Month: May 2023

“Azərbaycan gəncləri” qəzetinin ədəbiyyat şöbəsində işlədiyim vaxtlar idi. Unudulmaz Xalq yazıçımız, böyük dramaturq İlyas Əfəndiyevlə görüşə getmişdim. Tamaşaya hazırlanan yeni pyesi barədə redaksiyanın tapşırığı ilə məlumat xarakterli məqalə hazırlamalıydım. Səhhəti ilə bağlı işə çıxmadığı üçün evə dəvət etmişdi.

Elçin müəllimlə də ilk dəfə orada, atasıgildə tanış oldum. Şadam ki, o vaxtdan bizim münasibətlərimizin üstə toz qonmayıb, yaradıcılıq əlaqələrimiz davam edir.

…Bu illər ərzində Elçin Əfəndiyevin nəinki əsərləri dünya şöhrəti qazanıb, hətta özü də bir yazıçı kimi milli ədəbiyyatımızın görkəmli şəxsiyyətlərindən sayılır. Təkcə bunu deyim ki, Türkiyə Prezidenti cənab Tayyib Ərdoğan bu yaxınlarda Elçin Əfəndiyevlə görüşündə onun yaradıcılığına yüksək dəyər verməklə mükafatlandırmış, Türkiyədə tamaşaya hazırlanan pyesinə uğur diləmişdir.

Elçin müəllimin çoxlu oxucuları var. Onun bir sıra əsərləri mətbuat səhifələrində də geniş müzakirə olunur və bu da onun müasirliklə bağlı məsələlərə müdaxilə etdiyini, tariximizin dərin laylarını qaldırdığını göstərir. “Baş” romanının geniş əks-sədası dediyimə misallardan biri ola bilər.

Görkəmli ictimai və dövlət xadimi, ədəbi-tənqidi fikrin nüfuzlu nümayəndələrindən olan Elçin Əfəndiyevin 80 yaşı tamam olur.

Yola saldığımız acılı-şirinli günlər və illər ərzində mən onun təmkinli, xeyirxah, bir az da narahat qəlb sahibi olduğunu görmüşəm.

Bəzi məqamları xatırlayıram. Bunlar unudulmur.

Məlumdur ki, bu il anadan olmasının 100 illik yubileyini geniş qeyd etdiyimiz Ulu Öndər müxtəlif yaradıcı nəsillərin həyatında, taleyində, xatirəsində yaşayır və yaşayacaqdır.

Mən də kənar deyiləm. Bizim Yazıçılar Birliyinin ədəbi orqanlarından olan “Azərbaycan” jurnalının poeziya şöbəsində işləyirdim. Ulu Öndər məni birbaşa “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin baş redaktoru təyin etdi. Qəzet iki böyük yaradıcı təşkilatın: Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının və Respublika Mədəniyyət Nazirliyinin orqanı idi. Elçin müəllim onda Yazıçılar İttifaqı üzrə qəzetin kuratoru idi.

Mən də bir müəllif kimi yeni yazdığım “Kimin sualı var” poemamdan qəzetdə bir parça çap etdirdim. Nədənsə, bu parça katiblərdən biri tərəfindən sərt qarşılandı, hələ siyasi rəng də verdi.

Poemanın qəzetdə çıxan fəsli iki gün katiblikdə müzakirə olundu. Ərizəmi yazıb işdən getməliydim.

Elçin müəllim qəzetin kuratoru kimi ədalətin tərəfində durdu, çünki məni yaxşı tanıyırdı.

Qəzetdə işlədiyim vaxtlarda Ulu Öndər özü mənə “Əməkdar incəsənət xadimi” adı vermişdi.

Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı Respublika Mətbuat və İnformasiya naziri vəzifəsində işləyirdi. O, Milli Məclisə deputat seçiləndən sonra Ulu Öndər məni birinci müavin vəzifəsindən müvəqqəti olaraq, nazirəvəzi yerinə sərəncamla təyin etdi.

Elə bir vaxt idi ki, orta məktəb dərslikləri nəşr edilib, təyinatı üzrə yerlərə göndərilməliydi.

Nazirlər Kabineti dərsliklər üçün nəzərdə tutulan maliyyə xərclərini, hətta işçilərin maaşlarını da ləngidirdi.

Baş nazirin müavini Elçin Əfəndiyev zəng vurmuşdu. Vəziyyəti olduğu kimi dedim. Elə bilirəm, narazı qaldı. Dərsliklər vaxtında çıxmalıydı.

Lakin bir gün sonra iki tanıdığım imkanlı şəxsə zəng eləyib borc istədim. Xeyli miqdarda xərciydi. Ümidim az idi. Amma verdilər.

Dərslikləri vaxtından qabaq nəşr edərək, Nazirliyin özündə dərsliklərdən ibarət sərgi düzəltdik. Baş nazirin müavini Elçin Əfəndiyevi də dəvət etdik.

Nazirliyin işini bəyəndi, nəşriyyat işçilərinin əməyinə yüksək qiymət verdi.

Dərindən nəfəs aldıq.

Artıq o illər də arxada qaldı.

Bu gün uğurlu taleyimiz yenə bizi bir yerə – İçərişəhərdə “Ədibin evi”nə yığmışdı. ADA Universitetinin rektoru, professor Hafiz Paşayev hekayə janrının inkişafına həsr olunan “Üçüncü Mir Cəlal Paşayev hekayə müsabiqəsi”nin yekunlarını elan etdi.

Müsabiqənin sədri Xalq yazıçısı Elçin Əfəndiyevdir. Tanınmış, görkəmli alimlər, yazıçılar isə münsiflər heyətinin üzvləridir.

Mükafatçıları təbrik edirik, şəkil çəkdiririk, vidalaşırıq.

Dünən Elçin müəllimin də müəllimi, böyük yazıçı, alim, pedaqoq Mir Cəlalın da anadan olmasının 115 illiyini oxucuları, ölkə mətbuatı geniş qeyd elədi.

Sizə cansağlığı, Elçin müəllim! Ailə, nəvə-nəticə sevincləri! Biz, əziz atanızgildə hələ dünən görüşmədikmi?!

Axı böyük türk şairi Nazim Hikmət də deyirdi ki, insan hər yaşda gəncdi.

Yaşayın, Elçin müəllim!

Yaşadanın yaşamağa haqqı var.

Sizə və ailənizə hörmətlə…

Mənbə: https://edebiyyatqazeti.az/

Tanınmış şair və kulturoloq, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülhüseyn Kazımovun “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” şeirlər kitabının fevralın 17-də AYB-nin Natəvan klubunda təqdimatı oldu və biləndə ki, bu, artıq ikinci min ildir (!) üzvü olduğu yaradıcılıq qurumunda müəllifin ilk belə yığıncağıdır, təəccüb elədim. Axı, söz konusu sıradan biri deyil, dörd ali məktəb bitirən, uzun illər çoxsaylı dövlət işlərində çalışan, bədii və kulturoloji olmaqla iyirmi beş kitabı işıq üzü görən, sayılıb-seçilən bir imzadır. Onun ünlü maarifçi Əsgər ağa Goraniyə dair min bir çətinliklə əldə elədiyi sənədlərə söykənən, ədibin indiyəcən adı olub, özü əldə olmayan “Qocalıqda yorğalıq” vodevilini ortaya çıxaran “Qaranlıqdan işığa” kitabı yetərdi ki, Natəvan klubunda yaxınlar-uzaqları da başına yığıb, bir törən düzənləsin və “zəhmətimə dəyər verin” desin. O isə iyirmi dörd dəfə bunu eləməyib, əgər yaxın çevrəsi – kitabın düzənçisi və naşiri Turan İbrahim, redaktoru Kənan Hacı, eləcə də qələm dostu Maşallah Məftunun təkidi olmasaydı, bəlkə, iyirmi beşinci dəfə də eləməyəcəkdi.

