Month: Dekabr 2022

ŞADMANOVLAR
Kəlbəcərdə mayası sözdən yoğrulanlar
Klassiklərimiz etiraf ediblər ki, Söz adamı barədə yazmaq həm çətindir, həm də asan. Onların adi həyatdan kənarda bir özgə dünyaları olur ki, qapılarını ancaq fitrətdən gələn ilahi təb aça bilir. Bu mənada hər kəs Söz adamı barədə nə isə deməyə bir çox hallarda cəsarət etmir…
Söz adamlarının qəlbini çağlayan-qaynayan bulağa – çeşməyə bənzədənlər də səhv etməyiblər. Bulaq yerin dərin qatlarından necə süzülüb saflaşıb çıxırsa, Söz də, əsil və kamil ifadə də beləcə doğulur: müəllifin ürəyinin cövhərindən, qəlbinin nurundan, duyğularının süzgəcindən süzülüb, qaynayıb-daşır.
Hər bir yaradıcı kəsin söz dünyasında xüsusi, onu riqqətə gətirən, düşündürən, incidən, əzən və sonda rahatlıq verən bir mövzu olur ki, onu oxucularına daha tez tanıdır və oxudur.
Bununla yanaşı, təəssüf ki, bəzən ədəbi aləmdə hiss olunan pərakəndəlikdən girəvəbazlar “məharətlə” istifadə edir, söz yığınından ibarət mədhiyyələr yazır, hətta, qalın-qalın kitablar da buraxırlar. Bu, ilk baxışdan o qədər də qəbahət sayılmır. Çünki illərlə xalqımızın istedadlıları senzuraların paslı qıfılı altında saxlanıb və sıxılıblar. Amma o da var ki, həmin “bolluğun” içərisində baş Sözün yanında boş sözlər də az olmayıb. Əlbəttə, belə “külliyyat”lar Azərbaycan ədəbi aləminə daxil ola bilməz, çünki həmin “əsər”lərin “müəllif”ləri xalqımızın Söz salnaməsini yaratmaq və qorumaq məsuliyyətində və qabiliyyətində deyillər.
Onu da bəri başdan deyək ki, Kəlbəcərdə doğulanların şeir yazmasına, qafiyəli danışmasına təəccüblə baxmayıblar. Bu mənada haqqında söz açmaq istədiyimiz Şadmanovlar ailəsində də istedad tanrıdan gəlmə, ilahi vergi kimi qəbul edilib.
Ailənin ağsaqqalı Yunis müəllimdir. Kəlbəcər rayonunun Təzəkənd yaşayış məntəqəsində 1940-cı ildə anadan olub. 1961-1966-ci illərdə Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutunda ali təhsil alıb. 1988-ci ilə kimi Kəlbəcər rayonunun Zivel kənd orta məktəbində çalışıb. Bədii yaradıcılığa hələ erkən yaşlarından, əslində, tələbəlik illərindən başlayan Yunis müəllimin şeirləri “Kəlbəcər dünyası: yüz şairin bir kitabı” antalogiyasında dərc edilib.
Yunis müəllimin 5 övladı var. O, dörd oğlundan ikisinin (Əkrəm və Nəsimi) Vətənin keşiyində zabit kimi dayanmasından qürur duyur. Yaradıcılığı əsasən klassik aşıq şeirlərindən (divani, qoşma, gəraylı və s.) ibarət olan Yunis müəllimin və oğlanları Bəxtiyarla Nəsiminin könül duyğularından səhifələnən bir toplu var qənşərimdə: “Yoğrulmuşam Kəlbəcərdə”. Kitabın bütünlüklə məziyyətlərindən söz açmaq fikrində deyiləm. Lakin nümunə çəkəcəyimiz şeirlərin fəlsəfi yükünün altına çiyinlərimizi verməyə çalışacam.
Öncə xatırladım ki, buradakı şeirlər basmaqəlib deyillər, baxmayaraq ki, klassik janra daha çox yer ayrılıb. Çox hallarda müəlliflər düşünməyiblər ki, hansısa beyt və ya misra qəlibə sığmayır. Qəlibə sığmayan azad Söz isə fikri daha aydın və rəvandır, müxtəlif yozumlar daşıyır ki, bu da oxucunu düşündürür, fikrinin yüz yerə haçalanmasının fərqinə varmağa məcbur olur. Deməli, əsl qələm sahibləri oxucusunu düşündürməyi və məna ilə məzmunun bir-biri tamamlamasının fərqində olmasını bacarır. Yunis müəllimin “Heyf” rədifli qoşmasına diqqət yetirsək, fikrimizi aydınlaya bilərik:
Dərdlərin böyüyü mənimdir, mənim,
Qoyuldum hədəfsiz kamana, heyf.
Özümdən kəsildi özümə qənim,
Canlar həsrət qaldı canana, heyf.
Nə qədər yurdumdan yoxdu xoş soraq,
Yüklənir çiynimə qəm qalaq-qalaq.
Cansıza can verən loğmana bir bax,
Möhtacdır bir udum dərmana, heyf.
Şimşəklər oynadı başımın üstə,
Mənasz il gəldi yaşımın üstə.
Yunusam, qayıtsam daşımın üstə,
Yuvama demərəm viranə, heyf!
Göründüyü kimi, şair bu qoşması ilə dərdlərini, yurd ağrılarını – kəlbəcərsizlik həsrətini qoşalaşdırıb. Demək, bədii yaradıcılıq nümunələri, əslində, milli-mənəvi dəyərlərdəndir. Çünki, heç bir əsər təsadüfdən yarana bilməz. O, yarandığı dövrün ictimai hadisəsinin ifadəsidir. Burada da şair yağılar tərəfindən yağmalanan yurdunun həsrətini dilə gətirir və əgər o yerlərə dönəcəksə, dağıdılmış, tar-mar edilmiş, külü göylərə sovrulmuş yurdunu viranə adlandırmayacağını dilə gətirir. Yunis müəllimin adıçəkilən kitabda yer alan lirik ağrıları janr etibarı ilə də fərqlənir. Bir gəraylıya da diqqət yetirək:
İnsan oğlu al-qumaşa
İstəyir ki, bükə dostu.
Gəda gəlib keçsə başa,
Hesab etməz tükə dostu.
Əfsanədir dövlət-var da,
Sınaşasan boran, qarda.
Səni qoyub qaçar darda,
Şirin loxma, tikə dostu.
Şəmiloğlu üzə gülməz,
Qəddin əyməz qədirbilməz.
Dil desə də, ürək gəlməz,
İmtahana çəkə dostu.
Əlbəttə, məqsədim yalnız Yunis müəllimin yaradıcılığından ətraflı söz açmaq deyil, bu ailənin timsalında kəlbəcərlilərin ilahi vergili olmasını bir daha dilə gətirməkdir. Bu ailədə ikinci qələm adamı kimi tanınan Bəxtiyardır. Bəxtiyarı digər ailə üzvlərindən fərqləndirən xüsusiyyətlər azdır. Kəlbəcərə, doğma ailəsinə (ata-anası başda olmaqla, qardaşlarına və bacısına, eləcə də əmisigilə, Kamran müəllimin balalarına) olan sədaqəti ilə seçilir. Hərdənbir səbirsizliliyini də hiss etmək mümkündür ki, bu da onun haqsızlığa dözümsüzlüyüdür. Bütün bunlarla yanaşı, Bəxtiyar söz və könül adamıdır, duyğusaldır, hissi güclüdür. 1977-ci ildə müəllim ailəsində Kəlbəcərdə anadan olub. 1984-cü ildə Kəlbəcərdə 1-ci sinfə getsə də, orta məktəbi doğulduğu doğma yurdda deyil, didərgin düşdüyü 1993-cü ildə Murovun bu üzündə bitirib. Uzun müddətdir ki, Xırdalan Pivə Zavodunda çalışır. İctimaiyyətçidir. Kəlbəcərlə bağlı bütün ictimai, bədii-kütləvi tədbirlərdə iştirak edir. Onun da şeirləri ”Kəlbəcər dünyası: yüz şairin bir kitabı”nda dərc edilib.
Atası kimi, oğulun da əzəli-əbədi dərdi, dilinin acılı-şirinli kəlməsi doğma yurd-yuvadan perik düşməsindən, o yerlərin həsrətindən boylanan qəm-möhnətdən yoğrulub. Bunu hiss eləmək o qədər də çətin deyil, Tanrısına xitabən yazdığı “Kəlbəcərə göndər məni” qoşmasında olduğu kimi:
Dünyanı yaradan Tanrı,
Kəlbəcərə göndər məni.
Dəlidağın zirvəsində
Bir qayaya döndər məni,
Kəlbəcərə göndər məni.
Orda yoxluqdan qorxmuram,
Burda toxluqdan qorxuram.
Qartal üçün darıxıram,
Ağlat məni, güldür məni,
Kəlbəcərə göndər məni.
Vurğun dolaşan dağlara,
Ötən-itən o çağlara.
Yetir məni bulaqlara,
Dirilt məni, öldür məni,
Kəlbəcərə göndər məni.
Bəxtiyara olub zülüm,
Yolları kəsibdi zalım.
Mamır olub daşda qalım,
Sən yuvama endir məni,
Kəlbəcərə göndər məni.
Bəxtiyar Yunusoğlunun şeirləri sadə dildə yazılsa da belə, onun hər sətrinin altında bir fəlsəfə yatır. O, sözü bir-birinə söz xatirinə calamır, qafiyə qovmur, çox güman ki, qələminə gələnlər xəyalının dolmuş buludundan damanlardır – dumdurudur, çünki göylərin göz yaşıdır. O, əslində, şeir yazmaq üçün oturub dirsəyini dizinə söykək eləmir, gözləri yol çəkdimi, dumanlı xəyalında səfi pozulmuş durna qatarına bənzər misralarını görür. Əl uzadıb onları bir sıraya düzür, elə bilir ki, bu durnaqanadlı qatarla doğma yerlərə yollanacaq:
Eli köçmüş yurda bənzər,
O haldayam, ağrın alım.
Ruhum hər an yurdu gəzər,
Xəyaldayam, ağrın alım.
Ləl yatağım Kəlbəcərdi,
Vətənsizlik dərd, kədərdi.
İndi yuvam Biləcərdi,
Gör hardayam, ağrın alım!
Fəna dünya dəyirmanı,
Üyüdüb çox pəhləvanı.
Bəxtiyaram, hər bir anı
Zavaldayam, ağrın alım.
Günah olardı xatırlamasaq ki, qardaşların hər birinin saza-sözə mehr-məhəbbəti çoxlarına nümunədir. Əslində, qardaşların hər bir keyfiyyəti örnəkdir. Bəxtiyarın qardaşlarından biri də sazı sinəsinə basanda din-imana qovuşan Cavanşirdir. Məlahətli səsiylə incə zərif barmaqları pərdələrlə eyni ruha köklənəndə telli saz zilli-bəmli yandırıb-yaxır. Elə Bəxtiyarın da kövrələn anlarında ona poeziya diliylə müraciəti bundan irəli gəlir. Bax, bu da bir ailənin musiqili dünyasıdır: yazan, saz çalan və ifa edən bir ailə. Gözdən-nəzərdən uzaq olsunlar… Bəxtiyar yazır:
Cavanşir, qardaşım, bir “Dilqəmi” çal,
Ömrüm körpəlikdən qəm içindədi.
Gen düşəndən ellərimdən, obamdan,
O gündən gözlərim nəm içindədi.
Gün-gündən əriyir qəlbimin yağı,
Sinəmə çəkibdi namərdlər dağı.
Bir də geri dönməz ömrün gənc çağı,
Elə bil varlığım şəm içindədi.
Bəxtiyaram, sinəm hədəf, dərdim ox,
Nə yerdəyəm, nə göydəyəm, məkan yox.
Müəmmadı, mənzil yaxın, kirə çox,
Amalım sirli sitəm içindədi.
Vətənə zabit kimi qulluq edən mayor Nəsimi Şadmanov isə mayor qardaşı Əkrəmdən bir qədər fərqli mövqeyi ilə seçilir, baxmayaraq ki, qulluq göstərdiyi hərbi xidmətdə də o, üzərinə düşən Vətənə xidmət borcunu layiqincə, şərəflə yerinə yetirdiyi üçün saylıb-seçilir (Əkrəm Şadmaov kimi) və komandanlıq tərəfindən dəyərləndirilir. Az-az hərbçi tapmaq olar ki, ruhunda poeziya yuva qursun.
Tanıyaqmı cənab şair-zabitimizi? 1981-ci ildə Kəlbəcərin Zivel kəndində dünyaya göz açıb. 1987-ci ildə Ziveldə orta məktəbə getsə də, həmin doğma məktəbin məzunu olmaq çoxları kimi, ona da Nəsimiyə də nəsib olmayıb. Kəlbəcər erməni-rus qoşun birləşmələri tərəfindən 1993-cü ildə işğal ediləndə onların da ailəsi doğma yurd-yuvadan perik düşüb. Bir müddət Göygöl rayonu ərazisində sığınacaq tapıblar. Sonralar Xırdalana köçüblər. Nəsimi də Xırdalanda sığınacaq tapan Kəlbəcər 20 saylı orta məktəbin səkkizinci sinfini 1994-cü ildə, C. Naxçıvanski adına hərbi liseyi 1998-ci ildə, H. Əliyev adına Ali Hərbi Məktəbi isə 2002-ci ildə bitirərək Hərbi Akademiyada təhsilini davam etdirib. Nəhayət, o, cəbhə bölgəsində Vətənə xidmətə yollanıb. Hazırda Vətənə zabit kimi qulluq göstərən Nəsiminin də qələmindən şeir-sənət nümunələrinin süzülməsi ilk növbədə gendən, soy-kökdən gəlmə ilahi vergisidir. Nümunə üçün Nəsimi Şadmanovun qardaşı Bəxtiyara ünvanladığı bir qoşma-məktuba nəzər salmaq kifayətdir deyək ki, o, əsl söz adamıdır – qəlbi poetik duyğularla silədir, bulaqdır:
Mən sənlə həmişə fəxr eyləmişəm,
Yalan niyə deyim düzə, qardaşım?!
Qohum yüz olsa da, bunu bilmişəm,
Dəyərsən əlliyə, yüzə, qardaşım.
Acı günlər gördük şirin həyatda,
Şirin loxma yedik kasıb büsatda.
Acılı-şirinli bu kainatda
Acı yedirmədin bizə, qardaşım.
Sınmadın zamanın məngənəsində,
Gəzərkən tayların eşq həvəsində.
İtirib-tapsan da hər dəfəsində,
Döymədin heç zaman dizə, qardaşım!
Qibtəylə baxırlar çoxları bizə,
Gəlməsin ailəmiz nəzərə, gözə.
Nəsimi, deyilən acı, düz sözə
Hər kəsə gərəkdir dözə, qardaşım.
Nəsiminin Bəhmən Vətənoğluya ünvanlı bir qoşmasına da diqqət yetirək:
Bəhmən əmi, niyə elə deyirsən,
Hamıya bəllidir, bil, sənin ağlın.
Bir aləmdi, bir şeirdi, bir də sən,
Salır ürəklərə xal sənin ağlın.
Sən arifsən, sən alimsən, sən loğman,
Sözlərin hər kəsə olubdu dərman.
Ürəklər odlara qalanan zaman
Qaynayan bulaqdır, sel sənin ağlın.
Nəsimi söyləyir səndə gördüyün,
Bu nə ahdı, bu nə ufdu, bu nə ün?!
Söz mülkündən bürcü-qala hördüyün
Dilsizə gətirər dil sənin ağlın.
… Məncə, əlavə şərhə ehtiyac yox. Şairlik iddiası olmayan bir ailənin üç nəfərinin şeir-sənət nümunələrindən kiçik bir sovqat ərmağan eləmək istədik…
Sözün yaradıcısı İlahi olduğundan, onu qorumaq da ruhən, qəlbən göylər səltənətinə bağlı olanların payına və qismətinə düşüb. Bu, əlbəttə, şərəfli missiyadır. Belə söz keşikçilərimiz zaman-zaman barmaqla sayılacaq qədər olsalar da, yaddaşlara yazılıblar, klassikləşiblər. Onlara qısaca belə ad vermək olar: ədəbi söz mülkünün sahibləri. Şairlər ailəsi kimi tanınan Şadmanovlar da məhz belələrindəndir – barmaqla sayılanlardandır. Ata və iki oğul yalnız başçısı olduqları ailədə deyil, ədəbi mühitdə də Söz sahibi kimi tanınırlar.
Əlbəttə, bir məqalədə üç el şairinin yaradıcılıq nümunələri sayılacaq şeirlərini təhlil etmək imkanımız xaricindədir. Yunis müəllim başda olmaqla (necə ki, bu gün nəslin başbiləni kimi sayılıb-seçilir, qədir-qiyməti bilinir, qulluğunda dururlar), bu ailənin qələm və söz adamlarına yaradıcılıq uğurları və doğma yurda qovuşmalarını diləyək.
Məhəmməd NƏRİMANOĞLU

