Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Tutulub vahimədən nitq bu gün, dil bu səhər, Bəzəyib Abşeronu qanlı qərənfil bu səhər, Bakı fəryad eləyir, gözdən axır sel bu səhər, Gəmilər nalə çəkir, ərşə çıxır zil bu səhər. Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Öz Qızıl Ordumuzun yurdumuza qəsdinə bax, Üstümə tank yeridən fitnəkarın şəstinə bax, Gözü qanımla xumar düşmənimin məstinə bax, Qara bayraqlarımın cərgəsinə, dəstinə bax, Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Öldü gənc, öldü uşaq, öldü gəlin-qızlarımız, Ölmədi! Şanlı şəhid oldu necə yüzlərimiz Bu saat Kərbü bəla düzləridir düzlərimiz, Necə qan ağlamasın üzlərimiz-gözlərimiz, Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Kim görüb böylə mərasim ola milyonlar ilə, Bakı insan axınıyla dola miiyoniar ilə, Salına şanlı şəhidlər yola milyonlar ilə, Analarla bacılar saç yola miiyonlar ilə, Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Qəbrin üstündə də heç kukla olar çanta ilə, Ağ gəlinlik fatası… qırmızı al lenta ilə. Bəs Kremlin görəsən fərqi nədir Xunta ilə?! Açınız tarixi, həm indi elə, onda elə… Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Düşdü dildən-dilə bu qətl, bu matemgahımız, Çatdı hər ölkəyə bu şəhri-bəyani ahımız, Gördü aləm ki, aman… cəlladımızmış şahımız, Yoxsa da bir şeyimiz, vardı fəqət allahımız, Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Hər qızıl güllü məzar – sinəmizin dağı, məzar! Əyilir üstünə göy qübbəsinin tağı, məzar. Hər məzar qanlı beşik – laylayı ağı, məzar! Dayanıb tam alacaq bizdən hələ yağı, məzar! Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Ey Vətən oğlu, Vətən övladı, sil göz yaşını! Qan haçan yerdə qaiıb, təzələ öz yaddaşını! Çox görüb, Qabil, Azərbaycanım işğal qoşunu, Görməyib ancaq hələ böylə cinayət işini… Yazmışıq təqvimə qan ilə bu yanvar qışını, Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədiiər, Xalqımı-millətimi gülləbaran eylədilər.
Xoş gəlmisiz bu dünyaya, balalarım, Sevinclərim, əzablarım, bəlalarım. Siz gəldiniz, bilirsiniz neylədiniz? Oğul idim, məni ata eylədiniz. Qəşənglərim, kifirlərim, keçəllərim, Fərman verib Anama da nənə adı bəxş eyləyən dəcəllərim. Aşıb-daşdı evimizdə gülüşünüz, Bilirsizmi nələr etdi gəlişiniz? Gəlişiniz qələm çəkdi dincliyimə, Gəlişiniz nöqtə qoydu gəncliyimə. Siz gəldiniz, öz-özümü unutdum mən, Siz gəldiniz, “mən” sözünü unutdum mən. Hara getsəm indi sizi düşünürəm, Hələ xırda, hələ qısa ömrünüzü düşünürəm. Hara getsəm sizin üçün dən yığıram, Nə dən yığsam üçünüzə tən yığıram. Düşünürəm bu Müşfiqin, bu Vüqarın, bu Mirzənin, Bircə kərə demirəm ki, bu da mənim. Anam deyir: -Heç özünə baxmayırsan, oğul, tamam, Vallah, sənə özüm paltar alasıyam. Nə eləsin axı anam, Onlar mənim balamdırsa, Mən də onun balasıyam. Çiçəksiniz, həyatımla bitirmişəm, Bu dünyaya mən üç insan gətirmişəm, Milyonların qabağında cavabdehəm onlar üçün, İstəyirəm şer deyəm onlar üçün. Oxusunlar ağılları kəsən zaman, Öz oğlundan, öz qızından küsən zaman. Salam mənim Mirzələrim, Vüqarlarım, Müşfiqlərim, Evimizin çıraqları – işıqlarım. Siz ölməzlik abidəsi, Əsrlərə gedib çatan ata səsi. Sizin üçün gündüz əsib, gecə əsib, Soyuqları, istiləri dilim ilə yalamışam. Sözlərimin mən boyundan min yol kəsib, Sizin xırda boyunuza calamışam. Arzularım, əməllərim, Mənə oxşar diri sözlü, diri gözlü heykəllərim. Yuxunuzdan duran zaman gecələri İtirirəm sətirləri, hecaları, dil-dil ötən ilhamım da dildən düşür, Qoca nənə, cavan ana əldən düşür. Mirzə, Vüqar qoymur məni ürəyimə qulaq asam, Kiçik Müşfiq istəmir ki, şer yazam, Kim deyim bu dərdimi, Böyük Müşfiq sağ olsaydı bu halıma dözərdimi?! Sizin üçün qənd alaram, bal alaram, Min arzumu, istəyimi qanadaram. Sizi, əziz balalarım, Sətir-sətir böyüdürəm, Misra-misra yaradıram. Sevinclərim, əzablarım, Yüz-yüz susan, yazılmayan şerlərə cavablarım. Vaxt olub ki, dediyimdən dönməmişəm – sizin üçün! Vaxt olub ki, vəzifəli bir alçağın Qabağında dinməmişəm sizin üçün! Bax, bu ata əllərimlə toyunuzu edəcəyəm, Bu dünyaya verib sizi, Sonra sakit, Sonra rahat, bu dünyadan gedəcəyəm. Belə ömür mənə xoşdur. Öz səhvini görməyənlər, Heç nə yaza bilməyənlər Məndən sonra desələr ki, az yazmışdır, Onda çıxın ortalığa, Ömrüm boyu yaratdığım şerlərim – işıqlarım. Onda çıxın ortalığa, Mirzələrim, Vüqarlarım, Müşfiqlərim!
Heydər Baba, ildırımlar şaxanda, Sellər, sular şaqqıldayıb axanda, Qızlar ona səf bağlayıb baxanda, Salam olsun şövkətizə, elizə, Mənim də bir adım gəlsin dilizə.
Heydər Baba, kəkliklərin uçanda, Göl dibindən dovşan qalxıb qaçanda, Bağçaların çiçəklənib açanda, Bizdən də bir mümkün olsa, yad elə, Açılmayan ürəkləri şad elə.
Bayram yeli çardaqları yıxanda, Novruzgülü, qarçiçəyi çıxanda, Ağ buludlar köynəklərin sıxanda, Bizdən də bir yad eləyən sağ olsun, Dərdlərimiz qoy dikəlsin dağ olsun.
Məmmədhüseyn Şəhriyar Heydər Baba, gün dalını dağlasın, Üzün gülsün, bulaqların ağlasın, Uşaqlarun bir dəstə gül bağlasın, Yel gələndə ver gətirsin bu yana, Bəlkə mənim yatmış bəxtim oyana.
Heydər Baba, sənin yüzün ağ olsun, Dörd bir yanın bulaq olsun, bağ olsun, Bizdən sonra sənin başın sağ olsun, Dünya qəzov-qədər, ölüm-itimdir, Dünya boyu oğulsuzdur, yetimdir.
Heydər Baba, yolum səndən kəc oldu, Ömrüm keçdi, gələmmədim, gec oldu, Heç bilmədim gözəllərin necoldu, Bilmez idim döngələr var, dönüm var, Itginlik var, ayrılık var, ölüm var.
Heydər Baba, igid əmək itirməz, Ömür keçər, əfsus bərə bitirməz, Namərd olan ömrü başa yetirməz, Biz də vallah, unutmarıq sizləri, Görəmməsək, halal edin bizləri.
Heydər Baba, Mirəjdər səslənəndə, Kənd içinə səsdən-küydən düşəndə, Aşıq Rüstəm sazın dilləndirəndə, Yadındadır, nə hövləsək qaçardım? Quşlar təkin qanad çalıb uçardım.
Şəngilava yurdu, aşıq alması, Gahdan gedib orda qonaq qalması, Daş atması, alma-heyva salması, Qalıb şirin yuxu kimin yadımda, Əsər qoyub ruhumda, hər zadımda.
Heydər Baba, Quru gölün qazları, Gədiklərin sazaq çalan sazları, Kənd-kövşənin payızları, yazları, Bir sinema pərdəsidir gözümdə, Tək oturub, seyr edərəm özüm də.
Heydər Baba, Qaraçəmən cadası, Çovuşların gələr səsi, sədası, Kərbəlaya gedənlərin qadası, Düşsün bu ac yolsuzların gözünə, Təməddünün uyduq yalan sözünə.
Heydər Baba, şeytan bizi azdırıb, Məhəbbəti ürəklərdən qazdırıb, Qara günün sər-nüviştin yazdırıb, Salıb xalqı bir-birinin canına, Barışığı bələşdirib qanına.
Göz yaşına baxan olsa, qan axmaz, Insan olan xəncər belinə taxmaz, Amma heyif, kor tutduğun buraxmaz, Behiştimiz cəhənnəm olmaqdadır, Zilhiccəmiz məhərrəm olmaqdadır.
Xəzan yeli yarpaqları tökəndə, Bulud dağdan yenib kəndə köçəndə, Şeyxülislam gözəl səsin çəkəndə, Nisgilli söz ürəklərə dəyərdi, Ağaclar da Allaha baş əyərdi.
Daşlı bulaq daş-qumunan dolmasın, Bağçaları saralmasın, solmasın, Ordan keçən atlı susuz olmasın, Deynə bulaq, heyran olsun, axarsan, Üfüqlərə xumar-xumar baxarsan.
Heydər Baba, Sulu yerin düzündə, Bulaq qaynar çay-çəmənin gözünde, Bulaqotu üzər suyun üzündə, Gözəl quşlar ordan gəlib keçərlər, Xəlvətləyib bulaqdan su içərlər.
Biçin üstü sünbül biçən oraqlar, Elə bil ki, zülfü darar daraqlar, Şikarçılar bildirçini soraqlar, Biçinçilər ayranların içərlər, Bihuşlanıb sondan durub biçerler.
Heydər Baba, kəndin günü batanda, Uşaqların şamın yeyib yatanda, Ay buluddan çıxıb qaş-göz atanda, Bizdən də bir sən onlara qissə de, Qissəmizdə çoxlu qəmü-qüssə de.
Qarı nənə gecə nağıl deyəndə, Külek qalxıb qapı-bacanı döyəndə, Qurd keçinin Şəngülüsün yeyəndə, Mən qayıdıb bir də uşaq olaydım, Bir gül açıb ondan sonra solaydım.
Əmməcanın bal-bəlləsin yeyərdim, Sondan durub üst donumu geyərdim, Bağçalarda tiringəni deyərdim, Ay özümü o əzdirən günlərim, Ağac minib, at gəzdirən günlərim.
Həçi xala çayda paltar yuyardı, Məmmədsadıx damlarını suvardı, Heç bilməzdik dağdır, daşdır, divardır Hər yan gəldi, şıllaq atıb aşardıq, Allah, nə xoş, qəmsiz-qəmsiz yaşardıq.
Şeyxəlislam münacatı deyərdi, Məşədrəhim ləbbadəni geyərdi, Məşdəcəli bozbaşları yeyərdi, Biz xoş idik, heyrat olsun, toy olsun, Fərq eləməz, hər nolacaq, qoy olsun.
Melikniyaz vərəndilin salardı, Atın çapıb qıyqacıdan çalardı, Qırğı təkin gədik başın alardı. Dolayıya qızlar açıb pəncərə, Pəncərələrdən nə gözəl mənzərə.
Heydər Baba, kəndin toyun tutanda, Qız gəlinlər həna, piltə satanda, Bəy gəlinə damdan alma atanda, Mənim də o qızlarında gözüm var, Aşıqların sazlarında sözüm var.
Heydər Baba, bulaqların yarpızı, Bostanların gülbəsəri, qarpızı, Çərçilərin ağ nobatı, saqqızı, Indi də var damağımda, dad verər Itgin gedən günlərimdən yad verər.
Bayram idi, gecəquşu oxurdu, Adaxlı qız bəy corabın toxurdu, Hər kəs şalın bir bacadan soxurdu, Ay nə gözəl qaydadı şal sallamaq, Bəy şalına bayramlığın bağlamaq.
Şal istədim mən də evdə ağladım, Bir şal alıb tez belimə bağladım, Qulamgilə qaçdım, şalı salladım, Fatma xala mənə corab bağladı, Xan nənəmi yada salıb ağladı.
Yumurtanı göyçək, güllü boyardıq, Çaqqışdırıb sınanların soyardıq, Oynamaqdan bircə məgər doyardıq, Əli mənə yaşıl aşıq verərdi, İrza mənə novruzgülü dərərdi.
Novruzəli xərməndə vəl sürərdi, Gahdan yenib küləşlərin kürərdi, Dağdan da bir çoban iti hürərdi, Onda gördün, ulaq ayaq saxladı, Dağa baxıb qulaqların şaxladı.
Yaz gecəsi çayda sular şarıldar, Daş qayalar seldə aşıb karıldar, Qaranlıqda qurdun gözü parıldar, Itlər gördün, qurdu seçib ulaşdı, Qurd da gördün, qalxıb gədikdən aşdı.
Qış gecəsi tövlələrin otağı, Kəndlilərin oturağı, yatağı, Buxarıda yanar odun yanağı, Şəbçərəsi, girdəkanı, iydəsi, Kəndi basar gülüb-danışmaq səsi.
Şüca xaloğlunun Bakı sovqatı, Damda quran samavarı, söhbəti, Yadımdadı şəstli qəddi, qaməti, Cünəmməyin toyu döndü yas oldu, vənəqızın bəxt aynası kas oldu.
Heydər Baba, Nənəqızın gözləri, Rəxşəndənin şirin-şirin sözləri, Türki dedim, oxusunlar özləri, Bilsinlər ki, adam gedər, ad qalar, Yaxşı-pisdən ağızda bir dad qalar.
Yaz qabağı gün güneyi döyəndə, Kənd uşağı qar gülləsin sövəndə, Kürəkçilər dağda kürək zivəndə, Mənim ruhum elə bilin ordadır, Kəklik kimi batıb qalıb, qardadır.
Həccəsultan əmmə dişin qısardı, Mollabağır əmoğlu tez mısardı, Təndir yanıb, tüstü evi basardı, Çaydanımız ərsin üstə qaynardı, Qovurğamız sac içində oynardı.
Bostan pozub gətirirdik aşağı, Doldururduq evdə taxta-tabağı, Təndirlərdə bişirərdik qabağı, Özün yeyib, toxumların çırtlardıq, Çox yeməkdən lap az qala çatlardıq.
Vərziğandan armud satan gelende, Uşaqların səsi düşərdi kəndə, Biz də bu yandan eşidib biləndə, Şıllaq atıb bir qışqırıq salardıq, Buğda verib armudlardan alardıq.
Mirzə Tağıynan gecə getdik çaya, Mən baxıram seldə boğulmuş aya, Birdən ışıq düşdü o tay bağçaya, “Eyvay!” dedik, “qurddu!”, qayıtdıq, qaçdıq, Heç bilmədik nə vaxt güllükdən aşdıq.
Heydər Baba, ağaçların ucaldı, Amma hayıf, cavanların qocaldı, Toğluların arıqlayıb acaldı, Kölgə döndü, gün batdı, qaş qarəldi, Qurdun gözü qaranlıqda bərəldi.
Eşitmişəm yanır Allah çırağı, Dayır olub məscidizin bulağı, Rahat olub kəndin evi, uşağı, Mənsurxanın əli-qolu var olsun, Harda qalsa, Allah ona yar olsun.
Heydər Baba, Moll’ Ibrahim var, ya yox? Məktəb açar, oxur uşaqlar, ya yox? Xərmən üstü məktəbi bağlar, ya yox? Məndən axunda yetirərsən salam, Ədəbli bir salam malakəlam.
Həci Sultan əmmə gedib Təbrizə Amma nə Tebriz ki, gələmmir bizə, Balam, durun qoyaq gedək evimizə, Ağa öldü, tufağımız dağıldı, Qoyun olan yad gedibən sağıldı.
Heydər Baba, dünya yalan dünyadı, Süleymandan, Nuhdan qalan dünyadı, Oğul doğan, dərdə salan dünyadı, Hər kimsəyə hər nə verib, alıbdı, Əflatundan bir quru ad qalıbdı.
Heydər Baba, yaru-yoldaş döndülər, Bir-bir məni çöldə qoyub, çöndülər, Çeşmələrim, çıraqlarım söndülər, Yaman yerdə gün döndü, axşam oldu, Dünya bizə xarabei-şam oldu.
Emoğluynan gedən gecə Qıpçağa, Ay ki, çıxdı, atlar gəldi oynağa, Dırmaşırdıq, dağdan aşırdıq dağa, Məşməmixan göy atını oynatdı, Tüfəngini aşırdı, şaqqıldatdı.
Heydər Baba, Qara kolun dərəsi, Xoşginab’ın yolu, bəndi, bərəsi, Orda düşər çil kəkliyin fərəsi, Ordan keçər yurdumuzun özünə, Biz də keçək yurdumuzun sözünə.
Xoşginabı yaman günə kim salıb? Seyidlərdən kim qırılıb, kim qalıb? Amir Qafar dam daşını kim alıb? Bulaq genə gəlib gölü doldurur, Ya quruyub, bağçaları soldurur?
Amir Qafar seyidlərin tacıydı, Şahlar şikar etməsi qıyqacıydı, Mərdə şirin, namərdə çox acıydı, Məzlumların haqqı üstə əsərdi, Zalimləri qılınc təkin kəsərdi.
Məcdüssadat gülərdi bağlar kimi, Guruldardı, buludlu dağlar kimi, Söz ağzında ərirdi yağlar kimi, Alnıaçıq, yaxşı, dərin qanardı, Yaşıl gözler çıraq kimi yanardı.
Mənim atam süfrəli bir kişiydi, El əlindən tutmaq onun işiydi, Gözəllərin axıra qalmışıydı, Ondan sonra dönərgələr dönüblər, Məhəbbətin çırağları sönüblər.
Mirsalehin dəlisovluq etməsi, Mirəzizin şirin şaxsey getməsi, Mirməmmədin quruması, bitməsi, Indi desək, əhvalatdır, nağıldır, Keçdi getdi, itdi batdı, dağıldı.
Mirəbdülün aynada qaş yaxması, Çövçülərindən qaşının axması, Boylanması, dam-divardan baxması, Şah Abbasın dürbini, ya dəş bixeyr, Xoşginabın xoş günü, ya dəş bixeyr.
Sitar’əmmə nəzikləri yapardı, Mirqadir də hərdən birin qapardı, Qapıb yeyib dayça təkin çapardı, Gülməliydi onun nəzik qapması, Əmməmin də ərsiyinin şappası.