G.Kazımlı Cəbrayılın Kovdar kəndində anadan olub və “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” kitabı şairin öz ata yurdunun işğaldan azad edilməsinin birinci ildönümündə Prezident İlham Əliyevlə Cəbrayılda çəkdirdiyi foto ilə açılır. Fotoda cənab Prezident həmişəki özünəməxsus təbəssümü, qətiyyət və inamlı baxışları, Gülhüseyn müəllim isə üzündəki məmnun, bir az da yoğrun ifadəylə əbədiləşiblər. Bu qiymətli foto öz nəzakət və səmimiyyəti ilə seçilən dövlət başçımızın elm-sənət adamlarına sayğısının ifadəsidir. Amma söhbətə şəkillə başlamağım bu məlum gerçəyi xatırlatmaq üçün deyil. Bəs, onda nə üçündür? Oxuyacağınız yazı öz mahiyəti etibarilə bu sualın cavabından ibarətdir.

Seçiminə qədər ziyalıdır və ziyalı xarakteri onun haqqı yetən bir çox şeyləri əldə eləməsinə az mane olmayıb. Bu məntiqidir – xarakter varsa, insana mane olmalıdır. Bunu ustad şair Məmməd Araz ilk şeirlərini yazan Gülhüseynə uğurlu yol arzuladığı, Pedaqoji İnstitutun “Gənc müəllim” qəzetində dərc olunan “Şeirin dayaq nöqtəsi” adlı yazısında hələ 35 il öncə belə qeyd edirdi: “Arzu edirik ki, onun özündən narazılığı, təvazökarığı, özünə qapanıb qalmağa deyil, ağır zəhmətə, yüksək poetik düşüncələrə xidmət eləsin.” Mənə elə gəlir ki, Gülhüseyn gənc bir şair kimi o “dayaq nöqtəsini” hətta ustadın özündə də tapa bilməyib və onun sonralar şeirdən elmi-publisist fəaliyətə keçməsi səbəblərindən biri, olsun ki, budur. Bu gün əlimizdə olan isə “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” kitabıdır və indi giley-güzarı bir yana qoyub, əldə olandan danışmaq istəyirəm.

***

Söz kökü üstə bitər və kitabdakı şeirlər şairin həm folklor, həm divan şeiri, həm də romantik poeziya ilə dialoquna işarələr edir. Bu, məntiqidir. G.Kazımlı xalq dilimizin zənginliyini özündə yaşadan, muğamın beşiyi olan Qarabağda dünyaya göz açıb. Onun Şuşanın adını öz kitabının sərlövhəsinə çıxarması da mövzu arxasında gizlənmək, plakatçılıq, şüraçılıqdan uzaq olub, qutsal muğam beşiyimizə bir ömürlük bağlılığın ifadəsidir və muğam səsləşən şeir, qəzəl deməkdir. G.Kazımlı təbiətcə romantik, duyğusal adamdır və poeziya romantika deməkdir. Amma onun istər folklor, istərsə də, klassikaya yanaşması yaşadığı konkret zamanın mentallığlndan doğan özünəməxsus səciyyə daşıyır. Məsələn, xalq arasında hər hansı arzuya çatmağın mümkünsüzlüyünü göstərən “yuxunda görərsən”, yaxud “heç yuxunda da görə bilməzsən” deyimlərini G.Kazımlı gənc yaşlarında yazdığı bir şeirində poetik yöndən belə emal eləyir:

Mən sənin yuxunda ağlar, gülərəm,

Sən nə ağlamazsan, nə də gülməzsən.

Mən sənin yuxuna xəlvət girərəm,

Məni yuxunda da görə bilməzsən.

“Yuxuna girərəm”

Zahiri əksliyə baxmayaraq, “yuxunda görərsən” və “heç yuxunda da görə bilmzəsən” deyimləri mahiyətcə bir medalın iki üzüdür, sadəcə, birincidə ironiya var. Şairin məsələyə yanaşmasındakı özünəmxəsusluq da elə bu ironiyadadır. Aşiq mümkünsüz olduğunu yaxşı bilə-bilə uşaqcasına “cahillik” eləyib, məşuqun yuxusuna girməkdən danışır – təcahüli-arifanəlik göstərir. Çünki yuxu idarəolunmaz, qeyri-ixtiyari psixoloji fenomen olduğundan, heç kəs hətta sevdiyi adamın da yuxusuna öz istəyi ilə girə bilməz. Odur ki, xalq deyimində başqasına yönələn ironiya şeirdə müəllifin özünə şamil olur, aqressiya öz yerini yumora verir, ironiya isə avtoironiya ilə əvəzlənərək önəmli dərəcədə yumşalır. İkincisi, müəllif fiziki ilə psixolojinin sınırını keçir, yuxuya girməkdən elə danışır ki, guya bir otağa, evə, ümumən harasa gerçək məkana daxil olmaqdan söz gedir. Nəhayət, əgər birinin yuxusuna girmisənsə, o səni necə görməyə bilər? Və sonucda bütün bu bədii yalanlar oxucunun dodağını qaçırır.

G.Kazımlı klassik divan şeirinə də epiqonçu kimi yanaşmır. Nəsimi yazırdı ki, mənim sözümü “heç kimsə… fəhm edə bilməz, bu quş dilidir, bunu Süleyman bilir ancaq.” G.Kazımlı isə nəinki quş, hətta daşın da dilini bildiyindən söz açır:

Bir qalanın divarları səhərə kimi,

Nağıl dedi, nəğmə dedi, qəlbimə girdi.

Eston dilin bilməsəm də, başa düşürdüm,

Qala dili, nağıl dili hər yerdə birdir.