Azərbaycan öz mədəniyyəti, incəsənəti, milli-mənəvi dəyərləri ilə dünyada tanınır. Xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərinin kökləri çox-çox qədim zamanlara gedib çıxır. XX əsrdə isə xalqımızın mədəni həyatında yeni bir dövr başladı. Bu, ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlı olan bir dövrdür. Ulu Öndər deyirdi ki, “xalq bir çox xüsusiyyətləri ilə tanınır, sayılır və dünya xalqları içərisində fərqlənir. Bu xüsusiyyətlərdən ən yüksəyi, ən böyüyü mədəniyyətdir”. Məhz ona görə də Ulu Öndər hakimiyyətdə olduğu bütün dövrlərdə xalqın mədəniyyətinin inkişafını həmişə diqqət mərkəzində saxlamışdır.

Bizim nəsil xoşbəxtdir ki, Heydər Əliyevlə bir epoxada yaşamaq bizə nəsib oldu və Ümummilli Liderin mədəniyyətimizə, incəsənətimizə göstərdiyi böyük qayğının şahidi olduq. Mədəniyyətimizin elə bir sahəsi yoxdur ki, Heydər Əliyev qayğısından bəhrələnməsin. Musiqimiz də, teatrımız da, kino sənətimiz də, heykəltaraşlıq və rəssamlığımız da, xalça sənətimiz də bugünkü inkişafında Ulu Öndərin çox dəyərli ideyalarından bəhrələnib.

Bu fikirlər Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, professor, Əməkdar elm xadimi Məhərrəm Qasımlının “Heydər Əliyev və Azərbaycanın milli-mənəvi intibahı” sərlövhəli məqaləsində yer alıb. AZƏRTAC məqaləni təqdim edir.

1969-cu il iyulun 14-də Sovet Azərbaycanının ictimai-siyasi həyatında baş vermiş tarixi dəyişiklik – ömrünü bütünlüklə öz xalqının köklü maraqlarının gerçəkləşməsinə xidmətə həsr etmiş yurdsevər soydaşımız, təşəbbüskar və yüksək enerjili milli kadr Heydər Əliyevin respublikanın ali siyasi rəhbəri vəzifəsinə gəlməsi bir çox başqa sahələrlə yanaşı, mənəvi-humanitar istiqamətin, o cümlədən də milli mədəniyyətimizlə bağlı elmi və mədəni-təşkilati fəaliyyətin sürətli və genişmiqyaslı canlanmasına səbəb oldu.

Ana dili, ədəbiyyat, tarix, musiqi, rəssamlıq, memarlıq, xalçaçılıq, xalq yaradıcılığı və etnoqrafiya kimi ən müxtəlif istiqamətləri cəmləşdirən milli-mənəvi dəyərlər kompleksi o vaxtdan ümummilli lider missiyası ilə fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyevin ən yüksək qayğı və diqqəti ilə himayə olundu. Aradan keçən yarım əsrlik dövr çoxminillik tariximizə yeni tipli milli-mənəvi intibah kimi daxil oldu.

Ötən əsrin 70–80-ci illərində müdrik və uzaqgörən bir rəhbər kimi Heydər Əliyevin Azərbaycanda yeritdiyi siyasətin tərkibində xüsusi yer tutan humanitar istiqamət məhz belə bir iqlimin yaranmasına səbəb oldu. Onun xalqımızın tarixi keçmişinə, klassik ədəbi qaynaqlarına, ana dilinə, milli-mənəvi sərvətlərinə həssas və qayğıkeş münasibəti bu sahənin öyrənilməsi, qorunub yaşadılması işinə güclü təkan verdi. O illərdən başlayaraq milli ruhun güclənməsi, vətənçilik, azərbaycançılıq ideyalarının qüvvətlənməsi nəzərəçarpacaq bir dalğalanma yaratdı. Heydər Əliyevin siyasi himayədarlığı və öndərliyi ilə həyata keçirilən bu ilkin tərpəniş uzunmüddətli bir mübarizə və mücadilənin əsasını qoyaraq, öncə Azərbaycan ziyalılarını, daha sonra isə bütün xalqı strateji məqsədlər üçün səfərbər etdi.

Yüzillərin qan yaddaşını daşıyıb gətirən tarixi-mənəvi dəyərlərə, o sıradan folklor qaynaqlarına göstərilən qayğı və diqqət bütün Azərbaycan miqyasında özünütanıma, özünüdərk və özünəqayıdış proseslərini hərəkətə gətirdi. Əvvəlki onilliklər üçün yasaq olan “Dədə Qorqud”, “Oğuz”, “Oğuz yurdu”, “Ozan”, “Türk mədəniyyəti”, “Qan yaddaşı” anlayışları respublikada yaranmış münbit zəmindən nəşət taparaq, elmi toplantılarda, ədəbi-mədəni yığıncaqlarda, kitablarda, mətbuatda, radio-televiziya verilişlərində boy göstərdi.

Mənəvi yaddaşın və milli özümlülüyün bərpası İçərişəhər, Şuşa, Ordubad, Gəncə memarlıq komplekslərinin milli qoruq elan edilməsindən, qədim xalçaların muzey-qoruğa (“Xalça muzeyi”nə) cəmləşdirilməsindən, sazı-sözü, muğam sənətini, xalq mahnılarını və rəqs-oyun mədəniyyətimizi himayə edən rəsmi qurumların (Azərbaycan Aşıqlar Birliyi, “Aşıq Pəri Məclisi”, “İrs”, “Atəşgah”, “Gülüstan”, “Yallı” və s. kimi məşhur xalq kollektivləri, “Muğam teatrı”, “Dastan teatrı” , “Ozan-Aşıq Muzeyi”) yaradılmasından, kütləvi folklor nəşrlərindən, folklorun geniş miqyasda təbliğindən (folklor festivalları, saz bayramları, “Bulaq” və “Ozan” verilişləri, qəzet və jurnallarda folklor səhifələri) başladı və az sonra öz uğurlu nəticələrini göstərdi. Artıq 70-ci illərin ortalarından soy-kökə, milli kimlik məsələlərinə, tarixi qaynaqlarla bağlı problemlərə təkcə alim, müəllim və tələbələrə məxsus ixtisas auditoriyalarının yox, bütün ziyalı təbəqələrinin, o cümlədən gənclərin xüsusi həssaslıq göstərdiyi duyulmaqda idi.

Təkcə belə bir faktı xatırlatmaq kifayətdir ki, 1978-ci ildə akademik Həmid Araslının nəşrə hazırladığı “Kitabi-Dədə Qorqud” kitabı böyük tirajla çapdan çıxdıqdan az sonra sürətlə satılıb qurtarmışdı. Eyni sözləri həmin illərin digər elmi və kütləvi folklor nəşrləri (“Koroğlu”, “Azərbaycan dastanları”, “Aşıq Ələsgər” və s.) haqqında da söyləmək mümkündür. Kütləvi informasiya vasitələrində folklor irsimizin təbliğinin xalq tərəfindən böyük maraq və rəğbətlə qarşılanması o illərdə radio və telepoçta gələn məktubların sayından da görünməkdə idi. Belə ki, 1975-ci ildə radionun “Bulaq” verilişinin ünvanına həftə ərzində 100–150 məktub daxil olmuşdur. 1979-cu ildə “Ozan” verilişinin həftəlik poçtu daha yüksək göstərici (150– 200 məktub) nümayiş etdirmişdir.

“Kommunist”, “Ədəbiyyat və incəsənət”, “Sovet kəndi”, “Azərbaycan gəncləri” qəzetlərinin, “Azərbaycan”, “Qobustan”, “Ulduz”, “Kənd həyatı” jurnallarının poçtunda da xalq yaradıcılığı ilə bağlı materiallar xeyli yer almışdır. Bütün bunlar 70-ci illərdə folklor işinə ümumxalq miqyasında həssaslığın səviyyəsini müəyyənləşdirmək baxımından böyük tarixi-mədəni əhəmiyyətə malikdir. Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dönəmində (1969–1982) folklorun təbliği, nəşri və tədqiqi istiqamətində həyata keçirilən iri miqyaslı tədbirlər bır qayda olaraq onun şəxsi təşəbbüsü, birbaşa sərəncamı və qayğısı sayəsində mümkün olmuşdur.

Ulu Öndərin respublikaya rəhbərliyini birinci dövrü bir tərəfdən sistemli və sanballı folklor nəşrlərinin vüsət alması ilə səciyyəvidirsə, başqa bir tərəfdən də xalq yaradıcılığı ilə bağlı təşkilati tədbirlərin – aşıqların qurultaylarının çağırılması, “Koroğluya qayıdaq” rubrikası altında silsilə ozan-aşıq tədbirlərinin, dastan axşamlarının təşkil edilməsi, böyük xalq sənətkarlarının yubileylərinin keçirilməsi, xalq istedadlarını üzə çıxaran folklor festivallarının, sonralar ənənə halını alan və Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə bir çox istedadlar bəxş edən məşhur “Xan bülbül” müsabiqələrinin təşkil edilməsi və s. ilə əlamətdardır. Azərbaycan Respublikasının mədəni həyatında mühüm hadisəyə çevrilən həmin tədbirlərin böyük əksəriyyətində Heydər Əliyev vaxt taparaq özü şəxsən iştirak etmiş, milli-mənəvi dəyərləri yüksək qiymətləndirən ürək sözlərini söyləmiş, xeyir-duasını vermişdir.