Heydər Baba, Amir Heydər neyləyir? Gəlin yenə samavarı göynəyir, Daha qocalıb, alt əngini çeynəyir, Qulaq batıb, gözü girib qaşına, Yazıq əmmə, hava gəlib başına.
Xanım əmmə Mirəbdülün sözünü, Eşidəndə əyər ağzı-gözünü, Məlkamıda verər onun özünü, Davaların şuxluğunan qatarlar, Əti yeyib, başı atıb yatarlar.
Fizzəxanım Xoşginabın gülüydü, Amir Yəhya əmiqızının quluydu, Rüxsarə artist idi, sevgiliydi, Seyid Hüseyn Mirsalehi yamsılar, Əmir Cəfər qeyrətlidir, qan salar.
Səhər tezdən naxırçılar gələrdi, Qoyun-quzu dam-bacadan mələrdi, Əmməcanım körpələrin bələrdi, Təndirlərin qovzanardı tüstüsü, Çörəklərin gözəl iyi, istisi.
Göyərçinlər dəstə qalxıb uçarlar, Gün saçanda qızıl pərdə açarlar, Qızıl pərdə açıb, yığıb qaçallar, Gün ucalıb, artar dağın cəlalı, Təbiətin cavanlanar cəmalı.
Heydər Baba, qarlı dağlar aşanda, Gecə karvan yolun aşıb çaşanda, Mən hardasam, Tehranda, ya Kaşanda, Uzaqlardan gözüm seçər onları, Xəyal gəlib, aşıb keçər onları.
Bir çıxaydım Damqayanın daşına, Bir baxaydım keçmişinə, yaşına, Bir görəydim nələr gəlib başına, Mən də onun qarlarıyla ağlardım, Qış donduran ürəkləri dağlardım.
Heydər Baba, gül-qönçəsi xəndandır Amma hayıf, ürək qəzası qandır, Zindəganlıq, bir qaranlıq zindandır, Bu zindanın dərbəçəsin açan yox, Bu darlıqdan bir qurtulub qaçan yox.
Heydər Baba, göylər bütün dumandı, Günlərimiz bir-birindən yamandı, Bir-birizdən ayrılmayın, amandı, Yaxşılığı əlimizdən alıblar, Yaxşı bizi yaman günə salıblar!
Bir soruşun bu qarqınmış fələkdən, Nə istəyir bu qurduğu kələkdən? Deynə, keçirt ulduzları ələkdən, Qoy tökülsün, bu yer yüzü dağılsın, Bu şeytanlıq qurğusu bir yığılsın.
Bir uçaydım bu çırpınan yelinən, Bağlaşaydım dağdan aşan selinən, Ağlaşaydım uzaq düşən elinən, Bir görəydim ayrılığı kim saldı? Ölkəmizdə kim qırıldı, kim qaldı?
Mən sənintək dağa saldım nəfəsi, Sən də qaytar, göylərə sal bu səsi, Bayquşun da dar olmasın qəfəsi, Burda bir şir darda qalıb, bağırır, Mürüvvətsiz insanları çağırır.
Heydər Baba, qeyrət qanın qaynarkən, Qaraquşlar səndən qopub qalxarkən, O sıldırım daşlarıynan oynarkən, Qovzan, mənim hümmətimi orda gör, Ordan əyil, qamətimi darda gör.
Heydər Baba, gecə durna keçəndə, Koroğlunun gözü qara seçəndə, Qıratını minib, kəsib-biçəndə, Mən də burdan tez mətləbə çatmaram, Eyvaz gəlib çatmayıncan yatmaram.
Heydər Baba, sənin gönlün şad olsun, Dünya varkən ağzın dolu dad olsun, Səndən keçən tanış olsun, yad olsun, Deynə, mənim şair oğlum Şəhriyar, Bir ömürdür qəm üstünə qəm qalar.
Düyünlü sözlərdən heç gəlməz xoşum, Aydın həqiqətdir mənim fəlsəfəm. Vətənə, millətə, qardaş ellərə Dərin məhəbbətdir mənim fəlsəfəm.
Dumanlı arzular, xam xəyal deyil, Şan-şöhrət uğrunda qalmaqal deyil; Fitnə-əsad deyil, puç amal deyil, Haqdır, ədalətdir mənim fəlsəfəm.
Mən çox bəlalara gərmişəm sinə, Haqqı yazmamışam heç vaxt tərsinə. Ulu babaların yaxşı irsinə Əbədi hörmətdir mənim fəlsəfəm.
Mənasız ədavət nəyimə gərək, Dar gündə mal-dövlət nəyimə gərək, Acizlik, ətalət nəyimə gərək, Hünərdir, cürətdir mənim fəlsəfəm.
Xalqımın şöhrəti tutub cahanı, Odur dilimdəki mahnımın canı. Məslək düşməniylə döyüş zamanı Yalnız rəşadətdir mənim fəlsəfəm.
Gərək son verilsin hər fəlakətə, İnsanam, düşmənəm zülmə, vəhşətə; Azadlıq aşiqi bəşəriyyətə Can-başla xidmətdir mənim fəlsəfəm.
Zəhmətsiz bir ömrün nə mənası var? İnsana zəfərsiz yaraşmaz vüqar. Qardaşa, yoldaşa, dosta etibar, Düşmənə nifrətdir mənim fəlsəfəm!
GECƏNİN ROMANTİKASI Bu yatmış küçələrdə bu gecə mənəm ayıq, Mənəm addımlarımla bu sükuta yaraşıq. Deyil yalnız bu gecə, bir çox gecələr belə, Çıxaraq küçələrə gəzirəm gülə-gülə. Yeriyirəm – xəyalım, ürəyim, beynim atəş, – Sonsuz nəşə duyuram, bu sonsuz gəzhagəzdən Ayaqlar silməsinlər deyə, qurudur günəş – Küçələrə yazdığım şerimi səhər tezdən. Bu gecə təkbaşıma gəzirəm küçələri; Baxıram birləşmədən gözlərimin çəpəri. Yeriyirəm, şerimi ötərək dodaqaltı. İşığam qaranlıqda, deyiləm bir qaraltı. Bu ulduzlu, bu aylı, bu ilhamlı gecədə Yeriyirəm, mənimlə yeriyir bu gecə də… Yurdumun addımından geri qalmır addımım, Ulduzlar rəqs edirlər dövrəsində adımın… Yeriyirəm, əməlim əlimdə fanar kimi, Baxışımla səmanı kəsirəm bir nar kimi. Qəlbim od alsın deyə, uduram ulduzları, Şerimin köhnə dostu, göz vuran ulduzları Mənəm addımlayaraq sürüyən öz kölgəmi, Mənəm gənc ürəyimdə daşıyan, gənc ölkəmi. Bu ulduzlu, bu aylı, bu ilhamlı gecədə Yeriyirəm, mənimlə yeriyir bu gecə də… Evlərin qapısında göz qırpa-qırpa yanan Elektrik lampası deyil, misralarımdır. Ta uzaq pəncərədən qılınc kimi uzana İşığın pərvanəsi mənim öz dildarımdır Bilirəm ki, sevgilim baxaraq yollarıma Nigaran gözləriylə hər an gözləyir məni; O bu saat görməyir ulduzu da, ayı da, Bir xəyal aləmində sanki izləyir məni. Başqa bir pəncərədə mənim şair yoldaşım Bir baxınız, dayamış başını masasına. Deyir ki, söz tap, başım, deyir ki, söz ver başım Ölməz sözlər gərəkdir ölməzlər dünyasına!.. Başqa bir pəncərədə fikrə dalmış mühəndis, Gələcək buruqların nəqş edir cizgisini. Bir daha güldürməkçün bu yurdun güzgüsünü Yerlərin alt qatında arayır qızıl dəniz. Bu ulduzlu, bu aylı, bu ilhamlı gecədə, Yeriyirəm, mənimlə yeriyir bu gecə də. Artıq mən sahildəyəm… bu sahil mənə tanış, Bu sahil mənə yaxın, bu deyil bir aldanış Mən də ilk gəncliyimdə, ilk bahar səmasını Öz sevgilimlə birgə seyr etmişəm bu suda. Udaraq salxım-salxım dənizin havasnı: Durmuşam sevgilimçin bu sahildə pusquda, Bəsdir bu qədər gəzdin, dedim özüm özümə, Gecə görəsən, qulaq asacaqmı sözümə? Gecənin qulağına: “Gündüz gəlir, qaç!”-dedim.
Dünyada ölkələr var, Biri-birindən qəşəng. Doğma yurdum, şən diyar, Çəmənlərin rəngbərəng. Sən hər yerdən gözəlsən, Bir işıqlı əməlsən. Qoy dolanım başına, Torpağına, daşına Qurbandır canım mənim, Azərbaycanım mənim.
Dünyanın çox çayı var, Kim deyər ki, tayı var. Kürümün, Arazımın, Baharımın, yazımın Gülşəni Odlar eli. Babəkin, Koroğlunun Vətəni Odlar eli. Sənin sahillərində Xəyallara dalmışam, Baxıb çinarlarına Çinar tək ucalmışam. Suların can dərmanı. Qonaqcıllar içində Sənin bənzərin hanı? Dinim, imanım mənim, Azərbaycanım mənim.
Dünyanın çox dağı var – Əzəmətli, vüqarlı, Yaxını, uzağı var, Başı daima qarlı. Zirvəsindən bir dəfə Xəbər belə verən yox, O yerlərə qalxmağa Əsla yol göstərən yox. Uca deyil gözümdə Heç biri Şah dağımdan, Öz ana torpağımdan Qəşəng diyar bilmirəm, Bəlkə də, var, bilmirəm. Sənin əzəmətini Dünyada tək sanıram. Vüqarını dağlardan Daha yüksək sanıram. Ölməz ad-sanım mənim, Azərbaycanım mənim.
Doğma yurdum, de, sənin Qucağında nə yoxdur? Xəzinənə çatası Zəngin xəzinə yoxdur. Sənsən bu yer üzünün Ən nadir məmləkəti. Millətimin şöhrəti, Arzum, gümanım mənim, Azərbaycanım mənim.
Dünyanın dənizləri Ümmanları az deyil, O qədər gölləri var, Üz qayıqla ilbəil. Fəqət deyin hansı göl Gözəldir Göy gölüm tək? Hansı dənizdir qəşəng Mənim Xəzərim kimi? Sinəsində od yanıb Deyin hansı şəhərin Mənim şəhərim kimi. Gül açmış qucağında Arzum, hissim, niyyətim. Get işıqlı günlərə, Azad cümhuriyyətim, Bu günündən sabahın Daha da uğurludur. Dünya bunu bilir ki, Gələcəyin nurludur.
Mənə səadət dolu Qızıl bir cam vermisən, Gözəllikdən yazmağa Bitməz ilham vermisən. Vətən eşqini duyan, Sözlərimi oxuyan Bilir nədən gözəlsən. Məndən ötrü nə üçün Hər ölkədən gözəlsən, Şöhrətim, şanım mənim, Azərbaycanım mənim!
Mənim azadlığım dumansız səma, Təzə dənə dolmuş tər sünbüllərdir. Mənim səadətim bu el, bu oba, Bir də şəfəq içən körpə güllərdir.
Mənim arzularım min-min gəncliyin Həyat yollarında addım səsidir. Mənim ümidilərim neçə körpənin Beşik-beşik qalxan qəhqəsidir.
Mənim hünərim də, mənim gücüm də Birlikdir, birliyin öz səsiyəm mən. Bu birlik eşqiylə hey zaman-zaman Bəxtəvər-bəxtəvər ötəsiyəm mən…
Mənim nəğmələrim ana laylası, Ana nəfəsindən almışdır qida. Şeirim müjdə verən qaranquşlar tək Yenə qanadlanıb uçur havada…
Mənim dəyanətim Tomris nənəmin Düşmənə bac verməz vüqarındandır. Mənim məhəbbətim elin, elatın Pozulmaz andından, ilqarındandır.
Bir zərrə varlığam, bir damlayam mən, Bu dərin dənizdə, coşqun sularda. Sənə minnətdaram, Vətən, ay Vətən, Yaşasam da harda, olsam da harda
KİM DEYİR
Kim deyir bitməmiş qalacaq nəğməm, Kim deyir sınacaq könül tarım da. Elə alovludur, odludur sinəm Qalmaz arzularım, qalmaz yarıda.
Kim deyir bu günüm olacaq röya, Sabah unudulub gedəsiyəm mən? Qarışıb nə qədər şirin arzuya Yenə də, yenə də ötəsiyəm mən
Kim deyir… inanma hər deyilənə, Mən böyük dənizin bir damlasıyam. Yazmağı öz xalqım öyrətdi mənə, Mən onun danışan, dinən sazıyam.
Kim deyir bu gün var, sabah yoxuq biz, Hər deyilən sözə inanmayın ha. Həyat bir dalğalı, haraylı dəniz, Dalğalar gah enər, gah qalxar şaha.
Ləpələr bir insan ömrünə bənzər, Ləpələr bitməmiş, ləpələr gələr. Sahil qumlarına səpildikcə zər Suların qoynundan nəğmə yüksələr.
Bu səhər dünyaya ilkin göz açan Gör neçə oğul var, gör neçə qız var. Kim deyir qonaqdır dünyada insan Bizim sabahımız, sabahımız var.
Həyatda daş üstə daş qoyan kəsin Ömrü qara daşa dönərmi deyin. Bu insan nəfəsli torpağın, ərzin, Odu, hərarəti sönərmi deyin.
Kim deyir bitməmiş qalacaq nəğməm, İnanma, inanma hər deyilənə. Beşikdə qımışıb, ağlayan körpə Sanki şirin mahnı oxuyur mənə.
Kim deyir bu günüm olacaq röya, Sabah unudulub gedəsiyəm mən. Qarışıb nə qədər şirin arzuya Yenə də, yenə də ötəsiyəm mən.
KÖNLÜM
Yenə nə dolmusan , nə çağlayırsan, A mənim sevdalı, havalı könlüm? Yenə gizli-gizli nə ağlayırsan, Kimdən öyrənmisən bu halı könlüm?
De, hansı həsrətdən belə darıxdın, Dönüb göz yaşına üzümə axdın Hicrana rats gəldi bu dönük baxtın, Sinəmdə gəzdirdin məlalı, könlüm.
Mənim həmaxşamım, həmsəhərmisən, Xəyal yollarında həmsəfərimsən . Mənim dağılmayan bir şəhərimsən, Ay mənə özümdən vəfalı könlüm.
Demə vida etdi ilk bahar bizə, Ömrün payız fəsli yar olar bizə. Darıxma tapılar havadar bizə, Ay böyük arxalı, obalı könlüm.
Mənim əhdim sənsən, ilqarım sənsən, Varlı sayılsam da, o varım sənsən. Mənim dinim də sən, tanrım da sənsən, Bu Gülgün nəğməmin cəlalı könlüm. SEVGİN VARSA
Bir çiçəkdim, günəşimdin sən mənim, Bir ürəkdim, atəşimdin sən mənim. Yarpaqlarım günəşsizdir, sevgilim. Qəlbim yaman atəşsizdir, sevgilim.
Qanadları kövrək quşam elə bil, Həsrətinçin doğulmuşam elə bil. İtirmişəm dincliyimi, yuxumu. Necə deyim… heç insafın yoxdumu.
Mən nə şah, mən nə sultan, nə yaraşıq, nə ziynət, Nə əfsanə, nə mələk, nə saray, nə səltənət, Nə qədim əsrləri yada salıb ağlayan, Nə ömrünü qəzələ, mərsiyəyə bağlayan, Nə dövrün hakiminə şeir yazıb pul alan, Nə cəlladlar önündə həyat üçün alçalan, Nə peymana, nə saqi, nə sərab şairiyəm, Azadlığın carçısı inqilab şairiyəm.
Mən əyilib hakimin əllərindən öpmədim, Şeirimi çiçək kimi ayaqlara səpmədim. Nə aciz bir bəndəyəm, nə satılmış bir qulam, Nə saray məddahıyam dərgahlardan qovulam. Mən ellərin oğluyam, ellər böyütmüş məni. Şeirim eldən alıbdır bu ilhamı, qüvvəni. Mən nə şam, nə pərvanə, nə rubab şairiyəm, Azadlığın carçısı inqilab şairiyəm.
Mənim könül dəftərim bənzəyir gülüstana, Onda yer verilməmiş qarlı qışa, tufana, Bir bahar ətri vardır hər şeirimdə, sözümdə, Baharın həsrətilə yaşayıram özüm də. Mən əl açıb göylərdən diləmədim azadlıq, Mənim arxalandığım onlardan daha artıq. Ölkələr həsrət çəkən afitab şairiyəm, Azadlığın carçısı inqilab şairiyəm.
Tərifin qəribə hörməti vardır, Tərifin neçə cür sifəti vardır. Vardır başqasını pisləyən tərif, Bir söyüş tərif var, bir ögey tərif, Borc tərif, bəy tərif, həm giley tərif.
Bir az tərifinin vaxtı keçəndə Köhnə rezin kimi boşalır adam, Durub tərif üçün qapılar gəzir, Tərif naqqalını tapıb dincəlir, Köhnə rezin kimi boşalır adam. Acı xəmir kimi turşalır adam. Hansı iclasdasa dəliqanlını Dilucu təriflə cilovlayırlar, Neçə qarınqulu indi hardasa Nəsə tərifləyib pilovlayırlar. Olanı deyəndə ləzzəti olmur, Olanı deyəndə bu tərif olmur, İstəyir ver ona olan dünyanı, Ləzzət vermək üçün gərək deyəsən Onun qalmayanla, olmayanını. Bəzən özləri də utanıb qalır Başsızı başlıca tərifləyənlər. Bir yaxşı adamı pisləmək üçün Bir pisi yaxşıca tərifləyənlər. Tərifin nə yaman hörməti vardır, Tərifin neçə cür sifəti vardır, Ancaq tərif yoxdur, Var düz, var yalan, Tərifdir-yalandır nə varsa qalan.
Heyifdir, Anasız olmasın uşaq, Başından min boran, qar gəlib keçər. Qurumaz, çəkilməz gözünün yaşı, Gecəsi, gündüzü zar gəlib keçər.
Əmi, dayı qucağına götürməz, Qohum, qonşu ona nəzər yetirməz, Ata da cibində alıb gətirməz, Nə qədər əlindən var gəlib keçər.
Sanarsan yanağı solğun xəzəldir. Nəşəsiz yaşamaq ömür gözəldir. HÜSEYN, hər şeydən Ana gözəldir, Bəs, niyə könlündən yar gəlib keçər?!
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
Zimistanla etmə oyun, Qar-borana çəkmə boyun, İki inək, beş də qoyun, Artıq varsa, itir, gülüm.
Haqq sözümə baxsan, əgər Belə zəhmət çəkmə hədər. Bağbanı ol alma becər, Bağ sal, bağça bitir. gülüm.
