Poeziya həmişə həyatla birgə addımlayır. Cəmiyyətdə baş verən sosial-siyasi proseslər, insan mənəviyyatı və onun mürəkkəbliyi, zərif hisslər, kövrək duyğular bütün dövrlərdə qələm sahiblərini düşündürən mövzular olmuşdur. Dünya dəyişdikcə, cəmiyyətdə baş verən hadisələr bir-birini əvəz etdikcə ədəbi aləmdə də yeniliklər baş verir, yeni mövzular, yeni imzalar görünür, təzə poetik səslər eşidilir. 1980-ci illərin başlanğıcında ədəbiyyata gələn istedadlı şair-publisist Rafiq Oday şeirdən şeirə, kitabdan kitaba keçdikcə həmişə öz sözünü deyib, heç kəsi yamsılamadan düşündüklərini poetik misraların axarında ifadə etməyə çalışıb.
Oxuculara təqdim olunan “Qərib ruhların nəğməsi” kitabını vərəqlədikcə bir daha yəqin etdim ki, Rafiq Odayın poeziyası etno-milli bağları ilə klassik ənənəyə köklənib. Məhz bu zəngin ənənələrdən qaynaqlandığına görə onun şeirləri həmişə orijinal səviyyəsi ilə həssas və geniş oxucu auditoriyasında güclü rezonans doğurub.
Biganəliyə kəskin etiraz, milli özünüdərkin obrazlı ifadəsi, vətəndaşlıq duyğuları R.Odayın son illərdə qələmə aldığı bir sıra şeirlərin əsas qayəsini təşkil edir. R.Oday mənsub olduğu ədəbi nəslin seçilən və sevilən nümayəndəsi kimi dədə-baba ocaqlarının yağı düşmənin tapdağında qalmasına dözə bilmir, özümüzü doğrayan baltaların ucbatından yuxudan ayıla bilməyən igidləri haraylayır. Bu harayda publisistik pafos şeriyyətlə birləşərək bədii-fəlsəfi məzmunun ifadəsini gerçəkləşdirir:
Tor görər gözümüz burundan uzaq,
Ürək şaxta udar, püskürər sazaq,
Xeyri yox, min deyək, milyon da yazaq,
Əli balta tutan özümüzüksə.
Ünümüz sərhədə çatar dayanar,
Səbrimiz son həddə çatar dayanar,
Dağda yatan igid çətin oyanar,
Əli balta tutan özümüzüksə.
Göründüyü kimi, klassik bədii ənənə, genetik yaddaş və çağdaş düşüncə R.Odayı haray salmağa vadar edir. Vətən övladlarını real yox, mənəvi yuxudan oyatmaq üçün həyəcan təbili çalır. Çünki “Kitabi-Dədə Qorqud”da deyildiyi kimi, “ol zaman da oğuz yigidlərinə nə qəza gəlsə, uyğudan gəlirdi”. Milli-etnik yaddaşdan süzülüb gələn bu duyğu R.Odayın “Əli balta tutan özümüzüksə” şeirindən gətirdiyimiz örnəkdə çox tutarlı şəkildə əks olunmuşdur.
Şairin vaxtilə xalq artisti Qədir Rüstəmova həsr etdiyi “Qarabağ şikəstəsi” poemasında amansız yağını məhv etməyə çağırış, mübarizlik duyğuları, özünüdərk hissləri unutqanlığın vəhdətində birləşir. Özünüqınaq hissləri oxucunu düşünməyə vadar edir:
Qədir min əzabla şikəstə deyir,
Qarabağ şikəstdir, şikəstə deyil.
Bizim gözümüzə düşən kölgənin
Günahı, bil, özgə bir kəsdə deyil.
Qarabağ ağrısı, bu görkəmli sənətkara olan sonsuz ehtiram və məhəbbət, ictimai dərdlər Rafiq Odayın poeziyasında heyrətamiz dərəcədə sufi ideyaları ilə ahəngdar bir harmoniya yaradır. “Öldü Sona bülbüllər” şeirini oxuyandan sonra hiss edirsən ki, ənənə və novatorluq əsl istedadın poetik düşüncələrində birləşəndə poeziyanın möcüzəsi yaranır və bu möcüzə oxucunu sehirləyib öz axarına alır:
Axdı gözün qorası,
Hanı ağı-qarası?!