Şübhəsiz ki, respublikanın başında duran birinci şəxsin belə bir mövqe nümayiş etdirməsi həm bu tədbirlərin təşkilatçı və iştirakçılarını, həm də sözün geniş mənasında, xalqı ruhlandıraraq milli-mənəvi dəyərlərimizə qarşı həssaslığı gücləndirmişdir. O illərdə respublika rəhbəri tərəfindən “Xalqın istedadı, onun yaradıcılıq dühası “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu” və başqa epik əsərlərdə bütün dolğunluğu ilə təcəssüm tapmışdır” – fikrinin söylənilməsi heç də təsadüfi deyildi. Heydər Əliyevin söylədiyi bu və bu qəbildən olan digər istiqamətverici mülahizələr elm və sənət adamlarını milli-mənəvi dəyərlərin öyrənilməsi, qorunması və böyüməkdə olan gənc nəslə mənimsədilməsi işinə yönəldirdi.

Həmin illərdən başlayaraq folklor problematikası elm və bədii yaradıcılıq təşkilatlarının fəaliyyətində aktiv şəkildə gündəmə daxil oldu. Elə buna görə də o vaxtdan etibarən elmi idarə və tədris müəssisələrində türk mifologiyası və qədim türk epos mədəniyyəti, xüsusən də “Kitabi-Dədə Qorqud”la bağlı elmi müzakirələr keçirilməyə başlandı, problematik məqalələrdən ibarət toplular nəşr edildi, eposun elmi-tənqidi mətninin hazırlanması ilə əlaqədar vacib elmi-nəzəri işlər görüldü. H.Araslı, M.H.Təhmasib, M.Seyidov, F.Zeynalov, T.Hacıyev, S.Əlizadə, Ş.Cəmşidov, E.Əlibəyzadə, B.Abdulla və başqa tədqiqatçıların bu sahədəki elmi fəaliyyəti gücləndi. Azərbaycan folklorşünaslığının ən mötəbər tədqiqatçılarından olan M.H.Təhmasibin “Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər)” (Bakı, Elm, 1972) adlı sanballı monoqrafiyası da bu dövrün məhsulu oldu.

“Qobustan”, “Azərbaycan”, “Ulduz” jurnallarında, “Azərbaycan filologiyası”, “Filologiya məsələləri” məcmuələrində türk mifoloji düşüncə sistemi, tarixi-etnik yaddaş, soykökə qayıdış, milli kimlik probleminin folklor və etnoqrafiya mədəniyyətimizdə inikası məsələlərinə həsr olunmuş çoxsaylı məqalələrin ardıcıl şəkildə çap olunması da elmi-mədəni həyatın milli ovqatını əks etdirirdi. 70-ci illərdən start götürən Dədə Qorqud hərəkatı qarşıdan gələn onilliklərin Qorqud elmi məkanına çevrilməsini təmin edə bildi: Azərbaycan qorqudşünaslığı bir-birinin ardınca abidənin kamil mətnlərini nəşr etdi, Dədə Qorqudla bağlı sistemli araşdırmalar ortaya çıxdı.

Qorqudşünaslığın ən nüfuzlu elmi toplantıları təkcə keçmiş Sovetlər İttifaqı miqyasında deyil, beynəlxalq səviyyədə də Azərbaycanda mərkəzləşdi. Qorqudçuluq təkcə elm-təhsil sistemi ilə çərçivələnmədi. Yazıçılar, rəssamlar, heykəltaraşlar, kinematoqrafçılar Dədə Qorqud mövzu və motivlərinə üz tutdular. Anarın ssenari müəllifi olduğu “Dədə Qorqud” filmi bu sahədə ən böyük uğurlardan biri oldu. Azərbaycan hüdudlarından çox-çox uzaqlarda da böyük şöhrət tapan bu gözəl kino əsəri Qorqud obrazının və eposdakı vətənpərvərlik, qəhrəmanlıq, bahadırlıq ideyalarının təbliğində ölçüyəgəlməz dərəcədə böyük rol oynadı.

Qorqud ruhunun, milli ideyaların, oğuz mənəvi-estetik dünyasının yenidən xalqa mənimsədilməsində “Dədə Qorqud” filmi ilə yanaşı, M.Abdullayev, F.Əliyev, M.Avşar və başqa tanınmış rəssamların Dədə Qorqud motivləri əsasında çəkdikləri silsilə rəsm əsərləri, xalça ustalarının hazırladıqları Qorqud xalçaları, çağdaş heykəltaraşlıqda yer alan çeşidli Qorqud motivləri də əhəmiyyətli iş gördü. Qorqud ruhuna qayıdış İ.Şıxlı, Ə.Cəfərzadə, İ.Hüseynov, Anar, Elçin, M.Süleymanlı, F.Kərimzadə, Ə.Muğanlı, S.Oğuz, V.Nəsib, M.Oruc kimi yazıçıların yaradıcılıq axtarışlarında öz əksini tapdı: onların qələmə aldıqları müxtəlif səpkili nəsr əsərlərinin dil və üslub keyfiyyətlərində “Kitabi-Dədə Qorqud” eposuna məxsus poetik-üslubi maneralar, bədii-estetik cizgilər qabarıq yer aldı.

O illərdə R. Rza, O. Sarıvəlli, H. Arif, B. Vahabzadə, N. Xəzri, X.R.Ulutürk, M.Araz, M.Günər, M.İsmayıl, M.Yaqub, N.Həsənzadə, S.Rüstəmxanlı, Dilsuz, A.Abdullazadə kimi istedadlı şairlərin şeirlərində Qorqud motiv və obrazları milli-tarixi özümlüyün poetik ifadəsinə çevrildi. Ötən əsrin 80-ci illərində azadlıq hərəkatının xüsusi bir vüsətlə dalğalanmasında, 90-cı illərin əvvəllərində milli istiqlal mücadiləsi və Vətən torpaqlarının bölünməzliyi, bütövlüyü uğrunda mübarizə prosesində “Qorqud” və qorqudçuluğun müstəsna mənəvi dəstəyi oldu.

Müstəqilliyin ilk illərində Azərbaycanın üzlədiyi faciəli böhranı xalqın tələbi ilə 1993-cü ilin yayında hakimiyyətə qayıdıb müdriklik və qətiyyətlə aradan qaldıran ümummilli lider Heydər Əliyev yeni şəraitdə milli-mənəvi dəyərlərin qorunub zənginləşdirilməsini suveren dövlətin prioritetləri səviyyəsinə yüksəltdi. Bu mənada 1996-cı ildə Xəzər dənizində müstəqil Azərbaycanın ilk nəhəng üzən qazma qurğusunun “Dədə Qorqud” adı ilə fəaliyyətə başlaması da çox təbii göründü. Nəhəng qurğunun açılışında iştirak edən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev öz çıxışında “Dədə Qorqud” adının tarixi simvolikasında yer alan müdriklik və uzaqgörənlik anlamlarını xüsusi vurğuladı.

Ən nəhayət bütün bunların məntiqi nəticəsi kimi 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının 1300 illik yubileyinin qeyd olunması barədə tarixi Fərman imzaladı. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının 1300 illik yubileyinin UNESCO tərəfindən dünya miqyasında keçirilməsi təşəbbüsünü də Azərbaycan Respublikası adından Prezident Heydər Əliyev qaldırdı və az sonra həmin beynəlxalq qurum yubileylə bağlı təklifi qəbul etdi.

Ulu öndər klassik irsin, keçmişin ən yaxşı dəyərlərinin çağdaş nəsillərin milli ruhda tərbiyəsində önəmini vurğulayaraq deyirdi: “Müstəqil dövlətimiz üçün taleyüklü məsələlərin həyata keçirilməsi tariximizin bir çox qaranlıq səhifələrini açmaqla kimliyim tam müəyyən etməyi, milli kökləri ilə bağlı yeni təfəkkürlü gənc nəsil yetişdirilməsini zəruri edir. Keçid dövrünün çətinliklərinə, ağır proseslərinə baxmayaraq, biz öz tarixi keçmişimizin çox dəyərli səhifələrini qısa bir müddətdə aça bilmiş və xalqa göstərməyə nail olmuşuq. Xalqımızın hər bir övladı öz tarixi keçmişini, varisi olduğu mədəni irsi daha dərindən öyrənərək böyük qürur hissi duymağa başlayır və sözsüz ki, bununla fəxr edir”.

Məhz dövlətçilik düşüncəsi kontekstində yanaşma və dəyərləndirmə nəticəsində Heydər Əliyev dünyası “Kitabi-Dədə Qorqud”un bir qəhrəmanlıq eposu olaraq əsas mahiyyətində duran alp-ərənlik, cəngavərlik motivini yeni, özünəməxsus biçimdə şərh edib mənalandırdı: “Kitabi-Dədə Qorqud” qəhrəmanlıq eposudur, özü də bir cəngavər, bir igid haqqında yox, bütöv bir xalqın qəhrəmanlığını özündə cəmləşdirən bir eposdur. Onun ən böyük ideyası baş sərkərdədən tutmuş böyükdən kiçiyə kimi bütün qəhrəmanlarının doğma torpaqlarını qorumaq uğrunda canlarından keçməyə daim hazır olduqlarını göstərməkdir”.

Tarixi keçmişimizə, əsrlərin daş sınağından keçib gələn saz-söz qaynaqlarımıza, xalqımızın tarixin müxtəlif mərhələlərində yetişdirdiyi ustad sənətkarlara həqiqi qədirbilənliklə yanaşdığındandı ki, onun təşəbbüsü və sərəncamı ilə böyük xalq ozanlarımız Aşıq Ələsgərin 150 illik (1972-ci il), Aşıq Alının 180 illik (1981-ci il) yubileyləri böyük təntənə ilə, ümumxalq bayramı səviyyəsində qeyd olunmuşdur. 1972-ci ildə Heydər Əliyevin qeyri-adi təşkilatçılıq bacarığı və həm də böyük siyasi nüfuzu sayəsində Aşıq Ələsgərin 150 illik yubiley tədbiri Bakı ilə yanaşı, Moskvada da ən yüksək səviyyədə keçirildi.

İstər Bakıda, istərsə də Moskvada keçirilmiş Aşıq Ələsgər yubileyinə keçmiş sovetlər birliyinin bütün respublikalarında ən tanınmış elm, mədəniyyət və incəsənət xadimləri toplanmışdılar. Müxtəlif millətlərdən olan natiqlər Kremlin Qurultaylar Sarayında Aşıq Ələsgərin timsalında Azərbaycan saz-söz sənətinin ecazkar qüdrətindən söz açdılar. Yubiley tədbirlərinin İttifaq miqyasındakı böyük əks-sədası o vaxt hətta erməniləri də Aşıq Ələsgərin 150 illiyini qeyd etmək məcburiyyəti qarşısında qoydu. Ermənistan SSR ərazisində olan Göyçə mahalında – Aşıq Ələsgərin vətəni Ağkilsə kəndində böyük sənətkarın əzəmətli qəbirüstü abidəsi ucaldıldı. Bu, həmin dövrdə Heydər Əliyev nüfuzunun sayəsində əldə edilmiş parlaq bir nailiyyət idi. 2001-ci ildə isə dövlət başçımızın Sərəncamı əsasında Aşıq Ələsgərin 180 illiyi təntənə ilə qeyd olundu. Aşığın adının əbədiləşdirilməsi, poetik irsinin tədqiq və təbliği istiqamətində irimiqyaslı iş aparıldı.

1981-ci ildə Aşıq Alının 180 illik yubileyinin respublikamız-da təntənə ilə qeyd olunması da Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsünün nəticəsi idi. Məhz həmin yubiley qərarından sonra Aşıq Alının poetik irsinin toplanılması, nəşri və təbliği sahəsində geniş miqyaslı elmi-təcrübi işlər aparılmış, böyük el sənətkarının yaratmış olduğu bənzərsiz və zərif söz inciləri itib-batmaqdan qorunmuşdur.

Ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq istedadlı el sənətkarlarının yaradıcılıq və ifaçılıq sahəsində qazandıqları uğur və nailiyyətlərə görə bir çox dövlət təltiflərinə layiq görülməsi də Heydər Əliyevin xalq yaradıcılığına, folklora qayğıkeş münasibətinin əyani ifadəsi olmuşdur. Həmin illərdə tanınmış el sənətkarları Aşıq Hüseyn Cavan, Aşıq Şəmşir Qocayev, Aşıq Şakir Hacıyev, Aşıq Əkbər Cəfərov, Aşıq Ədalət Nəsibov, Aşıq Pənah Pənahov və Aşıq İmran Həsənov “Əməkdar incəsənət xadimi”, musiqi folklorunun əvəzsiz ifaçıları olan İzzətalı Zülfüqarov, Ələsgər Şəkili və Əli Kərimov isə “Azərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adına layiq görüldülər.

Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, bu ənənə müstəqillik illərində də davam etdirildi. Ədalət Nəsibov, İsfəndiyar Rüstəmov kimi qocaman ustadlara fəxri Prezident təqaüdünün verilməsi, Aşıq Əhliman Rəhimov və Ədalət Dəlidağlının “Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri adına layiq görülməsi buna sübutdur. İstedadlı saz-söz ifaçıları və folklor kollektivləri ötən əsrin yetmiş-səksəninci illərində Heydər Əliyevin yaratdığı imkanlar sayəsində dəfələrlə beynəlxalq festivallara göndərilmişdi. Azərbaycan rəhbərliyinin ruh yüksəkliyi ilə uğurladığı xalq istedadları Fransa, İspaniya, Yunanıstan, Bolqarıstan, Macarıstan, Polşa, Hollandiya, Monqolustan, Çin, Almaniya və Avstriyada keçirilmiş Beynəlxalq Folklor festivallarından respublikamıza laureat adı ilə qayıtmışdılar.