Qorxma yaza çıxar arıq, ŞƏMŞİR, Haqqa ümidvarıq, Yorularsan, ac qalarıq, Kim bişirər fətir, gülüm?!
*Bu şeir Əməkdar mədəniyyət işçisi, Ustad şair Aşıq Şəmşirin 1980-ci ildə Bakı şəhərində “Yazıçı” nəşriyyatı tərəfindən işıq üzü görən “Şeirlər” kitabından seçilərək götürülüb.
Həsrətimin qatar-qatar kərvanı başdandımı?! Ürəyim yaman döyünür, yoxsa təlaşdandımı?! Uzaq illər yaxın gəlməz haraylasam, yüz dəfə, Xatirələr unudulur yaddaşdan, huşdandımı?!
Daha ömür dağlarıma yavaş-yavaş çən düşür, Lalə, nərgiz uzaqlaşır, bənövşələr gen düşür. Zaman məni tez qocaldır, saçlarıma dən düşür, Bilmirəm qəmdən, qəhərdən, yoxsa ki, yaşdandımı?!
Bir sonanın həsrətindən dərdim dərdə calandı, Könlüm evi şəhərlərdən daha betər talandı, VƏTƏNOĞLU atəşlərə qalam-qalam qalandı, Zalım qızı dönüb baxmır ürəyi daşdandımı?!
*Bu şeir şair Bəhmən Vətənoğlunun 2019-cu ildə Bakı şəhərində işıq üzü görən “ALLAH eşqi ilə” adlı şeirlər və poemalar kitabından seçilərək götürülüb.
Əslən Kürdəmir rayonunun Mollakənd kəndindən olan, Qarabağ uğrunda Vətən müharibəsində qəhrəmanlıqla şəhid olmuş, “Vətən uğrunda”, “Cəbrayılın azad olunmasına” görə medalları ilə təltif olunmuş Əbülhəsən Balaş oğlu Eyvazovun əziz xatirəsinə ithaf edirəm.
Bu müqəddəs yolu könüllü seçdi, Üçrəngli bayrağı öpüb, and içdi, Doğma vətən üçün canından keçdi, İgid Əbülhəsən, mərd Əbülhəsən!
Üzündən, gözündən tökülürdü nur, İşlədi, zəhmətlə qazandı uğur, Belə övladyla el duyur qürur, İgid Əbülhəsən, mərd Əbülhəsən!
Dostlar arasında hörmətli idi, Necə qorxmaz idi, cürətli idi, Sözü bütöv idi, qeyrətli idi, İgid Əbülhəsən, mərd Əbülhəsən!
Aprel döyüşündə döyüşmüşdü o, Bir anda böyüyüb, dəyişmişdi o, Düşmənlə mərdliklə vuruşmuşdu o, İgid Əbülhəsən, mərd Əbülhəsən!
Qarabağın azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə şücaət göstərmiş, ölümündən sonra “Vətən uğrunda” ,”Füzulinin azad olunmasına görə”, “Xocavəndin azad olunmasına görə”, “Şuşanın azad olunmasına görə” medalları ilə təltif edilmiş Şəhid zabit Tural Yadulla oğlu Eyyubovun ölməz xatirəsinə ithaf edirəm!
Sevirdi bu vətəni, sevirdi bu torpağı, Hər bir zaman gəlirdi, xoş səsi, xoş sorağı, Öpüb aylı-ulduzlu, o üç rəngli bayrağı, Yollandı döyüşlərə, yollandı hünər ilə, İnanırdı, dönəcək geriyə, zəfər ilə.
Hamı bilir o, necə, mərd idi, igid idi, Bacarıqlı komandir, cəsur bir zabit idi, Qorxmayırdı ölümdən, mələklər şahid idi, Taleyinə düşmüşdü, döyüş-fitnə, şər ilə, İnanırdı, dönəcək geriyə, zəfər ilə.
Çox qəhrəman yetirib doğulduğu Mollakənd, İşğalda qala bilməz nə bir şəhər, nə bir kənd, Keçdi neçə dağ-dərə, aşdı yamac, bərə, bənd, Adını tarixlərə yazdı bu səfər ilə, İnanırdı, dönəcək geriyə, zəfər ilə.
Bu yurdu, bu torpağı suvararaq qanıyla, Torpağı vətən edir qəhrəmanlar canıyla, Azərbaycan tanındı şöhrətiylə, şanıyla, Millət yenilməz olur, ərən ilə, ər ilə, İnanırdı, dönəcək geriyə, zəfər ilə.
Yağıları məhv etdi rəşadətli ordumuz, Tural, səni unutmaz, bil, müqəddəs yurdumuz, Artıq həyata keçib neçə illik arzumuz, Xalqımız fəxr eyləyir səntək hünərvər ilə, Müharibə qurtardı, şanlı bir zəfər ilə!
Qarabağ uğrunda Vətən müharibəsində şəhid olmuş qəhrəmanlarımızın əziz xatirəsinə ithaf edirəm.
Siz ey vətən yolunda öz canından keçənlər, Şəhidlik şərbətini fəxarətlə içənlər, Bir yolluq xalqımızın ürəyinə köçənlər, Yaddan çıxmaz heç zaman, unudulmaz adınız, Əhsən, halaldır sizə, vətən adlı andınız!
Elə yol seçdiniz ki, hər addımı gülüstan, Hünəriniz əfsanə, hünəriniz bir dastan, Sizdəki cəsarətə aləm qalıbdır heyran, Vətən şamına dönüb, pərvanə tək yandınız, Əhsən, halaldır, sizə, vətən adlı andınız!
Nə danışsaq, nə desək, sizsiniz söhbətimiz, Sizinlə gözəl olur mehrimiz, ülfətimiz, Tükənməz bir ümmandır sizə məhəbbətimiz, Vətəni doğma, əziz, pak ananız sandınız, Əhsən, halaldır, sizə, vətən adlı andınız!
Həyatı Allah verir hər insana bir dəfə, Elə yaşayasan ki, yol verməyəsən səhvə, Vətənə şirin canı qəlbən etdiniz “töhfə”, Kafirlərdən torpağı qanınızla aldınız, Əhsən, halaldır, sizə, vətən adlı andınız!
O dayandı. Nəfəsini dərib şaxtadan qıpqırmızı olmuş əllərini hovxurdu. Ağzından, burnundan çıxan isti nəfəs dağ çəni kimi ətrafa yayıldı. Dönüb aşağı, dərədəki kəndə baxdı. Yastı-yapalaq evlər qarın altında qalmışdı. Bacalardan qalxan şəffaf maviyə çalan tüstülər havada laylanmışdı. Hər yer ağ örtüyə bürünmüşdü. Yol-iz çoxdan itmişdi. Dağlara bu il yaman qar düşmüşdü.
Onun toyu idi. Bu axşam mağar başlamalı idi. Samanlığı süpürüb təmizləmişdilər. Döşəməyə ot sərib üstünə kilim salmışdılar. Pərdilərdən otuzluq lampalar asılmışdı. Bacaları basdırıb peçləri qalamışdılar ki, içəri isti olsun.
Zurnaçılar çoxdan hazır idilər. Dəfçi dəfini qurudur, zurnaçı ilə züyçü zurnaları qoşalaşdırırdılar. O bılirdi ki, kəndin qız-gəlinləri boğçadakı paltarlarını çıxardıb ora-burasını sığallayır, donların, koftaların qırışını açır, bəzənib-düzənir, qaşlarına, gözlərinə sığal verib, tellərini bururdular. Qış aylarında səhərəcən toyda qoşa-qoşa oynamaq bu kəndin adəti idi. Göyə fişəng atar, gecə lopa işığında gəlin gətirərdilər.
O sevinirdi. Səhər-səhər sulamağa apardığı at da yəhərin altında oynayır, yüyəni çeynəyib boynunu sağa-sola əyir və qar basmış yollarda cığır açırdı. Elə bil başa düşürdü ki, sahibi böyütdüyü, gözünün ağı-qarası təkcə balası İlyasın əlini başına yığacaqdı. Onun da evinə gəlni gələcək, onun da qara damı silinib-süpürüləcək, taxtın üstündə gərdək qurulacaq, qapısında şax bəzədilib lopa yandırılacaqdı.
Kəndin kənarındakı balaca çayın suyu gecənin şaxtasından sırsıra bağlayıb donmuşdu. Buz layları yatağını aşıb ətrafa yayılmışdı. At yelini saxlamadı. Sahibinin yüyənini çəkməsinə fikir vermədən özünü suya saldı. Buz layları çat-çat olub çilikləndi. Hardasa lap yaxında at kişnədi. İlyas qanrılıb baxdı. Gələn koxalıların Rəşidi idi.
O, İlyasın bərabərində atın başını çəkdi. Hər ikisi bir-birini süzdü. İlyas onun uca boyuna, vəznəli çuxasına, buxara papağına, gümüş toqqalı sallamalı kəmərinə, belindəki xəncərinə baxdı, o da İlyasın məxmərdən tikilmiş qalife şalvarına, zər baftalı nişan dolağına, çəkmələrinə, nimdaş pencəyinə və papağına.
– Deyəsən, toy eləyirsən?
– Bəli.
– Mənim qabağıma keçirsən?
İlyas diksindi. Elə bil güllə kimi açılan bu sərt sözdən at da diksindi. Başını qaldırıb fınxırdı. Onun burnundan fısqıran nəfəs zolaqlanıb havanı yardı.
– Zöhrə mənim nişanlımdır.
– Elə gözəl qız sənin kim gədaya yem ola bilməz.
– Ağzını təmiz saxla!
Cilovların çəkilməsi ilə atların döş-döşə dayanması bir oldu. Onların nəfəsi bir-birini vurdu. İlyasın əli gödəkcəsinin cibindəki naqanın dəstəyini sıxdı.
Rəşid özündən xeyli cavan olan, üzünə yenicə ülgüc dəymiş İlyası yuxarıdan aşağı, rişxəndlə süzdü. Yüyəni çeynəyən atın başını çəkib qamçını havada oynatdı.
– Yadında saxla, mənim tikəmə əl uzadanın anasını ağlar qoyaram.
Elə bil İiyasın gözündə hər şey qaraldı. Kəndin üstünə yorğan kimi sərilmiş qar da, şırıltı ilə axan büllur suyun üzünə yayılan buz da, solğun- solğun işıldayıb göz qamaşdıran gün də birdən-birə yoxa çıxdı. İndiyə qədər eşitdiklərinə inanmamışdı. Rəşidin “toy gecəsi qızı onun əlindən alacam, sonra istəsə özünə qaytararam” deməsinə fikir verməmişdi, “ara sözüdür” “ deyə xəbər gətirənləri sakitləşdirmişdi. Bir də Rəşidin arvad-uşağı vardı. O, belə fikrə düşsə, qan su yerinə axardı. Namusu itə veriblər, it də yeməyib. Belə şey olardımı?
İlyas fikirdən ayılıb özünə gələndə Rəşid uzaqlaşmışdı. İlyas isə hələ də çayın kənarında dayanmışdı. Gözlənilməz zərbədən özünü elə itirmişdi ki, yerindən tərpənə bilmirdi. Atasından eşitmişdi ki, koxalılar tayfası arxalı tayfadı, özləri də mərdimazardırlar. Əllərindən nə köpəkoğluluq desən, gələrdi. Şura hökuməti yeni qurulanda bir az səslərini içlərinə salmışdılar, amma indi, dağda-daşda qaçaq-quldur dəstəsi çoxalır. Onlar da yenidən kəndin ortasında at oynadıb, ona-buna sataşırdılar. Bilirdilər ki, onların kəndi əldən-ayaqdan uzaq yerdədir, dağ gədiklərinin arxasında yerləşən bu kəndə gəlmək üçün bələnlər aşıb, dərələr keçmək lazımdır. Qış aylarında isə yol-iz bağlanır, yaz gəlib dağların qarı tamam əriməmiş divan-dərə adamları buralarda görünmür.
İlyas atını mahmızladı. Özünü nə qədər şax tutsa da, sınmışdı, bayaqkı şuxluğu yox idi, həyətə çatan kimi atası da bunu hiss etdi, gözlərini oğlunun üzündən çəkmədi. Sakitcə atı tövləyə aparan oğluna baxdı. İlyas heç nə olmamış kimi xeyli qapıda hərləndi, mağar yerini yoxladı, tədarük görənlərə baş çəkdi və birdən atasına yaxınlaşıb “Siz işinizdə olun, – dedi – mən axşama qayıdacağam”. Kişi dinmədi. Doqqazdan çıxıb dağlara doğru addımlayan oğlunun arxasınca baxa-baxa qaldı.
O, Zöhrəni ilk dəfə bir yay axşamı bulaq üstündə görmüşdü. Elə o gündən də qızı ürəyi tutmuşdu. Amma ona yaxınlaşa bilməmişdi. Xeyli vaxt uzaqdan-uzağa qızın qarasıyla gəzib, izini izinə qatmışdı. Hiss eləmişdi ki, sinəsi doludur, onun qabağını kəsib bircə kəlmə deyə bilsə, ürəyindəkilərin hamısı gözü açılmış bulaq kimi poqquldayıb qaynayacaq. Evdə-eşikdə qərar tuta bilmirdi. Dolama cığırla dağın döşünə qalxır, ağacların daldasında gizlənir, çaya enir, bulaq üstünü kəsdirir, hər yerdə o qırmızı donlu qızı axtarırdı.
Bir dəfə yenə meşənin dərinliyinə çəkilmişdi. Ürəyi dolu idi, dərdini açmağa bir adam tapmırdı. İstəyirdi ki, özünə bir sirdaş tapsın, hər şeyi ona danışsın ki, bəlkə, yüngülləşə. Heç ömründə oxumamışdı, anıma indi söz sinəsini deşirdi, oxumaq istəyirdi. Birdən papağının dalını qaldırdı, onun səsi şaqqıldayıb meşədə, qarşıdakı qayalarda cingildədi: “Çərşənbə günündə çeşmə başında, gözüm bir alagöz xanıma düşdü”. Elə bil yüngülləşdi. Ürəyini boşaldıb nəfəsini dərdi. Hər şey susmuşdu. Bircə onun qayalarda əks-səda verib təkrarlanan səsindən başqa.
Qaqqıltı qopdu. O, yerindən sıçrayıb dinşədi. Səs aşağıdan gəlirdi, bulaq üstündən. İlyas başa düşdü ki, gülüşən qızlardı. Ona, onun mahnısına gülürdülər. Bədənini soyuq tər basdı, istədi dağyuxarı dırmaşsın, baş alıb bu yerlərdən getsin, ilim-ilim itsin ki, ona gülən qızların səsini bir də eşitməsin. Amma ayaq saxladı. Dinlədi. Gülüş qarışıq bir səs gəldi qulağına:
– Yandıran yansın, ədə, özünə nə divan tutursan?
Ağaclar yenidən səs-səsə verib şaqqıldadı. Yarpaqlar titrədi. Amma bu gülüşlər səngiyəndə o, aydınca bir səs də eşitdi:
– Gədəni niyə utandırırsınız, qoyun oxusun, yaxşı səsi var.
Bu sözləri deyən Zöhrə idi. Onu yandırıb-yaxan, dağlara-daşlara salan Zöhrə!
Bir dəfə ürəkləndi. Bulağın üstünə endi. Qızlar onu görən kimi özlərini yığışdırdılar. Sürüşüb çiyinlərinə düşən kəlağayılanın irəli çəkib saçlarını qulaqlarının arxasına yığdılar. Koftalarının yaxasını, donlarının büzmələrini dartışdırdılar. Bəziləri də həyalı gəlinlər kimi kəlağayılarının bir ucunu ağızlarına yaxınlaşdırıb yaşmaq tutdu. İlyas özünü itirdi. Səhər-səhər bulaq suyunda güzgülənib sığallanan bu qızların hansına yaxınlaşıb nə deyəcəyini bilmədi. Onların lal sükutundan, qayır-qayır qaynayan gözlərindəki bic şıltaqlıqdan qorxdu. Bilirdi ki, bu yerə baxan qızların dilinə düşmək yaman işdir, Allah adamı onların şitliyindən saxlasın. Dili-dodağı təpidi, udqundu və güclə dilləndi:
– Bir içim su verin, nə olar?!
Səhənglərini cərgə ilə düzən qızların arasından bir pıçıltı keçdi və oğlan bulağın novuna əyilmiş Zöhrəni indicə gördü. Qız əlindəki nilufəri dolça kimi su ilə doldurub İlyasa verdi. O, əlləri titrəyə-titrəyə suyu aldı, başına çəkdi və bir də istədi. Zöhrə çiçəyi kənara qoyub dolçanı doldurdu. O, dişi göynəsə də qabı birnəfəsə boşaltdı və yenə su istədi. “Bu yazığın ciyarı yanırmış ki,” – deyə kimsə söz atdı. Qızların bu atmacasına cavab vermədi. Üçüncü dolçanı yarıya qədər içdi və qalanını Zöhrənin yalın ayağına tökdü.
Qız diksindi, qonur gözlərini İlyasın üzünə zillədi. Bu baxışlarda ani bir qığılcım oynadı, şimşək kimi çaxdı və qızın dodaqları qaçdı. Qızın qımışmağı təzədən onun canına od saldı. Bulaq başından nə vaxt aralandığından, dağa necə dırmaşdığından xəbəri olmadı. Bir də onu gördü ki, iri bir vələsin altında, göy otluqda, çiçəklərin arasında uzanmışdır. Qızların gülüşü yenidən qulaqlarına dolub güyüldədi. Amma ürəyi sakitləşmişdi. Suyu qızın ayağına tökmüşdü. Demək, ürək sözünü demişdi. Bu, dağlarda bir adət idi. Çoxdan, lap dədə-babadan qalma adət. Qız da hirslənməmişdi, əvvəlcə qımışmış, sonra da başını aşağı salıb qızarmışdı. Demək, onun da ürəyi oğlanı tutmuşdu…
Bir gün kənddə yenə toy vardı. Oktyabr bayramının ildönümünü qeyd edirdilər. O vaxt qayda idi: kənd camaatı məktəbin qabağına toplaşardı. Uşaqlar rəngli kağızlardan naxışlar kəsər, zəncir düzəldər və sinif otaqlarını, eyvanları bəzəyərdilər. Kənd cavanları atlarının quyruğunu düyüb cıdıra hazırlaşardılar.
Qulplu qazanlarda xörək bişər, qara zurna dilə gələrdi. Düz nağıllardakı kimi üç gün, üç gecə çalıb-oynayardılar. Hava xoş idi. Elə məktəbin həyətində son bahar yaşıllığının üstünə gəbə-kilim də döşəmişdilər. Kəndin ahıl arvadları, qızları, gəlinləri bardaş qurub oturmuşdular. Zurnaçılar ortada, stulda əyləşmişdilər.
