdullah bin Quşeyr Hz. Əlinin qızı Fatimənin yanına gəldiyi zaman onun hər qolunda bir cüt fildişi qolbaq, barmaqlarında üzük və boynunda muncuqlarla bəzədilmiş bir boyunbağı olduğunu görür və bunları soruşduğu zaman Fatimə: “Qadın kişiyə bənzəməz” deyərək bu cür zinətlərlə bəzənə biləcəyini ifadə edir” (İbni Sa’d, “Et- Tabakat”)

Ətir isə Allahın ən gözəl nemətlərindən olaraq bütün peyğəmbərlər tərəfindən işlədilmişdir. “Müşk” bu ətirlərdən ən məşhur olanıdır. Peyğəmbərimizdən (sav) nəql olunmuş ən bilinən hədislərdən biri isə budur:

“Mənə üç şey sevdirildi: Salihə qadın, gözəl ətir və gözümün nuru namaz”. (Nesâî, İşretu’n-Nisâ 1, (7, 61))

Hz. Aişənin də ihramda ikən ətir vurduğu nəql edilməkdədir. (İbni Sa’d, et- Tabakat)

Digər bir hədisdə isə Peyğəmbərimizin ətirdən istifadəsi bu şəkildə təsvir edilir:

“Rəsulullah Əfəndimiz Mədinə küçələrindən birindən keçdiyi zaman Onun müşk kimi ətri dərhal sezildiyi üçün, xalq o yoldan Həzrəti Peyğəmbərin (as) keçdiyini söylərdi. Bizlər Peyğəmbər Əfəndimizin (as) gəlişini, ətrinin gözəlliyindən anlardıq”. (Ibn Sa’d, Tabakat, I, 398-399; Mecme’uz-Zevâid, VIII, 282; el-Metâlib’ül-‘Aliye, IV, 25)

Nəticə

Buraya qədər təhlil etdiklərimizdən açıq-aşkar görünür ki, İslam dinində bəzənmək, gözəl görünmək, kosmetikadan istifadə etmək, estetikaya diqqət yetirmək tövsiyə, hətta əmr olunur. Xurafatçılar nə qədər cəhd etsələr belə, özlərinin uydurduqları dini İslama sirayət etdirə bilməyəcəklər. Onlar Allahın “Müzəyyin”, yəni “Bəzəyən” ismini unudaraq, İslamdan tamamilə fərqli bir din uydurmuş və özlərinin düzəltdikləri bu saxta dinə özləri də inanmışlardır. Müsəlmanlara düşən isə Qurana bağlanmaları və Quranda bildirildiyi kimi “sizin dininiz sizə, bizim dinimiz bizə” demələridir.

Rafət Əlizadə

Ümidsizliyi Rəbbimiz Quranda qadağan etmiş, bunun ancaq iman etməyənlərin bir xüsusiyyəti olduğunu bildirilmişdir.
Qurana görə ümidvar olmaq şərtlərdən asılı olmayaraq, hadisələrin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyindən narahat olmadan hər inkişafın özü üçün ən xeyirli şəkildə nəticələnəcəyinə inanıb Allah’a güvənməkdir. Çünki dünya bir imtahan yeridir. Bu imtahanda insan bir çox çətinlik və sıxıntılarla sınanır. Xəstələnir, işində müvəffəqiyyətsiz olur, avtomobil qəzasına düşür, yaralanır, imtahandan keçə bilmir, sevdiklərini itirir, böhtana məruz qalır … Bunlara gündəlik həyatda qarşımıza çıxan çətinliklər də əlavə olunduqda əsaslı bir sınaqdan keçmiş olur. Quranın öyrətdiyi dünyagörüşündən uzaq yaşayan insanlar baş verən bu hadisələr qarşısında sarsılır, getdikcə də daha pessimist və ümidsiz ruh halına bürünürlər. Ümidsizlik onların bütün enerjilərini, güclərini, həyəcanlarını əlindən alır. Üzərlərinə hüznlü, həzin, narahat və əldən düşmüş bir hal gəlir. Gözəl ümidlər yerini həmişə narahatlığa buraxır.

Eyni şərtlərdə Allah’a təvəkkül edən bir müsəlman isə çox fərqli, hətta tam zidd bir ruh halı yaşayır. Hadisələr istədiyi kimi inkişaf etməsə də, əhəmiyyət verdiyi bir şeyi itirsə də, xəstə olsa da, yaxınlarını itirsə də bunların hamısında xeyir görür. Başına nə gəlirsə-gəlsin, ilk olaraq dərhal bunun sonsuz ağıl və mərhəmət sahibi Allah’ın təqdiri olduğunu düşünür və Allah’ın mütləq bir hikmətlə yaratdığına inanır. “…Bəzən xoşlamadığınız bir şey, sizin üçün xeyirlidir…” (Bəqərə surəsi, 216) ayəsində işarə edildiyi kimi, kənardan baxıldıqda şər kimi görünən bir hadisənin ardında Allah’ın əslində özü üçün xeyir və gözəllik gizlətdiyini bilir.

Çünki insanın başına nə gəlirsə, Allah’ın diləməsi ilə gəlir. Allah’ın izni olmadan bir yarpaq belə tərpənməz. Heç bir şey təsadüf nəticəsində meydana gəlməz. Heç bir varlıq haşa Allah’dan, müstəqil bir gücə sahib deyil. Canlı-cansız hər şey Allah’ın nəzarətindədir və Onun təqdir etdiyi qədər daxilində hərəkət edir. Bu səbəbdən insanın yaşadığı hər hadisə ən incə təfərrüatına kimi Allah’ın məlumatı və izni daxilində baş verir. Bu gerçəyin şüurunda olan müsəlman şərtlər nə olursa-olsun, sonsuz mərhəmət sahibi Rəbbimizə güvənməyin hüzurunu yaşayır. Halına şükür edir, Allah’dan həmişə xeyir umur.

Ümidlərinin əsas hədəfi isə axirətdir. Çünki bu dünya həyatı müvəqqətidir. Axirət isə sonsuza qədər qalacağımız əsl yurdumuzdur. Allah qədərimizdə yaratdığı hadisələrlə bizi dünyada xeyirə sövq etdiyi kimi, axirətimiz üçün də gözəllik diləyir. Bu səbəbdən hər hadisənin hikmətini dünyada görüb anlayacağıq deyə bir qayda yoxdur. Allah diləsə bu hikmətləri dünya həyatımızda göstərər, diləsə axirətdə qarşımıza çıxarar. Ancaq hər vəziyyətdə müsəlmanın qəlbi Allah’a qarşı ümidvardır. Səhv etdiyində, bir günah etdiyini düşündükdə də yenə bu ruh halını itirməz. Dərhal Allah’a səmimi qəlblə tövbə edərək, bu tövbəsinin qəbulunu Allah’dan ümid edər. Daha təqvalı olmağı, daha gözəl əxlaqlı olmağı, Allah yolunda daha çox xidmət etməyi, daha səmimi, daha sevgi dolu, daha yaxşı, daha sağlam, daha gözəl və nurlu olmağı Allah’dan daim ümid edər. Rəbbimizin razılığını, rəhmətini və cənnətini ümidlə arzu edər. Bu ümidvarlıq onun qəlbində böyük sevinc və həyəcan meydana gətirər. Ruhunu, içini açar. Allah eşqi ilə coşmasına, sevinməsinə və şövqlənməsinə səbəb olar.

Ümidvar olmaq Quran əxlaqının tələbidir

Namaz qılmaq, oruc tutmaq kimi Allah’a qarşı ümidvar olmaq da müsəlman üçün fərzdir. Ümidsizliyi Rəbbimiz Quranda qadağan etmiş, bunun ancaq iman etməyənlərin bir xüsusiyyəti olduğunu bildirilmişdir.

“…Allah’ın mərhəmətindən ümidinizi kəsməyin. Allah’ın mərhəmətindən yalnız kafirlər ümidini üzər!” (Yusuf surəsi, 87)

Allah, Öz mərhəmətindən ümid kəsənlərin, ancaq inkar edənlər olduğunu bir başqa ayəsində bizlərə bu şəkildə bildirir:

Allah’ın ayələrini və Onunla qarşılaşacaqlarını inkar edənlər Mənim mərhəmətimdən ümidlərini üzənlərdir. Onları ağrılı-acılı bir əzab gözləyir. (Ənkəbut surəsi, 23)

Səmimi olaraq iman edən insan Allah’ın möminlərin dostu və köməkçisi olduğunu, onlara qarşı sonsuz şəfqətli və mərhəmətli olduğunu, Allah’ın səmimi qullarını həm bu dünyada, həm də axirətdə böyük mükafatla müjdələdiyini və Allah’ın vədindən dönməyəcəyini bilir. Allah’ın özü üçün həmişə xeyir və gözəllik dilədiyini, özünə rəhmət və hidayət qapılarını açdığını, qarşısına saysız əcr fürsəti çıxardığını görər.

Quranın bir çox ayəsində Allah’ın mömin qullarına bu gözəllikləri müjdələdiyini görürük:

” İman gətirib hicrət edənləri, Allah yolunda malları və canları ilə vuruşanları Allah yanında ən yüksək dərəcələr gözləyir. Onlar nicat tapanlardır. Rəbbi onları Özündən bir mərhəmət, razılıq və içərisində onlar üçün tükənməz nemətlər olan cənnətlərlə müjdələr.” (Tövbə surəsi, 20-21)

Nərmin Kərimzadə

Xurafatçılar yəhudilərin lənətli olduqlarını, mütləq öldürülməli, sürgün edilməli və insan kimi rəftar edilməməli məxluqlar olduqlarına inanırlar.
Xurafatçılar arasında qadın düşmənçiliyindən və təriqət düşmənçiliyindən əlavə daha bir mövhumatçı düşüncə vardır ki, bu da yəhudilərə qarşı duyduqları amansız nifrət hissidir. Xurafatçılar yəhudilərin lənətli olduqlarını, mütləq öldürülməli, sürgün edilməli və insan kimi rəftar edilməməli məxluqlar olduqlarına inanırlar. Bu yazımızda xurafatçıların Quran əxlaqından tamamilə uzaq düşüncə və rəftar formalarını yenə Quran ayələri işığında incələyəcəyik. Unutmaq olmaz ki, Quranda yəhudilərin təhdidi ilə bağlı ayələr onlardan sadəcə bir qisminə yönəlmişdir. Allah Quranda Kitab Əhlinin (yəhudi və xristianların) içində gözəl əxlaqlı və pis əxlaqlı insanların da olduğunu bildirir. Belə ki, Allah xüsusilə yəhudilərə diqqət çəkərək: “Musa qövmündən (yəhudilərdən) haqqa çatdıran və onunla ədaləti bərqərar edən bir qrup vardır” (Əraf, 159) deyə buyurur. Bundan əlavə, Quranda dəfələrlə yəhudi və xristianların sadəcə bir qisminə xitab edildiyi də vurğulanmışdır:

“Kitab Əhlindən çoxu…” (Bəqərə, 109)

“Kitab Əhlindən bir qrup…” (Ali-İmran, 69)

“Kitab Əhlinin bir hissəsi…” (Ali-İmran, 72)

“Kitab Əhlindən elələri vardır ki…” (Ali-İmran, 75)

“Onların hamısı bir deyildir. Kitab Əhlindən bir camaat vardır ki…” (Ali-İmran, 113)

“Bəzi yəhudilər…” (Nisa, 46)

“…Yəhudi müdriklərindən bir çoxu…” (Tövbə, 34)

“İsrailoğullarından (yəhudilərdən) müdriklər…” (Şuəra, 197)

Ayələrdən açıq-aşkar görünür ki, Quranda yəhudilərə və xristianlara bütövlükdə xitab edilmir. Eynilə digər ayələrə də baxdığımız zaman, Kitab Əhlinin- yəhudi və xristianların içində doğru yolu mənimsəmiş insanların olduğu açıq şəkildə bildirilir:

“…(Yəhudi və xristianların) aralarında haqqı etiraf edən bir camaat vardır…” (Maidə, 66)

“…Kitab Əhli də inanmış olsaydı, əlbəttə özləri üçün xeyirli olardı. İçlərindən iman edənlər vardır…” (Ali-İmran, 110)

Yəhudilərdən bir qismi Cənnətə girəcək

Xurafatçıların şiddətlə dəstəklədikləri fikirlərdən biri də yəhudi və xristianların qətiyyən Cənnətə girə bilməmələridir. Bunun üçün xurafatçılar Quranın bu ayələrini də təkzib etməyə hazırdırlar:

“Şübhəsiz ki, möminlərdən (Müsəlmanlardan), yəhudi, xristian və sabiilərdən Allaha və Axirət gününə iman gətirənlərin və yaxşı iş görənlərin mükafatı öz Rəbbi yanındadır. Onlara heç bir qorxu yoxdur və onlar kədərlənməyəcəklər” (Quran, 2:62)

“Onların (yəhudi və xristianların) hamısı bir deyildir. Kitab Əhli içərisində haqdan möhkəm yapışan bir camaat vardır ki, onlar gecələri səcdəyə qapanıb Allahın ayələrini oxuyurlar. Belələri Allaha, Axirət gününə iman gətirir, yaxşı işlər görməyi buyurur, pis əməlləri qadağan edir və xeyirxah işlər görməyə tələsirlər. Məhz onlar əməlisalehlərdəndir. Onların etdiyi yaxşılıqlar əvəzsiz qalmayacaqdır. Allah müttəqiləri tanıyır” (Quran, 3:113-115)

“Həqiqətən, Kitab əhlindən (yəhudi və xristianlardan) elələri də var ki, Allaha itaətkar olaraq həm Allaha, həm sizə nazil edilənə, həm də özlərinə nazil edilənə iman gətirir, Allahın ayələrini ucuz qiymətə satmırlar. Onların öz Rəbbi yanında mükafatları vardır. Şübhəsiz ki, Allah tez haqq-hesab çəkəndir” (Quran, 3:199)

“Lakin onlardan (yəhudilərdən) elmdə dərinləşənlər ilə möminlər sənə endirilənə və səndən öncə endirilənə inanırlar. Namazı dosdoğru qılanlar, zəkatı verənlər, Allaha və axirət gününə inananlar- məhz bunlar, Biz bunlara böyük bir əcir verəcəyik” (Quran, 4:162)

“İman gətirənlərdən (Müsəlmanlardan), yəhudilərdən, sabii və xristianlardan Allaha və Axirət gününə inanıb yaxşı iş görənlərin heç bir qorxusu yoxdur və onlar kədərlənməyəcəklər” (Quran, 5:69)

Quranın bu ayələrindən açıq-aşkar görünür ki, Allah Müsəlmanlardan əlavə, yəhudi, xristian və sabiilərin də bir qisminə Cənnəti vəd etmişdir.

Yəhudilərin yeməyini yemək halaldır

“…Kitab verilənlərin (yəhudi və xristianların) yeməyi sizə halal, sizin də yeməyiniz onlara halaldır…” (Maidə, 5)

Yəhudilərlə evlənmək halaldır

“…Möminlərdən azad və iffətli qadınlar ilə sizdən öncə kitab verilənlərdən (yəhudi və xristianlardan) azad və iffətli qadınlar da namuslu olduqları, zina etmədikləri, gizlin dostları olmadıqları və mehrlərini verdiyiniz təqdirdə sizə halal edildi…” (Maidə, 5)

Allahın Quranda bildirdiyi və xurafatçıların şiddətlə qarşı olduqları bu həqiqətlərdən bir çox insan xəbərsiz qalır. Allahın “onlarla evlənə bilərsiniz” deməsi, yəhudi və xristianlarla eşq dərəcəsində bir yaxınlıq qura biləcəyimizin açıq göstəricisidir. Allah “onlarla eşq yaşayın” dediyi halda, xurafatçılar lənətləməkdən və öldürməkdən bəhs edirlər. Bu isə, Quran əxlaqına tamamilə ziddir.

“İsrail” Hz. Yəqub peyğəmbərin başqa bir adıdır

Xurafatçılar “lənət olsun İsrailə” (haşa) kimi çıxışlar etdikləri zaman unutduqları böyük bir həqiqət vardır. Xurafatçılar Qurandan bixəbər olduqlarına görə “İsrail”in, əslində, Yəqub peyğəmbərin digər bir adı olduğunu unudurlar. Bunu Allah Ali-İmran surəsi, 93-cü ayədə açıq şəkildə bildirir.

“İsrailoğullarını Aləmlərə Üstün Etdik”

Xurafatçılar yəhudiləri xor görüb alçaltdıqları halda, Allah Quranın bir çox ayəsində İsrailoğullarını aləmlər üzərində seçilmiş və üstün olduqlarını vurğulayır:

“Ey İsrailoğulları, sizə verdiyim nemətimi və sizi aləmlərə üstün qıldığımı xatırlayın” (Bəqərə, 47)

“(Hz. Musa dedi:) “O (Allah) sizi aləmlərə üstün etdiyi halda mən sizə Allahdan başqa bir İlahmı axtaracağam?” (Əraf, 140)

“And olsun ki, İsrailoğullarını o alçaldıcı əzabdan qurtardıq… And olsun, Biz onları bir elm üzrə aləmlərə üstün etdik” (Duxan, 30,32)

“And olsun ki, Biz İsrailoğullarına kitab, hökm və peyğəmbərlik verdik, onları gözəl və təmiz şeylərlə rizqləndirdik və onları aləmlərə üstün etdik” (Casiyə, 16)

Yəhudilərin içində müdrik xadimlər var

“Şübhəsiz ki, Tövratı Biz nazil etmişik. Onda hidayət və nur vardır. Allaha təslim olan peyğəmbərlər yəhudilərə bununla hökm verirlər. Müdrik xadimlər və yüksək müdriklər də Allahın Kitabını qorumaqla məsul olduqlarına və onun üzərində şahid olduqlarına (görə onunla hökm verirlər)” (Maidə, 44)

“Müdrik xadimlər və yüksək müdriklər onlara günah sözləri və haram yeməyi qadağan etməli deyilmiydilər? (Maidə, 63)

“İsrailoğullarından müdriklərin onu (Quranı) bilməsi onlar üçün bir dəlil deyilmi?” (Şuəra, 197)

Peyğəmbərlərin bir çoxu yəhudidir

Xurafatçılar səthi düşüncələrindən dolayı yəhudiləri lənətləyərkən unutduqları daha bir böyük məsələ vardır ki, bu da tarix boyunca yaşamış və Quranda bəhs edilən peyğəmbərlərin bir çoxunun əslən yəhudi olmalarıdır. Hz. Lut, Hz. İshaq, Hz. Yaqub, Hz. Harun, Hz. Yusif, Hz. Süleyman kimi daha bir çox peyğəmbəri Allah yəhudi qövmündən seçmişdir. Allah peyğəmbərləri xüsusilə yəhudilərin içindən çıxardığını da ayələrində bildirir:

“O vaxt Musa öz qövmünə belə demişdi: “Ey qövmüm, Allahın üzərinizdəki nemətini xatırlayın. İçinizdən peyğəmbərlər çıxartdı, sizi rəhbərlər etdi və aləmlərdən heç kəsə vermədiyini sizə verdi”. (Maidə, 20)

“Biz ona İshaqı və Yəqubu bağışladıq. Onun nəslinə peyğəmbərlik və Kitab verdik. Dünyada onun mükafatını verdik. Şübhəsiz ki, o, axirətdə əməlisalehlərdən olacaqdır!” (Ənkəbut, 27)

“Biz ona İshaqı və Yaqubu bəxş etdik. Hər ikisini doğru yola yönəltdik. Bundan əvvəl Nuhu da doğru yola yönəltmişdik. Onun nəslindən olan Davudu, Süleymanı, Əyyubu, Yusufu, Musanı və Harunu da. Biz yaxşı əməl sahiblərini belə mükafatlandırırıq. Zəkəriyyanı, Yəhyanı, İsanı və İlyası da. Hamısı əməlisalehlərdən idilər. İsmaili, Əlyəsə`i, Yunusu və Lutu da. Hamısını aləmlərdən üstün etdik. Onların atalarından, nəsillərindən və qardaşlarından bəzilərini də. Onları seçdik və düz yola yönəltdik. Bu, Allahın hidayətidir. Bununla O, qullarından istədiyi şəxsi doğru yola yönəldir. Əgər Ona şərik qoşsaydılar, əlbəttə, etdikləri əməllər puç olardı. Bunlar, Kitab, hikmət və peyğəmbərlik verdiyimiz kəslərdir…” (Ənam, 84-89)

Yəhudilərin İsraildə yaşamaq haqqı var

Xurafatçılar amansızcasına yəhudi nifrətini təbliğ edərkən onların İsraildən sürgün edilmələrini də istəyirlər. Buna bəhanə olaraq isə İsraillə Fələstin arasındakı münaqişəni səbəb göstərirlər. Halbuki Müsəlmanlarla yəhudilər eynilə Peyğəmbərimizin (sav) dövründəki kimi bir yerdə əmin-amanlıqla yaşaya bilərlər. Xurafatçıların əsl hədəfi isə yəhudiləri İsraildən çıxarmaq deyil, onları yer üzündən birdəfəlik silməkdir. Lakin Allah təbii ki onların bu qəddar düşüncəsinin həyata keçməsinə yol verməyəcəkdir. Hz. Musa öz qövmü ilə İsrail ərazisində məskunlaşdıqdan sonra Allah İsrailoğullarına bu torpaqların mirasçıları olduqlarını deyir:

Orada bərəkətlər verdiyimiz yerin (İsrailin) şərqinə də, qərbinə də o xor görülüb zəif buraxılanları (Musa qövmünü) mirasçılar etdik. Rəbbinin İsrailoğullarına (yəhudilərə) olan o gözəl sözü (vədi) səbir etmələri qarşılığında tamamlandı. Fironun və qövmünün etdiklərini və yüksəltdiklərini də yerləbir etdik” (Əraf, 137)

Nəticə

Quranla yaxından tanış olan hər bir insan, xurafatçıların və onların bəzi saxta, uydurma hədislərindəki yəhudi nifrətinin qətiyyən Quran əxlaqı ilə uzlaşmadığını və Quran əxlaqından tamamilə uzaq olduğunu dərhal görər. Xurafatçılar yəhudilərin yer üzündən silinməsi ilə kifayətlənmir, dinsizlərin, xristianların, qadınların, hətta Müsəlman olub onun təriqətindən olmayanların bütünlüklə yaşama haqlarının olmamasını arzu edirlər. Onların bu qorxunc və çirkin ideologiyalarına qarşı Qurana sarılmaq və Allahın bizə nazil etdiyi və məsul olduğumuz yeganə Kitabdan dinimizi çox yaxşı öyrənməliyik.

Xurafatçılar bütün yəhudiləri lənətlənmiş adlandırdıqları halda, Qurana uymadıqları və Allahın, Onun Peyğəmbərinin (sav) adından yalan danışdıqları üçün özləri lənətləniblər:

“Allaha qarşı yalan uydurub iftira yaxandan daha zalım kim var? Bax bunlar Rəblərinə təqdim ediləcəklər və şahidlər: “Rəblərinə qarşı yalan söyləyənlər bunlardır” deyəcəklər. Xəbəriniz olsun: Allahın lənəti zalımların üstünədir” (Hud, 18)

Rafət Əlizadə

Hər insanın həyata keçirmək istədiyi arzusu var. Bəzən bunların zamanı çox yaxın, imkanları da arzusunun reallaşması üçün uyğundur.