Kanla Məkan arası,
Yoldu “Sona bülbüllər”.
Dünya kiçik nöqtədir,
İnsan ona müqtədir.
Meyrac eylədi Qədir,
Öldü “Sona bülbüllər”.
“Kanla Məkan arasında” ömür sürən bəşər övladının fərdi yaşantılarını, sosial dərdlərini ürfani-fəlsəfi düşüncələrlə vəhdətdə bundan gözəl necə ifadə etmək olar?!
Daxili-mənəvi iztirabların, ağrı və həyəcanların doğurduğu ürfani düşüncənin poetik təcəssümünün özünəməxsus ifadəsini Rafiq Odayın poeziyasında aydınca müşahidə etmək mümkündür. R.Odayın “Axtarmayın məni”, “Gedim”, “Qəbrim, məni qəbul et”, “Bilirəm”, “Kimdi” və digər şeirlərində dərviş, eşq, qərib, dərgah, mələk, iblis kimi sözlər sufi düşüncənin müəyyən məqamlarını təcəssüm etdirməklə yanaşı, həm də milli-etnik yaddaşın özünəməxsus cizgilərini əks etdirir.
“Ruhum məni tərk edir” şeirində türk mifoloji düşüncəsi ilə islami ənənələr poetik bir harmoniyada birləşərək lirik qəhrəmanın mənəvi-əxlaqi dəyərlərini ifadə edir. Məlumdur ki, sufi yolçular söz vurğunu olduqları kimi saza, musiqiyə də candan aşiqdirlər. Təsadüfi deyildir ki, ədəbiyyatşünaslıqda təsəvvüf ədəbiyyatı, təriqət poeziyası terminləri işləndiyi kimi xalqımızın musiqi repertuarında sufi havaları, təsəvvüf musiqisi ifadələri də geniş yayılmışdır. Məsələn, Azərbaycan aşıq sənətinin musiqi repertuarında “Ürfani”, “Qurdoğlu”, “Mənsuri” və sairə kimi sufi havaları mövcuddur. “Ruhum məni tərk edir” şeirində lirik qəhrəmanın dini-ürfani fikirləri ictimai dərdlərin ziddiyyətli görüntüləri ilə eyni müstəvidə təsvir edilir. “Dünyaya iynənin ulduzundan keçib gələn” lirik qəhrəman mövcudatın sirlərini dərk etməyə çalışdıqca həyatın çirkinlikləri onu bezdirir, təsəllisini “Sarıtel” havasında tapır. Sazın-sözün vəhdəti bütün ürfan adamları kimi onun da ruhunu sakitləşdirir, “Sarıtel”in melodiyaları onu düşünməyə, yerin-göyün sirlərinə vaqif olmağa səsləyir:
Gah mələklər arasında,
Gah ilbislər köçündə,
Qərib-qərib şərqi dedim,
Qərib kəslər köçündə,
Yol gedirəm yoxluqlara,
Qərib hisslər köçündə, –
Bu göyün yeddinci qatı,
Bu da yerin təkidir.
Bir “Sarıtel” havası çal,
Ruhum məni tərk edir.
Göründüyü kimi, bu bənd sufi poeziyasının müəyyən rəmzləri və türk mifoloji düşüncəsinin əski anlayışları üzərində qurulmuşdur. Burada mələk, iblis, qərib sözləri təsəvvüf poeziyasından gələn fəlsəfi semantikanı bildirir. Tanınmış folklorşünas Məhərrəm Qasımlının qənaətinə görə, qul, miskin, yazıq, divanə, abdal və sair təxəllüslər kimi aşıq sənətində qərib ad – titulu da Tanrı qarşısında bəndənin acizliyini göstərən əlamətdir. Azərbaycan aşıq yaradıcılığında bu qəbil ad – titulların geniş yayılması həmin əlamətlə bağlıdır. Həm klassik poeziyada, həm də aşıq ədəbiyyatında qərib kəlməsi sufi məzmunlu rəmz kimi çıxış edir. Allahın sonsuz qüdrətini dərk etmək istəyən bəndə “vücudla vəhdətə girməyincə, Allaha qovuşmayınca özünü “yetim” “yazıq”, “səfil” və ya “qərib” sayır”.
R.Oday milli-etnik yaddaşdan gələn bu duyğunu ustalıqla bəndin məzmununa hopdurmuş, klassik ədəbi ənənədən sənətkarlıqla bəhrələnmişdir.