“Tallin”

Qala dili, nağıl dili, daş dili! Bunar gəlişigözəl metafora, nağıl, əfsanə deyil. Daşın dili sükutun, heç vaxt səsə çevrilməyəcək, yatmış, dərin trans durumunda olan düşüncənin dilidir və şairlik telepatik bir qabiliyyətlə onu sezməkdən başlayır. G.Kazımlının fikrincə, bu hamının və hər şeyin bir nöqtəyə cəm olduğu birliyin (tövhidin!) dilidr. Amma şairin sovet dönəmi üçün səciyyəvi materialist dünyagörüşü tövhidin əsl qaynağı olan metafizik sınırlara varmağa ona macal vermir. O, başacan yox, daşacan, həqiqətəcən yox, nağılacan gedir. Nağıl isə metafiizik həqiqətin xalq yaddaşında deformativ rəmzi-simvolik saxlancıdır. Qutsal Kitabın özünəməxsus batini təfsirinə söykənən Nəsimi “quş” deyəndə “səf-səf düzülən” mələkləri göz önünə alır, durmadan Quranı “zikr edən” bu metafizik varlıqların dilində yazdığını bəyan edir (Qurani-Kərim, “Əssəffat”, 83; 1-2), əğyarın tənə və təzyiqlərindən qurtarmaq üçün rəmzlərin sətiraltı diliylə Allah-insanı vəsf elədiyinə işarə edirdi. İntibah şairinin bədii düçüncəsi insanın Allah və mələklərlə bir olduğu metafizik, əbədi “zamana” və cənnətəcən gedib çıxır. Çağdaş şair isə adam dilində yazır, uzaqbaşı daş dilində düşünür və onun düşüncəsi tarixin və təbiətin başlanğıcı olan daş dövrünəcən gedir. Onun cənnəti daşın, quşun, bir sözlə, təbiətin dilini anlamaq və varlıqla özünün metafizik yox, təbii-tarixi birliyini, məkan-zaman sınırlarındakı vəhdətini duymaqdan doğan mənəvi zövqdədir. Simvolik dillə desək, o, Aristotelin ünlü kitabxanasında fizikaya dair kitabları oxuyur, metafizika bölməsinə isə keç(ə bil)mir. 

Arisitoteldən söz düşümşkən, kökü antik filosofun “Estetika”sına gedib çıxan bir haşiyə çıxmaq istəyirəm. Sənətin elə bir paradoksal özəlliyi var ki, ustalıqla rəsm edilmiş eybəcərlik də gözəlliyə çevrilir. Bəxtiyar Vahabzadənin Mikelancelonun “Kədər” heykəlinə həsr elədiyi şeirində dediyi kimi, “özgəyə bir can verib İsaya sənət / Ölü cəsədinin canszlığında!” Mən antik filosofun nəzəri fikrinin konkret təsdiqi kimi bura üçüncü bir mövzunu da artırmaq istəyirəm – hətta cəhənnəm səhnələrinin məharətlə yaradılmış təsvirində belə cənnət zövqü duyulur. Siz, yəqin ki, Dantenin “Cəhənnəm”ini xatırladınız. Amma mən gənc Gülhüseynin Leninqrad blokadasının dəhşətlərini əks etdirən şeirindən, bütün tragik məzmunu ilə yanaşı, bu şeiri düzüb qoşarkən şairin keçirdiyi zövq qarışıq hiss-həyəcandan danışıram:

O gecə o evlər döyüşə girdi,

Gözünün qəzəbli yaşına imi.

O gecə o evlər döyüşə girdi,

Vuruşdu sonuncu daşına imi.

“Dağılmış evlərin monoloqu”

Təbiətin idillik mənzərələrinə vurğun və gözəllik peşincə qoşan G.Kazımlının şeirləri üçün romantik ovqat səciyyəvidir. Təsadüfi deyil ki, kitabdakı şeirlərdən biri romantik düşüncənin başlıca simvolu olan ay işığına həsr olunub. Aydındır ki, milli bədii fikrimizdə romantizmin öz qızıl erasını yaşadığı Cavid dönəmindən G.Kazımlını onillər ayırırdı. O, İkinci Cahan savaşı sonrasının cocuğu, kosmik uçuş və elmi-texniki inqilab erasının gənci olub və “yerə enməm də, səma şairiyəm” kimi inadkar romantik kreododan uzaqdır. S.Vurğuna xüsusi şeir (“Səməd Vurğun”) həsr eləməsinə baxmayaraq, sovet dönəmi poeziyamızın bayraqdarına məxsus “inqilabi romantika” da ona yabançıdır. Hər halda, kitabda nə kommunizm idealı, nə də onun “romantikasına” dair şeir yoxdur.

G.Kazımlının romantizmi öz zamanına uyğundur. O, ay işığını “müqəddəslik”, “ədalət”, “məhəbbət” və “gözəlliyin” rəmzi kimi mənalandırsa da, elmi-texniki inqilabın sürətli sıçrayışıyla klassik romantik idealların aradan qalxması onun nəzərindən yayınmır. İnsan Aya enir və bu səma gözəlinin Yerdən nurlu görünən çöhrəsindəki ləkələri bütün genişliyi, çala-çökəkləri bütün dərinliyi ilə görür. Sən demə, Nizami düz deyirmiş, “ayı gendən görmək daha yaxşıymış.” Amma şairin texnogen erada ay işığına sədaqətini qoruyub saxlayan tənhaları, təkləri ürək ağrısı ilə xatırlaması da gözdən qaçmır. Romantik idealların dirilməsiylə bağlı arzularının bütün şiddətinə baxmayaraq, şeir müəllifinin ağlı və qəlbi arasındakı qarşıdurma heç-heçə quratrır – o, ağlı ilə pealist, qəlbiylə romantikdir. Və beləcə, gələnəksəl romantizmə məxsus hiperbolizm, yerlə-göylə əlləşən mübaliğələrin “iynəsi vurulur”, yüksək romantik doza şairin yaşadığı, bəzən məişət detallarınacan öz ifadəsini tapan konkret zamanın etkisi altında bəlli ölçüdə aşağı düşür və müəllifi “neoromantikə” çevirir.

Ay işığı bir adama borclu qalmayıb,

Heyif, ona saf inamı sındıranlar var.

Elkektrik işığına pulu olmayıb,

Öz evində ay işığı yandıranlar var.

Burda daha bir haşiyə çıxmaq istəyirəm. İnsan psixologiyasına məxsus bir yön var ki, o özünü – kənara çıxanda, hər şeyi – qıraqdan baxanda bilir. 60-cı illər 40 illik kommunist cəfəngiyatından sonra fərdi və milli anlamda özünüdərkə başladığımız dönəm idi – kəndimizə qayıdırdıq! G.Kazımlı nə qədər “Ey uzaq səfərlər, muradım, kamım/ Keçin arzu kimi, keçin qəlbimdən/ Nə vaxtı mən sizi arzulamadım/ Bilin ki o zaman qocalmışam mən/ – desə də, Hötenin ev muzeyi, Drezden şəkil qalereyası, Praqa, Tallin, Karlovı Varıya şeirlər həsr eləsə də, daxilən həmişə vətəndədir: Zaqrebdə Bakını, Tümendə Fərman Salmanovu yada salır; sonucda fikrən, ruhən (baş)kəndimizə qayıdır:

Doğma Bakı yağış kimi durulmaq üçün,

Nəğmə olub hər küçəndə axmaq gərəkmiş.

Doğma Bakı səni sevmək, vurulmaq üçün,

Sənə bir az ayrılıqdan baxmaq gərəkmiş.

“Doğma Bakı”

Və öz uşaqlığını, gəncliyini əbədi itirdiyi (“Çox uzaqda kiçik bir kənd”, “Doğma yerlər”) dəyirmanı (“Köhnə dəyirmanda keçən bir gecə”), yolu (“Kənd yolu”), otu (“Biçilmiş ot”), üzümü (“Kavdar üzümü”), çayı (“Araz vadisində”), quşu (“İsaq-musaq quşları”), insanı (“Kənd müəllimi”) ilə birlikdə dünyaya göz açdığı Kavdar kəndinə dönür. Bununla da, öz dövri-aləm səyahətini başa vurur, əvvəllə axır birləşir, çevrə qapanır:

Çox erkən yaşımda çıxdım yollara,

Uzaqlar gözümə yaxın göründü.