Böyük səy göstərərək əldə etdiyiniz eviniz, əşyalarınız, geyimləriniz, yediyiniz yeməklər, əlvan rəngləri ilə göz qamaşdıran çiçəklər, yamyaşıl ağaclar, bədəniniz, saçlarınız, dəriniz, qısası, hər şey zaman ərzində köhnəlməyə, xarab olmağa, yaşlanmağa məhkumdur. Heç bitməyəcəkmiş kimi görünən dünya həyatı çox qısa imtahan dövründən ibarətdir və bütün gözəlliklər zamanla məhv olur.

Hər insanın həyata keçirmək istədiyi arzusu var. Bəzən bunların zamanı çox yaxın, imkanları da arzusunun reallaşması üçün uyğundur. Bəzi insanların da böyük istəklə arzuladığı hadisələrin həyata keçməsi isə, Allah`ın izni ilə, çox çətin olur. Bu insanların əlindəki maddi-mənəvi imkanlar və şərait arzularının reallaşması üçün kifayət etmir. Məsələn, yaşlı bir insan nə qədər geriyə qayıdıb gənclik illərində yaşamağı arzulasa da, Allah`ın adətullahına uyğun olaraq, bu, dünya həyatında mümkün deyil. Bu vəziyyəti hər kəs bilir, ancaq yenə də imkanları istəklərinin reallaşması üçün çox uyğun olan insanlar da, olmayanlar da bəzən xəyallarının reallaşmasını çox istəyirlər. Bu da dünyadakı imtahanın bir sirridir.

Dünya həyatı bir göz qırpımı qədər qısa müddətdə bitir və insanların əldə etdiyi xoşbəxtlik hissi də sona çatır. Bu səbəbdən, insan bütün diqqətini təkcə istəklərinin reallaşıb-reallaşmadığına deyil, sonsuz axirət həyatını qazanacaq əxlaqda olub-olmadığına verməlidir. Çünki bir insanın bütün arzuları məhz istədiyi şəkildə reallaşsa da, xoşbəxtliyi bir neçə onillik davam edir. Sonda mütləq bu nemətlər əlindən çıxır və ölümlə birlikdə sahib olduğu hər şey geridə qalır. Arzu etdiyi bütün gözəllikləri axirətdə əldə etməyi hədəf seçən insan isə bu xoşbəxtlik hissini əbədiyyən duyacaq.

İnsan bir anlıq bu həqiqət üzərində düşünməli və müqayisə etməlidir. Öz-özünə qərar verməlidir. Sadəcə dünyadakı gözəllikləri əldə etmək üçün çalışmağın insana heç bir faydası olmayacağını görməlidir. Allah istəsə, insana dünyada da nemət verə bilər və bu, bir insan üçün böyük lütfdür. Ancaq insanın bunu məqsədə çevirərək rahatlığı, xoşbəxtliyi, sevinci üçün bunu bir növ şərt qoşması çox böyük qəflət və xətadır. İnsan arzuladığı bütün nemətləri Allah`dan dünyada və axirətdə lütf etməsini diləyər, ancaq Rəbbimizin ona verdikləri ilə də sevinər. Əsas odur ki, bu xoşbəxtliyi sadəcə səthi xoşbəxtlik kimi görməsin, əbədi həyatında Allah`ın bütün istədiklərini verəcəyini ümid edərək yaşasın. Unutmaq olmaz ki, möminlər həm dünya və həm də axirət nemətlərinin ən gözəlinə qovuşarlar:

Dünya həyatında da, axirətdə də onlara müjdə vardır… (Yunis surəsi, 64)

Ülviyyə Əlizadə

Kiçik uşaqlar irqi ayrı seçkiliyi, dinindən, millətindən, mədəniyyətindən asılı olaraq insanları fərqləndirməyi, insanlara zülm etməyi bilmirlər.

Nifrətin yayılmasının səbəbləri nədir? Nifrəti necə sevgiyə çevirmək olar?

Bütün insanlar sevgini bilərək dünyaya göz açırlar. Kiçik uşaqlar irqi ayrı seçkiliyi, dinindən, millətindən, mədəniyyətindən asılı olaraq insanları fərqləndirməyi, insanlara zülm etməyi bilmirlər. Çünki hər insan dünyaya gələrkən Allah`ın ona verdiyi ruhla doğulur, ruha da insanın fitrətinə uyğun olaraq sevgi hakimdir. İnsanlar nifrəti, kini, həmçinin irqinə, dininə, dilinə və fikrinə görə bir-biri ilə düşmənlik etməyi sonradan öyrənirlər.

İnsanlara nifrəti öyrədən və dünyadakı insanların əksəriyyətinin sıxıntılı olmasının səbəbi şeytandır. Şeytanın təlqinləri nəticəsində insanların əksəriyyəti sevgi ruhunun əksinə nifrət ruhunda olmağı seçmiş, asan olan sevgiyə deyil, çətin olan nifrətə üstünlük vermişlər. Fitrəti sevgi üzərində olduğu halda, buna zidd olanı seçərək düşmən qazanmış, problemləri həll etmək əvəzinə, daim şikayət edərək zülm sistemi əmələ gətirmişlər. Bu zülm sisteminin içində insanların rahat və xoşbəxt yaşaması isə mümkün deyil.

Bəs necə olur ki, ruh insan fitrətinə uyğun olaraq sevgiyə meyilli olduğu halda, nifrət bu qədər asanlıqla ruhlara hakim olmuşdur? Qurana baxdığımız zaman bunun səbəbini asanlıqla görmək mümkündür. Ayədə şeytanın Allah`a qarşı üsyanı və vədi bu şəkildə xəbər verilir:

… Sənin düz yolunun üstündə oturub (insanları) tovlayacağam. (Əraf surəsi, 16)

Lakin qəlbi kin və nifrətlə dolu olan insanlar bu ruhi hallarını dəyişdirmədikləri müddət ərzində sıxıntı və bədbəxtlikdən qurtula bilməzlər. Allah`ın bəyənmədiyi bu əxlaqda davam edən, həqiqi imanı yaşamaq istəməyən bu insanlar axirətdə də bu sıxıntılı həyata davam edərlər. Çünki dünyada ikən sevgini, mərhəməti, səmimiyyəti, təvazökarlığı yaşamayan, ikiüzlülüyü, səmimiyyətsizliyi, üsyanı normal həyat tərzinə çevirən insanlar axirətdə də buna uyğun qarşılıq görəcəklər.

Dünyada daim müharibədən, zülmdən bəhs edənlər bu sevgisiz, mərhəmətsiz əxlaqın hələ dünyada ikən özlərinə yaşatdığı əzabın axirətdə də sonsuz əzaba çevriləcəyini bilməlidirlər. Bu əxlaq bu şəxslərin dünya həyatında heç kimlə dost ola bilməməsinə, sevilməməsinə, bu nemətlərdən məhrum qalmasına və Cəhənnəm əzabını yaşamasına səbəb olur. Allah dilərsə, eyni narahat mühiti bu şəxslər üçün sonsuza qədər yarada bilər. Çünki Quranda Cəhənnəm əhlinin də bir-biri ilə davamlı mübahisə etdiyi, od əzabı ilə yanaşı bir də bu narahat mühitin gətirdiyi mənəvi əzabı da yaşadığı bildirilir:

“Şübhəsiz ki, od sakinlərinin bir-biri ilə höcətləşməsi bir həqiqətdir”. (Sad surəsi, 64)

Bu nifrət ruhunun səbəb olduğu müharibələrə də kifayət qədər pul xərclənir. Halbuki dünyaya sevgi hakim olsa, müharibələrə xərclənən bu pullar daha faydalı sahələrə xərclənə bilər. Məsələn, 11 sentyabr hadisələrindən sonra Amerikanın Əfqanıstana əsgər göndərərək başlatdığı müharibəyə rəsmi məlumatlara əsasən, 1,7 trilyon dollar pul xərclədiyi bildirilmişdir. Halbuki bu, bütün dünyadakı aclığı 14 il müddətində aradan qaldırmağa kifayət edəcək məbləğdir.

Nifrəti sevgiyə çevirməyin tək yolu isə gözəl əxlaqın bütün dünyada yayılmasına vəsilə olmaqdır. Bunun üçün Quran əxlaqını yaşamaq lazımdır. Belə ki, Quran bizə səbirli olmağı, fədakarlığı, təvazökarlığı, vəfanı, sədaqəti, bağışlamağı tövsiyə edir. İnsanların əksəriyyətinin nifrəti təşviq etməsi sevginin hakim olmasına mane olmamalıdır. Sevgi tərəfdarı insan hər zaman Allah`ın köməkçisidir. Sevgini yaşayan və yaşadan hər insana isə Allah dünyanı da, axirəti də gözəlləşdirəcəkdir.

Nərmin Kərimzadə

Əziz və hörmətli Azərbaycan xalqım!
Sizin hər birinizin qarşıdan gələn yeni ilinizi təbrik edirəm və hər birinizə uzun ömür can sağlığı arzu edirəm. Hər zaman oxucuların və bizi sevən, dəstək olan insanların timsalında hər kəsin bayramı mübarek olsun.Çöhrənizdən gülüş, süfrənizdən ruzi,evinizdən sevinc dolu sədalar baş qaldırsın.

Hörmətlə,
Fidan Abbasova,
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidmətinin rəhbəri

Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyinin qərarı ilə Qaydasız döyüş üzrə Azərbaycan Milli yığma komandasının üzvü, Azərbaycan çempionu, gənc idmançı Rəhimov Elvin Elbəyi oğlu idmanın pankration növü üzrə Azərbaycan Respublikasının “İdman Ustası” dərəcəsinə, Pankration, Grappling və MMA İdman növü üzrə 2014-cü ildə göstərdiyi uğurlu fəaliyyətinə görə Sertifikat ilə təltif olunmuş və ödülə layiq görülb.
Qeyd edək ki, Rəhimov Elvin Elbəyi oğlu 6 avqust 2014-cü il tarixdə Sərhədçi Olimpiya İdman Kompleksində keçirilən Azərbaycan çempionatında uğur əldə edərək öz çəkisi üzrə Azərbaycan çempionu olub.
24-28 oktyabr 2014-cü il tarixdə Qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin İstanbul şəhərində keçirilən qaydasız döyüş üzrə dördüncü dünya çempionatında Azərbaycan Milli yığma komandasının üzvü olaraq öz çəkisinə uyğun olaraq iştirak etmişdi.

Gündəlik İnformasiya Agentliyinin və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Rəhbərliyi Sizi, Azərbaycanın istedadlı gənc xanım yazarını, Gündəlik İnformasiya Agentliyinin “İslam” bölməsinin əməkdaşını doğum günü münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə uzun ömür, möhkəm cansağlığı, xoşbəxtlik, işlərinizdə bol-bol uğurlar diləyir!

Mətbuat xidməti

Keçən ay Qarabağ Qazisi Rüxsarə Cumayevanın əməliyyatı üçün, Bakı Dövlət Unveristetinin Kitabxana-informasiya fakültəsinin müəlliməsi, şairə İradə xanım Əlili İstanbulda Qarabağ Qazisinə dəstək üçün kitab təqdimatı və imza mərasimi keçirmişdi. Müəllifin imzaladığı kitabların satışından toplanmış pul vəsaiti tədbirdən sonra İradə Əlili və Səfər Qaraqoyunlu tərəfindən Qarabağ qazisi Rüxsarə Cumayevaya çatdırılmışdı. Onunla yanaşı İradə xanım Qarabağ Qazisinə brilliant sırğa da hədiyyə etmişdi.
Bu ay yenə də, İradə Əlilinin təşkilatı dəstəyi ilə noyabırın 8, 9 Park Bulvarda xeyriyyə aksiyası təşkil edildi. Növbəti xeyriyyə konserti 24 noyabr, saat 19-00 Rəşid Behbudov adına sarayda baş tutacaq. Həmçinin müəllifi: İradə Əlili olduğu Qarabağ Qazisinin döyüş yoluna həsr edilmiş “Qarabağın Tutusu” adlı kitabın satılma aksiyası da həyata keçiriləcək ki, həmin pullar Qarabağ Qazisinə çatsın. Bütün Azərbaycan xalqını o cümlədən dünyada yaşayan Azərbaycanlıları bu xanıma dəstək olmağa səsləyirik.