Qeyd edək ki, şairin lirik “mən”i bir ürfan yolçusu kimi Allaha qovuşub, onun qüdrət və əzəmətini dərk etmək üçün çırpınır:
Qoşulub qərib durnaya,
Qərib-qərib köçüm gedir.
İlahi, bir yol aç mənə,
Bu yerlərdən köçüm gedim.
İlahi eşqə tapınan qəhrəmanın başlıca istəyi mənəvi buxovlardan azad olub özünü anlamaq dərdidir. Bu sirr onu düşündürdükcə azadlıq arzusu daha da şiddətlənir:
Yaranışdan beləyəmmi,
Azadammı, köləyəmmi?!
Zəncir kəsir biləyimi,
Dizlərimdən gücüm gedir.
Lirik qəhrəmanın bu mənəvi keyfiyyətini cəmiyyətdəki yaramazlıqlardan qurtarıb kamilliyə can atan müəllifin özünün xarakterik xüsusiyyəti kimi səciyyələndirmək olar. Məhz bu keyfiyyətləri ilə XXI əsrin ürfan yolçusu, “Mən kiməm? – Bir bikəsü biçarəvü bixaniman…” – deyə dərdləri ilə baş-başa qalan, özünə sual verib cavab alan Füzuli qəhrəmanlarını xatırladır. R.Odayın lirik “mən”i Məcnun kimi səadətini yerlərdə yox, “Qərib durnalar köçündə” axtarır. O, ilahi eşq badəsini “bir piyalə ağu da olsa, şərbət kimi içib” maddi dünyanı tərk etmək, mənəvi aləmə qovuşmaq istəyi ilə həqiqətin dərkinə can atır:
Daha göylər qonağıyam,
Yerdə axtarmayın məni.
Bu müqəddəs yolçuluq nəfsindən azad olmaq istəyən ürfan adamlarının mənəvi əxlaq ölçüləri ilə eyni məqamda birləşir. “Bir özgə məkan aradım, dadıma Yaradan gəldi”- hökmü R.Odayın ürfani düşüncəsinin fəlsəfi-əxlaqi təsdiqi kimi səslənir.
Dərd və eşq şairin təsəvvüf məzmunlu şeirlərinin başlıca istiqamətini müəyyənləşdirir. “Bir qoca dərvişəm” – deyə dünya malından imtina edərək sufi ustadların yolunu davam etdirən Rafiq Odayın dini-fəlsəfi düşüncələrinin poetik mənzərəsi dərddən və sevgidən başlayan iztirablı məqamların ifadəsində daha aydın görünür:
Tanrım, son ricam budur,
Məni verdiyin dərdə,
Bir də sözümə tapşır.
Səndən özgə kimim var,
Məni özünə tapşır.
Bu dua-monoloqda müəllif tanrını ona bəxş etdiklərini sonsuz coşqu ilə qarşılayır. Hər şeyə qane olduğunu şükranlıq hissi ilə bildirir. Bu dini-estetik düşüncə sufilərə məxsus yaşam tərzinin özünəməxsus ifadəsi kimi diqqəti çəkir. Ona görə də şair dua, Allaha yalvarış səciyyəsi daşıyan şeiri “Tanrım, payın çox olsun” adlandırmışdır. Sosial dərdlərin ürfani görüşlərlə həmahəng səsləşməsi bu şeirin səciyyəvi cəhətlərindən biri kimi xarakterizə oluna bilər.
Tənqidçi Vaqif Yusifli Sumqayıt ədəbi mühitində fəaliyyət göstərən Əşrəf Veysəllinin, Məmməd İlqarın, İbrahim İlyaslının, Sabir Sarvanın və digər şairlərin ənənəvi formalarda qələmə aldıqları şeirləri yüksək qiymətləndirərək Rafiq Odayın yaradıcılığında xalq şeiri üslubunun yerini ayrıca qeyd edərək yazır: “Rafiq Odayın şeirləri bizim aşıq poeziyamızın, xalq şeirinin ən yaxşı ənənələri üzərində köklənir. Bu gün hamı qoşma, gəraylı yazır, amma əsl qoşma, gəraylı və heca şeirlərinin mükəmməl nümunələri çox az yaranır. Rafiq Oday istər öz fərdi dünyasının hiss və həyəcanlarını, istərsə də böyük dünyanın, yaşadığımız mühitin hadisə və olaylarını ifadə etməklə, Azərbaycan şeirinin bu gözəl şəkillərinə üz tutur”.