Məni öz kəndimdən aparan yollar

Axırda yenə də kəndimə döndü.

“Kavdar kəndi”

Şair üçün unudulmaz xatirələrlə bağlı olduğu doğma yerlərin otuz illik ayrılıqdan sonra azad edilməsinin, onun cənab Prezidentlə birlikdə çəkdirdiyi fotoda üzündəki məmnunluq və yorğunluğun nə demək olduğu bu şeirlərdən sonra tam aydın olur. Doğma torpaqların geri qaytarılması ilə o, “körpə dincliyi”, “uşaq nadincliyi”, “ömrün gəncliyi”nə, bir sözlə, “əsl həyata” qayıdrıdı – məmnunluğu bundan irəli gəlirdi. Amma o, bu günü 30 il gözləmişdi – yorğunluğu isə bundan doğurdu.

***

Dünyada olan hər şeyin və hər kəsin, o sıradan hər şairin iki koordinatı var – məkan və zaman. G.Kazımlının məkan koordinatı onun kəndidir. Bəs, zaman? Onun bir insan kimi formalaşması 60-70-ci illərə – özünüdərk və özünəqayıdışdan doğan oyanış dönəminə düşürdü. Şeirlərindəki hər cür kədəri yuyub aparan bahar ovqatı, sevinc duyğusu, həyat nəşəsi də bu oyanışdan doğurdu. Şeir sehrli çubuq kimidir, onu kədərə toxundurub, sevincə, payıza, qışa vurub, bahara çevirmək olar. Şairin təkcə kənddə müəllimlik edən qardaşı İslam deyil, özü də bu sirlə-sehrlə dolu şeir havasında bütün fəsilləri bahar bilir:

Günəş doğar yer üzünə, şəfəq saçılar,

Bahar bilər fəsillərin hamısını o.

Səhər-səhər gözlərində günəş açılar,

Açıb girər bir sinifin qapısını o.

“Kənd müəllimi”

Kitabların fəsilləri, hər şairin isə bir fəsli olur. Baharda doğulan S.Vurğunun poetik fəsli bahar, yayda doğulan Puşkininki isə payız idi. İndi poeziyamızda payız ovqatı dəbbədir. Xalq Yazıçısı Elçin bu mövzuya həsr elədiyi məqaləsində çağdaş şeirimizdəki payız ovqatını hər cür kədərin yasaqlandığı sovet dönəminin çöküşündən sonra ümumbəşəri dünya kədərinə qayıdış kimi mənalandırır. G.Kazımlının zamanı isə bahardır və bu, “işıqlı gələcəyə” dair kommunist optimizmindən doğmur. Çünki onun poetik baharı da, bədii kəndi də siyasi-ideoloji deyil, fərdi-psixoloji səciyyə daşıyır. Kənd və bahar onun daxili cənnətinin iki göstəricisidir və bir-birindən ayrılmazdır – bahar onun kəndi, kənd baharı, ikisi bir yerdə kəndisi, özüdür. Məhz içindəki bahar havası hesabına onun şeirlərində (ömürlük!) ayrılığın özü belə zərif, akvarel hüzn qarışıq nikbin auraya bürünür. O dərəcədə ki hətta “ayrılıq” sözünə mətndə yer qalmır, o “sən bir nağıldasan, mən bir nağılda” şəklində daha yumşaq, daha evfemistik ifadə forması alır:

Nağıla bənzəyir o ilk görüş də,

Yaşar təmiz hissdə, uzaq xəyalda.

Nağıla köçmüşük biz özümüz də,

Sən bir nağıldasan, mən bir nağılda.

“İki nağıl”

Kitabda payız sözü bir neçə (“İlk payız… ilk durna qatarı”, Payızın qızıl çağı”, “Payız səxavəti”, Payız nəğməsi”) bahar isə cəmi bir dəfə (“Bahar havası”) başlığa çıxır. Amma “Bahar havası”nda sözün birbaşa anlamında bahardan yox, qışdan söz gedir. “Musiqi çalınırdı/ Dünya ağappaq qardı/ Pəncərədən o yana/ Qış almışdı hər yanı/Pəncərədən bu yana/Bahar havası vardı”/ deyən şair çöldəki yox, içəridəki bahardan, özü də otağın içindəki yox, can evindəki bahardan, subyektiv fəsildən danışır. İkincisi, hansı fəsildən yazırsa-yazsın, G.Kazımlının şeirlərində daxili zaman bahar havası üstə köklənir. Bu köklənmənin hesabına məkan anlayışı keyfiyyətcə çevrilməyə uğrayır, qürbət doğmalaşır, baharın ardınca qoşan durnalar özlərini dünyann heç yerində qərib hiss etmədiyi kimi:

Çox eldə dost kimi qanad saxlayar,

Qayğı da, qırğı da görüb durnalar.

Bir ömrü yüz yerdə yaşasalar da,

Olmayıb heç yerdə qərib durnalar.

“İlk payız… ilk durna qatarı”

Diqqət eləsək, bu parçada bədii fikir üç dəyişməyə məruz qalır: qayğı və qırğı daxili qulaq qafiyələri olmaqla zahirən səsləşir, bir misraya düzülürlər – bu, tezisdir; qayğı məhəbbət və nəvazişi, qırğı isə ölüm və aqressiyanı işarələməklə təzad yaradır, antoqonizmə çevrilirlər – bu, antitezisdir; bahar eşqinin, bahar həsrətinin olduğu yerdə təzad aradan qalxır, hər yer dost elinə çevriilir – bu, sintezdir. Hər dəfə yeniləşən fikir, sonucda barış ünvanına gəlib çıxır, əksliklərin mübarizəsi öz yerini onların vəhdətinə verir. Bu, metafizik vəhdətin şair düşüncəsindəki doğal ifadəsidir. Şair bu vəhdətin yerdəki işarələrini görsə də, klassik divan şairlərindən fərqli, işarələrdən o yana keç(ə bil)mir. Bu, əlbəttə ki, G.Kazımovun “suçu” olmaqdan daha çox taleyi idi. Onun doğulduğu, təhsil və tərbiyə aldığı sovet dönəmində ictimai şüurun bütün sahələrində olduğu kimi, bədii düşüncənin də “ana təbiətdən” o yana gedən yoluna materialsit düçüncənin qadağanedici nişanı qoyulmuşdu. Bu yoldakı işıqforun yalnız bir işığı varıydı – qırmızı!              