İnsanların varlığı çox dəyərlidir.Sadəcə öz varlığından xəbəri olduğu müddət. Hər insanın özünə məxsusluğu var o cümlədən də şair ruhlu, qələm sahibi, söz sahibi olan insanın…
Gənc şair, bəli şair deyəndə ürəklə deyirəm. Əgər bir şeir yaza bilmisənsə sən artıq şairsən. Hər insanın sözünün bir çəkisi, hər sözün də özünün öz dünyası var. İstər tanınmış, istərsə də, tanınmamış olsun.Tanınmaq, sevilmək xalqın ürəyinə xas xüsusiyyətdir. Yalnız onlar sevəcək, tanıyacaq qiymətləndirəcəklər.
Kənan Aydınoğlunun qələmi və daxili dünyası, ayrı ayrılıqda bir kainat olduğunu onun öz əməlləri təsdiqləyir. Hətda daha yaxından tanıdıqda doğmalıq yaradır tanışlıq. Bu yaxınlarda bir neçə nəfərin də onu doğması hesab etdiyinin və hörmət bəslədiyinin şahidi oldum. Şahidi olduğum doğma hiss, məni qarşılıq güdmədən, yaxşılığa cavab almadan gənc şairin ömür yolunun güllü bağçalı, çəmənli, tikanlı seyrinə apardı. Və qərara gəldim ki, ürək sözlərimdən vərəqin üstündə müxtəlif rənglərlə çeşid- çeşid şəkillər çəkim .Nə qədər naxış vursam da, Kənan Aydınoğlu dünyasının gözəl və şərəfli rəsmini çəkə bilməyəcəyimi də çox gözəl bilirəm. İnsanın böyük olması üçün, yaş önəmli deyil. Böyüklük onun daxili aləminin zənginliyindədir. Bu zənginlik isə ruhun pak qalmasından xəbər verir.Onun vətənpərvərliyi, tarixini və bu gününü yaxşı bilməsini əhatə edir. Vətənpərvər ruhu olmayan insanın daxili köləliyi üzə çıxır. Kənan Aydınoğlunun isə daxili azadlığı ona imkan verir ki, həqiqətləri dilində zikr etməkdən, zəlillikdən uzaq olsun. Düşünürəm ki, şairin şairliyi elə daxili dunyasının azadlığındadır. Hər dəfə onun şerlərində bir tarixi həqiqətlər görünür. Azərbaycan, bayraq, torpaq, din, dostluq, sədaqət, dürüstlük, diqqət, azadlıq, səmimiyyət şerlərinin döyünən ürəyini təsvir edir. Onun əxlaqi və mənəvi tərbiyyə tərzi indiki dövrdə tapıntı, bəlkə də, yox tapıntı çox bəsit səslənir.Mən deyərdim ki, dənizlərin, dəryaların dibində dənizi zinətləndirən, mirvari və inci kimi qiymətlidir. Onun köksündə daşıdığı ürəkdə zərrə qədər kimsəyə paxıllıq, kin-küdurət özünə yer tapa bilməyib. Əlində bir çıraq, gecə-gündüz ruhuna yaxın olan yazıçı və şairlərin yollarına çırağın nurunu səpməkdən zövq alıraq asta-asta addımlayır. Əminəm ki, o heç vaxt başqaları kimi kiminsə yoluna daş dığırlamayacaq. Əksinə əlində tutduğu bu çıraq onun özünün də ömür və poeziya yolunu əbədi sonu görünməyən nura qərq edəcək. Addımları yeni bir tablonu yaradacaq…o tablolar isə heç vaxt öz dəyərini itirməyəcək.

R.M.Məmmədov
Sumqayıt Dövlət Universiteti, Azərbaycan dili və ədəbiyyatının tədrisi metodikası kafedrasının müəllimi, dissertant
rommel188@gmail.com

Açar sözlər: uşaq ədəbiyyatı, hekayə, təlim-tərbiyə, milli-mənəvi dəyərlər, fantastika