Qazanılmış uğurlar həmin dövrdə respublikada folklor istedadlarına yaradılmış gözəl şəraitin məntiqi nəticəsi idi. Təkcə belə bir faktı xatırlatmaq yetərlidir ki, 70–80-ci illərdə başqa respublikalarda folklor kollektivləri ictimai əsaslarla fəaliyyət göstərdikləri halda, Azərbaycanda belə qurumlar mədəniyyət sarayları strukturuna yerləşdirilərək büdcədən maliyyələşdirilirdi.

1980-ci ildə respublika rəhbərliyinin göstərişi ilə Ağstafada “Saz məktəbi”nin açılması, daha sonra Tovuzda Hüseyn Bozalqanlı adına “Ozan–Aşıq Muzeyi”nin yaradılması folklorla bağlı görülən böyük tədbirlər cərgəsindədir. Bu dövrdə folklor işinə maraq o qədər güclənmişdi ki, respublika və rayon qəzetlərində folklor səhifə və guşələrinin verilməsi, ali və orta məktəblərdə folklor mərasimlərinin təşkil edilməsi adi hal almışdı. Hətta bir sıra yerlərdə folklor bayramları – “Qurbani saz bayramı” (Cəbrayıl, 1978), “Bayatı bayramı” (Laçın, 1979), “Dastan gecəsi” (Tovuz, 1980), “Koroğluya qayıdaq” (Bakı, 1982) və s. keçirilirdi. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında ardıcıl şəkildə Borçalı, Göyçə, Tovuz, Gədəbəy, Şirvan, Gəncə aşıqlarının konsertləri təşkil edilirdi.

Azərbaycan Respublikası hüdudlarından kənarda – qonşu Gürcüstan və Ermənistan respublikalarında yaşayan Borçalı və Göyçə aşıqları – Əmrah Gülməmmədov, Hüseyn Saraçlı, Kamandar Əfəndiyev, Fətulla Göyçəli, Hacı Bayramov kimi ustad sənətkarlar tez-tez Bakıya dəvət olunur, konsertləri təşkil edilir, repertuarları yazıya alınırdı. Göründüyü kimi, milli mənəvi dəyərlərin qorunub yaşadılması ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlər kompleksinin arxasında olduqca uzaqgörən bir siyasət yürüdülürdü.

Strateji məqsəd daşıyan bu siyasət özünütanıma, özünətapınma, soykökü, tarixi-milli yaddaşı qoruma işinə xidmət edirdi. Heydər Əliyevin yetmiş-səksəninci illərdə milli-mənəvi sərvətlərimizə verdiyi qiymət, göstərdiyi qayğı və diqqət onun doxsanıncı illərdəki fəaliyyətinin də ayrılmaz tərkib hissəsi olaraq qalırdı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçildikdən sonra o, həyatımızın digər sahələri kimi, mənəvi-mədəni dəyərlər istiqamətini də daim diqqət mərkəzində saxlayaraq, bu sahənin perspektivi üçün sistemli tədbirlər həyata keçirdi.

Azərbaycanda folklor işinin yüksək səviyyəli təşkilini həyata keçirmək üçün 1994-cü ildə Milli Elmlər Akademiyasında xüsusi elmi statusa malik Folklor Elmi-Mədəni Mərkəzinin yaradılması həmin dövr üçün çox mühüm bir addım idi. Folklorun toplanması, nəşri, tədqiqi və təbliği sahəsindəki fəaliyyətin köklü şəkildə yenidən qurulması və mənəvi quruculuqda aparıcı istiqamətlərdən birinə çevrilməsi ölkə Prezidentinin humanitar sahədəki strateji siyasətinin tələbi idi. 2003-cü ildən AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu nəzdindəki Folklor Elmi-Mədəni Mərkəzinin müstəqil elmi-tədqiqat qurumuna – Folklor İnstitutuna çevrilməsi bu sahəyə qayğı və himayənin nə qədər güclü olduğunu bir daha təsdiqlədi.

2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində “Folklor haqqında Qanun”un qəbul edilməsi və Prezident Heydər Əliyev tərəfindən təsdiqlənməsi faktı da müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin mənəvi humanitar həyatında folklor mədəniyyətinə diqqət və qayğının əyani təzahürü idi. Bu həssas münasibətin nəticəsi olaraq elmi-tədqiqat müəssisələrində, universitetlərdə, konservatoriyada, eləcə də kütləvi informasiya vasitələrində folklor işinə xüsusi maraq göstərilməyə başlandı. Azərbaycan folklor və etnoqrafiya mədəniyyətinin geniş arenada tanıdılması məqsəd ilə “Folklor və etnoqrafiya” beynəlxalq elmi jurnalı işıq üzü gördü. Ümummilli Liderin mədəniyyətimizin inkişafına diqqət və qayğı nəticəsində mədəni irsimiz, incəsənətimiz, o cümlədən aşıq sənətimiz dünya miqyasında tanındı. Onun bu sahəyə görsətdiyi böyük diqqət və qayğının nəticəsi idi ki, Azərbaycan aşıq sənəti 2009-cu ildə UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edildi.

Vaxtilə yasaqlara məruz qalmış Novruz bayramının Azərbaycanda hər il dövlət səviyyəli tədbir kimi keçirilməsi də ulu öndərimiz Heydər Əliyevin ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə sıx şəkildə bağlıdır. 1979-cu ildə İçərişəhərdə keçirilən Novruz şənlikləri onun göstərişi əsasında Azərbaycan televiziyası ilə birbaşa translyasiya edilmişdir. Bu, həmin dövr üçün böyük cəsarət tələb edən bir hərəkət idi. Şübhəsiz ki, belə bir addımın atılmasında böyük siyasi avtoritet kimi Heydər Əliyev şəxsiyyəti mühüm rol oynamışdı. XX əsrin 70–80-ci illərində milli-etnoqrafik həyatımızla bağlı bayram mərasimlərinin keçirilməsini mümkün ola biləcək imkanlar daxilin təşkil və himayə edən Heydər Əliyev doxsanıncı illərdə – hakimiyyətinin ikinci dönəmində Novruz bayramının dövlət statuslu bayramlar sırasına daxil edilməsini gerçəkləşdirmişdir.

Göründüyü kimi, Heydər Əliyev şəxsiyyətinin bənzərsiz tarixi fenomenliyi onun dünya miqyaslı böyük siyasi xadim olmaqla yanaşı, doğma xalqına məxsus adət-ənənələri dərindən bilməsi, onları öz şəxsi həyatının nümunəsində qoruması və yaşatması amili ilə də çıx bağlı idi. Dilimizin, ruhumuzun incəliklərinə, tariximizin dərin qatlarına, ədəbi-mədəni abidələrimizə müdrik meyarlar və dəqiq elmi-nəzəri ölçülərlə qiymət verən Heydər Əliyev təkcə Azərbaycan hüdudlarında dəyərləndirmələr aparmırdı. Onun mülahizə və düşüncələri Azərbaycan mənəvi-mədəni gerçəkliklərini Şərq mədəniyyəti kompleksi, ümumtürk konteksti daxilində təqdim və təhlil edirdi.

Ulu öndər Heydər Əliyevin təkcə Bakıda yox, dünyanın ən müxtəlif yerlərində, ən mötəbər mədəniyyət və siyasət kürsülərində tarixi keçmişimizlə, mənəvi dəyərlərimizlə bağlı söylədiyi fikir və mülahizələr bu baxımdan öz konseptuallığı ilə seçilirdi. Mənəvi mədəniyyətlərimizin tarixi köklərinin türk xalqlarının ortaq keçmişində – vahid etnik-mədəni sistem daxilində təşəkkül tapması fikrini Heydər Əliyev özünəməxsus məntiq və faktlar əsasında açıqlayırdı. “Biz, adətən, böyük tariximiz haqqında, xalqlarımızın böyük tarixi mədəniyyəti haqqında danışarkən, birinci növbədə, onların yaratdıqları bədii əsərlərə, şairlərimizin, yazıçılarımızın əsərlərinə istinad edirik, onları nümunə gətiririk”.

Heydər Əliyevin nitqinin səlistliyi onun xalqının şifahi və yazılı ədəbiyyata vurğunluğundan irəli gəlirdi. Klassik və müasir Azərbaycan yazıçılarının əsərlərini onun sevdiyi qədər heç kəs mütaliə etmirdi. Dünyada bütün zamanlar üçün natiqliyin yeganə ustası Demosfen sayılır. O, öz çıxışları ilə Makedoniyalı İsgəndər kimi dünya fatehini qorxuya salırdı. Heydər Əliyev ondan fərqli olaraq iki dildə böyük söz ehtiyatına malik idi, elə bir jurnalist sorğusu və problem yox idi ki, onun qarşısında aciz qalsın. Elmin, incəsənətin, ədəbiyyatın, texnikanın və istehsalın elə bir sahəsini tapmaq mümkün deyildi ki, onun barəsində ən bacarıqlı tədqiqatçı, sənətşünas və mütəxəssis kimi söz açmasın. Natiqliyinə görə Heydər Əliyevi ancaq Siseron və Demosfenlə müqayisə etmək olar. Onun dövlət rəhbərliyindən əvvəl işlədiyi yüksək vəzifələrdə ancaq rus dili işlənirdi. Lakin həmişə xalqla – zəhmət və sənət adamları ilə təmasda olan ölkə başçısı daim ana dilinin inkişafına çalışırdı. O, gülərüzlüyü, səmimiliyi, bir də saf söhbətləri ilə əbədilik yaddaşlara həkk edilib.

Sevindirici haldır ki, 2023-cü il ölkəmizdə “Heydər Əliyev İli” elan edilib. Xalqımız öz Ulu Öndərinin anadan olmasının 100-cü ildönümünü fərqli ovqatla qeyd etməyə hazırlaşır. 44 günlük Vətən müharibəsi şanlı Zəfərlə başa çatdı, rəşadətli Azərbaycan Ordusu Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Qarabağı azad etdi. Xalqımızın 30 illik yurd həsrətinə, torpaq nisgilinə son qoyuldu. Biz doğma Qarabağımıza qovuşduq. Bu Zəfərə gedən yolun əsasında Azərbaycanın böyük oğlu, dünyaşöhrətli siyasətçi, dahi Heydər Əliyevin ölməz ideyaları dayanır.

Heydər Əliyevin mədəniyyət siyasətinin reallaşması işində bu gün Ulu Öndərin adını şərəflə daşıyan Fondun böyük xidmətləri vardır. Fondun muğam sənətimizin inkişafına, Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada tanınmasına, milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliğinə həsr etdiyi davamlı tədbirlər olduqca əhəmiyyətlidir. İndi Bakıda Beynəlxalq Muğam Mərkəzi fəaliyyət göstərir, Milli Xalça Muzeyi inşa olunub, yeni sərgi salonları yaradılır. Bunlar Heydər Əliyev ideyalarında güc alan dövlət başçımızın həyata keçirdiyi mədəniyyət siyasətinin real nəticələridir.

Bütün mübariz həyatı boyu apardığı qlobal, uzaqgörən və taleyüklü siyasətlə vətən, millət öndərinə, qurtuluş gətirən xilaskara çevrilən Heydər Əliyevə Azərbaycan xalqının dərin, sarsılmaz sevgisi və sonsuz ehtiramı yığıncaq və toplantılarda tez-tez diqqəti çəkən “Heydər – Xalq” şüarında çox dəqiq ifadə edilmişdir. Xalq öz Ümummilli Liderini ruhunun, varlığının yenilməz ifadəçisi və əvəzolunmaz tərcümanı kimi görür.

Mənbə: https://azerab.az/

Ozan-aşıq ənənələrinin zənginləşməsində mühüm xidmətləri olan Aşıq Ələsgərin yubileyi çoxəsrlik keçmişə malik aşıq sənətinin bayramıdır

Azərbaycan xalqı özünün zəngin tarixi, maddi-mədəniyyət abidələri, ədəbiyyatı, incəsənəti və musiqi mədəniyyəti ilə haqlı olaraq fəxr edir. Eyni zamanda, həyata keçirilən uğurlu dövlət siyasəti mədəni irsimizin qorunmasını, dünyada geniş təbliğini təmin edir. Prezident İlham Əliyev müvafiq Sərəncamı əsasında Azərbaycan aşıq sənətinin görkəmli nümayəndəsi, böyük saz və söz ustadı Aşıq Ələsgərin anadan olmasının 200 illiyinin  qeyd olunması da bu baxımdan xüsusi qeyd edilməlidir. Sərəncamdan irəli gələn vəzifələrin yerinə yetirilməsi istiqamətində mühüm işlər görülməkdədir. Bundan başqa, İlham Əliyev noyabrın 30-da “Aşıq Ələsgərin abidəsinin ucaldılması haqqında” Sərəncam imzalayıb. Sərəncama əsasən, Bakı şəhərində ustad sənətkarın abidəsi ucaldılacaq.