***

Mən yuxarıda “…G.Kazımlının şeirlərində daxili zaman bahar havası üstə köklənir” deyəndə “köklənmək” sözünü təsadüfən işlətməmişdim, çünki onun şeirləri musiqilidir və o, nəğməkar şairdir. Bunu deyəndə onun şeirlərinə Ş.Axundova, O.Rəcəbov, A.Rzayev, N.Məmmədov, S.Fərəcov kimi ünlü bəstəkarların 30-dan çox mahnı bəstələdiyini, musiqi xadimlərinin həyat və yaradıcılığından bəhs eləyən çoxaylı kitablara imza atdığını, Muğam Mərkəzində yubiley tədbirlərinə vaxtaşırı aparıcılıq elədiyini, ən nəhayət, muğam-sənət vurğunu olduğunu göz önünə almaqla yanaşı, əksər şeirlərinin formaca olmasa da, mahiyətcə nəğmə olduğunu vurğulamaq istəyirəm. Təsadüfi deyil ki, “Bahar” və “kənd”lə yanaşı “nəğmə” onun poeziyasında üç açar sözdən biridir. Onun poetik dünyasında “durna qatarları mahnı kimi axıb gedir”, “gecə nəğmə kimi əriyir”, “yol kənarındakı tək çinar”, hətta gururltulu “qatar relsləri” belə müğənni, “küləklər bəstəkardır”:

Küləkdə bəstəkar barmaqalrı var,

Yazır bir nəğməni neçə budaqda.

Yellənə-yellənə bir yarpaq düşür,

Saralmış hüsnünə baxır bulaqda.

“Payız nəğməsi”

Şübhəsiz ki, bu cür təşbeh və metaforalara çoxlu sayda digər şairlərdə də rast gəlirik. Amma G. Kazımlının dünyaduyumunda musiqi anlayışını şablonlaşmağa qoymayan bir fərqləndirici özəllik var – panmuzıkalizm. Yəni hara baxırsa, nəyi görürsə, musiqi səsləri eşidən şair üçün hər şey sadəcə nəğmə oxumaqla qalmır, bütün varlıq, hətta sükutun özü də sirli bir nəğmədir, hətta lal daşlarda da nəğmə uyuyur. Nəğmə, musiqi, səs təbiətin hər il yenilənən dialektik yaşam ritmi, əzəli və əbədi dövriyyəsi, yerin altından vurub, üstündən çıxan həyatverici qüvvə, həm payız, həm də bahar, həm ölüm, həm də qalımdir. Ruhu muğamla aşılanan qarabağlı şairin belə düşünməsi təbiidir:

Uzun gecələrin yaddaşı kövrək,

Çaylar həzin-həzin bayatı çəkir.

Baharda təzədən göyərmək üçün

Payız, nəğmələri torpağa əkir.

“Payız nəğməsi”

“Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” kitabında yaddaqalan, orijinal bədii təsvir və ifadə vasitələrinə az rast gəlmirsən. Şairlərin öz ürəyini tərənnüm eləməsiylə hər addımda üzləşirik, amma insan qəlbinin səmimiyyəti və təvazö duyğusunu “Palazı pambıqdan, yorğanı çitdən / Sadə evimizə bənzər ürəyim” şəklində ifadə eləmək dünyada, yəqin ki, yalnız G.Kazımlıya məxsusdur. Duman haqqında “dağı dolanar. qiyamət, … yola sallanar, cinayət olar” (Qabil) deyə baxış bucağını tam əksinə dəyişməklə çox yazılıb və yaxşı da yazılıb. Amma oxucunu anidən yaxalayan bu rakurs dəyişkənliyi “Elə bil, dumanda bitib zirvələr/ Ya da zirvələri duman qaldırıb/” deyən G.Kazımlıda daha gözlənilməzdir və mənə Tarkovskinin “Solyaris” filminin qəfil finalını xatırladır.

Füzulidən tutmuş R.Rza, V.Səmədoğlu, R.Rövşən, V.B.Odər, İ.Qəhrəman, S.Sarvan, Q.Ağsəs və S.Babullaoğluna qədər əksər şairlər tənhalıqdan yazıb. G.Kazımlı öz təbii inancına uyğun olaraq təkliyi bir armud ağacının naturasında rəsm edir. U.Uitmenin çöldə bitən tək ağac haqqında ünlü şeirini yada salan “Armud ağacı”nda da ağacın kosmik və antropomorf portreti yaradılır. Mən armud ağacını cənnətdəki Tubanın dünyəvi işarəsi kimi anladım və mənə elə gəlir ki, o elə məhz tək olmalıdır. Şair isə ona yerlə göyü birləşdirən mifik dünya ağacı, göydən yerə enmiş romantik gözəlliyin son nişanəsi kimi baxır və bundan kədərlənir:

Axşamlar –

Ulduzlarla gözənmiş

Gecə paltarını çəkib əyninə,

Baş qoyub ulduzların çiyninə,

Yatar yək armud ağacı.

Bu qərib, bu tənha görkəmiylə

Düzənlərin boz görkəmini

Bəzər tək armud ağacı.

Bu qərib, bu tənha görkəmiylə

Qırılıb tükənmiş bir meşə nəslinin

Son yadigarına

Bənzər tək armud ağacı.

Bəzi şeirlərindəki bu romantik kədərə baxmayaraq, G.Kazımlı nikbin şairdir və onun həyatsevərliyinin məkan kodu dünyaya göz açdığı Qarabağdır. Bu nikbinlik bəzən Qarabağ elatı üçün səciyyəvi yumor, zarafat, baməzəliyə çevrilir:

Yüz nəğmə oxudu çarxlar bir anda,

Qaldı uzaqlarada neçə bərə-bənd.

Biz əsgər gedirik, bir həftə sonra

Məktub yağışına düşəcək bu kənd.

“Biz əsgər gedirik”

Bəzən isə bu yumor “Elə dolanıram/ Havalı kimi/ Sərxoş xanənədinin/ Qavalı kimi”, yaxud da “Maşınlar çoxdan ötüb/ Axşamdır soyuq düşüb/ Dayanmışam küçədə/ Yadıma toyum düşüb”/ şəklində, Molla Nəsrəddin sayağı avtoironiyaya qədər gedib çıxır və toy, qaval, bir sözlə, musiqi söhbəti yenə də şairin məkan kodundan gəlir.

Və nəhayət, adı kitabın başlığına çıxarılan “Şuşaya o qədər yağış yağmışdı” şeiri:

Qəfil günəş doğdu, gözüm qamaşdı,

Yolları yoxuşdu, enişdi Şuşa!

Şuşaya o qədər yağış yağmışdı,

Yuyulub şüşəyə dönmüşdü Şuşa!

Əgər O.Suleymanov, yaxud E.Z.Qaraxanlıdan söz getsəydi, bir bənddə 15 dəfə təkrarlanan “ş” səsinin yaratdığı nəğmənin misrabaşı alliterasiya üstündə qurulan əski türk şeiriylə səsləşdiyini deyərdim. Söhbət G. Kazımlıdan getdiyindən bunu demirəm, çünki bir-iki istisnanı çıxmaqla, milli poetik yaddaşımız şeirimizin min illərin o üzündə qalmış əski çağlarını unudub. Bu şeirdə “nəğmə” sözü yoxdur, əvəzində nəğmənin özü var. Yağış sularının öz yaş barmaqlarıyla toxunduğu təbiətin notları kitabda ilk və son dəfə məhz burda səslənir, nəğmə düşüncədən maddəyə, sözdən səsə keçir, dillənir, əyaniləşir. Mən bunu varlığın əsasında duran, mahiyəti bizə indiyəcən açılmayan və  ta qiyamətəcən açılmayacaq nəsə sirli bir nəğmənin ani səslənişi kimi anlayıram. O səs məni eşidin deyir!