Hekayə janrı 60-cı illərdən başlayaraq nəinki milli ədəbiyyatımızda, həmçinin dünya və Avropa ədəbiyyatında aparıcı janr kimi geniş vüsət almışdı. 70-80-ci illərdə ədəbi prosesin olduqca fəal və canlı bir sahəsini təşkil edən hekayə hər zaman ədəbiyyatın aktual olan bir sahəsidir və bu gün də öz dəyərli özəlliklərini qoruyub saxlamaqdadır.
Dövrün xarakterinə, zəmanənin ruhuna uyğun olaraq hekayə maarifçilikdən demokratik və inqilabi ideyaların təbliği və qorunmasına qədər maraqlı və şərəfli bir yol keçmiş, həm sovet dövründə, həm də müstəqillikdən sonra milli ruhun, sağlam əxlaq və tərbiyə məsələlərinin təbliğində, fərdi mədəni həyata hazırlamaqda çox böyük işlər görmüşdür.
İstər əsrin əvvllərində, istərsə də sonralar yaradıcılığa başlayan yazarlar ədəbiyyata məhz bu janrla gəlirdilər. Ümumiyyətlə, Azərbaycan hekayəsinin maraqlı və keşməkeşli bir tarixi vardır. Hekayə janrı hər zaman inkişafda olmuş, zaman keçdikcə təkmilləşərək ədəbiyyatın klassik və köklü yaradıcılıq sahəsinə çevrilmişdir. Azərbaycanın klassik yazarları zaman-zaman hekayənin qaranlıq qalan bir sıra özəlliklərini, bədii imkanlarını üzə çıxarmış, onun dərin məzmun ifadə etmək gücünü təsdiq etmişlər. C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, A.Şaiq, S,S,Axundov, S,M,Qənizadə, C.Cabbarlı və başqa klassiklərimizin qələmində hekayə bütün xüsusiyyətləri ilə meydana çıxmış, ədəbi prosesdə aparıcı yaradıcılıq sahəsi kimi həm filoloji, həm də ictimai fikrə istiqamət vermişdi. “Poçt qutusu”, “Usta Zeynal”, “Köç”, “Marallarım”, “Cənnətin qəbzi”, “Qorxulu nağıllar”, “Allah xofu”, “Dilarə”, “Firuzə” və bu qəbildən olan bir sıra hekayələr xalqın inkişafında, oyanışında mühüm rol oynamışdır. “Hekayə bir janr kimi elə ciddi poetikaya malikdir ki, onun ədəbi prosesdə yeri və bu prosesə təsiri bütün zamanlarda açıqca hiss olunub, bu gün də hiss edilməkdədir. Janrların özlərinin arasındakı tarixi mübarizədə hekayə öz spesifikasını, poetikasını, dəqiq qanunlarını qoruyub saxladığındandır ki, yerini başqa janrlara güzəşt etməmişdir”[1,səh. 50].
Ümumiyyətlə, klassik ənənələri qorumaq, yaradıcı şəkildə davam və inkişaf etdirmək sahəsində də hekayə bədii ədəbiyyatın klassik yaradıcılıq sahələrindən biri olmuşdur.
Qeyd etmək lazımdır ki, 70-80-ci illər nasirlərinin demək olar ki, hamısı ədəbiyyata kiçik hekayələr yazmaqla gəlmiş, bu hekayələrlə yaradıcılıqlarının əsas xüsusiyyətlərini müəyyən etmiş və onun istiqamətini yeni meyarlara yönəltmişdilər.
Məhz adı çəkilən dövrdə uşaq yazarları seçdikləri mövzuları əsasən hekayə vasitəsilə kiçik yaşlı oxuculara çatdırırdılar. Mövzu və problematika baxımından oxşar olsa da, hər bir yazar hadisələrə müxtəlif prizmadan yanaşır, onları özünəməxsus şəkildə təhlil edərək oxucuların istifadəsinə verirdilər. Yeni nəsil uşaq yazarlarının əsərlərində problemə müasir metodologiyadan yanaşmaq, mövzuya daha modern prizmadan baxmaq, kiçik yaşlı oxucuların yüksək bədii, estetik zövqü səviyyəsindən təhlil etmək, məzmuna münasib maraqlı bədii formalar axtarıb tapmaq adı çəkilən dövrün prioritet məsələlərindən idi. Ailə-məişət, elm-təhsil, əxlaqi-tərbiyəvi, milli-mənəvi dəyərlər və s. mövzularda yazılan hekayələr ümumilikdə dövrün ab-havasını özündə əks etdirirdi.
İstər böyüklər üçün, istərsə də kiçik yaşlı oxucular üçün nəzərdə tutulan ədəbiyyatda təhsil, təlim-tərbiyə məsələləri hər zaman ən önəmli problem kimi ədəbi mühitin diqqət mərkəzində olmuşdur. Uşaqlarda elmə həvəs yaratmaq, kitabın hər zaman biliklərin yeganə mənbəyi olduğunu göstərmək, gələcəyin açarının yalnız təhsil olduğunu nəzərə çatdırmaq uşaq yazarlarının ən mühüm mövzusu idi. Bununla yanaşı, əxlaqi dəyərləri də unutmayan yazarlar obrazların dili ilə qəhrəmanların nümunəvi davranışlarını ön plana çəkirlər. Təshil almaqla yanaşı, hekayələrdəki obrazlar öz fəaliyyətləri ilə oxuculara örnək göstərilirlər. Qocalara hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq, hər zaman böyüklərin sözünə qulaq asmaq və s. kimi məsələlər bu mövzuda yazılmış hekayələrin ana xəttini müəyyənləşdirirdi. R.Yusifoğlu, Ə.Babayeva, Z.Xəlil, N.Süleymanov, İ.Hümmətov bu sahədə irəlidə gedən yazarlardan idi.
Maraqlıdır ki, bu problemə hər bir yazar müxtəlif prizmadan yanaşır, yaratdıqları xarakterlərin dili ilə uşaqları intellektli şəkildə yetişmələrinə yardımçı olurdular. Bu hekayələrdə yaxşı oxumamağın, dərsə laqeyd münasibət bəsləmənin nə dərəcə utandırıcı bir hərəkət olduğu inandırıcı vasitələrlə təsvir edirdilər. Örnək üçün bir hekayəyə diqqət yetirək:
N.Süleymanov yazdığı “Ən vacib məsələ” hekayəsində bu problemi Akifin timsalında bütün məktəb yaşlı oxuculara çatdırır. Burada “3” qiymət alaraq evə gələn Akif utandığından anasının üzünü baxa bilmir, yoldaşları ilə gəzməyə getmir, hətta aylarla üzünü görmədiyi atasına zəng etməkdən belə çəkinir. O, ilk növbədə öz valideynlərini düşünür – anasının qonşular, qohumlar, atasının isə öz iş yoldaşları arasında necə çətin vəziyyətə düşəcəyini dərk edərək vicdan əzabı çəkir. Məktəbli uşağın daxili iztirablarını, onun keçirdiyi həyəcan hissini, vicdan əzabını son dərəcə ətraflı və dolğun təsvir edən yazar, bununla hər bir gənc oxucu üçün qarşıya müəyyən suallar qoyur: “İnsan həyatında ən vacib məsələ təhsildirmi?”, “dərsə ciddi yanaşmamaq insanı yoldaşlar, qohum-əqrəba arasında hörmətdən salırmı?” və yaxud “məktəbdən pis qiymətlərlə dönmək insanı utandırırmı?”. Bu hekayəni oxuyan uşaqlar hələ kiçik yaşlarından məktəbli Akifin etdikləri səhvi etməyəcəkləri barədə artıq düşünürlər. Həyatda şəxsiyyət kimi yetişmək, intellektual səviyyəyə malik olmaq yalnız elm və təhsilin yardımı ilə mümkün olur. Məktəbli Akifin pis qiymət alaraq xəcalət çəkməsi məhz bu amillə bilavasitə bağlıdır. Artıq bundan sonra dərslərinə hər zaman yaxşı hazırlaşacağını qarşısına məqsəd qoyan Akif ertəsi gün məktəbdən daha nikbin ovqatla qayıdır, sevincindən hər kəsin onu təbrik etməsi ehtiyacını duyur. Valideyn təəssübkeşliyi, valideyn zəhməti də bu hekayədə önə çəkilən problemlərdəndir. Ananın sevinci, təəssüfü, nigarançılığı, atanın iftixar hissi və nəhayət Akifin qarşısına qoyduğu məqsədə nisbətən nail olması ümumilikdə hekayənin bədii dəyərini daha da qüvvətləndirir.
Bu hekayənin mövzusu, ideyası hər zaman, hər dövr üçün aktual bir problemdir. Bu səpkili hekayələrlə tanış olan kiçik yaşlı oxucular elm və təhsilin insan həyatında olduqca mühüm, bəzən hətta həlledici faktor olduğunu dərk edirlər [2,səh. 196].
Hekayədən də göründüyü kimi, uşaq nəsrində adətən, valideynlər məktəbə rəğbət bəsləyən, öz övladlarının təhsil almasının zəruriliyini anlayan şəxslər kimi təsvir olunurlar. Onların bədii əsərlərdə müsbət keyfiyyətlərlə təsvir edilməsi bu personajları böyük yaşlı oxucular üçün də maraqlı edir.
Lakin savadlı, xeyirxah, müsbət insani keyfiyyətlərlə təsvir edilən valideyn və müəllimlərlə yanaşı, yazılan hekayələrdə savadsız, insani simalarını itirmiş, rüşvətxor müəllimlər tənqid edilir, onlar kiçik oxucuların mühakiməsinə verilir. N.Süleymanovdan fərqli olaraq görkəmli alim, şair-publisist R.Yusifoğlu təhsil probleminə məhz bu aspektdən yanaşır. R.Yusifoğlunun əsasən təhsil, təlim-tərbiyə məsələlərinə həsr edilən hekayələrində keçmiş Sovetlər dönəmində təhsildə olan rüşvətxorluq, məktəbi bitirən sadə kənd adamlarının institut və universitetə qəbul zamanı nə kimi çətinliklərlə qarşılaşdığı problemlərdən geniş söhbət açılır. Lakin bu hekayələrdə yazar ilk növbədə Orxanın, Gülyazın timsalında ən nümunəvi sagird necə olmalıdır sualı ilə sosioloji anlamda “ideal tip” yaradan müəllif onu cəmiyyətdə bütün müsbət keyfiyyətləri ilə ön plana çəkir (“Məktəb illəri”, “Medal”, “Çətinliklərlə üz-üzə”). Müəllif bu əsərlərində həmçinin təhsildəki problemləri ön plana çıxararaq şagirdlərin dili ilə savadsız müəllimləri tənqid atəşinə tutur, rüşvəti hər şeydən, əqidədən və ləyaqətdən də üstün tutan, hətta şəxsiyyətlərini də pula satan müəllimləri amansız dillə ifşa edir. Müəllif “Mısmırıq Ciddizadə”lərin timsalında, riyakar, rüşvətxor məktəb direktorları, onların müavinləri və müəllimlərin ümumiləşmiş obrazını yaratmışdır. Lakin müəllif eyni zamanda Novruz müəllimin timsalında əsl ləyaqətli müəllim xarakterini də oxuculara təqdim edir. Bu hekayələrlə həm kiçik, həm də böyük yaşlı oxucuların diqqətini cəlb edən R.Yusifoğlu təhsillə yanaşı, ictimai həyatın bütün sahələrində mənəvi amillərin üstünlüyünü nəzərə almaq zərurətini bir daha gözlər önünə gətirmişdir [3].
Ümumiyyətlə, təhsil sistemi digər sahələrin fövqündə durduğu üçün bütün yazarlar bu məsələyə hər zaman ciddi problem kimi yanaşmışlar. Lakin başqa yazarlardan fərqli olaraq Z.Xəlil təhsil mövzusunu yumorstik cəhətdən təhlil etmiş və maraqlı bir hekayə yaratmışdır. Müəllif bu hekayədə incə ironiya ilə, azca yumorla, bitkin, səliqəli süjet daxilində “tənbəl Kərim”in əhvalatını nəql edir. Lirik yumorla müşaiyət olunan bu hekayədə heç vaxt dərsə hazır gəlməyən Kərəm usta Lətifin yanında gördüyü qəribə eynəklə coğrafiya dərsinə “birdəfəlik” hazırlaşmağı qərara alır. Dərsə kimin hazır olduğunu soruşan müəllim Kərəmin əl qaldırdığını gördükdə olduqca təəccüb edir. “Sehrli eynəyi” gözünə taxan Kərəm nəticədə heç nəyə cavab verə bilmir. Müəllif burada yenə heç nəyin kitabı əvəz edə bilməyəcəyini gözlər önünə gətirir. Kitabsız hansı biliklərə yiyələnmək, dünyagörüşünü necə artırmaq, beləliklə də, intellektual səviyyəyə necə malik olmaq olar? Olduqca ciddi bir problemi məhz yumorstik şəkildə oxucuya təqdim edən müəllif əslində burada bir sarkazm, qroteks yaratmışdır. Elmə, biliyə qiymət verməyən, təhsili ikinci planda görən məktəblilər təbiidir ki, dövlətçiliyin gələcək inkişafına zərbə vurur, bu da savadlı insanların azalmasına, cəmiyyətdə ciddi sosial problemlərin meydana çıxmasına zəmin yaradır. Bu problemi acı gülüşlə, iztehza ilə oxucuya çatdıran müəllif gələcəyin inkişafının yalnız elm və təhsilin sayəsində mümkün olduğunu bir daha kiçik və məktəb yaşlı oxucuların nəzərinə çatdırır.
Ümumi mənzərəyə baxdıqda kiçik yaşlı oxucular üçün nəzərdə tutulan bu hekayələr böyüklər üçün də mənbə rolunu oynayır. Çünki bu hekayələrdə qoyulan problemlər nənki uşaqları, hətta böyükləri də dərindən düşündürür. Görkəmli rus alimi Belinskinin təbirincə, “…yaxşı uşaq ədəbiyyatı odur ki, həm balacaların xoşuna gəlsin, həm də böyüklərin, özü də yalnız uşaqlara məxsus olmasın, hamı üçün olsun”.
Təhsil problemi ilə yanaşı, 70-80-ci illər uşaq nəsrinin başlıca vəzifələrindən biri də təlim-tərbiyə ilə bağlı idi. Qocalara hörmət etmək, Vətəni, milləti sevmək, yalan danışmamaq, kiçik yaşlarından zəhmətə alışmaq, maddi və mənəvi sərvətlərin yaradıcısı olan insanı, onun əməyini lazımınca qiymətləndirmək kimi hər zaman aktual olan məsələlər bu hekayələrin əsas mövzusu idi. Bu hekayələrdə təsvir olunan müsbət qəhrəmanlar istər davranışları, istər təhsilləri, istərsə də ictimai həyatdakı əməlləri ilə oxuculara örnək olur, nümunəvi vətəndaş obrazı yaradırlar. Qeyd olunan hekayələrin maraqlı cəhəti, orada dünyagörmüş insanlarla daha müasir düşüncə tərzinə malik uşaqların düşüncə tərzlərindəki ziddiyyətlərdir. Bir tərəfdə böyük həyat yolu və təcrübəsi keçmiş ağsaqqal və ağbirçəklər, digər tərəfdə isə həyat yolunu hələ yenicə addımlağa başlayan kiçiklər. Yazıçı burada üstünlüyü nisbətən uşaqlara versə də, müdriklərin də məsləhətlərinə biganə qalmır. Təbiidir ki, müdriklər özləri də başa düşürlər ki, cəmiyyət hər zaman yeniləşməyə doğru gedir, bəzi dəyərlər artıq yeni dövrdə qəbul edilmir. Bu da təbiidir: Zaman və vaxt nisbi anlayışdır və bunlar daim hərəkətdədir. Deməli zaman, dövr dəyişdikcə cəmiyyət də onunla paralel olaraq inkişaf edir. Görkəmli tənqidçi Y.Qarayevin təbirincə, “”Gəlimli-gedimli dünya” haqda epik düçüncəni, “Biz gedirik, qoca dünya qalandır” fəlsəfəsini günün intellekti qəbul və təsdiq etmirdi… Dərk olunmuş ağsaçlı həqiqətdən nağıl və əsatir körpəliyinə, təbiiliyə və ilkinliyə səyahətlər belə geniş miqyaslı tarixi-bədii nikbinliyin fəlsəfəsi baxımından özünü doğrultmur. Köklə rabitə həmişə daxildə, alt qatdadır. Axı Keçmış bizə gələcəyin özü yox, məhz alt qatdakı təməli kimi lazımdır. O, sabahı əvəz edəndə yox, onu öz çiynində yüksəyə qaldıranda və başı üstdə – ucada saxlayanda möhtəşəmdir. Arada belə bir rabitə itəndə onlar hər ikisi bir-biri üçün, ikisi birlikdə isə bizim üçün itmiş olurlar. Kök həmişə arxada və dərindədir, o, bizdən irəlidə və yüksəkdə olsa, biz heç zaman ondan irəliyə və yüksəyə qalxa bilmərik və əslində belə kök təmələ yox…, çəpərə çevrilər” [4,səh. 149-155].
Yazarlar məhz bu faktoru ön planda tutaraq, seçdikləri mövzuları zaman amili baxımından təhlil edərək oxuculara çatdırırdılar. Yəni yazıçı əxlaqı burada hər iki tərəflə “kompromis”ə girir, onların ümumi fikrini öyrənir, nəticədə ortaq məxrəcə gəlir: Tahir etdiyi hərəkətə görə mütləq Xankişi babadan üzr istəməli, Xankişii baba da öz növbəsində böyüklük göstərib onu bağışlamalıdır (“Peşmançılıq» – N.Süleymanov), Orxanla məktəb direktoru arasında “sülh sazişi” imzalanmalı, bundan sonra bir daha bu tip hadisələrin məktəb həyatına təsirinin qarşısı alınmalıdır (”Məktəb illəri” – R.Yusifoğlu), Səlim bundan sonra nəinki Səkinə xalaya, digər böyüklərin məsləhətinə qulaq asmalıdır (“Qoca həkim” – B.Həsənov).
Bütün bu hadisələrin fonunda artıq ümumi bir əxlaqi yanaşma formalaşır və bu mövzuda yazılan əsərləri oxuyan kiçiklər real həyatda bu cür hadisələrin qarşısının alınması istiqamətində elə kiçik yaşlarından hazır olurlar.
Əxlaqi mövzuda yazılan hekayələrin demək olar ki, hamısında oxşar hadisələr cərəyan edir və nəticə etibarilə bu hekayələr ümumilikdə xalqımızın yüksək mənəvi dəyərləri fonunda şərh edilir.
Beləliklə də, yeni ədəbi nəsil milli-mənəvi dəyərləri qabarıq şəkildə təsvir edərək yazdıqları hekayələrdə milli koloriti gücləndirdilər. Bu, olduqca mühüm və etinasızlıq göstərilməyəcək bir problem idi. Çünki mənəvi dəyərlər ruhunda formalaşan uşaqlar zaman keçdikcə bu dəyərləri hər şeydən üstün tutaraq millətin genefondunu müəyyənləşdirir və xalqımızın mentalitetini yaşadırlar. Heç təsadüfi deyildir ki, yüzillərin sınağından çıxmış milli adət-ənənələrimizi, ictimai davranışın etik ölçü və mizanlarını, “insanlıq” təsəvvürlərini, abır-həya duyğusunu, birgə yaşayışımızın qədim və sabit formaları kimi kənd və şəhər mühitini – milli müəyyənliyimizin bu mənəvi və maddi təsisatları 70-80-ci illərin uşaq nəsrində həmişə müəllif fikrinin diqqət mərkəzində olmuşdur. Ona görə də bu işdə uşaq yazarlarının qarşısına çox məsuliyyətli vəzifə qoyulurdu. Milli-mənəvi dəyərlər mövzusu hər bir yazarın yaradıcılığında prioritet olsa da, bu məsələ fərqli düşüncə tərzi etibarilə müxtəlif prizmalardan işlənmişdir. Bəziləri (Ə.Səmədli, Ə.Babayeva, İ.Hümmətov) dəyərləri sırf xalq ədəbiyyatı ruhunda, milli maraqlar zəminində təhlil edirdisə də, bəzi yazarlar Z.Xəlil, E.Mahmudov, N.Süleymanov, Ə.Əhmədova, X.Hasilova) milli dəyərləri Qərb kontekstində müasirliklə qarşılaşdırıb sintetik variantda oxuculara təqdim edirdilər.
Ümumiyyətlə, 70-80-ci illərin uşaq hekayələri istər tam milli, istərsə də Qərb meylli mövzuları ilə nəinki kiçik yaşlı oxucular, eyni zamanda böyüklər üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb etdi. Bu hekayələrdə sadalanan mövzularla yanaşı, həmçinin uşaqlar üçün böyük marağa səbəb olacaq təbiət, sülh mövzuları da geniş yer almışdır. “Meşə bütün fəsillərdə gözəldir”, “Bahar nəğməsi” (Ə.Əhmədova), “Püstə ağası” (M.İbrahimbəyov), “Ana quşun yuxusu” (N.Süleymanov), “Koroğlu olmağın sirri” (R.Yusifoğlu), “Dovşanlar özlərinə necə ad qazandılar”, “Gürşad yağış”, “Bənövşə” (Ə.Səmədli) və başqa hekayələr bu qəbildəndir. Bu hekayələr təbiət gözəlliklərini uşaqlara sevdirmək, ağaclar, quşlar, heyvanlar haqqında poetik bir dillə danışmaq həm kiçik yaşlı oxucuların dünyagörüşlərinin genişlənməsi, həm də onların estetik zövqlərinin inkişafı baxımından misilsiz örnəklərdir.
70-80-ci illərin hekayələrindən söhbət açarkən qeyd etməliyik ki, bu hekayələr sayəsində müasir uşaq nəsrimiz zəngin ənənələr zəminində inkişaf edib, yeni-yeni, orjinal əsərlərlə zənginləşirdi. Maraqlı cəhətlərdən biri də budur ki, bu hekayələrin mövzusu və problematikası zahiri təsvir, bəsit örnəklərlə deyil, real həyat hadisələri fonunda yazıldığı üçün buradakı ideyalar hər dövr üçün aktual olaraq qalır. Ümumbəşəri ideyaların daşıyıcısı olan bu hekayələr artıq neçə on illər keçməsinə baxmayaraq hələ də kiçik yaşlı oxucular tərəfindən sevilir və oxunur.
Bu və ya digər hekayələr, sözün geniş mənasında 70-80-ci illərin ədəbi örnəkləri olmaqla yanaşı, mövzusu real həyatdan ustalıqla əxz olunmuş tipik hadisə və tipik insan taleləri fonunda ictimai həyatın müxtəlif tərəfləri satirik, lirik-psixoloji tərzdə təcəssüm etdirilir və xalq məişətinin geniş mənzərəsi verilirdi. Parodik, dramatik, lirik-psixoloji, daha tez-tez isə fəlsəfi ünsürlərlə zəngin olan bu əsərlər artıq uşaq nəsrinin yeni kamil yazarlarının yetişdiyini təsdiq edirdi.