Ekspertlərin fikrincə, Aşıq Ələsgərin 200 illik yubileyi ilə bağlı çoxşaxəli tədbirlərin keçirilməsi Azərbaycanda tarixi şəxsiyyətlərə, söz və sənət adamlarının əməyinə verilən yüksək dəyərin göstəricisidir. Görülən işləri tarixi şəxsiyyətlərin irsinə və milli yaradıcılığa göstərilən yüksək dövlət qayğısı kimi dəyərləndirən Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı bildirib ki, Azərbaycan aşıq sənətinin ən görkəmli simalarından biri olan Aşıq Ələsgər irsinə dövlətimiz tərəfindən həmişə yüksək dəyər verilib: “Ozan-aşıq ənənələrinin zənginləşməsində mühüm xidmətləri olan Aşıq Ələsgərin yubileyi çoxəsrlik keçmişə malik aşıq sənətinin bayramıdır. Aşıq Ələsgər irsinə dövlətimiz tərəfindən həmişə yüksək dəyər verilib. 1972-ci ildə Aşıq Ələsgərin 150 illiyi ilə bağlı Ulu Öndər Heydər Əliyevin göstərişi əsasında həm Bakıda, həm də Moskvada – Kreml Sarayında tədbir keçirildi. Heydər Əliyevin göstərişi ilə Göyçə mahalında, Dədə Ələsgərin yurdunda onun büstü ucaldıldı. Bundan sonrakı dönəmlərdə Aşıq Ələsgərin 170, 175, 180, 185, 190 illik yubileyləri də ardıcıl şəkildə dövlət səviyyəsində qeyd olundu. Bu il Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Aşıq Ələsgərin 200 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında” Sərəncamı da Ulu Öndərin Aşıq Ələsgər yaradıcılığına həssas münasibətinin davamı kimi dəyərləndirmək olar”.

Ustad aşığın yaradıcılığı ədəbiyyat nümunələri ilə zəngindir

Professor Məhərrəm Qasımlı bildirib ki, Aşıq Ələsgər yaradıcılığına həm folklor, həm də ədəbiyyat hadisəsi kimi baxmaq olar: “Ustad aşığın yaradıcılığı birbaşa ədəbiyyat nümunələri ilə zəngindir. Onun şeirlərini təhlil etdikdə də bunu görmək olar. Xalqın əxlaq kodeksi, etnoqrafiyasından gələn milli-mənəvi keyfiyyətlər sənətkarın yaradıcılığında öz əksini tapıb. “Aşıq Ələsgərlə bağlı Azərbaycan Televiziyasının “Mədəniyyət” kanalında indiyə qədər çoxsaylı verilişlər yayımlanıb. Bu verilişlərdə ustad aşığın dastan və rəvayətləri təqdim olunub, musiqiləri səsləndirilib. Həmin dastan və rəvayətlərin bir qismini biz albomda yerləşdirmişik. Yubiley ili ilə bağlı klassik irsimizin gənclərə mənimsədilməsi məqsədilə “Aşıq Ələsgər və gənclik” mövzusuna həsr olunan işlər də görürük. Aşıq Ələsgər irsinin beynəlxalq səviyyədə təbliği ilə bağlı da işlərimiz olacaq. Biz istəyirik ki, Ələsgər irsi daha geniş coğrafiyada, Şərq ölkələrində, Avropada, Amerikada, tanıdılsın. Bu istiqamətdə artıq işlərə başlamışıq”,- deyə M.Qasımlı vurğulayıb.

Xalqdan öyrənən və xalqa öyrədən aşıq

“Aşıq Ələsgər Azərbaycan aşıqlığının sənət pasportudur”,-deyən professor bildirib ki, həm tələbələrə, həm də bu sənətə yönələn gənc aşıqlara Aşıq Ələsgəri bir sənət pasportu kimi sinələrində daşımağı vacib bilir.  “Xalqımıza öz sazı və sözü ilə 80 ildən artıq ləyaqətlə xidmət edən Dədə Ələsgər yalnız qüdrətli bir şair-aşıq kimi yox, həm də tanıyanların qəlbində bir ocaq, övliya kimi heykəlləşmişdi. Xalqdan öyrənən və xalqa öyrədən Aşıq Ələsgər “Olmaz” şeirində deyir:

Bu dünyada mən təcrübə еlədim,

Nakəs körpüsündə hеç bünyad olmaz.

Bir mərd ilə acı yеsən, şirindi,

Yüz namərdlə şəkər yеsən, dad olmaz”.

Müşfiqə BAYRAMLI

/ww.yeniazerbaycan.com/

Mənbə: https://azerab.az/

Hər zaman qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik mövzusu ədəbiyyatımızın aparıcı mövzularından olub. Qarabağda 2016-cı ilin Aprel döyüşləri, digər uğurlu əməliyyatlar, ardından isə 27 sentyabrdan 10 noyabra qədər davam edən 44 günlük   Zəfər yürüşü bu ovqatın paralel olaraq poeziyada sanballı şəkildə əks olunması baxımından əhəmiyyətlidir.    
 

AYB-nin son qurultayı üçün “Poeziya” bölməsi üzrə məruzə hazırlamaq şərəfi mənə nəsib olmuşdu. Həmin çalışmamda əsas hissələrdən birini şanlı Zəfər günlərimizin tərənnümü təşkil edirdi. Xüsusi vurğulamağı lazım bildim ki, erməni işğalı, torpaqlarımızın ərazi bütövlüyü kontekstində cərəyan edən bütün hadisələr, nə yaxşı ki, bütövlükdə şeirin diskursunu dəyişdi. “Məzlum xalq” obrazı döyüşkən xalq obrazı ilə əvəz edildi, qalib ordu, qalib əsgər, qalib xalq ifadələri şeirimizdə önə keçdi. Müzəffər Ali Baş Komandan obrazı yarandı, qaçqınlıq, köçkünlük kimi mövzular  bir növ yaddaş faktına çevrildi.     
Əlbəttə, məğlub ölkənin şairi olaraq coşğulu intonasiyaya köklənmək bir qədər çətin idi. Buna baxmayaraq, poeziyamızın çiyninə düşən vətənpərvərlik ruhunun yüksəldilməsi işi Nəriman Həsənzadə, Füruzə Məmmədli, Sabir Rüstəmxanlı, Zəlimxan Yaqub, Məmməd İsmayıl, Vaqif ­Bəhmənli, Barat Vüsal, Musa Ələkbərli, Ramiz Duyğun, Şahin Musaoğlu, Ramiz Qusarçaylının və başqa şairlərin şeirlərində qorunmuşdur. Məlum aprel hadisələrindən sonra Qarabağ məsələsi, ordudakı qalibiyyətlə bağlı poeziyada da qürur əzmi millətin gizli emosiyası kimi üzə çıxdı. Böyük Zəfərimizdən sonra isə poeziya özünü bütünlükdə qələbə intonasiyasına köklədi. Nəriman Həsənzadənin “İlhamın zəfər yolu”, Sabir Rüstəmxanlının “Qarabağa dönüş”, Abuzər ­Turanın “Zəfər çələngi” poemaları, Məmməd İsmayılın “Azərbaycan əsgəri”, Vahid Əzizin “Param-parça illər”, Vaqif Bəhmənlinin “Vətən əsgəri”, Rafiq Yusifoğlunun “Zəfər dastanı”, Ramiz Duyğunun “Qalibiyyət dastanı”, Zeynal Vəfanın “Bu vuruşdan dönən deyil ordum mənim”, Qulu Ağsəsin “Ağdam”, İlqar Fəhminin “Balaca kişilər”, Əyyub Qiyasın “Diriliş marşı”, Gəray Göyyurdun “Dövlətim var, ordum var”,  Adilə Nəzərin “Bu zəfərin mübarəkdir, ey Vətən”, “İki can”,  Bəsti Əlibəylinin “Qübar və qürur nəğmələri”, Zahid Xəlilin “Dəmir yumruq dastanı”, Dayandur Sevginin “Biri Əliyevdir, biri Ərdoğan” kimi poetik mətnləri, Elşad Baratın silsilə şeirləri qələbədən sonra yaranan ən yeni ədəbiyyata artıq “ərəfə” poeziya nümunəsi qismində daxil oldu.  
AYB sədri Anarın ideya müəllifi olduğu nəfis şəkildə nəşr edilmiş “Qarabağ Dastanı. Otuz ilin həsrəti – 44 günün zəfəri” kitabı Rəşad Məcidin “Şuşa havasının əritdiyi nisgil” adlı ön sözlə başlayıb, Qarabağın tarixi və taleyi ilə bağlı bir-birindən maraqlı  publisist yazılarla və “Şeir çələngi” bölməsi ilə davam edir və ideya müəllifinin “Ötən günlərin yazıları”, ön söz müəllifinin “Şuşa gör nələr eylər” yazısı ilə sonuclanır. M.Nuri Parmaksızın Türkiyədə nəşr etdirdiyi “Vatan konulu şiirler” toplusunda yüz şairin türk, azərbaycan və ingilis dillərində olmaqla vətənpərvərlik mövzusunda yüz şeiri yer alıb. Dəyanət Osmanlının tərtib etdiyi “Zəfər duyğuları” antologiyasında 50-yədək Azərbaycan və Türkiyə şairinin mübarək zəfərimizi vəsf edən şeirləri toplanılıb. 
Musa Urudun “Qarabağ balladası”, “Savaş deyir”, Əhməd Qəşəmoğlunun “Tarixin türkü”, “Cavanşir” poemaları, Əsəd Cahangirin “Xarıgülnar”, Abuzər Turanın “Zəfər nəğməsi”, İlham Qəhramanın “Yaddaş”, Dəyanət Osmanlının “İt nəfsi”,   Yusif Nəğməkarın “Çanaqqala”, Elşən Əzimin “Göy üzündə barmaq izi” və “Bir gün sonra”, Balayar Sadiqin  “Zəfər simfoniyası”, Əlirza Xələflinin “Ayrılıq” və “Dönməzlik yolu”,   Şahnaz Şahinin “Zəfər nəğmələri”, Sevinc Nuruqızının “Çanaqqala keçilməz”, Zərəngiz Dəmirçi Qayalının “Cavab ver”, Rəfael Tağızadənin “Qara-qırmızı Xocalı”,  Vaqif İsaqoğlunun “Bizim general”,  Asif Asimanın “Qayıdış” və “Torpaq harayı”, Elnur Uğurun “Hadrut fatehi”, Şəfəq Sahiblinin “Səs” 
və s. poemaları Azərbaycan hərbçisinin qəhrəmanlıq əzmini layiqincə, poetik ustalıqla vəsf edən dəyərli əsərlərdir. 
İstedadlı qazi-şairlərimiz Emin Pirinin, Elvin İntiqamoğlunun adlarını çəkməyin də öz yeri var. 44 günlük Vətən müharibəsinin şəhid zabiti, tank tağım komandiri, istedadlı gənc şair Murad Nağıyevin Türkiyə türkcəsində yazdığı şeiri böyük maraqla qarşılanıb. Qələmlərini silaha, süngüyə çevirən həmkarlarımız müharibənin canlı şahidləri kimi duyğu və düşüncələrini bacarıqla ədəbiyyata daşıya biliblər. 
Bu gün də qəhrəmanlarımızın, şəhidlərimizin, qazilərimizin tarixi hünəri qələmə alınıb tarixə ərməğan edilməkdədir. Barıt qoxulu həmin əsərlərin çoxunun yüz illər sonra qəhrəmanlığımızın parlaq səhifələrinə çevriləcəyinə ümid edirik.   

İbrahim İLYASLI,
Türk Ədəbiyyatı Vakfının fəxri üzvü, şair,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi “Poeziya seksiyası”nın rəhbəri

Mənbə: https://xalqqazeti.com/

Azərbaycan Respublikasının Prezident Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi “Poeziya seksiyası”nın rəhbəri, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Sumqayıt Bürösunun Rəhbəri

Ədəbi camiəni nəsillər üzrə təsnif etmək yeni bir şey deyil. Bunu gərəksiz bilənlər də var. Amma buna alternativ olan bir fikir irəli sürən də yoxdur hələ ki. Görünür, bu təsnifat ədəbi prosesin müəyyən dövrlərini ayrıca öyrənmək ehtiyacından irəli gəlir. Həm də, axı zaman elə bir məfhumdur ki, bütün ədəbi əsərlərə öz möhürünü vurur, öz damğasını basır. Mənimlə eyni ədəbi nəslin, səksənincilər ədəbi nəslinin nümayəndəsi olan dəyərli qələm dostum, tanınmış şairimiz Əlizadə Nurinin 60 illik yubileyi münasibətilə qələmə aldığım bu yazını da elə ordan başlamaq istəyirəm.

Bizim ədəbiyyata gəlmək üzrə olduğumuz 80-ci illərin sonlarını xatırlayıram. Postsovet məkanında “aşkarlıq və yenidənqurma” dalğası ədəbiyyatda anlaşılmaz bir halə yaratmışdı. Yazarlarımız əvvəlcə bu dalğanı alqışlayan müsahibələr verməyə başlamışdı, qismən cəsarətli əsərlər yazılmaqdaydı. Mühit siyasiləşmiş, milliyyətçi düşüncə qabarmış, yazıçı və şairlərimiz inqilabçılara, tərəddüd edənlərə və kommunist olaraq qalanlara bölünmüşdü. Qarşıda millətimizi gözləyən faciələrdən isə hələ xəbərsiz idik.

Ədəbi gənclik qaynar bir qazana düşmüşdü sanki. Bir yandan sovet rejiminin ədəbiyyat adamları, yazarlar üçün yaratdığı münbit şərait əldən çıxır, ədəbi qəzet və jurnallar maliyyə çətinliyi ucbatından fasilələrlə çıxır, kitabların nəşrinə yiyə durulmur, Əkrəm Əylislinin direktoru olduğu “Yazıçı” nəşriyyatı isə gənc şairlərin “papka”larını qoltuğuna verib yola salır, bir yandan da azadlığa təşnə olan ədəbi gənclik inqilabi ruhla yazıb-yaradır, sovet rejiminə öz etiraz səslərini ucaldırdı.