Mənbə: https://edebiyyatqazeti.az/

Əziz Elçin müəllim!

Bununla ikinci dəfədir ki, sizin yubileyiniz haqqında yazıram. Bir dəfə 20 il öncə 60 yaşınız olanda, bir də indi – 80 yaşınız ərəfəsində! Bu 20 ildə mən xeyli yaşlanmış, az qala 60-a çatmışam. Siz isə sözün yaxşı anlamında, heç dəyişməmisiniz, əvvəlkindən də artıq şövq, həvəs, eşq, ehtirasla yazıb-yaradırsınız. Hamı, ən azı, çoxluq illərlə yaşlanır, bu yaşlılıq onların yazılarına da yansıyır, düşüncələrinə də, zahiri görkəmlərinə də təsir edir, davranışlarına da. Siz isə təkcə dolabınızın üstündəki zəngli saatın yox, sanki başınızın üstündəki zamanın da qulağını burur və deyirsiniz: otur yerində! Ədəbiyyat və ədəbi proses sizin bu inadkar, yorulmaz ruhunuzla gözəldir! Sizi həmişə belə optimist görək!

Orta və ali məktəb illərindən bəri mənim çox sevdiyim, bəzən hətta pərəstiş elədiyim filosof, ədəbiyyatşünas, dilçi, sənətşünas, esseist, publisist və tənqidçilər olub – Mehdi Hüseyn özünün on cildliyinin doqquzuncu cildi, Fuad Qasımzadə “Qəm karvanı, yaxud zülmətdə nur”, Ağamusa Axundov “Şeir sənəti və dil”, Cəfər Cəfərov “Azərbaycan Dram teatrı”, Yaşar Qarayev “Realizm, sənət və həqiqət”, Anar “Dədə Qorqud dünyası”, Akif Hüseynov “Sənət meyarı”, Sabir Əliyev “Füzulinin poetikası”, Sabir Rüstəmxanlı “Ömür kitabı”, Kamal Abdulla “Gizli Dədə Qorqud”, Rafael Hüseynov “Min ikinci gecə”, Nizami Cəfərov “Füzulidən Vaqifə qədər” kitabları ilə… Bu kitabların bəzilərini mən yatanda yastığımın altına qoymuş, duranda sinəmin üstündə oxumuşam! Onlar həyatımın bəlli bir dövründə mənim ədəbi ayələrim, bədii surələrim, qutsal kitabım olub! Tələbə vaxtı dönə-dönə oxuduğum “Klassiklər və müasirlər” kitabınızla bu şəxslər sırasında siz illər boyu özəl yer tutmusunuz.

Bir sıra məqalələrinizin Ümumittifaq müsabiqələrində birincilik qazanması ilə iftixar hissi duymuş, belə müsabiqələrdə nə vaxtsa yer tutmağı xəyalımdan keçirməsəm də, sizin qənaətlərinizin ciddilik, səmimiyyət və obyektivliyinə inanmış, sizin kimi yazmaq, sizin kimi təfərrüat incəliklərinə varmaq, elmi fikri oxucu ilə sizin kimi dialoq halına gətirməyə çalışmışam. Baxın, səksən illik yubileyinizdə məhz bu janra üz tutmağımın səbəblərindən biri də “Quyu” povestinin müəllifi, unudulmaz İsi Məlikzadəyə vaxtilə yazdığınız və oxumağımdan az qala 40 il keçməsinə baxmayaraq, hələ də unutmadığım o ərkyana qayğıkeşliklə dolu, səmimi açıq məktubdur. Nə xoş ki, o məktublardan yenə də yazırsınız və əminəm ki, hələ çox illər bundan sonra da sizin qocalı-cavanlı söz adamlarına məktublarınızı oxuyacağıq. Bunlar sizin insana ehtiram, sözə sevgi məktublarınızdır. Allah sizi bu ehtiram, bu sevgidən heç vaxt məhrum eləməsin!

Siz yaşca özünüzdən böyüklərin yolunu gözləməyin, öz yaşıdlarınız və özünüzdən sonrakıların uğuruna sevinməyin, nöqsanlarına göz yummamağın gözəl örnəklərini göstərmiş, görənlər və qananlar üçün bəlli bir etiket müəyyənləşdirmiş ustad yazıçısınız. Bəy nəslindən olmağınız, fitri kübarlığınız ədəbi istedad və geniş intellektinizlə birləşərək sizin xarakter və davranışlarınıza təkrarsız bir özəllik verir. Bu yöndən bir faktı həmişə ehtiramla xatırlayıram. Yazıçılar Birliyinin 2004-cü ildəki qurultayından sonra “Avropa” hotelində keçirilən ziyafətdə öz yerinizdən qalxaraq, artıq yaşlanmış, gözləri zəif görən, bizə sanki başqa bir dünyadan baxan İsa Muğannaya yaxınlaşmağınız və onun yanında əyləşərək, əlinizi onun çiyninə qoyaraq hal-əhval tutmağınız, ümumən, ona necə böyük ehtiram, hörmət-izzət, qayğı, sayğıyla yanaşmağınız bizim üçün heç vaxt unudulmayacaq və çox şeylər görüb-götürə biləcəyimiz bir ustad dərsi idi. Anarın sizə həsr elədiyi məqalədən görünür ki, haqsız hücuma məruz qalana mənəvi dəstək durmağı siz gənc yaşlarınızdan özünüzə vicdani borc bilmiş, ədəbi döyüşlərin ən kəskin vaxtarında belə, heç vaxt haqqı nahaqqa verməmiş, mizan-tərəzini daim düz tutmusunuz. Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubu bir lövhi-məhfuz kimi öz daş-divar yaddaşında bu barədə, yəqin ki, çox şeyləri hifz eləyir. Mən də öz həyatımda indi detallara varıb açıqlamaq istəmədiyim gərgin anlar yaşamışam və bəxtim gətirib, sizin gözlənilməz dəstəklərinizin ünvanı olmağı Allah mənə də nəsib edib! Bir dəfə yox, ardıcıl olaraq bir neçə dəfə! İndi – bu yubiley gününüzdə alicənablığınızın qarşılığı olaraq ürəkdən gələn minnətdarlıq sözlərimi qəbul etməyinizi xahiş edirəm: – Çox sağ olun!