ƏDƏBİYYAT

1.Məmmədov C. Kiçik janrın böyük imkanları. – «Ulduz»jurnalı №5, 1983. –səh. 50
2.Məmmədov R. Müasir uşaq nəsrində təlim-tərbiyə məsələləri. – Dil və ədəbiyyat/Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal 1(67), 2009. – səh. 196
3.Məmmədov R. Şair yaradıcılığında nəsr pilləsi. – «Kredo»qəzeti, 24 aprel 2007
4.Qarayev Y. Meyar – şəxsiyyətdir. – Bakı: «Yazıçı», 1988. – səh. 149-155
5. Babayeva Ə. Yaradıcılıqda güzəştə yer yoxdur. – «Azərbaycan»jurnalı №5, 1976. – səh. 205
6. Əlişanoğlu Т. Azərbaycanın yeni nəsri. – Bakı, 1999
7. Həsənli B. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. – Bakı: Müəllim, 2008
8. Rafiq Yusifoğlu Uşaq ədəbiyyatı. Ali və orta ixtisas məktəblərinin tələbələri üçün dərslik. – Bakı: Şirvannəşr, 2006

РЕЗЮМЕ
Р.М.Мамедов
ЖАНР РАССКАЗА В СОВРЕМЕННЫХ
ДЕТСКИХ РАССКАЗАХ (1970-80)
Ключевые слова: детская литература, рассказ, обучение-воспитание, национально – духовные ценности, фантастика

В данной статье исследуются жанр рассказа в современной Азербайджанской детской прозе 1970-80-х годов и анализируется его стадии развития.

SUMMARY
R.M.Memmedov
THE GENRE STORY OF MODERN CHILDREN’S LITERATURE (1970-80)
Key words: children’s literature, story, training – education, national – spiritual treasures, romantic fiction
In this article the influence the genre story of Azerbaijan children’s literature in 1970-80, analysis growth stages of this prose in – story, tale, literary story.