Əvvəlcə cıdırhəngi çalındı, sonra güləşəngi. Cavanlar at çapıb, qurşaq tutub yorulandan sonra oyun başladı. Kəndin gözəlləri qoşalaşdılar.
İlyasın gözü bacısıyla Zöhrədəydi. Onlar yanaşı oturmuşdular. Bu gün hər şey həll olunmalıydı. İlyasın bacısı meydana çıxmalı, ortada bir az hərlənəndən sonra Zöhrəni çağırıb oynatmalı idi.
Zurnaçılara yanaşdı. Qulaqlarına nəsə pıçıldadı. Sümüyə düşən ağır bir hava çalınan kimi İlyasın bacısı ayağa durdu, qollarını qaldırıb bir dövrə vurdu və oynaya-oynaya gedib Zöhrənin qabağında dayandı. Qız əvvəlcə dartındı, oynamaq istəmədi. Onu dümsükləyib ayağa qaldırdılar. Zöhrənin başında bənövşəyi yelinli ağ kəlağayı vardı. Cığaları qıvrılıb yanağına düşmüşdü. Qırmızı koftasının yaxasına pullar düzülmüşdü. Qırçınlı uzun donu topuğuna enirdi. Hiss olunurdu ki, dikdaban çəkməsini yenicə geyinib.
Qol-qola verib ortada süzdülər. Dəfçi nəsə qışqırdı, kiminsə adını çəkdi, “Sağ olsun oynayanlar” – dedi. İlyas bunları eşitmədi. Onun gözü Zöhrə ilə bacısındaydı. Zöhrənin oyunu onu valeh etmişdi. Bu qız nə gözəl oynayırdı, asta-asta, sındıra-sindıra. Dəfçi hər dəfə çomağını dəfə endirəndə qızın qolları tərpənirdi buğum-buğum.
İlyasın bacısı oyununa ara vermədən hərləndi və sezilmədən Zöhrənin kəlağayısının yelənli ucunu ələ keçirdi. Zöhrə gözünü yumub-açınca ovcundakı pulu kəlağayının ucuna düyünlədi. Bu qızı bəlləmək deməkdi.
Əgər qız dartınsa, pulu açıb atsa, demək razı deyil. İlyas gördü ki, qız qıpqırmızı oldu və dartındı. Ancaq bacısı qızı tərpənməyə qoymadı, qucaqlayıb üzündən öpdü. Zöhrə başını aşağı salıb yerinə keçəndə dəfçi yenə qışqırdı:
– Sağ olsun oynayan nişanlısıynan…
İndi o, dizinə qədər qara bata-bata, ağacların budağından yapışa-yapışa dağa qalxır, meşənin dərinliyində özünə məskən salmış Qaçaq Süleymanın yanına gedirdi. İlyas qaçaqların harada gizləndiyini təxminən bilirdi. Eşitmişdi ki, Süleymanın dəstəsi əzgilli taladan bir az o yana, Sarı qayanın alt tərəfində yerin altında lağım atıb, özlərinə sığınacaq düzəldiblər. Bura əlçatmaz bir yer idi. Qışda orada daldalanır, yaz-yay aylarında bir az da yuxarı qalxırdılar. Yuxarı qalxdıqca qar daha da qalınlaşır, sazaq adamın iliyinə işləyirdi. Onun qaşı, kirpikləri buz bağlamışdı. Papağının sallama qulaqları donub quş qanadları kimi havada qalmışdı.
İlyas Qaçaq Süleymanı bircə dəfə görmüşdü. Düz iki il bundan əvvəl, belə qarlı bir gündə, qaçaqlar atlarını çapıb kəndə doluşdular. Boğazına kəndir saldıqları bir adamı atın yedəyində darta-darta məktəbin qabağındakı meydana gətirdilər. Hamı tamaşaya yığışdı. İlyas boğazı kəndirli adamı tanıdı. Müəllim idi. Şəhərdən gəlib qonşu kənddə dərs deyirdi. Onun paltosunu çıxartmışdılar. Bircə köynəkdə idi. Dizə qədər qara batmışdı.
Qaçaqlardan biri qaşqa kəhər atını məhmizləyib qabağa çıxdı. İlyasın nəzərinə ilk çarpan onun çatılmış qaşları altında parıldayan qan sağılmış gözləri oldu. Kişinin üzündəki tüklər də biz-biz idi. İribədənli, enlikürəkli, genişsinəli bu adam yəhərin üstündə qırğı kimi oturmuşdu. Kürkünün üstündən bağladığı onaçılan, çiynindən aşırılan çalın-çarpaz qoltuqaltılar, yəhərin qaşından asdığı beşaçılan onun zəhmli sifətini daha müdhiş göstərirdi.
– Camaat, bilirsinizmi bunun günahı nədir?
Heç kəsdən səs çıxmadı. Hamı dönüb qarın içində başı, sinəsi açıq dayanan müəllimə baxdı. Onun sifəti, qulaqları şaxtadan göyərmişdi.
– Bu bizim namusumuza toxunub. – Elə bil camaatın üstünə su ələndi.
Bunu hiss edən qaçaq sözünü tamamladı, – qızları başına yığıb teatr çıxardıb.
Kəndin ağsaqqallarından biri çiyninə saldığı kürkünün yaxasını çəkib düzəltdi və bir-iki addım irəli yeridi.
– İndi fikrin nədi, ay oğul?
– Gözünüzün qabağında bunun başını kəsəcəm.
– Əl saxla, a bala, adam hər şeydən ötəri qan tökməz. Görmürsənmi fağırın biridi, çevir balalarının başına, burax getsin.
Qaçaq Süleymanın üzü əsdi. Qamçısı ilə papağını alnından geri itələdi.
Onun gözləri kişinin üzünə zilləndi.
– Yəni deyirsən, namusumuzu ayaqlar altına ataq?
– Kim deyir onu, a bala, namussuz yaşamaqdan ölmək yaxşıdır. Qaçaq Süleyman inadından dönmək istəmədi. Amma kənd camaatı ondan əl çəkmədi. Əl-ayağına düşdülər, yalvar-yaxar edib qaçağı yumşaltdılar.
– Yaxşı, anan namaz üstündəymiş, qurban ol bunlara. Səni buraxıram, amma burdan elə əkilərsən ki, heç izin-tozun da qalmaz. Bir də gözümə dəysən böyük tikəni qulağın boyda eləyəcəm.
Müəllimin boynundan kəndiri açdılar. Paltosunu verdilər və dağlardan arana enən cığırla yola saldılar.
Qaçaq Süleyman kənddən getməzdən əvvəl atının cilovunu çəkdi.
– Camaat, – dedi – yadınızda saxlayın, məni çöllərə salan elin na-musudur.
Nə qədər sağam, qoymaram bu mahalda bir adamın namusuna toxun- sunlar!
İlyas səhər çay kənarında Rəşidlə sözləşəndən sonra bunları yadına saldı və dağlara üz tutdu. Onun gözünə heç nə görünmürdü. Nə şaxtanı hiss edir, nə də qaranlığa düşüb qurd-quşa yem ola biləcəyini ağlına gətirirdi. Onun beynində bircə fikir dolaşırdı: harda olsa, Qaçaq Süleymanı tapmaq, ürəyindən keçənləri düz gözünün içinə demək.
O bilirdi ki, qaçaq öz adamlarına tapşırıb onu tikə-tikə doğratdıra bilər, ya da özü əli titrəmədən onaçılanın tətiyini sıxar və həddini aşmış bu cavanı bir andaca yox edər. İlyas bunların hamısını ürəyində ölçüb-biçmişdi və necə deyərlər, kəfəni boynuna dolamışdı. Yəqin etmişdi ki, bu yoldan sağ- salamat qayıtmayacaq, amma fikrindən dönməmişdi.
– Dayan, kimsən?
İlyas fikirdən ayılanda sinəsinə tuşlamnış lüləni gördü və anladı ki, qaçaqlara rast gəlib. Sevindi.
– Məni Qaçaq Süleymanın yanına aparın.
– Aldatdım deməzsən ki?
– Doğru sözümdür. Vacib işim var.
– Ə, sənin onnan nə işin ola bilər?
– Olmasa, bu boranda, qarda bələnlər aşıb buraya gəlməzdim ki? İlyasın sərt cavabı qaçağı bir az çaşdırdı. Tüfəngi aşağı salıb ona yaxınlaşdı.
Diqqətlə üst-başını süzdü və arxaya keçdi.
– Düş qabağıma! Onsuz da buradan salamat qayıtmayacaqsan.
– Qayıtmayanda da qayıtmaram, məni niyə qorxudursan?
– Yekə-yekə danışma, düş qabağıma.
O, içəri girəndə Qaçaq Süleyman qara damın küncündə, peçin yanına qoyulmuş taxtın üstündə, mütəkkəyə dirsəklənərək uzanmışdı. Çəkmələrini soyunsa da yarağını çıxartmamışdı. Qoltuqaltıları çiynində, tüfəngi yanında, onaçılan qarnının üstündəydi. İlyası görəndə dikəldi, ayaqlarını taxtdan sallayıb oturdu və qan sağılmış gözlərini onun üzünə zillədi. İlyas bu zəhmli baxışlardan sarsılmadı, əksinə, sakitləşdi. Əslinə baxsan ona elə gəlirdi. O bilmirdi ki, keyləşib. Qulaqları heç nə eşitmir, gözləri gözlərinə sancılmış gözlərdən başqa, heç nə görmür, harada olduğunu, kiminlə üz-üzə dayandığını belə ayırd edə bilmirdi.
– Xeyir ola, komsomol, niyə gəlibsən?
Bu səs onu ayıltdı. Beyninin uğultusu, qulaqlarının güyültüsü bircə anda yoxa çıxdı və qaçağın özü də elə bil dumandan sıyrılıb bütün aydınlığı ilə önündə dayandı. İlyas qurumuş dodaqlarını dili ilə islatdı və düz onun gözünün içinə baxdı.
– Sənin üzünə tüpürməyə.
Bircə an, yalnız bircə an ortalığa sükut çökdü. İlyas elə bil çiyinlərini ildırım daşıtək basıb əzən yükün altından çıxıb yüngülləşdi. Ona elə gəldi ki, sinəsi genişləndi, nəfəsi açıldı. Və birdən qan sağılmış gözlərin sərt baxışlarını üzündə hiss etdi. Bu baxışların üzünə sancılması ilə qollarının daldan qanrılıb burulması bir oldu. Onu sürüyüb bayıra atmaq istədilər.
Qaçaq Süleymanın zəhmli, amiranə səsi eşidildi:
– Buraxın, qoyun sözünü axıracan desin. Niyə mənim üzümə tüpürürsən, bala?
– Ona görə ki, yalançısan, hər yerdə namusdan danışırsan, amma sənə arxalananlar namussuzluq eləyirlər. Toy günü gəlini nişanlısının əlindən almaq istəyirlər.
Kişini elə bil ilan çaldı. Yerindən sıçrayıb dik atıldı.
– Kimdi o biqeyrət?
– Koxalıların Rəşidi.
Qaçaq Süleymanın qaşlarının çatıldı. Üzünün tukləri biz-biz oldu. İlyas gördü ki, kişinin geniş sinəsi körük kimi qabarıb endi. Bir xeyli fikirli-fikirli ortada hərləndikdən sonra taxtın üstünə uzanıb mütəkkəyə dirsəkləndi.
İlyasın sözü onu yaman tutmuşdu. Doğrudan da, onu çöllərə salan nəydi? Neçə il idi ki, evindən-eşiyindən niyə didərgin düşmüşdü? Kim idi onu yuvasından hürküdən? Süleymanın atası da, özü də, elə qohum-qar-daşları da şura hökuməti qurulanda hamıdan çox sevinmişdilər. Yenicə ayrılan açılıb, dirçəlmişdilər. Onların nəsli kasıb dolanmışdı, amma heç kəsin qabağında əyilməmişdilər. Atası həmişə onlara deyərdi ki, kişinin birinci sifəti namusdur.
Gərək təkcə öz namusunu yox, qonum-qonşunun, el-obanın da namusunu qoruyasan. Kişi olan başqasının qız-gəlininə xain gözlə baxmaz.
Bu sözlər uşaqlıqdan onun beyninə həkk olunmuşdu. Sonra böyüyüb kəndin dəliqanlılarına qoşulanda da, toyda-mağarda cıdıra çıxıb at çapanda da, kəndin cavanları ilə qurşaq tutub güləşəndə də atasının sözləri qulaqlarından getmirdi. Onu barmaqla göstərirdilər. Kürəkləri enli, beli nazik idi, az qalırdı üzükdən keçsin. Ona gözü düşənlər çox idi. Bilirdi ki, kəndin qızları onun dalınca həsrətlə boylanırdılar və az qalırdılar ki, qabağa düşüb ürəklərini açsınlar, altdan yuxarı üzünə baxıb həyadan pörtə-pörtə “Noolar, mənciyəzi al” desinlər. Ona söz atan gəlinlər də olurdu. Amma Süleyman onlara gözünün ucuyla da baxmırdı. Kəndin ağsaqqalları “halal olsun, kişinin oğluna” – deyib, onunla qürurlanardılar.
Onu kənddə yenicə düzəlmiş komsomol özəyinə katib seçdilər. Cavanları başına topladı, əkinə-biçinə, məktəbə, savad kurslarına kömək elədi. Dəstə getdikcə böyüdü, Süleymanın sorağı da böyüdü, ətraf kəndlərə də yayıldı.
Onların kəndində Əbdürrəhman adında bir bəy də vardı. Əzazilin biriydi, boylu arvadlar onu görəndə uşaq salardılar. Şura hökuməti quru-landa başına dəstə toplayıb bir neçə il heç kəsi tanımaq istəməmişdi. Atını çapıb hamıya bildirmişdi ki, buraların ağası mənəm, başqa xəyala düşməyin. Bir dəfə də Süleymanın qabağını kəsib hədələmişdi. “Deyəsən, çox əllaməlik eləyirsən, bala, ağır otur, batman gəl, başın bədəninə ağırlıq eləməsin”. Hətta bir dəfə üstünə tüfəng də çəkmişdi. Güllə Süleymanın papağını silib keçmişdi.
Bir gecə “Gepo”nun adamları sakitcə gəlib, Əbdürrəhman bəyi də, oğlanlarını da apardılar. Onların evini idarə elədilər. Üst gözdə kənd şurası, firqə özəyi yerləşdi. Bir otaq da komsomola verdilər. Arvad-uşağı isə aşağı, zirzəmiyə oxşar yerə köçürdülər.
Bəyin bir cüt maral kimi qızı vardı, abırlı, həyalı. Kəndin arasına az- az çıxardılar, ataları tutulandan sonra isə heç gözə görünmədilər. Süleyman göz qoyardı, qızlar zirzəminin qaranlıq küncündə bir-birinin qoynuna qısılıb oturardılar. Oduna, suya da qarı ilə bəyin arvadı gedərdi. Atası bir dəfə Süleymanı bir küncə çəkdi. “Oğul, – dedi – bilirəm komsomolsunuz, bəylərlə vuruşursunuz, yaxşı eləyirsiniz. Amma arvadda, uşaqda işiniz olmasın. Qulağıma pis sözlər gəlir. Deyəsən, Keçəl Xondulu dinc durmur. Yadında saxla, elin namusu bizim namusumuzdur. Təmiz adımızı ləkələməyin”. Atasının sözündən sonra Süleyman yoldaşlarına göz qoydu. Tapşırdı ki, farağat otursunlar.
Bir dəfə gecədən xeyli keçmiş idarədən işıq gəldiyini gördü. Qanrıldı. Elə bildi ki, rayondan təhkimçi gəlib, nə isə vacib bir işi var. Qapının ağzına çatanda heyrətləndi. İçəridən taqqıltı gəlirdi. Elə bil süpürüşürdülər. Kimsə hıçqırırdı. Süleyman çiynini qapıya verdi və ona elə bir güc gəldi ki, zirzəmi yerindən oynadı. İçəri girəndən gözlərinə inanmadı. Əbdürrəhman bəyin qızları küncə qısılmışdılar. Üst-başları cırıq-cırıq idi, saçları üzlərinə dağılmışdı. Keçəl Xondulu porsuq kimi qızarmışdı. Qollarını çirməmiş, köynəyinin yaxasını açmışdı. Şalvarının üstündən tumanbağısı sallanırdı. Gözləri pişik gözü kimi parıldayırdı. Qapı açılanda boynunu içəri çəkib belini donqarlandırdı və qan hərisi vəhşiyə dönərək yay kimi gərildi. Bircə atı da keçsə, irəli atılacaqdı. Süleymanın beyni uğuldadı və gözlərinə qan sağıldı. Naqanı çıxartmağı ilə tətiyi çəkməyi bir oldu. Şaqqıltı qopdu. Dalbadal, altı dəfə…
Bayırda at fınxırdı. Ayaq tappıltıları və qarışıq səslər eşidildi. Sonra qara damın qapısı cırıltı ilə açıldı. Qapı aralanan kimi içəri soxulan işıq zolağı damın yarıqaranlıq havasını qılınc kimi doğradı, divarda süründü və taxtın üstündə uzanmış Süleymanın üstünə düşdü, qapı örtülən kimi də yox oldu. İlyas dik atıldı. Qarlı havadan sonra gözü qamaşan və evin ortasında dayanıb boylanan Rəşidi görəndə qan beyninə sıçradı. Amma Qaçaq Süleyman yerindən tərpənmədi. Gözü qaranlığa alışandan sonra qollarını açıb üstünə yeriyən Rəşidə əhəmiyyət vermədi. Mütəkkəyə dirsəkli halda uzandı, bir azca ayaqlarını yığıb, taxtın aşağı tərəfində ona yer elədi. Rəşid pərt olsa da, üstünü vurmadı, ayaq tərəfdə oturdu. Onlara çay gətirdilər. Yalnız bundan sonra Qaçaq Süleyman başını qaldırıb qonağın üzünə baxdı:
– Kürkünü soyun, soyuq dəyər.
Onun sakit, amiranə səsi Rəşidi çaşdırdı. Gözü Süleymanın üzündə qımışa-qımışa kürkünü çıxartdı.
– Deyirlər kəndinizdə toy var?
Qəfil sualdan Rəşid diksindi. Stəkanı nəlbəkiyə qoyub qaçağın üzünə baxdı. Bilmədi nə desin.
– Niyə dinmirsən?
Rəşid tələsik cavab verdi:
– Var.
– Kimin toyudur?
– Murad kişinin dığası İlyasın. – Rəşid elə bil dirçəldi. Qaş-gözünü oynadıb sözünə davam etdi. – İndi hər qor-qoduq adam olub ortaya düşüb. Başın haqqı ona dağ çəkəcəm.
İlyas dözmədi. Küncdən çıxıb irəli gəlmək istədi. Amma Süleyman gözünü ağardıb onu yerində oturtdu. Deyəsən, Rəşid heç onu görmürdü.