Son 30 ildə yazıçının da, oxucunun da ədəbiyyata münasibəti dəyişib, bədii söz bəzən özünün toplumsal mərkəzi mövqeyindən onun bir kənarına çəkilmək zorunda qalıb, yaxud buna məcbur edilib və sizin kimi qələm sahibi istəyib ki, öz çiynini ədəbiyyatı bir zamankı mövqeyinə qaytarmaq yükünün ağırlığı altına versin. Son 20 ildə ədəbi tənqid, poeziya, sosrealizm, ümumən ədəbi proseslə bağlı silsilə yazılarınız, eləcə də ayrı-ayrı ünlü və gənc şair-yazıçılara həsr olunan, ədəbi prosesə bir hərarət, canlanma gətirən, yön və ton verən, hər kəsə öz layiq olduğu yeri göstərən məqalələriniz bu təqdirəlayiq qeyrət duyğusuyla yazılıb və sözün cəmiyyətdəki mövqeyini yüksəltmək kimi ali məqsədə xidmət edib. Yazıçılar da, oxucular da bilib ki, mənfili-müsbətli heç nə sizin iti nəzərlərinizdən yayınmır, siz bəzən ən xırda təfərrüatlarına qədər hər şeyi görür, özünə layiq qiymətləndirirsiniz və bundan hamı öz hesabını götürüb, özünü yığışdırıb, əyər-əskiyini düzəltməyə çalışıb.

Elə adamlar var ki, illər keçdikcə üstündən gedir, elələri də var ki, üstünə gəlir, eləcə də sənətkarlar. Bu yöndən sizi illər keçdikcə sənətdəki mövqeyi güclənən, hörməti artan ünlü Entoni Hopkinsə bənzədirəm. Məncə, sizin on illər keçdikcə sözün bütün anlamlarında formada qalmağınızın bir əsas səbəbi var – vaxtaşırı özünüz özünüzdə bir inqilab eləməyi, bir devrim yapmağı bacarmaq! Kim bir çoxlarının qələmi yerə qoyduğu, bitib-tükəndiyi 50 yaşdan sonra dramaturgiyada bu qədər yenilikçi uğurlara imza atıb? Əlbəttə, aydındır ki, siz İlyas Əfəndiyev kimi dramaturji dühanın ailəsində dünyaya göz açmış, uşaqlıqdan teatr mühiti ilə sıx əlaqədə olmusunuz, o vaxt səhnəyə qoyulmasa da, “Poçt şöbəsində xəyal” adlı ilk insenirovkanızı hələ 70-lərin başlanğıcında eləmisiniz. Amma üstündən 20 il keçəndən sonra yazdığınız, sizi müstəqillik dövrü dramaturgiyamızın modern qanadının flaqmanına çevirən “Ah, Paris, Paris”, “Mənim sevimli dəlim”, “Dəlixanadan dəli qaçıb”, 2000-lərdən sonra yazdığınız “Cəhənnəm sakinləri”, özəlliklə də, postmodern dramaturgiyamızın əsasını qoyduğunuz “Qatil”, “Teleskop” pyeslərinizi hər şeyin yanı sıra bir yazıçının daxili inqilabının, yeniləşmə, başqalaşma istəyinin uğurlu sonucları saymaq lazım gəlir. Özü də o dərəcədə uğurlu ki, bəziləri dünya səhnələrini gəzib dolaşan bu pyeslər olmadan özgürlük dönəmi teatr sənətimizi təsəvvür etmək mümkünsüzdür.

Hələ doxsanıncı illərdə böyük Molyerdən çevirmələrinizi oxumuşam və sizin mənim üçün ən ilginc, qiymətli, təkrarsız yönlərinizdən biri məhz teatral istedad və bilginizlə, səhnə sənətinə, az qala Molyer sevginizlə bağlıdır. 80-lərin başlanğıcında “Qobustan” jurnalında dərc olunan, Jan Anuyun “Medeya” faciəsi əsasında rejissor Mərahim Fərzəlibəyovun hazırladığı eyniadlı tamaşa haqqındakı “Təzadların faciəsi” məqalənizi hələ də unutmamışam. Məncə, Mehdi Hüseynin “Maqbet Azərbaycan səhnəsində”, Cəfər Cəfərovun “Təklik faciədir” məqalələri kimi “Təzadların faciəsi” də milli teatrşünaslığımızın qızıl fonduna daxil olub.

Amma siz, əlbəttə, ilk öncə modern Azərbaycan nəsrinin ən parlaq təmsilçilərindən birisiniz, özü də az qism nasirlərdənsiniz ki, illər keçdikcə özünüz kimi, sözünüzün də bədii çəkisi nəinki azalmır, əksinə, daha da artır. Gənclik illərində yazdığınız “Baladadaşın ilk məhəbbəti”, “Qırmızı ayı balası”, “Talvar”, “Parisdə avtomobil qəzası”nın öz üstünlükləri olduğu kimi, 2000-lərdən sonra yazdığınız “Sarı gəlin”, “Göy üzünün ulduzlu vaxtları”nın da öz yeri var. Görəsən, son 20 ildə yazdığınız “Bayraqdar”, yoxsa ötən yüzildə qələmə aldığınız “Toyuğun diri qalması”, “Gümüşü furqon”, “Dolça” povestləriniz daha üstündür? O illərdə meydana çıxan və milyonların rəğbətini qazanan “Mahmud və Məryəm”, “Ağ dəvə”, “Ölüm hökmü”, yoxsa son 10 ildə yazdığınız “Baş” romanı daha ilgincdir? Bu sualların cavabı birmənalıdır – hər ikisi. Amma “Sarı gəlin” öz yazı və düşüncə texnologiyası ilə, əlbəttə, cavanlıq hekayələrinizdən, zərgər işini xatırladan “Gül dedi bülbülə”dən daha mürəkkəbdir. “Bayraqdar” sizin ədəbiyyatımızın bayraqdarlarından biri olduğunuzu yeni tarixi dönəmdə bir daha təsdiq elədi. “Baş” isə öncəki romanlarınız və ümumən bütün nəsrinizdən, ən azı, bir baş yüksəkdir. Milli bədii nəsr düşüncəmizdə metafizik varlığın, insan ruhunun ilk dəfə baş qəhrəmana çevrildiyi heyrətamiz dərəcədə gözlənilməz “Baş”ı roman-möcüzə, roman-kəşf, roman-açılış, roman-vəhy də saymaq olar! Siz bu romanınızla bədii nəsr düşüncəmizin metafizik Amerikasını açmısınız. Bu kolumbiadanı sizin ardınızca getməyə kiminsə gücü yetəcəkmi? Bunu artıq zaman göstərəcək!

Sizin də, mənim də yaşıdlarımız arasında, açıq və gizli surətdə məni qınayanlar olub və olur ki, niyə Elçindən çox yazırsan, bu, onun tutduğu vəzifə ilə bağlıdırmı? Bəli, doğrudan da, sizin 60-cı illərdən bu günlərə qədər Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, “Vətən” Cəmiyyətinin sədri vəzifələriniz, özəlliklə də Baş Nazirin müavini kimi yüksək dövlət görəviniz olub! Amma hər kəs öz arşınıyla ölçür və mənə irad tutanlar anlamayıb ki, sizin mənim nəzərimdə dəyişməyən bir görəviniz var – yazıçılıq! Ən yüksək bir kürsünüz var – yazı masası! Allah bu ilahi görəvi heç vaxt sizə çox görməsin! Sizi həmişə əlində qələm, yazı masası arxasında görək!

Sözümüzün bəy əfəndisi!

80 yaşınız qutlu olsun!