RÖVŞƏN MƏMMƏDOV
SDU-nun müəllimi, dissertant

Hələ qədim dövrlərdə ibtidai insanlar obyektiv aləmdə baş verən müxtəlif hadisələrlə qarşılaşdıqları zaman təbii bir maraqla onun necə və haradan qaynaqlandığını öyrənmək istəmişdir. Lakin təbiət hadisələrinin elmi qanunauyğunluqlarını dərk etmədikləri üçün onlar haqqında bəsit şəkildə rəvayətlər, əfsanələr yaratmışlar. Beləliklə də, ilkin miflər yaranmağa başlamışdır. Bəşər tarixinin ilk dövrlərində yaranan bu miflər hər bir xalqın ədəbiyyat və incəsənətinin təməlinə çevrilmişdir. Mifin (yaxud mifik zamanın) qurtardığı, bitdiyi yerdən tarix başlayır. Lakin mifoloji görüşlərsiz heç bir xalqın qədim tarixi və mədəniyyəti yoxdur. Ona görə ki ilk dini təsəvvürlər və arxaik mədəniyyətlərin hamısı mənbəyini mifoloji təsəvvürlərdən alır. Ümumiyyətlə, mifologiyaya, onun mənbələrinə zaman və məkan rakursunda fərqli və daha dərin münasibət, elmi-metodoloji yanaşma təxminən son iki yüz ilin Avropa fəlsəfi-düşüncə sisteminə öz damğasını vurmuşdur. Hətta XIX əsr alman “mifoloji məktəb”in banisi Fridrix Şellinq “Transsendental idealizm sistemi” əsərində iddia edirdi ki, “millət öz əfsanələri ilə doğulur. Kollektiv fəlsəfənin ifadəsi olan düşüncə birliyi xalq əfsanələrində yaşayır və beləcə mifologiya millətin taleyini yaradır”.[1, 133]
İnsanların yaratdığı bu bəsit örnəklər zaman-zaman ayrı-ayrı xalqların öz foklorunun, milli-mənəvi dəyərlərinin formalaşmasına zəmin yaratdı. Çağdaş dövrümüzə qədər gəlib çatan əfsanələr, rəvayətlər, nağıllar, dastanlar bunun bariz örnəyidir.
Ümumiyyətlə, şifahi xalq yaradıcılığının elə bir forması yoxdur ki, miflərdən qaynaqlanmasın. Atalar sözündən tutmuş çoxşaxəli süjetə malik eposlaradək hər bir folklor nümunəsini diqqətlə araşdırsaq və əski kitablardan (məsələn, “Avesta”, “Dədə Qorqud”) bizə məlum olan görüş sistemlərinin süzgəcindən keçirsək, Azərbaycan türklərinin mifoloji modelləri haqqında tam təsəvvürə malik olarıq.
Miflərimizi özündə əks etdirib yaşadan “Kitabi-Dədə Qorqud” oğuznamələri ən gərəkli mənbədir. Həm ilkin türk təsəvvürləri, həm də Qafqaz mühitində formalaşıb yunan mifologiyasını belə qidalandıran ən arxaik görüşlər onun içərisində sintez edilir.
Ümumilikdə şifahi xalq ədəbiyyatının, yəni folklorun yaranması yazılı ədəbiyyatın bir növ bazasına çevrildi. Şair və yazarlar öz əsərlərində mifologiyadan, daha dəqiq mifoloji surətlərdən mükəmməl formada istifadə etməyə başladılar.Yazılı ədəbiyyatda mövcud olan əsərlərdəki mifik qüvvələr folklor örnəklərinin – sehrli nağılların, əfsanələrin, rəvayətlərin məntiqi davamıdır. Bu tipli nağıllarda insan zəkası dəhşətli, qorxunc sehirli qüvvələrə qarşı qoyulur. Sehrli qüvvələr nə qədər güclü olsalar da, nəticə etibarilə insan ağlı hər şeyə qalib gəlir. Misal üçün, sehrli nağıllarda ən maraqlı mifik surətlər Divlərdir.
Divlər, bir sıra fərqli mədəniyyətlərin əfsanə, folklor və mifologiyasında yer alan qeyri-adi, əfsanəvi bir varlıqdır. Ümumilikdə insan görünüşündə olub, lakin anormal böyüklükdə və çox qüvvətli təsvir edilmişdir. Cinsiyyətinə görə kişi və qadın olması güman edilir. Fərqli bölgələrin mifologiyalarında divlərin köklərinə dair fərqli inanclar vardır. Misal üçün, Divlər Hind-Avropa mifologiyalarının əksəriyyətində xaos (bir qrup ibtidai ilahi varlıq olaraq göstərilən xaos, Dünya düzənindən ya da başqa adla Kainatdan (Kosmos) öncə gəlmişdir – R.M.) ilə əlaqələndirilən Tanrılar tərəfindən lənətlənmiş bir irqdir və eybəcər bir quruluşu vardır. Əksər hallarda tanrılarla divlərin arasında güclü kin, ədavət vardır (misal üçün, Yunan mifologiyasındakı titanlar – Titanlar, yunan mifologiyasına görə əfsanəvi Qızıl dövründə dünyanı idarə etmiş güclü tanrı irqləridir – R.M.). Bəzi rəvayət və əfsanələrdə divlər insan yeyən canavarlar olaraq da təsvir edilmişlər.
Divlərə Səmavi dinlərdə və digər əski inanclarda da bir sıra işarələr edilmişdir. Ümumilikdə təsvir eynidir: ilk insan yaradılışından əvvəl yaşamış, “Tanrı oğulları” olaraq bilinən və tanrının insan oğullarıyla əlaqəyə girən yeddi mələyindən törəmişlər. Hanok kitabına görə Nuh peyğəmbər də doğularkən adı çəkilən divlərlə eyni özəlliklərə sahib olmuşdur. Bir neçə il öncə Ərəbistanda bir qazıntı zamanı tapılan sümüklər bu şübhələri və araşdırmaları daha da dəqiqləşdirmişdir. Divlər haqqında az da olsa təhlillər və bir çox araşdırma aparılmışdır. Bir sıra xalqların miflərinə görə divlər bədəncə böyük bir insan tipidir və adi insanlar kimi yaşayırlar. Bəzi miflər (misal üçün, skandinav mifləri) isə divlərin əzazil və qəddar olduğuna həmfikirdir. Ancaq bəzi yunan mifləri isə divlərin dağlarda yaşayan və sülhsevər, insanlarınkından böyük şəhərlərə sahib bir irq olduğunu qeyd edirlər. Əfsanələrdə, nağıllarda divlərin müxtəlif növləri qeyd edilir: Ağ div, Qara div, Zili div və s.
Qeyd etdiyimzi kimi, qədim nağıllarda, əfsanə və rəvayətlərdə Divlər hər zaman insanlarla mübarizə aparır, onları daşa döndərir, dolayı yollarla tilsimə salıb müxtəlif heyvanlara çevirir, bir sözlə, insanları özündən asılı vəziyyətə salır. Lakin insan metafizik gücə malik olan müsbət sehrli qüvvələrin yardımı ilə (sehrli xalça, sehrli üzük, dəyənək, Simurq quşu və s.), demək olar ki, hər zaman divlərə qalib gəlir. Bu sehrli qüvvələr, demək olar ki, insanların ayrılmaz “dostları”, pis ünsürlərə qarşı “amansız silah”ıdır.
Təbiidir ki, mifoloji obrazlar yazılan əsərlərdə əsas istiqaməti təşkil edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Div Azərbaycan folklorunun epik ənənəsində işlənən ən aparıcı antoqonist mifoloji obrazlardır. Nəhəng, qüvvətli, eybəcər və insanabənzər məxluqlar yeraltı aləmin sakinləri kimi göstərilirlər. Onlar “Avesta” təsəvvürlərində olduğu kimi dərin quyuların dibindəki üç otaqlı mağaralarda yaşayırlar. Yeraltı mağaralar Anqra-Manyunun yaratdığı yer qatlarına uyğun şəkildə elə qurulur ki, zəncirvari formada bir-biri ilə sıx əlaqələnə bilsin. Birinci və ikinciyə baş vurmadan birbaşa üçüncüyə, yaxud sonuncu qaranlıq aləmə keçmək mümkünsüzdür. Yalnız ilk otağın sakini – “şər sözlər”in yayıcısını aradan qaldırmaqla “şər fikirlər”in mənzilinə yol açılır, eləcə də ikincinin məhvi ilə “şər əməllər” sahibinin yanına getmək imkanı yaranır. Bu üç mərhələ keçildikdən sonra Qaranlıq, ya da İşıqlı dünyalara çıxış üçün vəsiqə əldə edilir. Burada da Ağ qoç və Qara qoç vasitəçi rolunu oynayır. Bunların hər ikisi çalışır ki, insanı öz belinə mindirib xidmət edtiyi ilahi qüvvənin ölkəsinə aparsın. Seçimlə üzləşən insan tez bir zamanda ötüb keçən qoçların ağını qarasından ayırmağı bacarmalıdır və elə bir məqam tutmalıdır ki, Ağ qoçun belinə sıçraya bilsin. Xeyir Allahı Ahura-Mazda tərəfdarlarının qaranlıq dünyada bəxtinin gətirməməsi normal haldır. İşıqlı aləmin sakini üç mağaradakı üç nəhəng divi ağlı, gücü və xeyirxahlığı ilə öldürmüşdü, ona bu işdə metafizik qüvvələr yardım etmişdi. Yeraltı dünyada isə O, təkdir, ona görə də Qara qoça rast gəlir. Bu isə atəşpərəstlik mifoloji sisteminə xas olan haldır. Bu motiv əksər nağıllarımızda özünə yer tapır və ən bariz örnəyi isə “Məlikməmməddir”. Görkəmli ədibimiz Y.V.Çəmənzəminli qeyd edirdi ki, “Məlikməmməd” nağılı başdan-ayağa zoroastriya görüşləri ilə yoğrulmuşdur”. [2, 45]
Mifoloji mətnin nüvəsində “Avesta”dakı Yim haqqındakı mifin bəzi detalları dayanır. İnsanın qocalığa və ölümə qarşı mübarizəsinin bünövrəsi ilkin görüşlərdə qoyulmuşdur. Yimin ölkəsində şər əməllər törətməyən bütün insanlar 15 yaşlı görünürdülər. Bərəkətli, müqəddəs Xeyir məkanında Naara ağacı yetişirdi, onun meyvələrini yeyən qocalar cavanlaşıb 15 yaşa çatırdı. Məhz Anqra-Manyunun nəhəng divləri gəlib bu almaları oğurlamaqla “qaranlıq dünya”ya aparırdı.
Anqara-Manyu şər məxluqları insan şəklində yaradanda bir şeydən ehtiyatlanmışdı və bu səbəbdən onların canını özlərindən çox uzaqda yerləşdirmişdi. (məs. Tilsimli dağ, şüşə içində olan quşun və yaxud dovşanın ürəyində, yumurtada və s.) Lakin qəhrəman insan divin canını çətinliklə olsa da, taparaq (qeyd etdiyimiz kimi, metafizik qüvvələrin yardımı ilə) onu məhv edir. Bəzi alimlər qeyd edir ki, bu bütpərəstlik dövrünün təsəvvürləridir. Çünki büt-Tanrıların da ruhu hər zaman başqa yerdə göstərilir. Təsadüfi deyildir ki, “Avesta”dakı divlər əvvəlki inancların büt-tanrıları kimi xatırlanır və onların ancaq şərə xidmət etdiyi ona görə geniş vurğulanır ki, insanlar köhnə dinlərdən əl çəkib Ahra-Mazdanın ətrafında birləşsinlər. Bu mənada “Avesta”nın “Vəndidad” hissəsi “Divlər əleyhinə qanun” adlanır:
Qüdrətli Yimanın səltənətində
Nə şaxta vardı, nə bərk istilər.
Nə divlər yaradan xəstəlik vardı,
Nə divlər gətirən amansız ölüm.
Göründüyü kimi hələ qədim zamanlarda belə divlər öz radikallığı ilə seçilir, hər zaman insanlara və cəmiyyətə qənim kəsilir. Daha sonralar bir sıra şair və mütəfəkkirlər folklor motivlərindən istifadə etməklə div obrazını yazdıqları əsərlərə daxil etdilər. Belə ki dahi şairimiz N.Gəncəvi “Yeddi gözəl” poemasında div obrazını yaratmaqla xeyirlə şərin mübarizəsini mükəmməl təsvir etmişdir. Burada qara geyimli hind qızının danışdığı nağılda xalq ədəbiyyatı motivlərindən istifadə edilmiş, div obrazı şər qüvvə kimi əsərdə öz yerini tapmışdır: “…Div əlində əsir olan gözəl qadın divdən xilas olur, xeyir mələyə qovuşur. Bişrin qəhrəmanlığı, ucalığı onun insanlığında, gözütoxluğunda, insana inamımdadır”. [3, 169]
Ümumiyyətlə, el ədəbiyyatı və folklor uşaq nəsri ilə məşğul olan yazarları hər zaman düşündürmüşdür. Qeyd etməliyik ki, Azərbaycan uşaq nəsrində folklordan bəhrələnmə hərtərəfli və ardıcıl olmuşdur. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində folklor örnəklərinin toplanması, nəşri və tədqiqi sahəsində canlanma başlandı. İstər rusdilli, istərsə də milli mətbuatda Azərbaycan folklorunun müxtəlif janrlarına dair bir sıra nümunələr çap edilirdi. Bir mühüm faktor da özəlliklə diqqəti cəlb edirdi ki, bu illərdə folklor örnəklərinin toplanmasında “həm də məqsəd və sistem aydınlığı gözə çarpmaqda idi”. [4, 45 Beləliklə də, yaranan əsərlərdə folklor örnəkləri, özəlliklə mifoloji xarakterlər daha çox nəzərə çarpmağa başladı. S.Əbdürrəhmanbəyov, S.M.Qənizadə, Y.V.Çəmənzəminli, S.S.Axundov, F.Köçərli, K.İsmayılov və başqaları kiçik yaşlı oxucular üçün yazdıqları hekayələrdə sehirli nağıllarda olan bütün özəllikləri sadə və anlaşıqlı bir dildə oxuculara çatdırırdılar.
XX əsrin əvvəllərindən başlanan bu “hərəkat” zaman keçdikcə uşaq nəsri ilə məşğul olan yeni, gənc yazarların əsərləri ilə daha da inkişaf edib zənginləşdi. Çağdaş uşaq nəsrimizdə N.Süleymanov, E.Mahmudov, N.Abdullayev, Ə.Əhmədova, Z.Xəlil, Ə.Səmədli və başqa yazarlar xalq ədəbiyyatından, folklor örnəklərindən yaradıcı şəkildə bəhrələnməklə yazdıqları əsərlərdəki milli koloriti xeyli artırdılar. Əsərlərdəki başlıca ideya mənfi-şər qüvvələrə, vəhşiliyə, uşaq təfəkküründə iz qoyan ictimai eybəcərliklərə qarşı daimi mübarizədir.
Mövzu problematika baxımından oxşar olsa da, hər bir yazar yuxarıda sadalanan problemlərə müxtəlif prizmalardan yanaşırlar. Məsələn, Əli Səmədlinin hekayə və povestlərində divlər daha qədim dövrlərdə, sırf mifoloji obraz kimi verilirsə, Zahid Xəlil uşaq aləmindəki keçmişi, bu günü və gələcəyi təsvir edir. Keçmişdə insanlara zülm edən qorxunc Ağ div uşaqlarla bərabər bu günə və gələcəyə gəlir. Lakin bu gün o, artıq gücsüzdür, zəifdir, hətta kiçik uşaqların güılüş obyektinə çevrilir. O, burada heç kimə hökm edə bilmir, keçmişdə insanları saldığı tilsim gələcəkdə mənasız, boş bir “hava”ya çevrilir, yeganə arzusu isə keçmişə dönüb güclənmək və insanları yenidən öz əsarəti altında saxlamaqdır. Gələcəkdə isə o, muzeyin vitrinində kiçik bir eksponata çevrilmişdir. Beləliklə, Zahid Xəlil konkret həyat hadisələrini uşaq dilinə çevirərək məhz uşaqların əli ilə qorxunc Ağ divi məğlub edir. Ə.Səmədlinin “Sehrli xalça” povestində isə ədib daha çox ədəbi nağıla üstünlük verərək ənənəvi sehirli nağıl yolu ilə insanları Divin, küpəgirən qarının əlindən xilas edir. Burada insanların keçmişdə xəyal etdikləri uçmaq arzusu nənənin toxuduğu sehirli xalçanın köməyi ilə Əhməd, Səlim, Kərim Sim-Sim padşahının qızı Şahanəni və Divin bəlasına düçar olmuş insanları tilsimli mağaradan xilas edir. Emin Mahmudovun qəhrəmanı Naroğlan isə (“Naroğlan, yaxud tilsimli dağın fatehi” – E.Mahmudov) qara Divə qalib gələrək Sədyar şahın qızıl kəmərini geri qaytarır və dostu Dürdanəni xilas edir. Göründüyü kimi, istər Ağ div, istərsə də Qara div gənc insanların ağlı qarşısında acizdir, hər zaman onların qarşısında tab gətirə bilmir. Əsərlərdəki bu motivlər uşaqlar üçün gözəl örnək olur, onlarda mənfi surətlərə qarşı adekvat münasibət oyanır.
Bütün bu sadalananlar göstərir ki, folklorumuzun üfüqləri çox genişdir. Bu genişliklə xalqımızın mifoloji düşüncə sistemində əski inancların, mifik təsəvvürlərin kökünü araşdırmaq, yerini müəyyənləşdirmək olduqca vacibdir. Ömrünün son beş ilini kiçik oxuculara həsr edən görkəmli yazıçı-dramaturqumuz İ.Əfəndiyev yazırdı: “Uşaq vaхtı eşitdiyim nağıllar, əfsanələr uzun illər boyunca həmişə mənimlə olmuşdur və qəribədir, illər keçdikcə də elə bil ki, onlar mənim üçün yeni boyalar, çalarlar əldə etmişdir. Sonralar məlum olmuşdur ki, mənim uşaq təfəkkürümü tamam sehrli bir aləmə çəkib aparan həmin əhvalatların bir qismi Azərbaycan nağıllarından, hətta «Min bir gecə»dən gəlir, bir qismi dastanlarımızdan, əsatirlərimizdən, qədim inam və ayinlərimizdən, bir qismi də hədislərdən, dini şərhlərdən gəlir. Onların bəzisini qələmə alarkən mən ilkin mənbələri yoх, öz yaddaşımı, hisslərimi əsas götürmüşəm”. [5, 10] “Хan qızı Gülsənubərlə tarzən Sadıqcanın nağılı”, “Qaçaq Süleymanın ölümü” povestləri, “Yusif və Esfir”, “Vəzir Allahverdi хan və Bəhlul Danəndə”, “Həyatın əbədi ahəngi”, “Abidin yuхusu”, “Sağsağan”, “İsa-Musa” kimi əsərlərlə tanış olduqdan sonra yazıçının dediklərinin bir daha şahidi oluruq.
Yazılan bu əsərlər lap kiçik yaşlardan uşaqları fantastik, qeyri-adi, sehirli aləmlə tanış edir, həyatın romantikasını duymaqla önəmli bədii vasitəyə çevrilir. Məhz bu keyfiyyətlərinə görə Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı yazarlarımız üçün daim tükənməz mənbə olmuş, uşaq ədəbiyyatının yaranmasında onlara zəngin və çeşidli mövzular vermişdir. Uşaqlar bu əsərlərin köməyi ilə təbiət təsvirini, heyvanlar aləmini, xüsusilə də milli-mifoloji düşüncə tərzini mənimsəyirlər. Gənc nəslə yüksək əxlaqi dəyərlər aşılamaqda zəngin folklorumuzun müstəsna rolunu dahi şairimiz S.Vurğun gözəl ifadə etmişdir:
“Uşaqlarımız üçün romantik əsərlər yaratmaqdan ötrü ən gözəl mənbələr bizim nağıllarımız və əfsanələrimizdir. Biz bu əfsanə və nağıllar aləmində işıqla qaranlığın, xeyirlə şərin, doğma ilə yadın, düzlüklə əyriliyin mübarizəsini duyuruq”.
Dahi şairimizin ifadə etdiyi bu fikir el ədəbiyyatı və folklorun kiçik yaşlı oxucular üçün nə dərəcədə önəmli olduğunu bir daha gözlər önünə gətirir. Folklor örnəklərinin çağdaş uşaq nəsrimizin ayrılmaz bir hissəsinə çevrilməsi, gənc nəslin bunları oxuyaraq gündəlik həyatımızda ədalətsizliyin hər cür təzahürünə qarşı mübariz olmaları onların gələcək inkişafına olduqca müsbət təsir göstərir. Həyat inkişaf etdikcə, müasir qlobal, mədəni inteqrasiya tendensiyasının əhatə dairəsi genişlənərək təsir miqyası dərinləşdikcə bu nəsr əsərlərinin bədii gücü, aktuallığı və sənət dəyəri artır.