– Fikrin nədir?
– Elə bu gecə qızı onun əlindən alacam.
– Araya qan düşməyindən qorxmursan?
– Nədən qorxacam? Dalımda dağ kimi dayanıbsan.
Qaçaq Süleyman papağını çıxardıb dizinin üstünə qoydu. Fikirli-fikirli başını ovxaladı. Ortalığa çökən sükut xeyli çəkdi. Birdən onun qaqqıltısı divarda şaqqıldadı. Rəşid də ona qoşuldu, Gözləri yaşarıncaya qədər güluşdülər.
– Ağzıyın dadını yaman bilirsən ha.
– Bə nə. Gərək bu gəda-güdələrın anasını ağladasan.
– Bə qorxmursan?
– Nədən?
– Xam qızla yatmaqdan.
– Arxayın ol, hələ canım suludu.
İlyas küncdəcə dayanıb söhbətin hayana səmt alacağını gözləyirdi. Dişi bağırsaqlarını kəssə də susurdu. Başına nə iş gələcəyini bilmirdi. Bircə onu hiss edirdi ki, Qaçaq Süleymanın səsi titrəyir, qaşları çatılır və üzünün tükləri biz-biz olur.
Süleyman papağını başına qoydu. Ayaqlarını taxtdan sallayıb oturdu. Əvvəlcə peçin yanında quruyan çəkmələrini geyindi, sonra ayağa qalxıb kürkünü, onaçılanı belinə bağladı, qamçısını əlinə aldı. Rəşidin çaşdığını görüb dilləndi:
– Dur gedək. – Onlar qapıya yaxınlaşdılar. Qaçaq Süleyman Rəşidi qabağa salıb geri dondü. – Komsomol, sən də dur. Rəşid qanrılıb İlyasa baxmaq istədi, ancaq Süleyman itələyib onu bayıra çıxartdı.
Hava ayazımışdı. Gün işıldasa da soyuq idi. Meşəyə, talalara sərilmiş qar adamın gözünü qamaşdırırdı.
– Atları bəri çəkin!
Qaçaqlar bir göz qırpımında tövlədə saxladıqları yəhərli-yüyənli atları gətirdilər. Qaçaq Süleyman ayağını üzəngiyə qoyan kimi sıçrayıb atın belinə qalxdı. O biriləri də atlandılar. Yalnız bu zaman İlyas özünü itirdi. Buraya gəldiyinə peşman oldu, özünü danladı.
Qaçaq Süleyman bu saat iki il bundan əvvəl müəllimin boğazına kəndir salıb kəndə gəldiyi şəklə düşmüşdü. Qaşları çatılmış, üzünün tükləri biz- biz olub kirpi tikanına dönmüşdü. Beşaçılanı yəhərin qaşından asılmışdı, çalın-çarpaz bağladığı qoltuqaltıları, onaçılanı yerindəydi.
İlyas gözlədi ki, bu saat onun paltarını soyunduracaqlar, boğazına ip salıb atın döşünə qatacaqlar, dərə aşağı sürüyüb kəndə aparacaqlar və kim bilir başına daha nə kimi oyunlar açacaqlar. Ürəyində özünü yaman danladı, uşaqlıq elədiyini başa düşdü. “Özüm heç, bir can borcluyam, öldürərlər cəhənnəmə öldürsünlər, amma el-oba biabır olacaq.”
Rəşid atın üstündən dönüb rişxəndlə ona baxanda az qaldı ürəyi partlasın.Qaçaq Süleyman cilovu gəmirən atın başını dartdı.
– Təzə bəyə də at verin.
Rəşid təəccübləndi:
– Onu da aparaq?
– Bə nə. Heç bəysiz də toy olar?
İlyasa at gətirdilər. Oğlan duruxdu. Gözlərini Qaçaq Süleymanın qan sağılmış gözlərinə zillədi və ilk dəfə bu gözlərdə mehribanlığa bənzər bir işartı gördü. Deyəsən kişinin sifəti də işıqlanmışdı. Dodağında təbəssümə bənzər bir şey sezilirdi.
– Min, bala, səni toya piyada aparmayacağıq ki? Eldən ayıb olar.
İlyas bu sözlərin arxasında dərin, gizli bir kinayə olduğundan şübhələnsə də, sıçrayıb atın belinə qalxdı. Qaçaqlar atları mahmızlayıb özlərinin tanıdıqları kəsə yolla dərəyə endilər.
Sazaq başlamışdı. Atların ayaqlarının altında qar xarıldayırdı. Ağacların budaqları şaxtadan çatlayıb qırılırdı. Orda-burda qarğalar qarıldaşırdı. İlyası fikir götürmüşdü. Qaçaq Süleymanın sözlərini bir yana yoza bilmirdi. “Təzə bəyə at verin!”, “Səni toya piyada aparmayacağıq ki?” Bunlar nə demək idi? Yoxsa məni ələ salırdılar? Görəsən, atam indi neyləyir? Yəqin, damın üstünə çıxıb-düşməkdən, yollara baxmaqdan gözünün kökü saralıb. Barı anama heç nə deməyəydi, yazıq arvadın bağrı çatlayar. Görəsən, qız evinin qulağına bir şey çatmayıb ki? Zöhrə indi mənim harada olduğumu bilirmi? Bilirmi ki, qaçaqların yanındayam, ondan ötəri gəlib buralara çıxmışam. Özümü də işə salmışam, onu da. Bəlkə, heç buraya gəlməyəydim, Rəşid mənə neyləyə bilərdi ki? Heç camaat qoyardımı ki, kənddə namussuzluq ola. Nəysə… Özü yıxılan ağlamaz, Allaha pənah…
Onlar dərənin aşağısı ilə axan çayın sahilinə çatdılar. Su buz bağlayıb ağız-ağıza qovuşmuşdu. Qaçaq Süleyman cilovu çəkib buzun altında axan suyun həzin şırıltısına qulaq asdı. Sonra qamçı ilə yoldaşlarına nəsə işarə etdi. İki nəfər atdan düşdü. Buzun üstü ilə çayın ortasına qədər getdilər. Tüfəngin qundağı ilə buzu sındırdılar. Quyunun ağzı boyda dəyirmi yer açdılar. Qaçaq Süleyman üzünü Rəşidə tərəf tutub gülümsündü:
– Çimməklə aran necədir?
– Bu soyuqda?
– Bəli. Deyirlər soyuq su adamın belini bərkidir.
Rəşid döyükdü. Süleymanın üzünə baxdı. Bilmədi gülsün, yoxsa ciddiləşsin.
– Zarafatı burax.
– Zarafat niyə, düz sözümdür, axşam qız yanında olacaqsan.
Rəşid atın cilovunu çəkib qaçağın üzünə bozardı:
– Başına at təpibdir, nədir, məni ələ salırsan?
– Dedim ki, çiməcəksən!
O, əlini naqana aparmaq istədi. Elə bu an qamçı Rəşidin üzündə şaq- qıldadı və Qaçaq Süleymanın hirs dolu boğuq səsi eşidildi:
– Atdan düş, oğraş!!!
Onu sürüyüb yerə saldılar. Kürkünü, şalvarını, pencəyini çıxartdılar.
Bircə tuman-köynəyinə dəymədilər. Qolundan yapışıb darta-darta suyun ortasına gətirdilər. Çapalamasına, yalvarmasına fikir vermədilər. Suya basıb çıxartdılar. Bircə anda bədəni qıpqırmızı oldu. İslaq tuman-köynək ətinə yapışdı. Çənəsi şaqqıldadı. Buna fikir vermədilər, yenidən qolundan yapışıb buzun sınıq yerinə saldılar. Onun söyüşlərini, iniltiyə çevrilən yalvarışlarını eşitmədilər. Başçı “bəsdi” deyənə qədər çimizdirdilər. Axırıncı dəfə başıaşağı suya salıb kənara atdılar. Rəşid şappıltı ilə buzun üstünə sərildi. Onu geyindirib atın belinə atdılar. Şallaqdan hürkən at, baş götürüb dərə aşağı çapdı.
İlyas cınqırını çıxartmadan, heyrət və sevinclə gördüklərinə tamaşa edirdi. O, özünü elə itirmiş və elə keyləşmişdi ki, Qaçaq Süleymanın səsini eşitmədi:
– A bala, get arxayın toyunu başla, bir köpəkoğlu sənə söz deyə bilməz. Bəlkə, özüm də gəldim.
İlyası iki atlının müşayiəti ilə yola saldılar.
Həmin axşam iki yerdə səhərəcən işıq yandı. Biri Murad kişinin həyətındə, o biri isə Rəşidin evində. Murad kişinin həyətində yanan lopa idi, Rəşidin evində otuzluq lampa. Murad kişinin tərtəmiz silinib-süpürülmüş və palaz döşənmiş samanlığında mağar idi – çalıb-oynayırdılar, Rəşidgildə isə sətəlcəmdən od tutub yanan kişiyə küpə salır, üstünü yorğanla bərk-bərk örtürdülər.
Səhər tezdən zurnaçılar damın üstünə çıxıb “atdandırma” çalanda bir dəstə atlı dağlara qalxdı. Cağ yerinə qədər ot döşənib üstünə gəbə, yorğan- döşək salınmış arabada bəzəkli bir gəlin üzünə salınmış duvağı aralayıb göz qamaşdıran qarda cığır salan təkərlərin izi ilə evlərinə baxıb kövrələ-kövrələ Murad kişinin qapısına gəldi.
Kəndin aşağısında, koxalılar tərəfdənsə ağlaşma səsi ucaldı.
Niftalı koxa atın örüşünü dəyişəndə bir istədi yəhəri-yüyəni də alsın, əvvəllərdə olduğu kimi, arxın suyu ilə belinin tərini yusun, amma fikrini dəyişdi. Atı elə yəhərli-yüyənli örüklədi, həm də örüyü bir az da yaxına, arxın alt tərəfinə çəkdi. Bilirdi:hava isti idi, at qan-tər içindəydi, amma əlacı yox idi. O, əvvəllər atını hara gəldi örüklər, örüşünü də tez dəyişərdi, qoymazdı ki, tərləsin. Yəhərini götürərdi ki, at nəfəsini dərsin, istəyəndə otlasın, istəyəndə kişnəyib şahə qalxsın, istəyəndə mıxı qopardıb ilxıya cumsun. Qaynargözlü kəhərin işıldayan dərisinə,səyriyən sağrısına, qız teli kimi yumşaq yalına baxmaqdan doymayan Niftalı çox vaxt atı yalmanlayıb belinə qalxar, birbaş Kürə sürüb çimizdirər, çox vaxt da yalına yatıb o üzə adlayardı. O vaxt özünün də, atının da qorxusu-hürküsü yoxdu. Həm cavan idi, həm də… Amma indi, illaha da koxalığa keçəndən sonra, səksəkəli yaşayırdı… O, astaca addımlarla dikdirə çıxdı. Arxın üstündən adlayıb ağacların kölgəsində dayandı. Gözünü üfüqlərə qədər uzanıb gedən taxıl zəmilərinə zillədi. Astaca meh əsirdi.Qara qılçaq sünbüllər xışıldayırdı. Otları çoxdan saralıb-solmuş dərəli-təpəli bu boz çöllərin ortasında qoşalaşan qovaq ağaclarının yarpaqları da xışıldayırdı. Hansı rəhmətliyinsə savab üçün əkdiyi bu ağacların dibindən axana arxın suyu da qırçınlanıb şırıldayırdı. Niftalı koxa kölgəyə atılmış palaza, döşəkcə və mütəkkəyə baxdı. O həmişə biçinçilərə baş çəkməyə gələndə burada uzanıb dincələrdi. İndi də həmişəki kimi elə yarlı-yaraqlı palazın üstünə keçib mütəkkəyə dirsəklənmək istədi. İstədi ki, isti təntitsə də, nə çəkmələrini soyunsun, nə də tüfəngini, qoltuqaltısını çıxardıb yanına qoysun. Amma gördü ki, mümkün deyil, tər yuyub aparır. Bir də kimdən qorxacaqdı? Kərəm yəqin ki, bu saat Dilican tərəfdədir, yayın istisində buralarda olmazdı. Olsa da qorxusu yoxdu. O, ömründə əliyalın adama güllə atmazdı. Bircə o gədədən ehtiyat edirdi. Kənddən qaçandan sonra buralarda, kolda-kosda dolaşırdı… Tüfəngini ağaca söykədi, çəkmələrini soyundu, yaxzası qaytanlı köynəyinin düymələrini boşaltdı və palazın üstünə uzanıb mütəkkəyə dirsəkləndi. Cib dəsmallarının uclarını düyünləyib başlarına keçirmiş biçinçilərin oraqları cingildəyirdi. Bu cingiltilər kövşənlərin xışıltısına qarışmışdı. Biçinçilər tələsirdi. Onlar da istəyirdilər ki, işlərini tezcə qurtarıb aldıqları haqqı elə buradaca aranda, xırmanda döyüb, taxıllarının yaylağa, balalarına aparsınlar. Elə Niftalı koxa da tələsirdi. El çoxdan yaylağa qalxmışdı. Amma o, köçünü saxlamışdı. Sözün düzü, kənddə tək qalmaqdan ehtiyatlanırdı. O qədər anasının əmcəyini kəsənlər var ki… Elə biri gəlmə Mürşüd. Onun əslinin-nəslinin haradan olduğunu kənddə heç kəs bilmirdi. Bircə o məlum idi ki, çoxdan – oap çoxdan, Niftalıgilin doqqazında üstü-başı yamaqlı, acından hülqumu qalxıb-enən, mə’lul-müşkül baxışı bir oğlan boynunu büküb dayanmışdı. əlində əsa, çiynində nimdaş heyvə, başında tükü tökülmüş papaq var idi. Soyuqdan üzünün tükləri biz-biz durmuş, dodaqları qaysaqlanmışdı. Gözü, batmış quyunun dibindəki su kimi güclə işıldayırdı. Səs-küyə bayıra çıxdılar, itlərə acıqlandılar, “a bala, kimsən”? – deyə doqqazdakını səslədilər. Niftalının atası kürkünü çiyninə saldı, oğlu ilə bərabər doqqaza çıxdı, hardansa azıb gəlmiş bu allah bəndəsinə təffərinclə baxdı və başa düşdü ki, bura adamına oxşamır. Son vaxtlar belələrinə tez-tez rast gəlmək olurdu. Ya düşmənin öldürəndən sonra baş alıb buralara pənah gətirir, ya da bir parça çörək ucundan çöllərə düşürdülər. Kişi oğlanı təpədən dırnağa diqqətlə süzdü və “yox, bu dama öldürüb qaçana oxşamır – deyə ürəyindən keçirdi. – Yəqin başqa əmması var”. əslinə baxsan kişinin oğlanın çuxura düşmüş gözlərindən xoşu gəlməmişdi. Elə bil qərib bunu hiss etdi, qışın girhagirində, qapıdan geri qaytarılacağını başa düşdü və səsinə yazıqlıq verdi:
– Qaçqınam, ay dayı, heç kimim yoxdu. Kişi oğlunun üzünə baxdı, Niftalı isə gözünü qaçqının yırtıq çarığından çıxmış barmağına zillədi – Buranı sənə kim nişan verib? – Heç kim. Yolu əlimə alıb gəlmişəm. Qapınıza pənah gətirmişəm. Ata oğula baxdı, oğul da ataya. – Adın nədir? – Mürşüd. Düzmü deyirdi, allah bili, kağızı yox, şahidi yox, gəlmə adam idi. Elə o gündən ona kənd arasında “gəlmə Mürşüd” dedilər. Əvvəlcə mala baxdı, sonra əkinə-biçinə getdi. Niftalıynan dostlaşıb lap qardaş oldular. Atası öləndən sonra Niftalı ona torpaq da verdi, köməkləşib balaca bir daxma da tikdilər, mal-qaradan pay ayırıb bir at da bağışladı. Qohum qızlardan birini də alıb onu ev-eşik elədi. Gəlmə Mürşüd diribaş idi. Əlinə maya salandan sonra Tiflisə, Gəncəyə ayaq açdı. Dolanması da yaxşılaşdı, özü də gümrahlaşdı. Niftalı bir gün eşitdi ki, Mürşüd arvadına incidir. Həftələrnən evə gəlmir, şəhərdə kefdə-damaqdadır, uşaqlarına baxmır. Ürəyi götürmədi. Yanına çağırdı. İki-üç gün gözlədi, amma Mürşüddən cavab çıxmadı. Bir gün yolda qabaqlaşdılar. – Niyə görünmürsən? – Nə olub, görünməyim vacibdir? – Bəlkə bir sözüm var? – Sənin mənə nə sözün ola bilər? – Ə, nə yekə-yekə danışırsan? – Danışmayanda, susmayacağam ki? Atlar yüyəni gəmirib fınxırışdılar. Döş-döşə gəlib dal ayaqları üstündə fırlandılar. Yolun tozu göyə qalxdı. – Ə, deyəsən, gözün ayağıyın altını seçmir?! Nə tez havalandın, bala?! – Artıq-əskik danışma, sözünü de! Niftalı kişi hirsini zorla boğdu. – Bir də eşitsəm ki, arvad-uşağa əl qaldırıbsan, dalına bülöv çalaram, bildin?! – Qələt eləyərsən, keçmişini də yanına alarsan! – Ə, gəlmə köpəkoğlu, mənəcavab qaytarırsan?! Qamçının göydə şaqqıldamağı ilə Mürşüdün atın dırnağının dibinə düşməyi bir oldu. Niftalı koxa elə yəhərin üstündən onu budarladı. At da sahibi kimi qəzəblənib onu tapdaladı.Koxanın hirsi soyumadı. Sıçrayıb yəhərdən düşdü. Toz-torpaq içində qıvrılan gəlmənin yaxasından tutub yoldan kənara sürüdü. Xəncər havada parıldadı. – Qələt eləmişəm keçmişimlə, ay Niftalı, məni öldürmə, balalarım yazıqdı. Sən dədəyin goru, məni çevir uşaqların başına, savab iş görərsən. Koxanın qolu boşaldı. Mürşüdün quyunun dibində işıldayan suya bənzər gözlərinə nifrətlə baxdı və yaxasını buraxdı. – Di get, qurban ol evdəkilərə. Mürşüd dinməz-söyləməz ayağa durdu. Üstünün tozunu çırpdı, elə dinməzcə də yəhərin qaşından yapışıb atın belinə qalxdı. Bir xeyli sakitcə kəndə doğru sürdü və birdən yüyəni dartıb geri qanrıldı. – Yaxşı, a koxa, bu hayfı səndən almasam, kişi deyiləm. – Niftalı özünə gələnəcən atın başını qanırıb qışqırdı. – Mənə sırdığın qancığı da gəlib apara btlərsən! Koxa taı minib tüfəngi hərləyənəcən, tozlu yolda gözdən itdi. Səhərisi də eşitdi ki, başını götürüb evdən qaçıb… Niftalı koxalığa keçəndən sonra itəsə də, istəməsə də xətrə dəyməli olurdu. Divan-dərədən