Mənbə: https://edebiyyatqazeti.az/

Hələ uşaq ikən televiziyada nə zaman ulu öndərin səsini eşitsəm “mavi, sehrli qutunun” qarşısına qaçar və gözümü qırpmadan onu dinləyərdim. Yaşım az olduğu üçün dediklərini tam olaraq anlamasam da, onun səsindəki ahəng, məğrurluq, qayğıkeşlik məni ovsunlayaraq ekranın qarşısına çəkirdi. Bir dəfə televiziyadan yenə onu izləyirdim və ulu öndər Səməd Vurğunun məşhur “Azərbaycan” şeirini səsləndirirdi:

El bilir ki, sən mənimsən,

Yurdum, yuvam, məskənimsən,

Anam doğma vətənimsən!

Ayrılarmı könül candan?

Azərbaycan, Azərbaycan!

Onun nitqində bu şeir insanın ruhunu oxşayan bir ahəng ilə səslənirdi. Şeirin son misrasına çatanda isə çox kövrəlmişdi. O zamanlar bu qədər güclü və məğrur bir insanı kövrəldərək səsini titrədən səbəbin nə olduğunu anlamamışdım, amma onu alqışlayanlarla birgə ekranın qarşısında mən də alqışlamışdım. Zaman keçdikcə ulu öndər haqqında öyrəndiklərim ona olan hörməti və sevgimi daha da artırdı. Artıq anlayırdım bir bənd şeirin onu niyə kövrəltdiyini. Axı o şeirdə ulu öndərin gözünün nurunu, ürəyinin hərarətini azadlığı üçün bəxş etdiyi Azərbaycanından bəhs olunurdu. Kim bilir, bəlkə də bu misraları səsləndirdiyi zaman vətəninin keçirdiyi ağır günlər düşmüşdü yadına və ağrılı günlərdən sonra qazanılan müstəqilliyin sevinci idi yaşlarla birlikdə gözlərindən axan. Axı o, bu günləri görmək üçün ən təhlükəli məqamlarda belə geriyə addım atmamışdı. Hələ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində işlədiyi zamanlarda minlərlə həmvətənlini Stalinin vəhşi caynağından və soyuq üzlü, daş divarları məşəqqətli ölüm, əzablı işgəncə qoxusu saçan hərbi düşərgələrdən, həbsxanalardan qurtarmağı bacarmışdı. O zamanlar Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində işləyənlərin sıralarında Azərbaycan xalqına qənim kəsilən erməni xislətlilər çoxluq təşkil edirdi. Bakıda isə ürəyində vətəni üçün böyük arzu və istəkləri olan gənc Heydər Əliyev yaşayırdı…

Onun mənalı ömür yolunu öyrəndikcə anladım ki, ulu öndər Azərbaycanın qüruru, iftixarıdır. Uşaq ikən səsini hər eşitdiyimdə qeyri-ixtiyari ekranın qarşısına qaçaraq anlaya bilmədiyim bir sevinclə izlədiyim ulu öndər mənim gözümdə öz ilıq şüalarını bütün yer üzünə təmənnasız paylayan və nurundan hamıya pay düşən Günəş kimidir. Həm də Qafqazdan dünyaya doğan Günəş!

Bu Günəş öz qayğıkeş, nəvazişli baxışlarını vətənin gələcəyi olan gənclərdən ayırmırdı. 1969-cu ildə hakimiyyətə gələn ulu öndər gənclərin təhsilinə xüsusi diqqət ayırdı. Onun təşəbbüsü ilə gənclər respublikadan kənarda vətənə ən çox lazım ola biləcək ixtisaslar üzrə təhsil almağa göndərildi.

Heydər Əliyev hər bir gəncin öz ana dilini mükəmməl bilməsini istəyirdi. O, bütün vurğulara, intonasiyaya, söz düzümündə ardıcıllığa, bölgü sistemlərinə zərgər dəqiqliyi ilə əməl edən, bir sözlə, öz ana dilinin bütün incəliklərini dəqiqliyi ilə bilən gənclik görmək istəyirdi. Ümummilli lider 70-ci illərdən başlayaraq yad dillərin qarışığından qoruduğu doğma ana dilimizin inkişafına xüsusi diqqət yetirirdi. Hələ sovet hökuməti dövründə – ana dilində danışmağın qadağan olduğu bir vaxtda o, ana dilinə olan sevgisini qorxmadan, çəkinmədən ali kürsülərdən xalqa bəyan edirdi. Bununla həm də gəncliyə, gələcək nəsillərə öz milli-mənəvi dəyərləri uğrunda hər şeyi gözə alaraq necə mübarizə aparmağı öyrədirdi.

Sovet İttifaqı dövründə hərbi kadr seçimində azərbaycanlılara qarşı biganəliyə də Heydər Əliyev son qoydu. O vaxtlar azərbaycanlı gənclər hərbi xidmətə çağırılarkən onlar döyüş üçün nəzərdə tutulmuş hərbi hissələrdə yox, əsasən tikinti batalyonlarında xidmət edirdilər. Məqsəd azərbaycanlılar arasında hərb elminə dərindən yiyələnən, müasir silahlardan istifadə etməyi bacaran hərbçilərin yetişdirilməsinə imkan verməmək idi. Bunu qadağan edənlər bilirdilər ki, heç bir türk, heç bir azərbaycanlı sonsuza qədər kimlərinsə qılıncının altında qala bilməz. Bir gün mütləq öz azadlıqları uğrunda ayağa qalxacaqlar. Məhz bu səbəbdən, azərbaycanlıların hərbi biliyə yiyələnməsinə mane olunurdu. Lakin ulu öndərin təşəbbüsü və uzun mübarizəsindən sonra Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi məktəbin əsası qoyuldu. Beləcə, yüzlərlə azərbaycanlı gənc hələ sovet hakimiyyətinin dövründə öz ana dilində və öz doğma vətənində hərbi sirlərə yiyələndi. Sonralar Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdiyi zamanlar ulu öndər müasir Silahlı Qüvvələrin yaradılması istiqamətində müəyyən çətinliklərlə üzləşdi, lakin o, bütün çətinlikləri dəf edərək Azərbaycana döyüş bacarığı və müharibə aparmaq iqtidarı olan güclü ordu bəxş etdi. Heydər Əliyevin memarı olduğu və böyük ümidlər bəslədiyi Ordumuz azad, müstəqil Azərbaycan üçün 2020-ci ilin payızında illərlə qazandığı biliyi, ağlı və gücü ilə ayağa qalxaraq 30 illik işğala son qoydu. Torpaqlarımız öz azadlığına qovuşarkən ulu öndərin arzuları gerçəyə döndü. Artıq reallaşan arzularla addımlayırıq Qarabağda, Şuşada.

Azərbaycanı gənclər ölkəsi, gəncləri isə Azərbaycanın gələcəyi adlandıran ulu öndərin uzaqgörən siyasəti bizi zülmətdən aydınlığa qovuşdurdu. Onun ideyaları bu gün də, sabah da yaşadığımız hər bir günün, hər bir anın üzərinə gur işıq salaraq vətənimizi gələcəyə, inkişafın ən yüksək zirvəsinə doğru aparacaq.

İlahə Allahverdiyeva,

Azərbaycan Mədəniyyət və ədəbiyyat portalının Naxçıvan bölməsinin rəhbəri