ƏDƏBİYYAT
1.Ширер У. Взлет и падение третьего рейха\ в 2-х томах. – том 1 (пер. с анг.). – Москва: Воениздат, 1991
2.Çəmənzəminli Y.V. Azərbaycan nağıllarının əhval-ruhiyyəsi\əsərləri. II cild. – Bakı: Elm, 1977
3.Səfərli Ə., Yusifli X. Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı. – Bakı: Ozan, 1998 4.Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. – Bakı: Maarif, 1981
5.Əfəndiyev İ. Sən ey böyük yaradan!. – Bakı, 1997

Ровшан Мамедов
Образ людаеда в детских рассказах
РЕЗЮМЕ
В данной статье исследуются миф и мифология, образ людаеда. Рассказывается о людаеде как негативный образ на человеческой жизни (Китаби-Деде-Коркут, Авеста и ткд.) и анализируется его стадии развития.

Rovshen Memmedov
Ogre copy in the Azerbaijan child prose
SUMMARY
It is talked about myths and mythology in the article, the biggest mythic image is given wide information about ogres counted. Ogres in ancient inscription (Kitabi-Dede Korkut, Avesta etc book)s, about danger procreate in the what degree to man life, analysises are carried out their about role in child literature of the ogre image in our modern time.

Düşünən İnsan jurnalı hər ay 3000 tirajla 2011-ci ildən nəşr edilir. Artıq jurnalın 35 sayı dərc edilib. Jurnalın məqalələri hamının rahat şəkildə anlayacağı elmi-populyar, mədəni-mənəvi və dini mövzular arasından seçilir. Düşünən İnsan jurnalı standart elmi bilgiləri və disputları oxuculara çatdıran və vaxt keçdikcə köhnələn adi jurnallardan deyil. Düşünən İnsan jurnalındakı məlumatlar heç bir zaman aktuallığını itirməyən, insan həyatına istiqamət verən mövzuları əhatə edir. Bu jurnal insanın dərin düşünməsinə, yaradılış məqsədinə uyğun yaşamasına səbəb olacaq məqalələri əhatə edir.
Jurnalda bir sıra rubrikalar mövcuddur. Bunlara misal olaraq elmi-texniki xəbərlər, İslam dünyasında keçən ay, bir ayə bir açıqlama, elm, Quran və mənəviyyat və s. göstərmək olar.

Azərbaycanlı dövlət nümayəndələri tərəfindən bu əsrin layihəsi kimi adlandırılan Trans Anadolu qaz boru kəməri xətti layihəsi türk icitmaiyyətində layiq olduğu qədər yer tuta bilmədi, lakin mövzuya hakim olan çevrələrdə çox böyük bir həyəcan yaratdı. Qısası, Azərbaycan və Orta Asiyanın Xəzər sahilində mövcud olan təbii qaz ehtiyatlarının Anadolu üzərindən, Türkiyənin də alıcı olduğu bir sistemlə Avropaya çatdırılmasını vacib bilən bu layihənin üzərində önümüzdəki illlərdə çox danışılacaq. Əslində bu layihə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında hazırlanılması planlanan Cənubi Qaz Dəhlizi Layihəsinin ilk addımıdır. Bu halı ilə də yaxın və uzaq ərazilərin tarazlığını təməlindən sarsıdacaq gücdə bir çox dəyişikliyə səbəb olacağı düşünülən bu layihələr tam həyata keçəndə bölgəyə köklü şəkildə təsir edəcək xüsusiyyətlərə malikdir.

Hazırkı təbii qaz ehtiyacının mühüm bir bölümünü şimal qonşusu Rusiyadan təchiz edən Türkiyə, bu təchizat modelini çoxaldacağı, məbləğini azaldacağı və daha da vacibi, təchizat zənciri içində söz sahibi olacağı bir yeni layihədə olmağın haqlı qürurunu yaşayır. Azərbaycan və Türkiyə arasında sentyabr ayında Bakıda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliev və Türkiyə Respublikasının Baş Naziri cənab Əhməd Davudoğlu imzaladıqları bu layihə müqaviləsi əslində daha əvvəldən hazırlanmış, maliyyəsi təmin edilmiş və həyata keçirilməsinə qarşılıqlı olaraq çox önəm verilən böyük bir layihədir.

Azərbaycanın Xəzər sahilində mövcud olan təbii qaz ehtiyatlarının Türkiyə üzərindən Avropaya çatması hədəfi yalnız Azərbaycana və Türkiyəni maraqlandıran bir vəziyyət deyil. Təbii ki, Türkiyə təbii qaz təchizatını çoxaltmaq, Rusiyadan olan asılılığını azaltmaq niyyətindədir, lakin bu vəziyyətə bəlkə Türkiyədən daha çox ehtiyacı olan ölkələr də var…Bunlar, təbii ki, layihələr ilə sona çatanda Rusiyadan asılıqları azalacaq Avropa ölkələridir…

Təbii qaz satın almaqda iqtisadi bir problem yaşamasalar da, Avropa ölkələri təbii qazı xarici münasibətlərində mühüm bir fürsət olaraq istifadə etməkdən çəkinməyən Rusiyaya alternativ bir qüvvəni dəstəkləyirlər… Həm Türkiyə, həm də Avropa üçün mühüm bir yerə sahib olan TANAP Cənubi Qaz Dəhlizi içərisində yer alır. Cənubi Qaz Dəhlizi layihəsi isə Xəzər bölgəsi, Orta Asiya və Yaxın Şərqdəki təbii qaz mənbələrini Avropaya çatıdırmaqda təchizat müxtəlifliyini hədəf alır. Türkiyə və Azərbaycan dəhlizin Türkiyə qolu ilə bağlı TANAP üzərində razılaşdı. TANAP 2 min kilometr uzunluğunda bir boru xəttinin inşa edilməsi və 32 milyard kub metr həcmdə təbii qazın daşınmasını planlayır. Layihə çərçivəsində 2018-ci ildə Türkiyəyə 6 milyard kub metr qaz çatmış olacaq. Hədəf 2019-cu ildən etibarən eyni yoldan Avropaya 10 milyard kub metr qaz çatdırılmasıdır.

Bu təbii qaz dəhlizinin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri də digər boru xətlərinin əksinə, tamamilə Türkiyə kimi etibarlı bir ərazi üzərində olmasıdır. Həmçinin həm Azərbaycan, həm də Türkiyə bu layihənin təxminən 18 milyard dollarlıq bir maliyyəsini rahatlıqla qarşılaya biləcək gücdədirlər. İki ölkənin iqtisadi və mədəni inteqrasiyasının hər ötən gün daha da artması bu layihənin gerçəkləşməsinə olan inancı artıran səbəblərdən biridir. Bir neçə on il əvvələ qədər Ermənistanın iqtisadi səviyyəsində olan Azərbaycan artıq çox fərqli bir ölkə və meydana gələn sərmayə toplanması ilə xüsusilə də Türkiyədə PETKİM kimi çox böyük investisiyaya malikdir.
Bu layihənin Türkiyə üçün başqa bir əhəmiyyəti sadəcə Azərbaycanın deyil, Xəzər sahilində ehtiyatları olan digər bölgə ölkələrinin də bu layihəyə qoşulmalarıdır. Bölgənin digər mühüm ölkəsi İran da bu layihəyə isti baxır.

Lakin indi bu, sıxıntılı bir mərhələ keçirən cənub qonşumuz İraq Kürdüstan bölgə hökumətinə aid ehtiyatların, inteqrasiyanın və TANAP layihəsinin gücünü daha da artıracaq. Bu həqiqətən qan və göz yaşı ilə xatırlanan bölgənin rifahı və Türkiyə ilə siyasi və iqtisadi inteqrasiyasını sürətləndirəcək qədər həyati bir addım olacaq.

Türkiyə öncüllüyündə meydana gətiriləcək bu həyəcanverici xətt adı keçən ölkələrin yalnız rifahını artırmaz, bu ölkələr və xalqlar arasında da sülhü və bərabərliyi gətirər. Onun üçün belə layihələrə yalnız maddi olaraq gəlir qazandıran meqa layihələr olaraq baxılmamalıdır. TANAP bu əraziyə sülh və rifahın gəlməsində mühüm bir rol oynayacaq, cəmiyyətlər arasındakı ortaq dəyərləri, birliyi və qardaşlığı təmin edəcək, inteqrasiyanı sürətləndirəcək mühüm bir addımdır.
Türkiyə və Azərbaycanın, tək millət, iki dövlət anlayışının ən konkret addımı bəlkə də bu layihə olacaq.

Adnan Oktar’ın Arabian Gazette’də nəşr olunan məqaləsi:

http://www.arabiangazette.com/azerbaijan-turkeys-shared-dream-tanap-project-21st-century/
http://www.harunyahya.org/tr/Makaleler/193296/