nə qədər uzaq gəzsə də, onların gözünə sataşmamağa çalışsa da olmurdu, axtarıb tapır, üzünü danlayırdılar ki, filan oğrunu niyə tutmamısan, filan qaçağa niyə çörək veriblər, niyə qoyubsan Qaçaq Kərəm Kürdən keçib yaylağa qalxıb? Deməyə nə var? Amma belə şyelərdən ötrü el-oba ilə üz-göz ol, görüm necə olursan? Vəzifə boyunduruq kimi bir şeydir. Eə ki boynuna qoydular, belinə minib istədikləri səmtə sürəcəklər. Ya gərək dözəsən, ya da gərək onları da özünlə bərabər sürüyüb boyunduruqlu-moyunduruqlu tökəsən Kürə! Havadan od ələnirdi. Kövşənlərdən qalxan ilğım təndir alovu kimi havanı yalaya-yalaya boz təpələri aşıb kəndin üstünə yayılır, oradan da suyu işıldayan Kürün üstündən keçib Qarayazı meşəsinin ağaclarını qarsıyırdı. Niftalı koxanın kölgəsində uzandığı ağacların gövdəsinə yapışmış cırcıramalar səs-səsə verib elə cırıldayırdılar ki, adam qulağını tutmalı olurdu. Niftalını koxanı isti, üstəlikdə cırcıramaların səsi təntitmişdi. Ayaqlarını suya salıb sərinləmək və sinəsini, başını yuyub bir az dincəlmək istədi. Ayağa durdu, yaxası qaytanlı köynəyini soyundu, arxa yaxınlaşıb domuşuqlu oturdu. Əlini suya uzatdı. Kür tərəfdən uzanıb qəbiristanlığın yanından dikdirə qalxan tozlu-torpaqlı yolla gələn atlıları görmədi. Cırcıramalrın səsi qulağına düşdüyündən atların fınxırtısını, üzəngilərin cingiltisini, ayaq tappılöıların eşitmədi. Bircə onu hiss etdi ki, güllə açıldı, kürəyi qovuşdu. Əlini sudan çəkib qamətini düzəltdi, qanrılıb dala baxdı. Gördü ki, atlıların biri yüyəni çəkib atı şahə qaldırdı, geri dönüb kiminsə üstünə qışqırdı, qamçı şaqqıldadı. – Namərd köpəkoğlu! Daha heç nə eşitmədi. Ktvşənlərin xışıltısı, yarpaqların pıçıltısı, arxın şırıltısı, cırcıramaların səsi birdən-birə zəiflədi, uzaqlaşdı, uzaqlaşdı və eşidilməz oldu. Havanı qarsalayan ilğım elə bir qor kimi gözünə doldu, bəbəklərinin önündə dalğalandı və dumana çevrildi, hər şey bu dumana büründü… Kərəm atdan sıçrayıb özünü ağacın altına yetirdi və Niftalı koxanın başını dizinin üstə aldı. Güllə kürəyindən dəyib sinəsindən çıxmışdı. Gözləri qapalı idi.Təkcə dodaqlarının xəfif titrəyişindən bilinirdi ki, hələ nəfəsi var. Kərəm aralarına qan düşüb düşəmnçilik başlayandan bəri onu belə yaxından görməmişdi. Kişi xeyli dəyişmişdi. Balaca buxaq bağlamış, sifəti qaralmış, qalın bığı azca codlaşmış, gicgahları ağarmışdı. Gözlərinin ətrafında xırdaca qırışlar əmələ gəlmişdi. Kərəm hiss elədi ki, Niftalı koxanı qan aparır. Təntidi. Əlini atıb köynəyin yaxasını açdı və bilmədi kişiyə necə kömək eləsin. Elə bil bunu Niftalı koxa da hiss etdi. Qımıldandı. Göz qapaqları aralandı. Zəndlə Kərəmin üzünə baxdı. Torlanmış bəbəklər lal sular kimi durğunlaşdı və birdən-birə genişləndi. Kərəm hiss etdi ki, koxanın bədənin titrəyib dartındı, elə bil kişinin canından üşütmə keçdi. Onun da bədəni gizildədi. Qəhərləndi. – İndi mən neyləyim, ay Niftalı, Gəncəyə gedə bilmərəm, Tiflisə də ki, əlim çatmaz. Sənin dərdinə nə çarə qılım? Kişi səs eşidib əvvəlcə diksindi, sonra dirçəldi. Başını azacıq qaldırıb bulanıq gözlərini qarşısındakının üzünə zillədi. Deyəsən kimin dizinin üstündə olduğunu başa düşdü. Əvvəlcə həyəcanlandı. Kərəm onun gözlərindəki işartının səyridiyini hiss etdi. Öləziməkdə olan çıraq təkin atılıb düşən bu həyat işartıları titrədiyi kimi də birdən-birə sakitləşdi. Dodaqları tərpəndi. – Kərəm? – Düz tanımısan, Niftalı, mənəm. – Lap yaxşı, sən olmağın yaxşıdır. Bu söz Kərəmi sarsıtdı. Elə bil dizinin üstündə can verən qanlı düşməni yox, əziz bir adamıydı. Elə bil bu adam həmişə dağda, dərədə onun izinə düşən, onun qanına susayan, füpsət tapan kimi ələ verməyə hazır olan adam dyeildi. Düşmənçilikdən çox-çox əvvəl bir yerdə oynadıqları, Kürü üzüb Qarayazıya keçdikləri, atları yalmanlayıb kənd arası ilə çapdıqları, gözaltı elədikləri qızların görüşünə bir yerdə getdikləri uşaqlıq dostu, uşaqlıq sirdaşı idi. İndi isə bir-birlərinin üzünə həsrət qalmışdılar. Yaraqlı-yasaqlı idilər. O, Kərəmə yaxın düşə bilmirdi, Kərəm də ona. Kərəm tüfəng götürüb dağlara-daşlara düşmüşdü. At belində ömür keçirirdi. Başının dəstəsi ilə Tiflisdən vurub Gəncədən çıxır, Dilican dərəsində haqq-ədalət divanı qurur, dağları aşıb Arazı keçir, sorağı gah İrəvandan gəlirdi, gah da İrandan. Niftalı koxa isə evində, qohum-qardaşının əhatəsində səksəkə içində yaşayırdı. Koxa olandan sonra dəyişmişdi. Kərəm ona bir-neçə dəfə ismarıc eləmişdi ki, kənd adamlarına dəyib-dolaşmasın, amma xeyri olmamışdı. Kərəm onu axtarırdı, çoxdan axtarırdı, qulaqburması vermək üçün. – Dəstəndə təzə adam varmı? Kərəm güclə eşitdiyi bu sözlərin cavabını xeyli ləngitdi. – Var. – Kimdi? – Mürşüd. – O gədamı? Bu söz Kərəmin ortasından beşaçılan gülləsi kimi keçdi. Elə bil gözünə qaranlıq çökdü. Yaralandı, yaman yaralandı. – Mənə pənah gətirdi, neyləyim? – Bizə də pənah gətirmişdi, axırınıkı, gördün. Kişi inildədi. Kərəmə elə gəldi ki, onu inildədən yaranın ağrısı deyil, əməyinin, zənninin itməsinin ağrısıdır. Niftalı koxanın sifətini soyuq tər basdı, üz-gözünü qırışdırdı, sonra bu ağrı və iztirabların əvəzində çöhrəsində təbəssümə bənzər bir ifadə sezildi. – İndi arxayın ölə bilərəm… Şükür allaha, zənnim puça çıxdı… Yoxsa o dünyaya niskilli gedəcəkdim. Çox şükür, Kərəm, gözümdən düşmədin… Başımı bir azca yuxarı qaldır. Kərəm onun qoltuğunu altından tutub dizlərinə dirsəkləndirdi. Kişi ağrını udub sakitləşdi. Sifətindən quş nəfəsinə bənzər xəfif bir dirilik işığı ötdü. Uzaqlara baxdı. Kərəm hiss etdi ki, onun torlanmaqda olan gözü Kürün o üzünə, Ceyrançöl düzənliyindən sürüşüb sahil boyu uzanan Qarayazıya, bir az bəridəki kənd evlərinə, biçənəklərə, kövşənlərə, dərz tayalarına, mal-qara haylayan uşaqlara zilləndi. Biçənəklər yerlərində quruyub qalmışdılar. Yenə mey əsirdi, yenə taxıl zəmiləri xışıldayır, yenə arxın suyu qırçınlanıb axır, yenə cırcıramalar zil səslə cırıldayırdılar. Niftalı koxanın gözünün önündən təndir istisinə bənzər dalğa-dalğa ilğım keçirdi. Ancaq o ayırd edə bilmirdi ki, gözümü torlanır, yoxsa ilğımmı keçir. Birdən dirçəlib üzünü ətrafdakı atlılara çevirdi. Baxışları ilə Kərəmin yoldaşlarını bir-bir süzdü. Gözü Mürşüdə sataşanda yenidən yay kimi dartınıb gərildi. Kərəm gördü ki, kişinin halı birdən-birə dəyişdi, yanaqlarına elə bil qızartı çökdü. Bu qızartı son döyüntülərini keçirən ürəyin damarlara vurduğu axırıncı qan damlalarının qızartısı idi. Kişinin öləziməkdə olan gözləri Kərəmin üzünə zilləndi. – Kərəm, bircə diləyim var… – De görüm. – Naqanını çıxart, məni alnımdan özün vur. – Nə danışırsan? – Qoy desinlər ki, Niftalı koxanı Qaçaq Kərəm öldürüb… Kişini kişi öldürər, qardaş, gəda-güda yox. – Əlim qalxmaz. – Dediyimi eləməsən, atayın belindən gəlməyibsən. Kişinin sinəsi qalxdı və asta-asta endi. Kərəm qəhərləndi. Boğazına yığılmış yaşı güclə uddu. Gözləri ilə axtarıb Mürşüdü tapdı. Əlləri əsdi. İstədi tüfəngi hərləyib elə buradaca, tülkm kimi büzüşmüş namərdi qanına bulasın. Amma fikrini dəyişdi. “Onsuz da Niftalının qohumları onu sağ buraxmayacaqlar”- deyə düşündü. Bir də əlini murdarlamaq istəmədi. – Onun tüfəngini də, atını da əlindən alın, qoyun rədd olsun! Özünüz də atdan düşün, tüfənginizi yəhərin qaşından asın. Bizi gülləyə də bassalar, əl-ayaq tərpətməyin. Kəndə gedəcəyik. Kərim qərara almışdı. Niftalı koxanın meyidini kəndə özü aparacaqdı. Kişini əlləri üstünə alacaq, atı isə dalcan gələcəkdi. Qaçaqlar da atların yüyənlərini boynuna atıb cənazənin ardınca dinməz-söyləməz addımlayacaqdılar. O bilirdi ki, bu ağır işdir. Kənd adamları onların qabaqlarına çıxacaq, arvad-uşaq hay-haray salıb üz-gözünü cıracaq, vay-şivən salıb saçlarını yolacaq, qarğış edəcəklər. Bəlkə onlara güllə də atacaqdılar. Artıq-əskik danışanlar, divan-dərəyə xəbər verənlər də tapılacaqdı. Amma inanmırdı. İnanmırdı ki, kəndlərində belə naəmrdlər tapılsın. O, əmin idi ki, meyidi sakitcə kəndin arası ilə Niftalı koxanın evinə qədər aparacaqlar. Onları lal sükutla da olsa, el adətincə, qarşılayacaqlar. Kərəmgil kişinin dəfnində də iştirak edəcəklər. Kişinin üçündən sonra koxanın qohum-əqrəbasına başsağlığı verib atlanacaq və dağlara sarı üz tutacaqlar. Kərəm qollarını və dizlərinin üstündə sərinlik hiss etdi. Başa düşdü ki, kişinin bədəni soyuyur. Amma üzünə zillənmiş solğun gözlərinin dərinliyində bir intizar var… Əlini astaca naqanın qoburuna apardı. Barmaqları əsə-əsə düyməni açdı…
Atam şəhid olubdur, Qarabağ savaşında, Cənnətə qovuşubdur, Otuz altı yaşında. Başlarkən müharibə Dedi, getməliyəm mən, Qarabağı düşməndən Azad etməliyəm mən. Gülümsünüb, diqqətlə Baxdı mənim üzümə, Maşallah, böyümüsən, Diqqət elə, sözümə: -Bu torpaq babalardan Bizə bir əmanətdir, Torpağı yada vermək Günahdır, xəyanətdir. Torpağımız kafirin Əlində qala bilməz, Qarabağsız bu diyar Yurd, vətən ola bilməz. Məhv eyləyib düşməni Qayıdarıq, inşallah, Anam dedi, qorusun, Sizləri, qadir Allah Döyüşlərə atıldı Atam bir aslan kimi, Düşmənlərlə vuruşdu, Əsil qəhrəman kimi. Əlində avtomatı Daim irəli keçdi, Düşməni milçək kimi Məhv etdi, qırdı, biçdi. Atam qəhrəman olub, Dostları da şahiddir, Gecə yuxuma gəlir, Gül üzlü bir şəhiddir. Atamla fəxr edirəm O, qələbə çalıbdır, Qarabağı düşməndən Öz qanıyla alıbdır. 22.12.20.
Samvel Avanesoviç Qriqoryan (20 aprel1907, Şuşakənd, Yelizavetpol quberniyası – 7 iyun1987, Bakı) — şair və tərcüməçi, Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi (1970), Azərbaycan SSR xalq şairi (1984), Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı (1959–1985).
Həyatı
Erməni əsilli Samvel Qriqoryan 20 aprel 1907-ci ildə hazırkı Xocalı rayonununŞuşakənd kəndinə dəmirçi ailəsində anadan olub[1]. İrəvan Dövlət Universitetinin tarix-ədəbiyyat fakültəsini (1925–1929) bitirib.
1967-ci ildə Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni alıb, 1970-ci ildə Azərbaycan SSR əməkdar mədəniyyət işçisi, 1984-cü ildən Azərbaycan SSR Xalq Şairi idi. 1959–1985-ci illərdə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı olub.
Azərbaycan Radio Verilişləri Komitəsində işləyib.
Qriqoryan 7 iyun 1987-ci ildə dünyasını dəyişmişdir.
1926-cı ildə ədəbi yaradıcılığa başlayıb. Daha çox xalqlar dostluğu mövzusunda yazıb.
A. Puşkin, M. Lermontov, T. Şevçenko, klassik və müasir Azərbaycan şairlərinin, xüsusilə M.Ə. Sabirin əsərlərini (Sabir, “Բանաստեղծություններ” (“Şeirlər”), Yerevan, Haypetrat, 1957; Sabir, “Մանկական բանաստեղծություններ” (“Uşaq şeirləri”), Bakı, Uşaqgəncnəşr, 1960; Sabir “Հատընտիր” (“Seçilmiş əsərləri”), Yerevan, Haypetrat, 1962) erməni dilinə tərcümə edib.
1943-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının erməni bölməsinin rəhbəri, 1957-ci ildən Bakıda erməni dilində nəşr olunan “Ədəbi Azərbaycan” (erm.Գրական Ադրբեջան) jurnalının redaktoru olub.
Samvel Qriqoryanın 1967-ci ildə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında “Dünya qəlbimdədir” adlı kitabı işıq üzü görüb.
“Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin 1976-cı il sayında Samvel Qriqoryanın “Bir foto-şəklin tarixi” yazısı işıq üzü görüb.
Qriqoryanın “Kommunist” qəzeti 1984-cü il, 30 noyabr sayında “Azərbaycan” adlı şeiri dərc olunub.
“Ədəbiyyat və İncəsənət” qəzetinin 1986-cı il, 24 oktyabr sayında Samvel Qriqoryan Azərbaycanın xalq şairi Səməd Vurğuna həsr etdiyi şeir işıq üzü görüb.
1986-cı ildə isə xalq şairi Süleyman Rüstəmin anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə Samvel Qriqoryan ona açıq məktubla təbrikini çatdırıb. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin 14 mart sayındaı “Şair dostuma açıq məktub”u dərc olunub.
Aleksandr Şirvanzadə (erm.Ալեքսանդր Մինասի Շիրվանզադե, əsl adı Aleksandr Minasoviç Movsisyan; 18.4.1859 — 7.8.1935) — “Şamaxı ermənisi”, Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR-in xalq yazıçısı[1].
Əslən erməni olan Şirvanzadə 1859-cu ildə Şamaxıda doğulub. Ömrünün ilk on beş ilini burada keçirib. 15 yaşı olanda Bakıya gəlib. Səkkiz il burada yaşayıb.
1931-ci ildə ədəbi fəaliyyətinin 50 illiyinə həsr olunmuş yubiley iclasındakı nitqində deyirdi:
Qızıl Ordu Bakını aldığı zaman mən Kaliforniyada idim… Mən dərhal Qafqaza qayıtmaq istəyirdim. Mən dərindən inanırdım ki, bolşeviklər gələndən sonra orada artıq həyat və müntəzəm quruculuq işləri başlanıb. Lakin gözlərimin xəstə olması dərhal gəlməyimə mane oldu.
“Xaos”, “Namus”, “Hami”, “Neft zavodunda yanğın”, “Cinli”, “Şərəf üçün”, “Fatma və Əsəd” kimi əsərlərin müəllifidir. Bu əsərlərdə əsasən Bakı və Şamaxıda gördüyü hadisələri qələmə alıb.
Şirvanzadə Azərbaycan SSR-in Xalq yazıçısı adına 1930-cu ildə layiq görülüb. Bununla da o, Azərbaycan SSR-nin ilk xalq yazıçısı hesab olunur. Eyni ildə Şirvanzadə Ermənistan SSR-in də Xalq yazıçısı adını alıb.
Əkbər Yerevanlı “Şirvanzadə və Azərbaycan mühiti” məqaləsində qeyd edir: “Aleksandr Şirvanzadə öz həyatı və yaradıcılığı ilə nə qədər ermənidirsə, bir o qədər də azərbaycanlıdır. O, hər iki xalqa, hər iki ədəbiyyata xidmət edən ölməz sənətkardır. Heç təsadüfü deyildir ki, Zaqafqaziya respublikaları içərisində birinci olaraq Azərbaycanda ona xalq yazıçısı adı verilmişdir”.
O zamankı araşdırmaçılar Şirvanzadənin Cəlil Məmmədquluzadə və Abdulla Şaiqlə dostluq münasibətləri olduğunu da yazıblar. Şirvanzadənin Haqverdiyevlə daha yaxşı münasibətləri varmış.