Professor V.Yusiflinin bu elmi qənaəti Rafiq Oday poeziyasının xəlqi forma və şəkillərinin araşdırılması istiqamətində əhəmiyyətli olduğu kimi, bu şeirlərin məzmununun da bir neçə yönümdən təhlilini aparmaq zərurətini ortaya qoyur. Bu baxımdan onun gəraylılarını xüsusi qeyd etməyi məqsədəuyğun hesab edirik. Çünki R.Odayın əxlaqi-fəlsəfi düşüncələrinin ürfani mahiyyəti onun gəraylı janrında yazdığı şeirlərdə daha çox özünün poetik təcəssümünü tapır. Təsəvvüf məzmunlu poeziya örnəklərinin əksəriyyətində olduğu kimi Rafiq Odayın bir sıra gəraylılarında da haqq yolçusunun mənəvi iztirabları, yaradılışın sirlərini dərk etmək cəhdi, Tanrı sevgisi müxtəlif bədii deyimlər, fəlsəfi suallar vasitəsi ilə ifadə olunur. Silsilə təkrir və epitetlər, təşbeh və mübaliğələr onun ürfani düşüncələrini əlvan poetik çalarlarla zənginləşdirib emosional ruhu daha da gücləndirir:
Bəşər yalan, bəndə yalan,
Səndə yalan, mən də yalan.
Axı məni məndən alan,
Məni məndən edən kimdi?!
Hər nəsənsə, donun bəlli,
Nə olacaq sonun – bəlli.
Divan bəlli, qanun bəlli,
Haqqa sarı gedən kimdi?!
Bu cür suallar vasitəsi ilə onu narahat edən bəşəri cavab axtarmaq, haqq yolçusunun iç aləmini işıqlandırmaq onun təsəvvüf şeirlərinin əsas ideya-məzmun xüsusiyyətlərini təşkil edir. Şairin “Var” rədifli gəraylısını örnək gətirən professor Vaqif Yusifli yazır ki, “Yunis İmrəyə xitabən yazılan bu gəraylıda ürfan poeziyasından gələn küləklər əsir və arzulayaq ki, Rafiq Oday bu yoldan – Yunis İmrə yolundan dönməsin”.
Diqqət etsək, doğurdan da R.Odayın bir sıra gəraylıları ilə Yunis İmrənin poeziyası arasında məzmun yaxınlığını və ruh oxşarlığını müşahidə etmək olar. Nümunə üçün Yunis İmrənin “Bir gör məni eşq neylədi” şeirindən bir bəndə diqqət yetirək:
Çırpınıram yana-yana,
Eşq boyadı məni qana.
Nə aqiləm, nə divana,
Gəl gör məni eşq neylədi?!
R.Oday “Var” rədifi gəraylısında yazır:
Yön çevirib dağa-daşa,
Bulaq oldu gözüm – daşan,
Nə gözümdə ağdan nişan,
Nə gözümün qarası var.
Yaxud Yunis İmrənin “İçəri” adlı şeirinə nəzər salsaq, Rafiq Odayın bu böyük mütəfəkkirdən yaradıcılıqla bəhrələndiyini aydın görmək olar:
Məni məndən sorma məndə deyiləm,
Əksimdir boş gəzir, dondan içəri.
Sənin eşqin məni məndən alıbdı,
Şirin dərddi bu dərmandan içəri.
Belə misalların sayını artıra da bilərik. Məqsədimiz Yunis İmrə poeziyası ilə R.Odayın şeirləri arasında müqayisə aparıb, onları səciyyələndirmək deyil, bu müqayisələrlə R.Odayın təsəvvüf poeziyasının klassik ənənələrə kökləndiyini, sufi ideyaların bir sıra elementlərini özündə daşıdığını və davam etdirdiyini göstərməkdir.
Rafiq Oday həyatın ən xırda real görüntülərini özünün duyub düşündüyü kimi ifadə etməyi bacarır. Buna görədir ki, onun şeirlərinin əksəriyyətinin poetik məzmununda fəlsəfi-estetik ideallar aparıcı mövqedə dayanır. O, həyatın gərdişinə, yaradılışın sirrinə, ən başlıcası isə insan fitrətinə filosof gözü ilə baxır və poetik qənaətlərini mənalandırarkən oxucu da özündən asılı olmayaraq bu axara düşür:
Ötürüb səksəni, doxsanı adam,
Hələ də varlığı yox sanır adam.