Bu məqamda ustad şairimiz Məmməd İsmayılın rəhbərlik etdiyi “Gənclik” Ədəbi Birliyi, tərtib etdiyi “Yaşıl budaqlar” almanaxı, daha sonra onun baş redaktoru olduğu “Gənclik” jurnalı bizi bu basqıların cəngindən alır, istedadlı gəncliyə yaşıl işıq yandırırdı. Bizim ədəbi nəsil belə qarmaqarışıq bir ictimai-siyasi mühitin övladı idi. 

Əlizadə Nuri yaşıdlarımızın içərisində həmən diqqət çəkən imzalardan, istedadı ilə fərqlənənlərdən idi. Poetik tapıntıları, orijinal bənzətmələri, şeirlərinin bədii yükü ilə ustad şairlərimizin də diqqətini çəkmişdi, haqqında ürək dolusu uğurlamalar yazılırdı. Müəyyən çətinliklərlə başa gəlsə də ilk kitabı nəşr olunmuşdu. Kitab ədəbi tənqid və oxucular tərəfindən maraqla qarşılanmışdı. Buna rəğmən Əlizadə ədəbi mühitdə özünəməxsus təmkinlə davranırdı.

Xalq yazıçısı Kamal Abdullanın rəhbərlik etdiyi Mədəniyyət Fondunun Yazıçılar İttifaqının Şüvəlandakı Yaradıcılıq Evində düzənlədiyi tədbirdə ölkənin gənc yazarları, gənc rəssam və heykəltəraşları, gənc rejissor və aktyorları, gənc müğənniləri, bir sözlə, bütün gənc sənətçilər bir araya gətirilmişdi. Üç gün orada yerləşəcək, müxtəlif ədəbi-bədii, musiqili tədbirlərə qatılacaq, ustad dərslərində iştirak edəcək, ilk dəfə təntənəli şəkildə Novruz bayramını qarşılayacaqdıq. Mərhum aktyorumuz Telman Adıgözəlov, gənc şairlər Əlizadə Nuri və mən bir odada qalırdıq. Bu cür ünsiyyət bizim daha yaxından tanış olmağımıza, bir-birimizin yazdıqlarına daha yaxından bələd olmağımıza vəsilə oldu. Tədbirlərdən sonra odalarda bir araya gəlir, ədəbi müzakirələr açır, mübahisələr edirdik. Hər ikimiz hecada yazsaq da ədəbiyyata fərqli baxış bucaqlarımız, fərqli özünüifadə tərzimiz, fərqli nəfəslərimiz var idi. Amma bu fərqlilik bizim dostluğumuza qətiyyən mane olmur, əksinə, bir-birimizi anlamağa çalışırdıq.

Şüvəlandan başlayan dostluğumuz öz axarı ilə bu günə kimi davam edir, bir-birimizi oxuyur və yazdıqlarımıza münasibət bildiririk. İndi əli 60-ın yaxasında olan şair Əlizadə Nuri tanınmış bir ədib olaraq ədəbiyyatdakı ömrünü şərəf və ləyaqətlə yaşayır. Sözə sədaqətlə qulluq edir. 

Mən həmişə düşünmüşəm ki, şairlik təkcə sənət, peşə deyil, həyat tərzidir, fərqli bir ömür yaşamaqdır. Ədibliyi həyat tərzinə çevirənlər ədəbiyyatda qalmaq haqqı qazanır. Əlizadə məhz həmin şairlərdəndir ki, ömrünü şairanə yaşayır və mənsub olduğu ədəbi nəslin öncüllərindən biri olaraq həmişə oxunacaq, seviləcək və təqdir olunacaq.  

Əlizadə Nurinin ən böyük göstəricilərindən biri çağdaş ədəbi prosesə təsir gücünün olmasında, gənc şairlərin onu ustad gözündə görmələrində, ədəbi tənqidin daim diqqətində olmasında və böyük bir oxucu auditoriyasına malik olmasındadır. Bir şairin 60 yaşda bundan artıq qazanacağı bir şey yoxdur, zatən.

Bu yazıda şair dostumun şeirlərini incələmək, onları təhlil etmək fikrindən tamamilə uzağam. Çünki bu işin öz peşəkarları var və əvvəldə də qeyd etdiyim kimi onlar Əlizadənin yaradıcılığını yetərincə incələyib, ədəbi uğurlarını təqdir edən ədəbi-tənqidi məqalələr yazıb, oxucuların ixtiyarına veriblər. Mən onun yaradıcılığına bütöv bir poeziya çələngi kimi baxıram, yazdıqlarını sevərək oxuduğumu, şəxsinə böyük sayqı duyduğumu diqqətə çatdırmaq istəyirəm.

Təbii ki, yazdıqlarımın hamısının arxasında Əlizadənin zəngin poeziyası və şəxsiyyəti dayanır. Onun yaradıcılığı bizim ədəbi nəslimizin və ədəbi əslimizin ən böyük göstəricilərindən biridir.   

Sonda dəyərli dostum, poeziyamıza həmişə üzağlığı, başucalığı gətirən böyük hərflərlə şair Əlizadə Nurini 60 illik yubileyi münasibətilə həm öz adımdan, həm də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Poeziya seksiyası” olaraq təbrik edir, ona uzun ömür, möhkəm cansağlığı və davamlı yaradıcılıq uğurları diləyirəm!

Telefonuma zəng gəldi. Nömrə tanış olmasa da, zəng edənin səsinin şirinliyi və doğmalığı diqqətimi çəkdi. Amma etiraf edim ki, əvvəlcə tanıya bilmədim. Vəziyyəti duyubmuş kimi, xəttin o başındakı adam – tanımadınmı? – deyə soruşdu və məni çox da intizarda qoymadan əlavə etdi ki,  Ələddin müəllimdir, Ələddin Borçalı!  Sizi tanımamaq olarmı, – dedim, – Ələddin müəllim!

…Sonuncu görüşümüzdən iyirmi il keçir. Bu iyirmi ildə çox şeylər dəyişib – həm ölkəmizin həyatında, həm də şəxsi həyatımızda. Yaşımızın üstə yaş gəlib. Amma Ələddin müəllimin səsindəki əvvəlki şirinlik də yerindədir, həlimlik və mehribanlıq da. 

Borçalıdan pərvazlanmış xalis türk kişisi kimi həmişə böyük hörmət bəslədiyim Ələddin müəllimin bu zəngi məni hədsiz sevindirmişdi. Bir-birimizlə hal-əhval tutub, qərarlaşdıq ki, ən yaxın günlərdə görüşək.

…Və görüşdük. Yaş səksəni haqlasa da, zahirən çox da dəyişməyib. Əvvəlki əzəmət də yerindədir, əvvəlki mərdanə duruş da. Bir az da bəyazlaşmış saçları isə Borçalının başıqarlı dağlarını xatırlatdı mənə. İyirmi ildən sonrakı ilk görüşümüz o qədər səmimi, o qədər isti keçdi ki, vaxtın necə ötdüyünü də bilmədik. Bizi bir-birimizə bağlayan o qədər müqəddəs dəyərlər var ki, günlərlə danışsaq da, qurtarmaz. Bununla belə, nədən danışsaq da, istər-istəməz söhbətmiz fırlanıb Borçalı mövzusuna gəlirdi. Borçalının hər səhifəsi qürur mənbəyi olan tarixi keçmişindən, bu qədim Türk yurdunun bu gün səsi-sorağı dünyaya yayılmış görkəmli ictimai-siyasi xadimlərindən, dövlət, elm və mədəniyyət adamlarından, eləcə də, qəhrəmanlıq tariximizdən – Qarapapaq Borçalı igidlərindən tutmuş ən son İkinci Qarabağ müharibəsində böyük şücaətlə döyüşmüş gənclərimizdən söhbət açdıq. Ələddin müəllimin bu qədər şirin və səmimi söhbəti mənə filosoflardan birinin sözlərini xatırlatdı: «Сян даныш, ся­нин неъя адам олдуьуну дейим».

Doğrudan da, sanki Ələddin müəllimi özüm üçün yenidən kəşf etmişdim. Onun simasında Borçalının ağırtaxtalı kişiləri yenidən gözlərim önündə canlandı. O kişilər ki, bir kəlməsi küsülülər barışdırar, qan düşmənçiliyini aradan qaldırar, öyüd-nəsihət dolu hər məsləhəti gənclərin yoluna işıq saçar. O kişilər ki, sifətinin nuru bir məclisi işıqlandırar, bir elin daim yanar çırağına çevrilər. Və o kişilər ki, bizim onlara hər zaman böyük ehtiyacımız var. Təəssüf ki, sıraları getdikcə seyrəlir.

Bu el ağsaqqalını əlavə təqdimata ehtiyac olmasa da, xatırladım ki, bu gün hamının daha çox Ələddin Borçalı kimi tanıdığı Ələddin Məhərrəm oğlu Həsənov 1942-ci il yanvar ayının 6-da Gürcüstanda – o zamankı Borçalı (indiki Marneuli) rayonunun Yuxarı Saral kəndində anadan olub. Uşaqlığı ikinci dünya müharibəsinin ağrılı-acılı illərinə təsadüf etdiyindən ailədə dördüncü uşaq olan Ələddin yaşıdlarının çoxundan fərqli olaraq maddi çətinlik ucbatından orta təhsilini də vaxtında ala bilməyib – 12 yaşında birinci sinfə gedib. Doğma kəndində ibtidai təhsil alıb, sonra qonşu Aşağı Saral kəndindəki məktəbdə oxuyub. Qasımlı kənd orta məktəbini bitirdikdən sonra isə təhsilini Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (indiki ADPU) fizika fakültəsinin axşam şöbəsində davam etdirib. Ömrünü pedaqoji işə həsr edib – gənclik illərindən başlayaraq təqaüdə çıxana kimi Bakıdakı Mədəni-maarif texnikumunda (indiki Bakı Humanitar kollecində) çalışaraq müəllim adını şərəflə daşıyıb.

Bəzən rüzgarın sərt əsən yelləri də onu dəyişə bilməyib. Haqqın yolundan və dürüstlüyündən heç zaman dönməyib, sözün yaxşı mənasında inadkar, haqsızlığa qarşı barışmaz olub, kimsəyə quyu qazmayıb, vədinə əməl edib, əhdini pozmayıb, bir dərdli görəndə qəminə şərik olub, sevinci bölüşüb.

Bir müəllim kimi yetirmələrinə daim örnək olan Ələddin Borçalı həm də nümunəvi ailə başçısı kimi tanınıb – özü kimi pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan həyat yoldaşı Müşrəvan İslam qızı ilə bərabər Səbinə, Samirə, Mehriban, Sevda və Elxan kimi ləyaqətli övladlar böyüdüb. Qəşəm, Ərsan, Nərgiz, Aysel, Hüseyn, Şəhrizad, Bəhmən, Müşrəvan və Mehin kimi gülüzlü nəvələrin sevimli babasıdır.

Ələddin müəllim görüşə əliboş gəlməmişdi. İki şeirlər kitabını təqdim etdi mənə: 2012-ci ildə işıq üzü görmüş “Külli nemətlərdən yüksəkdir Vətən” və 2022-ci ilin əvvəlində nəşr olunmuş “Qanana rəhmətdir qalan”.

Sazlı-sözlü Borçalıda dünyaya göz açıb, həyatda ilk addımlarını da burda atasan və şeirə-sənətə biganə olasan – heç ağlabatan deyil. Əslində Ələddin müəllimin şeir yazdığını bilirdim. Amma onu da bilirdim ki, bəziləri kimi, yazdıqlarının mürəkkəbi qurumamış redaksiya və nəşriyyatların qapısını yağır edənlərdən deyil. Yazmaq xətrinə yazanlardan da deyil. Şeirlərində həyata baxışını ifadə edir, düşündüklərini və onu düşündürənləri sözün poetik qüdrətinə güvənərək qələmə alır, oxucusunun ürəyinə yol tapmağı, onu düşündürməyi bacarır. Kitablarının on illik faislə ilə (2012 və 2022-ci illərdə – anadan olmasının 70 və 80 illik yubileyləri ərəfəsində) işıq üzü görməsi də  Ələddin müəllimin sözə qarşı məsuliyyətindən xəbər verir və hər iki kitabı onun həm də uğurlu yaradıcılıq hesabatı saymaq olar. Onun üçün əsas olan çox yazmaq, tez-tez nəşr olunmaq deyil, nə yazmaq, indiki yazarlar və kitab bolluğunda oxucuya necə kkitab təqdim etməkdir. Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun təbirincə demiş olsaq, istəyi odur ki, kitabları qalın yox, qalandan olsun.

Ələddin müəllimin şəxsiyyəti ilə yaradıcılığı bir-birini tamamlayır. Gündəlik həyatda necədirsə, gənclərə hansı öyüd-nəsihəti verir, hansı yolu göstərirsə, onun şeirlərində də biz bunun şahidi oluruq. İnsanları bir-birinə qarğış etməməyə, kişi kimi söhbət aparmağa, arxasıza kömək olmağa çağırır. “Yüz fikir bir borcu ödəyə bilməz” kimi məşhur atalar sözünə söykənib “qaşınmayan yerdən qan çıxarma”, “ara qarışdırıb, evləri yıxma”, “kiminsə varına həsədlə baxma” kimi ağsaqqal məsləhəti verir:

Ələddin göstərdi yolu-ərkanı,

Səbr etsən, hər şeyin gələr zamanı.