1929-cu ildə Zaqafqaziya yazıçılarının İrəvan, Bakı və Tiflisdə keçirilən görüşləri zamanı Şirvanzadə ilə Haqverdiyev arasında maraqlı dialoq olur. Abdulla Şaiq “Haqverdiyev haqqında xatirələrim”də bu barədə yazır: “1929-cu ildə Gürcüstan və Ermənistan şairləri ilə görüşə getmişdik. Başçımız Haqverdiyev idi. Şirvanzadə də bizimlə bərabər idi. Ə. Haqverdiyev Şirvanzadə ilə köhnədən dost idi. Yerevanda söhbət üçün bir gün Ə. Haqverdiyevin yanına getdim. Erməni artistlərinin səhnədə göstərdikləri milli rəqslərdən və bu iki xalqın həyat, adət, musiqi və rəqslərinin bir-birinə nə qədər yaxın olduğundan danışırdılar. Şirvanzadə dedi: “Mən Azərbaycan həyatından yazmışam. Siz də erməni həyatından yazmalısınız. Haqverdiyev erməni həyatından yeni əsər yazmağa söz verdi. Ə. Haqverdiyev verdiyi vədi unutmadı. O, Azərbaycan və erməni xalqlarının dostluğunu əks etdirən “Çox gözəl” (1931) adlı bir pyes yazdı. (“Azərbaycan gəncləri” qəzeti, 12/XII 1948. N149(4473).
Maraqlıdır ki, 1883-cü ildə “Kəşkül” jurnalının redaktoru və naşiri Cəlal Ünsizadə ondan Azərbaycan həyatından bir əsər yazmasını xahiş edir. Şirvanzadə bu xahişi yerinə yetirir və həmin il “Fatma və Əsəd” hekayəsini yazır. Cəlal Ünsizadə hekayəni “Kəşkül”də çap edir.
Əkbər Yerevanlı həmçinin yazır ki, Şirvanzadə erməni dilinin böyük müdafiəçilərindən olub: “O, səlis, təmiz erməni dilində yazmağı, kütləvi xarici təsirlərdən uzaqda durmağı tələb edir və özü belə yazırdı. O, X. Abovyanın Azərbaycan sözlərilə qarışıq dilini, erməni ədəbi dil tarixində böyük rol oynamasına baxmayaraq, bəyənmirdi. Çünki Abovyan erməni dilinin bir ləhcəsində yazmış və həddindən çox Azərbaycan sözləri işlətmişdi”.
Buna baxmayaraq, Şirvanzadə öz yaradıcılığında Azərbaycan dilindən istifadə edib.
Aleksandr Şirvanzadənin 1885-ci ildə yazdığı “Namus” romanı əsasında, 1925-ci ildə Hamo Beknazaryanın çəkdiyi eyniadlı “Namus” filmi ilk erməni bədii filmi sayılmaqdadır.
Əziz anam.,can anam, Mənim mehriban anam Arzum budur hər səhər Səndən əvvəl oyanam. Gecələr oyaq anam, Ömrümə dayaq anam, İstərəm tez böyüyüb, Qulluğunda dayanım
Nənəm
Nənəmi çox sevirəm, Dəyməyirəm xətrinə. Heyran qalmışam onun, Saçlarının ətrinə. O, mənə söhbət açır, Yurdun igidlərindən. Dilində nağıllaşan Vətən igidlərindən.
Babam
Yaman sevirəm, Babamı yaman. Ayrılmaram mən Ondan bircə an. Sözü -söhbəti Şəkərdir, şəkər. Belə babadan De, kim əl çəkər.
Mən səni sevdiyim qədər, Bir daşı sevsəydim əgər. Daş dünüb insan olardı, Bir quşu sevsəydim əgər, O donub terlan olardi. Hər gün qonub pəncərəmə, Mənə nəğmə oxuyardı. Könlüm belə qan olmasın, Halım pərişan olmasın! Sən nə daşsan, Sən nə quşsan. Ne gozumden axan yawsan, Niyə yoxdur səndən xəbər? Niyə gözüyaşlı qalıb? O müqəddəs xatirələr?
Hər kim ustasıdır, asandır onun, Oğurluq, əyrilik, talan əlində. Həqiqət özü də oyuncaq olur, Yalançı əlində, yalan əlində.
Ya danəndə olun, ya olun dəni, Oyuncaq etməyin siz hər yetəni, Dindirə bilməzsən ölsən də, mənim, Mən dilə gəlirəm çalan əlində.
Nə saz sevir onu, nə xoşlayır tar, Yazıq məni, göyə hey atıb, tutar. Qaça da bilmirəm, qalmışam naçar, Hər şeydən yarımçıq qalan əlində.
Adam var, ulduzlar seyrinə çıxar, Adam var, dağ çapar, gücü dağ yıxar. Kəlin də kəlləsi qabıqdan çıxar, Sənətdən kəl olan kalan əlində.
Maraqlanan yoxdur günah kimdədir, Yazıq nə aşıqdır, nə xanəndədir. Mən əsir olmuşam, səbəbi nədir, Hər şeydən yarımçıq qalan əlində?
1976
*Bu şeir Xalq şairi Osman Sarıvəllinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunan “Seçilmiş əsərləri” kitabından götürülüb.
Mənimlə xoş məclis qurma qistəyən, Qoy Ocaq dağının başına gəlsin! Əgər Oyuqluda* yorulsa, atı, Barı Divəklinin qaşına gəlsin!
Mənim Telliqayam, Dəvədaşım var, Hər yerdə öz dostum, öz sirdaşım var… Bizim oylaqlara gəlməsin yadlar, Mehriban dost gəlsin, aşina gəlsin!
Mənasız keçməsin bir an ömür-hün, Yaşıl bir talada toy oldu bu gün. Ürəkdən istərdimŞ belə toy-düyün, Əryan cavanların başına gəlsin!
Dağlar zivəsidir eşqim vüqarı… Sözümdən incisə, könlümün yarı, Qoy elə çəksin ki, qoşa yayları, Nizə kirpikləri qaşına gəlsin!
Kim hünərlə vuyrur iş külüngünü- Dağ çapır həftənin altı gününü, Haqqı var, kef üçün, yeddinci günü, Mehriban bulağın başına gəlsin!
Nə yazın dərdi var, indi nə qışın, Bu gün siz nişandan, toydan danışın! Məclisdə əyləşən dostun, tanışın, İstərəm bu mahnı xoşuna gəlsin!
Kirovakan, 1961
*Oyluqlu, Divəkli-dağ adlarıdır.
*Bu şeir Xalq şairi Osman Sarıvəllinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunan “Seçilmiş əsərləri” kitabından götürülüb.
Sağım meşə, solum meşə, Səni gəzdim mən həmişə. Necə qıyım, ay bənövşə, Öz kökündən üzüm səni?!
Ocaq dağı, məni dinlə, Özüm qəsdən bilə-bilə, İstəmədim sözlərimlə, Yorum səni, üzüm səni…
1961
*Bu şeir Xalq şairi Osman Sarıvəllinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunan “Seçilmiş əsərləri” kitabından götürülüb.
Mahnı qoşdun çiçəklərə bir zaman, İndi dolan bu yerləri, alış, yan, Seyrangahda ceyranları ovlayan, Ovçuların oylaqları qalıbdır.
Ərimişdir, dağ döüşndən enib qar, İndi dağda nə qoyun var, nə mal var, Köçən gündən ağır ellər, obalar, Gözü yolda yaylaqları qalıbdır.
Aşıq dedi: gözüm qaldı sənəmdə, Nə onda bir cürət oldu, nə məndə, Gözəllərin zolaq-zolaq sinəmdə, Bilərsiniz nə dağları qalıbdır…
*Bu şeir Xalq şairi Osman Sarıvəllinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunan “Seçilmiş əsərləri” kitabından götürülüb.
Axşam, səhər seyrə çıxan, ay pəri, Gülüstanda gülüzarım var mənim! Gözüm yoxdur, gülşənində, gülündə, Öz bağçamda öz nigarım var mənim!
Hicranda hər günüm keçdi il kimi, Soldu rəngim xəzan vurmuş gül kimi, Sədaqətə sadiq oldum qul kimi, Etibara etibarım var mənim!
Əgər düşsə, oylağıma güzarı, Silinməzmi bu könlümün qübarı?! Gələr, deyə gecə-gündüz yolları, Gözləyirəm, intizarım var mənim!
Saçlarına nə sığal ver, nə bəzən! Eşq oduna alışmaram bir də mən, Əhdi-peyman müqəddəsdir əzəldən. Düz əhdinə düz ilqarım var mənim!
Öz elində, öz obanda gəz, dolan! Bu yerlərdə nə qış, nə də yaz dolan! Az işvələn, az cilələn, az dolan: Naz eyləmə, nazlı yarım var mənim!
*Bu şeir Xalq şairi Osman Sarıvəllinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Azərbaycandilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunan “Seçilmiş əsərləri” kitabından götürülüb.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
Elə ki, bahar fəsli Ağaclar yarpaqlayır; Ürəyimdə sevincdən Sellər, sular çağlayır.
Elə ki, yay ayları Şitilliyə od yağır; Canımdan alov qopub, Başımdan tüstü qalxır.
Elə ki, payız fəsli, Yarpaq əsir budaqda; Dayanıb öz-özümə Üşüyürəm otaqda.
Elə ki, qış fəslində Yağış gəlir, qar düşür; Xəyalıma yaz qonur, Yadıma bahar düşür.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
“Bənövşə xatirinə, Kol dibinə iz düşdü”. İlyas Tapdıq.
İlk baharda narın qarı, Yarıb keçər bənövşələr. İnci kimi damlaları, Bir-bir içər bənövşələr.
Meh toxunar üzlərinə, Nur ələnər gözlərinə, Kol dibini özlərinə, Məskən seçər bənövşələr.
Ürək ondan necə doya, Dözmür yaza, qalmır qaya, Vaxtlı gəlib bu dünyaya, Vaxtsız köçər bənövşələr.
*Bu şeir Xalq şairi Hüsyen Arifin 1966-cı ildə Bakı şəhərində, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən kütləvi tirajla (15000) işıq üzü görən “Yollar və xatirələr” şeirlər və poema kitabından seçilib.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatı tərəfindən gerçəkləşdirilən “Gənc yazarların əsərlərinin Qardaş Türkiyə mətbuatında yayınlanmasına dəstək” layihəsi çərçivəsində AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin kiçik elmi işçisi, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının Gündəlik Analitik İnformasiya Agentliyinin (gundelik.info) və Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının (edebiyyat-az.com) “Publisistika” şöbəsinin redaktoruistedadlı gənc xanım yazar Təhminə Vəliyevanın “Bəxtiyar Vahabzadənin “Fəryad” pyesində Nəsimilik və İnsan problemi” adlı məqaləsi Qardaş Türkiyənin ən ünlü mətbu orqanlarından biri “edebiyatgazetesi.net”də dərc olunub.
Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Mətbuat xidməti vəİctimaiyyətlə Əlaqələr şöbəsi
Məzlumluq edib başlama fəryadə, əkinçi! Qoyma özünü tülkülüyə, adə, əkinçi! Bir üzrlə hər gündə gəlib durma qapımda, Yalvarma mənə, boynunu kəc burma qapımda, Gahi başına, gah döşünə vurma qapımda, Ləğv olma, ədəb gözlə bu məvadə, əkinçi! Lal ol, a balam, başlama fəryadə, əkinçi!
Xoş keçmədi il çöllüyə, dehqanə, nə borcum? Yağmadı yağış, bitmədi bir danə, nə borcum? Əsdi qara yel çəltiyə, bostanə, nə borcum? Getdi mənə nə fələliyin badə, əkinçi! Lağ-lağ danışıb başlama fəryadə, əkinçi!
Aldı dolu əldən sərü samanını, neylim? Yainki çəyirtkə yedi bostanını, neylim? Verdin keçən il borcuna yorğanını, neylim? Ol indi palas satmağa amadə, əkinçi! Lal ol, a balam, başlama fəryadə, əkinçi!
Söz açma mənə çox çalışıb, az yeməyindən, Canın bəcəhənnəm ki, ölürsən, deməyindən! Mən gözləmənəm, buğda çıxar, ver bəbəyindən! Çəltik də gətir, arpa da, buğda da, əkinçi! Yoxsa soyaram lap dərini, adə, əkinçi!
Sən hey de “Yoxumdur” – çıxarib canını allam! Vallahi ovub dideyi-giryanını, allam! Şallağə tutub pərkəri-üryanını, allam! Öz halını sal indi özün yadə, əkinçi! Lağ-lağ danışıb başlama fəryadə, əkinçi!
Cütcü babasan, buğdanı ver, darı yeyərsən, Su olmasa, qışda əridib qarı yeyərsən, Daşdan yumuşaq zəhr nədir, marı yeyərsən, Öyrəşməmisən ət-yağa dünyadə, əkinçi! Heyvan kimi ömr eyləmisən sadə, əkinçi!
Lakin mənim insanlıq olub vəzi-mədarım, Bəyzadəyəm, asayişədir cümlə qərarım, Meysiz, məzəsiz, bitməz olur şamu nəharım; İştə belədir haləti-bəyzadə, əkinçi! Bəyzadələrin rəsmi budur, adə, əkinçi!
Ey çeşmimin önündə mücəssəm, vətən, vətən! Qəlbim kimi ələmlərə həmdəm, vətən, vətən! Fikrim sarayını dolaşırsan zaman-zaman, Qanlı kəfənlə, dərd ilə toəm vətən, vətən! Baxdıkca həsrət ilə o solğun camalına, Çeşmimdə tar görsənir aləm, vətən, vətən! Axşam-səhər o gül üzünü isladan nədir ? Göz yaşlarınmı, yoxsa ki , şəbnəm? vətən, vətən! Dəhşət içində cismi-şərifin donub durur, Nolmuş vücudi-pakinə bilməm, vətən, vətən! Baxdıqca gül-çiçəkli o gülgün çəmənlərə, Möhnət evi sanır onu adəm, vətən, vətən! Sənsən səbəb bəqayi-dilü cani-natəvan Canım kimi nolar səni sevsəm, vətən, vətən! Gördükcə dərdini əriyir cismi-natəvan, Ney tək sızıldayır dili-pürqəm, vətən, vətən! Qarşımda dərd, matəmə batmış gözəl mələk, Səslər həzin səda ilə hərdəm: vətən, vətən! Ey xaki-pak, söndümü parlaq ziyaların? Odunmu zülmə, möhnətə həmdəm , vətən, vətən! Övladi-naxələfmi səni saldı bu günə? Eyvah, bu dərd, möhnətə dözməm, vətən, vətən! Aç, aç o qəmli köksümü, ey məxzəni-məlal, Bas bağrına bu Şaiqi möhkəm, vətən, vətən!
Buraxınız, seyr edəyim düşünəyim, oxşayayım, Şu sevimli üç boyalı, üç mənalı bayrağı. Mələklərin qanadımı üzərimə kölgə salan? Nə imiş bu, aman Allah?! Od yurdunun yarpağı! Göy yarpaqlı, al çiçəkli yaşıl otlar topasımı? Xayır, xayır? Çiçək solur, otlar yerdə tapdanır. Fəqət bizim bayrağımız ucaları pək seviyor, Yulduzlardan hilaldan da yüksəklərdə fırlanıyor.
Kölgəsində ay əyilib bir gözəli qucmada. Qucaşaraq sevdiyilə yüksəklərə uçmada, Şu görünüş bir ananın şəfqətinə oxşayor. Düşündükcə zövqlərimi, vicdanımı oxşayor. Bu ay, yıldız, boyaların qurultayı nə demək? Bizcə böylə söyləmək! Bu göy boya Göy Moğoldan qalmış bir türk nişanı, Bir türk oğlu olmalı! Yaşıl boya islamlığın sarsılmayan imanı, Ürəklərə dolmalı! Şu al boya azadlığın, təcəddüdün fərmanı, Mədəniyyət bulmalı. Səkkiz uclu şu yulduz da səkkiz hərli Od yurdu Əsarətin gecəsindən flirsət bulmuş quş kibi, Səhərlərə uçmuşdur Şu hilal da türk bilgisi, düzgün sevgi nişanı, Yurdumuzu qucmuşdur! Allah, əməllərim edib şu bayrağı intiqal, Birər-birər doğru olmuş, bir ad almış: İstiqlal! Yürəyimdə bir dilək var, o da doğru kəsilsin, O gün olsun bir göy bayraq Turan üstə açılsın!
Hanı məni göl qoynunda doğuran, Xəmirimi göz yaşıyla yoğuran, Beşiyimdə “layla balam” çağıran… Azərbaycan, mənim baxtsız anam oy… Neçə ildir həsrətinlə yanam oy…
Xəbər alsam, Muğanımdan, Milimdən, Nazlı Bakım, o neft qoxan gülümdən, Kim demiş ki, düşmüş adın dilimdən, Azərbaycan, mənim eşsiz yurdum oy, Ölməz eşqim, içimdəki dərdim oy!..
Salam desəm, rüzgar alıb götürsə, Ağrı dağından Alagözə ötürsə, Gur səsimi göy Xəzərə yetirsə, Xəzər coşub zəncirini qırsa oy… Hökm etsə, bu sərsəm gediş dursa oy…
Könlümə tək Kə’bə etdim səni mən, Sənsiz neylim qürbət eldə günü mən, Sənsiz neylim Allahı mən, dini mən… Azərbaycan, mənim tacım, taxtım oy… Oyanmazmı kor olası baxtım oy…
Bu günlərdə iş yoldaşım Ayişə xanım mənə telefon açıb, Vətən müharibəsində şəhid düşən gənc zabit – xalası oğlu Muraddan danışdı. Onun həyat hekayətindən, döyüşlərdə göstərdiyi sücaətdən, qərəmanlıqdan söhbət açdı. İnternet üzərindən yazışmalarını göstərdi mənə. “Sizin şeirləri izləyirdi, sevirdi”- dedi. Əlbəttə, onu dinləyincə çox duyğulandım, çox kədərləndim. Şəhid zabitimizin döyüş yolundan danışılarkən isə qəlbim qürur hissi ilə doldu eyni zamanda. Sonra söhbət Muradın şeirlərindən düşdü. Ayişə xanım: ” O, uzun müddət Tükiyədə təhsil almışdı, əsasən Türkiyə türkcəsində yazırdı”- dedi. Şeirləri mənə göndərdi. Gənc olmasına rəğmən yetkin və istedadlı bir şairin şeirləri vardı qarşımda. Bir qələm adamı kimi də, sıradan bir oxucu kimi də bu şeirləri yüksək dəyərləndirməmək mümkün deyildi. Bu şeirlər müəllifinin söyləmək istədiyi mətləbə görə də, poetikasına görə də yetərincə duyğusal, düşündürücü və mükəmməl idi.
Muradın həmin şeirlərini nöqtəsinə, vergülünə toxunmadan “Ədəbiyyat qəzeti”nin oxucularına təqdim edirəm!