Ha söylə, bu yolun yox sonu, adam,
Düşməz etdiyini o başa, bilməz.
Və yaxud:
Lənət daş atana düşür,
Daş bizə neyləyib axı?!
Xalq hikməti, sadə və etibarlı deyim, dərin məna tutumu Rafiq Odayın şeirlərinin ayrılmaz cəhətləridir. Onun “Yaşayaq”, “Qayıtmaz”, “Kim sevər ki”, “Yəqin”, “A dərdim” kimi gəraylı və qoşmalarında bu cəhətlər küll halında özünü göstərir. Məhəbbətin şirinliyi, hicran iztirabları, sevən qəlbin kövrək döyüntüləri necə hər kəsin özünəməxsus incə hissləridirsə, bu hisslərin ifadəsi də Rafiq Odayın bədii təqdimində o cür incə və zərif deyimlərlə ifadə olunur:
Bu qapıya yoxmu bir çəm,
Ay insafsız – birim, bircəm.
Qısıl mənə olaq bir cəm, –
Təkim, beləcə yaşayaq.
Bu bənddə təzadlar, ritorik xitablar, söz və ifadələr elə sənətkarlıqla yerli yerində işlənmişdir ki, əlavə şərhə ehtiyac duyulmur.
Qeyd etdiyimiz kimi, Rafiq Oday klassik poeziya ənənələrinə mükəmməl tellərlə bağlı bir şairdir. Onun son illərdə qələmə aldığı qəzəllər həm poetik məzmunu, həm də sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə maraq doğurur. Bu qəzəllərdə də R.Oday özünün poetik məramına sadiq qalaraq sosial problemləri, mənəvi-əxlaqi məsələləri, Qarabağ ağrısını ön plana çəkir. “Genosiddən”, “Məndə gəzmə”, “Qarabağ” və digər qəzəllərində poetik vasitə və ünsürlərdən istifadə edərək onların məkrli niyyətlərini ifşa edir:
Alışırsa əgər nəfsin qızıl alma sevdasıyla,
Buyur onda Qaf dağına dırman, onu məndə gəzmə.
“Qarabağ” qəzəlində də müəllif bu füsunkar gözəlliklər məskəninə ülvi məhəbbətini təsəvvüf simvolikası vasitəsilə tərənnüm etmişdir:
Bütün Türkü – əcəmin yaradılış nöqtəsidir,
Bizə Kan, həm də Məkan, əvvəlü-axir Qarabağ.
İstər sosial-siyasi, istərsə də məhəbbət mövzusunda yazdığı qəzəllərdə R.Oday digər şeirlərində olduğu kimi, poetik mətləbi mənalandırarkən bəsit ifadələrdən, deyilmiş sözlərdən qaçır, duyduqlarını özünəməxsusluğun və səmimiyyətin işığında ifadə etməyə çalışır.
Şairin xalqımızın Ümummilli lideri Heydər Əliyevə və onun layiqli davamçısı İlham Əliyevə həsr etdiyi şeirlərdə gələcəyimizə sonsuz inam, milli qürur hissi poetik misra və bəndlərdə ifadə olunur. Bu şeirlərdə xalqımızın böyük oğullarına sonsuz məhəbbətin bariz ifadəsini görürük. Onun “Sən ulu öndərisən bu xalqın, bu millətin” və “Ali Baş Komandanım” şeirləri yalnız bir fərdin, sənətkarın hisslərini deyil, xalqımızın tükənməz sevgisini əks etdirir:
Bu dövlətin qırılmaz təməlində yaşarsan,
Ən müqəddəs, ən ülvi əməlində yaşarsan,
Vətən sevdalıları cəm elində – yaşarsan,
Xalq görür bəhrəsini çəkdiyin hər zəhmətin,
Sən ulu öndərisən bu xalqın, bu millətin.
Ən böyük əmanətin İlham Əliyev bizə,
Bir də müqəddəs Vətən – doğma ocaq, ev bizə.
Onunçün o, qatır ki, gecəsini gündüzə,
Heç zaman laxlamasın özülü bu qüdrətin,
Sən ulu öndərisən bu xalqın, bu millətin.