Sən özünlə bitmiş bilmə dövranı,

Qoru məsləkini, qandırar səni.

Böyük türk şairi N.F.Qısakürək yazırdı: “Cəmiyyət öz daxili dünyasında yatır, amma yuxusunu şairlər görür, yozur”. Bu mənada, Ələddin Borçalı da “yarandığı gündən hey çalxanan” dünyada bu gün baş verənlərə bir şair kimi biganə qala bilmir, dünyanı “kainat mülkündə bir möcüzə” adlandırır.

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bu il Ələddin müəllimin 80 yaşı tamam olub. Ömrünün müdriklik çağlarını yaşayır, yazıb-yaradır. Doğrudur, şeirlərinin birində sağlıq durumu ilə bağlı giley-güzar da eləyir, arada “əcəl cəhd etdi ki, tutsun yaxamdan”, – deyir. Amma şükürlər olsun ki, artıq bu problem arxada qalıb. Özünün də dediyi kimi, qarşıda hələ diyar-diyar gəzməyi, bir el ağsaqqalı kimi elin xeyirində-şərində iştirak etməyi, məclislərdə xeyir-dua verməyi var. Bunu özü bədii dillə daha yaxşı ifadə edir:

Nə yerdən, nə göydən doymamışam mən,

Dünyanın sehrini çözməyim qalıb.

Mən də söhbətindən doymadığım dəyərli ağsaqqalımız Ələddin müəllimə bundan sonra da sağlıqlı və uzun ömür arzulayır və deyirəm, qarşıda hələ çox görüşlərimiz, çox söhbətlərimiz var, təki sağlıq olsun, Ələddin müəllim!

Musa NƏBİOĞLU

Əməkdar mədəniyyət işçisi

Şakir Nadiroğlunu çoxdan tanıyıram. Tanışlığımızın kökündə xalqımızın özü qədər qədim tarixə malik olan SAZ durur. Uzun illərdir ki, İctimai televiziyada çalışır, aşıq sənəti ilə bağlı radio və televiziya verilişlərinin hazırlanmasında böyük xidmətləri var. Təbii ki, bizi bir-birimizə bağlayan saza, aşıq sənətinə və bütövlükdə folklorumuza olan münasibətimizlə yanaşı, həm də hər ikimizin Borçalıdan olmağımızdır. Hər görüşümüzdə nə qədər sazdan-sözdən danışsaq da, sonda söhbətimiz mütləq fırlanıb Borçalının üzərinə gəlir. Bu qədim Türk yurdunun dünəni ilə nə qədər öyünsək də, bu günkü durmuna biganə qalmır, sabahını daha parlaq görmək arzumuzu ifadə edirik.

Şakir dağlar oğludur. Başkeçidin ucqar Lök-Candar kəndində dünyaya gəlib. Orta təhsilini doğma yurdda başa vurduqdan sonra çoxlarımız kimi, o da Bakıya gəlib, burada ali təhsil alıb, bir müddət pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub. Hazırda isə, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, İctimai televiziyada çalışır. Onunla kiçik bir söhbət belə kifayətdir ki, xalqımızın adət-ənənəsinə, aşıq sənətinə və bütövlükdə zəngin folklorumuza nə qədər dərindən bələd olduğunun şahidi olasan.

Şakir Nadiroğlu olduqca təvazökar və səmimidir. Hay-küydən uzaqdır, yeri gəldi-gəlmədi etdiyini gözə soxmağa çalışanlardan deyil. Özünün varlığını əməlləri ilə təsdiq edən ziyalıdır.

Şakir Nadiroğlu özünün və sözünün yerini bilən, düşündüyü hər şeyi danışan yox, danışdığı hər şeyi əvvəlcə düşünəndir.

Şakir Nadiroğlu həm də şairdir! Sözü hər şeydən uca tutan və urvatdan salmayan şair. Sonradan şairlik həvəsinə düşənlərdən yox, şair doğulanlardandır. Yazdığının mürəkkəbi qurumamış nəşriyyat və redaksiyaların qapısını yağır etməyən, özünün və sözünün abırını qoruyan, şəxsiyyəti ilə yaradıcılığı bir-birini tamamlayan şair!

Professor Nizaməddin Şəmsizadənin çox haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi,  “şair üçün birinci və dəyişməz şərt istedadın ifadəsi sayılan ilhamın olmasıdır” ki, bunlar da Şakir Nadiroğlunda var. O, “öz şəxsiyyətindən doğulan, qəlbindən pərvazlanan lal duyğunu hər yetən sözə təslim” etmir,  sözün ona yaraşanını seçməyi bacarır.                         

Tez-tez kitab nəşr etdirməyə meyilli olmayan (buna həm də maddi imkanı olmayan) və indiyədək cəmisi bir neçə kitabı işıq üzü görən Şakir Nadiroğlu bəziləri kimi bu kitablara təmtəraqlı təqdimatlar da keçirməyib. Düşünüb ki, yazdıqları oxucunun zövqünü oxşayıb, qəlbinə yol tapacaqsa, bundan böyük təqdimat olmaz. Qənaətində yanılmayıb da. Şeirləri nəinki oxucuların, eyni zamanda respublikamızın dəyərli elm adamlarının, görkəmli ədəbiyyatşünas alimlərin də diqqətini çəkib. Əməkdar elm xadimi, professor Qəzənfər Paşayev, filologiya elmləri doktoru, professor Nizaməddin Şəmsizadə və digər elm adamları onun yaradıcılığı haqqında qiymətli fikirlər söyləyib, kitablarına ön söz yazıblar.

Şakir Nadiroğlunun yaradıcılığında diqqəti daha çox çəkən bu gün poeziyada o qədər də rastlaşmadığımız alliterasiyaların mühüm yer tutmasıdır. Onun şeirlərində alliterasiya mətnə daha həssas və ifadəli güc verməklə yanaşı, eyni zamanda bu səslilik elementi nitqi bəzəyir və biz burada dinamizm, özünəməxsusluq və yeni yaradıcılıq keyfiyyətlərini görürük. Müəllifin bir hərf üstündə (bir şeirdə işlənən bütün sözlərin eyni hərflə başlaması) yaratdığı gəraylıları, dodaqdəyməzləri var. Təcniz yazmağın – yaratmağın şairdən böyük ustalıq, zəngin söz ehtiyatı və dilin incəliklərini mükəmməl bilmək tələb etdiyini bilməyən yoxdur. Üstəlik bu janrda yeni söz demək ikiqat məsuliyyət tələb edir. Şakir Nadiroğlu  bu janrda da qələmini sınayır və gözəl poetik nümunələr yarada bilir. Görünür, burada onun aşıq sənətinin incəliklərinə dərindən bələd olması da mühüm rol oynayır. Və onun özəlliyi bir də odur ki, bir hərf üstə də təcnislər – dodaqdəyməz təcnislə yanaşı, ilk dəfə olaraq dodaqbüzən-dodaqdəyməz təcnislər də yaradıb:

Gözəl gözlər gözəllikdi güləndə,

Görən görür: gül gözəldi güləndə…

Gözəllikdə gül gəzən də, gülən də,

Gördülər güllükdə gözəl də güldü.

Bu barədə Dövlət mükafatı laureatı, filologiya elmləri doktoru, professor Nizaməddin Şəmsizadə belə yazır: “Təcnis lirik növün, heca şeirinin, aşıq poeziyasının əsas janrlarından biridir. Bu janrda söz oynatmaq, yeni ifadə tərzləri tapmaq sayəsində cığalı təcnis, ayaqlı təcnis, dodaqdəyməz təcnis şeirimizdə mövcud idi.

Bir hərf üstə dodaqdəyməz təcnisi Şakir Nadiroğlu yaradıb. Onun bu janrda gətirdiyi daha bir yenilik var: dodaqbüzən-dodaqdəyməz təcnis!”

Bütün söz adamları kimi, Şakir Nadiroğlu da “Həyat nədir?” sualına cavab axtarır və bu qənaətə gəlir ki, “bu fani dünyaya uymağa dəyməz”, həyat “olumnan ölümə qədərdi”, bu dünyaya bir gün gələn bir gün də köçəcək:

Şakir, bu dünyada olsan da xaqan,

Uyma var-dövlətə, qəflətdən oyan.

Üryan gələn üryan gedər dünyadan,

Bir anlıq sevincdi, kədərdi dünya.

Pul qazananlardan yox, “pulun qazandığı” adamlardan, sözü üzə deyən dostdan yox, üzə gülüb, ayaq altı qazanlardan qorxmağa çağırır.

Şakir Nadiroğlunun yaradıcılığında bütöv Azərbaycan və Türk dünyası mövzusu mühüm yer tutur. Əsrlər boyu tarix yaradan Türkün fitnəyə, böhtana qəbir qazaraq düşmənlərin hiyləsini pozub, yenidən tarix yazacağına inanır:

Bugünkü fidanlar böyüyəcəklər,

Qardaşlar əl-ələ yürüyəcəklər,

Düşməni Turandan kürüyəcəklər,

Axacaq selimiz Turana doğru!

Azərbaycanın hər guşəsini vəsf etməkdən doymayan Şakir Nadiroğlunun Borçalı və  “dilimin ən şirin sözü Başkeçid” dediyi doğulub boya-başa çatdığı Başkeçidin əsrarəngiz təbiət gözəlliklərinə, bu yerlərdə insanların mərdliyinin, qonaqpərvərliyinin tərənnümünə həsr olunmuş şeirləri xüsusilə diqqəti çəkir. “Borçalı xəritəsi” şeirində ayağı Sınıq Körpü, başı Başkeçid – bütün Borçalını, Qarayazını, Qaraçöp ellərini tərənnüm etməklə, gözlərimiz önündə bu qədim türk yurdunun xəritəsini sözlə yaradır:

“Sınıq Körpü” yurdun giriş qapısı,

Tarixin tərpənməz sirri Borçalı.

Kürüstü kəndləri cənnət qapısı,

O səkkiz cənnətin biri Borçalı.

Özünün də dediyi kimi, onun şeirlərindən kənd iyi gəlir. Dağların, çəmənlərin, suyu diş göynədən bulaqların iyi gəlir, motal pendirinin, sac çörəyinin iyi gəlir. Misralarının “biri qulançar, biri quzqulaq, biri dağ çayıdır, biri buz bulaq, biri kərəntidi, biri də oraq”. Çünki “o kənddi Şakirin çörəyi, duzu”:

Sözüm nəmər alan at belindədi,

Bulaqdan süzülən dağ gölündədi,

Yazdığım kəlmələr el dilindədi,

Mənim şeirimdən kənd iyi gəlir.

Şəhərdə yaşasa da, könlü daim kənddədir. Onu kəndə bağlayan isə təkcə təbiət gözəlliyinin əsiri olması deyil, həm də kənd adamlarının sədaqəti, qədim adət-ənənənin qorunub yaşadılması, mərifətə, təriqətə, həqiqətə olan inam və hər kəsdə gördüyü kəramətdir.

Bəs, dostundan istədiyi nədir – Əyriqarın xar qarı, quzqulaq, kəkotu, cincilim kətəsi, turşəng, qazayağı, əvəlik, təzə pendir, nəhrə yağı:  

Dostum, mənə dağ sovqatı

Əyqiqardan xar qar ola.

Quzqulaqla kəklikotu,

Buzbulaqdan lilpar ola.  

Ana təbiəti, böyüyüb boya-başa çatdığı doğma Başkeçidin az qala hər dağını, hər daşını, dərəsini, bəndini, bərəsini, gül-çiçəyini vəsf etməkdən doymur və bu mövzuda çox yazmasının səbəbini isə belə izah edir ki, yamacında yatmayanlar, dağda şehə batmayanlar, yağışında islanmayan, Günəşdən tez oyanmayan, quzqulaq, baldırğan, qantəpər yığmayanlar və nəhrə yağ yeməyənlər  dağ həsrəti çəkə bilməz.

Bəli, Şakir Nadiroğlu şairdir. Özü də şeirlərini tanıtmağa (oxutmağa) çalışan şair yox, şeirləri ilə tanınan şair. Və mən inanıram ki, bu şeirlər bundan sonra onu daha çox tanıdacaq, ona şöhrət qazandırcaq.

Şakir Naidroğlunun şəxsiyyəti və yaradıcılığı ilə bağlı təəssüratlarımı hələlik burada bitirir və sözlərimi “Kəlilə və Dimnə”dən bu qiymətli kəlamlarla tamamlayıram: “İstedadlı və bacarıqlı adamın vəzifəsi kiçik, nüfuzu az, düş­mə­­­ni çox olsa da, o, əql və kəlamı sayəsində özünü büruzə verər, şöhrət tapar. Belə adamlar çıraq kimidirlər, fikir verməmisinizmi ki, çırağı söndürmək istərkən, o, yüksəyə qalxmağa meyil göstərir”.