Əziz şəhidimizin ruhu zəfər gününə, şeirləri Azərbaycan gəncliyinə əmanət olsun!
İbrahim İlyaslı
Murad Nağıyev
Murad Mayıl oğlu Nağıyev 9 fevral 1997-ci ildə Qazax rayonunda dünyaya gəlmişdir. O, hələ bir yaşı tamam olmamış ailəsi ilə birlikdə Bakıya, Bakıxanov qəsəbəsinə köçmüşdür. Təhsilə 271 nömrəli məktəbdə başlayan Murad Nağıyev, tezliklə həm öz zəkası, həm də tərbiyəsi ilə digərlərindən seçilmiş və müəllimlərinin sevimlisinə çevrilmişdir. 8 il bu məktəbdə əla qiymətlərlə oxuduqdan sonra, 2011-ci ildə Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyə qəbul imtahanlarında iştirak etmiş və burada yüksək nəticə göstərdiyinə görə Türkiyənin Kuleli Hərbi Liseyinə seçilmişdir.
Murad Kulelidə də özünü doğrultmuş, xüsusilə də riyaziyyatdan yüksək nəticələr göstərdiyinə görə müəllimləri tərəfindən ona “matematik dehası” (riyaziyyat dahisi) adı verilmişdir. O, burada mülki dərslərlə yanaşı, həm də hərb elminin bütün sirlərini öyrənmiş, müxtəlif yerlərdə yay toplanışlarında və təlimlərdə iştirak etmişdir. Liseyi müvəffəqiyyətlə bitirərək 2015-ci ildə Türkiyədə Kara Harp Okuluna daxil olmuşdur. Birinci kursu burada başa vursa da, 2016-cı ildə Türkiyədəki dövlət çevrilişi cəhdindən sonra (bütün hərbi məktəblər bağlandığı üçün), o, digər azərbaycanlı kurs yoldaşları ilə birlikdə vətənə geri qayıtmış və Heydər Əliyev adına Ali Hərbi Məktəbdə təhsilinə davam etmişdir. Murad Nağıyev 2020-ci ildə buradan məzun olmuş və bununla da o, ümumilikdə 9 illik yüksək səviyyəli hərbi təhsilə yiyələnmişdir.
Murad Nağıyev 2020-ci ildə Bakı yaxınlığında yerləşən N saylı hərbi hissəyə təyinat almış və leytenant rütbəsi ilə tank taborunda tağım komandiri, tank komandiri olaraq xidmətə davam etmişdir.
O, 27 sentyabrda başlayan Vətən Müharibəsinə elə həmin gün yollanmış, qızğın döyüşlərin getdiyi Füzuli istiqamətində hərbi əməliyyatlarda iştirak etmişdir. Komandirləri və rütbəcə yüksək yoldaşları gənc zabiti döyüşə girməməyə razı salmağa çalışsalar da, o: “Mən zabitəm, öz tankımda özüm gedəcəyəm!” deyərək, döyüşə ən ön sıralarda atılmışdır. Murad Nağıyev tank komandiri olaraq Kənd Horadizin alınmasında şücaət göstərmiş, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan və Hadrut istiqamətlərindəki döyüşlərdə düşmənin xeyli sayda strateji obyektini, zirehli texnikasını və 50-yə yaxın şəxsi heyətini məhv etmiş, düşmən texnikasını qənimət götürmüşdür.
O, oktyabrın 11-də Cəbrayıl istiqamətindəki döyüşlərdə düşmənin uzaqdan idarə olunan tank əleyhinə raket zərbəsi nəticəsində şəhidlik zirvəsinə ucalmışdır. Silahdaşlarının dediyinə görə, Murad Nağıyev həmin gün də israr etmişdi ki: “Bu gün kolonda bizim tank birinci gedəcək”.
Onun şəhid olduğu yer 8 gündən sonra tam nəzarətə götürülə bilmiş və həmin gecə bayrağa sarılı nəşi Bakıya gətirilmişdir. Murad Nağıyev oktyabr ayının 20-də İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.
Leytenant Murad Nağıyev Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamları ilə “Vətən uğrunda” və “Cəbrayılın azad olunmasına görə” medalları ilə təltif edilmişdir.
Murad eyni zamanda uşaq yaşlarından incəsənətə maraq göstərmiş, müxtəlif musiqi alətlərində ifa etməyi öyrənmiş, həmçinin Türkiyə türkcəsində şeirlər yazmışdır.
İstanbul ve Hayat
Yeni bir gün başlat hayatta.
Sabah güneş kendini göstermeye başlar,
Sonsuz ufuklarda.
İlk ışıklar akseder deniz üstünde.
Öylece izlemeye başlarsın güneşin doğuşunu,
Sonra dayanamazsın bu güzellik karşısında,
İçini bir ferahlık kaplar.
Yüzün güler, hayran kalırsın bu eşsizliğe.
Her şey uçuverir aklından,
Kilitlenip kalırsın bu manzaraya,
Ama uzun sürmez bu güzellik,
Hayat gibi güzel görünür ilk başta.
Ve bitti artık bu doyumsuz güzellik,
Acı vermeye başlamıştır çok sevdiğin ışıklar.
Gözlerin kamaşır, dayanamazsın, bakamazsın,
Sonra yüzün yanmaya başlar.
Bir tokat yemiş gibi yüzün yanar,
Evet bir tokat, hayattan yediğin bir tokat.
Ne tuhaf değil mi?
İlk önce aldanıp sonra yanmak.
Emre’ye veda
Kalbimde derin bir acı,
Hayatımda yeni bir vurulma.
Hayattan yeni bir kahpelik,
Sırtımda derin bir yara.
Yaşlı gözlerimde boş bakış,
Giden var fani dünyadan.
Yerleşen var gönlüme,
Yerleşen var kalbimin derinliğine.
Acım büyük, yüküm ağır,
Aldı seni benden hayat.
Kopardı seni bizlerden.
Ama kalbimdesin, gardaşım,
Kalbimdesin, arkadaşım.
Gittin be, gardaşım, gittin,
Çok uzaklara gittin.
Yetişemediğim yerlere gittin,
Gelemediğim, ulaşamadiğım yerlere.
Biliyor musun inanamadım gitmene?
Hep yanımda olacağını düşünmüştüm,
Beni asla bırakmayacağını düşünmüştüm.
Ama hayat kopardı seni bizlerden.
Hep şikayet ederdim hayattan,
Hep sana dert yanardım.
Hep sen dinlerdin beni,
Hep sen destek olurdun bana.
Gittin be, gardaşım, gittin.
Boşluk var hayatımda,
Yeri dolmayacak bir boşluk.
Büyük bir yara var asla kapanmayacak.
Ama biliyorum yine de yanımdasın,
Hep izliyorsun bir yerlerden beni.
Tam da düşündüğüm gibi oldu,
Hiç bir zaman bırakmayacaksın beni.
***
Gözlerinde bulduğum huzuru
ebedi uykumda bile bulamam, sevdiğim.
Değil seni üzmek, seni severken bile
incineceğinden korkarım, sevdiğim…
***
Her an içimi yakıyor hasretin, sevgili,
Kalbim duracak, ciğerim sönecekmiş gibi.
Her an içimi yakıyor hasretin,
Kül olup bitecekmiş gibi…
***
14 yaşında giydik üniformayı,
Cılız bedenlerimize gençligimizi harcadık Vatan uğruna.
Ama hiç bir zaman keşke demedik biz.
Siz sıcak yataklarınızda uyuyun diye.
Bakmayın gülüp eglendigimize,
Siz gezip tozarken biz ayağımız
yara-bere içinde egitim yaptık.
Siz sevgilinizle müzigin ritminde kendinizi kaybederken
Biz düdük sesiyle kollarımız parçalana kadar
“Vatan sağolsun!” diyerek süründük.
Siz alkolden 3 kuruşluk insanların kollarına düşerken
Biz yanı başımızda susuzluktan
bir heykel gibi yerlere yapışan adamlar gördük.
Siz “aşk” dediniz, biz “Vatan” dedik.
Ne yaptıysak olmadı, kötü olan yine biz olduk.
Olsun biz yine susar, bi sigara daha yakarız,
ama şunu asla unutmayın:
Şayet bir gün güneş bizimle doğup, bizimle batmazsa
sizin için de artık güneş doğmayacaktır.
Bizi tsk yı yıpratanlar diye lanse etmeye çalışanlara
Məktəb üzrə keçirilən idman yarışlarında ayağımı bərk zədələmişdim. Qapanıb qalmışdım evdə. Yamanca darıxırdım. Baş qatan bir məşğuliyyət vardısa, o da televizora baxmaqdı.
Kanallardan biri ermənilərin pis, murdar xasiyyətləri haqqında veriliş hazırlamışdı. Studiyadakılar növbə ilə onların əcaib-qəraib yaltaqlığından, ikiüzlülüyündən, yalançılığından, satqınlığından danışır, oğru olduqlarını isə daha artıq qabardırdılar. Oğurluq qeyri-insani, həm də baş ucalığı gətirməyən bir xüsusiyyətdir. Lakin ermənilərin oğurluğu adi yox, tayı-bərabəri olmayan, bənzərsiz oğurluqdur. Ən böyük oğurluqları da türklərdən elədikləridir. Ermənilər adlarımızı, musiqimizi, musiqi alətlərimizi, xalçalarımızı, abidələrimizi, yeməklərimizi, ən başlıcası, torpaql arımızı oğurlamışdılar. Birdən yox, tədricən, tarix boyu, nəzərə çarpmadan, həm də qeyri-adi yollarla. Sonra da hamısını utanmaz-utanmaz, vicdansızcasına öz adlarına çıxmış, bizi danmışdılar…
Ermənilərin namərdliyi məni hiddətləndirmişdi. Axırda hislərimi cilovlaya bilməyib bərkdən bağırdım:
— Pah atonnan! Bu ermənilər nə oğru xalq imiş!..
Elə bu zaman otaqda tək olmadığımı xatırladan cırıltı səsi eşitdim. Nənəmdi, divanda qurcalanırdı. Bayaqdan yarıuzanmış halda gözucu televizora baxırdı.
Handan-hana xəfifcə qımışaraq:
— Ermənilər binayi-qədimdən oğrudular, bala, — dedi.
— Sən hardan bilirsən, ay nənə? — sadəlövhlüklə soruşdum.
— Eh, mən onların dabbağda gönünə bələdəm! Amma bunları, sadəcə, bilmək yox, yaxşıca yadda saxlamaq lazımdır, bala!..
Sonra nənəm mənə şahidi olduğu köhnə bir erməni oğurluğundan danışdı.
Baban kənd məktəbində dərs deyirdi. Sayılıb-seçilən tarix müəllimi idi.
Bir dəfə atan sinif yoldaşları ilə dağa çıxmışdı. Qayıdanda özü ilə bir bağlama gətirmişdi. İçi insan sümükləri, saxsı qab-qacaq qırıqları, qədim dəmir pullarla dolu idi. Hansısa mağaradan tapmışdılar.
Səhərisi baban atanı da özünə qoşub həmin mağaraya yollandı. Əlavə bir neçə məişət əşyası-filan da yığıb gətirdi. Onları səliqə ilə bir qutuya yerləşdirib mənə verdi:
— Arvad, — dedi, — bunu elə yerə qoy ki, uşaq-muşaq əli dəyməsin. Bakıya, Elmlər Akademiyasına aparacağam. Alimlərə göstərəcəyəm.
Savadsız arvad idim.
— A kişi, — dedim, — sür-sümük alimlərin nəyinə gərəkdi? Nə danışdığımı heç özüm də bilmirdim.
— Sənin belə şeylərdən başın çıxmaz, arvad. — Baban səsini qaldırdı. — Bunlar adi, yaxın keçmişin sür-sümüyü deyil. Tarixdir! Həm də qədim tarixdir!..
Yenə heç nə qulağıma girmədi.
— Nədi, buna görə indi bir də durub burdan Bakıya gedəcəksən? Belə vacibdir, nə çoxdur Bakıya gedib-gələn, ver birinə aparsın də…
— Yox, bu işi hər adam yarıtmaz! Özüm getməliyəm. Gördüklərimi alimlərə ətraflı danışmalıyam. Onlarda maraq, həvəs oyatmalıyam. Yoxsa Allah bilir, alıb hara atacaqlar.
Qutunu qaldırıb şkafın üstünə qoydum.
Baban bayıra çıxanda qapının ağzında erməni qonşumuz Siranuş arvadla az qala toqquşacaqdı. Demə, bayaqdan qapının dalında durub gizlicə bizə qulaq asırmış…
Tək qalanda Siranuş arvad hərləyib-fırlayıb məndən soruşdu:
— Qutudakı nədir?..
— Bekara şeydi, — dedim.
— Bekara şeydisə, niyə göstərmirsən? — Siranuş qır-saqqız olub qopmadı.
Arvadın inadkarlığı məni həm təəccübləndirdi, həm də cin atına mindirdi. Qutunu gətirib açdım.
— Hə, bax, gözüyün qurdu ölsün! — dedim. — Yoxsa gecə yuxunu qarışdırarsan.
Sür-sümüyü görən kimi Siranuşun çəkiləcəyini düşünürdüm. Əksinə oldu. Arvad sür-sümüyə, saxsı qırıqlarına, paslı dəmir pullara çox həris gözlərlə baxırdı.
Onları bir-bir o tərəf-bu tərəfinə çevirə-çevirə öz-özü ilə danışırmış kimi mızıldandı:
— Hə, doğrudan da, bunlar qədim erməni dövlətinin qalıqlarına oxşayır.
— Onu sənə kim dedi, ay Siranuş?— Mat-məəttəl soruşdum.
— İndicə ərinə sən demirdin? Özcə qulaqlarımla eşitdim.
Mənim də təəssübkeşliyim tutdu.
— Bəs onu eşitmədin ki, ermənilər bu torpaqlara dünən-srağagün gəliblər? —Hirslə qutunun qapağını örtüb ortalıqdan götürdüm.
Bakı səfərinə hazırlaşan baban səbirsizliklə yay tətilini gözləyirdi. Deyirdi, Akademiyadakı alimləri yığıb elimizə-obamıza gətirəcəyəm. Gəlib gəzib-dolansınlar, görüb-götürsünlər, araşdırsınlar. Tariximizin daha bir qaranlıq səhifəsini də işıqlandırsınlar. Bir daha erməniyə anlatsınlar ki, bu torpaqlar türk torpaqlarıdır…
Yay tətilinə az qalmışdı. Bir gün baxdım ki, qutu şkafın üstündə yoxdur. Fikirləşdim ki, yəqin, baban özü götürüb harasa qoyub. Babandan soruşan kimi barmağını dişlədi. Siranuş arvaddan şübhələndi.
— Havayıdan maraqlanmırmış, — dedi. — Gərək qutunu açıb ona göstərməyəydin.
Saymazyana güldüm.
— A kişi, sən də oğru tapdın. Sür-sümük Siranuşun nəyinə gərəkdir?..
— Arvad, ermənini öz arşınınla ölçmə, — baban dedi. — Erməni bizim düşündüyümüzdən də bicdir. Elə şeylərin qədir-qiymətini yaxşı bilir…
Vallah, heç cür inanmırdım ki, Siranuş arvad qutudakılardan nəsə bir şey qana. Axı o da mənim kimi savadsızın biriydi. Bircə elə sür-sümüyü çatmırdı!..
Qaranəfəs Siranuşun üstünə qaçdım. Dili topuq çalsa da, heç nəyi boynuna almadı. Baban sözündə möhkəm adam idi. Siranuşu yoxlamaq üçün təzə bir qutu hazırladı. İçini də zir-zibillə doldurdu. Dedi, Siranuşa xəbər ver ki, kişi mağaradan keçən dəfəkindən də artıq sür-sümük, saxsı qırıqları, qədim pullar yığıb gətirib. Amma çalış, şübhələndirmə. Guya sözgəlişi ağzından qaçırdırsan…
Siranuşla qapı-qonşu, lap bir evli kimiydik. Qapımız qıfıl tanımazdı. Həmişə üzünə açıqdı. Evdə oldum-olmadım, haçan istəsə gələr, gedər, nə istəsə aparar, gətirərdi. Oğurluğunu-filanını da hələ görməmişdim…
Bir gün əvvəl Siranuşu aldatdım ki, qonaq gedəcəyik, ev-eşikdən göz olsun. Samanlıqda gizlənib erməni axçiyini güdməyə başladıq.
Siranuş özünü çox gözlətmədi. Arxayınca evə girib qutunu götürdü. Qoltuğuna vurub bayıra çıxanda qapının ağzında qəfildən yaxaladıq. Özünü itirdi. Qızarıb-bozardı. Çək-çevirdən, hədə-qorxudan sonra o biri qutunu da oğurladığını boynuna aldı. Arvadın hərəkətinə matım-mutum qurumuşdu.
Siranuşun qardaşı İrəvanda adlı-sanlı, məşhur alimdi. O, mağaradan tapılan şeylərin şəkillərini İrəvanda çıxan qəzetlərdə, jurnallarda çap etdirmişdi. Palazqulaq-palazqulaq məqalələr yazmışdı. Gündə bir televizora çıxıb, aləmə səs salmışdı ki, bəs tapdığı mağara (guya özü tapmışdı) qədim erməni məskənlərindəndir. Deməyəsən, bu torpaqların əzəli sakinləri ermənilər imiş.
Moskva, dünya alimləri mağaraya baxmaq üçün tökülüb gəldilər, yazdılar, pozdular, axır çıxıb getdilər. Amma səs-səmirləri eşidilmədi. Elə bil qurbağa gölünə daş atmışdın.
— Səbəbini bilmədiniz, ay nənə?.. — Maraq yenə üstün gəldi.
— Baban soraqlayıb hamısını öyrəndi. Vicdanlı alimlər uzun araşdırmalardan sonra aydınlaşdırmışdılar ki, mağara qədim türklərə məxsusdur. Erməni aliminin yazıb-pozduqları cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyilmiş. Demə, Siranuşun qardaşı da elə bacısı ağıldaymış…
— Nənə, bəs sonra babam bizim alimləri Bakıdan çağırmadı?..
— Çağırdı, bala, amma ermənilər aranı qatdılar, bizi dədə-baba torpaqlarımızdan qovdular. Əvvəl Qarabağa pənah apardıq. Ermənilər Qarabağı da əlimizdən aldılar. Bakıda qərar tutduq. O torpaqların adı babanın son nəfəsində də dilindən düşmədi.
Nənəm dərindən köksünü ötürdü:
— Bilirsən, oğul balası, türkün ta qədim dövrlərdən bəri hər şeyi olub. Gözü-könlü tox yaşayıb. Erməni kimi heç nəyin həsrətini çəkməyib. Bəlkə, elə buna görə çox zaman sahib olduğunun qədir-qiymətini qədərincə bilməyib…