“Sən ulu öndərisən bu xalqın, bu millətin” şeirindən örnək gətirdiyimiz bu bəndlər xalqımızın böyük oğlu Heydər Əliyevin əzəmət və qüdrətini, onun parlaq dühasını tutarlı və inandırıcı boyalarla ifadə edir.
İctimai-siyasi lirikanın gözəl nümunələrindən olan bu şeirdə müəllif gələcəyə sonsuz inamını silsilə anaforalar, rəngarəng inversiya və epitetlər vasitəsilə poetikləşdirərək, soydaşlarımızı zülmə, zillətə qarşı ayıq-sayıq olmağa, Qarabağ uğrunda mübarizəni qələbə ilə başa vurmağa səsləyir:
And içirik günəşin sübh doğan çağına,
And içirik qan ilə boyanan torpağına.
And içirik üçrəngli müqəddəs bayrağına,
Kökünü kəsəcəyik hər zülmün, hər zillətin,
Sən ulu öndərisən bu xalqın, bu millətin.
Eyni ideyanı, milli müstəqillik duyğularını R.Oday “Ali Baş Komandanım” şeirində də yüksək ilham və poetik bir pafosla tərənnüm edir. Qələbə əzmi, milli qürur hissi, səmimi duyğuların, yaxın və uzaq keçmişimizin bədii ifadəsi şeirin poetik məzmununu müəyyənləşdirir. Şairin özünəməxsus deyim tərzi poetik mətnin emosional və bədii çalarlarla zənginləşdirərək lirik-siyasi ovqatı daha da gücləndirir:
Azərbaycan güvənir müzəffər ordusuna,
Qoymaz yağı önündə bu xalqı ordu, sına.
İstər tufanda yoxla, yağışda, qarda sına,
Bir nərə çək dəniztək aşıb-daşsın meydanım.
Ali Baş Komandanım!
Beşlik şəklində qələmə alınmış şeirin bütün bəndlərinin sonunda işlənən təkrir – müraciət – “Ali Baş Komandanım” ifadəsi oxucu qəlbində böyük ruh yüksəkliyi doğurur.
Erməni təcavüzkarları tərəfindən torpaqlarımızın işğalı, Qarabağ müharibəsi, milli müstəqillik uğrunda mübarizə, özünüdərkə çağırış və sair mövzular son iyirmi beş ilin sosial-siyasi və tarixi-mədəni mənzərələrini əks etdirən başlıca amillərdir. Rafiq Odayın şeirlərində qeyd olunan problemlərin poetik inikasını görmək olar. Onun şeirlərində yurd yanğısı, azadlıq idealları, lirik “mən”in daxili göynərtiləri, xalqını, vətənini düşünən insanın mənəvi iztirabları əks olunur:
Ağıllara gəlməyən
Başlara gəldi bu gün.
Dostlar qara geyindi,
Düşmənlər güldü bu gün.
Elim matəm keçirir
25 ildi bu gün,
Bu yolun hər addımı
Qadadan-qandan keçib,
Xalqın müstəqilliyi
20 yanvardan keçib.
Yağılar əlbir olub,
Qırğına fərman verdi.
Düşündü ki, bu xalqa
Ölümcül dərman verdi.
Ancaq bu dərs bizlərə
Azad, özgür, müstəqil
Bir Azərbaycan verdi.
Neçə ərən oğullar
Bu yolda candan keçib.
Xalqın müstəqilliyi
20 yanvardan keçib.
R.Odayın poeziyası mövzuca zəngin və çoxşaxəlidir. Onun təbiət gözəllikləri, vətən sevgisi, ülvi məhəbbətin tərənnümü və sair mövzularda orijinal şeirləri vardır. Şair nədən yazırsa yazsın, insanı, onun iç duyğularını ön plana çəkir. Bu baxımdan Rafiq Odayın şeirləri insan mənəviyyatının poetik təsvirinin zənginliyi ilə səciyyələnir.
“Qərib ruhların nəğməsi” kitabını oxuyandan sonra qədirbilən oxucuların da bu qənaətə gələcəklərinə inanıram. Çünki Rafiq Oday yaradıcılığı boyu ədəbi axtarışdadır. Bu axtarışların son ucu isə oxucunun ürəyinə ünvanlanır.
Avtandil AĞBABA,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
respublikanın Əməkdar jurnalisti