Azərbaycanın Mədəniyyət və Portalının Baş redaktor müavini

Bir gün hardansa təəssüf dolu bir “AH” səsi eşidilər… Qulaqlara cingildəyən bu səs böyük bir peşmanlığın dərinliyindən gələr. Həyatının ən gözəl çağında itirdiyi əməyin, qırıldığı qəlbinin səsi qarışar bu “AH”lara və minlərlə qəlbi titrədər. Həyəcan dolu xatirələr, başgicəlləndirən xəyallar, sevgi dənizinə baş vuran o ülvi hisslər, həyatın axarına buraxar özünü. Elə bağırmaq istəyər ki, bəzən, amma heç pıçıltısı da, duyulmaz… Necə kövrələr, amma bir damla yaş da gəlməz gözlərindən. Sükuta qərq olar bəzən. Nədənsə ovsunlanar, nədənsə geri çəkilər. Üzündə, gözündə bir ümid olar, bəlkə də, nə vaxtsa gözündəki yaşlar səbəbini xoşbəxtliklə əvəz edər deyə… Hər dəfəsində əlinin tərsi ilə sildiyi yaşları, indi heç bir müqavimət göstərmədən süzülməsinə vəsilə olur. Sanki bir həyat cücərdir yaşlar ilə. Sus, yox sus… qoy danışsın o qəlbin sahibi… Danış, İntizar, danış… Nə danışım axı?! Həyatımdakı boşluğun verdiyi hansı olaydan danışım?! Mən ki şeirlərimlə danışmağı daha çox sevirəm… Bu necə mi olur? Öz həyatımı nağıl edərəm, sonra bu nağılı şeirimin hər misrasında yaşayıb-yaşatmağa çalışaram. Düşünürəm ki, yaşamasam, yaşada bilmərəm. Yəqin, o üzdən bu qədər qəlbə yaxınam. Bir az mən susaram, bir az mən əvəzdən qələm danışar… O məndən təcrübəlidir. Həyat haqqında danışmağa. Onu yazdıran mənim hisslərimi, məni də susmağa vadar edən Qələmimdir. Bu həyatın bumeranqıdır. Mən kənardan nə qədər güclü görünsəm də, sevginin əsiriyəm. Bu əsarət məni duyğulandırır və nəticədə bu duyğu dolu şeirlər yaranır. Mənim qələmim elə mənim özümdən danışır…

Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portal Naxçıvan Bölməsinin Rəhbəri,

Naxçıvan Dövlət Universitetinin”Jurnalistika” ixtisası üzrə IV kurs tələbəsi

                                             Mənim dərdli dilim
      İllərdir  ana dilimi düzgün yazıb, doğru danışa bilmək üçün mücadilə edirəm.

Hələ tez-tez istifadə etmədiyiniz sözlər və orfoqrafiya qaydaları varsa və siz həssaslıqla onlara diqqət etməyə çalışırsınızsa özünüzə inamınız zədələnir. Bu zaman Orfaqrafiya lüğəti dərhal köməyimizə gəlir. Çox vaxt hətta onun belə imdadımıza çata bilmədiyi hallar olur. Amma bu işin tək fəlsəfəsi var. Axtar, soruş sonunda mütləq doğrusunu tap.
Haqqını vermək, özündən əmin olmaq və ən əsası dilimizin müqəddəslik zirvəsini qoruya bilmək hər birimizin vəzifəsi olmalıdır. Biz hələ bu vəzifəmizi düzgün yerinə yetirə bilmədiyimiz halda ağlımız, fikrimiz ikinci dil öyrənməkdə qalıb. Sanki öz dilimizi öyrənmişik indidə sıra digər dillərə çatıb. Bəlkədə ana dilimizin ahı tutub bizi ki , on bir il orta məktəbdə sonra isə ali məktəbdə bizlərə dil dərsləri keçsələrdə hələ də doğru-düzgün yazıb danışa bilmirik.
İşimiz qalıb Allaha, gərək O bizi aydınlatsın ki, dilimizin önəmini anlayıb beşikdən məzaradək ” dilimiz kimliyimizdir” şüurunu həyat tərzimizə çevirə bilək.
Dilimizin qaydalarına nəzər salsaq bildiyimizi zənn etdiyimiz, hətta özümüzü alimi saydığımız səs, hərf, səs artımı, səs düşümü, sözlərin və şəkilçiləri yazılışı, mürəkkəb sözlər, durğu işarələri, heca qurluşu…. haqqında əslində çox az şey bildiyimizi görərik. Allaha şükr edirəm ki öyrənməli olduğumuz bu qədər şey arasında yaxşı ki ” sosial şəbəkə dili ” yoxdur. Yoxsa ” slm, saol, cnm, by, ok…” kimi qəribə, çirkin, zəhmətsiz və zövqsüz yazılmış abveturaları öyrənəcəkdik. Deyirəm görəsən insanın öz dilindən hərf oğurlaması oğurluq sayılırmı? Cavabını bilmirəm amma qulağa, gözə və vəfaya tərs olan hər şeydən kənarda və qarşısında durmağı seçməliyi vəzifə etməliyik deyə düşünürəm.
Birdə gələcəyimizin sahibi olan gənclərimiz var. Biz bu gün dilimizdən oğurluq etsək onların sabahlarına dağıntı altında miras qoymarıqmı? İşimiz çox ağırdır. Gələcəyimizin bu gün bizim dilimizə göstərdiyimiz həssaslığa çox ehtiyacı var.
İndi bu yazını yazarkən kim bilir nə qədər səhv etmişəm. Öyrənmək bitmir… Dönə-dönə oxunana qədər fərqinə varmırıq və diqqətimizdən kənarda qalır. Bağışlamağınız ümidiylə…

                                       İlahə Allahverdiyeva 

Naxçıvan Dövlət Universitetinin “Jurnalistika ” ixtisası üzrə IV kurs tələbəsi

“Gənc Ədiblər Məktəbi”nin müdavimi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Gənclər Şurasının və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü, “İlin gənci” müfakatçısı, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Baş redaktoru

            Daşlı, dar küçələrin birindən digərinə adladıqca ayağındakı rezin çəkmənin səsi dəyişirdi; bayaq cırıldayan çəkmə indi pişik miyoltusuna bənzər bir ağı çəkirdi. Qoca bu səsləri min il idi ki, eşidirdi…

-Min il oldu ha!-deyə gülümsədi və başını qaldırıb beşmərtəbəli binanın köksündə kösövə dönən pəncərəyə baxdı: -Bir, iki…Üç… Hə, dəqiq üçüncü mərtəbədir.

            Pəncərədən düşən işıq səkinin başı üstündən özünü küçəyə atmışdı, amma burda da yerini rahatlaya bilməmiş,  iki tək-bir cüt daşın üstünə başını söykəsə də, titrəməsi kəsməmişdi. Qoca heybəsini işığa əmanət eylədi və ehtiyatla, ayağının altına diqqətlə baxa-baxa divarın dibinə-pəncərənin altındakı qaranlıağa doğru irəlilədi. Gümanı çin çıxmışdı; burda da qırıq qəlb vardı…

            …Çox sonralar, qocanın yaddaşı xəfifləyəndə, gözlərinin işığı öləziyib, ayaqlarının təpəri yesir olanda nəvələrini başına yığıb danışacaqdı:

-Həmin gecə beşmərtəbəli binada tək bircə pəncərədə işıq vardı. Dünya yatan vaxt oyaq olanın qəlbinin qırıldığını illərin təcrübəsi öyrtəmişdi mənə… Və elə, əlimlə qoyduğum kimi də tapdım o gecənin qənimətini-qırıq qəlbi…

-Üstündə nə yazılmışdı, babacan?-Nəvələrin ən dəcəlinin dili dinc durmamışdı.

– … “Sona İntizar” yazılmışdı…-Qoca yaddaş xəritəsində işarələdiyi yeri tez tapdığına o qədər sevinmişdi ki, “İntizar” sözünü deməyində belə, bir şənlik vardı…

            ***

            Şeirə könül verənlərdəndir o… Bildiyini, gördüyünü, lap elə  gözünü yumub ruhunu çırpdığı naməlumluqları da şeirlə anladır. Yazır ki: “Arada ürəkdən gah küs, gah barış, Hisslərin düzülsün qoy sətirlərə…”  Şeiri “düzüb-qoşanlardan” fərqli olaraq, misraların hisslərin son ucu olduğunu dərk edir. Bu dərketmə onun xoşbəxtliyidirmi?  Cavabını qətiləşdirməyə ürəyim gəlməyən sualdan yaxa qurtarmaq üçün üzümü tuturam növbəti şeirə:

Sən hardan biləsən nədir məhəbbət,

Dualar etməyi öyrəndinmi sən?

            Ola bilər ki, dua etmək hansısa fövqəl gücün buyruğu olsun, amma ona nəyi, necə sığdırmağı insan övladı özü kəşf edib. Və məncə, hisslərinə qudsal donu geyindirməyə də məhz bundan sonra başlayıb… Ona görə də, duanı məhəbbət qədər ülvi, məhəbbəti də dua qədər toxunulmaz, sözqonmaz saymaq qərarına gəlib….

            Amma insanın dünyadan küsdüyü, olub-bitəni günahkar çıxardığı “fələyin” ayağına yazdığı vaxtlar da olur ki, belə anlar heç bir düşüncə dolabına sığmır; qapı dalındakı kiçik, siyirməli, taxta oturacağın  dabankeş asılan əyri mismarı bəs edir ki, zehnindəki durğunluğun boğazlığına keçirəsən. Məhz belə  zamanlarda doğulur “ən adi şeirlər”:  “Bir də görürsən ki, gözün qaralır, Daha döyünməyir sinəndə ürək.”

            ***

            Qırıq qəlb toplayıcısı kimi ömür keçirən qoca taxta çərçivəli pəncərənin önünə,  nəlbəkidə yanan şama baxır, həmin gecəyə aid nəsə tapacağına olan ümidini itirməyərək yaddaşını eşələyirdi. Burnunun üstü qırışanda, dodaqlarının kənarları asta-asta büküləndə dəcəl nəvə onun axtardığını tapdığını anladı və əlini uzadıb babasının yun corablarının ucunu dartışdırdı:

-Babacan! Söylə… Söylə…

-Həmin gecə ilk dəfəydi ki,  qəlbi qırılan birinin yaşadığı evdən mahnı səsi gəlirdi.

-Mahnı?

-Hə…-Qoca oynaqları şişmiş barmaqlarını üst-üstə qarmaqladı, sonra peşmanladı, çənəsini sinəsinə söykəyib inamsızlıqla pıçıldadı:-Mahnı deyildi, əslində… Şeir idi…Amma qız özü mahnı kimi oxuyurdu…

            ***

            “Xəyalına söylə, bir də qarşıma Qoy sənsiz gəlməsin, sənsiz çıxmasın…”-üsyan edir Sona İntizar… Öz qurduğu xəyalları səliqəylə, nizamla yığdığı könül rəfinin ən üst gözünə baxarkən,  nataraz, həyatın əyninə gəlməyən, rəngi qarışıq xəyalı görərkən gücü elə buna çatır. Sonra bütün ümidlərini dəstələyir, cəsarətini bağ edib ümid şələsi qurur, ayağını bu şələnin üstünə qoyur, boyunu həmin o nataraz xəyala uzadır (əlini uzatmağı qüruruna xəyanət sayır amma…),  bağırdığını sanır: “Mən sənin gözündə nə olmuşam, bəs?” Səsini isə təkcə özü, bir də qırılmış qəlbini heybəsində daşıyan o qoca eşidir…

            “Şeirimin hər sətri səndən bəhs edir…” Üz tutduğu “sən”i də özü yaradıb…

            “Bir şeir yaz, qələm, özündən danış, Misralar bəzənsin təbəssümlərə.” Təkləndiyi ömür düzündə üzü tutan bircə qələmi qalır şairin…

            ***

            Qoca nəvələrinə söylədiyi nağılın sonunda göydən düşən üç almanı bölə bilməmişdisə də,  nağıldakı sehir uşaqların “şirin yuxuya batmasına” yetmişdi. Qoca da yatmaq, minilliklərin yaddaşındakı sınıq-salxaq nəfəsliklərindən içəri təpilən xatirələrin gözündən yayınmaq istəyirdi. Bacarmırdı…

-Deyəsən, bu qış gecəsi umduğumdan da uzun olacaq axı…-Təəssüflə başını buladı və ip corablarının üstündəki naxışları görmək üçün ayağını yuxarı qaldırdı, şam işığına tutdu.

            …Səhər nəvələri qocanı üzündə gülüş, amma nəfəssiz tapdılar. Pəncərənin buğunda bircə cümlə yazılmışdı: “Qəlblər qırıldıqca şairlər susmayacaq…”

            ***
            “Gül- çiçəkli bağsan, Mən torlu çəpər, Biz ayrı doğulduq…” Bəzən eşq daşın şəlaləyə, şəlalənin də intiharına bəarət qazandırdığı təbiətə aşiq olduğundan başqa  heç bir məna daşımır. Və beləcə, davamedici zaman formasında yaşayan insan  solmuş ümid çiçəyinə yas saxlamaq əvəzinə, dibinə bir ovuc daha sevgi tökür, bir xoş söz daha deyir… 

            Qırıq qəlb toplayıcısı olan qoca Sona İntizarın şeirlərində məhz bu həqiqəti tapmışdı…  Babalarından aldığı əmanəti-qırıq qəlbləri toplamağı nəvələrinə ötürməyi bacarmağın xoşbəxtliyi ilə sonuncu nəfəsini havaya sovurmuşdu…

            Nəvələr baş-başa verib işə hardan başlayacaqlarını düşünürdülər. Dəcəl nəvə çoxbilmiş ifadəylə demişdi:

-Gecələr işığı sönməyən pəncərələrin altına və  parkdakı oturacaqların yağışda quru qalan tərəflərinə baş çəkməliyik!

                                               Şəfa Vəli (2022, Şəki)